ZE-no4 DEC 2005 Q5B.qxd - Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland

Zeeland zwemt in het erfgoed
De Provincie Zeeland heeft 2012 uitgeroepen tot Zeeuws Jaar van
het Water. Want water speelt een belangrijke rol in onze provincie.
Het zorgt voor kennis, energie, recreatie, eten, werk en geld.
Heel 2012 vinden er tal van wateractiviteiten plaats in Zeeland.
Activiteiten die laten zien wat de combinatie zee en land ons gebracht
heeft, wat we er anno nu aan kunnen beleven en welke stuwende kracht
het water voor onze toekomst kan zijn. Ook verschillende
erfgoedorganisaties laten zien hoe Zeeland door de loop der eeuwen
leefde met het water en op welke wijze het water vandaag de dag nog
steeds centraal staat. Een greep uit het aanbod:
4Op Walcheren organiseert het Polderhuis Westkapelle, Dijk- en
Oorlogsmuseum, het hele jaar door tentoonstellingen, themadagen en
strandactiviteiten. De actuele tentoonstelling is ‘Water over dek en
luiken’ met schilderijen van Bram Dingemanse.
www.polderhuiswestkapelle.nl;
4Op Schouwen-Duiveland organiseren het Watersnoodmuseum en
Museum Goemanszorg meerdere tentoonstellingen. In Ouwerkerk is
de actuele tentoonstelling ‘Before, During, After’ te zien met werk van
twaalf fotografen uit Louisiana naar aanleiding van de orkaan Katrina
en het hoge water als gevolg daarvan. www.watersnoodmuseum.nl;
Het (vaak) vergeten water
Het is me meer dan eens overkomen bij het houden van een lezing voor
een gehoor van niet-Zeeuwen, wanneer een foto wordt getoond van een
boerderij die rondom in het water ligt. Bij de toehoorders roept dat beeld
herkenning op. Ze kennen hun geschiedenis en menen dus zeker te weten:
dat is Zeeland na de Februariramp van 1953. Fout. Een enkeling heeft
‘doorgeleerd’ en probeert het opnieuw: dan moet het Walcheren zijn, in
de winter van 1944-1945, tijdens de gruwelijke oorlogsinundatie. Helaas,
weer mis. De foto betreft wél Walcheren, maar onder omstandigheden
die tot 1930 heel normaal waren en vrijwel jaarlijks terugkeerden.
De lage poelgebieden stonden van het vroege najaar tot soms ver in het
voorjaar onder water; onder ‘landwater’ zoals de bronnen het noemen:
overtollig hemelwater dat geen kant opkon. De zeer gebrekkige afwatering
vormde een al eeuwenlang spelend probleem dat als het ware zat
ingebakken in de natuurlijke opbouw van het eiland.
Rondom in het water gelegen boerderij op Walcheren (omgeving Hoogelande,
winter 1915/1916): een vertrouwd beeld tot 1930, toen elektrische bemaling
een einde maakte aan de periodieke overlast van (binnen)water
(bron: Zeeuws Archief, Collectie De Bruyne, inv. nr. 134/119).
Cultuurhistorie
Zeeuws Erfgoed 7 maart 2012/01 • JAARTHEMA | CULTUURHISTORIE
4In Dreischor wordt 1.000 jaar relatie met het water in beeld gebracht.
Water heeft het eiland (voorheen de eilanden) gevormd; men heeft
eeuwenlang de kost verdiend met het zoute water en tegenwoordig
ook met zoet water in de aquacultuur. www.goemanszorg.nl;
4Vanuit het Platform Maritiem Erfgoed Zeeland organiseren aangesloten
organisaties diverse maritiem-historische evenementen. Zo organiseert
de Stichting Behoud Hoogaars op zaterdag 21 juli de Van Loon
Hardzeildag op de Rede van Veere, waaraan 45 historische schepen,
plat- en rondbodems deelnemen. In 2012 is het de 20ste keer een
eerbetoon aan de legendarische hardzeildag die Hendrik Willem van
Loon in 1928 voor Arnemuidse vissers organiseerde. Om uit de
saaiheid van het dagelijks bestaan te ontsnappen, probeerde Van Loon
“weer eens wat leven in den garnalenketel te krijgen”.
www.hoogaars.nl, www.scez.nl/maritiemerfgoed.
In het Jaar van het Water zal blijken dat ‘Zeeland zwemt in het erfgoed’.
Zeeuwse erfgoedorganisaties die een bijdrage willen leveren aan dit
themajaar met een tentoonstelling, lezing, excursie of evenement,
kunnen dit aanmelden via info@jaarvanhetwater.nl en agenda@scez.nl.
www.jaarvanhetwater.nl
Het Zeeuwse Jaar van het (buiten- én binnen-) Water
Zeker niet alleen op Walcheren zuchtte men onder deze last die vooral
de landbouwkundige mogelijkheden beperkte, maar ook het verkeer
hinderde. Andere delen van de provincie met een vergelijkbare opbouw
hadden er hun eigen deel aan. Interessant in dit opzicht is de Atlas van
de provincie Zeeland die schoolopziener C.J. Pické en gedeputeerde
T.A. Lambrechtsen in 1877 deden verschijnen. Die duidt onder meer
de lage streken aan “die bij eenigszins hoogen waterstand in den polder
onder water” staan. Dat zijn enorme oppervlakten, variërend van delen
van Tholen tot de Grote Putting bij Hengstdijk, en van het lage midden
van Schouwen tot aanzienlijke delen van Zuid-Beveland. Pas na de nodige
maatregelen kwam vroeger of later een einde aan deze onhoudbare situatie.
Al vroeg zette men - aanvankelijk met wisselend succes - op Tholen en
Schouwen windmolens en later ook stoomgemalen in; heel laat was men
op Walcheren in 1930 met het elektrische gemaal Boreel.
Zeeuwse polders konden dus ook onder water staan zonder dat daarvoor
dijken waren doorgebroken. De buiten Zeeland gesignaleerde verwarring
daarover is eigenlijk heel begrijpelijk, want ook de Zeeuwen zelf lijken
deze vorm van wateroverlast te zijn vergeten. Die was voor de bewoners
even vanzelfsprekend als de loop van de seizoenen, werd gelaten ondergaan
en lijkt uit het collectieve geheugen te zijn gewist. De problemen moesten
wel heel hoog oplopen, wilden ze in ruime kring aandacht trekken en dus
in de bronnen doorklinken. De meeste belangstelling ging en gaat uit naar
de heroïsche, tot de verbeelding sprekende en geld verslindende strijd
tegen de ‘echte’ erfvijand van de Zeeuwen: het buitenwater. Naar de strijd
op leven en dood die ook vandaag nog altijd permanente waakzaamheid
vereist. Naar grote prestaties zoals de Westkappelse Zeedijk, de sluiting
van het dijkgat bij Ouwerkerk en de bouw van de Stormvloedkering
Oosterschelde.
Op 6 januari is een nieuw Zeeuws themajaar officieel van start gegaan:
het Jaar van het Water. En het moet gezegd: een Zeeuwser en tegelijk
veelzijdiger onderwerp is nauwelijks te bedenken. Ook vanuit de
erfgoedsector worden bijdragen aan het themajaar geleverd.
4