Tweede en derde leerjaar - Jeugdboekenweek

LESTIPS
werken met boeken in de klas

Jeugdboekenweek 15-29 maart 2009
‘Dat heeft geen zin,’ zei Alice. ‘Onmogelijke dingen kun je nou eenmaal
niet geloven.’
‘Ik denk dat je gewoon nog niet zo veel ervaring hebt,’ zei de Koningin.
‘Toen ik zo oud was als jij oefende ik elke dag een halfuur. Er waren dagen
waarop ik voor het ontbijt al zes onmogelijke dingen had geloofd.’
uit: Alice in Spiegelland / Lewis Carroll
Het vermogen van kinderen om onmogelijke dingen te geloven, dat willen
we tijdens de Jeugdboekenweek 2009 aanscherpen. Want is de kindertijd niet
de periode in het leven dat je fantasie nog onbezoedeld is, nog niet beperkt
door volwassen realiteitszin? En zorgt dat niet voor de mooiste dromen, de
spannendste middagen en de meest beklijvende herinneringen aan klassieke
kinderboeken?
Onder het motto Achter de spiegel zetten we boeken over fantasie in de kijker:
verhalen die de realiteit regelrecht of net heel subtiel aan hun laars lappen. Samen
met Lyra Belacqua en Sebastiaan Duister betreden we volkomen verzonnen,
onbestaande werelden met eigen wetten en bizarre bewoners. Sommige
nog enigzins verwant aan onze wereld, andere zo verschillend dat je haast niets
meer herkent. Of we reizen samen met Alice vanuit het dagelijkse leven door
een konijnenpijp naar een wereld waar alles anders is. Maar ook als we in deze
wereld blijven, wachten ons ‘onmogelijke dingen’. Een buurmeisje met rosse
vlechtjes dat paarden kan optillen. Een houten pop die tot leven komt en liegt
alsof het gedrukt staat.
Zet samen met de kinderen uit je klas een stap achter de spiegel en kom
terecht in een wereld vol heksen en elfjes, geesten en dwergen, draken en
eenhoorns, superkrachten en toverspreuken, ingebeelde vriendjes en pratende
knuffels...
Wij willen graag je gids zijn tijdens deze reis en helpen je op weg met deze
lestips bij de boeken uit de boekenpakketten van de Jeugdboekenweek 2009.
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – inleiding | 3

Deze suggesties zijn geordend per leeftijd en behandelen telkens een van de
geselecteerde titels. Bij ‘Aanzet’ vind je suggesties om het boek bij je leerlingen
te introduceren. Onder ‘Verwerkingsactiviteiten’ staan tips voor een creatieve
verwerking of nabespreking. Wie de reis nog wat wil verlengen, vindt
bij ‘En verder’ extra ideeën om met het boek aan de slag te gaan. Om aan te
sluiten bij de realiteit van je klas, vermelden we bij elke tip de bijbehorende
eindtermen die je met de activiteiten realiseert. Maar vergeet vooral niet om
de verbeelding aan de macht te houden…
We wensen je een fantastische Jeugdboekenweek!
De hele ploeg van Stichting Lezen
4 | Lestips Jeugdboekenweek 2009 – inleiding

De Jeugdboekenweek in de bib,
het leven van A tot Z
In maart bruist het in de bibliotheken: kinderen ontdekken spelenderwijs de
bib van a tot z, ontmoeten jeugdauteurs in levende lijve en krijgen er een
passie voor lezen: het boek in al zijn vormen. Locus, als nieuw steunpunt
voor het brede lokale culturele veld en erfopvolger van VCOB en Cultuur-
Lokaal, ondersteunt bibliotheken bij deze activiteiten met een spel en een
Inspiratiegids.
Met ‘Stapel-op Boeken’ ontdekken kinderen al spelend en stapelend een
heleboel fantastische boeken en leren ze de bib kennen. Dit spel voor kinderen
van de lagere school is makkelijk aanpasbaar aan de doelgroep, de
plaatselijke mogelijkheden of de vooropgestelde leerdoelen.
De Inspiratiegids van Locus levert een massa ideeën voor activiteiten in de
bib. Ook voor leerkrachten is de gids interessant, want de bib is de partner
bij uitstek als het over jeugdliteratuur en informatiegeletterdheid gaat. De
Inspiratiegids kan je gratis downloaden op www.locusnet.be.
Wil je weten er in jouw bibliotheek te gebeuren valt tijdens de Jeugdboekenweek,
heb je zin om samen een activiteit ineen te boksen, of wil je gewoon
beter kennismaken met wat de bib te bieden heeft? Neem dan contact op met
de bibliothecaris of de medewerkers van de jeugdafdeling. De adressen en openingsuren
van de Vlaamse bibliotheken vind je op www.bibliotheek.be. Achtergrondinformatie
en praktijkvoorbeelden van grote en kleine samenwerkingen
vind je op de website www.schoolenbibliotheek.be.
Chris De Bremme
Locus
chris.debremme@locusnet.be - www.locusnet.be
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – inleiding |

2 e en 3 e leerjaar
08
13
18
21
25
30
De dromen van Boeba, Agnès de Lestrade en Tom Schamp (ill.), Lannoo,
2008
De hoed van de tovenaar, Tove Jansson, Clavis, 2007
Het is echt echt waar, Kristel Deweerdt en Veronique Govaert (ill.),
Lannoo, 2007
Hier is de boze heks, Hanna Kraan en Annemarie van Haeringen (ill.),
Lemniscaat, 2005
Jani Kekke en de blauwe dagdromer, Lisa Boersen en Linda Groeneveld
(ill.), Nieuw Amsterdam, 2007
Paperasje, Ienne Biemans en Jan Jutte (ill.), Nieuw Amsterdam, 2006
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar | 7

Lestip 1
De dromen van Boeba
De dromen van Boeba
Agnès de Lestrade en Tom Schamp (ill.)
Lannoo, 2008
Over het boek
Bakker Boeba vervult alle dromen door zoete, hartige of kruidige gebakjes
te maken. Elke dorpsbewoner heeft zijn voorkeuren en koestert dromen
over liefde, het eind van de oorlog of een genezen been. Op een dag vertrekt
bakker Boeba. Voortaan staan zijn klanten er alleen voor om hun dromen te
realiseren en daarom gaan ze samenwerken. Met succes: als Boeba op een dag
onverwachts terugkomt, is het hun beurt om hem van hun lekkernijen te
laten proeven.
Met dit bijzonder originele prentenboek in kalendervorm creëerde Tom
Schamp een feest van vormen en Caraïbische kleuren waarop je niet uitgekeken
raakt. Alleen al op zoek gaan naar alle initialen die in het boek verstopt
zitten, loont de moeite. Draai het boek best een kwartslag naar rechts en laat
het kijkavontuur beginnen!
Aan de slag
Aanzet
Breng enkele reproducties van schilderijen mee waarop de naam en/of de
initialen van de kunstenaar duidelijk vermeld staat, en enkele werken zonder
naam of initialen. Bespreek en speel met het ‘fenomeen’: Wie heeft dit al eens
gezien? Waarom doet de kunstenaar dat? Doen alle kunstenaars dit?
Vergelijk de volledige naam met de initialen: Wat betekenen de letters?
Betekenen de initialen hetzelfde als de volledige naam? Kunnen ze de naam
afleiden uit de initialen?
Laat de kinderen omgekeerd ook de afkorting van voluit geschreven namen
bedenken: Kunnen ze hun eigen initialen maken? Laat hen met pen of inkt
een mooie letter bedenken om hun initialen mee te vormen. Of laat hen op
de computer een lettertype uitzoeken dat bij hen past.
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar

Keer terug naar de reproducties: Waar staan de naam of initialen op de schilderijen
gewoonlijk? Passen ze erbij? Vinden ze het schilderij beter zonder of
met naam?
Neem er nu voor het eerst het boek bij. Bekijk en bespreek de kaft. Waar staat
hier een naam? Welke namen staan er op? Bekijk eventueel ook nog andere
boeken.
Leg het boek enkele dagen in de boekenhoek. Geef de opdracht om zo vaak
mogelijk in het boek te kijken. Laat hen gericht op zoek gaan naar de initialen
van Tom Schamp (TS). Wie er het meeste vond, mag hun vindplaats
aan de rest van de klas onthullen en mag het hele verhaal voorlezen. Wie wil,
krijgt hulp van jou bij het lezen.
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.3
Nederlands - 3 Lezen - 3.5
Verwerkingsactiviteiten
Las een moment Filosoferen met kinderen in rond het thema ‘dromen’(cf. 2 e
maandag ‘zonder dromen kunnen we niet leven’). Filosoferen met kinderen
is een gespreksmethode waarbij je in groep een onderwerp, vraag, kwestie,
woord of begrip onderzoekt. Je behandelt de filosofische vragen vooral op
een abstract niveau. Het concrete en het persoonlijke laat je zoveel mogelijk
los. Bij Filosoferen met kinderen doe je vooral een beroep op de natuurlijke
nieuwsgierigheid van kinderen, de kritische zin, het luisteren naar elkaar, het
bereid zijn om dingen in vraag te stellen om daarna als groep tot een besluit,
een overeenkomst te komen. Anders dan in een kringgesprek waarin samen
over een zelfde onderwerp gepraat wordt, is het filosofische gesprek er één
van verwondering en onderzoek. Op een filosofische vraag is er vaak geen
eenduidig antwoord te vinden. Grote kans dat het antwoord in jouw klas
anders is dan dat in de klas van je collega. Als leerkracht ben je vooral een
moderator: je brengt je eigen mening of kennis zo min mogelijk aan in het
gesprek. Laat je leiden door wat de kinderen aangeven en ga er spontaan op
in. Stel de kinderen gerust: er zijn geen foute antwoorden mogelijk. Flink
doorvragen is de boodschap.
Vragen ter inspiratie voor een filosofeersessie rond dromen zijn:
- Zijn dromen echt op het moment dat je ze droomt?
- Kun je ook dromen wanneer je wakker bent?
- Zijn er dromen die steeds weerkeren?
- Droom je in kleur, met geur, met geluid?
- Betekenen dromen iets?
- Willen dromen iets vertellen?
- Waar komen (jouw) dromen vandaan?
- Zijn dromen een vorm van fantasie?
- Kan je kiezen waarover je droomt?
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar |

- Kan je stoppen met dromen?
- Waarom dromen we?
- Zou het een verschil uitmaken als we nooit meer zouden dromen?
- Dromen dieren ook?
- Komen dromen soms uit?
- Kan een droom ook een wens zijn?
- Wat is het verschil tussen een droom en een wens?
- Hebben de dorpsbewoners van Boeba dromen of wensen?
- Wat hebben de taarten van Boeba met de dromen/wensen te maken?
- Vind je de vergelijking tussen taarten en dromen mooi? Gaat de vergelijking
voor elke wens/droom op? Zijn er andere manieren/metaforen om je
dromen voor te stellen?
- Komen alle dromen in het boek uit? Hoe?
- Speelt dit boek zich af in de fantasie of in de realiteit? Waarom?
- Wat is jouw grootste wens/droom? Hoe zou je die voorstellen?
Nederlands - 2 Spreken - 2.7
Wereldoriëntatie - 3 Mens - 3.1
Het zuiderse kleurenpalet uit De dromen van Boeba is de inspiratiebron en leidraad
voor alle tekenopdrachten die de kinderen krijgen. Bekijk en bespreek
het vorm- en kleurgebruik in het boek. Wijs hen tegelijkertijd op de locatie
van het verhaal en de invloed ervan op het kleurgebruik. Breng eventueel
foto’s van enkel Caraïbische landen mee om de kleurexplosie te illustreren.
Vergelijk ze met foto’s uit Belgische steden.
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.3
Beluister klassikaal diverse muziekstijlen (bijvoorbeeld van verschillende
Putamayo-cd’s, een reeks met wereldmuziek). Vraag hen welke ritmes ze horen,
welke stemmingen die oproepen, welke prenten uit het boek passen bij de
ritmes. Als je hen het boek vaak genoeg hebt laten bekijken, zijn er zeker
prenten die ‘blijven hangen’ zijn.
Heb je leerlingen in het derde leerjaar? Dan kan je de opdracht uitbreiden.
Zorg voor voldoende cd’s in de klas, of laat kinderen zelf muziek meebrengen
op cd of mp3-speler. In kleine groepjes koppelen ze verschillende soorten
muziek aan de prenten uit De dromen van Boeba. Daarna stellen ze hun vondsten
aan elkaar voor: het ene groepslid toont de prenten, een ander laat de
fragmenten horen.
Bespreek ook het overlegproces per groepje. Wellicht ontdekten de leerlingen
dat smaken erg kunnen verschillen. Vonden ze het moeilijk om samen te
beslissen? Welke moeilijkheden hebben ze ervaren?
Wie wil kan daarna dezelfde opdracht klassikaal herhalen: Komen de leerlingen
tot een muzikaal compromis? Als het lukt, kan je het boek voorstellen aan
de andere klassen van de school. Maak er een multimediale presentatie van.
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar

Scan de prenten in, projecteer ze. Spreek af wie voorleest, wie de projectie
bedient, wie de muziek.
Muzische Vorming - 2 Muziek - 2.1
Muzische Vorming - 5 Media - 5.3
Sociale vaardigheden - Domein samenwerking 3
In Boeba’s bakkerij wordt flink wat gebakken. Zelf ‘taart bakken’ ligt dus voor
de hand. Spreek ouders aan om te helpen. Ter inspiratie breng je foto’s van
taart mee, bijvoorbeeld van grote bruidstaarten. Je kan ook gebruik maken
van Taarten van Abel en Taarten en toetjes (cf. Bibliografie).
- Knip enkele cirkels uit karton, snij er taartpunten uit. Elk kind krijgt een
taartpunt en een bol klei.
- Van de klei laat je ze pannenkoeken maken die ze in repen snijden. Met
drie repen maken ze ‘muurtjes’ aan elke zijde van de kartonnen taartpunt.
Daar bovenop komt een deksel. Lange vingers uit klei dienen als afwerking
tegen de ronde achterkant van de taartpunt, lijnen aan de zijkant doen de
taart op laagjesgebak lijken. Fruitstukjes of slagroomtoefjes kunnen ook.
- Zorg dat alle randen mooi glad zijn, zodat de taartpunt niet barst bij het
drogen.
- Schilder de taartpunten met plakkaatverf of, nog beter, acrylverf. Vernis de
taart.
Neem een foto van elk kind met zijn taart, al dan niet met koksmuts op: het
vertrekpunt voor een zelfportret met taart. Op een groot vel papier laat je
hen de foto natekenen, met Chinese inkt voor de contouren, ecoline voor de
invulling van de kleurvlakken.
Deze tekeningen scan je in en druk je af op prentkaartformaat. Schrijf er
achteraan een mooie wens op. Verstuur ze naar de andere klassen of naar de
ouders van de kinderen en nodig hen uit voor jullie tentoonstelling.
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.6 en Attitudes - 6.4
En verder…
Als je dit boek met de kinderen bekijkt, valt hen misschien de richting van de
prenten op. Als dat niet het geval is, maak je hen hierop attent. Kennen ze zelf
nog boeken of andere dingen die op deze manier ‘gelezen’ worden?
Dit boek ziet er uit als een kalender, met elke dag van de eerste week een
wens. Maak een scheurkalender voor de rest van het schooljaar met voor
elke dag een wens, een spreuk, een tekening, een opdracht, een gedachte om
over te praten… Bespreek met de kinderen het concept, de invulling en het
formaat van de kalender. Wat kan er allemaal in de kalender? Wie stelt zich
waarvoor verantwoordelijk? Stel een planning op, stel de deelverantwoordelijken
aan en laat de kalender groeien. Jij blijft de eindverantwoordelijke. Roep
regelmatig deelverantwoordelijken samen om te peilen naar hun vorderingen.
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar |

Geef de kalender een ereplaatsje in de klas. Elke dag mag een ander kind een
blaadje afscheuren. Dat kind is dan meteen ook verantwoordelijk voor het
lezen en het begeleiden van de ‘opdracht’ van die kalenderdag.
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.4 en Attitudes - 6.4
De prenten van Tom Schamp met zijn aparte gevoel voor humor doen surrealistisch
aan. Vergelijk zijn werk eventueel met reproducties van surrealisten
zoals René Magritte en Salvador Dalí of illustratoren als Anthony Brown.
Bespreek de gelijkenissen met de kinderen. Voelen ze zich aangesproken door
de vreemde humor? Toont de illustrator de wereld zoals hij echt is? Is de
wereld van de illustrator een droomwereld of fantasie? Hoe weten ze dat? Ter
inspiratie kan je met hen ook op verkenning gaan in De snor van Dalì, Salvador
Dalì en Kunstschatten (cf. Bibliografie).
Wijs hen op de vele ronde vormen die Tom Schamp in de prenten verwerkte.
Laat hen hun eigen droom- of fantasiewereld ontwerpen met zoveel mogelijk
ronde vormen en felle kleuren. Werken met wasco of ecoline geeft meteen
het mooiste, felle resultaat.
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.1
s p e c e r i j e n - e n kru i d e n p ro e v e r i j
Zorg voor een gevarieerd gamma aan kruiden. Laat de kinderen blind proeven.
Nadien verwoorden ze, eventueel op papier, waaraan ze denken bij deze
smaak. Ze mogen enkel losse woorden noteren. Nadien kiezen ze elk een
favoriet kruid of een favoriete smaak. Met de woorden die ze erbij verzonnen,
bedenken ze een gepaste wens: ‘Ik wens (je) een pittige, honingzoete, wrange,
zeezoutige, blauwzwarte, dolkscherpe, zoldermuffe…’
Elk kind maakt een kleurrijk schilderijtje van zijn specerij en schrijft er zijn
wens onder. Internet kan helpen om de juiste afbeelding van de plant te vinden,
in winkels met exotische koopwaar kan je vast ook terecht. Net als in
De dromen van Boeba kan je ook papieren taartonderleggers verwerken in dat
schilderijtje.
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.2
Bibliografie
De snor van Dalì, Gerrit Komrij, Waanders, 2005
Kunstschatten, Rosie Dickins, Standaard, 2007
Salvador Dalì, Leonie Bennett, Corona, 2007
Taarten en toetjes, Kolet Janssen en Robert Inghelram, Davidsfonds/Infodok, 2005
Taarten van Abel, Vassalucci, 2004
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar

Lestip 2
De hoed van de tovenaar
De hoed van de tovenaar
Tove Jansson
Clavis, 2007
Over het boek
In de vallei ontwaken de Moemins en hun vrienden stilaan uit hun winterslaap.
Ze zien dat het een mooie lente zal worden en gaan op pad. Op de top
van een berg merken ze dat iemand al eerder wakker werd, want er ligt een
hoge zwarte hoed. De hoed blijkt van een tovenaar te zijn. Dat zorgt meteen
voor heel wat spannende avonturen…
Humor, spanning, dingen om over na te denken én de sfeervolle pentekeningen
vormen de ideale combinatie voor uren (voor)leesplezier.
Tove Jansson overleed in 2001, haar boeken over de Moemins werden al in de
jaren ’70 naar het Nederlands vertaald. Maar de fantasievolle avonturen van
het fictieve Moeminvolkje zijn nog steeds springlevend: sommige boeken zijn
verfilmd door grote Japanse animatiefilmstudio’s, Eva Bal van de Kopergietery
in Gent baseerde haar voorstelling Wilde dingen op de verhalen van Tove
Jansson. De hoed van de tovenaar verscheen op cd bij Luisterboek.
Aan de slag
Aanzet
Laat de leerlingen op zoek gaan naar een toverhoed. Je verzint een zoektocht
doorheen de school en de schoolomgeving. Voor de aanwijzingen gebruik
je mysterieuze woorden uit het verhaal, bijvoorbeeld: ‘volg de Hemuul tot
aan…’, ‘op het eilandje van de Hattifnatten vinden jullie…’, ‘Moemin neemt
je nu mee naar…’, ‘stap met Wifselstapjes tot…’. In de toverhoed, een grote,
gekke hoed, zitten genummerde opdrachten. Elk nummer staat voor één van
de zeven hoofdstukken uit De hoed van de tovenaar. Haal elke dag een opdracht
uit de hoed en lees een stukje voor uit het bijbehorende hoofdstuk.
Wereldoriëntatie - 6 Ruimte - 6.1
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar | 3

Voorlezen
Lees Het begin (p.7) en Het eerste hoofdstuk (p.10) voor. Daarna leg je een voorwerp
in de toverhoed. Vraag de kinderen of ze net zo nieuwsgierig als jij zijn
waarin het voorwerp zal omgetoverd zijn de volgende dag. Met een knipoog
fluister je hen toe dat ze de magie een handje mogen helpen.
Misschien speelt een leerling het spel wel mee? Zo niet, dan steek je zelf iets
anders in de hoed. Met veel vertoon haal je elke dag een nieuw voorwerp uit
de hoed en eventueel een opdracht en lees je een (hoofd)stukje uit het boek.
Toon geen illustraties, noch de cover, terwijl je de hoofdstukken voorleest. Na
enkele hoofdstukken laat je je leerlingen tekeningen maken van de Moemins
en de andere figuren uit het verhaal: Hoe zijn ze tot die tekeningen gekomen?
Was de taal uit het verhaal een hulp? Schrijft de auteur in beelden? Werden
ze door iets anders geholpen? Werd hun fantasie geprikkeld of vonden ze het
verhaal veeleer saai?
Confronteer hun tekeningen met de originele illustraties: Spreekt de stijl van
Tove Jansson hen aan? Kennen ze boeken die gelijkaardig geïllustreerd zijn?
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.1 en Attitudes - 6.4
Verwerkingsactiviteiten
h o o f d s t u k 2
Waarin wordt verteld hoe Moem verandert in een griezel, hoe hij de Mierenleeuw te
grazen neemt, en over de geheime nachtwandeling van Moem en Snuisterik.
Het dier in dit hoofdstuk zet aan om zelf fantasiedieren samen te stellen.
i d e n t i t e i t s k a a rt
Kinderen vermelden diersoort, naam, uitzicht, hoogte, lengte, breedte, gewicht,
kleur, de favoriete plek, het favoriete tv-programma, het lievelingseten, het
lievelingsvak… van hun fantasiedier op een zelfgemaakte identiteitskaart.
Na elke stap bespreek je de aangevulde identiteitsgegevens met de kinderen.
Stimuleer hen telkens om te overdrijven, om niet te ernstig te zijn. Nadien
mogen ze de volledige identiteitskaart hardop voorlezen. Een ‘pasfoto’ maakt
het af.
o p s p o r i n g ve r z o c h t
Slecht nieuws! Het fantasiedier is verdwenen: weggelopen of ontvoerd.
Leerlingen spelen een rollenspel per twee. De ene leerling is de eigenaar van
het dier die de verdwijning meldt. De andere speelt een politieagent die de
gegevens voor het opsporingsbericht noteert: naam en adres van de eigenaar,
telefoonnummer, een beschrijving van het dier, waar het dier voor het laatst
gezien werd, welke beloning de eerlijke vinder krijgt…
4 | Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar

Als vervolg op de dramaopdracht kan je de leerlingen een opsporingsaffiche
laten maken met alle gegevens die ze verzameld hebben in het ‘telefoongesprek’.
Hang de affiches uit op school en maak de andere leerlingen lekker
nieuwsgierig.
Muzische Vorming - 3 Drama - 3.6
h o o f d s t u k 3
Waarin de Bisamrat zich terugtrekt in de ruige natuur en daar iets onbeschrijfelijks
meemaakt.
Las een sessie Filosoferen met kinderen in over ‘nadenken’ en ‘alleen zijn’. Als
inleiding lees je een verhaal van de wandelende tak van Toon Tellegen over
nadenken voor (cf. Bibliografie). Volgende vragen kunnen als richtsnoer voor
een gesprek met je leerlingen dienen:
- Wat is nadenken?
- Wat is het verschil tussen denken en nadenken?
- Kunnen we over alles nadenken?
- Waarom denken we na?
- Hoe denken we na?
- Wanneer denken we na?
- Kan je met nadenken alles oplossen?
- Kan je ‘niet nadenken’? Kan je stoppen met nadenken?
- Lukt nadenken het beste alleen of met meerdere personen?
- Als je nadenkt ben je dan eigenlijk alleen?
- Kan je met te veel zijn om na te denken?
- Is alleen zijn hetzelfde als eenzaam zijn?
- Ben je eenzaam als je alleen bent?
- Is eenzaamheid altijd slecht? Is alleen zijn soms ook goed?
- Kan je je ook alleen voelen met veel mensen om je heen?
- Kan je je niet alleen voelen, ook al ben je alleen?
- Is er een verschil tussen ‘je alleen voelen’ en ‘alleen zijn’?
Nederlands - 2 Spreken - 2.7
Wereldoriëntatie - 3 Mens - 3.1
h o o f d s t u k 5
Dat gaat over de Koningsrobijn, over het lijnvissen van Troel en de dood van de mammeloek.
En verder over het Moeminhuis, dat verandert in een rimboe.
Stop met voorlezen op pagina 108 bij ‘In plaats daarvan’. Laat de kinderen per
twee voorspellen wat er verder in de Moeminvallei gebeurde. Ze mogen het
eventueel in stripvorm uitwerken, of als korte tekstblokjes met een illustratie
erbij. Kinderen zonder inspiratie kan je stimuleren met een aantal vragen:
- Reageren alle personages op dezelfde manier?
- Is het huis gewoon weg? Zo ja, is het ergens heen? Waar?
- Staat er iets anders op de plek van het verdwenen huis? Zijn er andere kleuren,
geuren, dingen voor in de plaats gekomen?
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar |

- Is één van de figuren verantwoordelijk voor het verdwenen huis?
- Hoe pakken ze het verder aan?
Kinderen die zelf vlot aan het werk gaan, stel je geen vragen. Zo vermijd je
dat het voor hen een geleid opstel wordt in plaats van een fantasieprikkelende
opdracht. De vragen zijn er vooral voor klassen die niet regelmatig aan vrij of
creatief schrijven doen.
Nederlands - 4 Schrijven - 4.4
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.6
h e t la a t s t e ho o f d s t u k
Dat erg lang is en gaat over het vertrek van Snuisterik, de onthulling van de inhoud
van de geheimzinnige koffer, over Mamamoen, die haar tasje terugkrijgt en uit blijdschap
een groot feest geeft, en over de tovenaar die ten slotte in de Moeminvallei
belandt.
w i f s e lt a a l
Spreek in de Wifseltaal: je voegt gewoon het achtervoegsel –sel aan elk woord
toe. Lees uitdrukkelijk enkele zinnen vanaf pagina 137 voor en vraag wie ontdekt
heeft hoe de taal in elkaar zit. Spreek af dat jullie één dag, ook buiten de
lesuren, enkel in de Wifseltaal zullen spreken: complimentjes geven of geheimzinnige
briefjes sturen naar andere klassen. Je kan ook een eigen klastaal verzinnen
in plaats van de Wifseltaal.
r o b i j n
Op pagina 139-140 staat een beschrijving van de robijn. Laat de kinderen de
robijn tekenen: Wat baseren ze op het verhaal? Hoe zien ze de robijn zelf?
Hoe ziet hun robijn er uiteindelijk uit?
Moem is erg onder de indruk van de robijn (cf. p.141). Daardoor denkt hij
aan andere dingen dan wat hij in realiteit ziet. Geef een ‘robijn’ door in de
kring (bijvoorbeeld een rood lichtje of een rode steen) en vraag wie zijn
mooiste herinnering wil vertellen. Creëer zowel letterlijk als figuurlijk een
veilige, magische sfeer als je dit gesprek wil doen.
s c h a t k o f f e r t j e
Op pagina 142 is Mamamoem haar tasje kwijt! Vraag aan de kinderen hun
lievelingsvoorwerp mee te brengen. Als het lukt, bezorg je elk kind een klein
koffertje (van collega’s, vrienden, de kinderen zelf, de kringwinkel). Elk kind
maakt zijn eigen schatkoffertje. Daarin zitten het lievelingsvoorwerp en enkele
foto’s en teksten die hen na aan het hart liggen. Geef hen voldoende tijd om
het schatkoffertje aan te vullen.
Creëer een opnamestudio: een hoekje in de klas met enkele doeken in één
kleur en een ‘podium’. Elk kind neemt plaats op het podium met zijn schatkoffer,
neemt er een voorwerp uit en vertelt erover. Maak een tentoonstelling
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar

van de schatkoffertjes, hou een toonmoment met de video-opnames. Nodig
de andere klassen of de ouders van de leerlingen uit.
Nederlands - 5 Attitudes
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.6 en 3 Drama - 3.5
Bibliografie
Misschien wisten zij alles. Alle verhalen over de eekhoorn en de andere dieren, Toon Tellegen en
Mance Post (ill), Querido, 1996 (p. 85)
Verwante titel
Het boek over Miezel, Moem en Kleine Mie, Tove Jansson, Clavis, 2008
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar | 7

Lestip 3
Het is echt echt waar
Het is echt echt waar
Kristel Deweerdt en Veronique Govaert (foto’s)
Lannoo, 2007
Over het boek
‘Het mooiste boek van de wereld of is dat een beetje overdreven?’ Dit kleine
fotoboekje gaat over wat er is en wat je zou willen dat er is, over liegen, fantaseren
en overdrijven. Tekst en foto’s vullen elkaar aan in een bijzondere vormgeving.
Een boek dat aanzet tot meedromen; zelf zoeken naar eigen verzinseltjes en
gebeurtenissen waar alles lekker uit de hand liep… een hebbeding om in te
snuisteren en pagina per pagina te ontdekken.
Het boek leent zich niet tot voorlezen. Leg het in de boekenhoek zodat de
leerlingen er op eigen houtje in kunnen bladeren.
Aan de slag
Aanzet
Lees een fragment voor uit Ik maak nooit iets mee behalve (cf. Bibliografie). Elk
verhaal begint met ‘Ik maak nooit iets mee behalve…’. Elk verhaal vormt een
mooie aanzet voor een gesprek over toeval, serendipiteit en verveling:
- Wie kan een voorbeeld geven van iets dat opeens gebeurde, iets dat niet
gepland was?
- Vond je dat leuk of net niet en waarom?
- Als er niets gebeurt, verveel je je dan?
- Zorg je er soms zelf voor dat er iets gebeurt, als je je verveelt? Zo ja, wat?
- Hou je van onverwachte dingen? Vind je het fijn als een uitstap of gebeurtenis
anders uitdraait dan verwacht?
- Maken onverwachte wendingen de dingen boeiender of net niet?
- Als je iets aan je vrienden vertelt, doe je dat altijd precies zoals het gebeurd is?
- Maak je dingen wel eens interessanter dan ze zijn? Zwak je een verhaal
soms af? Wanneer doe je dat en waarom?
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar

Vertel dat er in de klasbib een boekje ligt waarin ze vrij kunnen kijken. Geef
hen de tijd om dat te doen. Peil op informele manier naar hun reacties op Het
is echt echt waar.
Nederlands - 2 Spreken - 2.7 en 1 Luisteren - 1.9 en 5 Attitudes
Verwerkingsactiviteiten
De trappen van vergelijking zijn geen leerstof voor het tweede of derde leerjaar,
maar alle kinderen kennen er spontaan wel een aantal. Verzin een zin en
vraag of iemand die zin wil overdrijven. Creatief zijn verplicht! Bij een zin
als ‘Soms ben ik gewoon stom, maar sommige dagen ben ik nog stommer
dan andere en heel uitzonderlijk voel ik mij allerstomst’ vraag je wie stom
‘nog stommer’ kan maken. Mogelijke antwoorden: superstom, megastom,
keistom…
Daarna is het aan de leerlingen zelf, in groepjes per drie, vooraan in de klas.
Iemand bedenkt een zin die een situatie weergeeft, bijvoorbeeld: ‘Het regende
en ik werd nat.’ De volgende leerling gaat een stapje verder: ‘Het regende en
ik werd natter.’ De derde leerling zoekt naar nog meer overdrijving. Oefen
een paar keer tot iedereen de opdracht goed onder de knie heeft. Daarna voeg
je er een drama-element aan toe: de overdrijving moet ook merkbaar zijn in
de mimiek, lichaamshouding en intonatie.
Nederlands - 5 Taalbeschouwing - 6.2
Muzische Vorming - 3 Drama - 3.3 en - 3.5
Na de vorige opdracht kunnen de leerlingen situaties overdrijven. Organiseer
een wedstrijdje ‘opscheppen’. Schrijf een paar situaties op kaartjes of laat de
leerlingen er bedenken. In groepjes spelen ze de situatie na, sterk overdreven.
Als enkele groepjes dezelfde situatie naspelen, kunnen ze meteen ervaren hoe
hun fantasie verschilt van elkaar. Werk met speelgroepjes en kijkgroepjes, wissel
regelmatig. Het publiek rangschikt de speelgroepjes volgens ‘sterkte’ van
overdrijven.
Muzische Vorming - 3 Drama - 3.6
En verder…
Kopieer de foto’s uit het boek. Hang ze uit in de gang op school. Bij elke foto
hang je een groot blad en een stift. Vraag aan je eigen leerlingen en leerlingen
van andere klassen om erge, stoere of straffe uitspraken te verzinnen bij de
foto’s. Wanneer de oogst voldoende rijk is, pikt elk kind er zijn favoriete uitspraak
uit. Daarna stuur je elk kind om beurten op pad met een wegwerp- of
digitale camera voor een foto die bij de uitspraak past.
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar |

Met de foto’s maak je een nieuw boekje. Nodig Kristel Deweerdt en/of
Veronique Govaert van Het is echt echt waar uit op de presentatie van het
nieuwe boekje. Maak er een heuse kunstvernissage van.
Muzische Vorming - 5 Media 5.3
Nederlands - 4 Schrijven - 4.6
Bibliografie
Ik maak nooit iets mee, Guust Middag, De Bezige Bij, 1996
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar

Lestip 4
Hier is de boze heks
Hier is de boze heks
Hanna Kraan en Annemarie van Haeringen (ill.)
Lemniscaat, 2005
Over het boek
Haas, uil, egel en merel hebben het best naar hun zin in het dierenbos. Enkel
het geplaag en getover van de boze heks gooien zo nu en dan roet in het eten.
Maar eigenlijk is de boze heks nog zo’n kwaaie niet, ze houdt er gewoon erg
van anderen te plagen. Meestal kunnen de dieren niet lang boos op haar blijven,
meer nog, het dierenbos zou niet hetzelfde zijn zonder haar! Enkel als ze
een keertje echt boos is, doet ze iets verschrikkelijks…
Een selectie van dertig herkenbare, prachtig geschreven verhalen uit de zes
boeken over de boze heks - de warme, zwierige waterverfillustraties van
Annemarie van Haeringen laten het bos en al zijn bewoners helemaal tot
leven komen. Bij Luisterboek verscheen een cd waarop Hanna Kraan een
selectie verhalen voorleest. In 1997 zond Villa Achterwerk een tv-serie uit,
geïnspireerd op de verhalen over de boze heks. De serie verscheen op dvd.
Aan de slag
Aanzet
Vraag de kinderen om zich een groot bos voor te stellen waar heel veel dieren
wonen. De dieren zijn bevriend met elkaar, maar er woont ook een boze
heks. Laat de leerlingen voorspellen wat er kan misgaan in een bos waar een
heks woont. Schrijf de voorspellingen op een flap of een groot bord. Telkens
als je een verhaaltje voorgelezen hebt, overlopen de leerlingen of een van hun
voorspellingen uitgekomen is. Vink ze aan.
Nederlands - 5 Attitudes
Muzische Vorming - 3 Drama - 3.5
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar |

Voorlezen
Lees een verhaaltje voor als introductie. Kies een representatief verhaal waarin
alle hoofdfiguren - egel, haas, uil, merel en de boze heks - goed getypeerd
worden. Som hierna samen met de kinderen alle personages op, noteer ze
op een groot vel papier. Maak een tekening bij elk personage of bedenk een
symbool. Schrijf ook enkele karaktereigenschappen op van elk figuur.
Bepaalde figuren in het boek gebruiken graag moeilijke woorden. Kies zelf
lukraak een aantal zinnen uit die moeilijke woorden bevatten. Start elke dag
met het voorlezen van drie zinnen met moeilijke woorden. De kinderen luisteren
aandachtig en proberen te achterhalen wie de zin gezegd kan hebben.
Hun keuze kan je hen uiteraard gewoon op papier laten schrijven of tekenen,
of je kan een leerling het personage laten aanduiden op de overzichtsflap. Wil
je het origineler aanpakken? Laat de kinderen dan tekeningen maken van de
vijf personages, laat ze uiknippen. Elk kind heeft zijn eigen collectie. Denken
ze dat egel aan het woord was? Dan steken ze het egelpopje in de lucht.
Na elke oefening laat je de kinderen hun keuze beargumenteren. Kinderen
die hetzelfde personage uitkozen, vergelijken hun argumenten.
Nederlands - 6 Taalbeschouwing - 6.2
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.6
Overloop de illustraties in het boek met de kinderen. Daaruit kiezen ze hun
favoriete prenten. Kopieer die prenten en stel een top X samen: ze mogen net
zoveel prenten uitkiezen als jij verhalen wil en kan voorlezen. Hang de prenten
in volgorde op. Lees elke dag het corresponderende verhaal voor. Een verwerkingsactiviteit
bij elk verhaal hoeft niet, de kinderen mogen ook gewoon
genieten van een verhaal.
Nederlands - 5 Attitudes
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.1
Verwerkingsactiviteiten
f l u i s t e r k ru i d (p.48)
In dit verhaal betovert de heks het gras in het dierenbos. Als de dieren er
doorheen wandelen, fluistert het gras gemene dingen op rijm over de dieren.
Ga na het voorlezen zelf gedichten of zinnen schrijven met de leerlingen.
Elk kind schrijft een zin op een strookje, knipt het op een willekeurige plaats
in twee en gooit de twee helften in een pot. Om beurt neemt elk kind een
strookje uit de pot. De halve zin is de start van een nieuwe zin (tweede leerjaar)
of van een gedicht of verhaal (derde leerjaar).
Je kan ook een fluisterhaag maken. Elk kind neemt een halve zin uit de pot.
De klas verdeelt zich in twee groepen die zich recht tegenover elkaar als een
haag opstellen: links rij A, rechts rij B. Elk kind heeft zijn strookje bij de hand.
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar

Stap de haag binnen als een soort dirigent (of laat een kind dirigent zijn). Als
je ter hoogte van het eerste paar kinderen komt, zegt kind A zijn stuk zin.
Kind B vult onmiddellijk zijn helft aan. Je kan traag of net heel snel doorheen
de haag stappen. Lezers moeten alert zijn en zich aanpassen aan het tempo van
de ‘dirigent’. Duid regelmatig een andere dirigent aan. Laat de kinderen in de
haag ook vaak van plaats verwisselen. Je krijgt zo telkens andere combinaties
van zinnen. Het nonsens- of fantasiegehalte daarvan zal hoog zijn. Neem de
zinnen op, beluister ze achteraf. Een bespreking van de nonsenszinnen is niet
alleen grappig, maar ook zinvol.
Nederlands - 5 Attitudes
Muzische Vorming - 3 Drama - 3.3 en - 3.6
d e te n t (p.79)
Uil heeft een gedicht gemaakt en wil het graag laten horen. Maar voor hij het
voordragen kan, komt er steeds weer iets anders tussen. Als het eindelijk zover
is, blijkt hij zich enkel de eerste twee verzen te herinneren en twee woorden
van het derde vers: ‘Blaadjes dwarrelen en takken kraken / nu zou appeltaart
wel smaken. / Alle paden…’ (p.83).
Wat uil niet kan, kunnen jouw leerlingen wel: het gedicht afmaken. Bespreek
eerst met de kinderen of ze dit een gedicht vinden: Herkennen ze de versjes
als een gedicht? Moeten gedichten rijmen? Moet het vervolg rijmen op de
twee eindwoorden? Hoe lang wordt het gedicht?
Als je klas niet gewoon is om zelfstandig te schrijven, kan je het gedicht zin
per zin met hen opbouwen. Geef de kinderen de kans om eerst een aantal
dingen op te schrijven. Enkele leerlingen lezen hun vondsten hardop voor. De
klas kiest in overleg een zin uit. Zo groeit het gedicht zin per zin.
Nederlands - 4 Schrijven - 4.4
En verder…
Kies enkele verhalen uit waarin de heks van plan is om iets ‘stouts’ te doen.
Lees voor, maar geef de kinderen vooraf de opdracht je te onderbreken als ze
vermoeden dat de heks weer iets uitsteken zal. Ze mogen de mogelijke stoute
daad van de heks invullen en voorspellen. Zoek met de klas hoe ze dit probleem
zelf zouden aanpakken en oplossen. Koppel tijdens het gesprek telkens
terug naar de grote overzichtsflap waarop de eigenschappen van de personages
vermeld staan. Laat de oplossing aansluiten bij het karakter van (één van) de
dieren.
Pas deze suggestie eventueel ook toe in de verhalen uit de top X van de klas.
Nederlands - Vaardigheden
Wereldoriëntatie - 3 Mens - 3.1
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar | 3

Bibliografie
Hier is de boze heks, Hanna Kraan, Luisterlezen, 2006 (2 cd’s van 154 min. met een selectie verhalen
uitgekozen en voorgelezen door auteur)
Verhalen van de boze heks, Hanna Kraan, VPRO, 2000 (dvd en video van televisieserie in Villa
Achterwerk uit 1997)
4 | Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar

Lestip 5
Jani Kekke en de blauwe dagdromer
Jani Kekke en de blauwe dagdromer
Lisa Boersen en Linda Groeneveld (ill.)
Nieuw Amsterdam, 2007
Over het boek
Tim is een onopvallende jongen, je kan hem zelfs een beetje een sloom kereltje
noemen. Maar zoals iedereen heeft hij natuurlijk ook talenten: Tim kan
bijzonder klein en fijn tekenen én hij is een kei in het dagdromen.
Jani Kekke is een zandmannetje. Tim en Jani ontmoeten elkaar wanneer Jani
per ongeluk te veel zand in de ogen van de koningin strooit, zodat die voor
100 jaar in slaap dreigt te vallen. Alleen Tim kan de koningin op tijd wakker
kussen en zo Jani Kekke redden. Maar hoe geraakt de jongen tot bij de
koningin? Met de hulp van de Russische au pair verzint hij een plan.
Jani Kekke en de blauwe dagdromer is een hartverwarmend sprookje met duidelijke
knipogen naar een heleboel klassiekers uit de kinderliteratuur.
Aan de slag
Aanzet
Om de kinderen voor te bereiden op het onderwerp van het boek en om hen
zich goed te kunnen laten inleven in het hoofdpersonage Tim, is een sessie
Filosoferen Met Kinderen (cf. lestips bij De dromen van Boeba) rond ‘talenten’ of
‘dromen’ ideaal.
t a l e n t e n
Lees eerst een fragment voor uit Jan en het gras van Harrie Geelen
(cf. Bibliografie):
‘Alle mensen konden iets, maar Jan kon niets. Behalve tekenen. Maar tekenen
telt niet. Zijn vader kon bier drinken zonder dronken te worden. En zijn
moeder kon een dik boek in één dag uitlezen. En zijn zus had al een echte
viool. Jan groef een gat in de tuin en zei in de grond: “Ik kan helemaal niets.”
Hij deed de kuil dicht, ging naar binnen en moest naar bed.’
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar |

Daarna kan je aan het filosoferen gaan met volgende vragen als leidraad:
- Wanneer kan je iets? Als je bewezen hebt dat je het kan? Of als je denkt dat
je iets kan?
- Wanneer kan je niets? Als iedereen zegt dat je niets kan? Of als alles wat je
doet mislukt?
- Zijn er talenten die niet meetellen?
- Is het ene talent waardevoller dan het andere? Wie bepaalt dat?
- Kan je iets bedenken wat je nooit zou kunnen?
- Bestaan er mensen die niets kunnen?
- Kan je iets bedenken waarin je goed bent?
- Ken je nog mensen die daar goed in zijn? Of ben je daar uniek in?
- Wanneer is iemand uniek of speciaal?
- Kan je voelen of je zelf uniek of speciaal bent? Hoe weet je dat dan?
- Als je speciaal bent, behandelen de mensen je dan anders? Waarom?
- Kan speciaal zijn ook vervelend zijn?
o v e r (d a g )dr o m e n 1
- Is dagdromen hetzelfde als dromen?
- Doet iedereen het? Wie wel? Wie niet? Doen koningen en koninginnen
ook aan dagdromen?
- Wanneer dagdroom je? Waarover?
- Zou een koningin over andere dingen dagdromen dan ‘gewone’ mensen?
- Is fantaseren hetzelfde als dagdromen?
- Zie jij je (dag)dromen voor je ogen?
- Zijn er dingen of momenten of mensen die ervoor zorgen dat je aan het
dagdromen gaat?
Nederlands - 2 Spreken - 2.7
Wereldoriëntatie - 3 Mens - 3.1
Voorlezen
Het boek telt een honderdtal pagina’s, maar het lettertype is groot en er zijn
veel illustraties. Als je elke dag een lesuur voorleest – dat hoeft daarom niet
vlak na elkaar – kan je dit boek in ongeveer een week uit hebben. Het boek
zit vol actie en humor: een makkelijk succesverhaal waarnaar de kinderen uitkijken.
Je kan de verwerkingsactiviteiten makkelijk tussendoor doen, maar je
kan er net zo goed enkele uitpikken en uitvoeren na het voorlezen.
Muzische Vorming - 3 Drama - 3.3
1 Op zoek naar meer inspiratie voor een filosofeersessie over dromen? Meer richtvragen vind je bij de lestips over De
dromen van Boeba.
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar

Verwerkingsactiviteiten
n a c h t b o e k e n 2
Sommige mensen houden een dagboek bij. Daarin schrijven ze over de
gebeurtenissen van de dag, over wie ze ontmoet hebben, wat er gezegd werd.
Of ze noteren wat ze gegeten hebben, welke kleren ze droegen, of wat hen
opvalt in de natuur. Gedachten en gevoelens, ja misschien zelfs hun dagdromen,
vertrouwen ze hun dagboek toe.
Introduceer het concept ‘nachtboeken’. Veel nachtboeken zijn er nog niet
geschreven, maar je zou er wel over je dromen, nachtmerries, verzuchtingen,
dagdromen, de wereld zoals jij je die verbeeldt, in kunnen schrijven. Een
nachtboek kan een prachtverzameling persoonlijke indrukken vormen, die je
delen kan met anderen.
Doe elk kind een boek met onbedrukte pagina’s cadeau. Je vindt ze in discountwinkels
voor weinig geld. In dat nachtboek mogen ze helemaal vrij
tekenen en schrijven. Geef kinderen ook het recht om de leerkracht niet in
het boek te laten lezen, maar er zelf dingen uit te selecteren die ze wel openbaar
willen maken. Bedoeling is veeleer de fantasie en het schrijfplezier van de
kinderen aan te wakkeren, dan hun technische taalkennis na te gaan.
Niet alle kinderen vinden het even fijn om vrij gelaten te worden. Je kan hen
een aantal richtlijnen meegeven ter inspiratie voor een nachtboek:
- Welke slaaprituelen heb je? In welke houding slaap je? Word je op dezelfde
manier wakker dan als je in slaap viel?
- Schrijf over gebeurtenissen overdag die je slaap en dromen ’s nachts kunnen
beïnvloeden. Geef ook een voorbeeld: wie een toets heeft de volgende dag,
kan daar ’s nachts akelig over dromen.
- Verzin een nachtmerrie en schrijf over iets wat in de klas heel erg fout zou
kunnen gaan. Laat je fantasie de vrije loop en beschrijf de nare droom met
veel geuren, kleuren, geluiden en gevoelens.
- Beschrijf snoep waarover je (dag)droomt en dat heel anders smaakt dan het
eruitziet.
- Beschrijf een absurde en vreemde ontmoeting met een idool.
- Bedenk een ervaring die zich achterstevoren afspeelt.
- Wie durft, mag schrijven over zijn donkere kant. Wat vind je bijvoorbeeld
niet mooi aan jezelf?
Nederlands - 4 Schrijven - 4.4
De kinderen mogen niet alleen schrijven, maar ook tekenen in hun nachtboek.
Ook voor dat beeldende aspect kan je inspirerende voorbeelden geven.
Er zijn heel wat hedendaagse kunstenaars die fascinerende kunst-, reis- en
logboeken maken. Enkele mooie voorbeelden zijn:
2 Deze verwerkingsactiviteit is gebaseerd op een project uit 2005-2006 dat werd uitgewerkt met Daniel Billiet. Met
dank aan de auteur voor de toestemming om de activiteit in deze lestips te mogen opnemen.
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar | 7

Peter Greenaway, El Lissitzky, Marion Bloem (Thuis), Anselm Kiefer, Hanne
Darboven (Kinder dieser Welt), Kiki Smith, Marlene Dumas (Wet dreams), Walter
Swennen en Jan Florizoone (Pif), Henri Matisse (Jazz) en Mary Kelly.
Ook andere kinderboeken kunnen inspiratie bieden: Nachtgedachten, Op reis in
dromenland of het Nacht-Wimmelbuch van Rotraut Susanne Berner, eenzelfde
serie als de seizoensboeken die bij Lannoo verschenen (cf. Bibliografie).
Muzische Vorming - 6 Attitudes - 6.1 en - 6.5
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.1
En verder…
Tekenwedstrijd
Bied de kinderen een groot assortiment teken- en schildermateriaal aan: verschillende
potloodsoorten, houtskool, pennen en inktsoorten, stiften in alle diktes
en kleuren, water- en plakkaatverf, penselen in verschillende diktes, wasco,
notenbister, rietpennen én papier in allerlei afmetingen. Met dat materiaal
mogen ze eerst experimenteren. Sta nadien even stil bij de resultaten: Wat zijn
de bevindingen? Welk materiaal leent zich het best waarvoor? Welke materialen
zijn minder geschikt voor bepaalde opdrachten? Kunnen ze iets opsteken van
elkaar?
Daarna hou je een tekenwedstrijd. In het boek maakt Tim een mini-tekening
voor de koningin. Breid dit uit en geef de kinderen de opdracht om de kleinste,
de breedste, de smalste of de grootste tekening te maken. Het onderwerp mogen
ze zelf kiezen. Het staat hen ook vrij om in de vier disciplines mee te strijden of
om zich toe te leggen op één categorie. Na afloop vergelijk je de werken.
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.5
Kekkesland
Jani de kleine zandstrooier is een Kekke. In het boek staan illustraties waarop
je de Kekkes aan het werk ziet. Maar je krijgt niet precies te weten hoe hun
straat, hun stad, hun wereld eruit ziet. Ga met de klas aan het dagdromen over
Kekkesland:
- Wat kan je doen in Kekkesland?
- Hoe ziet het land eruit?
- Welke kleur overheerst in Kekkesland?
- Zijn er dingen in Kekkesland die wij niet kennen?
- Zijn er dingen die we wel kennen, maar die er anders uitzien bij de Kekkes?
- Hebben de Kekkes specifieke leefgewoontes?
- Heeft het werk van de Kekkes invloed op hun huizen en stad?
| Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar

Als inspiratie kan je er Spaghetti van Menetti (cf. Bibliografie) bij halen. Dat
boekje vertelt het verhaal over een stadje waarin iedereen sprieterig dun is.
Het leuke is dat alles in dit boek consequent dun getekend is: huizen, dieren,
ballonnen, kinderen…alles!
Bespreek met de klas de mogelijkheden om Kekkesland voor te stellen: Met
een pentekening zoals in het boek zelf? Met een maquette? Of willen ze op
grotere schaal werken met dozen?
Ook een stad bouwen op internet is een originele manier om Kekkesland
vorm te geven. Laat je inspireren door de website die illustrator Pieter
Gaudesaboos, vormgever van de materialen van de Jeugdboekenweek 2009,
ontwikkelde in opdracht van stedebouwkunde Gent: www.bunkerhotel.net/
stad. Deze site verscheen samen met het boek Stad (cf. Bibliografie), dat ook
inspiratie kan bieden als je iets wil vertellen over hoe steden ontstaan. Als je
op de site klikt op het sterretje in de tv, kan je aan de slag om je eigen stad te
ontwerpen. Een andere bruikbare (maar Engelse) site is www.citycreator.com.
Hier kan je kiezen uit drie soorten steden om uit te bouwen.
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.6
ICT - 5
Bibliografie
Jan en het gras, Harrie Geelen, Van Goor, 1995
Nacht-Wimmelbuch, Rotraut Susanne Berner, Gerstenberg, 2008 (nog niet in het Nederlands
verschenen)
Nachtgedachten, Michèle Lemieux, Lemniscaat, 1996
Op reis in dromenland, Sara Fanelli, Querido, 1999
Spaghetti van Menetti, Kees Leibbrandt en Carl Hollander (ill.), Ploegsma, 2008
Stad, Koen de Poorter en Pieter Gaudesaboos (ill.), Lannoo, 2005
Van boeken ga je denken, Filosoferen met kinderen aan de hand van jeugdliteratuur, Richard Anthone
en Silvie Moors, Acco, 2002 3
3 Wie delen van het boek gratis bekijken wil, kan dat op volgende website:
http://books.google.be/books?id=2w4352gXl_IC
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar |

Lestip 6
Paperasje
Paperasje
Ienne Biemans en Jan Jutte (ill.)
Nieuw Amsterdam, 2006
Over het boek
Paperasje is een klein meisje met een vreemd hoedje op haar hoofd. Niet
enkel haar hoedje is vreemd, ook de avonturen die ze beleeft zijn niet alledaags.
Ienne Biemans vertelt die avonturen in korte gedichten die elk op zich
kunnen staan, maar samen een bijzonder geheel vormen.
Paperasje is een dichtbundel met een bijzondere sfeer die ook uit de illustraties
spreekt. Soms sprookjesachtig, af en toe absurd en bijzonder geschikt om voor
te lezen.
Aan de slag
Aanzet
Lees elke dag een gedicht voor. Kies er die gedichten uit waarvan je vermoedt
dat ze bij je klas zullen aanslaan. Van enkele gedichten vind je hieronder een
verwerking.
Verwerkingsactiviteiten
‘ik sc h r i j f je’ (p.7)
s p i e g e l p o rt r e t
Je kan dit gedicht over spiegelschrift heel letterlijk nemen en de kinderen hun
portret op een spiegel laten schilderen. Meng wat afwasproduct bij de verf:
de verf pakt dan beter op de spiegel. Laat de kinderen de contouren van hun
gezicht, zoals ze die in de spiegel zien, rechtstreeks op de spiegel tekenen.
Maak een digitale portretfoto van elk kind. Spiegel de foto met de computer:
een spiegelfunctie zit in elk fotoprogramma. Bespreek het resultaat: Heeft het
spiegelportret dezelfde uitdrukking als het de digitale portretfoto?
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.6 en 5 Media - 5.3
3 | Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar

s p i e g e lv e r k e n n i n g
Laat de kinderen hun klas, school of schoolomgeving verkennen met een
spiegeltje: een bijzonder fascinerende ervaring. Geef elk kind een klein (hand)
spiegeltje en laat ze rondlopen. Ze mogen enkel kijken in de spiegel, die ze
horizontaal voor zich houden.
Laat de kinderen voor alle veiligheid eerst in duo’s werken: de ene leerling
kijkt in het spiegeltje, terwijl de andere begeleidt. De begeleider kan kleine
kijksuggesties geven:
- Zie je ook dat de lichten in de gang aan zijn?
- Kan jij de ramen zien?
- Zie je die tekeningen aan de muur hangen?
- Merk je hoe snel de wolken voorbij jagen?
- Schijnt de zon ook zo fel in jouw ogen?
- Merk je dat de bomen al blaadjes krijgen?
Wie genoeg zelfvertrouwen heeft, kan alleen op stap. Baken het af te leggen
traject af en geef hen gerichte kijkopdrachten mee (zoals kleuren, lichtelementen
of wolken in de spiegel waarnemen). Als de kinderen weer binnen
zijn, mogen ze over hun ervaringen vertellen, maar ze mogen er net zo goed
over tekenen of er een mental map 4 van maken.
Laat toe dat kinderen ook ‘fantasiewerelden’ naar voren brengen. Vergelijk de
resultaten – verhalen, tekeningen, mental maps – en bespreek de gelijkenissen
en verschillen. Vraag hen ook hoe die verschillen ontstaan: Kijkt iedereen op
een andere manier? Kijkt iedereen enkel met zijn ogen? Of spelen gevoelens
ook mee, net zoals de kennis die je hebt en je eigen referentiekader?
Sociale vaardigheden - Domein samenwerking - 3
s p i e g e l s c h r i f t (d e r d e le e r j a a r )
- Laat de kinderen ‘gewoon’ schrijven en zet er dan een spiegeltje tegenaan
zodat het spiegelschrift te zien is.
- Eén kind staat binnen en één kind buiten, elk aan de andere kant van het
raam. Eén van hen schrijft in de wasem van hun adem iets op het raam. De
ander raadt wat er staat.
- Laat kinderen in duo’s boodschappen in spiegelschrift ontcijferen.
- Op www.fi.uu.nl/toepassingen/00056/toepassing_wisweb.html, vind je
veel inspiratie rond ‘spiegelen’. Vooral als je met het zwarte bolletje aan het
schuiven gaat, bekom je verrassende resultaten!
Wiskunde - 3 Meetkunde - 3.6
4 Een mental map (Nls.: mentale kaart) duidt aan hoe een individu zijn ruimtelijke omgeving structureert. Het gaat om de persoonlijke
perceptie van die omgeving: het is dus geen geografische kaart, maar een weergave van het beeld dat een individu in gedachten heeft.
De geografische werkelijkheid komt meestal niet overeen met een mental map. Mentale kaarten verschillen ook sterk van elkaar,
omdat elk individu anders naar de werkelijkheid kijkt. Een mental map is ‘mentaal’, bevindt zich met andere woorden in het brein van
een individu. Maar via mondelinge verslagen, tekeningen of driedimensionaal werk kan iedereen wel proberen om zijn of haar mental
map vorm te geven.
Wie meer info wil, surft naar http://www.identiteitenbranding.nl/pdf/Mariahoeve_Mental_mapping_WSA.pdf. Je kan er ook het
boek Leuker leren (Bernard Lernout en Inge Provost, De Boeck, 2003) op naslaan.
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar | 3

‘w o o r d e n , k o m d a n ’ e n ‘ v i n d je me mo o i ?’ 5
v o o r l e z e n en be s p r e k i n g (t w e e d e le e r j a a r )
Lees eerst het gedicht op pagina 25 voor en bespreek het met de klas:
- Wat valt je onmiddellijk op in het gedicht?
- Begrijp je de vreemde woorden?
- Welke talen herken je?
- Begrijp je het gedicht, ondanks de vreemde talen?
Lees nu ook het gedicht op pagina 9 over woorden voor. Zoek met de kinderen
naar woorden die ze kennen uit andere talen. Als je geluk hebt, kan je een
mooie ‘verzameling’ in je eigen klas bijeen sprokkelen.
Betrek de ouders of grootouders erbij om de verzameling rijker te maken en
om de vreemde woorden nadien met de kinderen te komen kalligraferen, bijvoorkeur
met pen en inkt, op mooi papier. Scan de resultaten in en projecteer
ze met de beamer in de eetzaal tijdens het middageten, of tijdens de donkere
ochtendspeeltijd op de muur van de speelplaats. Zo krijgen de resultaten meteen
een platform en kan iedereen ervan mee genieten. Deze opdracht kan het
zelfbeeld van heel wat (anderstalige) kinderen ten goede komen.
Nederlands - 2 Spreken - 2.7 en 4 Schrijven - 4.1
v r e e m d e w o o r d e n (d e r d e le e r j a a r )
Lees het gedicht voor en hou een nabespreking (cf. werkwijze tweede leerjaar).
Daarna geef je meteen een huistaak mee: mooie en vreemde woorden
verzamelen. Achteraf stel je zinnen samen met die (woorden)schat aan verschillende
talen. Dat mogen gerust nonsenszinnen zijn: betekenisloze zinnen
die enkel steek houden qua klank en ritme. Muzikaal talent in huis? Maak er
dan een nonsensrap van.
Met voki op internet (www.voki.com) (cf. second life) kan je de kinderen zelf
een sprekend personage (speaking avator) laten maken. Ze kunnen het bovendien
met hun eigen stem teksten laten uitspreken. Laat hen de verzameling
mooie, vreemde woorden inspreken en deel ze met een andere klas uit de
eigen of een andere school.
Nederlands - 4 Schrijven - 4.1
Muzische Vorming - 2 Muziek - 2.2
ICT - 5 en 6
‘hé , k i j k ee n s na a r mi j op ’ (p.35)
Dit raadselgedicht over een kersenpit doet denken aan de raadselrijmpjes van
Riet Wille. Haal haar bundel Raad het maar (cf. Bibliografie) uit de bibliotheek.
Kopieer enkele raadsels, nummer ze en deel ze uit. Per twee zoeken ze
naar een oplossing. Elk duo schuift zijn raadsel nadien door totdat alle duo’s
5 Bij de lestips voor kleuters over het boek Wie knipt de tenen van de reus? vind je extra tips om rond dit gedicht te
werken.
3 | Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar

alle raadsels gezien hebben. Schrijf de nummers op bord, vraag naar oplossingen.
Bij verrassende antwoorden, vraag je om uitleg: sommige leerlingen
komen vast met leuke alternatieven!
Wie zin heeft, mag ook een raadsel op rijm zetten.
Nederlands - 4 Schrijven - 4.6
‘he t ho n d j e v a n de j a g e r ’ (p.38 en 39)
Dit gedicht leent zich uitstekend voor een gesprek rond absurde humor. Lees
het voor en vraag de kinderen om er een tekening bij te maken. Hang de
resultaten aan bord, toon dan de originele illustratie van Jan Jutte. Zijn er kinderen
die net als de illustrator letterlijk katjes in de bomen getekend hebben?
De ideale aanleiding voor een gesprek rond letterlijk en figuurlijk taalgebruik.
Kunnen ze nog situaties bedenken waarin iemand een uitspraak per ongeluk
letterlijk opneemt, waardoor de uitspraak plots gek en absurd wordt? Gooi alle
remmen los voor deze denkoefening.
Op zoek naar meer geschikte voorleestips bij dit onderwerp? In de bibliografie
bij deze lestips vind je enkele titels van Daniil Charms (absurd taalgebruik)
en Nicolaas Matsier (letterlijk taalgebruik).
Nederlands - 6 Taalbeschouwing 6.2
Muzische Vorming - 1 Beeld - 1.6
En verder…
Tot slot nog enkele opdrachten waarin je de hele bundel kan betrekken.
Het woordenboek van Paperasje
Focus op het bijzondere taalgebruik in de bundel. Laat kinderen uit het derde
leerjaar per twee zoeken naar woorden die ze bijzonder vinden. Als je geen
bundel hebt voor elk duo, werk je met gekopieerde fragmenten. Woorden die
ze niet kennen, zoeken ze op in het woordenboek. Met die woorden trekken
ze naar het tweede leerjaar: de leerlingen uit die klassen maken illustraties bij
de woorden. Als referentiepunt voor die illustraties toon je de prenten in het
Van Dale Junior Woordenboek. Tegelijk moeten ze de tekeningen in de stijl van
Jan Jutte maken: inkleuren mag dus enkel met blauw. Met de geïllustreerde
woorden ga je opnieuw in het derde leerjaar aan de slag. Laat hen de woorden
alfabetisch rangschikken en op een verzorgde manier tot een woordenboek
bundelen. Meteen een persoonlijk klaswoordenboek dat kan blijven groeien.
Vergeet niet om de illustratoren uit het tweede leerjaar een exemplaar cadeau
te doen.
Nederlands - 6 Taalbeschouwing - 6.2
Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar | 33

Nieuw verhaal (voor het derde leerjaar)
Maak kopies van de gedichten. Werk in groepjes van vier. Geef elk groepje
enkele gedichten, lukraak door elkaar. Laat de kinderen de gedichten aaneenbreien
tot één verhaal: door de volgorde te veranderen, te zoeken naar mogelijke
samenhang en er stukjes tussen te schrijven zodat het een nieuw verhaal
wordt. Ook hier zijn er geen beperkingen of remmen. Laat het maar mooie,
gekke verhalen worden.
Elk nieuw verhaal kan een deel worden van de verhalenbundel die jullie met
de klas maken. Op www.issuu.com kan je de teksten digitaal publiceren.
Nederlands – 4 Schrijven - 4.8
ICT – 2, 3 en 8
Bibliografie
Een stinkdier is een prachtig beest, Daniil Charms en Gerda Dendooven (ill.), Querido, 1999
Ida stak een zebra over, Nicolaas Matsier, Querido, 1987
Nietes welles, Daniil Charms en Gerda Dendooven (ill.), Querido, 1997
Paperasje ging op reis, Ienne Biemans en Jan Jutte (ill.), Nieuw Amsterdam, 2008
Raad het maar…, Riet Wille en Kristien Aertssen (ill.), De Eenhoorn, 2005 (AVI 1)
Van Dale juniorwoordenboek Nederlands, Marja Verburg, Erica van Rijsewijk e.a.,Van Daele, 2006
34 | Lestips Jeugdboekenweek 2009 – tweede en derde leerjaar

Over de samenstellers
i n g r i d an t h e u n i s werkt op de Pedagogische Begeleidingsdienst van de
stad Gent voor w o c k , Werken aan Onderwijs, Cultuur en Kunst. Deze cel
slaat een brug tussen onderwijs en de culturele wereld. In die functie is ze
vooral bezig met muzische en buurtgerichte projecten, kinderliteratuur en
filosoferen met kinderen. Dat gebeurt voornamelijk via nascholingen en via
begeleiding op klas- of schoolniveau.
h e d w i g e b u y s werkt als zorgcoördinator en boekenjuf in een lagere school,
waar ze zoveel mogelijk het lezen wil stimuleren. Daarnaast werkt ze mee
aan cursussen voor ouders en leerkrachten. Op die manier ziet ze wat er leeft
in scholen die buiten haar dagelijkse werkdomein vallen en kan ze de theorie
meteen aan de praktijk koppelen. Verder bespreekt ze kinderboeken in
Klapper-Pluizer.
v a n j a co l s o n werkte een tiental jaar als juf, voornamelijk in het eerste leerjaar.
Sinds twee jaar werkt ze voor het Onderwijssecretariaat van Steden en
Gemeenten van de Vlaamse Gemeenschap (o v s g ). Daar begeleidt ze scholen in
een project waar de nadruk ligt op taalvaardigheid. Kinderboeken hebben zowel
professioneel als in haar gezin altijd al een bijzondere plaats gekregen.
s t i j n de p a e p e is germanist en geeft Nederlands en taalvaardigheid aan studenten
Bachelor Kleuteronderwijs van de Arteveldehogeschool in Gent. Hij
combineert een kritische kijk op kinderliteratuur met een grote liefde voor het
genre en schrijft zelf al eens een verhaal of een gedicht voor kleuters. Verder is
hij docent aan het Katholiek Hoger Instituut voor Opvoedkunde waar hij taaldidactiek
in de kleuterschool samen met mensen uit het werkveld behandelt.
m a r i j k e de r è s e is van opleiding psychologe en psychotherapeute. Ze werkt
in haar praktijk met adolescenten en volwassenen en brengt binnen het kader
van therapie geregeld kinderboeken aan. Ze schrijft, beweegt en danst graag.
Speelsheid en een groot hart zijn haar codewoorden.
f r a n s ho e s geeft vooral talen in het zesde leerjaar van een lagere school. In
zijn klas is plaats voor een ruime boekenhoek mét salon. Hij probeert de (voor)
leesmicrobe zoveel mogelijk door te geven aan zijn collega’s. Voor l i n c (Centrum
voor Lezen en Informatie) verzorgt hij al 15 jaar lezingen en workshops.
Hij werkte als redacteur mee aan www.schoolenbibliotheek.be van Locus en
leest wekelijks met veel plezier boeken voor blinden en slechtzienden in.

c o l o f o n
Jeugdboekenweek 2009
Achter de spiegel
Lestips, werken met boeken in de klas
Redactie: Ingrid Antheunis, Hedwige Buys, Vanja Colson, Marijke Derèse,
Frans Hoes, Stijn De Paepe
Coördinatie en eindredactie: Stichting Lezen
Illustraties: Pieter Gaudesaboos
Grafisch ontwerp: Compagnie Paul Verrept
De Jeugdboekenweek 2009 vindt plaats van 15 tot 29 maart 2009. De Jeugdboekenweek
is een project van Stichting Lezen. Stichting Lezen wordt gesubsidieerd
door de Vlaamse overheid.
Stichting Lezen is het expertisecentrum voor leesbevordering. Het Focuspunt
Jeugdliteratuur vormt een bijzondere opdracht binnen Stichting Lezen en
staat voor de deskundigheidsbevordering inzake jeugdliteratuur.
www.stichtinglezen.be
www.jeugdboekenweek.be
V.u. Majo de Saedeleer, Frankrijklei 130/4, 2000 Antwerpen.