Toetsen op School - Masterplan Dyslexie

leerling moeten presteren? Indelingsschema’s (taxonomieën) voor menselijk presteren vormen
hierbij een handig hulpmiddel om de beoogde doelen bij stap 1 correct en evenwichtig uit te
werken tot een verzameling toetsbare leerdoelen. We beschrijven indelingsschema’s voor het
uitwerken van leerdoelen die betrekking hebben op respectievelijk losse elementen van een
vakgebied (zoals het uitvoeren van een staartdeling) en op competent handelen in echte leef- of
beroepssituaties (het voeren van een verkoopgesprek).
Zodra de te toetsen leerdoelen helder zijn, is het zaak de te hanteren toetstaken of toetsopgaven
te kiezen (stap 3), een of meer toetsvormen te kiezen (stap 4) en de uiteindelijke
toets(en) samen te stellen (stap 5). In praktijk zal vaak eerst stap 4 komen: de uitwerking van
een globaal toetsplan met daarin een overzicht van toetsen die op verschillende momenten
tijdens de opleiding worden voorgelegd aan de leerlingen. In zo’n plan staat een mix van te
hanteren toetsvormen vermeld. In dit hoofdstuk bespreken we echter eerst hoe afzonderlijke
toetstaken kunnen worden gekozen bij de te toetsen leerdoelen, stap 3 dus. Daarbij gaan we in
op de ‘anatomie’ van een toetsopgave en de daaruit voortvloeiende ontwerpkeuzes. Aan de
orde komen keuzes betreffende de authenticiteit of echtheid van de taaksituatie, de soorten
toetsstimuli (foto, film, materiaal, verkoopsituatie), de structurering van de toetstaak (bijv. wel
of geen eigen oplossingen kiezen, al of niet toestaan van hulpmiddelen) en de kenmerken van
de verlangde respons (bijvoorbeeld een verbale reactie of een handeling). Deze keuzes zijn van
belang bij de correcte vertaling van afzonderlijke leerdoelen naar afzonderlijke toetstaken.
Ogenschijnlijk kleine aanpassingen in bijvoorbeeld de gebruikte toetsstimuli kunnen ervoor
zorgen dat het gestelde leerdoel niet optimaal getoetst kan worden. Gebruik van dia’s in plaats
van filmpjes leidt bij verkeerstoetsen tot een wezenlijk andere opgave.
Bij de uitwerking van het toetsplan (stap 4) gaat het erom te waarborgen dat het totale
programma van te toetsen leerdoelen evenwichtig wordt gedekt door een mix van toetsvormen
(bijvoorbeeld schriftelijke toetsen, essays, proeven van bekwaamheid). Elke toetsvorm is daarbij
een verzameling van toetsopgaven met soortgelijke kenmerken.
Bij het samenstellen van afzonderlijke toetsen (stap 5) is het de bedoeling dat de beoogde
groepen leerdoelen inhoudelijk correct en afdoende worden vertegenwoordigd in toetsopgaven.
Bij deze stap gaan we in op het gebruik van toetsmatrijzen waarin wordt aangegeven hoeveel
opgaven in een toets dienen te worden opgenomen over een aspect van kennis of
bekwaamheid, zoals verwoord in de leerdoelen. Door het gebruik van toetsmatrijzen wordt
voorkomen dat onderdelen ten onrechte niet worden getoetst of dat andere onderdelen
onevenredig veel aandacht krijgen.
Dwars door al deze stappen heen speelt de visie op leren en toetsen een rol. Verschillende visies
leiden tot verschillende toetsen, zoals we in paragraaf 2.1 zullen zien.
2.1 Visie op leren en toetsen
Wat we willen toetsen heeft te maken met onze visie op leren en toetsen in een vakdomein.
Deze visie heeft consequenties voor de keuzes wat betreft toetsconstructie.
2.1.1 Visie op leren
Bij het ontwerpen van toetsen speelt de visie op leren een belangrijke rol. Een van de vragen
daarbij is of bij leren de aandacht vooral uit moet gaan naar afzonderlijke kennis- of
vaardigheidselementen of juist uit moet gaan naar grotere gehelen, betekenisvolle taken of
complete taken. Dat laatste zien we bijvoorbeeld bij competentiegericht leren.
23 Cito | Toetsen op School