Kijken en Zien - Bètasteunpunt Utrecht

Hoofdstuk 1. Signaalverwerking Kijken en Zien!
Bij zien geldt exact hetzelfde. Meestal als wij willen onthouden wat we gezien hebben, beperken wij
ons tot de begrippen, bijvoorbeeld een tafel, stoel, lamp, etc. Details als het aantal spijkers in de
tafel of de ribbels op de individuele spijkers zien we niet eens. Dit heeft ook alles te maken met
onze manier van waarnemen.
De eigenschappen van ons lichaam bepalen wat wij wel en niet kunnen waarnemen. Daar maken
we dankbaar gebruik van bij het coderen van muziek en video. Een MP3-speler kan zoveel muziek
bevatten, omdat bij de codering veel informatie die we toch niet kunnen horen wordt weggelaten.
Bij videocodering doet men precies hetzelfde. Zonder gebruik te maken van de specifieke
karakteristieken van ons visueel systeem zou TV helemaal niet mogelijk zijn.
Maar wat is waarnemen nu eigenlijk?
1.6 Waarneming
In figuur 1-4 kan je de kop van een paard waarnemen. Of
neem je de lijntjes waar? Of de kleuren? Of nog iets anders?
Bij rechtszaken vraagt de rechter aan getuigen wat ze nu
eigenlijk gezien hebben, of beter gezegd, wat ze hebben
waargenomen. Dat dit lang niet altijd eenvoudig is, mag wel
blijken uit elkaar tegensprekende getuigen of bij
veroordelingen die achteraf geheel onterecht bleken te zijn.
Liegen getuigen stelselmatig of is er iets anders aan de
hand? Waarneming blijkt niet alleen te verklaren uit
signaalverwerking, maar ook psychologische factoren spelen
een belangrijke rol. Waar de fysica ophoudt en waar
psychologie begint is zelfs vaak niet duidelijk. In deze
module beperken we ons tot de volgende indeling van type
waarneming:
• Bewust
• Onbewust
• Spook
Het eerste type is wat je klassiek ziet als waarneming. Zonder bewustwording is er eigenlijk niets
(voor jou in ieder geval). Toch blijk je onbewust ook heel veel te doen en waar te nemen. Hoe vaak
komt het niet voor dat je plotseling thuis bent, zonder je de weg te kunnen herinneren die je
gefietst bent? Onderweg moet je toch het een en ander hebben waargenomen.
Of toch niet? Heel vaak neem je iets echt niet waar als je er niet op concentreert. Gelukkig maar.
Als we alles zouden waarnemen zouden we gillend gek worden. Wie heeft er immers gekeken naar
de onregelmatigheden in dit papier of in deze letters?
Bij de spookwaarnemingen komen we weer terug bij de rechter. In veel strafzaken blijken getuigen
dingen te hebben gezien die er aantoonbaar echt niet geweest zijn. De “juiste” manier van vragen
stellen kan een grote invloed hebben op dergelijke spookwaarnemingen. In tegenstelling tot ons
eerste gevoel blijken getuigen de meeste onberekenbare factor te zijn in veel strafzaken. In het
hoofdstuk receptieve velden krijg je dingen te zien die er aantoonbaar niet zijn.
De rest van de module gaat over waarnemingen die je je bewust kunt worden en die verklaard
kunnen worden aan de hand van de signaalverwerking van ons oog. Het zal blijken dat er in onze
waarneming allerlei drempels zitten. Inherente drempels die veroorzaakt worden door de fysische
eigenschappen van het signaal, maar ook drempels die bij de evolutie ontstaan zijn, en dus
specifiek zijn voor een soort.
Ook blijken we prima in staat tot het aanvullen van missende informatie. De meest mnsn zlln niet
veel prblmn hbbn met het lzn van deze zn ndks dt er veel klnkrs mssn. Dat kan tot vreemde
effecten leiden.
14
Figuur 1-4: Schets van een paard?