Rapport 'Leidsche Rijn bouwt een kathedraal! - Belvedere

Het Leidsche Rijnpark: een schatkamer vol
verleden
Vanaf 1997 wordt ten westen van de stad Utrecht
gebouwd aan de nieuwe wijk Leidsche Rijn. Eén
van de aspecten waardoor het nieuwe stadsdeel
zich van begin af aan heeft onderscheiden van
andere grote uitbreidingslocaties, is de omgang
met het bestaande landschap.
Dit landschap omvat alle zichtbare en onzichtbare
erfgoedwaarden en gebiedseigen kenmerken op
het gebied van geomorfologie, bodem,
waterhuishouding, ecologie, archeologie,
historische geograe en gebouwde monumenten.
In de afgelopen 10.000 jaar hebben natuurlijke en
menselijke factoren het uiterlijk van het landschap
bepaald, en zij zullen dit de komende duizenden
jaren blijven doen. Het leesbare resultaat van de
geschiedenis vormt als het ware de biograe van
het landschap.
In de hoofdstukken 3.1 - 3.5 zal de biograe van
Leidsche Rijn in vijf paragrafen worden besproken.
In het fundament wordt gelegd komt het ontstaan
van de ondergrond aan de orde: het fundament
waarop de kathedraal vorm krijgt.
In de volgende paragraaf, In de schoot van het
landschap, betreden de eerste mensen voorzichtig
de dicht begroeide oeverwallen om de eerste
kleine gaten in de natuurlijke vegetatie te hakken.
Hun boerderijen en veestapels gebruiken de
mogelijkheden van dit gevarieerde landschap,
maar de natuur wint het voorlopig nog van de
cultuur. Dit verandert als Leidsche Rijn met de
komst van de Romeinen wordt opgenomen in
een wereldrijk. Het is voor het eerst dat de mens
grote invloed krijgt op de natuurlijke omgeving.
De stroomruggen worden nu volledig in cultuur
gebracht en efciënt geëxploiteerd voor de
landbouw. Reikten de contacten in de periode
ervoor nauwelijks verder dan de nabijgelegen
nederzettingen, door de Romeinse aanwezigheid
kwamen de bewoners plotseling in contact met
een compleet nieuwe cultuur. Heel diep zou deze
hier echter niet wortel schieten.
Wanneer de grenzen van het imperium rond
400 terugschrijden, raakt het gebied grotendeels
ontvolkt en kan de natuurlijke vegetatie zich
herstellen. De nieuwe ontginningen vanaf de
vijfde eeuw vormen het begin van de volgende
paragraaf, het landschap krijgt vorm. Een belangrijk
deel van de natuurlijke processen en menselijke
activiteiten uit de navolgende eeuwen zijn in het
huidige landschap nog zichtbaar.
4.Cultuurhistorie van het park
Vanaf de elfde eeuw wordt ook het tot dan toe
ondoordringbare veengebied ten noorden en ten
zuiden van de stroomrug op de natuur veroverd.
Het gebied is daarmee denitief veranderd van
een natuur- in een cultuurlandschap. In deze
periode worden de belangrijkste structurerende
elementen, zoals wegen en waterlopen, voor de
daarop volgende eeuwen vastgelegd.
De belangrijkste veranderingen daarna hebben te
maken met het landgebruik. Want met het groeien
van de bevolking van de stad Utrecht nam ook de
invloed van de stad op de omgeving toe. Deze
veranderingen zijn beschreven in de paragraaf de
stad rukt op. Zo ontwikkelde het plangebied zich
vanaf het begin van de twintigste eeuw tot de
moestuin van Utrecht en veranderde het in de
glazen stad die hier tot voor enkele jaren lag.
Het aantal mensen dat in Utrecht wil wonen nam
steeds meer toe en daarmee ook de behoefte aan
nieuwe huizen.
Om aan deze vraag te voldoen werd in de Vierde
Nota Ruimtelijke ordening Extra (VINEX) een gebied
dat veertien keer zo groot is als het centrum
van Utrecht, aangewezen om 100.000 nieuwe
bewoners te huisvesten. Het was het begin van
een in de bewoningsgeschiedenis van Leidsche Rijn
ongeëvenaarde transformatie van een agrarisch
naar een compleet stedelijk gebied.
In vijf paragrafen zal een korte presentatie gegeven
worden van de biograe van het landschap.
Per paragraaf wordt een ‘schatkaart’ afgebeeld
van het Leidsche Rijn Park en directe omgeving,
waarop de belangrijkste elementen in en rond
het Park zijn geïnventariseerd. Per legendanummer
worden één of meer afbeeldingen met een
bijschrift gepresenteerd die een beeld geven van
het betreffende object. Dit kan, zoals bij Den Engh,
een beeld van de huidige situatie zijn, maar ook,
zoals bij de beschrijving van de fysische geograe,
een referentiebeeld van een poolwoestijn. De
opeenvolgende ‘schatkaarten’ geven zo toegang
tot de biograe van het Leidsche Rijn Park: Een
schatkamer vol verleden.
21