Politieleiderschap: het goede goed doen - Politieacademie

20 Politieleiderschap
het Tijdschrift voor de Politie – jg.72/nr.4/10
Politieleiderschap:
het goede goed
doen
Is er eigenlijk zoiets als specifiek politieleiderschap? En zo ja, wat is dat
dan? Bijzondere vragen voor een lector Politieleiderschap. Toch is juist
dit de centrale vraag voor het begin dit jaar door de Politieacademie
ingestelde lectoraat. Een gesprek met lector Arie de Ruijter.
Lang hoeft ie er niet over na te denken. ‘Ik geschikt
als politieleider? Dat zou een ramp zijn.’ Zelf acht
hij zeer meer geschikt als leider binnen een kennis-
en onderzoeksomgeving, niet binnen de politie.
Specifieke kenmerken van de politieorganisatie maken
het volgens De Ruijter waarschijnlijk dat er zoiets als specifiek
politieleiderschap bestaat. Leiderschap bij de politie is
niet een variant op leiderschap in een andere organisatie,
met dezelfde vragen en oplossingen, maar wezenlijk anders.
Dat is de hypothese die het lectoraat gaat toetsen, vooral
door vergelijking met andere, soortgelijke landen en verwante
uitvoeringsorganisaties als de zorg en de
belastingdienst.
Wat zijn de unieke kenmerken van de politie en de politieleider.
Antwoord op die vragen is nodig om de hypothese te
beantwoorden, maar De Ruijter neemt alvast een voorschot.
‘De politie is één van de meest gulzige organisaties die ik
ken. De organisatiewaarden zijn 24 uur per dag met de
individuele medewerkers verbonden. Je bent altijd agent.
Beschonken over straat, dat kan niet.’ Ook het opereren in de
frontlinie, de grote maatschappelijke zichtbaarheid, de grote
in- en externe diversiteit en het geweldsmonopolie zijn
aspecten die de politie bijzonder maken en die volgens de
Ruijter doorwerken in het leiderschap binnen de organisatie.
‘Gebeurtenissen op alle niveaus vibreren door naar de
organisatietop. Neem Meijboom. Die is op vakantie als de
rellen in Hoek van Holland plaatsvinden, maar hij is wel
verantwoordelijk.’
De politie is
een van de meest gulzige
organisaties die ik ken’
Los van politieleiderschap, wat is leiderschap eigenlijk?
Volgens De Ruijter is er een belangrijk verschil tussen
management en leiderschap. ‘Als manager doe je het goed,
als leider doe je het goede. Bij een taakorganisatie als de
politie moet je als leider het goede goed doen.’ In de huidige
context met bezuinigingen en prestatienormen wordt ook de
politieleider steeds meer afgerekend op resultaten en
managementzaken, zo ziet hij. Tegelijkertijd wordt van een
politieleider ook vakmanschap verwacht en moraliteit. Hij is
manager en leider in één. ‘Als leider geef je richting. De
tragiek van het politieleiderschap is dat de richting grotendeels
al bepaald is. In een taakorganisatie als de politie ben
je immers onderworpen aan het gezag. Je hebt te maken met
conflicterende belangen en je kunt niet zelf je marktpositie
bepalen. En je kunt dat naar buiten ook niet kenbaar maken.
Dat roept ook de vraag op in hoeverre je als politie pro-actief
kunt zijn.’
Vakmanschap als eis aan iedere diender en ook de politieleider
is diep geworteld binnen de politie. De Ruijter spreekt
over de mythe van het blauwe bloed. ‘Mythe heeft vaak een
negatieve bijklank, iets onwerkelijks. Maar niet voor een
antropoloog. Een mythe geeft aan dat het beeld zo sterk is
voor de organisatie, dat het niet ter discussie staat. Maar het
is wel de vraag waarom dat zo is en wat die mythe betekent
voor de organisatie. Als je kijkt naar de zij-instroom dan
brengt die mythe het gevaar mee dat er vervreemding dreigt
te ontstaan tussen die zij-instromers en de organisatie.
Daarom is het essentieel die mythe te onderzoeken. Dat
raakt aan een belangrijk onderzoeksthema van het lectoraat:
de kloof tussen ‘management cops and streetcops’.
Een paradox waar politieleiders mee worden geconfronteerd
volgens De Ruijter, is dat hoewel de objectieve resultaten
verbeteren, het gevoel van veiligheid bij burgers verslechtert,
omdat de wereld complexer en diverser wordt. Politieleiders
moeten objectief meetbare prestaties leveren, maar
worden extern vaak afgerekend op die subjectieve veiligheid.
‘Een Korpschef moet zekerheid etaleren, terwijl hij
weet dat er veel onzekerheid is. Dat stelt heel specifieke
eisen aan diens competenties. Je moet flexibel zijn richting
het gezag en toch koersvast naar je organisatie. Dat zijn
zulke lastige paradoxen en dilemma’s. Dat moet politieleiderschap
haast wel specifiek maken.’

het Tijdschrift voor de Politie – jg.72/nr.4/10
De tragiek van
het politieleiderschap is
dat de richting grotendeels
al bepaald is
De grote in- en externe diversiteit vereist ook een groot
schakelend vermogen van de politieleider. De Ruijter: ‘Je
moet kunnen bedwelmen en kunnen bedreigen. Taal is
daarin een cruciale factor. Je moet meerdere talen kunnen
spreken en vooral weten wanneer je welke taal moet hanteren.
Dat hangt ervan of op welk niveau en met wie je praat.
En je moet zin kunnen geven. Dat wil zeggen dat je betekenis
geeft aan de organisatie en de buitenwereld. Dat je
aangeeft aan mensen dat wat zij doen er ook toe doet. Zin
geven gaat ook over passie en plezier.’
Voor politieleiders lijken er makkelijkere tijden te zijn
Politieleiderschap
21
geweest dan in de huidige maatschappij die zich lijkt te
kenmerken door een gezags- en een leiderschapscrisis. De
Ruijter ziet dat luchtig als gevolgen van onomkeerbare
fenomenen als individualisering, emancipatie en hogere
opleidingsniveaus. ‘Mensen beseffen vaak niet dat sommige
problemen niet worden opgelost. Een dilemma los je niet op.
Mensen zien dat dan ten onrechte als falen van de overheid.
Je kunt niet zorgen voor veiligheid, hooguit onveiligheid
voor een deel bestrijden. Daar moeten we niet te krampachtig
over doen, dat is inherent aan de moderne samenleving.
Als je er negatief naar kijkt dan denk je: ik kan het niet goed
doen. Ik ben positief: zie het als een uitdaging.’
De Ruijter gebruikt het eerste half jaar vooral om het onderzoeksplan
te maken. Daarvoor wordt een programmacollege
ingesteld met vertegenwoordigers vanuit wetenschap, politie
- leidinggevenden en niet leidinggevenden - en ketenpartners.
Ook wordt het conceptueel kader vastgesteld en de
onderzoeksmethodologie bepaald. ‘We gaan praktijkgericht
onderzoek doen. Onze onderzoeksresultaten moeten een
bijdrage leveren aan de praktijk en de School voor Politie
Leiderschap. De opleidingen operationeel, tactisch en
strategisch leidinggevende verschillen, mede omdat de
loyaliteit steeds op verschillende niveaus ligt. Dat stelt
andere eisen aan je leiderschap en hoe je omgaat met conflicterende
loyaliteiten tussen verschillende partijen als
politici, bestuurders, burgers, en politiefunctionarissen. Hoe
bepaal je richting waar er vele verschillende opvattingen
over de gewenste richting bestaan vanwege diversiteit aan
visies, belangen en praktijken. Met de school en politieleiders
bespreken we met welke problemen zij worden geconfronteerd
en welke onderzoeksvragen dat oproept. Dat
bepaalt, naast literatuurstudie, de onderzoeksthema’s van
het lectoraat. Die praktijkmensen en studenten willen we
daarnaast graag inschakelen voor onderzoek, en ook universiteiten.
We hoeven niet alle onderzoeken zelf te doen. We
zijn veel effectiever als we ook projecten elders kunnen
uitzetten.’ «
Arie de Ruijter is lector Politieleiderschap aan de Politieacademie
en daarnaast decaan van de faculteit Geesteswetenschappen
van de Universiteit van Tilburg en lid van het
Dagelijks Bestuur van het door de EU gefinancierd meerjarig
onderzoek naar Duurzame Diversiteit in Europa.