De Waarde van Betrokkenheid

patterns.
(Booth 1988: 272)
Ethische kritiek, voor Booth, is dan ook altijd een relatief persoonlijke aangelegenheid. De
tekst wordt niet objectief bekeken, van buitenaf als een semiotisch universum dat dient te
worden verklaard, of begrepen; noch slechts als een cognitieve stimulus, die een bepaalde
voorspelbare ethische of morele respons zou veroorzaken. Het wordt juist subjectief ervaren,
door een affectieve betrokkenheid tot de tekst toe te staan; door een ethische en esthetische
ervaring te ondergaan, die jou als lezer iets biedt, of niet. De verandering die je als lezer
ondergaat, tijdens deze ervaring, zal je na afloop van de ervaring moeten beoordelen. Dat is
ethische kritiek voor Wayne Booth. Betrokkenheid betekent hier dat je je verlangen koppelt
aan een verhaal en het je laat beïnvloeden. Hiervoor dient de intelligentie niet vooraf actief te
zijn, maar achteraf. Eerst de affectieve verhouding tot de tekst en daarna de cognitieve
verwerking en intelligente kritiek.
Hoewel het werk van Booth verder grotendeels afwijkt van de traditie die ik hier
bespreek, is dit uitgangspunt van verlangen en betrokkenheid gelijk 24 . Braidotti schrijft,
bijvoorbeeld: “one cannot know properly, or even begin to understand, that towards which
one has no affinity.” (Braidotti 2002: 241) Die affiniteit kan worden gedacht als het zich
openstellen voor het verschil in het zelfde. Hiermee bedoel ik dat, bijvoorbeeld, een literair
werk niet wordt gezien als een herhaling van een bepaald Idee van literatuur (waardoor de
aard van de literatuur in feite voorafgaat aan welk literair werk dan ook, en waardoor de
categorie van het literaire gelijk blijft in soort – de literatuur gezien als wat Deleuze een
extensieve multipliciteit noemt, zoals de lengte van een lijn niet van aard verandert wanneer
men de lijn in tweeën deelt), maar door ieder literair werk te zien als een herhaling die de
transformatie van het literaire in zich draagt (door ieder nieuw literair werk verwordt de
literatuur tot iets nieuws – de literatuur is een intensieve multipliciteit, zoals ook het wezen
van een kleur verandert wanneer de intensiteit van licht wordt verdubbeld of gehalveerd) 25 .
Op dezelfde wijze is de verwording van het zelf onderhevig aan het al dan niet
voorrang geven aan een stabiel Idee van het Zelf: is het zelf een extensieve multipliciteit, een
kwantitatieve verzameling gedragingen, waarbij ieder deel slechts een toevoeging is aan een
kwalitatief homogene aard (het zelf heeft een vaststaande waarde, ongeacht welke
verandering de multipliciteit ondergaat, het is geïsoleerd van iedere ethische transformatie);
24 Ik heb in Grijn (2011) laten zien hoe Booths ethische theorie wel degelijk grote overeenkomsten
vertoont met een meer deleuziaanse methodologie. Toch bevat het werk van Booth een niet te
ontkennen moralistische tendens, zoals bijvoorbeeld ook Korthals-Altes betoogt (2008: 144). In zijn
werk, waarin hij onder meer veel teruggrijpt op het werk van Bakhtin, is echter ook een vrij intuïtieve
tendens te onderscheiden, die niet zozeer uit is op het ontwikkelen van een stabiele morele theorie
(hoewel Booth hier in zijn conclusies wel naartoe lijkt te werken), maar naar een meer dynamische
vorm van literatuurkritiek, die vanuit het idee van het kritisch posthumanisme zeer interessant is.
25 Cf. Colebrook (2002), p 104.