nr. 6 juni - Publicaties Nederlandse Politieke Partijen

I
l
munards der toekomst slechts naar Yperen behoeven te gaan, om voor
hun bouwmeesters motieven te vinden."
In Gent ontdekt Busken Huet eigenlijk pas voluit de kunst van de
gebroeders Van Eyk. Het vraagstuk, of er werkelijk twee broers zijn
geweest (Hubert en Jan), hestand in zijn dagen nag niet, en Huet brak
zich het hoofd, zij het meer verrukt dan bezorgd, over iets anders: het
wonder van zulk werk in zulk een tijd. Hij besteedt vele bladzijden aan
een meesterlijk beeld van de beroeringen, die de dagen der gebroeders
Van Eyk onveilig maakten - dagen van verwoede klassenstrijd tussen
de zinkende feodaliteit en de opkomende burgerstand, zich openbarend
in het formeren van nationale monarchieen enerzijds, van straks breed
zich ontplooiende burgerrepublieken anderzijds. Het was de tijd der
ontdekkingen, zoals Huet terecht opmerkt, en oak in de Van Eyks
leefde dat ,algemene voorgevoel, dat de ontdekkingsreiziger maakt".
Zij vonden de verbeterde techniek voor het olieverfschilderen. Maar zij
waren meer dan de ontdekkkers van een methode. Zij bewezen oak,
zegt Huet, dat de kunst niet kan bestaan bij barbaarsheid. De barbarij
der 14e en 15e eeuw had haar tegenkant in mystieke bewegingen, in
humanistische idealen. Die ideale trek vinden de Van Eyks bij de jonge
burgerij. De krachtige innerlijke zekerheid, die voortvloeit uit het ontstaan
van elke nieuwe klasse, zouden wij zeggen, legden zij vast in de
fysiognomieen van hun pcirtretstukken. Hoogtepunt van deze kalme
mystiek en tegelijk klaar-realistische bezinning is voor Huet De Aanbidding
van het Lam te Gent, hun opgedragen door de schepen J odocus
Vijdt. Meesterlijk omschrijft Huet dit kunstwerk: een zonnig en vreedzaam
contrast met de werken des gewelds, door de overheden en machten
gepleegd; met de werken der duisternis, waaraan bedorven kloosterorden
zich overgaven; de volmaakte uitdrukking van het edelste en
fijnste, wat er in die dagen gevoeld werd. - Die karakteristiek werkt
hij met tal van historische details uit, hij trekt vergelijkingen met de
kunst van Byzantium, die zeer ver gaan, en komt ten slotte tot de
vaststelling, dat de gebroeders Van Eyk nag een baanbrekende daad
verricht hebben en wel de inlijving van het landschap in het schilderstuk.
,Zij hebben iets gezien," zegt Huet, ,wat niemand v66r hen gezien
heeft. Een grens van het menselijk genie is door hen bereikt. Na hen
is het landschap een natuurlijk onderdeel van het vaderland der kunst
gaan uitmaken." En zij beelden het hemels Jeruzalem uit met de kerkspitsen
van Maastricht en Luik, en daaromheen de malse beemden en
boomgaarden van de Nederlanden! Dat is gedurfd, dat is het nieuwe
aan de gebroeders Van Eyk. En nag is het niet alles. Want zij veroverden
oak door hun uitbeelding van heiligen en martelaren met het voorkomen
van Vlaamse burgers en burgervrouwen, een plaats in de beeldende
kunst voor het portret. ,De radikaalste vorm van het realisme
breekt eensklaps zichzelf een weg en snelt tegelijk zichzelf voorbij", zo
formuleert Huet die derde ontdekking.
Het gehele hoofdstuk over de broeders Van Eyk staat op de hoogte
van het beste, wat de kunst- en cultuurrechter Huet over de XVIIe
eeuw in N oordnederland schreef. N erg ens laat hij de aarde los. Zijn conclusie,
dat de kunst der gebroeders Van Eyk niet aileen een eeuw, een
nationaliteit en een schqol kenmerkt, maar wortelt in de brede bodem
355