brieven uit de beslissende jaren van luther's leven, 1516/1521

zitten knoeien. Ze hebben op die manier de liefde en de eerbied voor God in de harten
van talloze mensen gedoofd. Maar daarover later meer.
Ik riep dus iedereen in de arena, maar niemand kwam. Toen merkte ik dat mijn
stellingen zich veel wijder verspreidden dan ik gewild had en dat ze in brede kringen
niet als disputatiethesen, maar als uitspraken opgevat werden. Daardoor was ik tegen
mijn wil en verwachting in wel gedwongen om in alle onervarenheid nu nadere
uitleggingen en bewijsvoeringen publiek te maken. Ik sta liever om mijn onkunde te
kijk, dan dat ik mensen op een dwaalspoor breng doordat ze al deze stellingen voor
waarheden houden, terwijl er bij zijn waarover ik twijfel, van sommige weet ik het
niet, van andere neem ik afstand, er is dus geen sprake van dat ik ze als onomstotelijke
waarheden onderschrijf. Ik onderwerp ze aan het oordeel van de kerk.
Zeer geachte bisschop, door Christus’ genade bent u mijn ‘ordinarius loci’ zoals dat
heet 71 , kl hebt een hart voor de goeden en ontwikkelden 72 , daar wordt algemeen hoog
van opgegeven. U eert en helpt hen in deemoedige menselijkheid bijna tot voorbij de
grens van wat nog met uw bisschoppelijke waardigheid in overeenstemming te
brengen is. (Houdt u me de vleierij ten goede, ik prijs de gaven van Christus in u.)
Daarom is het toch zeer terecht u, die het officiële opzicht hebt over de
wetenschappelijke arbeid die hier verricht wordt, allereerst aan te bieden wat ik heb
uitgewerkt.
Ik verzoek u, genadige heer, mijn pogingen welwillend te willen aanvaarden; iedereen
moet weten dat ik geen ‘drieste’ waarheden heb willen verkondigen, daarom bezweer
ik u om uw pen te grijpen en erin te schrappen waar u dat nodig acht, of ook alles in
het vuur te gooien. Dat maakt mij niets uit. Ik weet dat Christus mij niet nodig heeft
en ook zonder mij wel zal laten bekend worden wat voor zijn werk van nut is. Als dit
werk zijn werk niet is, dan moet het ook mijn werk niet zijn. Gregorius van Nazianze
zegt, dat het voor grote zondaren zelfs niet veilig is om in de kerk de waarheid te
verkondigen, met dat voor ogen zeg ik: ik heb niet willen verkondigen, ik heb willen
disputeren! Ja disputeren, niet verkondigen, en ook dat disputeren slechts met
schroom! En dat zeg ik niet omdat ik de bullen en dreigingen vrees van hen die niet
gehinderd door enige schroom, voor evangelie uitgeven wat ze zelf uitgedokterd
hebben. Het is precies hun brutaliteit en hun domheid die mij gedwongen hebben om
niet aan mijn schroom toe te geven. Anders had alleen mijn engel mij gehoord. Ik
moest het wel doen, om voor niemand een oorzaak van dwaling te zijn. Alleen Hem
de eer die gezegend zij in alle eeuwen, die ons beware en leide, lange tijd en tot zegen.
Wenst u mij het beste, zoals ik het u doe.
51
Uit ons klooster te Wittenberg
18 februari 1518
OVER DE BRIEF AAN SPALATINUS,
15 FEBRUARI 1518
De nu volgende brief geef ik wat verkort weer. Luther bedankt eerst voor het wildbraad dat de
keurvorst beschikbaar gesteld heeft voor een promotiefeest. Dan beantwoordt hij twee nieuwe vragen
van Spalatinus. De eerste gaat over de innerlijke houding bij het bedienen van het misoffer en het doen
van goede werken. Luther vat wat hij daarover zegt zo samen:
71 De verantwoordelijke bisschop voor die diocees, zoals wij spreken van ‘pastor loci’.
72 Een zeer duidelijke toespeling op het feit, dat de bisschop de ‘moderne’, humanistische studiën de
hand boven het hoofd hield, vooral dus weer de studie van de klassieke talen. Luther ziet in deze
bisschop duidelijk ook een verdediger van de nieuwe richting in de theologie, die afstand neemt van
Aristoteles en zich oriënteert op Augustinus. Hoe voorzichtig de bisschop is, blijkt uit Luthers brief aan
Scheurl van 5 maart.