Niet voor ons soort mensen? - Vrije Universiteit Brussel

Niet voor ons soort mensen Een panelstudie naar de
relatie tussen gevoelens van sociale demotie en
arbeidsmarktstatus bij jongvolwassenen in Vlaanderen
1 Inleiding
Hoewel we over de afgelopen decennia anders en minder zijn gaan werken
(Glorieux, Mestdag & Minnen, 2008), blijft arbeid een van de meest relevante
activiteiten in het leven van volwassenen. Naast de instrumentele functie van het
voorzien in een levensonderhoud, vervult betaalde arbeid ook een aantal latente
functies (Jahoda, 1982). Eén daarvan is het verlenen van maatschappelijke status.
We zijn in onze samenleving in grote mate wat we doen (De Witte, 2003). Arbeid
wordt inderdaad vaak gezien als een zingever (Glorieux, 1995) waarbij de zingeving
zich niet alleen beperkt tot aspecten van het individuele welbevinden die betrekking
hebben op de private sfeer – zoals een positief zelfbeeld, geluk, zelfvertrouwen –
maar ook leidt naar een meer algemeen gevoel een zinvolle plaats in de
samenleving te kunnen innemen (Elchardus et al., 1996). Toch wordt vandaag de
vraag luidop gesteld of arbeid die functie ook in de toekomst zal blijven vervullen
(Swierstra & Tonkens, 2008).
Verschillende auteurs waren er reeds vroeg van overtuigd dat de combinatie van
blijvende sociale ongelijkheden enerzijds en de anderzijds voor onze huidige
samenleving zo typische klemtoon op individuele prestaties en persoonlijke
verantwoordelijkheid, het verwerven van een positieve identiteit voor mensen aan
de onderkant van de samenleving zou bemoeilijken (o.a. Aronowitz, 1973; Lewis,
1978; Sennett & Cobb, 1973). Er is vandaag inderdaad groeiend empirisch
materiaal dat toont dat groepen die zich op de onderste sporten van de
maatschappelijke ladder bevinden kampen met gevoelens van ressentiment, een
soort ongedefinieerd gevoel van maatschappelijk onbehagen dat vaak samengaat
of uitmondt in gepercipieerde achterstelling (Betz, 1990; Derks, 2004, 2006;
Kochuyt & Derks, 2003). Eerder onderzoek naar de oorsprong en rol van dergelijke
gevoelens leert twee zaken. Ten eerste weten we dat dergelijke gevoelens reeds
aanwezig zijn bij bepaalde leerlingen uit het secundair onderwijs (Pelleriaux, 2001;
Van Houtte & Stevens, 2008, 2010). De verspreiding valt er samen met de
p. 1