claims in reclame patiënt, partner en dokter spreken in ... - Huidfonds

Studiereis als bekroning
“Wat mooi is, is goed en wat goed is zal weldra mooi zijn”,
schreef Sappho. En Plato deed er nog een schepje bovenop
door te beweren dat lichamelijke schoonheid getuigt van
geestelijke reinheid. Die woorden waaiden eeuwen later
over naar onze contreien. Ook in de Gouden Eeuw gold
het adagium dat een gave buitenkant de weerslag vormt
van een schoon innerlijk en omgekeerd. Het hoorde bij je
klassieke opleiding. Zoals voetballers hun marktwaarde
opvijzelen door enkele jaren in de serie A te spelen, zo
was een studiereis naar Italië voor een schilder in de
zeventiende eeuw de kroon op de culturele vorming.
Rembrandt deed daar niet aan mee. Van Caravaggio had
hij weliswaar gehoord, maar hij bestudeerde hem niet echt.
Hij had na de Latijnse school wel enkele leermeesters
die hem verf- en tekentechnieken bijbrachten, maar
hij was toch vooral ‘selfmade’ en ging zijn eigen weg. Over
zijn denkbeelden over de schilderkunst is weinig bekend.
Aan een van zijn opdrachtgevers, stadhouder Frederik
Hendrik, schreef hij ernaar te streven zijn werk “die meeste
ende di naetuereelste beweechgelickheijt” mee te geven.
Zo zien we hem in de eerste plaats als een natuurgetrouwe
topograaf van het menselijk gelaat en lichaam: van
hemzelf en van anderen. Hij deinsde er niet voor terug
zichzelf af te beelden met uitgezakte gelaatstrekken, een
aardappelneus en doorgroefde wangen. Rembrandt erkende
de onvolmaaktheid en de sterfelijkheid van de mens.
Die eigenschap - de dingen weergeven zoals ze zijn -
bracht hem meer dan eens in conflict met zijn opdrachtgevers.
Hij wenste geen rekening te houden met al hun
behoeften en ijdelheden. Ook zijn beroemdste schilderij,
De Nachtwacht, getuigt daarvan.
Nachtwacht
In 1640 aanvaardde Rembrandt de opdracht van het
Amsterdamse Schuttersgilde der Kloveniers om een
groepsportret te schilderen voor hun grote feestzaal in de
Doelenstraat. Dergelijke schutterijen hadden in de 17 e
eeuw nauwelijks nog een militaire functie; ze vervulden
meer een rol als semimilitaire gezelligheidsverenigingen
voor welgestelden. Rembrandt deed het met tegenzin;
op aandringen van zijn vrouw Saskia ging hij aan de slag
en beeldde meer dan dertig figuren af. Hij vroeg er veel
geld voor, 1600 gulden, de hoogste prijs die ooit voor een
werk van zijn hand is betaald. Dat was destijds meer dan
vijf keer het jaarsalaris van een arbeider. Hij deed er ruim
twee jaar over.
De meeste kunsthistorici houden het erop dat Rembrandt
het Schuttersgilde afbeeldde op het moment dat deze
militiegroep het Doelengebouw verlaat en de kapitein aan
zijn luitenant het bevel geeft om de compagnie te laten
marcheren. Kapitein Frans Banning Cocq en luitenant
Willem van Ruytenburgh staan prominent en overdadig
uitgedost op de eerste rij, met om zich heen de schutters van
hun gilde, zelfvoldaan met wapens, pieken, hellebaarden,
pluimen en vaandels. De geportretteerde personen waren
niet allemaal even gelukkig met het eindresultaat.
Sommigen klaagden erover dat zij zichzelf nauwelijks
herkenden. Zodoende liet Rembrandt een van zijn leerlingen
op een medaillon rechts in de boog van de poort de
18 namen van de geportretteerde schutters aanbrengen.
Het meisje van De Nachtwacht
Maar waarom heeft Rembrandt een onbekend meisje
tussen al die stoere mannen afgebeeld? En achter haar
nog één, maar dan nauwelijks zichtbaar? De meest
gebruikelijke lezing - van Rembrandtkenners als Josua
Bruyn en Ernst van de Wetering - is dat de schilder het
meisje (zijn geliefde Saskia?) aan zijn opdrachtgevers
‘verkocht’ als mascotte, als embleemdrager. Mogelijk een
marketentster, een wasdame die de schutterij vergezelde
en hen voorzag van brood, kaas, worst en jenever.
De klauwen van de kip aan haar gordel verwijzen naar de
Kloveniers. Het pistool dat achter de kip nog net zichtbaar
is, staat voor de klover. In haar hand houdt het meisje
de ceremoniële drinkhoorn van de Kloveniers. >
M A G A Z I N E H U I D J U N I 2 0 1 2 23