f* '1 bJ w, C - Fenac

Standaardisatie van de
Nederlandse Gebarentaal.
STANDAARDISATIE VAN DE NEDERLANDSE GEBARENTAAL
Prof. Dr. A.E. Baker, Universiteit van Amsterdam, afdeling
Taal- en Letterkunde
Dr. G.M. Schermer, Nederlandse Stichting voor het Dove en
Slechthorende Kind, Amsterdam
1. Inleiding
Binnen elke taalgemeenschap bestaan
taalvarianten. Variatie kan samenhangen
met de plaats waar een taaluiting
gemaakt wordt. We spreken dan
van geografische of regionale variatie.
Variatie kan ook samenhangen
met de leeftijd van de taalgebruiker.
In het Nederlands gebruiken jongeren
het woord 'gaaf' waar ouderen
'mooi' zouden zeggen. Een derde
type variatie hangt samen met de
situatie waarin een woord gebruikt
Wordt. In een formele situatie bijvoorbeeld
kiest men voor andere woorden
dan in een informele situatie. Zo verwijzen
de woorden 'smoel', 'gezicht'
en 'gelaat' naar hetzelfde maar worden
in verschillende situaties gebruikt.
Meestal heeft één van de regionale
varianten de status van standaardtaal
(Appel et al. 1992:9). De variant ABN
is de standaardvariant voor het
gesproken Nederlands; het Engels uit
Oxford is de standaardvariant voor
het Brits Engels. De meeste sprekers
beheersen de standaardvariant minstens
passief, dat wil zeggen zij
begrijpen deze variant als deze
gesproken wordt. Veel sprekers kunnen
ook een variant dicht bij de standaardvariant
actief produceren. Bijvoorbeeld
sprekers uit Limburg begrijpen
ABN en velen spreken een
variant die op ABN lijkt, hoewel
aspecten zoals de zachte 'g' blijven.
Sprekers weten ook in welke situaties
zij de ene of andere variant mogen
gebruiken.
2. Het onstaan van een standaardtaal
In iedere taalgemeenschap heeft het
proces van ontstaan van deze standaardvariant
een andere geschiedenis.
De volgende factoren kunnen
hierbij een rol spelen:
De machtspositie en status van
verschillende groeperingen binnen de
taalgemeenschap.
• De frequentie van communicatie
tussen groeperingen.
« De mate waarin een variant door
de media gebruikt wordt (Bell 1991).
Hoe meer de standaardvariant in de
media gebruikt wordt, hoe meer deze
ook algemeen begrepen en gebruikt
wordt.
> De behoefte aan een vorm van taaiplanning
van bepaalde groeperingen
binnen de taalgemeenschap.
In de meeste taalgemeenschappen
zoals van het Nederlands of het Brits
Engels is het ontstaan van de standaardvariant
een natuurlijk proces
geweest dat zich over langere tijd
afspeelt. In een veel kleiner aantal
taalgemeenschappen heeft dit proces
sturing gekregen van boven af in de
vorm van taalbeleid of taalplanning.
De motivering voor taalplanning kan
zeer algemeen zijn zoals bijvoorbeeld
het geval is met het idee achter de
Académie Franchise die in 1635 ingesteld
werd om de zuiverheid van de
Franse taal te bewaren. In andere
gevallen is de motivering sterk
gekoppeld aan het onderwijs. Een
standaardvariant is dan nodig om lesmateriaal
op een efficiënte manier te
kunnen maken.
Niet alle sturingspogingen zijn succesvol
geweest. Met name niet wanneer
er weinig rekening is gehouden
met de natuurlijke processen in de
taal. Het werk van de Académie
Franchise bijvoorbeeld heeft tot voorschriften
geleid die ver weg staan van
het werkelijke taalgebruik in
Frankrijk (Crystal 1985:53).
Een belangrijk gevolg van een opgelegde
standaardvariant is de geringe
sociale waardering die vaak aan de
niet-standaardvarianten (en hun
sprekers) gehecht wordt. Waar het
proces van standaardisatie gestuurd
wordt door middel van selectie van
één variant worden de andere varianten
impliciet als minderwaardig verklaard.
Dit kwetst de taaiidentiteit
van de sprekers van deze varianten
en leidt tot weerstand tegen de acceptatie
van de standaard variant.'
Vergelijking van gestuurde standaardisatie
in veel verschillende taalgemeenschappen
(o.a.het Basque,Toc
Pisin, Maleis, Noors) leert dat het niet
duidelijk is welke factoren altijd tot
een succesvol sturingsproces leiden.
Wel duidelijk is dat een wetenschappelijk
verantwoorde inventarisatie en
beschrijving van de varianten van een
taal een absolute voorwaarde is voor
een begin van een vorm van taalplanning.
De beschrijving van de taal
moet bijgehouden worden om te evalueren
hoe succesvol de sturing van
de standaardisatie is geweest en om
te constateren welke veranderingen
de taal ondergaat.
Taalplanning is dus een zaak waarbij
men voorzichtig en met beleid te
werk moet gaan:
"Language planners have had a tendency
to rush in where angels dare not
tread. We are far from having sorted
out the necessary philosophical and
theoretical issues of language planning
and, in particular, have not solved
problems of the long term preservation
of equitable diversity-"(Miihlhausler
1991:150).
VHZ • jaargang 38 nummer 1 • maart 1998 I M