Protestants leven tijdens de Tweede Wereldoorlog - Protestantse ...

4
en voerde hen af. Dit laatste was voor een aantal mensen de druppel die de emmer deed overlopen.
In reactie op het gebeuren brak op 25 februari in Amsterdam een staking uit tegen de Duitse bezetter:
de fabrieken liepen leeg, de trams stonden stil, de winkels werden gesloten en lieten hun gordijnen
neer, en duizenden stakers trokken in lange rijen over Damrak en Rokin. Ook in andere steden
braken stakingen uit. De Duitsers braken de stakingen met geweld, intimidatie en meedogenloos
ingrijpen. Hierbij vielen negen doden en vierentwintig zwaargewonden. Veel stakers werden
gevangen genomen. De steden die meegedaan hadden aan de staking, kregen van de Duitsers hoge
boetes opgelegd. Met dit alles werd het verzet niet gebroken, maar eerder aangewakkerd. Om elkaar
tot verzet aan te moedigen, droegen sommigen een luciferkop in hun revers (‘kop op’). Predikanten
kwamen met een pamflet (Wat wij wel en wat wij niet geloven) met stellingen:
‘1. Wij geloven niet dat de stem van het bloed de stem is van onzen God. (…) 3. Wij geloven en belijden,
dat God vanouds het volk Israël heeft uitverkoren om Zijn openbaring te ontvangen tot op de
verschijning van Jezus Christus. Daarom geloven wij dat wie zich tégen Israël stelt, zich verzet tegen
de God van Israël. Daarom houden wij het antisemitisme voor iets veel ernstigers dan een onmenselijke
rassenideologie. Wij houden het voor een van de hardnekkigste en dodelijkste vormen van verzet
tegen de heilige en barmhartige God Wiens Naam wij belijden.’
Het pamflet was een poging het verzet wereldbeschouwelijk en godsdienstig te funderen.
De nazi-aanval op Joden, op Nederlandse staatsinstellingen en maatschappelijke organisaties en op
het humanistisch en christelijk erfgoed dwong de kerkenraad zich rekenschap te geven van waar hij
stond en welke waarden hij verdedigde. Een enkele keer sprak de kerkenraad zich uit, zonder overigens
de precieze inhoud van de uitspraken te notuleren, of maakte via daden duidelijk waar hij
stond. Ik geef enkele voorbeelden. Op 18 maart 1941 stelde hij, dat de kerk voor haar recht uit mag
komen. Op 9 mei 1941 besloot hij twee marmeren gedenkstenen te plaatsen in de muur van het
portaal van de kerk ter herinnering van twee in de strijd tegen de Duitsers op de Grebbenberg gesneuvelde
gemeenteleden. Op 26 mei 1941 kwam hij op voor de persvrijheid van kerkelijke bladen.
In juni 1941 discussieerde hij over het gegeven dat stichtingen en verenigingen op cultureel en sociaal
gebied onder controle kwamen te staan van het nationaalsocialistische regime; collaboreerden
ze niet, dan waren ze tot een openlijk niets doen gedwongen, tenzij ze ondergronds werkten. Van
een aantal kerkenraadsleden is bekend dat ze ondergronds verzet pleegden.
Op 23 juni 1941 vroeg burgemeester Antoon Eduard Marie van Nispen tot Pannerden (1884-
1964) om te mogen beschikken over het terrein bij de School met den Bijbel voor exercitieterrein
voor de Weerafdeling ('weer' in de betekenis van weerbaarheid) van de NSB. Na veel over en weer
gepraat gaf de kerkenraad toestemming mits ook het terrein achter de openbare MULO-school beschikbaar
zou worden gesteld. De volgende dag verzocht de kerkenraad het personeel van de school
eenmaal per week voor het koninklijk huis te bidden en protesteerde daarmee tegen de door de NSB
gepropageerde partij-ideologie.
Op 14 juli 1941 kwam in de kerkenraad ter sprake dat de boerderij van Bernardus Johannes
Stender, Slenterweg 9, in Ooij in de nacht van 8 op 9 juli door een bom uit een vliegtuig was getroffen
en was afgebrand. De kerkenraad besloot voorlopig een afwachtende houding aan te nemen ten
aanzien van de financiering van de herbouw en een oogje in het zeil te blijven houden, opdat het
gezin nog voor de winter weer onderdak zou hebben. Ook besloot hij een afdoende verduistering
van de gehele kerk aan te brengen om de kerk zonder zorgen te kunnen blijven gebruiken.
Op 18 september 1941 sprak de kerkenraad over de circulaire van 16 augustus 1941 van het
Departement van Opvoeding, Wetenschap en Cultuurbescherming betreffende het aangeven van
Joodse kinderen. De raad besloot eenstemmig zich te houden aan het standpunt dat door het bestuur
van Christelijk Volksonderwijs werd geadviseerd, namelijk daarop niet te antwoorden. Bij de
bespreking over het gebruik van het schoolterrein nam de kerkenraad het standpunt in voortaan
alleen nog maar op verzoek van de burgemeester en niet op verzoek van particulieren toestemming
te verlenen tot enigerlei gebruik op zondag door politieke of andere openbare vergaderingen.