brieven uit de beslissende jaren van luther's leven, 1516/1521

‘Bij beide moet je vertwijfelen en vertrouwen: vertwijfelen aan jezelf en je eigen werk, vertrouwen op
God en zijn barmhartigheid. Hoe vaak je het misoffer wil bedienen en wat je verder wilt doen, dat moet
je zelf weten zonder scrupuleuze krampachtigheid, in het vaste geloof dat zulk werk op zich de Heere
God niet behagen kan, al lijkt het nog zo goed, groot en zwaar, het gaat niet om jou en jouw eer, maar
God werkt in jou tot zijn eer, zijn barmhartigheid wordt in ons geprezen.’
De tweede vraag betreft opnieuw de werkingskracht van de aflaten. Tegenover zijn goede vriend uit hij
zich vrijer dan in zo'n officieel schrijven, maar zodra hij weer echt verontwaardigd wordt, is er niet veel
verschil in toon en inhoud:
Uit de brief aan Spalatinus
van 15 februari 1518
Die zaak hangt nog. En mijn disputatie dobbert tussen golven van laster, maar twee
dingen wil ik wel kwijt, allereerst aan jou en aan onze vrienden, totdat wat ik nu ga
zeggen gepubliceerd is.
Op het ogenblik zie ik het zo, dat aflaten een illusie zijn en slechts nut hebben voor
hen die de weg van Christus lui liggen te verslapen.
Ook al is Karlstadt het met deze mening niet eens, toch geloof ik, dat ook hij er geen
hoge dunk van heeft.
Om die illusie te verstoren heb ik mij in dat gevaarlijke disputatielabyrinth (doolhof)
begeven en zeshonderd minotaurussen tegen mij in het harnas gejaagd 73 .
Er mag geen twijfel aan bestaan, dat zeggen ook mijn tegenstanders en de hele kerk,
dat barmhartigheid doen en de naaste helpen onvergelijkelijk veel beter is dan aflaten.
Het is je dan ook geraden geen aflaten te kopen maar om te zien naar armen en
behoeftigen en dan aan hen te geven wat je aan aflaten had willen besteden. Ik ben er
zeker van, dat wie een arme in de steek laat om een aflaat te kopen de toorn van God
verdient! Maar hierover kun je meer lezen als ik de ‘Resolutiones’ heb uitgegeven 74 .
Tot die uitgave ben ik genoodzaakt door hen die mij in allerlei verband voor ketter
schelden. Ze razen zo, dat ze de Wittenbergse universiteit vanwege mij ook al door het
slijk halen en voor ketters uitmaken. Ik doe erg mijn best mij in te houden en niet
tegen Christus te zondigen door hen te verachten. Ze zijn zo zonder enig benul van de
klassieke en Bijbelse letteren, dat het pijnlijk is om met hen in het krijt te treden. En
juist die onwetendheid maakt ze zo ongelooflijk brutaal. Weet wel dat ik het erg
betreur, dat die vervalsers en vele anderen een nieuw idee gelanceerd hebben door te
beweren, dat alles wat ik gedaan heb door onze vorst is opgezet om de aartsbisschop
van Maagdenburg dwars te zitten.
Wat moeten we doen om hem dit niet ter ore te laten komen? Ik vind het afschuwelijk,
dat er door mijn toedoen verdenking op hem komt te rusten en dat er daardoor
verwijdering zou kunnen ontstaan tussen die twee grote mannen. Ik kan het verdragen,
wanneer de keurvorst mij aan een disputatie of proces wil laten onderwerpen (maar
dan wel met een vrijgeleide!), maar ik wil niet dat ze hem onschuldig in de haat tegen
mij betrekken. Het is een verschrikkelijk soort mensen, een volk dat de duisternis
liefheeft en het licht haat. Joh. Reuchlin hebben ze driemaal tegen zijn wil voor het
kerkelijk gerecht gesleept, ik nodig mijzelf uit voor een discussie, maar ze zijn bang
73 Een beeld uit de mythologie: koning Minos bouwde als koning van Kreta het labyrinth waarin de
woeste stier, de Minotaurus huisde. De Atheners moesten hem elke negen jaar zeven jongens en zeven
meisjes geven als offer voor de Minotaurus totdat Theseus de Minoraurus versloeg.
74 Door Luther hier probationes genoemd, bewijsvoeringen. De uitgave ervan werd nog opgehouden
door de bisschop van Brandenburg (zie de vorige en het eind van de volgende brief). Luther gaf echter
nog in datzelfde voorjaar een geschrift uit dat voor iedereen bestemd was en waarin hij in het Duits
uitlegde waar het in de 95 stellingen eigenlijk om ging: De ‘sermon von Ablass und Gnade’; zie ook
Luthers eigen opmerking hierover in de brief van 5 maart.
52