krant 44 - Universiteit Utrecht

Saturnusmaan Enceladus is de
best bewoonbare plaats
allesoversterrenkunde.nl, oktober 2009
De kleine ijzige Saturnusmaan
Enceladus is - na de aarde - het 'best
bewoonbare' hemellichaam in het
zonnestelsel.
Dat beweert biofysicus Abel Mendez van de
Universiteit van Puerto Rico in Arecibo.
Mendez ontwikkelde een nieuwe techniek om
de 'bewoonbaarheid' van hemellichamen te
kwantificeren. Daarbij worden verschillende
factoren gewogen die bepalend zijn voor de
overlevingskansen van eventuele microorganismen.
Op Enceladus zouden die vlak
onder het oppervlak kunnen voorkomen.
Nieuwe Drakeformule
bewoonbaarheid van planeten
allesoversterrenkunde.nl, oktober 2009
De Amerikaanse astronoom Frank
Drake bedacht een kleine vijftig jaar
geleden een beroemd geworden
'formule' om te berekenen met hoeveel
inteliigente beschavingen in het
Melkwegstelsel (radio-)communicatie
mogelijk zou zijn.
Hagermann en Cockell willen nu een
soortgelijke formule ontwikkelen om de
bewoonbaarheid van een planeet gedetailleerd
te beschrijven, en om die vervolgens voor
verschillende plaatsen in het Melkwegstelsel
met elkaar te vergelijken.
Ze werken daarbij met vier criteria: de
beschikbaarheid van een oplosmiddel voor
chemische reacties (bijvoorbeeld water), de
aanwezigheid van de organische bouwstenen
voor leven, gunstige condities (zoals
temperatuur), en de aanwezigheid van een
energiebron.
Vlekvrije zon heeft toch grote
invloed op aarde
allesoversterrenkunde.nl, oktober 2009
Hoewel de zon de afgelopen jaren
buitengewoon weinig zonnevlekken
vertoont, blijkt er toch sprake te zijn
geweest van een grote invloed op de
aarde.
Het aantal zonnevlekken wordt gewoonlijk
gezien als een goede indicator voor de
activiteit van de zon, die normaalgesproken
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 44
een elfjaarlijkse cyclus vertoont. De nieuwe
cyclus (cyclus 24) laat echter ongewoon lang
op zich wachten; niemand weet hoe dat komt.
De energierijke zonnewindstromen, die soms
meer dan een week kunnen aanhouden,
hebben een grote invloed op de structuur van
de buitenste stralingsgordels van de aarde, en
indirect ook op satellieten in een baan om de
aarde. Blijkbaar vormt het aantal vlekken op
de zon toch geen goede indicatie voor de
algehele zonsactiviteit.
Kosmische straling bereikt
hoogste intensiteit in 50 jaar
allesoversterrenkunde.nl, oktober 2009
De kosmische straling, de stroom energierijke
deeltjes uit de ruimte waarmee de aarde
voortdurend wordt bestookt, is de afgelopen
jaren duidelijk in hevigheid toegenomen.
De intensiteit van de deeltjesstraling ligt dit
jaar al 19 procent hoger dan in 2007/2008. De
oorzaak van de toename wordt gezocht bij de
zon, die momenteel heel inactief is. Hierdoor
produceert zij weinig zogeheten zonnewind en
is haar magnetische veld zwakker dan
normaal. Dat maakt het voor de kosmische
deeltjes makkelijker om diep het zonnestelsel
binnen te dringen.
Voor het leven op aarde heeft de verhoogde
intensiteit geen onmiddellijke gevolgen, omdat
de atmosfeer en het magnetische veld van
onze planeet voldoende bescherming bieden.
Nieuwe zonnevlek in aantocht
allesoversterrenkunde.nl, oktober 2009
Met de extreem-ultraviolettelescoop
van de Amerikaanse ruimtesonde
STEREO-B is een groot actief gebied op
de zon gefotografeerd.
Zulke actieve gebieden gaan gewoonlijk
gepaard met grote zonnevlekken, maar die zijn
op de UV-foto's niet zichtbaar. Het actieve
gebied kan vanaf de aarde nog niet bekeken
worden; het bevindt zich nog aan de
achterzijde van de zon. De twee STEREOruimtesondes
bevinden zich echter op zeer
grote afstand voor en achter de aarde (maar
wel min of meer in de aardbaan), zodat ze een
beetje 'om een hoekje' kunnen kijken.
Het nieuwe actieve gebied zal waarschijnlijk
binnen een etmaal ook vanaf de aarde
zichtbaar zijn. Zonnefysici wachten al lange
tijd met smart op nieuwe tekenen van
2
zonneactiviteit die deel uitmaken van
zonnevlekkencyclus 24. Die komt veel later op
gang dan verwacht, en zal naar verwachting
ook veel minder intens zijn.
Geen zonnevlekken in 2015?
allesoversterrenkunde.nl, oktober 2009
Volgens twee Amerikaanse zonnedeskundigen
zullen er na 2015 geen
vlekken meer op de zon voorkomen.
Wellicht begint er dan een 'vlekkenloze'
periode zoals die ook eind zeventiende en
begin achttiende eeuw plaatsvond. Dat
zogeheten Maunder Minimum viel samen met
de Kleine IJstijd - een periode waarin de
gemiddelde temperatuur op het noordelijk
halfrond van de aarde ongeveer een graad
lager was dan normaal.
Zonnevlekken zijn koele gebieden in het
gasvormige oppervlak van de zon, die donker
afsteken tegen hun hetere omgeving. Elke elf
jaar zijn er normaalgesproken meer
zonnevlekken dan gemiddeld, en momenteel
bevindt de zon zich in een langdurig
minimum.
Oceaan van Jupitermaan
Europa bevat voldoende
zuurstof voor leven
allesoversterrenkunde.nl, oktober 2009
De ondergrondse oceaan van de
Jupitermaan Europa bevat honderd
keer zoveel vrije zuurstof als tot nu toe
werd gedacht.
Europa heeft een bevroren oppervlak, maar
daaronder gaat een oceaan schuil van
vloeibaar water - minstens twee keer zo veel
als al het water in de aardse oceanen.
Tot nu toe werd aangenomen dat die oceaan
weinig vrije zuurstof bevat. Zuurstof wordt aan
het oppervlak wel geproduceerd door de
St. Bonifatiuscollege, Utrecht