Duivelse verleiding - Univers

Hoogleraar-inflatie
Wat hebben Wim de Bie, Youp van ’t Hek en Arnon Grunberg met elkaar gemeen?
Het zijn allemaal profs. Althans, zo lijkt het. Ze bekleden bijzondere leerstoelen
– en dat levert verwarring op. Tel daarbij op dat universiteiten overspoeld
worden door leerstoelen gefinancierd door het bedrijfsleven, en je zou je
kunnen afvragen: in hoeverre is het professoraat een gedevalueerd begrip?
Pim Fortuyn pronkt in zijn hoogtijdagen al met zijn titel
als professor – ook al was hij het op dat moment geen
hoogleraar meer. Links en rechts kwam commentaar
op de self-proclaimed prof. De Wet op het Hoger
Onderwijs en Wetenschappelijk geeft hoogleraren alleen
het recht zich professor te noemen zolang ze in functie zijn.
Maar ‘professor’ is dan weer geen beschermde titel – Fortuyn
stond wat dat betreft dus in zijn gelijk.
Anderzijds was Fortuyn misschien een voorbeeld van wat je
‘hoogleraar-inflatie’ zou kunnen noemen. Zo geeft Youp van
’t Hek als ‘Cultural Professor’ zes colleges aan de TU Delft. In
Tilburg hebben we de Leonardo-leerstoel – een wisselleerstoel
wordt jaarlijks bekleed door een ‘spraakmakende’ gastdocent.
Diens bekleder wordt al sinds jaar en dag ‘Leonardo-hoogleraar’
genoemd. Dit jaar is dat cabaretier Wim de Bie.
Dat is natuurlijk de kat op het spek binden. De Bie, die in zijn tijd
met Kees van Kooten al frequent de gelegenheid aangreep om
‘professor’ te spelen, was nu opeens echt Leonardo-hoogleraar.
Nou ja, echt – de titel dient met een korrel zout te worden
genomen. Hans van Driel, vice-decaan onderwijs bij geesteswetenschappen:
“Toen we deze leerstoel jaren geleden bedachten,
was dat omdat we op zoek gingen naar een uomo universalis,
een alleskunner. Vandaar de verwijzing naar Leonardo. De titel
is vervolgens zijn eigen leven gaan leiden. Toch is de benaming
al die tijd geen probleem geweest – iedere bekleder weet dat
de titel niet formeel is, en niet leidt tot togabijeenkomsten en
dergelijke.”
Satire
Toch begon daar de verwarring. Wim de Bie zou namelijk Wim de
Bie niet zijn als hij niet een beetje zou flaneren met die titel. De
timing is daarbij natuurlijk niet onbelangrijk: deze kwestie speelt
in het kielzog van de affaire-Stapel – die voor veel sceptici toch
een nieuw vraagteken plaatste bij het begrip ‘hoogleraar’. De
Bie verwees in een interview met Vrij Nederland nog maar eens
naar, He-Who-Must-Not-Be-Named. “Het is op zichzelf al satire
om als professor te worden benoemd aan de Stapeluniversiteit,”
grapte de cabaretier. “Natuurlijk worden er flauwe grappen over
gemaakt, maar dan zeg ik: als professor in de satire mag ik onbeperkt
verzonnen onderzoeken publiceren. En wat wij indertijd
als Koot & Bie aan valse data hebben geproduceerd, daar steekt
collega Stapel heel bleekjes bij af.”
Zout in de wonden, dus. Dat verklaart misschien waarom niet
iedereen even blij is met de verwarring rond de Leonardo-
‘hoogleraar’. Maar zegt dat alles ook iets over de devaluatie van
die titel? Volgens rector magnificus Philip Eijlander niet. Hij is
voorzitter van de Stichting Bijzondere Leerstoelen (SBL) – de
stichting die de benoeming van bijzonder hoogleraren regelt.
Volgens Eijlander is het te makkelijk om dit soort pseudo-titels
zomaar gelijk te stellen met een echte (bijzondere) hoogleraar.
“Ik snap wel waar die verwarring vandaan komt.
Maar het is natuurlijk gewoon niet hetzelfde, en dat kun je
iemand in vijf minuten uitleggen. Bijzondere hoogleraren worden
hier aan hoge eisen onderworpen. Ik heb als voorzitter van de
SBL regelmatig gesprekken met mensen op mijn kantoor die de
wens koesteren om hoogleraar te worden, waar ik van denk: dat
gaat niet lukken.”
Het aantal bijzondere hoogleraren liep in 2005 nog terug van
52 naar 41, vanwege de aanscherping van hun beoordeling.
Inmiddels staat de teller op 68; elk jaar zijn het er wat meer. Op
zich niets mis mee, stelt de rector. “Het zou een probleem zijn
als er hierdoor minder ruimte is voor reguliere hoogleraren. Een
bijzonder hoogleraarschap is toch van een andere slag. Deze
mensen zijn vaak gespecialiseerd in 1 specifiek veld, terwijl normale
hoogleraren vaak bredere kennis hebben.” Daarnaast is een
gemiddelde hoogleraar maar 1 dag in de week aan de universiteit
werkzaam, vertelt Eijlander. “Daarbij vinden we het belangrijk
dat ze die dag ook daadwerkelijk fysiek aanwezig zijn.”
In totaal is 7 procent van de profs in Tilburg bijzonder hoogleraar.
En nagenoeg allemaal hebben ze een dr. voor hun naam
staan. Want in tegenstelling tot wat soms gedacht wordt, is ervaring
in het bedrijfsleven of lesgeven op zichzelf niet genoeg – er
ligt ook academische vereiste. In de regel neemt de SBL geen
hoogleraren aan die niet minstens gepromoveerd zijn. Aan deze
eis wordt vastgehouden; hoogleraren begeleiden immers ook
zelf promovendi. Eijlander: “Zo heeft Paul Scheffer bij Geesteswetenschappen
bij zijn intrede eerst een promotie gedaan, voor
hij als hoogleraar aangesteld kon worden. Niet alle universiteiten
zijn even streng bij de benoeming van bijzonder hoogleraren,
maar hier worden die eisen wel gesteld.”
Wetenschap .11
tekst Tom van Nuenen
Univers
12 april 2012