korstmossen Vlaams-Brabant rapport studie 2007 - Natuurpunt

1.4 Monitoring van luchtverontreiniging d.m.v. korstmossen
Epifytische korstmossen hebben in de vijftiger jaren vooral bekendheid gekregen door hun
gevoeligheid voor zwaveldioxide. De achteruitgang van heel wat soorten kon hiermee in verband
gebracht worden. Begin jaren tachtig werd voor het eerst onderkend dat ze ook sterk
reageren op ammoniak.
Door hun gevoeligheid aan zwaveldioxide en ammoniak kunnen korstmossen gebruikt worden
als indicator om de luchtkwaliteit te meten.
Dit is nauwkeuriger dan de gegevens op basis van de landbouwgegevens omdat het iets
zegt over de directe depositie (en zijn biologische gevolgen) en niet enkel over de theoretische
emissie.
In Nederland wordt al bijna 20 jaar door een aantal provincies op grote schaal korstmossenonderzoek
uitgevoerd om de effecten van ammoniak en zwaveldioxide gedetailleerd in kaart
te brengen en te monitoren (van Herk, 1990; 1995; 1996a; b; c; d; 1997a; b; c; 1998a; b;
1999; 2000; 2002a; b; Sparrius, 2003; van Herk, 2004a; b; 2006; 2007).
Zwaveldioxide en ammoniak hebben een verschillende uitwerking op de soortensamenstelling
van de korstmosflora. Een hoge concentratie zwaveldioxide is toxisch voor veel soorten
korstmossen. Er zijn echter ook soorten die hoge concentraties kunnen verdragen. Maar
over het algemeen leiden hoge concentraties tot het verdwijnen van veel soorten.
Ammoniak leidt eerder tot een verschuiving in de soortensamenstelling. Het zorgt voor het
verdwijnen van acidofyten (zuurminnaars) en het stimuleert nitrofyten (stikstofminnaars). Dit
komt omdat ammoniak een base is die de schors van de bomen minder zuur maakt. Dit is
vooral goed zichtbaar bij Zomereiken. De pH (zuurgraad) van de schors van een Zomereik is
normaal ongeveer 4, maar kan door ammoniak stijgen tot 6,5 (van Herk, 1990).
De kartering en monitoring van ammoniak en zwaveldioxide met korstmossen berust dus op
het feit dat sommige soorten positief reageren op ammoniak en andere soorten negatief. Een
derde categorie reageert niet of nauwelijks op ammoniak, maar is wel te gebruiken om het
effect van zwaveldioxide op te volgen (van Herk, 2004a).
1.5 Geschiedenis: vroegere onderzoeken van epifytische korstmossen
in Vlaams-Brabant
1.5.1 Inleiding
Dit is de eerste keer dat in de ganse provincie Vlaams-Brabant op een zo grote schaal naar
epifytische korstmossen gekeken wordt. Voordien vonden wel drie grootschalige onderzoeken
plaats in de Denderstreek (De Sloover & Lambinon, 1965; Caekebeke, 1986 en Van
Eetvelde, 2004). Deze streek ligt slechts gedeeltelijk op het grondgebied van Vlaams-
Brabant. Toch zijn deze gegevens ook voor de huidige studie interessant omdat ze toelaten
voor dat gebied vergelijkingen met het verleden te maken wat betreft de parameters die het
onderwerp van het huidig onderzoek uitmaken: de ammoniak- en zwaveldioxidebelasting en
het effect van klimaatswijzigingen. Figuur 1 toont waar de onderzochte opnamepunten gelegen
zijn in het gedeelte van de Denderstreek dat op en vlak bij het grondgebied van Vlaams-
Brabant ligt.
Korstmossen Vlaams-Brabant 6