P - Tijdschrift over agressie preventie
P - Tijdschrift over agressie preventie
P - Tijdschrift over agressie preventie
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Verdieping<br />
Dr. Sander Thomaes, onderzoeker, Capaciteitsgroep Ontwikkelingspsychologie van de Universiteit Utrecht<br />
Prof. Dr. Hedy Stegge, hoogleraar Ontwikkelingspsychopathologie, Vrije Universiteit te Amsterdam en<br />
PI Research Duivendrecht, Centrum voor innovatie, onderzoek, advies en training in de jeugdzorg en het onderwijs<br />
Korte lontjes en opgeblazen ego’s<br />
Over schaamte, zelfbeeld en <strong>agressie</strong><br />
Waarom worden jongeren steeds <strong>agressie</strong>ver? Inzicht in de<br />
rol van emoties bij kinderen kan bijdragen aan een antwoord<br />
op deze belangrijke vraag. Schaamte is een emotie die in het<br />
maatschappelijke debat vaak <strong>over</strong> het hoofd wordt gezien.<br />
Agressie is een groeiend maatschappelijk probleem, waar<br />
iedereen wel eens mee te maken krijgt. Als leerkracht,<br />
ouder of autoriteit. Of misschien wel als dader, slachtoffer<br />
of toeschouwer. Er zijn zichtbare vormen van <strong>agressie</strong>, zoals<br />
slaan, schoppen of schelden. Maar ook minder zichtbare<br />
gedragingen als roddelen, stelselmatig buitensluiten of digitaal<br />
pesten vormen een toenemend probleem. Lange tijd werd<br />
<strong>agressie</strong> vooral in verband gebracht met problemen in het<br />
omgaan met boosheid. Er zijn echter meer emoties die een<br />
rol spelen. In dit artikel staat de meest onderbelichte emotie<br />
centraal: schaamte.<br />
Driftkikkers en koele kikkers<br />
Agressie – het opzettelijk toebrengen van fysieke of psychische<br />
schade aan een ander of hiermee dreigen - kan verschillende<br />
vormen aannemen. Vaak wordt onderscheid gemaakt tussen<br />
reactieve en proactieve <strong>agressie</strong>. De eerste vorm zou je ook<br />
wel emotionele <strong>agressie</strong> kunnen noemen. Iemand maakt een<br />
vervelende opmerking tegen je, je wordt woedend, hebt jezelf<br />
niet meer in de hand en geeft hem een klap. Bij proactieve<br />
<strong>agressie</strong> is sprake van een koelbloedige actie, gericht op het<br />
bereiken van een bepaald doel. Je wilt iets wat iemand anders<br />
in zijn bezit heeft en dreigt hem een klap te geven als hij het<br />
niet aan je geeft.<br />
Deze twee soorten van <strong>agressie</strong> zijn niet strikt van elkaar<br />
te scheiden. Hoewel sommige kinderen notoire driftkikkers<br />
zijn en andere eerder kunnen worden aangeduid als ‘koele<br />
kikkers’, laten veel kinderen beide vormen van <strong>agressie</strong> zien.<br />
Voor <strong>agressie</strong>ve gebeurtenissen geldt hetzelfde. Sommige<br />
incidenten zijn prototypische voorbeelden van reactief gedrag<br />
dat voortkomt uit ongeremde woede, terwijl het in andere<br />
gevallen gaat om proactief, wel<strong>over</strong>wogen gedrag om een<br />
bepaald doel te bereiken.<br />
Omstandigheid of aard van het beestje?<br />
Ouders, leerkrachten, hulpverleners en wetshandhavers<br />
zouden <strong>agressie</strong>f gedrag graag kunnen voorspellen.<br />
Want de hamvraag blijft: wanneer wordt iemand <strong>agressie</strong>f?<br />
Uit onderzoeken van sociaalpsychologen blijkt dat omstandigheden<br />
<strong>agressie</strong>f gedrag in de hand kunnen werken. Zo is<br />
<strong>over</strong>tuigend aangetoond dat mensen sneller <strong>agressie</strong>f worden<br />
wanneer ze worden blootgesteld aan onaangename fysieke<br />
omstandigheden, zoals hitte, kou of pijn. Ook de aanwezigheid<br />
van wapens of andere zaken die met <strong>agressie</strong>ve gedachten<br />
of gedragingen geassocieerd worden, vergroten de kans op<br />
<strong>agressie</strong>. Verder gedragen mensen zich <strong>agressie</strong>ver na het zien<br />
van een gewelddadige fi lm of als ze geprovoceerd worden.<br />
Provocaties worden algemeen gezien als de belangrijkste<br />
aanleiding voor <strong>agressie</strong>. Het kan hierbij gaan om fysieke<br />
provocatie (een klap of een stomp), verbale provocatie (een<br />
belediging), straf (een geldboete) of psychische schade<br />
(buitengesloten worden).<br />
Vaak wordt onderscheid gemaakt tussen reactieve (emotionele)<br />
en proactieve (instrumentele) <strong>agressie</strong>.<br />
Deze twee soorten van <strong>agressie</strong> zijn niet strikt van elkaar te scheiden,<br />
er blijkt een sterke samenhang tussen proactieve en reactieve <strong>agressie</strong><br />
te kunnen bestaan.<br />
AA P<br />
27<br />
#2
Change language