De Waarde van Betrokkenheid

vormen van subjectiviteit, met ideeën over de menselijke aard (het zelf van de mens, als het
ware).
Allereerst bespreek ik het beeld van het groteske lichaam in de Renaissance, zoals dit
werd omschreven door Mikhail Bakhtin in zijn werk Rabelais and his World (1968). Hij laat
zien hoe beelden van fysieke lichamelijkheid in de literatuur en filosofie van de Renaissance
de mens „degraderen‟ tot een gebied van pure materialiteit, waarmee haar inbedding in het
grotere geheel van de wereld wordt geaffirmeerd. De nadruk ligt, voor Bakhtin, op de manier
waarop deze beelden de liminaliteit van lichamen affirmeren, door een nadruk op de tijd en
op, wat hij noemt, de wereld van verworden [becoming]. In het werk van Francois Rabelais
laat hij zien hoe het groteske lichaam, dat een onderdeel vormt van wat hij de groteske
methode noemt, een omslag in subjectiviteit teweeg brengt (dat wil zeggen: een nieuwe
conceptie van het menselijk subject mogelijk maakt), die in relatie kan worden gebracht met
de opkomst van de humanistische ethiek van de reanaissance, waarin een nadruk wordt
gelegd op de historische vooruitgang van een onsterfelijk en kosmisch lichaam van de
mensheid. Dit zogenaamde meta-narratief kan alleen bestaan bij gratie van een bepaalde
visie op de menselijke aard.
Het tweede beeld is dat van het monsterlijke lichaam in het laat postmodernisme. De
progressieve aard van het humanisme – gestoeld op de ontwikkeling van steeds
indrukwekkendere technologieën – heeft geleid tot de huidige biotechnologische
mogelijkheden voor de transformatie van het menselijk en dierlijk lichaam. Dit stelt grote
eisen aan een concept zoals de menselijke aard en haar centrale positie in ons wereldbeeld en
in onze ethiek. Het groteske lichaam, waarin het menselijk lichaam en haar Ander (het dier,
of de technologie) versmelten tot een hybride eenheid, is niet langer alleen maar een deel van
de sociale verbeeldingsruimte (zoals de groteske beelden van vretende reuzen in het werk van
Rabelais, of zoals de monsterlijke beelden van humanoide aliens in postmoderne horror- en
science-fiction films), maar is, daarentegen, een sociale werkelijkheid geworden:
xenotransplantaties, myo-electrische protheses en cosmetische chirurgie problematiseren het
humanistische mensbeeld en plaatsen ons in het posthumanisme. Een schrijver zoals Michel
Houellebecq kan hierdoor zelfs groteske beelden van het lichaam presenteren (zoals een man
met een artificiële anus) door middel van een volledig mimetisch precedé. (Houellebecq 2011:
168)
Het monsterlijke lichaam in postmoderne horror- en science fiction films
functioneert, volgens Rosi Braidotti, binnen de sociale verbeeldingsruimte als een teken van
onze angst voor het materiële lichaam, en voor de relativering van het subject. Tegelijkertijd
is het een symptomatisch teken dat verwijst naar een virtueel gebied van differentie, voorbij
de bewuste ervaring van actuele objecten en momenten, waarmee het de relativering van het
subject juist affirmeert: waar eindigt de mens en begint het dier of de technologie? Deze