Protestants leven tijdens de Tweede Wereldoorlog - Protestantse ...

2
In de nacht van donderdag op vrijdag 10 mei 1940 vielen Duitse troepen Nederland binnen. Sommigen
dachten te maken te hebben met legeroefeningen en maar kwamen er al snel achter, dat ook
voor Nederland de oorlog was uitgebroken. Het station werd bezet en een Duitse pantsertrein arriveerde
daar om 4.10 uur. Duitse soldaten trokken met auto’s en voertuigen door paarden getrokken
via de Babberichseweg en de Arnhemseweg op tot Westervoort. Er ontstond een vuurgevecht. Vijf
militairen kwamen om. Ds. Bartels ging naar de plaats van het onheil, noteerde de namen van de
omgekomenen en ging naar het gemeentehuis om toestemming te vragen hun lichamen te mogen
vervoeren en een begrafenis te regelen. Twee dagen later bevestigde hij de nieuwe leden van de
kerk, terwijl intussen Duitse troepen onafgebroken door Zevenaar trokken en het in de lucht een
heen en weer vliegen van Duitse vliegtuigen was. Op 14 mei gaf Nederland zich over. De volgende
oorlogsjaren verliepen voor Zevenaar betrekkelijk rustig. Ds. Bartels bood de nabestaanden van de
slachtoffers van 10 mei nog enkele jaren pastorale zorg.
De meeste gemeenteleden raakten aanvankelijk van het Duitse machtsvertoon niet van de
kook. Integendeel. Ze toonden een minachting voor de Duitse militaire en ideologische krachtpatserij.
Deze houding werd door de ernst van de situatie niet gerechtvaardigd. Dat werd aan het einde
van het jaar duidelijk. Openbare bijeenkomsten werden verboden, de Nederlandse pers werd door
de nazi’s overgenomen of bijna geheel onder het juk van de Duitse propagandadwang gebracht, politieke
partijen en vakbeweging werden onder beheer gesteld, de vrije radio om zeep geholpen,
veel vooraanstaande Nederlanders als gijzelaar gevangen genomen, de benoeming van Joden in
openbare functies verboden, de Leidse universiteit gesloten, het Nederlandse volk als Ariër en niet-
Ariër geregistreerd en Joodse ambtenaren en leerkrachten ontheven uit hun functie. De maatregelen
van de bezetter werden met een zekere gelatenheid aanvaard. Ds. Koopmans liet een vlammend
protest horen. Om de ogen te openen en de gewetens te scherpen schreef hij in november 1940 de
brochure Bijna te Laat! en liet die verspreiden onder schoolmeesters, kerkenraden en burgemeesters.
In de brochure deed hij een hartstochtelijk appel op de Nederlandse kerk en het Nederlandse
volk om de Joden niet te verraden:
‘Wanneer onze “intrede in de geschiedenis” gekocht moet worden tegen de prijs van een goed geweten,
dan is het duizendmaal beter, dat wij uit de “geschiedenis” verdwijnen, dan dat wij ons geweten
verkopen.’
Hij besloot zijn brochure met de woorden:
‘Volk van Nederland, het is bijna te laat, maar nog niet helemaal te laat. Het is nog niet helemaal te
laat om terug te keren tot het christelijk geloof en het goede geweten. Het is nog niet helemaal te