Binnenstedelijke Balkons in Beeld - Bouwfonds

vaak op dat consumenten enkel kunnen vragen wat ze al kennen. Dat botst met de drijfveer van de
ontwerper te willen vernieuwen. Ontwerpers willen consumenten verleiden met tot dan toe ongekende
oplossingen. Volgens Riedijk (2010, pp. 25) kan ontwerpen “nooit een extrapolatie zijn van de wereld
en de werkelijkheid zoals we die nu kennen, aangezien een extrapolatie van het heden per definitie
geen antwoorden kan geven op een nog niet gekende realiteit”.
Veel ontwerpers lijken een aversie te hebben voor ontwerpen wat de markt vraagt. Volgens Kolhoff
heeft “demoscopische gevoeligheid” fatale consequenties en mag deze nooit in de plaats komen van
“echte empathie en deskundige vakbekwaamheid” (Kolhoff 1993, pp. 92). Naast een algemene
weerstand, lijkt er onder ontwerpers ook een bepaalde weerstand te bestaan naar het type
architectuur dat de consument vraagt. Veel consumenten blijken retro-architectuur aantrekkelijk te
vinden (Hulsman 2011; De Zeeuw 2007). Dat wordt door veel ontwerpers laatdunkend afgedaan als
conservatief, Anton Pieck-architectuur of zelfs populistisch en PVV architectuur (Teunissen 2011;
Hulsman 2011). “Dit past bij de huidige maatschappelijke ontwikkelingen waarin conservatisme en
populisme domineren.[…] Niet de opvatting van de vakman –onderwijzer, dokter of architect- maar de
stem van het publiek telt (Teunissen 2011). Dit leidt volgens Hofland (in Tellinga 2001, pp. 41) tot een
paradox: “hyperindividualisering op de vrije markt blijkt toegang te geven tot een geweldig magazijn
van gemeenplaatsen [en] een chaos zonder oorspronkelijkheid”.
In kritische beschouwingen over de mate waarin ontwerpers luisteren naar de wens van de
eindgebruiker vallen al gauw termen als elitaire besluitvorming en dogma’s. Ideologische standpunten
van ontwerpers zouden voldoen aan de consumentenwensen in de weg staan (De Lathauwer 2005;
Winter e.a. 2007). Historiserende architectuur botst in essentie met de (neo-)modernistische
architectuur, die lange tijd dominant was in de Nederlandse ontwerpdiscipline. De Zeeuw signaleert
een forse kloof tussen de voorkeuren van eindgebruikers en die van professionele ontwerpers. Hij
bekritiseert vooral het feit dat de modernistische vormtaal vaak afwijkt van de wooneisen en
vormpreferenties van bewoners. Dat kon misschien nog in de krappe woningmarkt van de jaren ’90,
maar niet meer in de huidige vragersmarkt (De Zeeuw 2007). Ook andere auteurs (o.a. Bodewes
2010; Den Boer 2011) stellen dat ontwerpers meer naar de consument moeten luisteren.
4.7 Conclusie
De Nederlandse woningmarkt was en is sterk aanbodgedreven. Ook met groeiende aandacht voor
kwaliteit en meer marktwerking, had de eindgebruiker nauwelijks invloed op (de kwaliteit van) de
gerealiseerde woningen. Met de komst van Nota Wonen veranderde dit enigszins. De termen
particulier opdrachtgeverschap en consumentgericht bouwen werden beleidsmatig verankerd. Vanaf
die tijd komen er steeds meer plannen waarin de consument een grotere rol speelt, maar het betreft
veelal monofunctionele, kleinschalige woningbouwprojecten. Al met al blijft er tot op heden sprake van
een aanbodgestuurd en technocratisch bouwproces. In wisselende verhoudingen bepalen Rijk,
gemeente en marktpartijen nog steeds grotendeels wat er gebouwd wordt.
Er bestaat consensus over dat het “meer vraaggericht” moet, maar niet over wat dat dan inhoudt.
Binnen de verschillende opvattingen daarover kan onderscheid gemaakt worden in benaderingen
waarin zeggenschap van de consument centraal staat en benaderingen waarbij de wensen van de
consument centraal staan. In de eerste benadering is een indeling in gradaties van consumentgericht
ontwikkelen naar de mate van zeggenschap van de consument te maken. Aan de ene kant staat dan
particulier opdrachtgeverschap en aan de andere kant traditionele, seriematige bouw. In de tweede
benadering draait het om het zo goed mogelijk afstemmen van het eindproduct op de wensen van de
consument. Dit betreft als het ware het omdraaien van het traditionele vastgoedontwikkelingsproces in
een waardecreatieketen. Daarbij speelt marketing een grote rol in het hele ontwikkelproces van zowel
gebouwen als gebieden. Voor op de wens van de eindgebruiker afgestemde woningen, moet ook de
gebiedsontwikkeling op de wensen van de eindgebruiker zijn afgestemd.
Er zijn diverse redenen aan te voeren waarom –zeker bij binnenstedelijke appartementen- volledig
voldoen aan individuele koperskeuzen en/of het actief betrekken van de eindgebruiker in het proces
niet kan. Deze redenen zijn deels gelegen in min of meer intrinsiek aan binnenstedelijke
appartementen verbonden eigenschappen en deels in de soms geringe behoefte en/of capaciteit van
de eindgebruiker zijn wensen kenbaar te maken. Dit alles kadert de mogelijkheden voor vraaggericht
ontwikkelen van binnenstedelijke appartementen in.
37