Protestants leven tijdens de Tweede Wereldoorlog - Protestantse ...

11
gezindten is voortreffelijk en die met de burgerlijke autoriteiten welwillend en vertrouwelijk.’
Intussen werd de situatie steeds bedreigender. Op 16 januari werd een vrachtwagen in brand geschoten.
Op 23 januari hadden vier Britse Typhoons met acht bommen de rails bij het station onklaar
gemaakt om zo de aanvoer van Duits wapentuig te blokkeren. Op 28 januari vielen zes bommen
op het spoorwegemplacement. Op 2 februari stortte een V-1 op Poelwijck neer. Op de vroege
morgen van 8 februari 1945 brak een
verschrikkelijk artillerievuur los. Een
zwaar Brits bombardement trof Zevenaar.
Binnen enige minuten veranderden
de Schoolstraat, de Grietsestraat en
een deel van de Marktstraat in een puinhoop.
Winkels, werkplaatsen, een
school, de synagoge 9 en veel woningen
waren weggevaagd. Er waren er twaalf
doden en dertig gewonden. Op 11 februari
regende het granaten op het Engeveld.
Er vielen vier doden en velen
raakten gewond. De materiële schade
was groot. Op 17 februari werd de buurtschap
Ooij op last van de Duitsers ontruimd.
Ook bewoners Oud-Zevenaar en
Babberich moesten vertrekken. Door granaatvuur
kwamen op die dag vier mensen
om. Op 18 februari vielen er op verscheidene
plekken granaten. Wie zich in de
stad bevond, verborg zich in
(schuil)kelders en kwam er alleen uit om
een poging te wagen om etenswaren te
bemachtigen. Op 21 februari vielen er
bommen op de overweg bij de Buitenmolen.
Op 24 februari vielen bommen op de
spoorlijn, op 25 februari, 28 februari, 3
maart en 5 maart opnieuw. Op vrijdag 23
maart werden de Kerkstraat - in het bijzonder
de sigarettenfabriek Turmac
(waar alle munitie die de Duitsers in Zevenaar
nog hadden, lag opgeslagen) en de slagerswinkel van Johannes Gradus Mul (1912-1945) - door
een bombardement zwaar getroffen, waarbij Mul en zijn vrouw omkwamen. De goederenloods bij
het station werd verwoest, het kasteeltje Enghuizen achter de Turmac brandde uit. SS-mannen
kwamen met alle beschikbare krachten achter de brandweer aan, maar blijkbaar niet om mensenlevens
of bezittingen van de burgers te beveiligen, maar om de tabaksvoorraden van de Turmacfabriek
voor zichzelf te redden. Ds. Bartels sr. en pastoor Teeuwen en zijn beide kapelaans boden
waar mogelijk geestelijke bijstand.
In de week voor Pasen leefde de bevolking van Zevenaar onder de spanning van de slag om Emmerich.
De geallieerden namen Emmerich op 27 maart in en vier dagen later Elten. Nog weer vier dagen
later stonden ze tien kilometer voor Doetinchem. Elektriciteit was er niet meer. Vrijwel
9 Na de toevloed van Joden tussen 1816 en 1830 ontstond de behoefte aan een eigen synagoge (sjoel). De synagoge
aan de Grietsestraat werd in 1833 door Hartog Josua Hertszveld (1781-1846), opperrabbijn in het rabbinaal
ressort Zwolle, ingewijd. Zevenaar kende tot de Tweede Wereldoorlog een kleine, bloeiende Joodse gemeenschap,
de Israëlitische Gemeente (47 leden verdeeld over 17 gezinnen). Op 1 september 1942 werden zes
joden opgeroepen in een werkkamp in Putten te gaan werken. Op 2 oktober werden hun gezinnen opgehaald en
overgebracht naar Auschwitz en daar binnen veertien dagen vermoord. S.L. Gans, S. Gans en J. Rosenberg en
hun gezinnen doken onder. Op 10 april 1943 moesten alle overgebleven Joodse families zich in het concentratiekamp
Vught melden. Ze werden overgebracht naar vernietigingkamp Sobibor. De synagoge werd gebruikt als
opslagplaats van gedeporteerde Zevenaarders. In 1944 werd de synagoge door de Duitsers via de organisatie
Nederlandsche Administratie van Onroerende Goederen verkocht aan een aannemer. Lang heeft hij niet van
zijn bezit kunnen genieten, want op 8 februari 1945 werd de sjoel door een bombardement verwoest. Alleen de
veertien ondergedoken Joden overleefden de oorlog.