Sociaal kapitaal, levenslang leren en werk. Een verkennende analyse

Sociaal kapitaal, levenslangleren en werkEen verkennende analyse (geboortecohorte 1976)Heidi Knipprath & Katleen De RickCopyright (2007)Steunpunt SSLp/a Parkstraat 47, 3000 LeuvenNiets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt zonder uitdrukkelijk te verwijzen naar de bron.No part of this material may be made public without an explicit reference to the source.De verantwoordelijkheid voor dit rapport berust volledig bij de auteurs en vertolkt niet noodzakelijk de officiële visie van delaamse Overheid.

Sociaal kapitaal, levenslang leren enwerkEen verkennende analyse (geboortecohorte 1976)Heidi Knipprath & Katleen De RickTOnderzoek in opdracht van de Vlaamse minister van Onderwijs en Vorming, in het kader van hetprogramma ‘Steunpunten voor Beleidsrelevant Onderzoek’SSL-rapport nr. SSL/OD2/2011.28datum oplevering eerste versie: 2 januari 2012datum publicatie: dd mmmm yyyy

Voor meer informatie over deze publicatie:Steunpunt SSL, onderzoeksdomein ‘2.4‘Auteurs:Heidi Knipprath & Katleen De RickAdres: Parkstraat 47 bus 5300, 3000 LeuvenTel.: 016/32 04 52Fax: 016/32 33 44E-mail: heidi.knipprath@hiva.kuleuven.beWebsite: http://www.steunpuntloopbanen.beCopyright (2007)Steunpunt SSLp/a Parkstraat 47, 3000 LeuvenNiets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt zonder uitdrukkelijk teverwijzen naar de bron.No part of this material may be made public without an explicit reference to the source.De verantwoordelijkheid voor dit rapport berust volledig bij de auteurs en vertolkt niet noodzakelijkde officiële visie van de Vlaamse Overheid.

SOCIAAL KAPITAAL, LEVENSLANGLEREN EN WERKEen verkennende analyse(geboortecohorte 1976)Heidi Knipprath & Katleen De RickProjectleiding: Katleen De RickOnderzoek in opdracht van de Vlaamse minister van Onderwijsen Vorming, in het kader van het programma ‘Steunpunten voorBeleidsrelevant Onderzoek’

Gepubliceerd doorKATHOLIEKE UNIVERSITEIT LEUVENHIVA - Onderzoeksinstituut voor Arbeid en SamenlevingParkstraat 47 – bus 5300, BE 3000 Leuvenwww.hiva.be© 2012 HIVA-K.U.LeuvenNiets uit deze uitgave mag worden verveelvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotocopie,microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.No part of this book may be reproduced in any form, by mimeograph, film or any other means, without permission inwriting from the publisher.

InhoudLijst tabellen 9Lijst figuren 29Inleiding 31- DEEL 1 Sociaal kapitaal, levenslang leren en werk: de probleemstelling - 331 | Het theoretisch model 351.1 Inleiding 351.2 Het algemene model 361.3 Determinanten van participatie aan levenslang leren 391.4 De relatie tussen participatie aan levenslang leren en arbeidsmarktsucces 411.5 De onderzoeksvragen 421.6 Samenvatting 432 | De onderzoeksmethode 452.1 Inleiding 452.2 De steekproef 462.2.1 SONAR 462.2.2 Geboortecohorte 1976 472.3 Operationaliseren van begrippen 492.3.1 Levenslang leren 492.3.2 Arbeidsmarktsucces 502.3.3 Sociaal kapitaal 512.3.4 Overige variabelen 522.4 Analysetechniek en het rapporteren van de resultaten 542.5 Samenvatting 55Inhoud 3- DEEL 2 Participatie aan levenslang leren - 573 | Participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job 593.1 Inleiding 59

3.2 Georganiseerde opleidingen 593.2.1 Georganiseerde opleidingen tijdens de loopbaan tot 29 jaar 593.2.2 Georganiseerde opleidingen tijdens de eerste job nader bekeken 633.2.3 Het verschil tussen georganiseerde opleidingen gevolgd binnen hetbedrijf en georganiseerde opleidingen gevolgd buiten het bedrijfnader bekeken 653.2.4 De intentie om georganiseerde opleidingen te volgen nader bekeken703.3 Informele opleidingen 713.3.1 Informele opleidingen tijdens de loopbaan tot 29 jaar 713.3.2 Informele opleidingen tijdens de eerste job nader bekeken 723.3.3 De aard van de informele opleidingen nader bekeken 723.4 Vaardigheden 733.5 Studeren en lezen 743.6 Samenvatting 754 | Participatie aan leeractiviteiten buiten het kader van de job 794.1 Inleiding 794.2 Regulier onderwijs 804.2.1 Voltijds secundair en hoger onderwijs 804.2.2 Deeltijds beroepssecundair onderwijs, ondernemersopleidingen enleerovereenkomsten 844.3 VDAB 864.4 Onderwijs voor Sociale Promotie 904.5 Overige opleidingen 934.6 Samenvatting 96- DEEL 3 De relatie tussen participatie aan levenslang leren enarbeidsmarktsucces - 1035 | Arbeidsmarktsucces beschreven 1055.1 Inleiding 1055.2 Indicatoren voor arbeidsmarktsucces 1065.3 Samenvatting 109Inhoud46 | De relatie tussen participatie aan leeractiviteiten in het kader van de joben arbeidsmarktsucces 1116.1 Inleiding 1116.2 Georganiseerde opleidingen binnen het kader van de job 1126.3 Informele opleidingen binnen het kader van de job 1176.4 Nieuwe vaardigheden verworven in eerste en latere jobs 1236.4.1 Nieuwe vaardigheden verworven in eerste job 1236.4.2 Nieuwe vaardigheden verworven in latere jobs 1256.5 Samenvatting 1287 | De relatie tussen participatie aan leeractiviteiten buiten het kader vande job en arbeidsmarktsucces 1317.1 Inleiding 1317.2 Opleidingen buiten het kader van de job 1327.2.1 Tot 23 jaar 1327.2.2 Tussen 23 en 26 jaar 1347.2.3 Tussen 26 en 29 jaar 1377.2.4 Tot 29 jaar 138

7.3 Samenvatting 140- DEEL 4 De relatie tussen sociaal kapitaal, participatie aan levenslang lerenen arbeidsmarktsucces - 1438 | De relatie tussen sociaal kapitaal en arbeidsmarktsucces 1458.1 Inleiding 1458.2 Lidmaatschap verenigingen 1468.3 Partner 1508.4 Zoekkanalen en informatie over solliciteren 1528.5 Houding ten opzichte van werken 1548.6 Samenvatting 1599 | De relatie tussen sociaal kapitaal en participatie aan leeractiviteiten inhet kader van de job 1639.1 Inleiding 1639.2 Georganiseerde opleidingen 1649.2.1 Lidmaatschap verenigingen 1649.2.2 Partner 1679.3 Informele opleidingen 1699.3.1 Lidmaatschap verenigingen 1699.3.2 Partner 1719.4 Vaardigheden 1729.4.1 Lidmaatschap verenigingen 1729.4.2 Partner 1759.5 Samenvatting 17610 | De relatie tussen sociaal kapitaal en leeractiviteiten buiten het kadervan de job 17910.1 Inleiding 17910.2 Lidmaatschap verenigingen 18010.3 Partner 18210.4 Samenvatting 183Inhoud 5- DEEL 5 De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van hetindividu, levenslang leren en arbeidsmarktsucces - 187

11 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individuen arbeidsmarktsucces 18911.1 Inleiding 18911.2 Socio-demografische kenmerken 19011.2.1 Geslacht 19011.2.2 Sociale afkomst 19011.2.3 Etnische afkomst 19111.2.4 Thuistaal 19211.3 Menselijk kapitaal 19311.3.1 Hoogst bereikte onderwijsniveau 19311.3.2 Opleidingen gevolgd voor het verlaten van het initieel onderwijs 19511.3.3 Sociale demotie en ‘locus of control’ 19611.4 Samenvatting 198Inhoud612 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individuen participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job 20112.1 Inleiding 20112.2 Georganiseerde opleidingen 20212.2.1 Sociodemografische kenmerken 20212.2.2 Menselijk kapitaal 20412.2.3 Leerervaringen 20712.2.4 Leefsituatie 21112.3 Informele opleidingen 21812.3.1 Sociodemografische kenmerken 21812.3.2 Menselijk kapitaal 22012.3.3 Leerervaringen 22212.3.4 Leefsituatie 22412.4 Vaardigheden 22912.4.1 Sociodemografische kenmerken 23012.4.2 Menselijk kapitaal 23212.4.3 Leerervaringen 23312.4.4 Leefsituatie 23512.5 Samenvatting 24213 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individuen participatie aan leeractiviteiten buiten het kader van de job 247

13.1 Inleiding 24713.2 Sociodemografische kenmerken 24713.3 Menselijk kapitaal 24913.4 Leerervaringen 25213.5 Leefsituatie 25413.5.1 Gezinssituatie 25413.5.2 Arbeidssituatie 25613.6 Samenvatting 262- DEEL 6 Sociaal kapitaal, levenslang leren en werk: conclusies enaanbevelingen - 26914 | Sociaal kapitaal, levenslang leren en werk: conclusies enaanbevelingen 27114.1 Inleiding 27114.2 Samenvatting van de bevindingen van de verkennende analyses 27214.2.1 De probleemstelling 27214.2.2 De participatiegraad aan levenslang leren 27414.2.3 De relatie tussen participatie aan levenslang leren enarbeidsmarktsucces 27614.2.4 De relatie tussen sociaal kapitaal, participatie aan levenslang lerenen arbeidsmarktsucces 27814.2.5 De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu,participatie aan levenslang leren en arbeidsmarktsucces 28414.3 Aanbevelingen voor verder onderzoek 289Inhoud 7- BIJLAGEN - 291bijlage 1 Constructie van afgeleide variabelen 293Bibliografie 297

Lijst tabellenTabel 2.1 Aantal respondenten per geboortecohorte per bevraging 46Tabel 2.2 Steekproefsamenstelling per bevraging naar geslacht 47Tabel 2.3 Steekproefsamenstelling per bevraging naar sociale afkomst 48Tabel 2.4 Steekproefsamenstelling per bevraging naar etnische afkomst 48Tabel 2.5 Steekproefsamenstelling per bevraging naar thuistaal 48Tabel 2.6 Steekproefsamenstelling per bevraging naar arbeidssituatie 49Tabel 2.7 Aanwezigheid van indicatoren voor de verschillende dimensies vansociaal kapitaal in SONAR C76 52Tabel 2.8 Aanwezigheid van indicatoren voor de overige variabelen in SONARC76 53Tabel 3.1 Aantal respondenten die een georganiseerde opleiding hebbengevolgd in het kader van de job 60Tabel 3.2 Aantal respondenten naar aantal georganiseerde opleidingengevolgd in het kader van de job 60Tabel 3.3 Aantal respondenten naar de initiatiefnemer van de georganiseerdeopleidingen in het kader van de job 61Tabel 3.4 Ooit zelf betaald voor een georganiseerde opleiding gevolgd in hetkader van een job 61Tabel 3.5 Aantal respondenten naar type georganiseerde opleidingen 62Tabel 3.6 Centrummaten voor de schatting van de totale duur van de gevolgdegeorganiseerde opleidingen in aantal dagen 63Tabel 3.7 Aantal respondenten die een georganiseerde opleiding hebbengevolgd tijdens de eerste job 63Tabel 3.8 Aantal respondenten naar aantal georganiseerde opleidingengevolgd tijdens de eerste job 64Tabel 3.9 Aantal respondenten naar de initiatiefnemer van de georganiseerdeopleidingen tijdens de eerste job 64Lijst tabellen 9

Lijst tabellen10Tabel 3.10 Centrummaten voor de schatting van de totale duur van degeorganiseerde opleidingen tijdens de eerste job in aantal dagen 65Tabel 3.11 Aantal respondenten die een georganiseerde opleiding gevolgdhebben binnen en buiten het bedrijf tussen 26 en 29 jaar 66Tabel 3.12 Aantal respondenten naar het aantal georganiseerde opleidingengevolgd tijdens de loopbaan binnen en buiten het bedrijf tussen 26 en29 jaar 66Tabel 3.13 Initiatiefnemer van de georganiseerde opleidingen binnen en buitenhet bedrijf tussen 26 en 29 jaar 67Tabel 3.14 Financieringsbron voor de georganiseerde opleidingen gevolgdbinnen en buiten het bedrijf tussen 26 en 29 jaar 67Tabel 3.15 Organisatoren van de georganiseerde opleidingen gevolgd binnen enbuiten het bedrijf tussen 26 en 29 jaar 67Tabel 3.16 Type georganiseerde opleidingen tussen 26 en 29 jaar binnen enbuiten het bedrijf 68Tabel 3.17 Aantal georganiseerde opleidingen gevolgd binnen en buiten hetbedrijf tussen 26 en 29 jaar waarbij een diploma, certificaat ofschriftelijk bewijs behaald werd 69Tabel 3.18 Aantal georganiseerde opleidingen gevolgd binnen en buiten hetbedrijf tussen 26 en 29 jaar naar de inzetbaarheid van nieuweverworven vaardigheden in andere jobs 69Tabel 3.19 Centrummaten voor de schatting van de duur van de georganiseerdeopleidingen binnen en buiten het bedrijf tussen 26 en 29 jaar in hetaantal dagen 70Tabel 3.20 Aantal respondenten die (nog) een opleiding wilden volgen, maar niethebben gedaan 70Tabel 3.21 Belangrijkste redenen om een georganiseerde opleiding die nuttig wasvoor de beroepsloopbaan niet te volgen 71Tabel 3.22 Aantal respondenten die een informele opleiding gevolgd hebben 72Tabel 3.23 Aantal respondenten die een informele opleiding gevolgd hebbentijdens de eerste job 72Tabel 3.24 Aantal respondenten per type informele opleiding gevolgd in hetkader van de job tussen 26 en 29 jaar 73Tabel 3.25 Aantal respondenten die nieuwe vaardigheden geleerd hebben in deeerste job en in de laatste job op 23, 26 en 29 jaar 74Tabel 3.26 Aantal respondenten naar de inzetbaarheid van de nieuwevaardigheden verworven in de eerste job en in de laatste jobs op 23,26 en 29 jaar 74Tabel 3.27 De mate waarin men akkoord gaat dat de laatste/huidige job werkwas/is waarvoor de respondent regelmatig moe(s)t studeren naarleeftijd 75

Tabel 3.28 De mate waarin men akkoord gaat dat men aanzienlijk vrije tijdbesteedt aan het lezen van beroepsgerelateerde tijdschriften enboeken op het moment van de bevraging naar leeftijd 75Tabel 3.29 Samenvattende tabel van de beschrijvende analyses overgeorganiseerde en informele opleidingen 78Tabel 3.30 Samenvattende tabel van de beschrijvende analyses overvaardigheden verworven in jobs en studeren en lezen voor het werk 78Tabel 4.1 Aantal respondenten die voor de eerste keer terugkeren naar voltijdssecundair of hoger onderwijs naar het aantal maanden na hetverlaten van het initieel onderwijs voor de eerste keer perleeftijdscategorie 81Tabel 4.2 Aantal opleidingen die de respondenten starten na het verlaten vanhet initieel onderwijs per leeftijdscategorie 82Tabel 4.3 Aantal behaalde diploma’s na het verlaten van het initieel onderwijsper leeftijdscategorie 83Tabel 4.4 Aantal respondenten die starten in deeltijds beroepssecundaironderwijs naar het aantal maanden na het verlaten van het initieelonderwijs per leeftijdscategorie 84Tabel 4.5 Aantal respondenten die een middenstandsopleiding starten naar hetaantal maanden na het verlaten van het initieel onderwijs perleeftijdscategorie 85Tabel 4.6 Aantal gevolgde ondernemersopleidingen of leerovereenkomsten perleeftijdscategorie 86Tabel 4.7 Aantal behaalde studiebewijzen naar aanleiding van de gevolgdeondernemersopleidingen en leerovereenkomsten tussen 23- en 26-jarige leeftijd na het verlaten van het initieel onderwijs voor de eerstekeer 86Tabel 4.8 Aantal respondenten die een opleiding van de VDAB starten naar hetaantal maanden na het verlaten van het initieel onderwijs 87Tabel 4.9 Type gevolgde VDAB-opleidingen na het verlaten van het initieelonderwijs voor de eerste keer per leeftijdscategorie 88Tabel 4.10 Centrummaten voor de schatting van de duur van de VDABopleidingenin het aantal dagen na het verlaten van initieel onderwijsvoor de eerste keer 88Tabel 4.11 Aantal behaalde studiebewijzen op basis van VDAB-opleidingengestart na het verlaten van het initieel onderwijs voor de eerste keerper leeftijdscategorie 89Tabel 4.12 Overdraagbaarheid van de verworven vaardigheden tijdens de VDABopleidingengestart na het verlaten van het initieel onderwijs voor deeerste keer per leeftijdscategorie 89Lijst tabellen 11

Lijst tabellen12Tabel 4.13Tabel 4.14Tabel 4.15Tabel 4.16Tabel 4.17Tabel 4.18Tabel 4.19Tabel 4.20Tabel 4.21Tabel 4.22Tabel 4.23Tabel 4.24Tabel 4.25Tabel 4.26Aantal respondenten die deelnemen aan Onderwijs voor SocialePromotie naar het aantal maanden na het verlaten van het initieelonderwijs voor de eerste keer per leeftijdscategorie 90Aantal gevolgde opleidingen in het Onderwijs voor Sociale Promotiena het verlaten van het initieel onderwijs voor de eerste keer perleeftijdscategorie 91Centrummaten voor de schatting van de duur van de opleidingen inOnderwijs voor Sociale Promotie gevolgd na het verlaten van hetinitieel onderwijs voor de eerste keer per leeftijdscategorie 91Aantal behaalde studiebewijzen op basis van opleidingen in Onderwijsvoor Sociale Promotie na het verlaten van het initieel onderwijs voor deeerste keer per leeftijdscategorie 92Overdraagbaarheid van de verworven vaardigheden naar werktijdens de opleidingen na het verlaten van het initieel onderwijs voor deeerste keer per leeftijdscategorie 92Onderwijsvorm van de gevolgde ‘overige opleidingen’ na het verlatenvan het initieel onderwijs per leefijdscategorie 93Aantal respondenten die deelnemen aan ‘overige opleidingen’ naarhet aantal maanden na het verlaten van het initieel onderwijs voor deeerste keer 94Aantal gevolgde ‘overige opleidingen’ na het verlaten van het initieelonderwijs voor de eerste keer per leeftijdscategorie 95Centrummaten voor de schatting van de duur van ‘overigeopleidingen’ na het verlaten van het initieel onderwijs perleeftijdscategorie 95Aantal behaalde studiebewijzen op basis van de ’overige opleidingen’gevolgd na het verlaten van het initieel onderwijs per leeftijdscategorie96Overdraagbaarheid van de vaardigheden verworven tijdens de‘overige opleidingen’ gevolgd na het verlaten van het initieel onderwijsvoor de eerste keer 96Aantal respondenten in percentage die een opleiding starten na hetverlaten van het regulier onderwijs voor de eerste keer naarleeftijdscategorie 97Twee meest gekozen opleidingen die door de respondenten werdengestart nadat ze het regulier onderwijs voor de eerste keer haddenverlaten naar leeftijdscategorie 98De mediaan van de tijdsduur van de gevolgde opleidingen in aantaldagen na het verlaten van het regulier onderwijs voor de eerste keernaar leeftijdscategorie 99

Tabel 4.27 Aantal behaalde studiebewijzen in percentage en aantal opleidingenin percentage waarvan de respondenten vinden dat de verworvenvaardigheden inzetbaar zijn naar leeftijdscategorie en type opleiding100Tabel 5.1 Aantal respondenten naar werkloosheid op 29 jaar 106Tabel 5.2 Aantal respondenten naar type contract op 29 jaar 107Tabel 5.3 Aantal respondenten naar maandelijks nettoloon in euro op 29 jaar 108Tabel 5.4 Aantal respondenten naar horizontale match op 29 jaar 109Tabel 5.5 Aantal respondenten naar verticale mismatch op 29 jaar 109Tabel 5.6 Aantal respondenten naar jobtevredenheid op 29 jaar 109Tabel 6.1 Werkloosheid op 29 jaar naar georganiseerde opleidingen gevolgd inhet kader van de job tot 26 jaar 113Tabel 6.2 Werkloosheid op 29 jaar naar georganiseerde opleidingen gevolgd inhet kader van de job tussen 26 en 29 jaar 113Tabel 6.3 Werkloosheid op 29 jaar naar georganiseerde opleidingen gevolgd inhet kader van de job tot 29 jaar 113Tabel 6.4 Jobtevredenheid op 29 jaar naar georganiseerde opleidingen gevolgdin het kader van de job tot 26 jaar 114Tabel 6.5 Jobtevredenheid op 29 jaar naar georganiseerde opleidingen gevolgdin het kader van de job tussen 26 en 29 jaar 114Tabel 6.6 Jobtevredenheid op 29 jaar naar georganiseerde opleidingen gevolgdin het kader van de job tot 29 jaar 115Tabel 6.7 Loon in de laatste / huidige job tot op 29 jaar naar georganiseerdeopleidingen gevolgd in het kader van de job tot 26 jaar 115Tabel 6.8 Loon in de laatste / huidige job tot op 29 jaar naar georganiseerdeopleidingen gevolgd in het kader van de job tussen 26 en 29 jaar 116Tabel 6.9 Loon in de laatste / huidige job tot op 29 jaar naar georganiseerdeopleidingen gevolgd in het kader van de job tot 29 jaar 116Tabel 6.10 Contract op 29 jaar naar georganiseerde opleidingen gevolgd in hetkader van de job tot 26 jaar 117Tabel 6.11 Horizontale match op 29 jaar naar georganiseerde opleidingengevolgd in het kader van de job tot 26 jaar 117Tabel 6.12 Verticale mismatch op 29 jaar naar georganiseerde opleidingengevolgd in het kader van de job tot 26 jaar 117Tabel 6.13 Werkloosheid op 29 jaar naar informele opleidingen gevolgd in hetkader van de job tot 26 jaar 118Tabel 6.14 Werkloosheid op 29 jaar naar informele opleidingen gevolgd in hetkader van de job tussen 26 en 29 jaar 118Tabel 6.15 Werkloosheid op 29 jaar naar informele opleidingen gevolgd in hetkader van de job tot 29 jaar 118Tabel 6.16 Jobtevredenheid op 29 jaar naar informele opleidingen gevolgd in hetkader van de job tot 26 jaar 119Lijst tabellen 13

Lijst tabellen14Tabel 6.17 Jobtevredenheid op 29 jaar naar informele opleidingen gevolgd in hetkader van de job tussen 26 en 29 jaar 119Tabel 6.18 Jobtevredenheid op 29 jaar naar informele opleidingen gevolgd in hetkader van de job tot 29 jaar 120Tabel 6.19 Loon in de laatste / huidige job tot op 29 jaar naar informeleopleidingen gevolgd in het kader van de job tot 26 jaar 120Tabel 6.20 Loon in de laatste / huidige job tot op 29 jaar naar informeleopleidingen gevolgd in het kader van de job tussen 26 en 29 jaar 121Tabel 6.21 Loon in de laatste / huidige job tot op 29 jaar naar informeleopleidingen gevolgd in het kader van de job tot 29 jaar 121Tabel 6.22 Contract op 29 jaar naar informele opleidingen gevolgd in het kadervan de job tot 26 jaar 122Tabel 6.23 Horizontale match op 29 jaar naar informele opleidingen gevolgd inhet kader van de job tot 26 jaar 122Tabel 6.24 Verticale mismatch op 29 jaar naar informele opleidingen gevolgd inhet kader van de job tot 26 jaar 122Tabel 6.25 Werkloosheid op 29 jaar naar vaardigheden geleerd in de eerste job123Tabel 6.26 Loon in laatste/huidige job op 29 jaar naar vaardigheden geleerd in deeerste job 124Tabel 6.27 Jobtevredenheid op 29 jaar naar vaardigheden geleerd in de eerstejob 124Tabel 6.28 Contract op 29 jaar naar vaardigheden geleerd in de eerste job 124Tabel 6.29 Horizontale match op 29 jaar naar vaardigheden geleerd in de eerstejob 125Tabel 6.30 Verticale mismatch op 29 jaar naar vaardigheden geleerd in de eerstejob 125Tabel 6.31 Werkloosheid op 29 jaar naar nieuwe vaardigheden verworven in delaatste job tot op 23 jaar 126Tabel 6.32 Werkloosheid op 29 jaar naar nieuwe vaardigheden verworven in delaatste job tot op 26 jaar 126Tabel 6.33 Jobtevredenheid op 29 jaar naar nieuwe vaardigheden verworven inde laatste job tot op 23 jaar 127Tabel 6.34 Jobtevredenheid op 29 jaar naar nieuwe vaardigheden verworven inde laatste job tot op 26 jaar 127Tabel 6.35 Loon in de laatste / huidige job tot op 29 jaar naar nieuwevaardigheden verworven in de laatste job tot op 23 jaar 128Tabel 6.36 Loon in de laatste / huidige job tot op 29 jaar naar nieuwevaardigheden verworven in de laatste job tot op 26 jaar 128Tabel 6.37 Samenvatting van de waargenomen verbanden tussen participatieaan leeractiviteiten in het kader van de job en arbeidsmarktsucces 129

Tabel 7.1Tabel 7.2Tabel 7.3Tabel 7.4Tabel 7.5Tabel 7.6Tabel 7.7Tabel 7.8Tabel 7.9Tabel 7.10Tabel 7.11Tabel 7.12Tabel 7.13Tabel 7.14Tabel 7.15Tabel 7.16Tabel 7.17Tabel 7.18Tabel 7.19Werkloosheid op 29 jaar naar het aantal opleidingen gestart buiten hetkader van de job tot 23 jaar 132Jobtevredenheid op 29 jaar naar het aantal opleidingen gestart buitenhet kader van de job tot 23 jaar 133Loon in de laatste / huidige job tot op 29 jaar naar het aantalopleidingen gestart buiten het kader van de job tot 23 jaar 133Type contract op 29 jaar naar het aantal opleidingen gestart buitenhet kader van de job tot 23 jaar 134Horizontale match op 29 jaar naar het aantal opleidingen gestartbuiten het kader van de job tot 23 jaar 134Verticale mismatch op 29 jaar naar het aantal opleidingen gestartbuiten het kader van de job tot 23 jaar 134Werkloosheid op 29 jaar naar het aantal opleidingen gestart buiten hetkader van de job tussen 23 en 26 jaar 135Jobtevredenheid op 29 jaar naar het aantal opleidingen gestart buitenhet kader van de job tussen 23 en 26 jaar 135Loon in de laatste / huidige job tot op 29 jaar naar het aantalopleidingen gestart buiten het kader van de job tussen 23 en 26 jaar136Type contract op 29 jaar naar het aantal opleidingen gestart buitenhet kader van de job tussen 23 en 26 jaar 136Horizontale match op 29 jaar naar het aantal opleidingen gestartbuiten het kader van de job tussen 23 en 26 jaar 136Verticale mismatch op 29 jaar naar het aantal opleidingen gestartbuiten het kader van de job tussen 23 en 26 jaar 137Werkloosheid op 29 jaar naar het aantal opleidingen gestart buiten hetkader van de job tussen 26 en 29 jaar 137Loon op 29 jaar naar het aantal opleidingen gestart buiten het kadervan de job tussen 26 en 29 jaar 138Jobtevredenheid in de laatste / huidige job tot op 29 jaar naar hetaantal opleidingen gestart buiten het kader van de job tussen 26 en 29jaar 138Werkloosheid op 29 jaar naar het aantal opleidingen gestart buiten hetkader van de job na het verlaten van het onderwijs tot 29 jaar 139Jobtevredenheid op 29 jaar naar het aantal opleidingen gestart buitenhet kader van de job na het verlaten van het onderwijs tot 29 jaar 139Loon in de laatste / huidige job tot op 29 jaar naar het aantalopleidingen gestart buiten het kader van de job na het verlaten vanhet onderwijs tot 29 jaar 140Samenvatting van de waargenomen verbanden tussen participatieaan leeractiviteiten buiten het kader van de job enarbeidsmarktsucces 141Lijst tabellen 15

Lijst tabellen16Tabel 8.1 Relatie tussen arbeidsmarktsucces en het aantal lidmaatschappen vanverengingen bij het verlaten van het initieel onderwijs 148Tabel 8.2 Relatie tussen arbeidsmarktsucces en het al dan niet lid zijn geweestvan een vereniging tussen 21 en 26 jaar 148Tabel 8.3 Relatie tussen arbeidsmarktsucces en het hebben van eenleidinggevende functie in een vereniging 149Tabel 8.4 Relatie tussen arbeidsmarktsucces en onbetaald vrijwilligerswerk 149Tabel 8.5 Relatie tussen arbeidsmarktsucces en het hebben van een vaste relatieop 23 en op 26 jaar 150Tabel 8.6 Relatie tussen arbeidsmarktsucces en het hebben van werk van devaste relatie op 23 en op 26 jaar 151Tabel 8.7 Relatie tussen arbeidsmarktsucces en het opleidingsniveau van devaste relatie op 23 en op 26 jaar 152Tabel 8.8 Relatie tussen arbeidsmarktsucces en het al dan niet gebruikt hebbenvan persoonlijke relaties tijdens de intrede van de arbeidsmarkt bij hetvinden van een baan 153Tabel 8.9 Relatie tussen arbeidsmarktsucces en het aantal benaderdeorganisaties bij intrede van de arbeidsmarkt om een baan te vinden154Tabel 8.10 Relatie tussen arbeidsmarktsucces op 29 jaar en het totaal aantalaangereikte informatiebronnen over solliciteren tijdens deschoolloopbaan 154Tabel 8.11 Relatie tussen arbeidsmarktsucces en de mate waarmee men akkoordgaat met de uitdrukking ‘werken geeft voldoening’ op 23 en op 26 jaar156Tabel 8.12 Relatie tussen arbeidsmarktsucces en de mate waarmee men akkoordgaat met de uitdrukking ‘werken voor het geld’ op 23 en op 26 jaar 157Tabel 8.13 Relatie tussen arbeidsmarktsucces en de mate waarmee men akkoordgaat met de uitdrukking ‘werken is niet belangrijk’ op 23 en op 26 jaar158Tabel 8.14 Relatie tussen arbeidsmarktsucces en de attitude ten opzichte vancarrière maken op 26 jaar 158Tabel 8.15 Relatie tussen arbeidsmarktsucces en de attitude ten opzichte vanpromotie maken op 26 jaar 159Tabel 8.16 Samenvatting van de waargenomen verbanden tussen sociaalkapitaal en arbeidsmarktsucces 162Tabel 9.1 Georganiseerde opleidingen gevolgd in de eerste en latere jobs naarhet aantal lidmaatschappen van verenigingen bij het verlaten van hetinitieel onderwijs 165Tabel 9.2 Georganiseerde opleidingen gevolgd tussen 26 en 29 jaar naarlidmaatschap verenigingen tussen 21 en 26 jaar 166Tabel 9.3 Georganiseerde opleidingen gevolgd in de eerste en latere jobs naarleiderschapsfunctie in (een) vereniging(en) bij het verlaten van hetinitieel onderwijs 166

Tabel 9.4 Georganiseerde opleidingen gevolgd in het kader van de job tussen26 en 29 jaar naar leiderschapsfunctie in (een) vereniging(en) tussen 21en 26 jaar 166Tabel 9.5 Georganiseerde opleidingen gevolgd in de eerste en latere jobs naaronbetaald vrijwilligerswerk bij het verlaten van het regulier onderwijs 167Tabel 9.6 Georganiseerde opleidingen gevolgd in het kader van de job tussen26 en 29 jaar naar onbetaald vrijwilligerswerk tussen 21 en 26 jaar 167Tabel 9.7 Georganiseerde opleidingen gevolgd in het kader van de job tussen26 en 29 jaar naar het hebben van een vaste relatie op 26 jaar 168Tabel 9.8 Georganiseerde opleidingen gevolgd in het kader van de job tussen26 en 29 jaar naar het al dan niet hebben van werk van de vasterelatie op 26 jaar 168Tabel 9.9 Georganiseerde opleidingen gevolgd in het kader van de job tussen26 en 29 jaar naar hoogst bereikt en voltooid onderwijsniveau vanpartner op 26 jaar 168Tabel 9.10 Informele opleidingen gevolgd in de eerste en latere jobs naar hetaantal lidmaatschappen van verenigingen bij het verlaten van hetinitieel onderwijs 169Tabel 9.11 Informele opleidingen gevolgd tussen 26 en 29 jaar naar lidmaatschapverenigingen tussen 21 en 26 jaar 169Tabel 9.12 Informele opleidingen gevolgd in de eerste en latere jobs naarleiderschapsfunctie in (een) vereniging(en) bij het verlaten van hetinitieel onderwijs 170Tabel 9.13 Informele opleidingen gevolgd in het kader van de job tussen 26 en 29jaar naar leiderschapsfunctie in (een) vereniging(en) tussen 21 en 26jaar 170Tabel 9.14 Informele opleidingen gevolgd in de eerste en latere jobs naaronbetaald vrijwilligerswerk bij het verlaten van het initieel onderwijs 170Tabel 9.15 Informele opleidingen gevolgd in het kader van de job tussen 26 en 29jaar naar onbetaald vrijwilligerswerk tussen 21 en 26 jaar 171Tabel 9.16 Informele opleidingen gevolgd in het kader van de job tussen 26 en 29jaar naar het hebben van een vaste relatie op 26 jaar 171Tabel 9.17 Informele opleidingen gevolgd in het kader van de job tussen 26 en 29jaar naar het al dan niet hebben van werk van de vaste relatie op 26jaar 172Tabel 9.18 Informele opleidingen gevolgd in het kader van de job tussen 26 en 29jaar naar hoogst bereikt en voltooid onderwijsniveau van partner op 26jaar 172Tabel 9.19 Nieuwe verworven vaardigheden in de eerste en latere jobs naar hetaantal lidmaatschappen van verenigingen bij het verlaten van hetinitieel onderwijs 173Lijst tabellen 17

Lijst tabellen18Tabel 9.20Tabel 9.21Tabel 9.22Tabel 9.23Tabel 9.24Tabel 9.25Tabel 9.26Tabel 9.27Tabel 9.28Tabel 10.1Tabel 10.2Tabel 10.3Tabel 10.4Tabel 10.5Tabel 10.6Nieuwe verworven vaardigheden in de laatste job tot op 29 jaar naarlidmaatschap verenigingen tussen 21 en 26 jaar 173Nieuwe verworven vaardigheden in de eerste en latere jobs naarleiderschapsfunctie in (een) vereniging(en) bij het verlaten van hetinitieel onderwijs 174Nieuwe verworven vaardigheden in de laatste job tot op 29 jaar naarleiderschapsfunctie in (een) vereniging(en) tussen 21 en 26 jaar 174Nieuwe verworven vaardigheden in de eerste en latere jobs naaronbetaald vrijwilligerswerk bij het verlaten van het initieel onderwijs 175Nieuwe verworven vaardigheden in de laatste job tot op 29 jaar naaronbetaald vrijwilligerswerk tussen 21 en 26 jaar 175Nieuwe verworven vaardigheden in de laatste job tot op 26 en 29 jaarnaar het hebben van een vaste relatie op respectievelijk 23 en 26 jaar176Nieuwe verworven vaardigheden in de laatste job tot op 26 en 29 jaarnaar het al dan niet hebben van werk van de vaste relatie oprespectievelijk 23 en 26 jaar 176Nieuwe vaardigheden verworven in de laatste job tot op 26 en 29 jaarnaar hoogst bereikt en voltooid onderwijsniveau van partner oprespectievelijk 23 en 26 jaar 176Samenvatting van de waargenomen verbanden tussen sociaalkapitaal en leeractiviteiten in het kader van de job 178Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job na het verlaten vanhet initieel onderwijs naar het aantal lidmaatschappen vanverenigingen bij het verlaten van het initieel onderwijs 180Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 26 en 29 jaarna het verlaten van het initieel onderwijs voor de eerste keer naarlidmaatschap verenigingen tussen 21 en 26 jaar 181Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job na het verlaten vanhet initieel onderwijs naar leiderschapsfunctie in (een) vereniging(en)bij het verlaten van het initieel onderwijs 181Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 26 en 29 jaarna het verlaten van het initieel onderwijs voor de eerste keer naarleiderschapsfunctie in (een) vereniging(en) tussen 21 en 26 jaar 181Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job na het verlaten vanhet initieel onderwijs naar onbetaald vrijwilligerswerk bij het verlatenvan het initieel onderwijs 182Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 26 en 29 jaarna het verlaten van het initieel onderwijs voor de eerste keer naaronbetaald vrijwilligerswerk tussen 21 en 26 jaar 182

Tabel 10.7 Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 23 en 26 jaaren tussen 26 en 29 jaar na het verlaten van het initieel onderwijs naarhet hebben van een vaste relatie op respectievelijk 23 en 26 jaar 183Tabel 10.8 Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 23 en 26 jaaren tussen 26 en 29 jaar na het verlaten van het initieel onderwijs naarhet al dan niet hebben van werk van de vaste relatie op respectievelijk23 en 26 jaar 183Tabel 10.9 Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 23 en 26 jaaren tussen 26 en 29 jaar na het verlaten van het initieel onderwijs naarhoogst bereikt en voltooid onderwijsniveau van partner oprespectievelijk 23 en 26 jaar 183Tabel 10.10 Samenvatting van de waargenomen verbanden tussen sociaalkapitaal en leeractiviteiten buiten het kader van de job 185Tabel 11.1 Relatie tussen arbeidsmarktsucces en geslacht 190Tabel 11.2 Relatie tussen arbeidsmarktsucces en sociale afkomst 191Tabel 11.3 Relatie tussen arbeidsmarktsucces en etnische afkomst 192Tabel 11.4 Relatie tussen arbeidsmarktsucces en thuistaal 193Tabel 11.5 Relatie tussen arbeidsmarktsucces en het hoogst bereikteonderwijsniveau bij het verlaten van het initieel onderwijs voor deeerste keer 194Tabel 11.6 Relatie tussen arbeidsmarktsucces en het hoogst bereikteonderwijsniveau bij aanvang van de laatste job tot op 29 jaar 195Tabel 11.7 Relatie tussen arbeidsmarktsucces en het volgen van een opleidingvoor het verlaten van het regulier onderwijs 196Tabel 11.8 Relatie tussen arbeidsmarktsucces en sociale demotie op 23 jaar 197Tabel 11.9 Relatie tussen arbeidsmarktsucces en sociale demotie op 26 jaar 197Tabel 11.10 Relatie tussen arbeidsmarktsucces en ‘locus of control’ op 26 jaar 198Tabel 11.11 Samenvatting van de waargenomen verbanden tussen sociaalkapitaal en arbeidsmarktsucces 200Tabel 12.1 Georganiseerde opleidingen gevolgd in het kader van de eerste enlatere jobs naar geslacht 202Tabel 12.2 Georganiseerde opleidingen gevolgd in het kader van de eerste enlatere jobs naar sociale afkomst 203Tabel 12.3 Georganiseerde opleidingen gevolgd in het kader van de eerste enlatere jobs naar etnische afkomst 204Tabel 12.4 Georganiseerde opleidingen gevolgd in het kader van de eerste enlatere jobs naar thuistaal 204Tabel 12.5 Georganiseerde opleidingen gevolgd in het kader van de eerste enlatere jobs naar hoogst bereikte onderwijsniveau 205Lijst tabellen 19

Lijst tabellen20Tabel 12.6Tabel 12.7Tabel 12.8Tabel 12.9Tabel 12.10Tabel 12.11Tabel 12.12Tabel 12.13Tabel 12.14Tabel 12.15Tabel 12.16Tabel 12.17Tabel 12.18Tabel 12.19Tabel 12.20Tabel 12.21Tabel 12.22Georganiseerde opleidingen gevolgd in het kader van de eerste enlatere jobs naar opleidingen gevolgd voor het verlaten van het initieelonderwijs 206Georganiseerde opleidingen gevolgd tussen 26 en 29 jaar in het kadervan de job naar sociale demotie op 26-jarige leeftijd 206Georganiseerde opleidingen gevolgd tussen 26 en 29 jaar in het kadervan de job naar ‘locus of control’ op 26-jarige leeftijd 207Georganiseerde opleidingen gevolgd in het kader van de eerste enlatere jobs naar het al dan niet behaald hebben van tenminste 1 B- ofC-attest 208Georganiseerde opleidingen gevolgd in het kader van de eerste enlatere jobs naar leeftijd bij intrede voltijds secundair onderwijs 209Georganiseerde opleidingen gevolgd in het kader van de eerste enlatere jobs naar het al dan niet minstens 1 keer zittenblijven in hetvoltijds SO 209Georganiseerde opleidingen gevolgd in het kader van de eerste enlatere jobs naar het al dan niet belanden in het watervalsysteem 210Georganiseerde opleidingen gevolgd in het kader van de eerste enlatere jobs naar het aantal jaren in het hoger onderwijs zonder eendiploma van het hoger onderwijs te behalen 210Georganiseerde opleidingen gevolgd tussen 26 en 29 jaar in het kadervan de job naar het al dan niet hebben van kinderen op 26-jarigeleeftijd 212Georganiseerde opleidingen gevolgd tussen 26 en 29 jaar in het kadervan de job naar ervaren tijdsdruk op 26-jarige leeftijd 212Georganiseerde opleidingen gevolgd tussen 26 en 29 jaar in het kadervan de job naar het aantal huishoudelijke taken op 26-jarige leeftijd 212Georganiseerde opleidingen gevolgd in de eerste job en in de laatstejob tot op 29 jaar naar statuut 214Georganiseerde opleidingen gevolgd in de eerste job en in de laatstejob tot op 29 jaar naar sector 214Georganiseerde opleidingen gevolgd in de eerste job en in de laatstejob tot op 29 jaar naar contract 215Georganiseerde opleidingen gevolgd in de eerste en de laatste job totop 29 jaar naar tewerkstellingspercentage 215Georganiseerde opleidingen gevolgd in de eerste job en in de laatstejob tot op 29 jaar naar aantal werknemers/grootte onderneming inbegin van de job 215Georganiseerde opleidingen gevolgd in de eerste job en in de laatstejob tot op 29 jaar naar verticale mismatch 216

Tabel 12.23Tabel 12.24Tabel 12.25Tabel 12.26Tabel 12.27Tabel 12.28Tabel 12.29Tabel 12.30Tabel 12.31Tabel 12.32Tabel 12.33Tabel 12.34Tabel 12.35Tabel 12.36Tabel 12.37Tabel 12.38Tabel 12.39Tabel 12.40Georganiseerde opleidingen gevolgd in de eerste job en in de laatstejob tot op 29 jaar naar horizontale match 216Georganiseerde opleidingen gevolgd in de eerste job naar nettoloonin euro bij de start van de eerste job 216Georganiseerde opleidingen gevolgd in de laatste job tot op 29 jaarnaar leidinggevende functie 217Georganiseerde opleidingen gevolgd in de eerste job naar de matevan autonomie, verantwoordelijkheid en geestelijke inspanning in hetwerk 217Georganiseerde opleidingen gevolgd in de eerste job naar de matevan lichamelijke inspanning, gevaarlijke en vuile omstandigheden inhet werk 218Informele opleidingen gevolgd in het kader van de eerste en laterejobs naar geslacht 219Informele opleidingen gevolgd in het kader van de eerste en laterejobs naar sociale afkomst 219Informele opleidingen gevolgd in het kader van de eerste en laterejobs naar etnische afkomst 219Informele opleidingen gevolgd in het kader van de eerste en laterejobs naar thuistaal 220Informele opleidingen gevolgd in het kader van de eerste en laterejobs naar hoogst bereikte onderwijsniveau 221Informele opleidingen gevolgd in het kader van de eerste en laterejobs naar opleidingen gevolgd voor het verlaten van het initieelonderwijs 221Informele opleidingen gevolgd tussen 26 en 29 jaar in het kader van dejob naar sociale demotie op 26-jarige leeftijd 221Informele opleidingen gevolgd tussen 26 en 29 jaar in het kader van dejob naar ‘locus of control’ op 26-jarige leeftijd 222Informele opleidingen gevolgd in het kader van de eerste en laterejobs naar het al dan niet behaald hebben van tenminste 1 B- of C-attest 222Informele opleidingen gevolgd in het kader van de eerste en laterejobs naar leeftijd bij intrede voltijds secundair onderwijs 223Informele opleidingen gevolgd in het kader van de eerste en laterejobs naar het al dan niet minstens 1 keer zittenblijven in het voltijds SO223Informele opleidingen gevolgd in het kader van de eerste en laterejobs naar het al dan niet belanden in het watervalsysteem 223Informele opleidingen gevolgd in het kader van de eerste en laterejobs naar het aantal jaren in het hoger onderwijs zonder een diplomavan het hoger onderwijs te behalen 224Lijst tabellen 21

Lijst tabellen22Tabel 12.41Tabel 12.42Tabel 12.43Tabel 12.44Tabel 12.45Tabel 12.46Tabel 12.47Tabel 12.48Tabel 12.49Tabel 12.50Tabel 12.51Tabel 12.52Tabel 12.53Tabel 12.54Tabel 12.55Tabel 12.56Tabel 12.57Tabel 12.58Tabel 12.59Informele opleidingen gevolgd tussen 26 en 29 jaar in het kader van dejob naar het al dan niet hebben van kinderen op 26-jarige leeftijd 225Informele opleidingen gevolgd tussen 26 en 29 jaar in het kader van dejob naar ervaren tijdsdruk op 26-jarige leeftijd 225Informele opleidingen gevolgd tussen 26 en 29 jaar in het kader van dejob naar het aantal huishoudelijke taken op 26-jarige leeftijd 225Informele opleidingen gevolgd in de eerste job en in de laatste job totop 29 jaar naar statuut 226Informele opleidingen gevolgd in de eerste job en in de laatste job totop 29 jaar naar sector 226Informele opleidingen gevolgd in de eerste job en in de laatste job totop 29 jaar naar contract 227Informele opleidingen gevolgd in de eerste job en in de laatste job totop 29 jaar naar tewerkstellingspercentage 227Informele opleidingen gevolgd in de eerste job en in de laatste job totop 29 jaar naar aantal werknemers/grootte onderneming in begin vande job 227Informele opleidingen gevolgd in de eerste job en in de laatste job totop 29 jaar naar verticale mismatch 228Informele opleidingen gevolgd in de eerste job en in de laatste job totop 29 jaar naar horizontale match 228Informele opleidingen gevolgd in de eerste job naar nettoloon in eurobij de start van de eerste job 228Informele opleidingen gevolgd in de laatste job tot op 29 jaar naarleidinggevende functie 229Informele opleidingen gevolgd in de eerste job naar de mate vanautonomie, verantwoordelijkheid en geestelijke inspanning in het werk229Informele opleidingen gevolgd in de eerste job naar de mate vanlichamelijke inspanning, gevaarlijke en vuile omstandigheden in hetwerk 229Nieuwe vaardigheden verworven in de eerste en latere jobs naargeslacht 230Nieuwe vaardigheden verworven in de eerste en latere jobs naarsociale afkomst 231Nieuwe vaardigheden verworven in de eerste en latere jobs naaretnische afkomst 231Nieuwe vaardigheden verworven in de eerste en latere jobs naarthuistaal 232Nieuwe vaardigheden verworven in de eerste en latere jobs naarhoogst bereikte onderwijsniveau 232

Tabel 12.60 Nieuwe vaardigheden verworven in de eerste en latere jobs naaropleidingen gevolgd voor het verlaten van het regulier onderwijs 233Tabel 12.61 Nieuwe vaardigheden verworven in de laatste job tot op 26 en tot 29jaar naar sociale demotie gemeten op respectievelijk 23 en 26 jaar 233Tabel 12.62 Nieuwe verworven vaardigheden in de laatste job op 29 jaar naar‘locus of control’ op 26-jarige leeftijd 233Tabel 12.63 Nieuwe vaardigheden verworven in de eerste en latere jobs naar hetal dan niet behaald hebben van tenminste 1 B- of C-attest 234Tabel 12.64 Nieuwe vaardigheden verworven in de eerste en latere jobs naarleeftijd bij intrede voltijds secundair onderwijs 234Tabel 12.65 Nieuwe vaardigheden verworven in de eerste en latere jobs naar hetal dan niet minstens 1 keer zittenblijven in het voltijds SO 234Tabel 12.66 Nieuwe vaardigheden verworven in de eerste en latere jobs naar hetal dan niet belanden in het watervalsysteem 235Tabel 12.67 Nieuwe vaardigheden verworven in de eerste en latere jobs naar hetaantal jaren in het hoger onderwijs zonder een diploma van het hogeronderwijs te behalen 235Tabel 12.68 Nieuwe verworven vaardigheden in de laatste job tot op 26 jaar naarhet al dan niet hebben van kinderen op 23-jarige leeftijd 236Tabel 12.69 Nieuwe verworven vaardigheden in de laatste job op 29 jaar naar hetal dan niet hebben van kinderen op 26-jarige leeftijd 236Tabel 12.70 Nieuwe verworven vaardigheden in de laatste job op 29 jaar naarervaren tijdsdruk op 26-jarige leeftijd 237Tabel 12.71 Nieuwe verworven vaardigheden in de laatste job op 29 jaar naar hetaantal huishoudelijke taken op 26-jarige leeftijd 237Tabel 12.72 Nieuwe verworven vaardigheden in de eerste job en in de laatste jobtot op 29 jaar naar statuut 238Tabel 12.73 Nieuwe verworven vaardigheden in de eerste job en in de laatste jobtot op 29 jaar naar sector 238Tabel 12.74 Nieuwe verworven vaardigheden in de eerste job en in de laatste jobtot op 29 jaar naar contract 239Tabel 12.75 Nieuwe verworven vaardigheden in de eerste job en in de laatste jobtot op 29 jaar naar tewerkstellingspercentage 239Tabel 12.76 Nieuwe verworven vaardigheden in de eerste job en in de laatste jobtot op 29 jaar naar aantal werknemers/grootte onderneming in beginvan de job 239Tabel 12.77 Nieuwe verworven vaardigheden in de eerste job en in de laatste jobtot op 29 jaar naar verticale mismatch 240Tabel 12.78 Nieuwe verworven vaardigheden in de eerste job en in de laatste jobtot op 29 jaar naar horizontale match 240Lijst tabellen 23

Lijst tabellen24Tabel 12.79 Nieuwe verworven vaardigheden in de eerste job naar nettoloon ineuro bij de start van de eerste job 240Tabel 12.80 Nieuwe verworven vaardigheden in de laatste job tot op 29 jaar naarleidinggevende functie 241Tabel 12.81 Nieuwe verworven vaardigheden in de eerste job naar de mate vanautonomie, verantwoordelijkheid en geestelijke inspanning in het werk241Tabel 12.82 Nieuwe verworven vaardigheden in de eerste job naar de mate vanlichamelijke inspanning, gevaarlijke en vuile omstandigheden in hetwerk 241Tabel 12.83 Samenvatting van de waargenomen verbanden tussenachtergrondkenmerken van het individu en leeractiviteiten in het kadervan de job 245Tabel 13.1 Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job na het verlaten vanhet initieel onderwijs voor de eerste keer naar geslacht 248Tabel 13.2 Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job na het verlaten vanhet initieel onderwijs voor de eerste keer naar sociale afkomst 248Tabel 13.3 Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job na het verlaten vanhet initieel onderwijs voor de eerste keer naar etnische afkomst 249Tabel 13.4 Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job na het verlaten vanhet initieel onderwijs voor de eerste keer naar thuistaal 249Tabel 13.5 Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job na het verlaten vanhet initieel onderwijs voor de eerste keer naar hoogst bereikt envoltooid onderwijsniveau 250Tabel 13.6 Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job na het verlaten vanhet initieel onderwijs voor de eerste keer naar opleidingen gevolgdvoor het verlaten van het onderwijs 251Tabel 13.7 Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 23 en 26 jaaren tussen 26 en 29 jaar naar sociale demotie op respectievelijk 23- en26-jarige leeftijd 251Tabel 13.8 Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 26 en 29 jaarnaar ‘locus of control’ op 26-jarige leeftijd 252Tabel 13.9 Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job na het verlaten vanhet initieel onderwijs naar het al dan niet behaald hebben vanminimum één B- of C-attest 252Tabel 13.10 Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job na het verlaten vanhet initieel onderwijs naar het al dan niet behaald hebben zittenblijvenin SO 253Tabel 13.11 Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job na het verlaten vanhet initieel onderwijs naar leeftijd bij intrede secundair onderwijs 253

Tabel 13.12Tabel 13.13Tabel 13.14Tabel 13.15Tabel 13.16Tabel 13.17Tabel 13.18Tabel 13.19Tabel 13.20Tabel 13.21Tabel 13.22Tabel 13.23Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job na het verlaten vanhet initieel onderwijs naar het al dan niet doorlopen hebben van eenwatervalpatroon 253Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tot 23 jaar na hetverlaten van het initieel onderwijs naar aantal jaren in initieel onderwijszonder een studiebewijs te behalen 254Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 23 en 26 jaarna het verlaten van het initieel onderwijs naar het al dan niet hebbenvan kinderen op 23-jarige leeftijd 255Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 26 en 29 jaarna het verlaten van het initieel onderwijs naar het aantal kinderen op26-jarige leeftijd 255Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 26 en 29 jaarna het verlaten van het initieel onderwijs naar ervaren tijdsdruk op 26-jarige leeftijd 256Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 26 en 29 jaarna het verlaten van het initieel onderwijs naar het aantal huishoudelijketaken op 26-jarige leeftijd 256Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 23 en 26 jaaren tussen 26 en 29 jaar na het verlaten van het initieel onderwijs voorde eerste keer naar het al dan niet werken op respectievelijk 23 en 26jaar 257Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 23 en 26 jaaren tussen 26 en 29 jaar na het verlaten van het initieel onderwijs voorde eerste keer naar sector van de laatste job op respectievelijk 23 en26 jaar 257Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 23 en 26 jaaren tussen 26 en 29 jaar na het verlaten van het initieel onderwijs voorde eerste keer naar contract van de laatste job op respectievelijk 23en 26 jaar 258Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 23 en 26 jaaren tussen 26 en 29 jaar na het verlaten van het initieel onderwijs voorde eerste keer naar het zoeken van een andere baan tijdens delaatste job op respectievelijk 23 en 26 jaar 258Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 23 en 26 jaaren tussen 26 en 29 jaar na het verlaten van het initieel onderwijs voorde eerste keer naar tevredenheid met de laatste job op respectievelijk23 en 26 jaar 258Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 23 en 26 jaaren tussen 26 en 29 jaar na het verlaten van het initieel onderwijs naarstatuut tijdens de laatste job op respectievelijk 23 en 26 jaar 259Lijst tabellen 25

Lijst tabellen26Tabel 13.24 Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 23 en 26 jaaren tussen 26 en 29 jaar na het verlaten van het initieel onderwijs voorde eerste keer naar tewerkstellingspercentage tijdens de laatste job oprespectievelijk 23 en 26 jaar 259Tabel 13.25 Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 23 en 26 jaaren tussen 26 en 29 jaar na het verlaten van het initieel onderwijs voorde eerste keer naar aantal werknemers/grootte onderneming tijdensde laatste job op respectievelijk 23 en 26 jaar 259Tabel 13.26 Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 23 en 26 jaaren tussen 26 en 29 jaar na het verlaten van het initieel onderwijs voorde eerste keer naar het belang dat gehecht wordt aan schoolse kennisin de laatste job op respectievelijk 23 en 26 jaar 259Tabel 13.27 Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 23 en 26 jaaren tussen 26 en 29 jaar na het verlaten van het initieel onderwijs voorde eerste keer naar het belang dat gehecht wordt in de laatste jobaan kennis verworven in andere opleidingen op respectievelijk 23 en 26jaar 260Tabel 13.28 Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 23 en 26 jaarna het verlaten van het initieel onderwijs voor de eerste keer naarnettoloon in euro in de laatste job op 23 jaar 260Tabel 13.29 Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 26 en 29 jaarna het verlaten van het initieel onderwijs voor de eerste keer naarnettoloon in euro in de laatste job op 26 jaar 261Tabel 13.30 Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 23 en 26 jaaren tussen 26 en 29 jaar na het verlaten van het initieel onderwijs voorde eerste keer naar verticale mismatch tijdens de laatste job oprespectievelijk 23 en 26 jaar 261Tabel 13.31 Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 23 en 26 jaaren tussen 26 en 29 jaar na het verlaten van het initieel onderwijs naarhorizontale match tijdens de laatste job op respectievelijk 23 en 26 jaar261Tabel 13.32 Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 23 en 26 jaaren tussen 26 en 29 jaar na het verlaten van het initieel onderwijs naarde mate van autonomie, verantwoordelijkheid en geestelijkeinspanning tijdens de laatste job op respectievelijk 23 en 26 jaar 262Tabel 13.33 Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 23 en 26 jaaren tussen 26 en 29 jaar na het verlaten van het initieel onderwijs naarde mate van lichamelijke inspanning, gevaarlijke en vuileomstandigheden tijdens de laatste job op respectievelijk 23 en 26 jaar262Tabel 13.34 Samenvatting van de waargenomen verbanden tussenachtergrondkenmerken van het individu en leeractiviteiten buiten hetkader van de job 265

Lijst tabellen 27

Lijst figurenFiguur 1.1 Een algemene voorstelling van de relatie tussen participatie aanlevenslang leren, menselijk en sociaal kapitaal en werkgerelateerdeuitkomsten 39Figuur 1.2 Determinanten van participatie aan levenslang leren 41Figuur 1.3 Het effect van participatie aan levenslang leren op werkgerelateerdeuitkomsten 42Lijst figuren 29

InleidingVlaamse en Europese beleidsmakers beschouwen deelname aan levenslang lerenals zinvol (Commissie van de Europese Gemeenschappen, 2000; Smet, 2009;Vanweddingen, 2008; Vlaamse overheid, 2010). Levenslang leren is belangrijkvolgens de Europese Unie omdat deelname aan levenslang leren het actiefburgerschap en de inzetbaarheid van de beroepsbevolking – het vinden enbehouden van werk – in een op kennis gebaseerde maatschappij en economiebevordert (Commissie van de Europese Gemeenschappen, 2000). Levenslangleren lijkt ook de uitgelezen kans te zijn om vroegtijdige schoolverlaters demogelijkheid te bieden een kwalificatie te behalen en zodoende hun positie op dearbeidsmarkt te verbeteren. Maar in welke mate is het zinvol en haalbaar om(laaggeschoolde) jongvolwassenen te stimuleren te participeren aan levenslangleren? Ook van sociaal kapitaal verwachten beleidsmakers en overheden, vooralop Europees niveau, veel. Ze gaan er van uit dat zowel levenslang leren als sociaalkapitaal welvaart en welzijn van het individu en de maatschappij positief kunnenbeïnvloeden (Knipprath & De Rick, 2011).Om na te gaan wat de zin en haalbaarheid is van participatie aan levenslang lerendoor (jong)volwassenen moet de vraag gesteld worden wat participatie beïnvloedten wat de effecten zijn van levenslang leren op werkgerelateerde aspecten. Metandere woorden, in welke mate bevordert levenslang leren de positie van(laagopgeleide) volwassenen op de arbeidsmarkt? En wat is de rol van sociaalkapitaal daarin? In een vorig rapport voor het Steunpunt Studie enSchoolloopbanen (Knipprath & De Rick, 2011; rapport nr. SSL/OD2/2010.22)stelden we op basis van een literatuurstudie een theoretisch model voor om dezevragen te kunnen beantwoorden. In dit rapport gaan we aan de hand van hettheoretisch model op exploratieve wijze na wie participeert aan levenslang leren enwat het mogelijke effect ervan is op arbeidsmarktsucces.Inleiding 31

In deel 1 bespreken we het theoretisch model en de onderzoeksmethode. In deel 2komt de participatiegraad van jongvolwassen, geboren in 1976, tot de leeftijd van29 jaar aan bod. In deel 3, 4 en 5 komen bivariate analyses aan bod. We besprekeneerst de relatie tussen participatie aan levenslang leren en arbeidsmarktsucces op29 jaar. Vervolgens kijken we zowel naar de samenhang van sociaal kapitaal metparticipatie aan levenslang leren als naar de samenhang van sociaal kapitaal metarbeidsmarktsucces. Tenslotte komen ook andere achtergrondkenmerken van derespondent aan bod die mogelijk participatie aan levenslang leren enarbeidsmarktsucces op 29 jaar beïnvloeden. De analyses hebben vooral eenexploratief karakter: de bivariate analyses geven ons een idee in welke mate devariabelen uit ons model met elkaar samenhangen. Op basis van deze verbandenkunnen we geen uitspraak doen over oorzaak en gevolg. Multivariate analyses ineen vervolgonderzoek moeten meer duidelijkheid bieden over directe en indirecteeffecten van participatie aan levenslang leren op arbeidsmarktsucces en de rol vansociaal kapitaal daarin. In het laatste deel van dit rapport worden de conclusiessamengevat en aanbevelingen voor vervolgonderzoek geformuleerd.32Inleiding

- DEEL 1 SOCIAAL KAPITAAL,LEVENSLANG LEREN EN WERK: DEPROBLEEMSTELLING -

1 | Het theoretisch model1.1 InleidingBeleidsmakers en overheden, vooral op Europees niveau, verwachten veel vansociaal kapitaal en levenslang leren. Ze gaan er van uit dat zowel levenslang lerenals sociaal kapitaal welvaart en welzijn van individu en maatschappij positiefkunnen beïnvloeden. Op basis van een literatuurstudie hebben we een modelontwikkeld waarin de positie van sociaal kapitaal, levenslang leren enwerkgerelateerde uitkomsten op het niveau van het individu weergegeven wordt.Dit model wordt besproken onder paragraaf 1.2 en is een algemene voorstellingvan de complexe en wederkerige relatie tussen sociaal kapitaal, levenslang leren,werk en andere factoren. Omdat de relaties complex zijn en enige verduidelijkingnodig is van de verschillende dimensies van de variabelen levenslang leren, sociaalkapitaal en werk uit het model, zoomen we in op deelaspecten van het algemenemodel en creëren we twee aparte en meer gedetailleerde modellen als leidraadvoor de exploratieve analyses. Het eerste gedetailleerde model geeft de verklarendefactoren, waaronder sociaal kapitaal, van participatie aan levenslang leren weer(paragraaf 1.3). Het tweede gedetailleerde model schetst de relatie tussenparticipatie aan levenslang leren, sociaal kapitaal en arbeidsmarktsucces (paragraaf1.4). Deze opdeling is enkel om de visualisering van de complexe werkelijkheid tevereenvoudigen en te verduidelijken. Na de bespreking van deze modellen,beschrijven we onze onderzoeksvragen voor het huidige rapport.hoofdstuk 1 | Het theoretisch model 35

1.2 Het algemene modelhoofdstuk 1 | Het theoretisch model36In het SSL-rapport over sociaal kapitaal, levenslang leren en werk (Knipprath &De Rick, 2011) hebben we onze algemene voorstelling gebaseerd op heteenvoudige model van Schuller en Desjardins (OESO, 2007) waarin zij de relatietussen levenslang leren, sociaal en menselijk kapitaal, monetaire en niet-monetaireuitkomsten schetsen. Op basis van onze bevindingen en rekening houdend metonze vraag naar de effecten van levenslang leren op de tewerkstellingskansen enandere werkgerelateerde aspecten bij individuen hebben we aan hun model enkeleaspecten veranderd. Figuur 1.1 is het resultaat van deze veranderingen en geeft dewederkerige relatie tussen levenslang leren, menselijk en sociaal kapitaal, en werkweer.Participatie aan levenslang leren betekent participatie aan leren van wieg tot grafom persoonlijk, burgerlijk, sociaal en/of werkgelegenheidsperspectief teverbeteren (cf. Europese Commissie, 2001). Levenslang leren kan verschillendeleeractiviteiten inhouden: van formele opleidingen door de door de overheiderkende onderwijsinstellingen, niet-formele opleidingen aangeboden door andereactoren, bv. werkgevers, tot informele en zelfs onbewuste leeractiviteiten in hetdagelijkse leven. In ons eigen onderzoek concentreren we ons echter opparticipatie aan levenslang leren door jongvolwassenen die het voltijds en initieelonderwijs voor de eerste keer hebben verlaten en op het effect van participatie aanlevenslang leren op werkgerelateerde uitkomsten.Voor het begrip menselijk kapitaal nemen we de definitie die OESO (OESO,2001) in haar rapport The well-being of nations gegeven heeft aan menselijk kapitaalover. Menselijk kapitaal omvat volgens de OESO niet alleen kennis envaardigheden maar ook psychologische en fysieke eigenschappen van personenwaaronder motivatie, gedrag en gezondheid. Volgens de OESO laat een brederenotie van menselijk kapitaal toe meer adequaat te weerspiegelen hoe nietcognitievevaardigheden bijdragen tot het welzijn van het individu maar ookbeïnvloed kunnen worden door leren.Voor het begrip en de werking van sociaal kapitaal is het model vooralgeïnspireerd door het werk van Lin (1999, 2008) en Strawn (2003). Sociaal kapitaalwordt, om de complexiteit van figuur 1.1 niet te vergroten, voorgesteld als eenunidimensionele factor. In de onderzoeksliteratuur naar sociaal kapitaal zijn erechter twee belangrijke dimensies te onderscheiden: een structurele dimensie eneen interpretatieve of normatieve dimensie (zie paragraaf 1.3 en paragraaf 1.4). Destructurele dimensie verwijst naar het netwerk waarover een individu beschikt.Door relaties aan te gaan met anderen, kan een individu beschikken overpotentiële hulpbronnen: ondersteuning en/of informatie. In navolging van Lin(1999) leggen we met de structurele dimensie de focus op de aanwezigheid vanpotentiële hulpbronnen. De voorwaarde om toegang te hebben tot deze

hulpbronnen is het hebben van een netwerk. Hoe uitgebreider het netwerk, hoemeer toegang tot potentiële hulpbronnen. De aanwezigheid van deze hulpbronnenbepaalt dan de hulpbronnen die uiteindelijk aangesproken worden. Het aangaanvan relaties en het verwerven van sociaal kapitaal gebeurt binnen de familie, in debuurt en organisaties en zelfs in relatie met instellingen van de overheid. Deinterpretatieve dimensie bestaat uit normen en waarden die gedeeld wordenbinnen het netwerk. Strawn (2003) vervangt de termen normen en waarden doorhet begrip discours. Volgens Strawn (2003) groeit men binnen de familie en nabijegemeenschap op met het primair discours en kan het individu op latere leeftijd,wanneer hij of zij zijn of haar netwerk uitbreidt, in contact komen met anderediscours. Omdat Strawn zich concentreert op het verklaren van participatie aanlevenslang leren, spreekt zij van een ‘educational discourse’ of de opvatting overparticipatie aan levenslang leren. Het al dan niet overnemen of beïnvloed wordendoor de opvatting van zijn of haar netwerk hangt volgens Strawn af van het typenetwerk. De theorie luidt dat vooral in ‘dichte’ netwerken, waarin de leden elkaarkennen, er meer druk zal bestaan op het individu om het interne discours overlevenslang leren over te nemen. In open netwerken daarentegen, staan de ledenmeer open voor verschillende soorten discours. Haar theoretisch model biedtechter geen verklaring waarom een individu, indien het in contact komt metverschillende discours of opvattingen, voor een bepaalde discours zal kiezen ofzich daardoor zal laten beïnvloeden. In het model van De Rick en Valckenborgh(2004) zien we het belang van de perceptie die de potentiële lerende heeft van deopvattingen van anderen in het verklaren van de participatie aan levenslang lerenen het belang van de mate waarin men geneigd is zich te conformeren. In studiesen definities van sociaal kapitaal komt verder vaak het begrip vertrouwen terug.Wij veronderstellen op basis van deze definities en het model van De Rick enValckenborgh (2004) dat een individu of potentiële lerende zich laat beïnvloeden,wanneer hij of zij geneigd is zich te conformeren, door de opvatting van diegenenwaarin hij of zij vertrouwen heeft, m.a.w. door de opvatting van de betekenisvolleandere(n). In ons model stellen we voor met betrekking tot de relatie tussenlevenslang leren en sociaal kapitaal dat (1) het discours van mensen waarin menvertrouwen heeft het eigen discours of houding ten opzichte van levenslang lerenkan beïnvloeden; (2) het netwerk of de relaties die men heeft een bron kunnen zijnvoor ondersteuning indien men aan levenslang leren wil of gaat deelnemen (bv.kinderopvang etc.); (3) het netwerk of de relaties die men heeft een bron kan zijnvoor informatie over levenslang leren.Met betrekking tot de werkgerelateerde uitkomsten zal niet het discours over departicipatie aan levenslang leren maar zullen andere discours een invloeduitoefenen op de keuzes die men maakt op vlak van tewerkstelling. In dat gevalkunnen we een invloed veronderstellen van een discours uit de omgeving overwerkgerelateerde aspecten. In de literatuur naar de invloed van sociaal kapitaal ophoofdstuk 1 | Het theoretisch model 37

hoofdstuk 1 | Het theoretisch model38werkgerelateerde uitkomsten wordt echter vooral gekeken naar de structureledimensie van sociaal kapitaal: de karakteristieken van het netwerk, de positie vande leden waarmee men een relatie heeft en de hulpbronnen die daaruit resulteren.Het is niettemin interessant om ons af te vragen of ook bij werkgerelateerdeaspecten, met name dan bij het zoeken en vinden van werk of het maken vanpromotie, de opvatting van betekenisvolle anderen en de daardoor beïnvloedeeigen opvatting bepalend kunnen zijn voor werkgerelateerde uitkomsten. Wedenken daarbij aan werkethos, opvattingen over deeltijds versus voltijds werk,over handenarbeid versus hoofdarbeid, over carrière maken etc. Bij de relatietussen sociaal kapitaal en werkgerelateerde uitkomsten kijken we daarom ook naar(1) het discours van betekenisvolle anderen dat het eigen discours of houding tenopzichte van werkgerelateerde aspecten kan beïnvloeden; (2) het netwerk dat menheeft en een bron kan zijn voor ondersteuning bij werkgerelateerde aspecten; (3)het netwerk dat men heeft en dat een bron kan zijn van informatie overwerkgerelateerde aspecten.In figuur 1.1 gaat een pijl van levenslang leren naar menselijk en sociaal kapitaal enterug. De relatie tussen enerzijds levenslang leren en anderzijds menselijk ensociaal kapitaal is dus wederkerig. Leren bevordert het verwerven vanvaardigheden maar heeft ook een effect op de psychologische en fysiekeeigenschappen van personen. Reeds tijdens het leren, vooral in gezelschap vanandere lerenden, kan sociaal kapitaal verder opgebouwd worden. Het netwerkbreidt zich uit en vaardigheden nodig om sociaal kapitaal verder uit te bouwenworden verworven. Menselijk kapitaal verworven tijdens de initiëleschoolloopbaan bepaalt verder de participatiekans aan levenslang leren op latereleeftijd. Ook sociaal kapitaal kan leren beïnvloeden. Menselijk en sociaal kapitaalop hun beurt beïnvloeden werkgerelateerde uitkomsten (type contract, aard werk,inkomen, inzetbaarheid etc.). Zowel verworven vaardigheden, attitudes, fysiekeomstandigheid als het inroepen van hulpbronnen kunnen kansen op dearbeidsmarkt beïnvloeden. Er gaat tevens een pijl terug van werkgerelateerdeuitkomsten naar sociaal kapitaal. Het vinden van werk bijvoorbeeld kanrechtstreeks een invloed hebben op het netwerk van het individu. Door de nieuwejob komt men in contact met nieuwe mensen, maar is het ook mogelijk dat relatiesmet anderen verwateren. Werkgerelateerde uitkomsten, bv. de aard van de job,kan ook menselijk kapitaal beïnvloeden. In geval van vaardigheden zal ditonrechtstreeks gebeuren via de variabele levenslang leren. Er gaat dan ook een pijlvan werkgerelateerde uitkomsten naar levenslang leren. In geval van gezondheiden psychologische kenmerken kunnen we veronderstellen dat werk eenrechtstreekse invloed kan uitoefenen op menselijk kapitaal 1 . Verderveronderstellen we dat er een pijl van menselijk naar sociaal kapitaal getrokken kan1 In Knipprath en De Rick (2011) werd deze rechtstreekse pijl van werk naar menselijk kapitaal n figuur 1.1 nietvermeld.

worden en omgekeerd. Door het verwerven van vaardigheden, kan men toegangkrijgen tot meer en/of andere informatie en een ander of groter netwerk. Hetsociaal kapitaal van een individu neemt dan toe. Andersom kan sociaal kapitaalinvloed uitoefenen op het verwerven van vaardigheden en/of kennis via hetleerproces of participatie aan levenslang leren of rechtstreeks op gezondheid enhet welbevinden 2 . Tenslotte zijn er nog de maatschappelijke context en deachtergrondkenmerken van het individu, die niet alleen participatie aan levenslangleren en arbeidsmarktsucces maar ook de relatie tussen levenslang leren en anderefactoren op individueel niveau kunnen beïnvloeden.Figuur 1.1Een algemene voorstelling van de relatie tussen participatie aan levenslangleren, menselijk en sociaal kapitaal en werkgerelateerde uitkomstenBron Knipprath & De Rick (2011)1.3 Determinanten van participatie aan levenslang lerenNaar de determinanten van levenslang leren is veel onderzoek verricht (zieKnipprath & De Rick, 2011). Deze onderzoeken hebben vaak geleid tot modellendie sterk op elkaar gelijken. Hier bespreken we de determinanten van levenslangleren aan de hand van het model van De Rick en Valckenborgh (2004) dat wevervolgens hebben aangepast op basis van de resultaten van ons eigenliteratuuronderzoek (zie figuur 1.2; Knipprath & De Rick, 2011). Van De Rick enValckenborgh (2004) nemen we de stelling over dat de kenmerken van depotentiële lerende - sociodemografische en psychologische kenmerken, dehoofdstuk 1 | Het theoretisch model 392 In Knipprath en De Rick (2011) werd deze rechtstreekse pijl van sociaal kapitaal naar menselijk kapitaal nfiguur 1.1 niet vermeld.

hoofdstuk 1 | Het theoretisch modelleefsituatie en het educatief verleden - mee de beslissing bepalen om teparticiperen aan levenslang leren via de perceptie die de potentiële lerende heeftvan de leeractiviteit in spe (onderwijsmethode, structurele kenmerken zoals locatieetc.) en via de eigen opvatting of attitude ten opzichte van levenslang leren.Rekening houdend met de definitie van OESO (2001) voor menselijk kapitaalbrengen we psychologische kenmerken (zelfvertrouwen, ‘locus of control’,interesses etc.) en gezondheid in ons model onder bij menselijk kapitaal enverengen we het begrip educatief verleden tot leerervaringen. Leefsituatie verwijstin figuur 1.2 naar de arbeidssituatie inclusief de financiële situatie, gezinssituatie enbeschikbaarheid van tijd. Naast leefsituatie wordt de structurele dimensie vansociaal kapitaal vermeld: de aanwezigheid van hulpbronnen in het netwerk.Leefsituatie, de structurele dimensie van sociaal kapitaal, menselijk kapitaal enleerervaringen zijn bepaald door sociodemografische kenmerken. Metsociodemografische kenmerken bedoelen we leeftijd, geslacht, sociale en etnischeafkomst.De perceptie van de leeractiviteit wordt niet alleen door de kenmerken van hetindividu maar ook door de daadwerkelijke kenmerken van de leeractiviteitbepaald. De opvatting van het individu ten opzichte van levenslang leren wordtmede beïnvloed door de perceptie van de opvattingen van de betekenisvolleanderen. De twee dimensies van sociaal kapitaal bevinden zich in het model dusop een andere plaats. De interpretatieve dimensie staat aan de rechterzijde van defiguur met een pijl van de perceptie van de opvatting van betekenisvolle anderennaar de eigen opvatting. De structurele dimensie staat vermeld bovenaan bij deoverige achtergrondkenmerken van het individu. Tenslotte is er ook nog eenrechtstreekse pijl in stippellijn van de achtergrondkenmerken van het individu naarparticipatie aan levenslang leren om na te gaan in hoeverre deachtergrondkenmerken van het individu een rechtstreekse invloed hebben opdeelname aan levenslang leren.40

Figuur 1.2Determinanten van participatie aan levenslang lerenBron Knipprath & De Rick (2011)1.4 De relatie tussen participatie aan levenslang leren enarbeidsmarktsuccesIn de volgende figuur starten we vanuit de participatie aan levenslang leren enbekijken we het effect ervan op werkgerelateerde uitkomsten (het vinden vanwerk, kenmerken van de job etc.). In de vorige paragraaf stelden we vast dat o.a.opleiding maar ook de twee dimensies van sociaal kapitaal een invloed kunnenuitoefenen op participatie. Het deelnemen aan levenslang leren op zich kan ookopnieuw een invloed uitoefenen op het menselijk kapitaal en de structureledimensie van sociaal kapitaal: het netwerk en de daarmee samenhangendehulpbronnen. Zowel menselijk kapitaal als netwerk verwijzen niet alleen naarnieuw verworven kennis, vaardigheden, relaties en potentiële hulpbronnen, maaromvatten ook het menselijk en sociaal kapitaal (lees: het netwerk met dehulpbronnen) dat men reeds had voor het aanvangen van een leeractiviteit. Terwijler in geval van kennis en vaardigheden eerder sprake zal zijn van een toename aanhoofdstuk 1 | Het theoretisch model 41

kennis en vaardigheden, kan in geval van niet-cognitieve aspecten van menselijkkapitaal en sociaal kapitaal er een wijziging zich voordoen. Participatie aanlevenslang leren kan bijvoorbeeld zowel een positieve als negatieve impact hebbenop psychologische kenmerken, maar kan ook veranderingen in het netwerkwaarover men beschikt veroorzaken doordat bijvoorbeeld oude relatiesverwateren. De interpretatieve dimensie van sociaal kapitaal staat rechts van defiguur en omvat de invloed van de perceptie van de opvattingen i.v.m. werk vanbetekenisvolle anderen op de eigen opvattingen. Het menselijk kapitaal, hetnetwerk en de eigen opvattingen i.v.m. werk kunnen beïnvloed worden doorzowel participatie aan levenslang leren als door sociodemografische kenmerkenvan het individu. Er gaat ook een rechtstreekse pijl van sociodemografischekenmerken naar werkgerelateerde uitkomsten.Figuur 1.3Het effect van participatie aan levenslang leren op werkgerelateerdeuitkomsten42hoofdstuk 1 | Het theoretisch modelBron Knipprath & De Rick (2011)1.5 De onderzoeksvragenIn dit rapport beschrijven we de participatiegraad aan levenslang leren en gaan weop basis van de twee aparte modellen na wat de samenhang is tussen sociaal

kapitaal, levenslang leren en werk. Concreet worden de volgendeonderzoeksvragen gesteld:(1) Hoe groot is de participatiegraad aan levenslang leren bij jongvolwassengeboren in 1976 zodra zij het initieel onderwijs voor het eerst verlaten tot deleeftijd van 29 jaar? Aan welke type leeractiviteiten wordt er deelgenomen?(2) Hoe succesvol zijn jongeren op de arbeidsmarkt en wat is het effect vanparticipatie aan levenslang leren tijdens de arbeidsloopbaan op hunarbeidsmarktsucces?(3) Op welke manier hangt sociaal kapitaal samen met participatie aan levenslangleren tijdens de arbeidsloopbaan en met arbeidsmarktsucces op 29 jaar?(4) Welke (overige) achtergrondkenmerken van het individu kunnen participatieaan levenslang leren tijdens de arbeidsloopbaan en arbeidsmarktsucces op 29 jaarverklaren?De focus van het onderzoek ligt met andere woorden op jongvolwassenen. Uitvoorgaande studies is gebleken dat participatie aan levenslang leren vooral bijjonvolwassenen hoog is en dat de participatie daalt naarmate de leeftijd stijgt(Boeren & Nicaise, 2011; Knipprath & De Rick, 2011) Verder is gebleken datlevenslang leren maar ook sociaal kapitaal op diverse manieren gedefinieerdworden en dat onderzoeksresultaten naar de effecten en determinanten kunnenverschillen naargelang de interpretatie en invulling van de begrippen sociaalkapitaal en levenslang leren (Knipprath & De Rick, 2011). We verwachten daaromdat het verklaringspatroon voor participatie aan levenslang leren verschiltnaargelang de leeractiviteit, dat het effect ervan op werkgerelateerde uitkomstenniet noodzakelijk hetzelfde is voor alle type leeractiviteiten en dat de rol vansociaal kapitaal in het verklaren van participatie aan levenslang leren enarbeidsmarktsucces verschilt naargelang de operationalisering ervan. Tenslottebesteden we ook aandacht aan verschillen in participatiegraad enverklaringspatronen naargelang de leeftijd om na te gaan of reeds voor 29 jaar eendalende trend zich voordoet in participatie aan levenslang leren en of erverschillende verklaringen en effecten gevonden kunnen worden naargelang deleeftijd waarop geparticipeerd wordt.hoofdstuk 1 | Het theoretisch model 431.6 Samenvatting

In dit hoofdstuk hebben we het theoretisch model toegelicht dat we hebbenopgebouwd in een vorig SSL-rapport (Knipprath & De Rick, 2011). Dit modelkwam tot stand op basis van een literatuuronderzoek. Omdat het model slechtseen algemene voorstelling is van de complexe en wederkerige relatie tussenlevenslang leren, sociaal kapitaal, andere achtergrondkenmerken van het individuen werk, hebben we het model verder opgesplitst in twee aparte modellen die eenleidraad vormen voor exploratieve analyses. Deze twee aparte modellen gevenmeer duidelijkheid over de verschillende inhoudelijke dimensies van de variabelenen vormen een leidraad om verdere analyses uit te voeren. In het eerste modelleggen we de focus op de verklarende factoren, waaronder sociaal kapitaal, voorparticipatie aan levenslang leren. In het tweede model leggen we de focus op heteffect van levenslang leren, sociaal kapitaal en andere achtergrondkenmerken oparbeidsmarktsucces. Vervolgens hebben we de onderzoeksvragen geformuleerddie we met de voorgestelde modellen in dit rapport zullen beantwoorden. In hetvolgende hoofdstuk geven we meer uitleg over de toegepaste onderzoeksmethodeen de beperkingen ervan.44hoofdstuk 1 | Het theoretisch model

2 | De onderzoeksmethodehoofdstuk 2 | Deonderzoeksmethode2.1 InleidingIn het vorige SSL-rapport over sociaal kapitaal, levenslang leren en werk hebbenwe niet alleen de resultaten van een literatuurstudie gerapporteerd, maar hebbenwe ook besproken welke databanken in aanmerking komen om het theoretischmodel voor de relatie tussen levenslang leren, sociaal kapitaal en werk te toetsen(Knipprath & De Rick, 2011). We stelden vast dat er talrijke databanken bestaandie (een beperkt) inzicht in de relatie tussen sociaal kapitaal, levenslang leren en/ofwerkgerelateerde uitkomsten kunnen bieden. De Vlaamse databank SONAR heeftechter een belangrijk voordeel ten opzichte van andere databanken: ze bevat demeeste informatie nodig om de variabelen van het model te operationaliseren enze is longitudinaal. Omdat SONAR een longitudinale databank is, is heteenvoudiger af te leiden wat eerst komt: levenslang leren, sociaal kapitaal ofwerkgerelateerde uitkomsten. Het begrip tijd of inzicht in de volgorde waarinbepaalde gebeurtenissen plaatsvinden is een belangrijke voorwaarde om totcausale uitspraken te komen. Hieronder bespreken we verder deonderzoeksmethode die we toepassen om onze onderzoeksvragen tebeantwoorden. We staan stil bij de specifieke kenmerken van de steekproef, dewijze waarop de variabelen werden geoperationaliseerd, de analysetechnieken ende rapportage van de analyseresultaten.45

hoofdstuk 2 | Deonderzoeksmethode2.2 De steekproef2.2.1 SONARDe SONAR-databank is een realisatie van een interdisciplinair en interuniversitairconsortium van onderzoeksinstellingen in Vlaanderen en werd gefinancierd via hetProgramma Beleidsvoorbereidend Onderzoek en het Steunpunt Loopbanendoorheen het Onderwijs naar de Arbeidsmarkt van de Vlaamse administratie(SONAR, 2007). De gegevensverzameling gebeurde met het oog op hetbeantwoorden van drie centrale onderzoeksvragen: Welke paden volgen jongeren bij hun tocht van school naar werk? Welke mechanismen sorteren jongeren over diverse paden? Welke factoren beïnvloeden het succes van de overgang?De gegevens werden verzameld bij drie geboortecohorten: jongvolwassenengeboren in 1976, 1978 en in 1980. De geboortecohorten werden twee- of driemaalbevraagd op 23-, 26- en/of 29-jarige leeftijd (zie tabel 2.1) 3 . Voor elkegeboortecohorte werd gebruik gemaakt van een procedure via het rijksregister omeen aselecte en voor Vlaanderen representatieve steekproef te trekken van 3000respondenten, met voor elke respondent drie vervangadressen. De gegevens vande steekproef werden verzameld via face-to-face interviews op basis van eengestructureerde vragenlijst. Deze vragenlijst bestond uit twee aparte delen: (1) eentraditionele vragenlijst over het verloop van de schoolloopbaan, zoekgedrag naarde eerste job, kenmerken van de eerste en laatste job, attitudes enachtergrondkenmerken; en (2) een kalender om op een gedetailleerde manier deonderwijsloopbaan per jaar, de arbeidsloopbaan per maand en andere belangrijkegebeurtenissen in de levensloop van jongeren te reconstrueren (SONAR, 2007).Tabel 2.1Aantal respondenten per geboortecohorte per bevragingInterview op 23 jaar Interview op 26 jaar Interview op 29 jaar46Geboortecohorte 1976 3015 2060 1657Geboortecohorte 1978 3002 2099 n.v.t.Geboortecohorte 1980 2993 n.v.t. 1922Bron Vanderheyden, Coppieters, Van Trier, & Delbeke (2011)In dit rapport bespreken we de resultaten van analyses op basis van de gegevensvan de geboortecohorte 1976. We gebruiken de informatie van deze cohorte3 De eerste en derde bevraging werd uitgevoerd in een periode waarin nog niet alle respondenten de leeftijdvan respectievelijk 23 en 29 jaar hadden bereikt.

verzameld tijdens alle drie bevragingen. Omdat er sprake is van attritie - niet allerespondenten die werden geïnterviewd op 23-jarige leefitjd hebben aan de tweedeen/of derde bevraging meegewerkt - zal het aantal respondenten in de tabellen indeel 2, deel 3, deel 4 en deel 5 van dit rapport sterk verschillen naargelang devariabelen waarnaar gekeken wordt. Indien we in onze analyses ons baseren opinformatie verzameld op 29-jarige leeftijd, zal het aantal respondenten lager liggendan wanneer we analyseresultaten rapporteren op basis van informatie uit de 23-jarige bevraging. In de volgende paragraaf bekijken we in welke mate attritie eenprobleem voor de representativiteit zou kunnen zijn.hoofdstuk 2 | Deonderzoeksmethode2.2.2 Geboortecohorte 1976Enkel de geboortecohorte van 1976 werd op drie momenten bevraagd. De eerstebevraging startte met een steekproef van 3015 respondenten. Op 26 jaar namtweederde van de oorspronkelijke steekproef deel aan de bevraging. Drie jaar laterblijven er nog 1657 respondenten over: 55% van de respondenten uit de eerstebevraging. Hieronder bekijken we of de steekproefsamenstelling naargelang debevraging verschilt volgens de variabelen geslacht, sociale en etnische afkomst,thuistaal en arbeidssituatie door attritie.Als we naar de socio-demografische achtergrondkenmerken kijken, dan valt opdat de steekproefsamenstelling slechts in beperkte mate verandert. Vooral intermen van geslacht is er sprake van weinig verandering. Tussen de tweede enderde bevraging daalt het aantal mannen met 0,5% (tabel 2.2). Het aantalrespondenten uit de lagere sociale klasse daalt over de twee bevragingen met intotaal 1,4% (tabel 2.3). De wijziging in steekproefsamenstelling doet zich hetsterkst voor op vlak van etnische afkomst en thuistaal. Er zijn ongeveer 2,5%meer Belgen en Nederlandstaligen in de steekproef op 29-jarige leeftijd dan in desteekproef op 23-jarige leeftijd (tabel 2.4 en tabel 2.5).Tabel 2.2Steekproefsamenstelling per bevraging naar geslachtOp 23 jaar Op 26 jaar Op 29 jaarN % N % N %Man 1544 51,2 1053 51,1 838 50,6Vrouw 1471 48,8 1007 48,9 819 49,4Totaal 3015 100,0 2060 100,0 1657 100,0Bron SONAR C76(23), C76(26) & C76(29)47

hoofdstuk 2 | DeonderzoeksmethodeTabel 2.3 Steekproefsamenstelling per bevraging naar sociale afkomstOp 23 jaar Op 26 jaar Op 29 jaarN % N % N %Laag 746 25,0 493 24,1 389 23,6Midden 1492 50,0 1040 50,8 840 51,0Hoog 746 25,0 514 25,1 417 25,3Totaal 2984 100,0 2047 100,0 1646 100,0Bron SONAR C76(23), C76(26) & C76(29)Tabel 2.4Steekproefsamenstelling per bevraging naar etnische afkomstOp 23 jaar Op 26 jaar Op 29 jaarN % N % N %Belgisch 2559 85,6 1775 86,8 1447 88,1Turks 61 2,0 41 2,0 25 1,5Noord-Afrikaans 75 2,5 46 2,3 33 2,0Zuid-Europees 48 1,6 25 1,2 16 1,0Overig niet-Belgisch 248 8,3 157 7,7 122 7,4Totaal 2991 100,0 2044 100,0 1643 100,0Bron SONAR C76(23), C76(26) & C76(29)Tabel 2.5Steekproefsamenstelling per bevraging naar thuistaalOp 23 jaar Op 26 jaar Op 29 jaarN % N % N %Nederlands 2768 92,0 1920 93,5 1560 94,4Andere taal 240 8,0 134 6,5 93 5,648Totaal 3008 100,0 2054 100,0 1653 100,0Bron SONAR C76(23), C76(26) & C76(29)Tabel 2.6 geeft de steekproefsamenstelling weer naar de arbeidssituatie op 23-, 26-en 29-jarige bevraging. Ook hieruit kunnen we afleiden dat desteekproefsamenstelling niet drastisch wijzigt door attritie. Op 23-jarige leeftijdheeft 80,8% van de respondenten al een eerste job voor de eerste bevraging. Op29-jarige leeftijd zien we dat 80,2% van de respondenten nog steeds respondentenzijn die een eerste job reeds voor de eerste bevraging hadden.

Tabel 2.6 Steekproefsamenstelling per bevraging naar arbeidssituatieOp 23 jaar Op 26 jaar Op 29 jaarN % N % N %Werkend (1 ste job voor de 1 ste bevraging) 2211 73,3 1486 72,1 1239 74,8Werkend (1 ste job tussen 1 ste en 2 de bevraging) 330 16,0 281 17,0Werkend (1 ste job tussen 2 de en 3 de bevraging) 13 0,8Niet-werkend (1 ste job voor de 1 ste bevraging) 228 7,5 168 8,2 89 5,4Niet-werkend (1 ste job tussen 1 ste en 2 de bevraging) 34 1,7 22 1,3Niet-werkend (1 ste job tussen 2 de en 3 de bevraging) 3 0,2Niet-werkend zonder werkervaring 4 576 19,1 42 2,0 10 0,6Totaal 3015 100,0 2060 100,0 1657 100,0Bron SONAR C76(23), C76(26) & C76(29)hoofdstuk 2 | DeonderzoeksmethodeHoewel we kunnen concluderen dat de veranderingen in desteekproefsamenstelling naar geslacht, sociale en etnische afkomst, thuistaal enarbeidssituatie niet erg groot zijn, moeten ze wel in rekening gebracht worden bijhet interpreteren van de analyseresultaten.2.3 Operationaliseren van begrippenWe lichten hier kort toe hoe de variabelen uit onze modellen geoperationaliseerdworden. Voor meer informatie over de precieze vraagstelling in de enquêtes en deconstructie van de afgeleide variabelen verwijzen we de lezer naar de volgendehoofdstukken waarin de indicatoren gebruikt worden voor de exploratieveanalyses en naar bijlage 1.2.3.1 Levenslang lerenIn het tweede deel van dit rapport staan we stil bij de participatiegraad aanlevenslang leren per leeftijdscategorie. Reeds in het verleden werd op basis vanSONAR-data beschrijvende analyses uitgevoerd naar participatie aan levenslangleren door jongvolwassenen met beperkte kwalificaties (Saliën & De Rick, 2008).We breiden de analyses uit door zoveel mogelijk indicatoren voor levenslang lerenen informatie van zoveel mogelijk respondenten te benutten. We maken een494 Op 23-jarige leeftijd hebben 396 van de 576 niet-werkende respondenten zonder werkervaring het initieelonderwijs nog niet verlaten voor de eerste keer tijdens de eerste bevraging. Dat is 68,8%. Van de 42 nietwerkendenop 26-jarige leeftijd waren er 13 respondenten die het initieel onderwijs nog niet verlatenhebben. Op het moment van de laatste bevraging was geen enkele respondent nog aan het studeren inhet initieel onderwijs zonder het een enkele keer verlaten te hebben.

hoofdstuk 2 | Deonderzoeksmethodeonderscheid tussen levenslang leren of leeractiviteiten buiten het kader van de joben leeractiviteiten binnen het kader van de job. Onder leeractiviteiten binnen hetkader van de job maken we een onderscheid tussen georganiseerde opleidingenbinnen of buiten het bedrijf en leeractiviteiten op de werkvloer door opleidingente volgen bij collega’s of overste of door louter collega’s te observeren. Daarnaastkijken we ook naar de perceptie van de respondent over de eigen verworvenvaardigheden binnen het kader van de job en de vraag of ze regelmatig moetenbijlezen en studeren voor hun werk. Onder leeractiviteiten buiten het kader van dejob brengen we de terugkeer naar regulier onderwijs inclusief deeltijdsberoepssecundair onderwijs, VDAB-opleidingen, Onderwijs voor SocialePromotie en andere opleidingen onder5. Deze opleidingen kunnen gevolgd zijndoor respondenten om hun positie op de arbeidsmarkt te verbeteren maar deopleidingen werden niet in opdracht van de werkgever en/of binnen het kadervan de job gevolgd. Bij leeractiviteiten buiten het kader van de job gaat het omleeractiviteiten die ondernomen zijn nadat men voor de eerste keer het regulieronderwijs verlaten heeft en men startte met een eerste job, werkzoekende was ofbesloot niet te gaan werken. Indicatoren zoals vaardigheden, studeren en bijlezen,en de terugkeer naar het regulier onderwijs kwamen niet aan bod in Saliën en DeRick (2008).Tenslotte onderscheiden we ons van Saliën en De Rick (2008) door gebruik temaken van zoveel mogelijk respondenten. Terwijl Saliën en De Rick (2008) enkelgebruik maken van een beperkte steekproef van 1657 respondenten die aan allebevragingen hebben deelgenomen, benutten wij de informatie ook van dierespondenten die niet aan alle bevragingen hebben geparticipeerd. Wanneerbijvoorbeeld de participatiegraad aan levenslang leren tot 23 jaar beken wordt, danwordt de informatie van alle respondenten die aan de eerste bevraging hebbendeelgenomen ook effectief benut in dit rapport.In deel 3, deel 4 en deel 5 bestuderen we de samenhang tussen levenslang leren,sociaal kapitaal, arbeidsmarktsucces en andere factoren en komen de indicatorenvoor levenslang leren van deel 2, met uitzondering van studeren en bijlezen, aanbod6.502.3.2 Arbeidsmarktsucces5 De term Onderwijs voor Sociale Promotie wordt vandaag niet meer gebruikt en komt min of meer overeenonderwijs verstrekt door de huidige centra voor volwassenonderwijs. We vermelden in dit rapport echterzoveel mogelijk de benamingen voor de opleidingen zoals ze werden vermeld in de bevragingen. Zospreken we verder ook nog van hoger onderwijs van het korte type en lange type in plaats vanprofessionele en academische bachelors.6 Omdat studeren en bijlezen twee ordinale variabelen zijn en kruistabellen met minimaal één ordinalevariabele veel plaats in beslag nemen, hebben we om praktische overwegingen bivariate analyses metdeze twee indicatoren voor levenslang leren achterwege gelaten.

In deel 4 en deel 5 van dit rapport kijken we naar het effect van participatie aanlevenslang leren, sociaal kapitaal en andere achtergrondkenmerken van hetindividu op werkgerelateerde uitkomsten. We leggen bij werkgerelateerdeuitkomsten de focus op arbeidsmarktsucces op 29-jarige leeftijd.Arbeidsmarktsucces op 29 jaar operationaliseren we aan de hand van zesverschillende indicatoren: (1) werkloosheid; (2) jobtevredenheid; (3) nettoloon ineuro per maand; (3) type contract; (4) inhoudelijke overeenstemming tussenopleiding en job (=horizontale match); en (5) gebrek aan overeenstemming tussenhet behaalde opleidingsniveau en het vereiste opleidingsniveau voor de job(=verticale mismatch). Wanneer respondenten werken, tevreden zijn met hun job,een relatief hoog loon, een vast contract en een baan hebben dat overeenstemtmet hun opleiding, beschouwen we hen als succesvol op de arbeidsmarkt.Omdat een aantal respondenten niet werkten op het moment van de bevraging,werd bij hen informatie over hun laatste job tussen 26 en 29 jaar opgevraagd.Negentig respondenten gaven informatie over hun laatste job tussen 26 en 29 jaar.Drieëndertig respondenten die niet werkten op het moment van de derdebevraging hadden geen job tussen 26 en 29 jaar. Vierenvijftig van de 91respondenten werkten in hun laatste job tot 2005, het jaar van de laatstebevraging, 23 respondenten werkten in hun laatste job tot 2004 en 14respondenten tot 2003.hoofdstuk 2 | Deonderzoeksmethode2.3.3 Sociaal kapitaalSociaal kapitaal komt aan bod in deel 4 van het rapport. Het omvat tweedimensies: een structurele en een interpretatieve dimensie. Tabel 2.7 geeft weer opwelke manier de dimensies van sociaal kapitaal gemeten worden binnen SONAR.Een kruisje betekent dat indicatoren voor die dimensie aanwezig zijn. Uit tabel 2.7blijkt dat er geen indicatoren aanwezig zijn die het discours over levenslang lerenen de (perceptie van) de opvatting van betekenisvolle anderen in verband metwerk meten. Er zijn wel indicatoren voor het netwerk en de potentiëlehulpbronnen van de respondenten. Zo weten we of de respondenten (actief) lidwaren van een vereniging bij, voor of na het verlaten van het initieel onderwijs, ofze een leiderschapsfunctie op zich hebben genomen in deze verenigingen, of zevrijwilligerswerk hebben verricht en of ze een vaste partner hebben. Verder wetenwe in welke mate ze informatie meekregen tijdens de initiële opleiding over hetzoeken van werk en welke zoekkanalen ze effectief gebruikt hebben bij hetverlaten van het initieel onderwijs. We dekken daarmee echter niet de volledigestructurele dimensie van sociaal kapitaal. Het netwerk en de daaruit voorvloeiendepotentiële hulpbronnen en informatie beperkt zich niet tot lidmaatschap vanverenigingen, het hebben van een partner en informatie tijdens de51

hoofdstuk 2 | Deonderzoeksmethodeschoolloopbaan. Netwerken worden ook tijdens de schoolloopbaan en latertijdens de arbeidsloopbaan op het werk opgebouwd. SONAR geeft verder geeninformatie weer over het netwerk bestaande uit vrienden, familie en kennissen.Wel biedt SONAR informatie over de interpretatieve dimensie van sociaal kapitaalin relatie tot het werk. Er werd nagegaan hoe respondenten denken over werk,meer bepaald over carrière en promotie maken en over het nut van werk. Dehouding ten opzichte van het nut van werken werd gemeten met drieLikertschalen: ‘werk geeft voldoening’, ‘werk is niet belangrijk’ en ‘werken omgeld te verdienen’. Deze schalen werden gemaakt op basis van een principalecomponentenanalyse. Voor meer informatie over de constructie van dezevariabelen die de opvattingen ten opzichte van werken meten verwijzen we delezer naar bijlage 1.Tabel 2.7Aanwezigheid van indicatoren voor de verschillende dimensies van sociaalkapitaal in SONAR C76Indicatoren aanwezig in SONAR C76Netwerk en (potentiële) hulpbronnen Lidmaatschap verenigingen en leiderschapsfunctie Onbetaald vrijwilligerswerk Vaste partner Informatie over zoeken naar werk tijdens de initiëleschoolloopbaan Gebruikte zoekkanalen na het verlaten van het initieelonderwijsEigen opvatting levenslang leren(Perceptie) opvatting levenslang leren van betekenisvolle anderenEigen opvatting in verband met werk Promotie en carrière maken Het nut van werken(Perceptie) opvatting in verband met werk van betekenisvolle anderenBron SONAR C76(23), C76(26) & C76(29)XNiet aanwezigNiet aanwezigXNiet aanwezig522.3.4 Overige variabelenIn tabel 2.8 geven we weer welke overige variabelen van onze modellen wekunnen meten met informatie uit de SONAR-databank. We verwachten dat zijnaast sociaal kapitaal ook een belangrijke rol spelen in het verklaren vanparticipatie aan levenslang leren en arbeidsmarktsucces. Er is veel informatieaanwezig over de socio-demografische kenmerken van de respondenten, deleefsituatie en het menselijk kapitaal en er zijn proxy-variabelen aanwezig die de

negatieve leerervaringen tijdens de initiële schoolloopbaan schetsen. Socialeafkomst is een geconstrueerde variabele op basis van de variabelen opleiding en dearbeidssituatie van vader en moeder. De variabele sociale afkomst werdgeconstrueerd met behulp van factoranalyse, binnen het statistische programmaMPLUS (voor meer informatie zie bijlage 1).Arbeidssituatie wordt geoperationaliseerd aan de hand van de volgendeindicatoren: statuut, contract, sector, tewerkstellingspercentage, al dan nietwerkloos zijn, op zoek zijn naar een andere baan, jobtevredenheid, belang vankennis tijdens de job, maandelijks nettoloon, horizontale en verticale mismatch enandere inhoudelijke jobkenmerken.Er is beperkt informatie aanwezig over de kenmerken van de gevolgdeleeractiviteit en er is geen informatie over de perceptie die respondenten hebbenover leeractiviteiten. Kenmerken van de leeractiviteiten komen aan bod in deel 2bij de bespreking van de participatiegraad aan levenslang leren. De overigevariabelen uit tabel 2.8 worden gebruikt voor de analyses in deel 5 van het rapport.hoofdstuk 2 | DeonderzoeksmethodeTabel 2.8Aanwezigheid van indicatoren voor de overige variabelen in SONAR C76Indicatoren aanwezig in SONAR C76Socio-demografische kenmerken Geslacht Leeftijd Etnische afkomst Sociale afkomstLeefsituatie Arbeidssituatie GezinssituatieMenselijk kapitaal Hoogst bereikt onderwijsniveau bij het verlaten van hetinitieel onderwijs voor de eerste keer Leeractiviteiten gevolgd voordat men het initieel onderwijsvoor de eerste keer verlaten heeft Locus of control Sociale demotieLeerervaringen Zittenblijven B- en/of C-attesten in secundair onderwijs Leeftijd intrede secundair onderwijs Watervalpatroon in secundair onderwijs Aantal jaren hoger onderwijs zonder een diploma tebehalenKenmerken van de leeractiviteitPerceptie leeractiviteitBron SONAR C76(23), C76(26) & C76(29)XXXXXNiet aanwezig53

hoofdstuk 2 | Deonderzoeksmethode542.4 Analysetechniek en het rapporteren van de resultatenIn deel 2 en in hoofdstuk 5 van deel 3 staan univariate analyses centraal. Aan dehand van frequentietabellen wordt gekeken naar de participatiegraad vanjongvolwassenen aan verschillende soorten leeractiviteiten tot 29 jaar. Er wordtwanneer mogelijk een onderscheid gemaakt naar leeractiviteit en leeftijdsperiode.Naast de participatiegraad vermelden we informatie over de gevolgdeleeractiviteiten aan de hand van centrummaten en frequentietabellen. Bivariateanalyses staan centraal in deel 3, deel 4 en deel 5 van het rapport. In deel 3 kijkenwe naar de relatie tussen participatie aan levenslang leren en arbeidsmarktsucces.In deel 4 kijken we naar de samenhang van sociaal kapitaal met levenslang leren enwerk en in deel 5 naar de samenhang van overige achtergrondkenmerken van hetindividu met levenslang leren en arbeidsmarktsucces. De resultaten van debivariate analyses worden weergegeven in kruistabellen. Wanneer minstens éénvariabele in de kruistabel een nominale variabele is, wordt de sterkte van hetverband tussen de twee variabelen weergegeven met Cramer’s V. De waarden vanCramer’s V liggen tussen 0 en 1. Nul geeft weer dat er geen verband is, 1 geeft eenvolledige samenhang weer. Doorgaans gaat men er van uit dat waarden van 0,1 ofkleiner duiden op een zeer zwak verband (Argyrous, 1997).Wanneer beide variabelen ordinaal zijn, gebruiken we de associatiemaat Gamma.Terwijl Cramer’s V een associatiemaat is gebaseerd op chickwadraat en relatiefmoeilijk te interpreteren valt, is Gamma een associatiemaat dat weergeeft in welkemate we de afhankelijke variabele beter kunnen voorspellen op basis van deonafhankelijke variabele dan zonder de afhankelijke variabele. Gamma wordt ookwel een ‘proportional reduction in error’ associatiemaat genoemd (Argyros, 1997).Hoe hoger de waarde voor Gamma, hoe sterker het verband. Terwijl Cramer’s Valtijd positief is, kan Gamma zowel positief als negatief zijn. De waarden vanGamma kunnen schommelen tussen -1 en +1. Een negatieve waarde voorGamma wijst op een negatieve relatie en een positieve waarde op een positiefverband. Terwijl we bij Cramer’s V als voorwaarde stellen dat de waarde minstens0,1 moet zijn om van een verband te kunnen spreken, worden waarden bijGamma tot 0,2 geïnterpreteerd als een heel zwak of verwaarloosbaar verband(Black, 1993 in Argyros, 1997). Wanneer de sterkte van het verband statistischsignificant is op het niveau 0,001, 0,01 of 0,05, dan staan er respectievelijk driesterretjes, twee sterretjes of één sterretje vermeld achter de waarde van deassociatiemaat.Bij het hanteren van de associatiematen Cramer’s V en Gamma moet er geenveronderstelling gemaakt worden welke variabele de oorzaak is en welke variabelehet gevolg. Bivariate analyses laten dan ook niet toe om uitspraken te doen overoorzaak en gevolg. Om een causale uitspraak te kunnen doen over de relatietussen twee variabelen, moet er voldaan worden aan drie voorwaarden: (1) er is

sprake van een samenhang: verandering in de ene variabele gaat samen met eenverandering in de andere variabele; (2) oorzaak vindt plaats voor het gevolg; (3) eris geen sprake van een schijnrelatie of een alternatieve verklaring voor devastgestelde relatie tussen oorzaak en gevolg (Babbie, 2004). Met de bivariateanalyses kunnen we nagaan of er sprake is van samenhang en of er al dan niet aande eerste voorwaarde voldaan is. Verder streven we in deze analyses ook tevoldoen aan de tweede voorwaarde. De variabelen die volgens ons modelparticipatie aan levenslang leren verklaren moeten effectief plaatsgevondenhebben voor de periode waarin het al dan niet participeren aan levenslang lerengemeten worden. Bij sociodemografische factoren is dit meestal voor de handliggend. Maar ook bij menselijk kapitaal, sociaal kapitaal etc. letten we op detijdsvolgorde van de variabelen. Zo wordt bijvoorbeeld gekeken naar de relatietussen sociaal kapitaal gemeten in de leeftijdsperiode van 21 tot 26 jaar enparticipatie aan levenslang leren vanaf 26 jaar om na te gaan wat het effect vansociaal kapitaal op levenslang leren kan zijn. Doordat we trachten te voldoen aandeze tweede voorwaarde, wordt het aantal bruikbare indicatoren binnen SONARbeperkt. Gezondheid en zelfbeeld zijn bijvoorbeeld een indicator voor menselijkkapitaal maar worden enkel gemeten tijdens de laatste bevraging op 29-jarigeleeftijd. Deze indicatoren worden daarom niet gebruikt om na te gaan of menselijkkapitaal een invloed heeft op het al dan niet participeren aan levenslang leren voor29 jaar. Met de bivariate analyses kunnen we echter niet nagaan of er voldaan isaan de derde voorwaarde. Een samenhang tussen twee variabelen kan somsslechts schijn zijn en verklaard worden door een derde variabele of eenalternatieve verklaring. Andersom, het in rekening brengen van een derdevariabele kan een samenhang aan het licht brengen die er op het eerste gezicht nietaanwezig lijkt te zijn volgens bivariate analyses. Multivariate analyses kunnen meerinzicht bieden in welke mate er voldaan is aan de derde voorwaarde voor causaleuitspraken, maar komen in dit rapport nog niet aan bod.Tenslotte willen we de lezer meegeven dat we in de tabellen enkel de antwoordenvan de respondenten vermelden die effectief een antwoord hebben gegeven.Ontbrekende waarden werden niet geïmputeerd.In deel 3, deel 4 en deel 5 zullen de hoofdstukken afgesloten worden met eensamenvattende tabel om de lezer snel een overzicht te bieden van welkeverbanden er gevonden zijn.hoofdstuk 2 | Deonderzoeksmethode552.5 SamenvattingOm onze onderzoeksvragen te beantwoorden, maken we in dit rapport gebruikvan de SONAR-databank. Informatie van respondenten geboren in 1976 wordtgeanalyseerd om de participatiegraad aan levenslang leren te bepalen. Verder gaan

hoofdstuk 2 | Deonderzoeksmethodewe op basis van onze modellen na in welke mate achtergrondkenmerken van derespondenten, participatie aan levenslang leren, sociaal kapitaal enarbeidsmarktsucces samenhangen. De participatiegraad en de positie vanjongvolwassenen op de arbeidsmarkt wordt beschreven aan de hand vanunivariate analyses, terwijl de samenhangen beschreven worden aan de hand vanbivariate analyses. Bij deze bivariate analyses letten we tevens op de tijdsvolgordewaarin de gemeten variabelen voorkomen. Elk hoofdstuk wordt afgerond met eensamenvatting van de belangrijkste resultaten.56

- DEEL 2 PARTICIPATIE AANLEVENSLANG LEREN -

3 | Participatie aan leeractiviteiten in hetkader van de job3.1 InleidingIn dit rapport laten we, gezien de brede definitie van levenslang leren, zoveelmogelijk indicatoren voor levenslang leren aan bod komen. We maken daarbij eenonderscheid tussen levenslang leren of leeractiviteiten buiten het kader van de joben leeractiviteiten binnen het kader van de job. In dit hoofdstuk kijken we naarleeractiviteiten binnen het kader van de job. Ten eerste zijn er de georganiseerdeopleidingen binnen of buiten het bedrijf. Ten tweede zijn er leeractiviteiten die totstand komen door opleidingen te volgen op de werkvloer bij collega’s of oversteof door louter collega’s te observeren. Deze leeractiviteiten noemen we deinformele opleidingen. Daarnaast kijken we ook naar de perceptie van derespondent over de eigen verworven vaardigheden binnen het kader van de job ende vraag of ze regelmatig moeten bijlezen en studeren voor hun werk.3.2 Georganiseerde opleidingenhoofdstuk 3 | Participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job 593.2.1 Georganiseerde opleidingen tijdens de loopbaan tot 29 jaarIn de tweede en derde bevraging werd de vraag gesteld of de respondent ooit eengeorganiseerde opleiding in het kader van de job, binnen of buiten het bedrijf,heeft gevolgd. Ook in de eerste bevraging werd de vraag gesteld of men ooit eenopleiding heeft gevolgd. Toen werd bij deze vraag geen onderscheid gemaakt

tussen georganiseerde en informele opleidingen binnen het kader van de job.Bovendien had 19% van de respondenten op 23 jaar nog geen werkervaring integenstelling tot slechts 2% op 26 jaar (zie tabel 2.1 in hoofdstuk 2). Daarombaseren we ons hier enkel op de tweede en derde bevraging.Uit tabel 3.1 blijkt dat ongeveer 52% van de respondenten ooit een georganiseerdeopleiding heeft gekregen tot de leeftijd van 26 jaar en een gelijkaardig percentagetussen 26 en 29 jaar. Het percentage is dus vrij stabiel over de leeftijdscategorieënheen. Zeventig procent van deze respondenten zegt bovendien meer dan éénopleiding te hebben gevolgd tot 26 jaar en tussen 26 en 29 jaar (tabel 3.2).Tabel 3.1Aantal respondenten die een georganiseerde opleiding hebben gevolgd inhet kader van de jobhoofdstuk 3 | Participatie aan leeractiviteiten in het kader van de jobTot 26 jaarTussen 26 en 29 jaarN % N %Gevolgd 1038 51,9 870 52,7Niet gevolgd 961 48,1 781 47,3Totaal 1999 100,0 1651 100,0Tabel 3.2Bron SONAR C76(26) & C76(29)Aantal respondenten naar aantal georganiseerde opleidingen gevolgd inhet kader van de jobTot 26 jaarTussen 26 en 29 jaarN % N %1 314 30,3 245 28,32 191 18,4 188 21,7Meer dan 2 533 51,3 434 50,1Totaal 1038 100,0 867 100,0Bron SONAR C76(26) & C76(29)60Een kwart van de respondenten die een georganiseerde opleiding hebben gevolgd,volgde de opleiding op eigen initiatief. De meerderheid deed dit op vraag van dewerkgever en de overige respondenten volgden een opleiding op vraag van dewerkgever en op eigen initiatief. Tussen 26 en 29 jaar is het aantal respondentendat enkel op vraag van de werkgever een opleiding volgt wel opmerkelijk gestegenten opzichte van het aantal respondenten tot 26 jaar: van 39% naar 56% (tabel 3.3).Hoewel een kwart van de respondenten een georganiseerde opleiding op eigen

initiatief volgde in het kader van hun job, betaalde slechts 11% à 13% de opleidingzelf (tabel 3.4)7.Tabel 3.3Aantal respondenten naar de initiatiefnemer van de georganiseerdeopleidingen in het kader van de jobTot 26 jaarTussen 26 en 29 jaarN % N %Op eigen initiatief 266 25,6 202 23,2Op vraag van de werkgever 402 38,7 490 56,3Beide 370 35,6 178 20,5Totaal 1038 100,0 870 100,0Bron SONAR C76(26) & C76(29)Tabel 3.4Ooit zelf betaald voor een georganiseerde opleiding gevolgd in het kadervan een jobTot 26 jaarTussen 26 en 29 jaarN % N %Ja 137 13,2 97 11,2Nee 901 86,8 769 88,8Totaal 1038 100,0 866 100,0Bron SONAR C76(26) & C76(29)De respondenten werden gevraagd welke opleidingen ze hebben gevolgd in hetkader van de job (tabel 3.5). De opleidingen liggen inhoudelijk verspreid oververschillende thema’s. Het aantal respondenten per opleiding blijft vrijwel stabielover de leeftijdscategorieën heen. Tussen 26 en 29 jaar valt echter het toenemendeaandeel van opleidingen voor de ‘social profit’ sector het meest op. Wanneer wekijken naar de totale duur van de afgeronde opleidingen binnen het kader van dejob, dan zien we dat tot de leeftijd van 26 jaar de respondenten gemiddeld 40dagen aan een of meerdere opleidingen hebben besteed en tussen 26 en 29 jaarhoofdstuk 3 | Participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job 617 De vraagstelling in de tweede bevraging verschilt van de vraagstelling in de derde bevraging met betrekkingtot de georganiseerde opleidingen, de initiatiefnemer ervan en financieringsbron. In de derde bevraging,waarbij de opleidingen gevolgd tussen 26 en 29 jaar werden geregistreerd, werd per opleiding gevraagdop wiens initiatief dit gebeurde en wie betaalde. Met betrekking tot initiatief in de derde bevraging werdenenkel de antwoordcategorieën ‘uzelf’ en ‘werkgever’ aangeboden. Indien de respondent meer dan éénopleiding heeft gevolgd en de ene keer de initiatiefnemer de respondent was en een andere keer dewerkgever, werd deze respondent in tabel 3.3 ondergebracht bij de categorie ‘beide’, Tijdens de tweedebevraging werd aan de respondenten door middel van één vraag gevraagd op wiens initiatief alleopleidingen gevolgd werden. Er werd niet per opleiding geregistreerd wie de initiatiefnemer was. Bij detweede bevraging werden drie antwoordcategorieën aangeboden: ‘uzelf’, ‘werkgever’ en ‘beide’. Hetverschil in deze vraagstelling zou een oorzaak kunnen zijn waarom het aantal respondenten onder‘werkgever’ en ‘beide’ verschilt naargelang de bevraging.

28,5 dagen. De overige centrummaten in tabel 3.6 geven het minimum enmaximum aantal dagen dat de respondenten spendeerden aan opleidingen weer.Het eerste kwartiel geeft weer dat 25% van de respondenten tot 26 jaar één ofmeerdere opleidingen volgden die in totaal maximum 5 dagen duurden. Hettweede kwartiel, ook wel mediaan genoemd, geeft weer dat 25% van derespondenten tot 26 jaar één of meerdere opleidingen volgden die in totaal meerdan 5 dagen en maximum 11 dagen duurden. Het derde kwartiel geeft weer dat25% van de respondenten één of meerdere opleidingen volgden die in totaal 11 à30 dagen duurden en dat 25% van de respondenten één of meerdere opleidingenvolgden die in totaal meer dan 30 dagen duurden. Op dezelfde wijze kunnen dekwartielen voor de leeftijd tussen 26 en 29 jaar geïnterpreteerd worden. Decentrummaten geven over het algemeen weer dat tussen 26 en 29 jaar derespondenten minder dagen spendeerden aan opleidingen dan tot 26 jaar.hoofdstuk 3 | Participatie aan leeractiviteiten in het kader van de jobTabel 3.5 Aantal respondenten naar type georganiseerde opleidingenTot 26 jaarTussen 26 en 29 jaarN % N %Algemeen vormend & vreemde talen 79 5,1 150 5,6Technische beroepsopleiding 221 14,4 367 13,6Informatica-opleiding 306 19,9 502 18,6Handelsopleiding 276 18,0 425 15,8Social profit 188 12,2 549 20,4Management en sociale vaardigheden 302 19,7 489 18,1Andere opleiding 163 10,6 215 8,0Totaal 1535 100,0 2697 100,0Bron SONAR C76(26) & C76(29)62

Tabel 3.6Centrummaten voor de schatting van de totale duur van de gevolgdegeorganiseerde opleidingen in aantal dagenTot 26 jaar (N=1002) Tussen 26 en 29 jaar (N=822)Gemiddelde 40,0 28,5Eerste kwartiel 5,0 3,8Tweede kwartiel 10,8 8,0Derde kwartiel 30,0 19,0Minimum 0,3 0,3Maximum 1000 1000Bron SONAR C76(26) & C76(29)3.2.2 Georganiseerde opleidingen tijdens de eerste job naderbekekenTijdens de tweede bevraging, op 26-jarige leeftijd, werden de respondentengevraagd of ze een georganiseerde opleiding gevolgd hebben tijdens hun eerstejob en indien ja, hoeveel opleidingen, op wiens initiatief en hoe lang dezeopleidingen duurden8. Uit tabel 3.7 blijkt dat bijna 30% van de respondenten eengeorganiseerde opleiding heeft gekregen. In de vorige paragraaf stelden we vastdat ruim 50% van de respondenten tot 26 jaar minstens één opleiding heeftgekregen. Als we dit cijfer vergelijken met het percentage in tabel 3.7, kunnen weconcluderen dat niet iedereen reeds tijdens de eerste job een opleiding aangebodenkrijgt.Tabel 3.7Aantal respondenten die een georganiseerde opleiding hebben gevolgdtijdens de eerste jobAantalGevolgd 591 29,3Niet gevolgd 1424 70,7Totaal 2015 100,0Bron SONAR C76(26)Percentagehoofdstuk 3 | Participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job 63De meerderheid van de respondenten die reeds in de eerste job eengeorganiseerde opleiding hebben genoten, blijkt zelfs meer dan één georganiseerdeopleiding gevolgd te hebben (tabel 3.8). Vijftien procent volgde twee opleidingen8 Deze vraag werd ook gesteld aan diegenen die reeds voor de eerste bevraging al een eerste job haddenuitgeoefend.

en 43% volgde meer dan twee opleidingen. Slechts een kleine minderheid (16%)deed dit echter geheel uit eigen initiatief. Vooral de werkgever is de vragende partijvoor het volgen van een georganiseerde opleiding binnen het kader van de eerstejob. De gemiddelde duur van alle gevolgde opleidingen tijdens de eerste jobbedraagt 26 dagen en de mediaan 9 dagen (tabel 3.10). De respondenten volgendus gemiddeld minder lang opleidingen in de eerste job dan in latere jobs tot 26jaar maar even lang als na 26 jaar (zie tabel 3.6).Tabel 3.8Aantal respondenten naar aantal georganiseerde opleidingen gevolgdtijdens de eerste jobhoofdstuk 3 | Participatie aan leeractiviteiten in het kader van de jobAantal1 249 42,12 90 15,2Meer dan 2 252 42,6Totaal 591 100,0Tabel 3.9Bron SONAR C76(26)PercentageAantal respondenten naar de initiatiefnemer van de georganiseerdeopleidingen tijdens de eerste jobAantalOp eigen initiatief 97 16,4Op vraag van de werkgever 307 51,9Beide 187 31,6Totaal 591 100,0Bron SONAR C76(26)Percentage64

Tabel 3.10Centrummaten voor de schatting van de totale duur van degeorganiseerde opleidingen tijdens de eerste job in aantal dagenCentrummaten (N=563)Gemiddelde 25,6Eerste kwartiel 3,8Tweede kwartiel 9,0Derde kwartiel 20,0Minimum 0,3Maximum 960Bron SONAR C76(26)3.2.3 Het verschil tussen georganiseerde opleidingen gevolgd binnenhet bedrijf en georganiseerde opleidingen gevolgd buiten hetbedrijf nader bekekenTijdens de derde en laatste bevraging werd gevraagd of georganiseerdeopleidingen binnen het kader van de job binnen of buiten het bedrijf werdengevolgd. In paragraaf 3.2.1 stelden we vast dat 52% ooit een georganiseerdeopleiding in het kader van de job heeft gevolgd tussen 26 en 29 jaar. In devolgende tabellen wordt een onderscheid gemaakt tussen deze georganiseerdeopleidingen: georganiseerde opleidingen gevolgd binnen het bedrijf engeorganiseerde opleidingen gevolgd buiten het bedrijf. Uit tabel 3.11 blijkt dat34% van de respondenten ooit een georganiseerde opleiding binnen het bedrijfheeft gevolgd en dat 32% van de respondenten ooit een georganiseerde opleidingbuiten het bedrijf heeft gevolgd. Tabel 3.12 geeft weer hoeveel opleidingen binnenen buiten het bedrijf de respondenten hebben gevolgd. Eenendertig procent vande respondenten volgde niet meer dan één opleiding binnen het bedrijf, 41% vande respondenten niet meer dan één opleiding buiten het bedrijf. Negenenzestigprocent van de respondenten volgde twee of meer opleidingen binnen het bedrijfen 59% van de respondenten buiten het bedrijf. Er worden met andere woordenrelatief meer georganiseerde opleidingen binnen het bedrijf dan buiten het bedrijfgevolgd.hoofdstuk 3 | Participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job 65

Tabel 3.11Aantal respondenten die een georganiseerde opleiding gevolgd hebbenbinnen en buiten het bedrijf tussen 26 en 29 jaarBinnenBuitenN % N %Gevolgd 565 34,3 528 32,1Niet gevolgd 1082 65,7 1119 67,9Totaal 1647 100,0 1647 100,0Bron SONAR C76(29)Tabel 3.12Aantal respondenten naar het aantal georganiseerde opleidingen gevolgdtijdens de loopbaan binnen en buiten het bedrijf tussen 26 en 29 jaarhoofdstuk 3 | Participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job66BinnenBuitenN % N %1 172 30,7 215 40,92 142 25,4 137 26,0Meer dan 2 247 44,1 174 33,1Totaal 560 100,0 526 100,0Bron SONAR C76(29)Opleidingen buiten het bedrijf worden vaker dan opleidingen binnen het bedrijfgevolgd op eigen initiatief: respectievelijk 50% van de opleidingen buiten hetbedrijf werden op eigen initiatief gevolgd en slechts 22% van de opleidingenbinnen het bedrijf (tabel 3.13). Het feit dat opleidingen buiten het bedrijf vaak opeigen initiatief genomen wordt, verklaart waarschijnlijk waarom meer opleidingenbuiten het bedrijf door de respondent zelf betaald worden dan opleiding binnenhet bedrijf: respectievelijk 12% en 1% (tabel 3.14). Niettemin wordt de overgrotemeerderheid van de meeste opleidingen, zowel binnen als buiten het bedrijf, doorde werkgever betaald. Verder valt op dat de werkgever driekwart van deopleidingen binnen het bedrijf en slechts één op acht van de opleidingen buitenhet bedrijf organiseert. Van de opleidingen buiten het bedrijf wordt 39% door eenprivé-onderneming, 26% door een onderwijsinstelling en 12% door de werkgeverzelf georganiseerd (tabel 3.15).

Tabel 3.13Initiatiefnemer van de georganiseerde opleidingen binnen en buiten hetbedrijf tussen 26 en 29 jaarBinnenBuitenN % N %Op eigen initiatief 334 22,2 597 50,3Op initiatief van de werkgever 1171 77,8 589 49,7Totaal 1505 100,0 1186 100,0Bron SONAR C76(29)Tabel 3.14Financieringsbron voor de georganiseerde opleidingen gevolgd binnen enbuiten het bedrijf tussen 26 en 29 jaarBinnenBuitenN % N %Respondent 19 1,3 145 12,4Werkgever 1450 96,3 992 84,6Overheid 36 2,4 36 3,1Totaal 1505 100,0 1173 100,0Tabel 3.15Bron SONAR C76(29)Organisatoren van de georganiseerde opleidingen gevolgd binnen enbuiten het bedrijf tussen 26 en 29 jaarBinnenBuitenN % N %Werkgever 1134 76,0 146 12,3Sectoraal initiatief 52 3,5 186 15,7VDAB 13 0,9 29 2,4Privé-onderneming 193 12,9 461 38,9Onderwijsinstelling 90 6,0 311 26,2hoofdstuk 3 | Participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job 67Andere 11 0,7 53 4,5Totaal 1493 100,0 1186 100,0Bron SONAR C76(29)Tabel 3.16 geeft weer welke type opleidingen gevolgd worden binnen en buitenhet bedrijf. Het aantal opleidingen ligt verspreid over verschillende thema’s. Hetinhoudelijke verschil tussen opleidingen binnen en buiten het bedrijf is vooralaanwezig op het gebied van management- en sociale vaardigheden. Deze opleiding

wordt relatief vaker binnen het bedrijf (22%) dan buiten het bedrijf (14%) gevolgd.Algemeen vormende opleidingen, vreemde talen en ‘social profit’ opleidingenworden dan weer vaker gevolgd buiten het bedrijf.Tabel 3.16Type georganiseerde opleidingen tussen 26 en 29 jaar binnen en buiten hetbedrijfhoofdstuk 3 | Participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job68BinnenBuitenN % N %Algemeen vormend & vreemde talen 67 4,4 83 7,0Technische beroepsopleiding 199 13,2 168 14,1Informatica-opleiding 285 18,9 217 18,3Handelsopleiding 243 16,1 182 15,3Social profit 281 18,6 268 22,5Management en sociale vaardigheden 324 21,5 165 13,9Andere opleiding 109 7,2 106 8,9Totaal 1508 100,0 1189 100,0Bron SONAR C76(29)Er werd de respondenten gevraagd of ze met de georganiseerde opleidingen in hetkader van de job een diploma, certificaat of ander schriftelijk bewijs behaaldhebben (tabel 3.17). Uit tabel 3.17 blijkt dat opleidingen gevolgd buiten het bedrijfvaker afgerond worden met een diploma of ander schriftelijk bewijs danopleidingen binnen het bedrijf. Zesenzestig procent van de opleidingen buiten hetbedrijf leidden tot een schriftelijk bewijs of diploma, terwijl slechts 40% van degeorganiseerde opleidingen binnen het bedrijf een diploma of ander schriftelijkbewijs voortbracht. Ook al werd niet elke opleiding afgerond met een diploma ofschriftelijk bewijs, toch zijn veel respondenten van mening dat zij in de opleidingvaardigheden hebben geleerd die niet alleen bruikbaar zijn in de job die ze op datmoment uitoefende (tabel 3.18). Ongeveer de helft van de opleidingen leidden totnieuwe vaardigheden volgens de respondenten die ze kunnen gebruiken ingelijkaardige jobs bij andere werkgevers en éénderde van de opleidingen leiddentot nieuwe vaardigheden die ze kunnen gebruiken in andere jobs.

Tabel 3.17Aantal georganiseerde opleidingen gevolgd binnen en buiten het bedrijftussen 26 en 29 jaar waarbij een diploma, certificaat of schriftelijk bewijsbehaald werdBinnenBuitenN % N %Behaald 607 40,3 783 66,2Niet behaald 898 59,7 400 33,8Totaal 1505 100,0 1183 100,0Bron SONAR C76(29)Tabel 3.18Aantal georganiseerde opleidingen gevolgd binnen en buiten het bedrijftussen 26 en 29 jaar naar de inzetbaarheid van nieuwe verworvenvaardigheden in andere jobsBinnenBuitenN % N %Enkel in de job die men uitoefende 292 19,4 147 12,4Gelijkaardige jobs bij andere werkgevers 683 45,3 647 54,5Andere jobs 533 35,3 393 33,1Totaal 1505 100,0 1187 100,0Bron SONAR C76(29)In tabel 3.19 worden tenslotte de centrummaten van de georganiseerdeopleidingen binnen en buiten het bedrijf vermeld. Zowel opleidingen binnen hetbedrijf als opleidingen buiten het bedrijf zijn eerder kort: het rekenkundiggemiddelde is 5 dagen voor opleidingen binnen en 15 dagen voor opleidingenbuiten het bedrijf. De mediaan ligt voor beide opleidingen op 2 dagen. Decentrummaten vermeld in tabel 3.6, paragraaf 3.2.1, liggen hoger dan in tabel 3.19omdat in tabel 3.6 de centrummaten werden gegeven voor het totaal aantalgevolgde opleidingen. De centrummaten in tabel 3.19 geven de duur weer peropleiding. Uit deze verschillen kunnen we concluderen dat veel respondentenmeerdere georganiseerde opleidingen volgen, wat ook bevestigd wordt door tabel3.2 en tabel 3.12.hoofdstuk 3 | Participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job 69

Tabel 3.19Centrummaten voor de schatting van de duur van de georganiseerdeopleidingen binnen en buiten het bedrijf tussen 26 en 29 jaar in het aantaldagenBinnen het bedrijf (N=1430) Buiten het bedrijf (N=1109)Gemiddelde 4,8 14,9Eerste kwartiel 1 1Tweede kwartiel 2 2Derde kwartiel 4 5Minimum 0,1 0,1Maximum 120 720Bron SONAR C76(29)hoofdstuk 3 | Participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job3.2.4 De intentie om georganiseerde opleidingen te volgen naderbekekenTijdens de tweede en derde bevraging werd gepeild of de respondent de wens hadom (nog) georganiseerde opleidingen te volgen binnen het kader van de job maardat niet heeft kunnen doen. Tabel 3.20 geeft weer om hoeveel respondenten hetgaat. Ongeveer 30%, voor en na 26 jaar, zegt inderdaad de wens te hebben gehadeen georganiseerde opleiding te hebben willen volgen, maar dit niet gedaan tehebben. De belangrijkste redenen die werden genoemd staan vermeld in tabel 3.21en gaan over tijdsdruk. De meeste respondenten kozen voor de reden ‘persoonlijkgeen tijd genoeg’: 30% voor 26 jaar en 36% na 26 jaar. Hoewel de vraagstellinggaat om georganiseerde opleidingen binnen het kader van de job en een deel vandeze opleidingen ook binnen het bedrijf gevolgd wordt, geeft ditantwoordpatroon aan dat de respondenten er van uit gaan dat het volgen van eengeorganiseerde opleiding ook ten koste gaat van hun tijd buiten de werkuren. Detweede meest gekozen reden is ‘te druk op het werk’. Tot 26 jaar koos 26% van derespondenten voor deze reden, na 26 jaar nog 19%. ‘Opleiding niet beschikbaar ofenkel tijdens moeilijke uren’ is de derde belangrijkste reden.70Tabel 3.20Aantal respondenten die (nog) een opleiding wilden volgen, maar niethebben gedaanTot 26 jaarTussen 26 en 29 jaarN % N %Intentie 602 30,1 467 28,2

Geen intentie 1396 69,9 1190 71,8Totaal 1998 100,0 1657 100,0Bron SONAR C76(26) & C76(29)Tabel 3.21Belangrijkste redenen om een georganiseerde opleiding die nuttig wasvoor de beroepsloopbaan niet te volgenTot 26 jaar Tussen 26 en 29jaarN % N %Geen steun vanuit het bedrijf 89 14,9 39 8,4Te druk op het werk 157 26,3 88 18,9Opleiding niet beschikbaar of enkel tijdens moeilijke uren 99 16,6 65 14,0Persoonlijk geen tijd genoeg 180 30,2 169 36,3Interesseerde me onvoldoende 8 1,3 10 2,2Dacht het niet aan te kunnen 7 1,2 7 1,5Te duur 17 2,9 33 7,1Andere 39 6,5 54 11,6Totaal 596 100,0 465 100,0Bron SONAR C76(26) & C76(29)3.3 Informele opleidingen3.3.1 Informele opleidingen tijdens de loopbaan tot 29 jaarNaast de georganiseerde opleidingen werd er ook gepeild naar de informeleopleidingen binnen het kader van de job. Tot informele opleidingen behorenopleidingen gevolgd bij een collega of overste maar ook het observeren vancollega’s. Onderscheid tussen verschillende soorten informele opleidingen werdenkel gemaakt in de laatste bevraging op 29 jaar en behandelen we in paragraaf3.3.3.In paragraaf 3.2.1 stelden we vast dat ruim de helft van de respondenten voor enna 26 jaar minstens één keer een georganiseerde opleiding heeft gevolgd binnenhet kader van de job. Volgens tabel 3.22 ligt het percentage respondenten dat ooiteen informele opleiding heeft gevolgd tot 26 jaar even hoog. Na 26 jaar blijktechter slechts 31% een informele opleiding te hebben gevolgd. Het volgen vaneen informele opleiding lijkt met andere woorden na 26 jaar in belang af te nemen.hoofdstuk 3 | Participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job 71

Tabel 3.22Aantal respondenten die een informele opleiding gevolgd hebbenTot 26 jaarTussen 26 en 29 jaarN % N %Gevolgd 990 49,5 505 30,7Niet gevolgd 1009 50,5 1142 69,3Totaal 1999 100,0 1647 100,0Bron SONAR C76(26) & C76(29)3.3.2 Informele opleidingen tijdens de eerste job nader bekekenhoofdstuk 3 | Participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job72Tabel 3.23 geeft weer hoeveel respondenten reeds tijdens de eerste job eeninformele opleiding hebben gevolgd. Slechts 23,5% heeft een informele opleidingin de eerste job gevolgd. Driekwart van de respondenten heeft pas in een laterejob een informele opleiding kunnen volgen.Tabel 3.23Aantal respondenten die een informele opleiding gevolgd hebben tijdensde eerste jobAantalGevolgd 744 23,5Niet gevolgd 1274 76,5Totaal 2018 100,0Bron SONAR C76(26)Percentage3.3.3 De aard van de informele opleidingen nader bekekenTijdens de laatste bevraging werd een onderscheid gemaakt tussen het volgen vaneen niet-georganiseerde opleiding bij collega of overste en het louter observerenvan een collega of overste. Zesentwintig procent van de respondenten zegt ooiteen opleiding gevolgd te hebben bij een collega tussen 26 en 29 jaar, terwijl 14%zegt één of meerdere collega’s geobserveerd te hebben. Vooral het aantalrespondenten dat een informele opleiding zegt te hebben gevolgd door collega’s teobserveren is vrij laag. Het is echter mogelijk dat niet iedereen zich bewust is vanhet feit dat mijn bijleert door het observeren van collega’s.

Tabel 3.24Aantal respondenten per type informele opleiding gevolgd in het kader vande job tussen 26 en 29 jaarOpleidingen gevolgd bij collega of overste Werk van collega’s geobserveerdN % N %Ja 433 26,3 237 14,4Nee 1086 73,7 1410 85,6Totaal 1647 100,0 1647 100,0Bron SONAR C76(29)3.4 VaardighedenRespondenten werden gevraagd tijdens de drie meetmomenten of ze in de eersteen laatste job op 23, 26 en 29 jaar nieuwe vaardigheden hebben geleerd (tabel3.25) en in welke mate ze inzetbaar zijn in andere jobs (tabel 3.26). Opvallend veelrespondenten zijn van mening dat ze nieuwe vaardigheden hebben geleerd tijdenshun eerste (76%) en laatste job (79%-84%). Wanneer we kijken naar hoeveelrespondenten een georganiseerde en/of informele opleiding hebben genotentijdens hun eerste job en het aantal respondenten dat van mening is nieuwevaardigheden te hebben geleerd tijdens de eerste job, moeten we concluderen dateen belangrijk aantal respondenten van mening is nieuwe vaardigheden te hebbengeleerd ook zonder het volgen van een georganiseerde of informele opleidingbinnen het kader van de job. Slechts negenentwintig procent van de respondentenhebben namelijk een georganiseerde opleiding (tabel 3.7) en 23,5% van derespondenten een informele opleiding gekregen (tabel 3.23) in hun eerste job. Demeeste respondenten zijn niet alleen overtuigd dat ze nieuwe vaardighedenverwerven in hun job, ze zijn ook positief over de inzetbaarheid van hun nieuweverworven vaardigheden in andere jobs, zeker naarmate men ouder wordt. Op 23-jarige leeftijd is 78,5% van de respondenten overtuigd de vaardigheden te kunnengebruiken in gelijkaardige jobs bij een andere werkgever of andere soort jobs. Op29-jarige leeftijd denkt 93% van de respondenten er zo over.hoofdstuk 3 | Participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job 73

Tabel 3.25Aantal respondenten die nieuwe vaardigheden geleerd hebben in deeerste job en in de laatste job op 23, 26 en 29 jaarEerste job 23 jaar 26 jaar 29 jaarN % N % N % N %Ja 2111 75,7 975 78,8 1660 83,6 1322 82,1Nee 679 24,3 262 21,2 325 16,1 287 17,9Totaal 2790 100,0 1237 100,0 1985 100,0 1609 100,0Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Tabel 3.26Aantal respondenten naar de inzetbaarheid van de nieuwe vaardighedenverworven in de eerste job en in de laatste jobs op 23, 26 en 29 jaarEerste job 23 jaar 26 jaar 29 jaarhoofdstuk 3 | Participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job74N % N % N % N %Enkel in de job die u uitoefende 229 11,0 109 11,5 153 9,2 89 6,7Gelijkaardige jobs bij anderewerkgevers1056 50,6 522 55,0 723 43,6 581 43,9Andere jobs 801 38,4 318 33,5 779 47,0 652 49,3Totaal 2086 100,0 949 100,0 1657 100,0 1322 100,0Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)3.5 Studeren en lezenOp 26 en 29 jaar werd aan de respondenten gevraagd in welke mate ze akkoordzijn met de stelling dat ze in de laatste of huidige job regelmatig moe(s)tenstuderen en in welke mate ze akkoord gaan met de stelling dat ze aanzienlijk vrijetijd besteden aan het lezen van beroepsgerelateerde tijdschriften en boeken. Deantwoorden staan vermeld in tabel 3.27 en tabel 3.28. Terwijl de helft van derespondenten vindt dat ze regelmatig moeten studeren, zowel op 26- als op 29-jarige leeftijd, vindt een kwart van de respondenten dat ze aanzienlijk wat vrije tijdmoeten besteden aan het lezen van beroepsgerelateerde tijdschriften en boeken.Deze percentages tonen opnieuw aan dat de meerderheid van jongvolwassenenparticipeert aan leeractiviteiten binnen het kader van de job en dat zelfs een kwartvan de respondenten daarvoor aanzienlijk wat vrije tijd voor opoffert.

Tabel 3.27De mate waarin men akkoord gaat dat de laatste/huidige job werk was/iswaarvoor de respondent regelmatig moe(s)t studeren naar leeftijdOp 26 jaarOp 29 jaarN % N %Helemaal niet akkoord 506 25,5 289 17,9Eerder niet akkoord 492 24,9 425 26,3Eerder wel akkoord 587 29,6 622 38,5Helemaal akkoord 400 20,6 280 17,3Totaal 1985 100,0 1616 100,0Bron SONAR C76(26) & C76(29)Tabel 3.28De mate waarin men akkoord gaat dat men aanzienlijk vrije tijd besteedtaan het lezen van beroepsgerelateerde tijdschriften en boeken op hetmoment van de bevraging naar leeftijdOp 26 jaarOp 29 jaarN % N %Helemaal niet akkoord 637 35,8 507 33,3Eerder niet akkoord 509 28,6 481 31,6Onbeslist 126 7,1 132 8,7Eerder wel akkoord 411 23,1 322 21,2Helemaal akkoord 98 5,5 80 5,3Totaal 1781 100,0 1522 100,03.6 SamenvattingBron SONAR C76(26) & C76(29)Omdat we ernaar streven het concept ‘levenslang leren’ zo breed mogelijk tedefiniëren op basis van de beschikbare data binnen de SONAR-gegevensbank,hebben we in dit hoofdstuk meerdere indicatoren gebruikt voor leeractiviteitenbinnen het kader van de job: gaande van georganiseerde opleidingen gevolgdbinnen en buiten het bedrijf, informele opleidingen gegeven door een collega, hetobserveren van een collega, de perceptie van de respondenten of ze nieuwevaardigheden hebben verworven, de noodzaak om te studeren tot de noodzaakom te lezen voor het werk. In tabel 3.29 en tabel 3.30 worden de belangrijkstewaarnemingen samengevat.Uit de analyses in dit hoofdstuk is naar voren gekomen dat georganiseerdeopleidingen even vaak als informele opleidingen gevolgd worden binnen het kaderhoofdstuk 3 | Participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job 75

hoofdstuk 3 | Participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job76van de job tot 26 jaar. De helft van de respondenten zegt minstens ééngeorganiseerde en/of informele opleiding te hebben gevolgd. Vanaf 26 jaar daaltechter het belang van informele opleidingen binnen het kader van de job van 50%naar 31% (tabel 3.29). Dit is meteen de meest opvallende verandering over deleeftijdscategorieën heen.Hoewel de helft van de respondenten een opleiding heeft kunnen volgen en ruimtweederde van hen zelfs twee of meer opleidingen tot de leeftijd van 26 jaar,hebben niet alle respondenten reeds tijdens hun eerste job een georganiseerde ofinformele opleiding gekregen. Slechts 29% van de respondenten heeft eengeorganiseerde en 24% een informele opleiding gevolgd in de eerste job (tabel3.30). Een kwart van de respondenten die een opleiding gevolgd hebben in hetkader van de job heeft dit op eigen initiatief gedaan en slechts 11% à 13% betaaldeer zelf voor. Wanneer we meer in detail kijken naar georganiseerde opleidingentussen 26 en 29 jaar en een onderscheid maken tussen opleidingen gevolgd binnenen opleidingen gevolgd buiten het bedrijf, dan valt op dat vooral opleidingengevolgd in het kader van de job maar wel buiten het bedrijf relatief vaker opinitiatief gebeurt van en betaald wordt door de werknemer (tabel 3.13 en tabel3.14 in paragraaf 3.2.3). Wanneer we meer in detail kijken naar informeleopleidingen tussen 26 en 29 jaar, dan valt op dat relatief meer respondentenzeggen te participeren aan een leeractiviteit door een opleiding bij een collega tevolgen dan door een collega te observeren (tabel 3.24 in paragraaf 3.3.3). Als weverder kijken in dezelfde leeftijdscategorie, tussen 26 en 29 jaar, merken we op dateen overgrote meerderheid van de respondenten overtuigd is dat de vaardighedenverworven in georganiseerde opleidingen ook in andere jobs (gelijkaardige jobs bijandere werkgevers en andere type jobs) uitgeoefend kunnen worden.Vaardigheden verworven in 84% van de georganiseerde opleidingen zijn inzetbaarin andere jobs (tabel 3.29).De georganiseerde opleidingen die gevolgd worden liggen verspreid oververschillende vakgebieden. De meest gekozen opleidingen tot 26 jaar zijninformatica, management en sociale vaardigheden, en tussen 26 en 29 jaarinformatica en ‘social profit’ opleidingen (tabel 3.29).Een groot aandeel van de werkende jongvolwassenen kreeg een kans om teparticiperen aan leeractiviteiten binnen het kader van de job, maar het totaal aantaldagen dat ze een georganiseerde opleiding gevolgd hebben voor 26 jaar en tussen26 en 29 jaar is relatief kort. Tot 26 jaar heeft 50% van de aan levenslang lerenparticiperende jongvolwassenen in totaal maximum 11 dagen gespendeerd aangeorganiseerde opleidingen in het kader van de job en tussen 26 en 29 jaarmaximum 8 dagen (tabel 3.29). Het rekenkundig gemiddelde bedroegrespectievelijk 40 en 28,5 dagen (tabel 3.6 in paragraaf 3.2.1). Bovendien blijkt dateen belangrijk aandeel van de respondenten (28% à 30%) nog meergeorganiseerde opleidingen hadden willen volgen, maar dat niet konden doen

(tabel 3.29). De voornaamste redenen om dat niet te doen hadden te maken mettijdsdruk.In de vraagstelling of de respondenten in de laatste of huidige job regelmatigmoe(s)ten studeren merken we opnieuw een bevestiging voor het feit dat eenbelangrijk aandeel van de werkende jongvolwassenen participeren aanleeractiviteiten binnen het kader van de job. Ruim de helft beaamt regelmatig temoeten studeren en een kwart gaat zelfs akkoord met de stelling dat ze vaakberoepsgerelateerde tijdschriften en boeken lezen in de vrije tijd (tabel 3.30).Opmerkelijk is tenslotte dat het volgen van een georganiseerde of informeleopleiding niet een noodzakelijke voorwaarde is om van mening te zijn nieuwevaardigheden te hebben verworven in een job. Meer dan driekwart van derespondenten denkt in zijn eerste en latere jobs nieuwe vaardigheden te hebbenverworven (tabel 3.30). In het volgende hoofdstuk gaan we na of departicipatiegraad aan levenslang leren ook zo groot is wanneer we kijken naarleeractiviteiten buiten het kader van de job.hoofdstuk 3 | Participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job 77

Tabel 3.29Samenvattende tabel van de beschrijvende analyses over georganiseerdeen informele opleidingenTot 26 jaar Tussen 26 en 29jaarAantal respondenten die een informele opleidinghebben gevolgdAantal respondenten die een georganiseerde opleidinghebben gevolgdAantal respondenten die meer dan één georganiseerdeopleiding gevolgd hebbenAantal respondenten die enkel op eigen initiatief eengeorganiseerde opleiding(en) gevolgd hebbenAantal respondenten die ooit zelf een georganiseerdeopleiding betaald hebben49,5% 30,7%51,9% 52,7%69,7% 71,7%25,6% 23,2%13,2% 11,2%hoofdstuk 3 | Participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job78Aantal behaalde schriftelijk bewijzen of diploma’sbehaald n.a.v. georganiseerde opleidingenAantal georganiseerde opleidingen met inzetbarevaardigheden in andere jobsMediaan totale tijdsduur van georganiseerdeopleidingenTwee belangrijkste gevolgde georganiseerdeopleidingenAantal respondenten die de intentie hadden eengeorganiseerde opleiding te volgen maar dat nietgedaan hebbenTabel 3.30Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)n.v.t. 52,3%n.v.t. 83,7%10,8 dagen 8,0 dagenInformatica,management &sociale vaardighedenSocial profit,informatica30,1% 28,2%Samenvattende tabel van de beschrijvende analyses over vaardighedenverworven in jobs en studeren en lezen voor het werkEerste job 26 jaar 29 jaarStuderen n.v.t. 50,2% 55,8%Lezen n.v.t. 28,6% 26,5%Nieuwe vaardigheden 75,7% 83,6% 82,1%Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)

4 | Participatie aan leeractiviteiten buitenhet kader van de jobbuiten het kader van de jobhoofdstuk 4 | Participatie aan leeractiviteiten4.1 InleidingParticipatiegraad aan leeractiviteiten binnen het kader van een job is groot.Minstens de helft van werkende jongvolwassenen volgen een georganiseerdeen/of informele opleiding in het kader van hun job. Ruim driekwart van werkendejongvolwassenen zijn ervan overtuigd nieuwe vaardigheden te verwerven in hunjob. In dit hoofdstuk gaan we na of de participatiegraad aan leeractiviteiten buitenhet kader van de job even hoog is. Het aantal indicatoren voor leeractiviteitenbuiten het kader van de job is echter beperkter dan het aantal indicatoren voorleeractiviteiten binnen het kader van de job. We hebben enkel informatie overparticipatie aan formele en andere niet-formele of georganiseerde opleidingen.Respondenten werden niet bevraagd over informele leeractiviteiten buiten hetkader van de job.Opleidingen buiten het kader van de job onderscheiden zich van opleidingenbinnen het kader van de job omdat ze niet gevolgd worden in opdracht van dewerkgever of in functie van de job dat men op dat moment uitoefent. Nietteminkan een opleiding buiten het kader van de job gevolgd worden vanuitarbeidsgerelateerde motivatie. Opleidingen buiten het kader van de job kunnenvoor verschillende redenen gevolgd worden, waaronder de wens om kansen op dearbeidsmarkt te vergroten maar ook om persoonlijke interesse, om een opleidingalsnog te voltooien of een bijkomend diploma te behalen.De volgende opleidingen buiten het kader van de job worden in dit hoofdstuknader bekeken: terugkeren naar het regulier onderwijs om een (bijkomend)diploma te behalen, VDAB-opleidingen, Onderwijs voor Sociale Promotie en79

hoofdstuk 4 | Participatie aan leeractiviteitenbuiten het kader van de joboverige opleidingen waaronder basiseducatie, open universiteit etc. We kijken naarhet aantal respondenten die aan deze leeractiviteiten deelnemen, wanneer ze deleeractiviteiten starten en de kenmerken van de leeractiviteiten. Enkel deleeractiviteiten die gestart worden door de respondenten nadat zij voor de eerstekeer het regulier onderwijs hebben verlaten komen aan bod. Het moment waaroprespondenten hun eerste significante job starten, voor het eerst werkzoekende zijnof thuisblijven zonder de intentie om verder te studeren (bv. huisvrouw ofhuisman zijn) beschouwen we als het moment waarop zij het initieel onderwijsvoor het eerst verlaten. Met initieel onderwijs bedoelen we zowel het voltijdssecundair en hoger onderwijs als het stelsel leren en werken. Sommigeleeractiviteiten kunnen ook ondernomen worden wanneer men nog niet hetinitieel onderwijs verlaten heeft. We denken dan vooral aan opleidingen ofcursussen van centra voor volwasseneducatie. Deze leeractiviteiten, wanneer derespondenten het onderwijs nog niet verlaten hebben voor de eerste keer, komenniet aan bod in dit hoofdstuk. Het volgen van bijkomende leeractiviteiten wanneermen nog in het initieel onderwijs zit zonder het voor de eerste keer verlaten tehebben komen aan bod als een indicator van menselijk kapitaal in deel 5 van ditrapport9.4.2 Regulier onderwijsOnder regulier onderwijs brengen we zowel deelname aan voltijds secundair enhoger onderwijs onder als deelname aan het stelsel leren en werken, zijndedeeltijds beroepssecundair onderwijs, leerovereenkomsten enondernemersopleidingen. Hieronder bespreken we het aantal respondenten datterugkeert naar het regulier onderwijs en kenmerken van deze terugkeer.4.2.1 Voltijds secundair en hoger onderwijs1080In tabel 4.1 wordt het aantal respondenten weergegeven die terugkeren naarvoltijds secundair of hoger onderwijs naar het aantal maanden tussen het momentdat ze het regulier onderwijs voor de eerste keer verlaten hebben en het momentdat ze terugkeren, per leeftijdscategorie. Tijdens de eerste bevraging, op 23-jarige9 Bij de categorie VDAB-opleidingen, opleidingen Onderwijs voor Sociale Promotie en overige opleidingen kanhet aantal respondenten in de leeftijdscategorie tot 23 jaar lichtjes overschat zijn. Tijdens de eerstevraagstelling is niet voldoende expliciet vermeld dat deze opleidingen wel degelijk buiten het kader van dejob moesten plaatsvinden. Tabel 3.15 uit hoofdstuk drie laat namelijk zien dat 1,6% van de formeleopleidingen binnen het kader van de job tussen 26 en 29 jaar door de VDAB werd georganiseerd. Het is duswaarschijnlijk dat ook enkele georganiseerde opleidingen binnen het kader van de job voor 23 jaar doorde VDAB werden georganiseerd en dat de respondent deze vermeld heeft als VDAB-opleiding tijdens deeerste bevraging.10 Met voltijds hoger onderwijs sluiten we niet de respondenten uit die een opleiding aan een hogeschool ofuniversiteit deeltijds volgen. Het gaat slechts om een handvol respondenten.

leeftijd, zien we dat 111 van de 2619 respondenten die het initieel onderwijsverlaten hebben zijn teruggekeerd naar het regulier onderwijs. Dit is 4%.Zeventien van de 111 respondenten (15%) keerden snel terug naar het regulieronderwijs: binnen de drie maanden. Omdat we naar de activiteiten tussen hetverlaten van het regulier onderwijs voor de eerste keer en de terugkeer gekekenhebben en vastgesteld hebben dat het gaat om respondenten die tijdens deonderbreking de arbeidsmarkt betreden hebben, werkloos zijn, werkzoekende zijnof thuis zitten zonder inkomen, gaat het niet om respondenten die na dezomervakantie op normale wijze hun studie voortzetten. Deze zeventienrespondenten zijn respondenten die eerst hadden besloten de arbeidsmarkt tebetreden en/of niet verder te studeren, maar snel daarna toch weer terugkeerdennaar het regulier onderwijs. Wanneer we naar de latere bevragingen en andereleeftijdscategorieën kijken, zien we dat het aandeel van deze snelle terugkeerdersdaalt en dat de meerderheid reeds twee jaar of langer het regulier onderwijs voorde eerste keer heeft verlaten. Ook het totaal aantal respondenten die terugkerennaar het voltijds secundair of hoger onderwijs daalt na 26 jaar. Tussen 23 en 26jaar keert 6% van de respondenten terug naar het voltijds secundair of hogeronderwijs, waarvan 14% binnen de drie maanden. Tussen 26 en 29 jaar keert 3%terug naar het voltijds secundair of hoger onderwijs, waarvan 6% binnen de driemaanden.buiten het kader van de jobhoofdstuk 4 | Participatie aan leeractiviteitenTabel 4.1Aantal respondenten die voor de eerste keer terugkeren naar voltijdssecundair of hoger onderwijs naar het aantal maanden na het verlaten vanhet initieel onderwijs voor de eerste keer per leeftijdscategorieTot 23 jaar Tussen 23 en 26 jaar Tussen 26 en 29 jaarN % N % N %≤ 3 maanden 17 15,3 18 14,0 3 5,74 – 12 maanden 44 39,6 14 10,9 2 3,813 – 24 maanden 40 36,0 25 19,4 1 1,9> 24 maanden 10 9,0 72 55,5 47 88,7Totaal 111 100,0 129 100,0 53 100,081N steekproef 2619 2047 1657Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Tabel 4.2 geeft het aantal opleidingen weer die de respondenten starten na hetverlaten van het regulier onderwijs voor de eerste keer, per leeftijdscategorie.Daarbij valt op dat per leeftijdscategorie het aantal opleidingen groter is dan hetaantal respondenten in tabel 4.1. Dit geeft aan dat sommige respondenten aanmeerdere opleidingen zijn begonnen sinds hun terugkeer, al dan niet

hoofdstuk 4 | Participatie aan leeractiviteitenbuiten het kader van de jobtegelijkertijd11. Uit tabel 4.2 blijkt verder dat vooral tot 23 jaar respondenten zijnte vinden die terugkeren naar het secundair onderwijs: 9% van gestarteopleidingen voor 23 jaar zijn opleidingen in het secundair onderwijs, integenstelling tot 3% tussen 23 en 26 jaar en 2% tussen 26 en 29 jaar. Ook hetaandeel van de opleidingen in de initiële opleidingen in het hoger onderwijs (HO1cyclus, HO2 cycli en universiteit) daalt na 23 jaar, terwijl het aandeel vanaanvullende, voortgezette en academische initiële lerarenopleidingen toeneemt.Niettemin blijft een korte opleiding uit het hoger onderwijs, HO1 cyclus of dehuidige professionele bacheloropleidingen, het populairst onder de terugkeerdersuit alle drie leeftijdscategorieën.Tabel 4.2Aantal opleidingen die de respondenten starten na het verlaten van hetinitieel onderwijs per leeftijdscategorieTot 23 jaar Tussen 23 en 26jaarTussen 26 en 29jaarN % N % N %Secundair onderwijs 12 8,9 4 2,8 1 1,84 de graad beroepssecundair onderwijs 3 2,2 7 4,9 3 5,5Uniformberoepen 4 2,9 1 0,7 0 0,0HO 1 cyclus 68 50,4 35 24,6 20 36,4HO 2 cycli 19 14,1 10 7,0 4 7,3Universiteit 29 21,5 23 16,2 3 5,5Aanvullende opleiding HO 0 0,0 3 2,1 0 0,0Academische initiële lerarenopleiding 0 0,0 18 12,7 4 7,3Universitaire voortgezette opleiding 0 0,0 33 23,2 16 29,1Doctoraat 0 0,0 8 5,6 4 7,3Totaal 135 100,0 142 100,0 55 100,0*HO = hoger onderwijs82Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Tabel 4.3 geeft aan hoeveel diploma’s na de terugkeer werden behaald. Van de 135opleidingen die werden gestart voor 23 jaar (tabel 4.2), zijn er 34 afgerond met eendiploma voor 23 jaar. Van de 135 opleidingen waren er echter nog 40 opleidingenniet afgerond of stopgezet op het moment van de bevraging op 23-jarige leeftijd.Van 18 van de 40 opleidingen weten we dat ze succesvol werden afgerond met11 Veel respondenten veranderen van richting op hetzelfde onderwijsniveau of veranderen vanonderwijsniveau meestal nadat ze een academiejaar niet succesvol hebben afgerond. In geval vansecundair onderwijs hebben we geen rekening gehouden met verandering van studierichting.

een diploma universiteit of HO 1 cyclus na 23 jaar. Van 15 van de 40 opleidingenweten we vanwege uitval niet of ze afgerond werden. Met andere woorden,minimum 39% van de gestarte opleidingen voor 23 jaar wordt succesvol afgrond.Het ‘slaagpercentage’ voor de gestarte opleidingen tussen 23 en 26 jaar bedraagtminimum 46% en tussen 26 en 29 jaar minimum 29%. Als we per type opleidingkijken zien we dat het slaagpercentage vooral hoog is voor huidige professionelebachelors (HO1 cyclus) tot 23 jaar en dat het slaagpercentage daarna daalt. Hetslaagpercentage is na 23 jaar het hoogst bij universitaire voortgezette opleidingen.We moeten niettemin enige voorzichtigheid aan de dag leggen bij de interpretatievan de cijfers uit tabel 4.3 omdat niet alle respondenten door uitval opgevolgdkonden worden en omdat de opleidingen vermeld in tabel 4.3 niet allemaal evenlang duren. Aanvullende of voortgezette opleidingen duren bijvoorbeeld minderlang dan een universitaire opleiding waardoor deze opleidingen sneller met succesafgerond kunnen worden.buiten het kader van de jobhoofdstuk 4 | Participatie aan leeractiviteitenTabel 4.3Aantal behaalde diploma’s na het verlaten van het initieel onderwijs perleeftijdscategorieTot 23 jaar Tussen 23 en 26jaarTussen 26 en 29jaarN % N % N %SO 7 2,1 3 6,3 0 0,04 de graad BSO 2 5,9 2 4,2 0 0,0Uniformberoepen 2 5,9 0 0,0 0 0,0HO 1 cyclus 20 58,8 8 16,7 4 25,0HO 2 cycli 3 8,8 0 0,0 2 12,5Universiteit 0 0,0 6 12,5 0 0,0Aanvullende opleiding HO 0 0,0 2 4,2 0 0,0Academische initiële lerarenopleiding 0 0,0 10 20,8 3 18,8Universitaire voortgezette opleiding 0 0,0 16 33,3 6 37,5Doctoraat 0 0,0 1 2,1 1 6,3Totaal 34 100,0 48 100,0 16 100,0*HO = hoger onderwijs83Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)

hoofdstuk 4 | Participatie aan leeractiviteitenbuiten het kader van de job4.2.2 Deeltijds beroepssecundair onderwijs, ondernemersopleidingenen leerovereenkomsten4.2.2.1 Deeltijds beroepssecundair onderwijsNiet alle respondenten die terugkeren naar het regulier onderwijs, keren terug naarhet voltijds secundair of hoger onderwijs. Er zijn ook respondenten die er voorkiezen om deeltijds beroepssecundair onderwijs te volgen of eenondernemersopleiding of leerovereenkomst aan te gaan. Terugkeren naar hetdeeltijds beroepssecundair onderwijs gebeurt vooral in de leeftijdscategorie tot 23jaar (zie tabel 4.4). Zestien van de 2610 respondenten (0,6%) start dan in hetdeeltijds beroepssecundair onderwijs. De meerderheid van hen keert terug tussenéén en twee jaar na het verlaten van het initieel onderwijs voor de eerste keer. Derespondenten in de andere leeftijdscategorieën doen dit na twee jaar of zelfs later.Het aantal terugkeerders na 23 jaar daalt eveneens: tussen 23 en 26 jaar startenslechts zeven respondenten (0,3%) in het deeltijds beroepssecundair onderwijs entussen 26 en 29 jaar één respondent.Tabel 4.4Aantal respondenten die starten in deeltijds beroepssecundair onderwijsnaar het aantal maanden na het verlaten van het initieel onderwijs perleeftijdscategorieTot 23 jaar Tussen 23 en 26 jaar Tussen 26 en 29 jaarN % N % N %≤ 3 maanden 2 12,5 1 14,3 0 0,04 – 12 maanden 1 6,3 0 0,0 0 0,013 – 24 maanden 9 56,3 0 0,0 0 0,0> 24 maanden 1 6,3 6 85,7 1 100,0Totaal 16 100,0 7 100,0 1 100,0N steekproef 2619 2047 1657Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)844.2.2.2 Ondernemersopleiding en leerovereenkomstHet aantal respondenten dat een ondernemersopleiding begint of eenleerovereenkomst (=middenstandsopleidingen) aangaat na het verlaten van hetinitieel onderwijs voor de eerste keer ligt hoger dan het aantal respondenten datterugkeert naar het deeltijds beroepssecundair onderwijs. Eenentachtig van de2619 respondenten, bijna 3%, starten een ondernemersopleiding of eenleerovereenkomst voor 23 jaar. De meerderheid van hen doet dit erg snel na het

verlaten van het initieel onderwijs. Vanaf 23 jaar doet de meerderheid dit twee jaarof later na het verlaten van het onderwijs voor de eerste keer. Het aantalterugkeerders is dan gedaald naar 0,7% tussen 23 en 26 jaar en 1% tussen 26 en 29jaar.Tabel 4.5Aantal respondenten die een middenstandsopleiding starten naar hetaantal maanden na het verlaten van het initieel onderwijs perleeftijdscategorieTot 23 jaar Tussen 23 en 26 jaar Tussen 26 en 29 jaarN % N % N %≤ 3 maanden 33 40,7 0 0,0 0 0,04 – 12 maanden 14 17,3 1 6,7 0 0,013 – 24 maanden 17 21,0 2 13,3 0 0,0> 24 maanden 17 21,0 12 80,0 18 100,0Totaal 81 100,0 15 100,0 18 100,0N steekproef 2619 2047 1657Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)buiten het kader van de jobhoofdstuk 4 | Participatie aan leeractiviteitenIn tabel 4.6 wordt de aard van de opleidingen en leerovereenkomstenweergegeven. Vooral technische beroepsopleidingen (22%-27%),handelsopleidingen en talen (24%-33%), personenverzorging en voeding (21%-27%) zijn populair tot 26 jaar. Na 26 jaar daalt de belangstelling voor technischeberoepsopleidingen naar 17% en stijgt de belangstelling voor intellectueledienstverlenende beroepen naar 22%. Tussen 26 en 29 jaar is de opleidingpersonenverzorging en voeding met 28% het populairst.85

hoofdstuk 4 | Participatie aan leeractiviteitenbuiten het kader van de jobTabel 4.6Aantal gevolgde ondernemersopleidingen of leerovereenkomsten perleeftijdscategorieTot 23 jaar Tussen 23 en 26jaarTussen 26 en 29jaarN % N % N %Technische beroepsopleiding 18 22,2 4 26,7 3 16,7Handelsopleiding & talen 19 23,5 5 33,3 1 5,6Intellectuele dienstverlenende beroepen 11 13,6 1 6,7 4 22,2Personenverzorging & voeding 17 21,0 4 26,7 5 27,8Tuin- en bosbouw & dieren 9 10,8 0 0,0 1 5,6Andere 9 10,8 1 6,7 4 22,2Totaal 81 100,0 15 100,0 18 100,0Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)In de tweede en derde bevraging is er ook gepeild naar het behaalde getuigschriftnaar aanleiding van de ondernemersopleiding of leerovereenkomst (zie tabel 4.7).Tussen 23 en 26 jaar werden 12 van de 15 opleidingen en tussen 26 en 29 jaar 7van de 18 opleidingen beëindigd met een getuigschrift. Ook hier is het moeilijkom het ‘slaagpercentage’ te berekenen omdat de overige opleidingen mogelijk nogbezig waren op het moment van en na de bevraging. Over deze opleidingenhebben we geen informatie door attritie.Tabel 4.7Aantal behaalde studiebewijzen naar aanleiding van de gevolgdeondernemersopleidingen en leerovereenkomsten tussen 23- en 26-jarigeleeftijd na het verlaten van het initieel onderwijs voor de eerste keer86Tussen 23 en 26jaarTussen 26 en 29jaarN % N %Getuigschrift leerovereenkomst 1 8,3 0 0,0Getuigschrift ondernemersopleiding 6 50,0 5 71,4Aanvullend getuigschrift kennis van bedrijfsbeheer 5 41,7 2 28,6Totaal 12 100,0 7 100,0Bron SONAR C76(26) & C76(29)4.3 VDAB

Tot de VDAB-opleidingen behoren beroepsopleidingen voor volwassenen enopleidingen om werkzoekenden te herscholen. Opleidingen die georganiseerdworden door de VDAB maar gevolgd worden binnen het kader van de jobwerden normaliter niet geregistreerd bij opleidingen buiten het kader van de job(Saliën & De Rick, 2009)12. In tabel 4.8 staat vermeld hoeveel respondenten eenVDAB-opleiding startten na het verlaten van het initieel onderwijs voor de eerstekeer. Tot de leeftijd van 23 jaar starten 161 van de 2619 respondenten (6%) eenVDAB-opleiding, waarvan een derde dit deed binnen het jaar na het verlaten vanhet initieel onderwijs. Vanaf 23 jaar merken we dat de meeste jongvolwasseneneen VDAB-opleiding starten twee jaar of later na het verlaten van het initieelonderwijs voor de eerste keer.buiten het kader van de jobhoofdstuk 4 | Participatie aan leeractiviteitenTabel 4.8Aantal respondenten die een opleiding van de VDAB starten naar hetaantal maanden na het verlaten van het initieel onderwijsTot 23 jaar Tussen 23 en 26 jaar Tussen 26 en 29 jaarN % N % N %≤ 3 maanden 28 17,4 0 0,0 0 0,04 – 12 maanden 27 16,8 4 4,2 1 2,313 – 24 maanden 40 20,1 7 7,4 1 2,3> 24 maanden 66 24,8 84 88,4 42 95,5Totaal 161 100,0 95 100,0 44 100,0N steekproef 2619 2047 1657Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Tabel 4.9 geeft weer welke VDAB-opleidingen gevolgd worden. Tot 23 jaar zijnvooral de technische beroepsopleidingen (41%) en de handelsopleidingen (32%)populair. De belangstelling voor deze twee type opleidingen daalt naarmate menouder wordt. De belangstelling voor informaticaopleidingen neemt daarentegentoe: van 7% voor 23 jaar tot 22% na 26 jaar. Dit zou een indicatie kunnen zijn dathet profiel van deelnemers aan VDAB-opleidingen wijzigt naargelang deleeftijdscategorie.8712 Omdat in de eerste bevraging dit onderscheid niet voldoende expliciet werd gemaakt voor derespondenten, is het mogelijk dat sommige respondenten een opleiding binnen het kader van de jobgeorganiseerd door de VDAB ook onder de VDAB-opleidingen hebben vermeld.

hoofdstuk 4 | Participatie aan leeractiviteitenbuiten het kader van de jobTabel 4.9Type gevolgde VDAB-opleidingen na het verlaten van het initieel onderwijsvoor de eerste keer per leeftijdscategorieTot 23 jaar Tussen 23 en 26jaarTussen 26 en 29jaarN % N % N %Technische beroepsopleiding 90 41,1 35 30,2 16 29,6Informatica-opleiding 16 7,3 34 29,3 12 22,2Handelsopleiding & vreemde talen 71 32,4 26 22,4 10 18,5Social profit 30 13,7 14 12,1 4 7,4Management en sociale vaardigheden n.v.t. n.v.t. 6 5,2 n.v.t. n.v.t.Andere opleiding 12 5,5 3 2,6 10 18,5Totaal 219 100,0 118 100,0 54 100,0Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Tabel 4.10 geeft de centrummaten weer voor de duur van de VDAB-opleidingenper leeftijdscategorie. We geven alleen de centrummaten van de opleidingenwaarvan we weten dat ze afgerond zijn of stop zijn gezet. Het rekenkundiggemiddelde bedraagt 104 dagen tot 23 jaar, en zakt dan naar 59 dagen tussen 23 en26 jaar en 55 dagen tussen 26 en 29 jaar. De mediaan zakt van 80 dagen voor deleeftijd van 23 jaar naar 20 dagen na de leeftijd van 23 jaar. Met andere woorden50% van de opleidingen duurt maximum 80 dagen wanneer respondenten jongerzijn dan 23 jaar en maximum slechts 20 dagen wanneer de respondenten ouderzijn dan 23 jaar.Tabel 4.10Centrummaten voor de schatting van de duur van de VDAB-opleidingen inhet aantal dagen na het verlaten van initieel onderwijs voor de eerste keer88Tot 23 jaar (N=181)Tussen 23 en 26 jaar(N=118)Gemiddelde 104,5 59,0 55,1Eerste kwartiel 29,0 5,0 4,0Tweede kwartiel 80,0 20,0 20,0Derde kwartiel 160,0 80,0 100,0Minimum 0,1 0,6 1,0Maximum 640,0 720,0 240,0Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Tussen 26 en 29 jaar(N=43)Een van de redenen waarom de duur van de VDAB-opleidingen zo sterkverminderd na 23 jaar kan de aard van de opleidingen zijn. Na 23 jaar worden

epaalde opleidingen meer of minder gevolgd dan voor 23 jaar. Een andere redenkan zijn dat na 23 jaar respondenten sneller afhaken voordat een opleidinghelemaal voltooid is. Uit tabel 4.11 kunnen we afleiden hoeveel respondenten eenVDAB-opleiding afronden met een studiebewijs. Tussen 23 en 26 jaar wordtdriekwart van de opleidingen afgerond met een studiebewijs en tussen 26 en 29jaar daalt het aandeel geslaagde opleidingen naar ruim de helft. Niet alle VDABopleidingenworden dus met succes afgerond. We hebben echter geen informatieover het ‘slaagpercentage’ voor 23 jaar.Tabel 4.11Aantal behaalde studiebewijzen op basis van VDAB-opleidingen gestart nahet verlaten van het initieel onderwijs voor de eerste keer perleeftijdscategoriebuiten het kader van de jobhoofdstuk 4 | Participatie aan leeractiviteitenTussen 23 en 26jaarTussen 26 en 29jaarN % N %Opleidingsbewijs behaald 94 74,6 31 57,4Opleidingsbewijs niet behaald 25 19,8 15 27,8Nog bezig op het moment van de enquête 7 5,6 8 14,8Totaal 126 100,0 54 100,0Bron SONAR C76(26) & C76(29)Tenslotte werd aan de respondenten gevraagd tijdens de tweede en derdebevraging of ze tijdens de VDAB-opleidingen vaardigheden hebben geleerd diebruikbaar zijn in hun huidige of toekomstige werk. De overgrote meerderheid vande respondenten zijn positief. Achtentachtig procent van de opleidingen tussen 23en 26 jaar en 81% van de opleidingen tussen 26 en 29 jaar brachten nieuwevaardigheden voort die inzetbaar zijn in het werk.Tabel 4.12Overdraagbaarheid van de verworven vaardigheden tijdens de VDABopleidingengestart na het verlaten van het initieel onderwijs voor de eerstekeer per leeftijdscategorie89Tussen 23 en 26 jaarTussen 26 en 29 jaarN % N %Ja 111 88,1 44 81,5Nee 15 11,9 10 18,5Totaal 126 100,0 54 100,0Bron SONAR C76(26) & C76(29)

hoofdstuk 4 | Participatie aan leeractiviteitenbuiten het kader van de job4.4 Onderwijs voor Sociale PromotieEen opleiding uit het Onderwijs voor Sociale Promotie is een opleiding in hetdeeltijds volwassenonderwijs op het niveau van het lager secundair onderwijs,hoger secundair onderwijs of hoger onderwijs van één cyclus (Saliën & De Rick,2009). Het gaat in de meeste gevallen om opleidingen en cursussen die vandaagdoor centra voor volwassenonderwijs worden gegeven. Zes procent van derespondenten tot 23 jaar begint aan een opleiding uit het Onderwijs voor SocialePromotie. Tussen 23 en 26 jaar stijgt het percentage naar 7% en tussen 26 en 29jaar daalt het naar 5% (tabel 4.13). Net zoals bij de middenstandsopleidingen zienwe dat een groot deel van de respondenten voor 23 jaar vrij snel na het verlatenvan het initieel onderwijs beginnen aan een opleiding uit het Onderwijs voorSociale Promotie. Eenenveertig procent van de respondenten doet dit binnen dedrie maanden na het verlaten van het initieel onderwijs, terwijl de meesterespondenten op 23 jaar of ouder dit doen twee jaar of later.Tabel 4.13Aantal respondenten die deelnemen aan Onderwijs voor Sociale Promotienaar het aantal maanden na het verlaten van het initieel onderwijs voor deeerste keer per leeftijdscategorieTot 23 jaar Tussen 23 en 26 jaar Tussen 26 en 29 jaarN % N % N %≤ 3 maanden 63 41,4 1 0,7 0 0,04 – 12 maanden 22 14,5 8 5,4 2 2,313 – 24 maanden 31 20,4 19 1,3 2 2,3> 24 maanden 36 23,7 121 81,2 84 95,5Totaal 152 100,0 149 100,0 88 100,0N steekproef 2619 2047 1657Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)90Tabel 4.14 geeft weer welke opleidingen uit het Onderwijs voor Sociale Promotiegevolgd worden. De technische beroepsopleidingen zijn het populairst voor deleeftijd van 23 jaar (25%) en dalen daarna in populariteit. Handelsopleidingen envreemde talen nemen aan belang toe naarmate men ouder wordt en bijna de helftvan de opleidingen gestart door jonvolwassenen tussen 26 en 29 jaar behoort totdeze categorie. Ook de belangstelling voor social profit stijgt vanaf 23 jaar van 6%tot 15% tussen 26 en 29 jaar. Informatica-opleidingen genieten daarentegennauwelijks belangstelling bij deze laatste leeftijdscategorie (2%).

Tabel 4.14Aantal gevolgde opleidingen in het Onderwijs voor Sociale Promotie na hetverlaten van het initieel onderwijs voor de eerste keer per leeftijdscategorieTot 23 jaar Tussen 23 en 26jaarTussen 26 en 29jaarN % N % N %Technische beroepsopleiding 86 24,9 41 18,7 17 16,2Informatica-opleiding 70 20,2 47 21,5 2 1,9Handelsopleiding & vreemde talen 84 24,3 68 31,1 48 45,7Social profit 21 6,1 39 17,8 16 15,2Management en sociale vaardigheden n.v.t. n.v.t. 16 7,3 0 0,0Land- en tuinbouw n.v.t. n.v.t. 10 2,2 1 1,0Andere opleiding 85 24,6 5 2,3 20 19,0Totaal 346 100,0 219 100,0 105 100,0Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)buiten het kader van de jobhoofdstuk 4 | Participatie aan leeractiviteitenTabel 4.15 geeft de centrummaten weer voor de duur van de gestarte en afgerondeopleidingen uit het Onderwijs voor Sociale Promotie. Net zoals bij de VDABopleidingen,daalt de duur van de opleidingen naarmate men ouder wordt. Tot 23jaar duurt de opleiding gemiddeld 186 dagen, tussen 23 en 26 jaar gemiddeld 113dagen en tussen 26 en 29 jaar 76 dagen. De mediaan daalt ook na 23 jaar en blijftdaarna stabiel. Vanaf 23 jaar duurt 50% van de opleidingen maximum 33 dagen.Het is echter de vraag of respondenten inderdaad minder lang opleidingen volgenna 23 jaar of dat de kortere opleidingsduur de tendens naar modularisering in hetvolwassenonderwijs illustreert sinds de eeuwwisseling.Tabel 4.15Centrummaten voor de schatting van de duur van de opleidingen inOnderwijs voor Sociale Promotie gevolgd na het verlaten van het initieelonderwijs voor de eerste keer per leeftijdscategorieTot 23 jaar (N=171)Tussen 23 en 26 jaar(N=188)Gemiddelde 185,7 112,9 76,2Eerste kwartiel 24,0 7,5 11,3Tweede kwartiel 120,00 32,5 33,0Derde kwartiel 280,0 143,8 105,0Minimum 0,4 0,75 2,3Maximum 800,0 800,0 440,0Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Tussen 26 en 29 jaar(N=66)91

hoofdstuk 4 | Participatie aan leeractiviteitenbuiten het kader van de jobDe volgende tabel geeft aan dat de slaagpercentages voor de opleidingen uit hetOnderwijs voor Sociale Promotie net zoals bij de VDAB-opleidingen relatief hoogzijn: tussen 23 en 26 jaar wordt tweederde van de opleidingen en tussen 26 en 29jaar ruim de helft van de opleidingen afgerond met een opleidingsbewijs. Tussen26 en 29 jaar blijkt wel dat 34% van de opleidingen nog aan de gang is. Dit zou erop kunnen wijzen dat een deel van de respondenten tussen 26 en 29 jaar er langerover doet om een studiebewijs te behalen dan tussen 23 en 26 jaar.Tabel 4.16Aantal behaalde studiebewijzen op basis van opleidingen in Onderwijs voorSociale Promotie na het verlaten van het initieel onderwijs voor de eerstekeer per leeftijdscategorieTussen 23 en 26 jaar Tussen 26 en 29 jaarN % N %Opleidingsbewijs behaald 136 63,0 56 52,8Opleidingsbewijs niet behaald 65 30,1 14 13,2Nog bezig op het moment van de enquête 15 6,9 36 34,0Totaal 216 100,0 106 100,0Bron SONAR C76(26) & C76(29)Tenslotte geeft tabel 4.17 weer in welke mate de opleidingen uit het Onderwijsvoor Sociale Promotie nieuwe vaardigheden voortbrengt die bruikbaar zijn in hetwerk van de respondenten. Eenentachtig procent van de opleidingen tussen 23 en26 jaar en 76% van de opleidingen tussen 26 en 29 jaar brengen nieuwevaardigheden voort. De respondenten zijn dus erg positief over de inzetbaarheidvan de vaardigheden verworven in opleidingen uit het Onderwijs voor SocialePromotie, maar iets minder positief dan over VDAB-opleidingen.92Tabel 4.17Overdraagbaarheid van de verworven vaardigheden naar werk tijdens deopleidingen na het verlaten van het initieel onderwijs voor de eerste keerper leeftijdscategorieTussen 23 en 26 jaarTussen 26 en 29 jaarN % N %Ja 175 80,6 78 75,7Nee 42 19,3 25 24,3Totaal 217 100,0 103 100,0Bron SONAR C76(26) & C76(29)

4.5 Overige opleidingenOverige opleidingen zijn opleidingen die niet tot de opleidingen behoren die doorhet Onderwijs voor Sociale Promotie of de VDAB georganiseerd worden.Hiermee worden opleidingen bedoeld die onder meer behoren tot basiseducatie,de middenjury (Centrale Examencommissie), open universiteit, sectoraleopleidingen, opleidingen ter re-integratie van werklozen die niet door de VDABverzorgd worden en alle andere overige opleidingen die niet onder eerdervernoemde categorieën ondergebracht kunnen worden (Saliën & De Rick, 2009).Tabel 4.18 geeft een indicatie wat het aandeel is van deze overige opleidingentussen 23 en 26 jaar en tussen 26 en 29 jaar. Er wordt een onderscheid gemaakttussen sectorale opleidingen, basiseducatie, middenjury, open universiteit en alleoverige opleidingen. Tweederde tot driewart van de gevolgde opleidingen behoorttot deze laatste categorie. Tien procent van de opleidingen bestaat uit sectoraleopleidingen tussen 23 en 26 jaar. Tussen 26 en 29 jaar neemt het belang van dezeopleidingen toe tot 21%. Zes procent tot 8% van de opleidingen behoort totbasiseducatie en 5% tot 6% tot de open universiteit.buiten het kader van de jobhoofdstuk 4 | Participatie aan leeractiviteitenTabel 4.18Onderwijsvorm van de gevolgde ‘overige opleidingen’ na het verlaten vanhet initieel onderwijs per leefijdscategorieTussen 23 en 26 jaarTussen 26 en 29 jaarN % N %Sectorale opleiding 16 9,7 13 21,0Basiseducatie 10 6,1 5 8,1Middenjury 5 3,0 1 1,6Open universiteit 10 6,1 3 4,8Andere 124 75,2 40 64,5Totaal 165 100,0 62 100,0Bron SONAR C76(26) & C76(29)Tabel 4.19 geeft weer hoeveel respondenten aan deze overige opleidingenbeginnen en wanneer. In de leeftijdscategorie tot 23 jaar zien we dat 13,5% van derespondenten begint aan een opleiding en dat de helft van hen dit doet binnen dedrie maanden na het verlaten van het initieel onderwijs voor de eerste keer.Tussen 23 en 26 jaar daarentgen start nog slechts 6% van de respondenten aaneen ‘overige opleiding’ en tweederde van hen doet dit twee jaar of later na hetverlaten van het initieel onderwijs. Tussen 26 en 29 jaar daalt het percentage vanhet aantal deelnemende respondenten aan ‘overige opleidingen’ naar 3,5%. Slechts93

hoofdstuk 4 | Participatie aan leeractiviteitenbuiten het kader van de job58 van de 1657 respondenten beginnen dan nog een ‘overige opleiding’ en demeesten van hen twee jaar of later na het verlaten van het initieel onderwijs.Tabel 4.19Aantal respondenten die deelnemen aan ‘overige opleidingen’ naar hetaantal maanden na het verlaten van het initieel onderwijs voor de eerstekeerTot 23 jaar Tussen 23 en 26 jaar Tussen 26 en 29 jaarN % N % N %≤ 3 maanden 211 51,7 2 1,5 2 3,44 – 12 maanden 86 21,1 13 9,8 0 0,013 – 24 maanden 53 13,0 28 21,2 0 0,0> 24 maanden 58 14,2 89 67,4 56 96,6Totaal 408 100,0 132 100,0 58 100,0N steekproef 2619 2047 1657Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Tabel 4.20 geeft weer welke opleidingen er inhoudelijk gevolgd worden. In alleleeftijdscategorieën zijn de handelsopleidingen en vreemde talen het meestpopulair. Het percentage schommelt tussen de 30% en 34%. Het aandeel van deopleidingen voor de sector ‘social profit’ blijft ook min of meer gelijk over dejaren heen en neemt een tweede of derde plaats in in het ranglijstje van de meestgekozen opleidingen. In tegenstelling tot de VDAB-opleidingen en de opleidingenvan Onderwijs voor Sociale Promotie, lijken de technische beroepsopleidingen indeze categorie lichtjes aan belang toe te nemen naarmate de respondenten ouderworden: van 10% tot 23 jaar naar 15% tussen 26 en 29 jaar. Het aandeel vaninformatica-opleidingen neemt ook toe tussen 23 en 26 jaar van 8% naar 20%maar daalt vervolgens na 26 jaar naar 13%.94

Tabel 4.20Aantal gevolgde ‘overige opleidingen’ na het verlaten van het initieelonderwijs voor de eerste keer per leeftijdscategorieTot 23 jaar Tussen 23 en 26jaarTussen 26 en 29jaarN % N % N %Technische beroepsopleiding 73 9,8 23 12,7 10 14,7Informatica-opleiding & automatisering 58 7,8 36 19,9 9 13,2Handelsopleiding & vreemde talen 223 30,0 62 34,3 20 29,4Social profit 127 17,1 27 14,9 12 17,6Management en sociale vaardigheden 37 5,0 13 7,2 2 2,9Land- en tuinbouw 14 1,9 3 1,7 3 4,4Andere opleiding 212 28,5 17 9,4 12 17,6Totaal 744 100,0 181 100,0 68 100,0Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)buiten het kader van de jobhoofdstuk 4 | Participatie aan leeractiviteitenDe centrummaten in tabel 4.20 van de gestarte en afgeronde ‘overige opleidingen’geven weer dat de opleidingsduur duidelijk minder lang is voor deleeftijdscategorieën 23 en 26 jaar en 26 en 29 jaar dan voor de categorie tot 23 jaar.De gemiddelde opleidingsduur daalt van 141 dagen tot 23 jaar naar 60 dagentussen 26 en 29 jaar. Ook bij de mediaan zien we een gelijkaardige daling. De helftvan de opleidingen duren tot 23 jaar maximum 80 dagen, en maximum slechts 10dagen tussen 26 en 29 jaar. Dezelfde drastische daling zagen we ook bij degemiddelde duur van de opleidingen uit het Onderwijs voor Sociale Promotie(tabel 4.15).Tabel 4.21Centrummaten voor de schatting van de duur van ‘overige opleidingen’ nahet verlaten van het initieel onderwijs per leeftijdscategorieTot 23 jaar (N=435)Tussen 23 en 26 jaar(N=169)Gemiddelde 140,8 76,8 59,8Eerste kwartiel 21,0 5,0 3,4Tweede kwartiel 80,0 16,0 10,3Derde kwartiel 200,0 99,0 53,8Minimum 0,1 0,5 1,0Maximum 960,0 960 480,0Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Tussen 26 en 29 jaar(N=30)95

hoofdstuk 4 | Participatie aan leeractiviteitenbuiten het kader van de jobHet aantal behaalde studiebewijzen ligt relatief laag voor ‘overige opleidingen’(tabel 4.22). Tussen 23 en 26 jaar werd ruim de helft van de opleidingen afgerondmet een opleidingsbewijs. Tussen 26 en 29 jaar daalt het percentage van behaaldestudiebewijzen lichtjes, maar de helft van de opleidingen blijkt ook nog nietafgerond te zijn op het moment van de laatste bevraging.Tabel 4.22Aantal behaalde studiebewijzen op basis van de ’overige opleidingen’gevolgd na het verlaten van het initieel onderwijs per leeftijdscategorieTussen 23 en 26 jaarTussen 26 en 29 jaarN % N %Opleidingsbewijs behaald 97 53,3 30 44,8Opleidingsbewijs niet behaald 73 40,1 3 4,5Nog bezig op het moment van de enquête 12 6,6 34 50,7Totaal 182 100,0 67 100,0Bron SONAR C76(26) & C76(29)Tenslotte is er gepeild naar de inzetbaarheid van vaardigheden verworven in de‘overige opleidingen’. Net zoals bij de VDAB-opleidingen en opleidingen van hetOnderwijs voor Sociale Promotie blijken de respondenten positief. Driekwart vande opleidingen resulteert in vaardigheden die ingezet kunnen worden in hethuidige of toekomstige werk van de respondenten.Tabel 4.23Overdraagbaarheid van de vaardigheden verworven tijdens de ‘overigeopleidingen’ gevolgd na het verlaten van het initieel onderwijs voor deeerste keer96Tussen 23 en 26 jaarTussen 26 en 29 jaarN % N %Ja 136 76,0 48 76,2Nee 43 24,0 15 23,8Totaal 179 100,0 63 100,0Bron SONAR C76(26) & C76(29)4.6 SamenvattingIn dit hoofdstuk kwamen verschillende indicatoren voor leeractiviteiten buiten hetkader van de job aan bod. Al deze indicatoren verwijzen echter enkel naar formele

en niet-formele opleidingen, gaande van opleidingen in het voltijds secundair enhoger onderwijs, stelsel leren en werken, Onderwijs voor Sociale Promotie,VDAB-opleidingen tot alle overige opleidingen. Hieronder vatten we aan de handvan enkele tabellen samen de resultaten van de univariate analyses over departicipatiegraad aan en de kenmerken van deze leeractiviteiten buiten het kadervan de job. Aan de hand van deze samenvattende tabellen (tabel 4.24 – tabel 4.27)kunnen we de opleidingen met elkaar vergelijken.In tabel 4.24 wordt weergegeven hoeveel respondenten één of meerdereleeractiviteiten buiten het kader van de job volgden naargelang deleeftijdscategorie. Daaruit volgt dat over het algemeen de participatiegraad aan deopleidingen buiten het kader van de job het hoogst is tot 23 jaar: 34% van derespondenten zegt tot dan één of meerdere leeractiviteiten buiten het kader van dejob gevolgd te hebben. Na 23 jaar daalt dit percentage naarmate men ouder wordt.Tussen 23 en 26 jaar neemt 23% van de respondenten en tussen 26 en 29 jaar nogmaar 15% van de respondenten deel aan een opleiding buiten het kader van dejob. De participatiegraad aan de ‘overige opleidingen’ daalt eveneens naarmatemen ouder wordt: van 16% naar 4%. Het aandeel van de opleidingen van hetOnderwijs voor Sociale Promotie blijft min of meer stabiel over deleeftijdscategorieën heen (tussen 5% en 7%), terwijl het aantal respondenten datterugkeert naar het regulier onderwijs, hetzij voltijds, hetzij naar het stelsel leren enwerken, stabiel blijft tot de leeftijd van 26 jaar en vervolgens na 26 jaar daalt van7% naar 4%. In de leeftijdscategorie tot 23 jaar zijn anders geformuleerd de‘overige opleidingen’ het populairst, na 23 jaar de opleidingen uit het Onderwijsvoor Sociale Promotie.buiten het kader van de jobhoofdstuk 4 | Participatie aan leeractiviteitenTabel 4.24Aantal respondenten in percentage die een opleiding starten na hetverlaten van het regulier onderwijs voor de eerste keer naarleeftijdscategorieTot 23 jaarTussen 23 en26 jaarVoltijds regulier onderwijs 4,2 6,3 3,2Deeltijds beroepssecundair onderwijs 0,6 0,3 0,1Ondernemersopleidingen en leerovereenkomsten 3,1 0,7 1,1VDAB 6,1 4,6 2,7OSP 5,8 7,3 5,3Overige opleidingen 15,6 6,4 3,5Totaal 33,9 22,7 14,7Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Tussen 26 en29 jaar97

hoofdstuk 4 | Participatie aan leeractiviteitenbuiten het kader van de jobTabel 4.25 geeft in detail weer welke opleidingen het vaakst gekozen worden. Inhet voltijds regulier onderwijs zien we dat de opleidingen in het hoger onderwijsvan het korte type, de huidige professionele bacheloropleidingen, het populairstzijn, onafhankelijk van de leeftijdscategorie, en dat de universitaire voortgezetteopleiding vanaf 23 jaar de tweede populairste opleiding wordt. Dit laatste valtvooral te verklaren door het feit dat velen in het hoger onderwijs dan deuniversiteit beginnen te verlaten. Bij de overige types opleidingen zien we dat debelangstelling uitgaat naar technische beroepsopleidingen en opleidingen inverband met handel en vreemde talen. Handel en vreemde talen krijgen vooral debovenhand in Onderwijs voor Sociale Promotie en ‘overige opleidingen’, terwijltechnische beroepsopleidingen primeren bij de VDAB.Tabel 4.25Twee meest gekozen opleidingen die door de respondenten werden gestartnadat ze het regulier onderwijs voor de eerste keer hadden verlaten naarleeftijdscategorie98Voltijds regulier onderwijsOndernemersopleidingen enleerovereenkomstenVDABOSPOverige opleidingenTot 23 jaar Tussen 23 en 26 jaar Tussen 26 en 29 jaarHO1 cyclus,universiteitHandel & vreemdetalen, technischeberoepsopleidingTechnischeberoepsopleiding,handel & vreemdetalenTechnischeberoepsopleiding,handel & vreemdetalenHandel & vreemdetalen, andereBron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)HO1 cyclus,universitairevoortgezetteopleidingenHandel & vreemdetalen, technischeberoepsopleidingTechnischeberoepsopleiding,informaticaHandel & vreemdetalen, informaticaHandel & vreemdetalen, informaticaHO1 cyclus,universitairevoortgezetteopleidingenPersonenverzorging &voeding, intellectueledienstverlenendeberoepenTechnischeberoepsopleiding,informaticaHandel & vreemdetalen, andereHandel & vreemdetalen, social profit enandere13Wanneer we kijken naar de mediaan van de gevolgde opleidingen buiten hetregulier onderwijs, dan zien we dat de opleidingen van het Onderwijs voor SocialePromotie, de VDAB-opleidingen en alle overige opleidingen het langst zijnwanneer men 23 jaar is of jonger en dat ze aanzienlijk minder lang duren wanneerze gevolgd worden door jongvolwassenen van ouder dan 23 jaar (tabel 4.26).13 Social profit en ‘andere’ delen samen de tweede plaats en worden daarom ook samen genoemd.

Misschien zou deze daling erop kunnen wijzen dat ofwel respondenten voorkortere opleidingen kiezen, ofwel sneller afhaken. Een andere mogelijke verklaringis de geleidelijke tendens naar modularisering in het volwassenonderwijs waardooropleidingen korter lijken of delen van opleidingen sneller tot een certificaat leiden.Tabel 4.27 laat zien hoeveel opleidingen afgerond worden en effectief leiden toteen studiebewijs. Uit deze tabel blijkt dat vooral de opleidingen bij de VDABleiden tot een studiebewijs: driekwart behaalt een studiebewijs tussen 23 en 26jaar. Tussen 26 en 29 jaar wordt nog slechts 57% van de opleidingen afgerond meteen studiebewijs. Een gelijkaardige daling naar leeftijd in slaagpercentage zien weook bij de opleidingen van het Onderwijs voor Sociale Promotie en ‘overigeopleidingen’ maar wederom blijkt dat een groot deel van de respondenten tussen26 en 29 jaar nog bezig is met deze opleidingen op het moment van de laatstebevraging. Dit suggereert dat een belangrijk aantal respondenten op die leeftijd errelatief langer over doet om een opleiding af te ronden en een studiebewijs tebehalen. In het voltijds regulier onderwijs ligt het percentage respondenten dat eenstudiebewijs heeft behaald nog lager: minimum 46% tussen 23 en 26 jaar enminimum 29% tussen 26 en 29 jaar. Maar deze opleidingen duren dan ook relatieflanger en velen waren nog bezig met de opleiding op het moment van debevraging.Hoewel niet meer dan driekwart van de respondenten een studiebewijs haalt, iswel ruim driekwart van de respondenten erg positief over de vaardigheden die zekunnen inzetten in hun huidige of toekomstige baan. Vooral over de VDABopleidingenzijn de respondenten erg positief.buiten het kader van de jobhoofdstuk 4 | Participatie aan leeractiviteitenTabel 4.26De mediaan van de tijdsduur van de gevolgde opleidingen in aantal dagenna het verlaten van het regulier onderwijs voor de eerste keer naarleeftijdscategorieTot 23 jaar Tussen 23 en 26jaarDuur VDAB-opleidingen (mediaan) 80,0 20,0 20,0Duur OSP-opleidingen (mediaan) 120,0 32,5 33,0Duur overige opleidingen (mediaan) 80,0 16,0 10,3Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Tussen 26 en 29jaar99

hoofdstuk 4 | Participatie aan leeractiviteitenbuiten het kader van de jobTabel 4.27Opleidingsbewijs behaaldAantal behaalde studiebewijzen in percentage en aantal opleidingen inpercentage waarvan de respondenten vinden dat de verworvenvaardigheden inzetbaar zijn naar leeftijdscategorie en type opleidingTussen 23 en 26 jaarVDAB-opleiding 74,6 57,4OSP-opleiding 63,0 52,8Overige opleiding 53,3 44,8Regulier onderwijs 46,0 29,0Inzetbaarheid vaardighedenVDAB-opleidingen 88,1 81,5OSP-opleidingen 80,6 75,7Overige opleidingen 76,0 76,2Bron SONAR C76(26) & C76(29)Tussen 26 en 29 jaar100Terwijl de participatiegraad aan leeractiviteiten binnen het kader van een job in hetvorige hoofdstuk groot bleek te zijn en ruim de helft van werkendejongvolwassenen een georganiseerde en/of informele opleiding in het kader vanhun job te hebben gevolgd over verschillende leeftijdscategorieën heen tot 29 jaar,blijkt de participatiegraad aan georganiseerde leeractiviteiten buiten het kader vande job lager te zijn. Meer nog: slechts een derde van de respondenten begint tot deleeftijd van 23 jaar aan één of meerdere opleidingen buiten het kader van de job.Na 23 jaar daalt de participatiegraad tot 15% tussen 26 en 29 jaar. Opleidingenbuiten het kader van de job duren relatief wel langer. Terwijl de helft van derespondenten in totaal maximum 11 dagen spendeert aan georganiseerdeopleidingen binnen het kader van de job tussen 23 en 26 jaar en 8 dagen tussen 26en 29 jaar, duurt de helft van de opleidingen buiten het kader van de job, in gevalvan opleidingen van het Onderwijs voor Sociale Promotie, maximum 33 dagentussen 23 en 26 jaar en tussen 26 en 29 jaar. Opleidingen in het regulier onderwijsduren doorgaans minimaal één jaar.Het relatief aantal behaalde studiebewijzen bij georganiseerde opleidingen buitenhet kader van de job (tabel 3.16 in hoofdstuk 3) en het relatief aantal behaaldestudiebewijzen bij de opleidingen binnen het kader van de job liggen ongeveereven hoog. Drieënvijftig procent van de georganiseerde opleidingen buiten hetkader van de job resulteert in een studiebewijs (tabel 3.29 in hoofdstuk 3). Buitenhet kader van de job schommelt het percentage tussen de 29% en 57% (tabel4.27). Tenslotte zijn de respondenten even positief over de vaardighedenverworven tijdens de georganiseerde opleidingen binnen het kader van de job(84%, tabel 3.29 in hoofdstuk 3) als over de vaardigheden verworven tijdens deopleidingen buiten het kader van de job (76%-82%). In de volgende hoofdstukken

gaan we na welke factoren kunnen verklaren waarom iemand deelneemt aanleeractiviteiten binnen en buiten het kader van de job en wat het effect van dezedeelname is.buiten het kader van de jobhoofdstuk 4 | Participatie aan leeractiviteiten101

- DEEL 3 DE RELATIE TUSSENPARTICIPATIE AAN LEVENSLANGLEREN EN ARBEIDSMARKTSUCCES -

5 | Arbeidsmarktsucces beschreven5.1 InleidingOm na te gaan wat de zin en haalbaarheid is van participatie aan levenslang lerendoor (jong)volwassenen moet de vraag gesteld worden wat participatie beïnvloedten wat de effecten zijn van levenslang leren op werkgerelateerde aspecten. In deel4 en deel 5 van het rapport komen de verklarende factoren, waaronder sociaalkapitaal, van participatie aan levenslang leren aan bod om een beeld te krijgen overde haalbaarheid. In dit deel van het rapport besteden we aandacht aan de zin ofhet effect van levenslang leren, met name op de positie van jongvolwassenen opde arbeidsmarkt. Voorgaand onderzoek heeft aangetoond dat niet alleen departicipatiegraad vooral bij jongeren hoog ligt en daalt naarmate men ouder wordt,maar ook dat jongvolwassenen om andere, meer jobgerelateerde, redenenparticiperen dan volwassen van oudere leeftijd (Boeren & Nicaise, 2011). Omdatjobgerelateerde motivatie belangrijk is bij jonvolwassenen om te participeren eneen positief effect van levenslang leren wordt verwacht, kijken we naar de matewaarin jongeren succes boeken op de arbeidsmarkt. We operationaliserenarbeidsmarktsucces op 29 jaar aan de hand van zes verschillende indicatoren: (1)werkloosheid; (2) jobtevredenheid; (3) nettoloon in euro per maand; (4) typecontract; (5) inhoudelijke overeenstemming tussen opleiding en job (=horizontalematch); en (6) gebrek aan overeenstemming tussen het behaalde opleidingsniveauen het vereiste opleidingsniveau voor de job (=verticale mismatch). Wanneerrespondenten werken, tevreden zijn met hun job, een relatief hoog loon, een vastcontract en een baan hebben dat overeenstemt met hun opleiding, beschouwenwe hen als succesvol op de arbeidsmarkt. In dit hoofdstuk beschrijven we aan dehand van frequentietabellen in welke mate jongvolwassenen op de leeftijd van 29hoofdstuk 5 | Arbeidsmarktsucces beschreven 105

jaar succes op de arbeidsmarkt hebben geboekt. In hoofdstuk 6 en hoofdstuk 7gaan we vervolgens na wat het effect van participatie aan levenslang leren op dearbeidsmarktpositie van jongvolwassenen is.5.2 Indicatoren voor arbeidsmarktsucceshoofdstuk 5 | Arbeidsmarktsucces beschreven106In hoofdstuk 2 werd de steekproefsamenstelling beschreven naar arbeidssituatieop de drie momenten waarop de respondenten werden bevraagd (tabel 2.6 inparagraaf 2.2.2). Hieronder bekijken we opnieuw hoeveel respondenten aan deslag waren tijdens de derde bevraging, op 29-jarige leeftijd. Uit tabel 5.1 blijkt datop 29-jarige leeftijd, op het moment van de derde bevraging, 1533 respondentenaan het werk zijn. Eenennegentig respondenten waren werkloos, d.i. op zoek naarwerk en/of uitkeringsgerechtigd zijn, op het moment van de bevraging.Respondenten die thuiszitten zonder inkomen en niet (meer) op zoek zijn naarwerk werden hier buiten beschouwing gelaten. Het gaat om 33 respondenten.Hoewel 91 respondenten werkloos waren, hebben zij tussen de tweede en derdebevraging wel een job uitgeoefend. Wanneer we hieronder en in de volgendehoofdstukken kijken naar arbeidsmarktsucces op 29-jarige leeftijd aan de hand vanenkele jobkenmerken (contract, loon, overeenstemming opleiding en job,jobtevredenheid), dan kijken we daarom niet alleen naar jobkenmerken vanjongeren die effectief op het moment van de bevraging aan de slag waren maarook naar de kenmerken van de laatste job die de 91 respondenten hebbenuitgeoefend tot voor de bevraging. De meerderheid van hen was nog aan het werkin het jaar waarin ze voor de derde keer bevraagd werden (zie hoofdstuk 2)14.Tabel 5.1Aantal respondenten naar werkloosheid op 29 jaarAantalWerken 1533 94,4Werkloos 91 5,6Totaal 1624 100,0Bron SONAR C76(29)PercentageVan 1476 respondenten weten we welk contract zij in hun laatste job tot op 29jaar hebben (tabel 5.2). Vierentachtig procent of ruim vier van de vijf14 Significante jobs worden binnen SONAR als volgt gedefinieerd: een betaalde job van minstens één uur perweek bij een werkgever waarvoor de respondent een arbeidscontract heeft van minstens één maand. Ookeen job als zelfstandige of als helper (d.i. als meewerkend familielid zonder vergoeding en arbeidscontract)van minstens één maand en één uur per week telt mee. Indien de respondent tegelijkertijd meerdere jobsvan minstens één maand heeft, gaan de vragen over de job waarin de respondent de meeste urenpresteerde (d.i. hoofdberoep).

espondenten heeft een vast contract. Dit is een hoog percentage en op het vlakvan contracten kan dus gezegd worden dat veel jongeren het relatief goed doen opde arbeidsmarkt. Twaalf procent heeft een tijdelijk contract en slechts 3,5% werktnog met een interim contract of via een tewerkstellingsmaatregel op 29-jarigeleeftijd.Tabel 5.2Aantal respondenten naar type contract op 29 jaarAantalPercentageVast contract 1244 84,3Tijdelijk contract 180 12,2Interim contract 40 2,7Tewerkstellingsmaatregel 12 0,8Totaal 1476 100,0Bron SONAR C76(29)Wanneer we kijken naar het maandelijks nettoloon in euro van de respondenten,dan zien we dat er redelijk wat variantie aanwezig is. Vijf procent van derespondenten verdient minder dan 745 euro per maand en 15% verdient 1735euro of meer. De meeste respondenten (32%) vinden we in de inkomenscategorie1240 – 1487 euro (tabel 5.3). In hoofdstuk 10 en in hoofdstuk 11 gaan we dieperin op de relatie tussen achtergrondkenmerken van het individu enarbeidsmarktsucces waaronder het nettoloon. Menselijk kapitaal of ondermeer hetdiploma is naar verwachting een zeer belangrijke factor die het nettoloon zalbepalen. Maar we kunnen veronderstellen dat ook het tewerkstellingspercentagevan de respondenten een belangrijke rol speelt. Hoe meer men werkt, hoe meerloon men zal krijgen15.hoofdstuk 5 | Arbeidsmarktsucces beschreven 10715 De samenhang tussen tewerkstellingspercentage en nettoloon blijkt zeer groot te zijn: de associatiemaatGamma bedraagt 0,814 en is statistisch significant op het niveau 0,001 voor de laatste job tot op 29 jaar.

Tabel 5.3Aantal respondenten naar maandelijks nettoloon in euro op 29 jaarAantalPercentage 1735 244 15,2Totaal 1601 100,0Bron SONAR C76(29)hoofdstuk 5 | Arbeidsmarktsucces beschreven108Het al dan niet vinden van een baan die aansluit bij de opleiding van derespondent kan ook beschouwd worden als een indicator voorarbeidsmarktsucces. Economisch gezien kan men namelijk verwachten datjongeren voor een bepaalde opleiding kiezen met het oog op succes in hunarbeidsmarktloopbaan. Indien die opleiding niet overeenkomt met wat vereist isvoor het beroep dat men uiteindelijk uitoefent, kan men vanuit hetinvesteringsperspectief verwachten dat een foute afstemming inkomensverliezengenereert en ook een negatief effect kan hebben op arbeidstevredenheid(Humblet, 2009; Van Trier, Coppieters & Nonneman, 2010). In tabel 5.4 en tabel5.5 gaan we na in hoeverre respondenten ervaren dat hun opleiding nietovereenstemt met wat vereist is om hun werk naar behoren uit te voeren op 29-jarige leeftijd. We meten eerst verticale mismatch, d.i. het verschijnseloverscholing/onderscholing, en vervolgens horizontale match, d.i. de inhoudelijkeovereenstemming tussen opleiding en job. Zowel verticale mismatch alshorizontale match zijn subjectief gemeten. De respondenten werden namelijkgevraagd om zelf in te schatten of hun opleiding past bij hun job.Uit tabel 5.4 en tabel 5.5 blijkt dat de respondenten vrij positief zijn over deafstemming tussen hun opleiding en job. Vijfenveertig procent van derespondenten is overtuigd dat hun opleiding inhoudelijk helemaal en 28%enigszins overeenstemt met wat vereist is om hun baan naar behoren uit te voeren(tabel 5.4). Over de verticale afstemming of de afstemming tussenopleidingsniveau en wat vereist is voor hun werk zijn de respondenten nogpositiever. Vier op vijf is van mening dat hun kwalificatieniveau juist goed is voorhun werk (tabel 5.5).

Tabel 5.4Aantal respondenten naar horizontale match op 29 jaarAantalPercentageHelemaal 727 44,9Enigszins 445 27,5Helemaal niet 447 27,6Totaal 1619 100,0Bron SONAR C76(29)Tabel 5.5Aantal respondenten naar verticale mismatch op 29 jaarAantalPercentageTe hoge opleiding 203 12,7Juiste goede opleiding 1271 79,7Te lage opleiding 120 7,5Totaal 1594 100,0Bron SONAR C76(29)Tenslotte kijken we naar jobtevredenheid. Ook jobtevredenheid is een subjectievemaatstaf. En net zoals bij de overeenstemming tussen werk en opleiding zien wedat de respondenten zeer positief zijn. De overgrote meerderheid is eerder of heeltevreden over zijn werk. Slechts een kleine 4% is duidelijk ontevreden over zijnbaan.Tabel 5.6Aantal respondenten naar jobtevredenheid op 29 jaarAantalHeel ontevreden 9 0,6Eerder ontevreden 48 3,0Noch (on)tevreden 125 7,7Eerder tevreden 995 61,4Heel tevreden 443 27,3Totaal 1620 100,0Bron SONAR C76(29)Percentagehoofdstuk 5 | Arbeidsmarktsucces beschreven 1095.3 Samenvatting

De vraag naar de zin en haalbaarheid van participatie aan levenslang leren enwelke rol sociaal kapitaal daarin speelt staat centraal in dit rapport. De zin of heteffect van levenslang leren evalueren we in de volgende hoofdstukken aan de handvan de arbeidsmarktpositie van jongvolwassenen op 29 jaar. In dit hoofdstuk zijnde indicatoren aan bod gekomen die we gebruiken om te bepalen in welke matejongeren een succesvolle positie op de arbeidsmarkt hebben bereikt. We gaan ervan uit dat wanneer respondenten werken, tevreden zijn met hun job, een relatiefhoog loon, een vast contract en een baan hebben dat overeenstemt met hunopleiding ze succesvol zijn op de arbeidsmarkt. Op basis van de frequentietabellenin dit hoofdstuk kunnen we concluderen dat veel jongeren op de leeftijd van 29jaar een relatief goede positie hebben ingenomen. De overgrote meerderheid heeftwerk en een vast contract, is tevreden met zijn baan en is van mening dat zijnopleidingsniveau overeenstemt met dat wat vereist is in zijn baan. Een kleinemeerderheid is ook overtuigd van de inhoudelijke afstemming tussen opleiding enwerk. De meeste variantie vinden we echter terug in het maandelijkse nettoloon.In de volgende twee hoofdstukken gaan we na in hoeverre de variantie in deindicatoren voor arbeidsmarktsucces verklaard kan worden door participatie aanlevenslang leren.110hoofdstuk 5 | Arbeidsmarktsucces beschreven

6 | De relatie tussen participatie aanleeractiviteiten in het kader van de job enarbeidsmarktsucces6.1 InleidingIn hoofdstuk 3 hebben we verschillende indicatoren gehanteerd voor participatieaan leeractiviteiten binnen het kader van de job. We selecteren daaruit enkeleindicatoren en kijken in welke mate participatie aan georganiseerde opleidingen,informele opleidingen en het verwerven van vaardigheden tijdens dearbeidsloopbaan een effect kunnen uitoefenen op de arbeidsmarktpositie vanjongeren op 29 jaar. Uit hoofdstuk 3 is namelijk gebleken dat, hoewel departicipatiegraad relatief hoog is, niet iedereen participeert aan leeractiviteitenbinnen het kader van de job. Ongeveer de helft van de respondenten participeertaan minstens één georganiseerde en/of informele opleiding voor 26 jaar, terwijl50% en 31% van de respondenten participeert aan respectievelijk eengeorganiseerde en informele opleiding na 26 jaar. Wanneer we naar vaardighedenverworven in de job kijken, ligt het percentage van de respondenten die beamendat ze nieuwe vaardigheden hebben verworven hoger, met een maximum van84%. Op basis van het theoretisch model uit hoofdstuk 1 (figuur 1.3) gaan we naof respondenten die participeren aan levenslang leren tijdens de arbeidsloopbaaneen betere positie op de arbeidsmarkt bereiken op 29-jarige leeftijd danrespondenten die niet of weinig participeren. Voor arbeidsmarktsucces gebruikenwe afhankelijk van de indicator voor participatie aan leeractiviteiten binnen hetkader van de job drie tot zes indicatoren: werkloosheid, contract, loon,jobtevredenheid, horizontale match en verticale mismatch. Wanneer participatieaan leeractiviteiten tot op 26 jaar en het verwerven van vaardigheden in de eerstejob gemeten worden, gebruiken we alle zes indicatoren. Wanneer vaardighedenverworven in latere jobs, participatie aan leeractiviteiten tussen 26 en 29 jaar enhoofdstuk 6 | De relatie tussen participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job en arbeidsmarktsucces 111

hoofdstuk 6 | De relatie tussen participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job en arbeidsmarktsuccesparticipatie tijdens de hele arbeidsloopbaan tot 29 jaar gemeten worden, gebruikenwe als indicator voor arbeidsmarktsucces enkel loon, werkloosheid enjobtevredenheid. Van de overige indicatoren, contract en overeenstemming tussenopleiding en werk, hebben we door de manier van bevraging geen zekerheid of zeal dan niet de eindsituatie beschrijven van een job waarin ze eventueel eenopleiding hebben gevolgd16. Met andere woorden, wanneer we bijvoorbeeld naarde leeractiviteiten tussen 26 en 29 jaar kijken, is het in theorie mogelijk datrespondenten in de laatste job tot op 29 jaar een opleiding hebben gevolgd. Dezeopleiding kan dan het gevolg zijn van de arbeidssituatie gemeten aan de hand vancontract, horizontale en verticale mismatch bij het begin van hun baan in plaatsvan een verklaring voor het verkrijgen van een bepaald type contract of hetbereiken van een overeenstemming tussen opleiding en werk.6.2 Georganiseerde opleidingen binnen het kader van de jobIn de onderstaande kruistabellen maken we een onderscheid tussen deleeractiviteiten die gevolgd werden tot de leeftijd van 26 jaar, leeractiviteitengevolgd tussen 26 en 29 jaar en leeractiviteiten gevolgd gedurende de helearbeidsloopbaan tot 29 jaar. Met uitzondering van jobtevredenheid nemen weover het algemeen een statistisch significant verband waar tussen het volgen vangeorganiseerde opleidingen binnen het kader van de job, hetzij voor 26 jaar, hetzijna de leeftijd van 26 jaar, en arbeidsmarktsucces.In de eerste drie tabellen wordt de relatie tussen werkloos zijn en het volgen vaneen georganiseerde opleiding geschetst. De impact van het volgen van eenopleiding is het grootst als we naar de hele arbeidsloopbaan kijken (tabel 6.3).Achtennegentig procent van de respondenten die een opleiding gevolgd hebbenzijn werkzaam op 29 jaar in tegenstelling tot 87% van de respondenten die tot 29jaar nog nooit een georganiseerde opleiding gevolgd hebben. Cramer’s V bedraagt0,208. Het volgen van een georganiseerde opleiding blijkt echter geen impact tehebben op jobtevredenheid (tabel 6.4 – tabel 6.6).11216 Dit is ook de reden waarom we bij het bepalen van het effect van participatie aan leeractiviteiten binnenhet kader van de job tot 26 jaar respondenten die nog in net dezelfde arbeidssituatie zitten op 29-jarigeleeftijd als op 26-jarige leeftijd of eerder buiten beschouwing laten.

Tabel 6.1Werkloosheid op 29 jaar naar georganiseerde opleidingen gevolgd in hetkader van de job tot 26 jaarGevolgdNiet gevolgdN % N %Werken 821 97,6 690 92,1Werkloos 20 2,4 59 7,9Totaal 841 100,0 749 100,0Tabel 6.2Cramer’s V=0,126***Bron SONAR C76(26) & C76(29)Werkloosheid op 29 jaar naar georganiseerde opleidingen gevolgd in hetkader van de job tussen 26 en 29 jaarGevolgdNiet gevolgdN % N %Werken 837 97,8 696 91,6Werkloos 19 2,2 64 8,4Totaal 856 100,0 760 100,0Tabel 6.3Cramer’s V=0,140***Bron SONAR C76(26) & C76(29)Werkloosheid op 29 jaar naar georganiseerde opleidingen gevolgd in hetkader van de job tot 29 jaarGevolgdNiet gevolgdN % N %Werken 1084 97,7 449 87,4Werkloos 26 2,3 65 12,6Totaal 1110 100,0 514 100,0Cramer’s V=0,208***Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)hoofdstuk 6 | De relatie tussen participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job en arbeidsmarktsucces 113

Tabel 6.4Jobtevredenheid op 29 jaar naar georganiseerde opleidingen gevolgd inhet kader van de job tot 26 jaarhoofdstuk 6 | De relatie tussen participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job en arbeidsmarktsuccesGevolgdNiet gevolgdN % N %Heel ontevreden 6 0,7 3 0,4Eerder ontevreden 24 2,8 23 3,1Noch (on)tevreden 66 7,8 56 7,5Eerder tevreden 517 61,2 462 61,7Heel tevreden 232 27,5 205 27,4Totaal 845 100,0 749 100,0Tabel 6.5Cramer’s V=0,023Bron SONAR C76(26) & C76(29)Jobtevredenheid op 29 jaar naar georganiseerde opleidingen gevolgd inhet kader van de job tussen 26 en 29 jaarGevolgdNiet gevolgdN % N %Heel ontevreden 3 0,3 6 0,8Eerder ontevreden 18 2,1 30 4,0Noch (on)tevreden 64 7,4 61 8,1Eerder tevreden 543 62,4 451 60,2Heel tevreden 242 27,8 201 26,8Totaal 870 100,0 749 100,0Cramer’s V=0,068Bron SONAR C76(26) & C76(29)114

Tabel 6.6Jobtevredenheid op 29 jaar naar georganiseerde opleidingen gevolgd inhet kader van de job tot 29 jaarGevolgdNiet gevolgdN % N %Heel ontevreden 7 0,6 2 0,4Eerder ontevreden 27 2,4 21 4,2Noch (on)tevreden 79 7,1 46 9,2Eerder tevreden 691 61,7 304 60,8Heel tevreden 316 28,2 127 25,4Totaal 1120 100,0 500 100,0Cramer’s V=0,066Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Het volgen van een georganiseerde opleiding is het sterkst gerelateerd met loon(tabel 6.7 – tabel 6.9). De hoogste waarde voor Cramer’s V bedraagt 0,283.Respondenten die minstens één georganiseerde opleiding gevolgd hebben, hetzijvoor 26 jaar, hetzij na 26 jaar, verdienen relatief meer dan respondenten die nognooit een georganiseerde opleiding gevolgd hebben.Tabel 6.7Loon in de laatste / huidige job tot op 29 jaar naar georganiseerdeopleidingen gevolgd in het kader van de job tot 26 jaarGevolgdNiet gevolgdN % N % 1735 155 18,5 83 11,2Totaal 838 100,0 738 100,0Cramer’s V=0,283***Bron SONAR C76(26) & C76(29)hoofdstuk 6 | De relatie tussen participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job en arbeidsmarktsucces 115

Tabel 6.8Loon in de laatste / huidige job tot op 29 jaar naar georganiseerdeopleidingen gevolgd in het kader van de job tussen 26 en 29 jaarhoofdstuk 6 | De relatie tussen participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job en arbeidsmarktsucces116GevolgdNiet gevolgdN % N % 1735 150 17,5 94 12,7Totaal 858 100,0 739 100,0Tabel 6.9Cramer’s V=0,238***Bron SONAR C76(26) & C76(29)Loon in de laatste / huidige job tot op 29 jaar naar georganiseerdeopleidingen gevolgd in het kader van de job tot 29 jaarGevolgdNiet gevolgdN % N % 1735 193 17,4 51 10,4Totaal 1110 100,0 491 100,0Cramer’s V=0,283***Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Bij contract en overeenstemming tussen job en opleiding kunnen we enkel deimpact van het volgen van georganiseerde opleidingen tot de leeftijd van 26 jaarbekijken (tabel 6.10 – tabel 6.12). Respondenten die een opleiding gevolgd hebbentot 26 jaar, hebben relatief vaker een vast contract tot op 29 jaar, hebben relatiefvaker een job dat overeenstemt met het opleidingsniveau en de inhoud van deopleiding. Het verband tussen overeenstemming van job en opleiding metgeorganiseerde opleidingen is echter erg zwak te noemen. De waarde voorCramer’s V overstijgt het niveau van 0,1 niet.

Tabel 6.10Contract op 29 jaar naar georganiseerde opleidingen gevolgd in het kadervan de job tot 26 jaarGevolgdNiet gevolgdN % N %Vast contract 685 88,3 531 80,9Tijdelijk contract 76 9,8 96 14,6Interim contract 11 1,4 23 3,5Tewerkstellingsmaatregel 4 0,5 6 0,9Totaal 776 100,0 656 100,0Tabel 6.11Cramer’s V=0,107***Bron SONAR C76(26) & C76(29)Horizontale match op 29 jaar naar georganiseerde opleidingen gevolgd inhet kader van de job tot 26 jaarGevolgdNiet gevolgdN % N %Helemaal 402 48,1 304 41,5Enigszins 234 28,0 196 26,8Helemaal niet 200 23,9 232 31,7Totaal 836 100,0 732 100,0Tabel 6.12Cramer’s V=0,089**Bron SONAR C76(26) & C76(29)Verticale mismatch op 29 jaar naar georganiseerde opleidingen gevolgd inhet kader van de job tot 26 jaarGevolgdNiet gevolgdN % N %Te hoge opleiding 88 10,6 105 14,7Juiste goede opleiding 679 81,7 553 77,6Te lage opleiding 64 7,7 55 7,7Totaal 831 100,0 713 100,0Cramer’s V=0,063*Bron SONAR C76(26) & C76(29)hoofdstuk 6 | De relatie tussen participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job en arbeidsmarktsucces 1176.3 Informele opleidingen binnen het kader van de job

hoofdstuk 6 | De relatie tussen participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job en arbeidsmarktsuccesIn de onderstaande kruistabellen kijken we naar het effect van informeleopleidingen die gevolgd werden tot de leeftijd van 26 jaar, gevolgd tussen 26 en 29jaar en leeractiviteiten gevolgd gedurende de hele arbeidsloopbaan tot 29 jaar.Daaruit blijkt dat participatie aan informele opleidingen binnen het kader van dejob geen impact te hebben op werkloosheid (tabel 6.13 – tabel 6.15) en verticalemismatch op 29-jarige leeftijd.Tabel 6.13Werkloosheid op 29 jaar naar informele opleidingen gevolgd in het kadervan de job tot 26 jaarGevolgdNiet gevolgdN % N %Werken 755 95,2 756 94,9Werkloos 38 4,8 41 5,1Totaal 793 100,0 797 100,0Tabel 6.14Cramer’s V=0,008Bron SONAR C76(26) & C76(29)Werkloosheid op 29 jaar naar informele opleidingen gevolgd in het kadervan de job tussen 26 en 29 jaarGevolgdNiet gevolgdN % N %Werken 478 96,0 1055 94,4Werkloos 20 4,0 63 5,6Totaal 498 100,0 1118 100,0Cramer’s V=0,034Bron SONAR C76(26) & C76(29)118Tabel 6.15Werkloosheid op 29 jaar naar informele opleidingen gevolgd in het kadervan de job tot 29 jaarGevolgdNiet gevolgdN % N %Werken 964 95,1 569 93,3Werkloos 50 24,9 41 6,7Totaal 1014 100,0 610 100,0Cramer’s V=0,038Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)

Het volgen van informele opleidingen tot 26 jaar heeft een positieve impact op dejobtevredenheid op 29 jaar (Cramer’s V is 0,117) volgens tabel 6.16. Informeleopleidingen gevolgd na 26 jaar blijken geen impact te hebben op jobtevredenheiden informele opleidingen gevolgd gedurende de hele arbeidsloopbaan bijgevolgeen zeer zwakke impact.Tabel 6.16Jobtevredenheid op 29 jaar naar informele opleidingen gevolgd in hetkader van de job tot 26 jaarGevolgdNiet gevolgdN % N %Heel ontevreden 8 1,0 1 0,1Eerder ontevreden 27 3,4 20 2,5Noch (on)tevreden 79 9,9 43 5,4Eerder tevreden 487 61,1 492 61,7Heel tevreden 196 24,6 241 30,2Totaal 797 100,0 797 100,0Tabel 6.17Cramer’s V= 0,117***Bron SONAR C76(26) & C76(29)Jobtevredenheid op 29 jaar naar informele opleidingen gevolgd in hetkader van de job tussen 26 en 29 jaarGevolgdNiet gevolgdN % N %Heel ontevreden 4 0,8 5 0,4Eerder ontevreden 15 3,0 33 3,0Noch (on)tevreden 48 9,5 77 6,9Eerder tevreden 298 59,0 696 62,45Heel tevreden 140 27,7 303 27,2Totaal 505 100,0 1114 100,0Cramer’s V=0,053Bron SONAR C76(26) & C76(29)hoofdstuk 6 | De relatie tussen participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job en arbeidsmarktsucces 119

Tabel 6.18Jobtevredenheid op 29 jaar naar informele opleidingen gevolgd in hetkader van de job tot 29 jaarhoofdstuk 6 | De relatie tussen participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job en arbeidsmarktsucces120GevolgdNiet gevolgdN % N %Heel ontevreden 8 0,8 1 0,2Eerder ontevreden 31 3,0 17 2,8Noch (on)tevreden 93 9,1 32 5,3Eerder tevreden 620 61,0 375 62,2Heel tevreden 265 26,1 178 29,5Totaal 1017 100,0 603 100,0Cramer’s V=0,085*Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Over het algemeen hangt loon opnieuw het sterkst samen met het volgen vaninformele opleidingen (tabel 6.19 – tabel 6.21). Het volgen van een of meerdereinformele opleidingen voor 26 jaar heeft een relatief sterke impact op loon(Cramer’s V=0,165). Het volgen van informele opleidingen na 26 jaar hebben eenminder grote impact (Cramer’s V=0,097). Als we kijken naar de gevolgdeinformele opleidingen gedurende de hele arbeidsloopbaan, dan stellen we nogsteeds een significant verband vast: respondenten die een opleiding op dewerkvloer hebben gevolgd tijdens hun loopbaan, verdienen meer op 29-jarigeleeftijd dan respondenten die nooit een opleiding hebben genoten.Tabel 6.19Loon in de laatste / huidige job tot op 29 jaar naar informele opleidingengevolgd in het kader van de job tot 26 jaarGevolgdNiet gevolgdN % N % 1735 145 18,4 93 11,8Totaal 789 100,0 787 100,0Cramer’s V=0,165***Bron SONAR C76(26) & C76(29)

Tabel 6.20Loon in de laatste / huidige job tot op 29 jaar naar informele opleidingengevolgd in het kader van de job tussen 26 en 29 jaarGevolgdNiet gevolgdN % N % 1735 91 18,3 153 13,9Totaal 498 100,0 1099 100,0Tabel 6.21Cramer’s V=0,097*Bron SONAR C76(26) & C76(29)Loon in de laatste / huidige job tot op 29 jaar naar informele opleidingengevolgd in het kader van de job tot 29 jaarGevolgdNiet gevolgdN % N % 1735 180 17,9 64 10,8Totaal 1007 100,0 594 100,0Cramer’s V=0,150***Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Het volgen van een informele opleiding tot 26 jaar heeft tenslotte ook een impactop het verkrijgen van een vast contract en een job dat inhoudelijk overeenstemtmet de opleiding. Negenentachtig procent van de respondenten die een informeleopleiding gevolgd hebben, hebben een vast contract in tegenstelling tot 81% vande respondenten die geen opleiding gevolgd hebben (tabel 6.22). Maarrespondenten die een informele opleiding gevolgd hebben, maken minder kans opeen baan op 29-jarige leeftijd dat inhoudelijk overeenstemt met de opleiding. Ditverband is echter zwak (Cramer’s V=0,072; tabel 6.23). Het verband tusseninformele opleidingen en verticale mismatch is statistisch niet significant (tabel6.24).hoofdstuk 6 | De relatie tussen participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job en arbeidsmarktsucces 121

Tabel 6.22Contract op 29 jaar naar informele opleidingen gevolgd in het kader vande job tot 26 jaarhoofdstuk 6 | De relatie tussen participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job en arbeidsmarktsucces122GevolgdNiet gevolgdN % N %Vast contract 631 88,9 533 80,5Tijdelijk contract 59 8,3 104 15,7Interim contract 17 2,4 17 2,6Tewerkstellingsmaatregel 3 0,4 8 1,2Totaal 710 100,0 662 100,0Tabel 6.23Cramer’s V=0,125***Bron SONAR C76(26) & C76(29)Horizontale match op 29 jaar naar informele opleidingen gevolgd in hetkader van de job tot 26 jaarGevolgdNiet gevolgdN % N %Helemaal 325 43,7 374 51,2Enigszins 184 24,8 157 21,5Helemaal niet 234 31,5 200 27,4Totaal 743 100,0 731 100,0Tabel 6.24Cramer’s V=0,074*Bron SONAR C76(26) & C76(29)Verticale mismatch op 29 jaar naar informele opleidingen gevolgd in hetkader van de job tot 26 jaarGevolgdNiet gevolgdN % N %Te hoge opleiding 102 13,9 116 16,0Juiste goede opleiding 560 76,5 559 76,9Te lage opleiding 70 9,6 52 7,2Totaal 732 100,0 727 100,0Cramer’s V=0,049Bron SONAR C76(26) & C76(29)

6.4 Nieuwe vaardigheden verworven in eerste en latere jobs6.4.1 Nieuwe vaardigheden verworven in eerste jobDriekwart van de respondenten oefenden hun eerste job uit op 23-jarige leeftijd ofvroeger. In deze paragraaf gaan we na of het verwerven van nieuwe vaardighedenin die eerste job een effect uitoefenen op de arbeidssituatie op 29-jarige leeftijd.Omdat de periode tussen de eerste job en de laatste job tot op 29 jaar voor veelrespondenten vrij lang is, verwachten we eerder een zwak effect. De verbandenzijn inderdaad volgens onderstaande tabellen zwak tot zeer zwak, maar welstatistisch significant wanneer het gaat om werkloosheid, loon enovereenstemming tussen opleiding en job. Respondenten die beamen dat ze inhun eerste job nieuwe vaardigheden hebben geleerd, maken relatief minder kansom werkloos te zijn op 29 jaar, verdienen relatief meer, en maken meer kans opeen job dat overeenstemt met opleiding zowel inhoudelijk als wat betreft hetopleidingsniveau. Jobtevredenheid en type contract correleren niet significant metvaardigheden verworven in de eerste job (tabel 8.25 – tabel 8.30).Tabel 6.25Werkloosheid op 29 jaar naar vaardigheden geleerd in de eerste jobNieuwe vaardigheden : jaNieuwe vaardigheden: neeN % N %Werken 1186 96,0 331 91,2Werkloos 50 4,0 32 8,8Totaal 1236 100,0 363 100,0Cramer’s V=0,091***Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)hoofdstuk 6 | De relatie tussen participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job en arbeidsmarktsucces 123

Tabel 6.26Loon in laatste/huidige job op 29 jaar naar vaardigheden geleerd in deeerste jobhoofdstuk 6 | De relatie tussen participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job en arbeidsmarktsuccesNieuwe vaardigheden: jaNieuwe vaardigheden: neeN % N % 1735 195 15,9 43 12,2Totaal 1230 100,0 353 100,0Tabel 6.27Cramer’s V=0,100**Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Jobtevredenheid op 29 jaar naar vaardigheden geleerd in de eerste jobNieuwe vaardigheden: jaNieuwe vaardigheden: neeN % N %Eerder ontevreden 7 0,6 1 0,3Heel ontevreden 32 2,6 16 4,5Noch ontevreden, noch tevreden 95 7,6 29 8,1Eerder tevreden 770 61,9 212 59,1Heel tevreden 339 27,3 101 28,1Totaal 1243 100,0 359 100,0Tabel 6.28Cramer’s V=0,052Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Contract op 29 jaar naar vaardigheden geleerd in de eerste job124Nieuwe vaardigheden: jaNieuwe vaardigheden: neeN % N %Vast contract 956 84,6 277 83,4Tijdelijk contract 138 12,2 39 11,7Interim contract 28 2,5 12 3,6Tewerkstellingsmaatregel 8 0,7 4 1,2Totaal 1130 100,0 332 100,0Cramer’s V=0,038Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)

Tabel 6.29Horizontale match op 29 jaar naar vaardigheden geleerd in de eerste jobNieuwe vaardigheden: jaNieuwe vaardigheden: neeN % N %Helemaal 581 46,8 136 37,9Enigszins 343 27,6 96 26,7Helemaal niet 318 25,6 127 35,4Totaal 1242 100,0 359 100,0Tabel 6.30Cramer’s V=0,095***Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Verticale mismatch op 29 jaar naar vaardigheden geleerd in de eerste jobNieuwe vaardigheden: jaNieuwe vaardigheden: neeN % N %Te hoge opleiding 138 11,3 64 18,1Juiste goede opleiding 997 81,5 259 73,4Te lage opleiding 89 7,3 30 8,5Totaal 1224 100,0 353 100,0Cramer’s V=0,090**Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)6.4.2 Nieuwe vaardigheden verworven in latere jobsTot slot kijken we naar het verband tussen vaardigheden verworven in latere jobsen arbeidsmarktsucces op 29 jaar. We meten arbeidsmarktsucces aan de hand vanslechts drie indicatoren: jobtevredenheid, werkloosheid en loon. De overigeindicatoren, contract en overeenstemming tussen opleiding en job, nemen we nietin beschouwing omdat we met name voor de laatste job tot op 26 jaar niet bij allerespondenten kunnen veronderstellen dat deze indicatoren voorarbeidsmarktsucces een gevolg in plaats van een oorzaak zijn van het verwervenvan vaardigheden in de job.Hoewel we voor een meerderheid van de respondenten kunnen verwachten dat detijdspanne tussen de latere jobs en arbeidsmarktsucces op 29 jaar kleiner is dantussen de eerste job en arbeidsmarktsucces op 29 jaar en dat hierdoor de impactvan vaardigheden in latere jobs groter zou moeten zijn op arbeidsmarktsucces dande impact van vaardigheden in de eerste job, vinden we voor deze verwachtingniet een eenduidige bevestiging. De waarden voor Cramer’s V zijn voorwerkloosheid opnieuw vrij laag en geven een zeer zwak verband weer.hoofdstuk 6 | De relatie tussen participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job en arbeidsmarktsucces 125

hoofdstuk 6 | De relatie tussen participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job en arbeidsmarktsuccesRespondenten die nieuwe vaardigheden hebben verworven op 23- en 26-jarigeleeftijd zijn relatief minder vaak werkloos op 29 jaar. Het verband is statistischsignificant (tabel 6.31 – tabel 6.32). Het verband tussen jobtevredenheid en nieuwevaardigheden in latere jobs is statistisch niet significant (tabel 6.33 – tabel 6.34).De waarden voor Cramer’s V zijn het hoogst wanneer we kijken naar hetnettoloon (Cramer’s V=0,148~0,166). Respondenten die nieuwe vaardigheden inlatere jobs verworven hebben, verdienen relatief meer in de laatste job tot op 29jaar (tabel 6.35 – tabel 6.36).Tabel 6.31Werkloosheid op 29 jaar naar nieuwe vaardigheden verworven in de laatstejob tot op 23 jaarNieuwe vaardigheden: jaNieuwe vaardigheden: neeN % N %Werken 480 95,2 106 89,8Werkloos 24 4,8 12 10,2Totaal 504 100,0 118 100,0Tabel 6.32Cramer’s V=0,091*Bron SONAR C76(23) & C76(29)Werkloosheid op 29 jaar naar nieuwe vaardigheden verworven in de laatstejob tot op 26 jaarNieuwe vaardigheden: jaNieuwe vaardigheden: neeN % N %Werken 1262 96,3 221 91,3Werkloos 49 3,7 21 8,7Totaal 1311 100,0 242 100,0Cramer’s V=0,086***Bron SONAR C76(26) & C76(29)126

Tabel 6.33Jobtevredenheid op 29 jaar naar nieuwe vaardigheden verworven in delaatste job tot op 23 jaarNieuwe vaardigheden: jaNieuwe vaardigheden: neeN % N %Heel ontevreden 1 0,2 0 0,0Eerder ontevreden 17 3,4 4 3,4Noch (on)tevreden 40 7,9 10 8,5Eerder tevreden 301 59,4 71 60,7Heel tevreden 148 29,2 32 27,4Totaal 507 100,0 117 100,0Tabel 6.34Cramer’s V=0,026Bron SONAR C76(23) & C76(29)Jobtevredenheid op 29 jaar naar nieuwe vaardigheden verworven in delaatste job tot op 26 jaarNieuwe vaardigheden: jaNieuwe vaardigheden: neeN % N %Heel ontevreden 9 0,7 0 0,0Eerder ontevreden 35 2,7 11 4,5Noch (on)tevreden 101 7,7 19 7,8Eerder tevreden 806 61,2 152 62,3Heel tevreden 365 27,7 62 25,4Totaal 1316 100,0 244 100,0Cramer’s V=0,054Bron SONAR C76(26) & C76(29)hoofdstuk 6 | De relatie tussen participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job en arbeidsmarktsucces 127

Tabel 6.35Loon in de laatste / huidige job tot op 29 jaar naar nieuwe vaardighedenverworven in de laatste job tot op 23 jaarhoofdstuk 6 | De relatie tussen participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job en arbeidsmarktsuccesNieuwe vaardigheden: jaNieuwe vaardigheden: neeN % N % 1735 57 11,4 12 10,4Totaal 501 100,0 115 100,0Tabel 6.36Cramer’s V =0,166**Bron SONAR C76(23) & C76(29)Loon in de laatste / huidige job tot op 29 jaar naar nieuwe vaardighedenverworven in de laatste job tot op 26 jaarNieuwe vaardigheden: jaNieuwe vaardigheden: neeN % N % 1735 211 16,2 24 10,1Totaal 1306 100,0 237 100,0Cramer’s V=0,148***Bron SONAR C76(26) & C76(29)1286.5 SamenvattingIn tabel 6.37 geven we een overzicht van de vastgestelde verbanden tussen hetvolgen van een opleiding en arbeidsmarktsucces op 29 jaar. De kruisjes in tabel6.37 verwijzen naar statistisch significante verbanden op basis van deassociatiemaat Cramer’s V. Wanneer Cramer’s V significant is en 0,1 of meerbedraagt, worden de kruisjes gearceerd. Op basis van tabel 6.37 kunnen we enkeleconclusies trekken.

We merken op dat de meeste waarden voor Cramer’s V statistisch significant zijnen de meerderheid ervan groter is dan 0,1. Vooral het effect van de verschillendetype leeractiviteiten binnen het kader van de job gevolgd op verschillendemomenten op het loon valt erg op. Jobtevredenheid daarentegen lijkt minderbepaald te worden door het volgen van leeractiviteiten. Met name georganiseerdeopleidingen binnen het kader van de job hangen niet samen met jobtevredenheid.Werkloosheid hangt wel samen met georganiseerde opleidingen maar niet metinformele opleidingen. De samenhang tussen overeenstemming tussen job enopleiding en participatie aan leeractiviteiten is eerder zwak.Het volgen van leeractiviteiten binnen het kader van de job lijkt dus wel degelijkeen impact te hebben op arbeidsmarktsucces, hoewel de impact verschiltnaargelang het type leeractiviteit en de indicator voor arbeidsmarktsucces. In lateronderzoek zal de vraag gesteld moeten worden of dit effect stand houdt indienblijkt dat participatie aan levenslang leren beïnvloed wordt doorachtergrondkenmerken van de respondenten, waaronder sociaal kapitaal, enhiervoor gecontroleerd zal moeten worden.Tabel 6.37Samenvatting van de waargenomen verbanden tussen participatie aanleeractiviteiten in het kader van de job en arbeidsmarktsuccesWERK TEV LOON CON HM VMMGeorganiseerde opleidingen tot 26 jaar x x x x xGeorganiseerde opleidingen tussen 26 en 29jaarx x n.v.t. n.v.t. n.v.t.Georganiseerde opleidingen tot 29 jaar x x n.v.t. n.v.t. n.v.t.Informele opleidingen tot 26 jaar x x x xInformele opleidingen tussen 26 en 29 jaar x n.v.t. n.v.t. n.v.t.Informele opleidingen tot 29 jaar x x n.v.t. n.v.t. n.v.t.Vaardigheden eerste job x x x xVaardigheden laatste job 23jaar x x n.v.t. n.v.t. n.v.t.Vaardigheden laatste job 26 jaar x x n.v.t. n.v.t. n.v.t.* WERK = werkloosheid; TEV = jobtevredenheid; LOON = nettoloon; CON =contract; HM = horizontale match; VMM = verticale mismatchhoofdstuk 6 | De relatie tussen participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job en arbeidsmarktsucces 129Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)

7 | De relatie tussen participatie aanleeractiviteiten buiten het kader van dejob en arbeidsmarktsucces7.1 Inleidingk 7 | De relatie tussen participatie aan leeractiviteiten buiten het kaderhoofdstuk 7 | De relatie tussen participatie aan leeractiviteiten buiten hetIn hoofdstuk 6 hebben we vastgesteld dat het volgen van leeractiviteiten binnenhet kader van de job wel degelijk samenhangen met arbeidsmarktsucces op 29 jaar.Hier gaan we na of een dergelijk positief verband ook waargenomen kan wordenvoor leeractiviteiten buiten het kader van de job. Opleidingen buiten het kader vande job onderscheiden zich van opleidingen in het kader van de job doordat ze nietin opdracht van de werkgever of in functie van het werk dat men op dat momentuitoefent worden gevolgd. Opleidingen buiten het kader van de job kunnen voordiverse redenen gevolgd worden die niet jobgerelateerd hoeven te zijn. Hoewelsommige werknemers opleidingen zullen volgen buiten het kader van de job omde arbeidssituatie te verbeteren, zullen er dus ook werknemers zijn die eenopleiding alsnog willen voltooien, een bijkomend diploma willen behalen of eenopleiding willen volgen vanuit persoonlijke interesse. Het is daarom mogelijk datde samenhang tussen leeractiviteiten buiten het kader van de job niet eenzelfdeeffect heeft als leeractiviteiten binnen het kader van de job op arbeidsmarktsucces.We maken in dit hoofdstuk in tegenstelling tot hoofdstuk 4 geen onderscheid naartype opleidingen en creëren een nieuwe variabele die participatie aan één ofmeerdere opleidingen buiten het kader van de job meet. We maken met anderewoorden een optelsom van alle leeractiviteiten buiten het kader van de job omdatuit hoofdstuk 4 blijkt dat het percentage van het aantal deelnemenderespondenten per type opleiding erg laag is en schommelt tussen 0,3% en 15,6%(zie tabel 4.24 in paragraaf 4.6). Uiteraard kijken we enkel naar de respondentendie reeds het initieel onderwijs verlaten hebben voor de eerste keer. Het nadeelom met deze geconstrueerde variabele te werken is dat we niet te weten komen of131

hoofdstuk 7 | De relatie tussen participatie aan leeractiviteiten buiten hetk 7 | De relatie tussen participatie aan leeractiviteiten buiten het kaderde gevolgde opleidingen buiten het kader van de job een verschillend effectuitoefenen op de arbeidsmarktpositie van jongvolwassenen. Dit vraagt naderonderzoek in de toekomst. We maken in dit hoofdstuk wel onderscheid naarleeftijd en kijken afzonderlijk aar de impact van opleidingen buiten het kader vande job gevolgd tot 23 jaar, tussen 23 en 26 jaar, tussen 26 en 29 jaar en gedurendede hele arbeidsloopbaan tot 29 jaar. Net zoals in het vorige hoofdstuk gebruikenwe zes indicatoren voor arbeidsmarktsucces wanneer we leeractiviteiten tot deleeftijd van 26 jaar in beschouwing nemen en slechts drie indicatoren, loon,werkloosheid en jobtevredenheid, wanneer we leeractiviteiten vanaf 26 jaar inbeschouwing nemen.7.2 Opleidingen buiten het kader van de job7.2.1 Tot 23 jaarHet volgen van een opleiding buiten het kader van de job tot de leeftijd van 23jaar hangt nauwelijks samen met arbeidsmarktsucces op 29 jaar. Enkel het typecontract en horizontale match hangen statistisch significant samen metopleidingen buiten het kader van de job. Respondenten die geen opleiding gevolgdhebben, hebben relatief vaker een vast contract en een job dat inhoudelijkovereenstemt met de opleiding dan respondenten die wel een opleiding gevolgdhebben. De verbanden zijn echter erg zwak (tabel 7.4 – tabel 7.5). Het volgen vaneen opleiding buiten het kader van de job tot 23 jaar heeft geen significante impactop werkloosheid, jobtevredenheid, loon en verticale mismatch.Tabel 7.1Werkloosheid op 29 jaar naar het aantal opleidingen gestart buiten hetkader van de job tot 23 jaar0 1 2 of meer132N % N % N %Werken 894 95,2 367 94,3 58 90,6Werkloos 45 4,8 22 5,7 6 10,3Totaal 939 100,0 389 100,0 64 100,0Cramer’s V=0,044Bron SONAR C76(23) & C76(29)

Tabel 7.2Jobtevredenheid op 29 jaar naar het aantal opleidingen gestart buiten hetkader van de job tot 23 jaar0 1 2 of meerN % N % N %Heel ontevreden 3 0,3 3 0,8 0 0,0Eerder ontevreden 23 2,4 14 3,6 4 6,3Noch (on)tevreden 71 7,5 25 6,5 4 6,3Eerder tevreden 573 60,9 239 61,8 37 58,7Heel tevreden 271 28,8 106 27,4 18 28,6Totaal 941 100,0 387 100,0 63 100,0Tabel 7.3Gamma=-0,033Bron SONAR C76(23) & C76(29)Loon in de laatste / huidige job tot op 29 jaar naar het aantal opleidingengestart buiten het kader van de job tot 23 jaark 7 | De relatie tussen participatie aan leeractiviteiten buiten het kaderhoofdstuk 7 | De relatie tussen participatie aan leeractiviteiten buiten het0 1 2 of meerN % N % N % 1735 133 14,3 56 14,6 8 13,3Totaal 932 100,0 384 100,0 60 100,0Gamma=-0,065Bron SONAR C76(23) & C76(29)133

hoofdstuk 7 | De relatie tussen participatie aan leeractiviteiten buiten hetk 7 | De relatie tussen participatie aan leeractiviteiten buiten het kaderTabel 7.4Type contract op 29 jaar naar het aantal opleidingen gestart buiten hetkader van de job tot 23 jaar0 1 2 of meerN % N % N %Vast contract 759 87,9 291 82,2 46 78,0Tijdelijk contract 82 9,5 41 11,6 10 16,9Interim contract 18 2,1 15 4,2 2 3,4Tewerkstellingsmaatregel 4 0,5 7 2,0 1 1,7Totaal 863 100,0 354 100,0 59 100,0Tabel 7.5Cramer’s V=0,079**Bron SONAR C76(23) & C76(29)Horizontale match op 29 jaar naar het aantal opleidingen gestart buiten hetkader van de job tot 23 jaar0 1 2 of meerN % N % N %Helemaal 428 45,5 156 40,4 23 36,5Enigszins 251 26,7 105 27,2 13 20,6Helemaal niet 262 27,8 125 32,4 27 42,9Totaal 941 100,0 386 100,0 63 100,0Gamma=- 0,113**Bron SONAR C76(23) & C76(29)Tabel 7.6Verticale mismatch op 29 jaar naar het aantal opleidingen gestart buitenhet kader van de job tot 23 jaar0 1 2 of meerN % N % N %Te hoge opleiding 103 11,1 47 12,3 10 16,4134Juiste goede opleiding 748 80,9 298 78,2 47 77,0Te lage opleiding 74 8,0 36 9,4 4 6,6Totaal 925 100,0 381 100,0 61 100,0Cramer’s V=0,032Bron SONAR C76(23) & C76(29)7.2.2 Tussen 23 en 26 jaar

Wanneer we kijken naar de impact van de gevolgde opleidingen buiten het kadervan de job tussen 23 en 26 jaar, dan stellen we opnieuw vast dat de impact zwakof nauwelijks aanwezig is. De gevolgde opleidingen tussen 23 en 26 jaar hangenenkel statistisch significant samen met werkloos zijn en type contract van delaatste job tot op 29 jaar. Respondenten die geen opleiding gevolgd hebben, zijnrelatief minder vaak werkloos dan respondenten die twee of meer opleidingengevolgd hebben en hebben relatief vaker een vast contract dan respondenten dieéén of meer opleidingen gevolgd hebben. Het verband tussen type contract enopleidingen buiten het kader van de job is echter zeer zwak.Tabel 7.7Werkloosheid op 29 jaar naar het aantal opleidingen gestart buiten hetkader van de job tussen 23 en 26 jaar0 1 2 of meerN % N % N %Werken 1191 95,4 304 93,8 33 75,0Werkloos 57 4,6 20 6,2 11 25,0Totaal 1248 100,0 324 100,0 44 100,0Cramer’s V=0,147***Bron SONAR C76(26) & C76(29)k 7 | De relatie tussen participatie aan leeractiviteiten buiten het kaderhoofdstuk 7 | De relatie tussen participatie aan leeractiviteiten buiten hetTabel 7.8Jobtevredenheid op 29 jaar naar het aantal opleidingen gestart buiten hetkader van de job tussen 23 en 26 jaar0 1 2 of meerN % N % N %Heel ontevreden 3 0,2 6 1,9 0 0,0Eerder ontevreden 33 2,6 12 3,7 2 5,4Noch (on)tevreden 94 7,5 21 6,5 8 18,9Eerder tevreden 783 62,6 192 59,8 17 43,2Heel tevreden 338 27,0 92 28,0 13 32,4Totaal 1251 100,0 321 100,0 40 100,0Gamma=-0,023Bron SONAR C76(26) & C76(29)135

hoofdstuk 7 | De relatie tussen participatie aan leeractiviteiten buiten hetk 7 | De relatie tussen participatie aan leeractiviteiten buiten het kaderTabel 7.9Loon in de laatste / huidige job tot op 29 jaar naar het aantal opleidingengestart buiten het kader van de job tussen 23 en 26 jaar0 1 2 of meerN % N % N % 1735 185 15,0 53 16,7 5 13,5Totaal 1235 100,0 318 100,0 40 100,0Tabel 7.10Gamma=0,027Bron SONAR C76(26) & C76(29)Type contract op 29 jaar naar het aantal opleidingen gestart buiten hetkader van de job tussen 23 en 26 jaar0 1 2 of meerN % N % N %Vast contract 990 86,6 222 77,4 29 74,4Tijdelijk contract 116 10,1 56 19,5 6 15,4Interim contract 28 2,4 7 2,4 3 7,7Tewerkstellingsmaatregel 9 0,8 2 0,7 1 2,6Totaal 1143 100,0 287 100,0 39 100,0Cramer’s V=0,093***Bron SONAR C76(26) & C76(29)Tabel 7.11Horizontale match op 29 jaar naar het aantal opleidingen gestart buiten hetkader van de job tussen 23 en 26 jaar1360 1 2 of meerN % N % N %Helemaal 561 44,9 141 43,9 21 56,8Enigszins 340 27,2 91 28,3 13 32,4Helemaal niet 349 27,9 89 27,7 6 10,8Totaal 1250 100,0 321 100,0 40 100,0Gamma=-0,058Bron SONAR C76(26) & C76(29)

Tabel 7.12Verticale mismatch op 29 jaar naar het aantal opleidingen gestart buitenhet kader van de job tussen 23 en 26 jaar0 1 2N % N % N %Te hoge opleiding 143 11,6 50 15,7 6 16,2Juiste goede opleiding 993 80,9 244 76,7 30 75,7Te lage opleiding 92 7,5 24 7,5 4 8,1Totaal 1228 100,0 318 100,0 40 100,0Cramer’s V=0,038Bron SONAR C76(26) & C76(29)7.2.3 Tussen 26 en 29 jaarWe kijken hier naar de samenhang tussen het volgen van een opleiding buiten hetkader van de job tussen 26 en 29 jaar en werkloosheid, loon en jobtevredenheidop 29 jaar. De leeractiviteiten hangen statistisch significant samen metwerkloosheid en jobtevredenheid. Het verband met werkloosheid is relatief zwak(Cramer’s V=0,070). Respondenten die een opleiding gevolgd hebben, makenmeer kans om werkloos te zijn op 29 jaar dan respondenten die geen opleidinggevolgd hebben (tabel 7.13). Respondenten die een opleiding gevolgd hebben zijnbovendien minder tevreden met hun job dan respondenten die geen opleidinghebben aangevangen tussen 26 en 29 jaar (Gamma=-0,133; tabel 7.15). Tussenloon en leeractiviteiten is er geen duidelijk verband (tabel 7.14).k 7 | De relatie tussen participatie aan leeractiviteiten buiten het kaderhoofdstuk 7 | De relatie tussen participatie aan leeractiviteiten buiten hetTabel 7.13Werkloosheid op 29 jaar naar het aantal opleidingen gestart buiten hetkader van de job tussen 26 en 29 jaar0 1 2 of meerN % N % N %Werken 1329 94,8 193 92,8 11 78,6Werkloos 73 5,2 15 7,2 3 21,4Totaal 1402 100,0 208 100,0 14 100,0Cramer’s V=0,070*Bron SONAR C76(29)137

hoofdstuk 7 | De relatie tussen participatie aan leeractiviteiten buiten hetk 7 | De relatie tussen participatie aan leeractiviteiten buiten het kaderTabel 7.14Loon op 29 jaar naar het aantal opleidingen gestart buiten het kader vande job tussen 26 en 29 jaar0 1 2 of meerN % N % N % 1735 218 15,8 22 10,7 4 30,8Totaal 1383 100,0 205 100,0 13 100,0Tabel 7.15Gamma=-0,020Bron SONAR C76(29)Jobtevredenheid in de laatste / huidige job tot op 29 jaar naar het aantalopleidingen gestart buiten het kader van de job tussen 26 en 29 jaar0 1 2 of meerN % N % N %Heel ontevreden 7 0,5 2 1,0 0 0,0Eerder ontevreden 38 2,7 10 4,9 0 6,3Noch (on)tevreden 104 7,4 20 9,7 1 7,7Eerder tevreden 860 61,4 127 61,7 8 61,5Heel tevreden 392 28,0 47 22,8 4 30,8Totaal 1401 100,0 206 100,0 13 100,0Gamma=-0,133*Bron SONAR C76(29)7.2.4 Tot 29 jaar138Tenslotte kijken we naar het effect van opleidingen gevolgd buiten het kader vande job gedurende de hele arbeidsloopbaan op werkloosheid, loon enjobtevredenheid. Wanneer we alle gevolgde opleidingen buiten het kader van dejob sinds het verlaten van het initieel onderwijs voor de eerste keer optellen tot 29jaar, dan stellen we vast dat enkel werkloosheid (zie tabel 7.16) statistischsignificant samenhangt met het volgen van een opleiding (Cramer’s V=0,127).Hoe meer opleidingen men gevolgd heeft, hoe groter de kans op werkloosheid op

29-jarige leeftijd. Loon en jobtevredenheid zijn niet statistisch significant verwantmet de gevolgde opleidingen.Tabel 7.16Werkloosheid op 29 jaar naar het aantal opleidingen gestart buiten hetkader van de job na het verlaten van het onderwijs tot 29 jaar0 1 2 3N % N % N % N %Werken 783 95,4 498 95,6 186 92,1 66 82,5Werkloos 38 4,6 23 4,4 16 7,9 14 17,5Totaal 821 100,0 521 100,0 202 100,0 80 100,0Tabel 7.17Cramer’s V=0,127***Bron SONAR C76(26) & C76(29)Jobtevredenheid op 29 jaar naar het aantal opleidingen gestart buiten hetkader van de job na het verlaten van het onderwijs tot 29 jaark 7 | De relatie tussen participatie aan leeractiviteiten buiten het kaderhoofdstuk 7 | De relatie tussen participatie aan leeractiviteiten buiten het0 1 2 3N % N % N % N %Heel ontevreden 2 0,2 3 0,6 4 2,0 0 0,0Eerder ontevreden 19 2,3 16 3,1 7 3,4 6 8,0Noch (on)tevreden 66 8,0 33 6,4 19 9,4 7 9,3Eerder tevreden 511 61,8 327 63,5 118 58,1 39 52,0Heel tevreden 229 27,7 136 26,4 55 27,1 23 30,7Totaal 827 100,0 515 100,0 203 100,0 75 100,0Gamma=-0,035Bron SONAR C76(26) & C76(29)139

hoofdstuk 7 | De relatie tussen participatie aan leeractiviteiten buiten hetk 7 | De relatie tussen participatie aan leeractiviteiten buiten het kaderTabel 7.18Loon in de laatste / huidige job tot op 29 jaar naar het aantal opleidingengestart buiten het kader van de job na het verlaten van het onderwijs tot 29jaar0 1 2 3N % N % N % N % 1735 129 15,8 77 15,1 27 13,4 11 14,9Totaal 809 100,0 513 100,0 201 100,0 78 100,07.3 SamenvattingGamma=-0,035Bron SONAR C76(26) & C76(29)140In tabel 7.19 geven we een overzicht van de vastgestelde verbanden tussen hetvolgen van een opleiding buiten het kader van de job en arbeidsmarktsucces op 29jaar. De kruisjes in tabel 7.19 verwijzen naar statistisch significante verbanden opbasis van de associatiemaat Cramer’s. De plusjes en minnetjes verwijzen naarstatistisch significante verbanden op basis van de associatiemaat Gamma. Plusbetekent een positief verband, min een negatief verband. Wanneer Cramer’s Vsignificant is en 0,1 of meer bedraagt en wanneer Gamma 0,2 of meer bedraagt,dan worden de kruisjes, plussen en minnen gearceerd.We merken op basis van tabel 7.19 op dat de meeste waarden statistisch nietsignificant zijn en, wanneer ze dat wel zijn, dat de meeste verbanden zwak zijn.Werkloosheid is de enige indicator voor arbeidsmarktsucces die duidelijksamenhangt met het volgen van opleidingen buiten het kader van de job, gevolgddoor het type contract. Wat echter sterk opvalt is dat de gevonden verbandentegen de verwachtingen in geen positief maar eerder een negatieve impact vanleeractiviteiten op arbeidsmarktsucces veronderstellen. Respondenten die een ofmeerdere opleidingen hebben gevolgd, zijn relatief vaker werkloos, hebben relatiefminder vaak een vast contract, hebben relatief minder vaak een job dat inhoudelijkovereenstemt met de opleiding en zijn relatief minder vaak tevreden met hun jobop 29-jarige leeftijd. We beschikken op basis van de bivariate analyses niet overvoldoende informatie om te achterhalen wat de reden is van het negatieveverband. Het negatieve verband tussen gevolgde opleidingen buiten het kader vande job en arbeidsmarktsucces zou kunnen betekenen dat het volgen van een

ijkomende opleiding buiten het kader van de job gebeurt vanwege anderemotieven dan het verbeteren van de arbeidsmarktpositie. Een negatief verbandkan dan betekenen dat deze respondenten minder bezig zijn met hunarbeidsmarktpositie dan andere respondenten en/of door het volgen vanleeractiviteiten buiten het kader van de job juist hun arbeidsmarktpositie andersgaan inschatten. Een andere verklaring zou kunnen zijn dat, indien er toch sprakeis van arbeidsgerelateerde motieven, er nog niet genoeg tijd is verstreken om degevolgde opleidingen een positief effect te laten hebben op dearbeidsmarktpositie. In ieder geval lijkt het volgen van leeractiviteiten buiten hetkader van de job niet het effect te evenaren van leeractiviteiten binnen het kadervan de job. Omdat we in dit hoofdstuk geen onderscheid hebben gemaakt naartype opleiding buiten het kader van de job en één afgeleide variabele gebruikthebben die participatie aan alle types opleidingen buiten het kader van de jobmeet, weten we niet of de verschillende types opleidingen op dezelfde maniersamenhangen met arbeidsmarktsucces. Meer onderzoek naar het verschil tussenverscheidene soorten opleidingen voor de verschillende leeftijdscategorieën is aante raden in de toekomst.k 7 | De relatie tussen participatie aan leeractiviteiten buiten het kaderhoofdstuk 7 | De relatie tussen participatie aan leeractiviteiten buiten hetTabel 7.19Samenvatting van de waargenomen verbanden tussen participatie aanleeractiviteiten buiten het kader van de job en arbeidsmarktsuccesWERK TEV LOON CON HM VMMOpleidingen tot 23 jaar x -Opleidingen tussen 23 en 26 jaar x xOpleidingen tussen 26 en 29 jaar x - n.v.t. n.v.t. n.v.t.Opleidingen tot 29 jaar x n.v.t. n.v.t. n.v.t.* WERK = werkloosheid; TEV = jobtevredenheid; LOON = nettoloon; CON =contract; HM = horizontale match; VMM = verticale mismatchBron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)141

- DEEL 4 DE RELATIE TUSSENSOCIAAL KAPITAAL, PARTICIPATIEAAN LEVENSLANG LEREN ENARBEIDSMARKTSUCCES -hoofdstuk 7 | De relatie tussen participatie aan leeractiviteiten buiten het kader van de job en arbeidsmarktsucces 143

8 | De relatie tussen sociaal kapitaal enarbeidsmarktsucces8.1 InleidingIn deel 3 hebben we onderzocht in welke mate arbeidsmarktsucces verklaard kanworden door participatie aan levenslang leren. In hoofdstuk 6 stelden we vast dathet volgen van leeractiviteiten binnen het kader van de job en in mindere mate hetvolgen van leeractiviteiten buiten het kader van de job een impact hebben oparbeidsmarktsucces. Niet alleen van levenslang leren maar ook van sociaal kapitaalverwachten beleidsmakers en onderzoekers veel. Ze gaan er van uit dat zowellevenslang leren als sociaal kapitaal welvaart en welzijn van het individu en demaatschappij positief kunnen beïnvloeden (Knipprath & De Rick, 2011). In dithoofdstuk gaan we daarom op basis van het theoretisch model in hoofdstuk 1(figuur 1.3) na in welke mate sociaal kapitaal arbeidsmarktsucces vanjongvolwassenen kan verklaren. In de volgende twee hoofdstukken gaan we nawelke invloed sociaal kapitaal op participatie aan levenslang leren uitoefent.Arbeidsmarktsucces wordt wederom gemeten aan de hand van zes indicatoren:werkloosheid, jobtevredenheid, loon, contract, horizontale match en verticalemismatch. We kijken eerst naar de toestand op 29 jaar op het moment van dederde bevraging om te bepalen of iemand werkloos is of niet. Daarna kijken wenaar de overige indicatoren die weergeven welke job men voor het laatst tot deleeftijd van 29 jaar heeft uitgeoefend. De indicatoren voor sociaal kapitaal kunnenin drie groepen onderverdeeld worden: (1) lidmaatschap van verenigingenwaaronder vrijwilligerswerk en het hebben van een partner; (2) zoekkanalen diegehanteerd worden om werk te vinden en informatiebronnen over solliciteren ende arbeidsmarkt; en (3) houding ten opzichte van werk. De eerste twee groepengeven de structurele dimensie van sociaal kapitaal weer. Terwijl lidmaatschap van

hoofdstuk 8 | De relatie tussen sociaal146kapitaal en arbeidsmarktsuccesverenigingen en partnerschap een netwerk met de aanwezigheid van potentiëlehulpbronnen suggereren, zijn zoekkanalen en informatiebronnen voorbeelden vanhulpbronnen die werkelijk in de praktijk worden ingezet. De houding ten opzichtevan werken, de laatste groep indicatoren, verwijst naar de interpretatieve dimensievan sociaal kapitaal. De interpretatieve dimensie van sociaal kapitaal in verbandmet werk houdt het discours van betekenisvolle anderen in dat het eigen discoursof houding ten opzichte van werken kan beïnvloeden (zie hoofdstuk 1). We metenmet andere woorden hier de houding die de respondent zelf heeft, maar wekunnen het proces van hoe deze houding beïnvloed wordt door betekenisvolleanderen niet blootleggen. Omdat het theoretisch model over de relatie tussenlevenslang leren, sociaal kapitaal en werk (figuur 1.3 in hoofdstuk 1) aantoont datsociaal kapitaal door onder andere te participeren aan levenslang leren met de tijdkan veranderen, meten we wanneer mogelijk de aanwezigheid van sociaal kapitaalop verschillende momenten in de arbeidsloopbaan. Niettemin willen we de lezerer op wijzen dat de indicatoren voor sociaal kapitaal niet exhaustief zijn. Zo metenwe niet het volledige netwerk en de aanwezigheid van alle potentiële hulpbronnenof werkelijk ingezette hulpbronnen van de respondenten. Er werden binnenSONAR bijvoorbeeld geen vragen over familie (met uitzondering van de vragenover de socio-economische status van de ouders), kennis, vrienden of collega’sgesteld die ook tot het netwerk van de respondenten kunnen behoren. Tenslottewerd het hanteren van zoekkanalen en gebruikmaken van informatie enkelgemeten net voor of na de intrede op de arbeidsmarkt en niet tijdens de gehelearbeidsloopbaan.De meerderheid van de indicatoren in dit hoofdstuk zijn nominaal of ordinaal enbevatten vaak meer dan twee of drie categorieën. Daardoor nemen kruistabellenveel plaats in beslag en rapporteren we enkel de sterkte van het verband en designificantie van het verband in dit hoofdstuk. Wanneer een van de tweevariabelen nominaal is, gebruiken we de associatiemaat Cramer’s V. Wanneerbeide variabelen ordinaal zijn, gebruiken we de associatiemaat Gamma. Dewaarden voor de associatiemaat Gamma spreken voor zich en illustreren hoe desamenhang in elkaar zit. Maar omdat de waarden voor de associatiemaat Cramer’sV moeilijker te interpreteren zijn zonder de aanwezigheid van een kruistabel gevenwe in geval van significante verbanden toelichting.8.2 Lidmaatschap verenigingenLidmaatschap van verenigingen werd op twee verschillende manieren bevraagd:(1) lidmaatschap op het moment dat de respondent het initieel onderwijs verlaat;en (2) lidmaatschap tussen 21 en 26 jaar. Lidmaatschap op het moment van hetverlaten van het initieel onderwijs werd bevraagd in de laatste enquête op 29-jarige

leeftijd. Er werd toen een onderscheid gemaakt naar jeugdverenigingen,sportverenigingen, sociaal-politieke verenigingen, sociaal-culturele verenigingen,culturele verenigingen, hobbyclubs en andere. We hebben voor onderstaandeanalyses het aantal lidmaatschappen opgeteld. Lidmaatschap tussen 21 en 26 jaarwerd bevraagd in de tweede enquête op 26-jarige leeftijd. De vraagstelling luidt alsvolgt: “Was u tijdens de afgelopen vijf jaar lid van één of meerdere verenigingen,zoals bijvoorbeeld een jeugdbeweging, sportvereniging, politieke ofnatuurvereniging?” en er kon enkel met ja of nee op deze vraag geantwoordworden. Deze vraagstelling in de tweede enquête dekt dus een grotere periode dande vraagstelling uit de derde enquête. Bovendien verlaten veel respondenten hetinitieel onderwijs voor de eerste keer in de periode tussen 21 en 26 jaar (41%).Sociaal kapitaal wordt voor hen dan gemeten voor, bij en/of na het verlaten vanhet initieel onderwijs. Verder werd er gevraagd of men een leiderschapsfunctie opzich had genomen in deze verenigingen en of men naast de verenigingen ookonbetaald vrijwilligerswerk verrichtte.De sterkte van het verband tussen lidmaatschap van verenigingen enarbeidsmarktsucces wordt weergegeven in tabel 8.1 en tabel 8.2. Uit deze tabellenblijkt dat enkel het loon een samenhang vertoont met lidmaatschap bij hetverlaten van het initieel onderwijs. Hoe meer verenigingen waarvan men lid wasbij het verlaten van het initieel onderwijs, hoe meer loon men in de laatste job totop 29 jaar blijkt te verdienen. Het verband is statistisch significant maar eerderzwak. Wanneer we kijken naar lidmaatschap over een langere periode, tussen 21en 26 jaar, dan zien we een gelijkaardig significant verband met het loon. Hetlidmaatschap van verenigingen tussen 21 en 26 jaar hangt ook statistischsignificant samen met horizontale match: 23% van de respondenten die lid warenzien helemaal geen inhoudelijke overeenstemming tussen job en opleiding integenstelling tot 33% van de respondenten die geen lid waren. Opvallend is weldat bijna evenveel respondenten die lid waren als respondenten die geen lid warenvinden dat hun job inhoudelijk helemaal overeenstemt met hun opleiding:respectievelijk 46% en 44%. Het verband tussen lidmaatschap en overigeindicatoren is statistisch niet significant.

hoofdstuk 8 | De relatie tussen sociaalkapitaal en arbeidsmarktsuccesTabel 8.1Relatie tussen arbeidsmarktsucces en het aantal lidmaatschappen vanverengingen bij het verlaten van het initieel onderwijsIndicator arbeidsmarktsucces Associatiemaat Waarde en significantieWerkloosheid Cramer’s V 0,057Jobtevredenheid Gamma 0,005Loon Gamma 0,138***Contract Cramer’s V 0,058Horizontale match Gamma 0,032Verticale mismatch Cramer’s V 0,003Bron SONAR C76(29)Tabel 8.2Relatie tussen arbeidsmarktsucces en het al dan niet lid zijn geweest vaneen vereniging tussen 21 en 26 jaarIndicator arbeidsmarktsucces Associatiemaat Waarde en significantieWerkloosheid Cramer’s V 0,043Jobtevredenheid Cramer’s V 0,080Loon Cramer’s V 0,174***Contract Cramer’s V 0,052Horizontale match Cramer’s V 0,119***Verticale mismatch Cramer’s V 0,051Bron SONAR C76(26) & C76(29)148In tabel 8.3 komt de samenhang tussen arbeidsmarktsucces en het hebben van eenleidinggevende functie in een vereniging aan bod. Uit deze tabel blijkt wederomdat het hebben van een leidinggevende functie in verenigingen tussen 21 tot 26jaar beter verwant is met arbeidsmarktsucces dan een leidinggevende functie bijhet verlaten van het initieel onderwijs. Enkel de samenhang met horizontalematch is significant wanneer er gepeild wordt naar het hebben van eenleidinggevende functie in verenigingen bij het verlaten van het initieel onderwijs.Het hebben van een leidinggevende functie in een vereniging tussen 21 en 26 jaardaarentegen is statistisch significant gerelateerd met jobtevredenheid, loon,contract en opnieuw horizontale match. Respondenten die een leidinggevendefunctie hadden, vinden relatief vaker dat hun opleiding inhoudelijk overeenkomtmet hun job, verdienen relatief meer, zijn relatief meer tevreden met hun werkmaar hebben relatief minder vaak een vast contract dan respondenten die geenleidinggevende functie hadden in een vereniging. De relatie tussenjobtevredenheid en leidinggevende functie is echter zeer zwak en de waarde voorCramer’s V blijft onder 0,1.

Tabel 8.3Relatie tussen arbeidsmarktsucces en het hebben van een leidinggevendefunctie in een verenigingIndicator arbeidsmarktsucces Associatiemaat Waarde en significantieBij verlatenregulier onderwijsWerkloosheid Cramer’s V 0,003 0,047Jobtevredenheid Cramer’s V 0,048 0,078*Loon Cramer’s V 0,092 0,110**Tussen 21 en 26jaarContract Cramer’s V 0,061 0,121***Horizontale match Cramer’s V 0,102*** 0,123***Verticale mismatch Cramer’s V 0,037 0,051Bron SONAR C76(26) & C76(29)De samenhang tussen onbetaald vrijwilligerswerk en arbeidsmarktsucces staatbeschreven in tabel 8.4 en is bijzonder zwak ongeacht het tijdsmoment waarop hetal dan niet uitvoeren van onbetaald vrijwilligerswerk in beschouwing wordtgenomen. Zowel bij het verlaten van het initieel onderwijs als tijdens een langereperiode tussen 21 en 26 jaar is onbetaald vrijwilligerswerk statistisch significantgerelateerd met enkel horizontale match. Respondenten die geen onbetaaldvrijwilligerswerk hebben verricht, zien in hun laatste job tot op 29 jaar relatiefminder vaak inhoudelijke overeenstemming tussen opleiding en werk dan andererespondenten. Verder blijkt dat respondenten die wel vrijwilligerswerk verrichttenop het moment van het verlaten van het initieel onderwijs minder vaak een vastcontract te hebben dan respondenten die geen vrijwilligerswerk verrichtten.Overige samenhangen tussen de indicatoren voor arbeidsmarktsucces envrijwilligerswerk zijn statistisch niet significant.Tabel 8.4Relatie tussen arbeidsmarktsucces en onbetaald vrijwilligerswerkIndicator arbeidsmarktsucces Associatiemaat Waarde en significantieBij verlateninitieel onderwijsWerkloosheid Cramer’s V 0,025 0,000Jobtevredenheid Cramer’s V 0,049 0,039Loon Cramer’s V 0,075 0,070Contract Cramer’s V 0,094** 0,053Tussen 21 en 26jaarHorizontale match Cramer’s V 0,066* 0,097***Verticale mismatch Cramer’s V 0,025 0,018Bron SONAR C76(26) & C76(29)

hoofdstuk 8 | De relatie tussen sociaalkapitaal en arbeidsmarktsucces8.3 PartnerHet hebben van een partner kan er voor zorgen dat men toegang krijgt tot eenuitgebreider netwerk en extra hulpbronnen. Wanneer de partner bovendien hoogopgeleid is en werk heeft, neemt de kans tot een ruimer netwerk of betere toegangtot extra hulpbronnen toe. Op die manier kan men ook de arbeidsmarktpositie ensociale status verbeteren. Maar onderzoekers waarschuwen bij netwerkanalysesvoorzichtig om te gaan met de interpretatie van het effect van partner, familie engelijkgestemde vrienden op de arbeidssituatie vanwege het ‘homophily’ effect. Heteffect van sociaal kapitaal is dan eerder een afspiegeling van het feit dat mensenbevriend geraken met gelijkgestemden of familie zijn van mensen met eengelijkwaardige socio-economische positie dan een rechtstreeks effect van deachtergrondkenmerken van die vrienden (Mouw, 2006). In de onderstaandetabellen wordt er gekeken naar de samenhang van arbeidsmarktsucces met hethebben van een vaste relatie en de socio-economische positie van die vaste relatieop 23- en op 26-jarige leeftijd. Er zijn enkele kleine verschillen op te merken in desamenhangen naargelang de leeftijd waarop gekeken wordt naar sociaal kapitaal.In tabel 8.5 zien we dat het hebben van een partner op 23-jarige leeftijd statistischsignificant samenhangt met loon en dat het hebben van een partner op 26-jarigeleeftijd statistisch significant samenhangt met jobtevredenheid. Respondenten dieeen partner hebben op 23-jarige leeftijd, verdienen meer op 29-jarige leeftijdterwijl respondenten die een partner hebben op 26-jarige leeftijd meer tevredenzijn met hun job. In beide gevallen ligt de waarde voor Cramer’s V net boven 0,1.De overige indicatoren van arbeidsmarktsucces zijn niet gerelateerd met hethebben van een partner.Tabel 8.5Relatie tussen arbeidsmarktsucces en het hebben van een vaste relatie op23 en op 26 jaarIndicator arbeidsmarktsucces Associatiemaat Waarde en significantie150Op 23 jaar Op 26 jaarWerkloosheid Cramer’s V 0,057 0,044Jobtevredenheid Cramer’s V 0,082 0,103**Loon Cramer’s V 0,102** 0,040Contract Cramer’s V 0,053 0,027Horizontale match Cramer’s V 0,051 0,036Verticale mismatch Cramer’s V 0,016 0,022Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)

Vervolgens gaan we na of er onder de respondenten die een partner hebben eenonderscheid gemaakt kan worden naargelang de socio-economische positie van departner. Uit tabel 8.6 blijkt dat het hebben van een partner op 23-jarige leeftijdstatistisch significant samenhangt met loon en dat het hebben van een partner op26-jarige leeftijd statistisch significant samenhangt met werkloosheid.Respondenten die een partner hebben op 23-jarige leeftijd, verdienen meer op 29-jarige leeftijd terwijl respondenten die een partner hebben op 26-jarige leeftijdminder kans maken om werkloos te zijn op 29 jaar. Wederom zijn de overigeindicatoren van arbeidsmarktsucces niet gerelateerd met het hebben van eenpartner.Tabel 8.6Relatie tussen arbeidsmarktsucces en het hebben van werk van de vasterelatie op 23 en op 26 jaarIndicator arbeidsmarktsucces Associatiemaat Waarde en significantieOp 23 jaar Op 26 jaarWerkloosheid Cramer’s V 0,034 0,108***Jobtevredenheid Cramer’s V 0,031 0,037Loon Cramer’s V 0,163*** 0,080Contract Cramer’s V 0,087 0,063Horizontale match Cramer’s V 0,040 0,050Verticale mismatch Cramer’s V 0,054 0,043Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Uit tabel 8.7 blijkt dat het onderwijsniveau van de vaste partner wel significant ensterk samenhangt met arbeidsmarktsucces van de respondenten en dat hetverband wanneer er gekeken wordt naar de situatie op 26-jarige leeftijd in lichtemate sterker is dan wanneer er gekeken wordt naar de situatie op 23-jarige leeftijd.Respondenten met een hoogopgeleide partner zijn relatief minder vaak werkloosdan respondenten met een laagopgeleide partner: 15% van de respondenten meteen partner zonder diploma hoger secundair onderwijs is werkloos in tegenstellingtot 3% à 4% van de respondenten met een hoger opgeleide partner. Verder blijktdat respondenten met een hoogopgeleide partner relatief meer verdienen enrelatief vaker een job hebben dat inhoudelijk en qua niveau overeenstemt met degenoten opleiding dan respondenten met een lager opgeleide partner. Het verbandtussen contract en de opleiding van de partner is minder eenduidig: zowel 76%van de respondenten met een partner zonder hoger secundair onderwijsdiplomaals van de respondenten met een partner met een universitair diploma hebben eenvast contract in tegenstelling tot 80% of meer van de overigerespondentengroepen. Bovendien hebben respondenten met een partner die

hoofdstuk 8 | De relatie tussen sociaalkapitaal en arbeidsmarktsuccesuniversitair is opgeleid het relatief vaakst een tijdelijk contract. De vraag blijft ofde verbanden in tabel 8.7 eerder wijst op een samenzijn met gelijkgestemden danop een direct effect van de socio-economische positie van de partner op hetarbeidsmarktsucces van de respondent.Tabel 8.7Relatie tussen arbeidsmarktsucces en het opleidingsniveau van de vasterelatie op 23 en op 26 jaarIndicator arbeidsmarktsucces Associatiemaat Waarde en significantieOp 23 jaar Op 26 jaarWerkloosheid Cramer’s V 0,165*** 0,171***Jobtevredenheid Gamma 0,012 -0,018Loon Gamma 0,241*** 0,245***Contract Cramer’s V 0,109*** 0,132***Horizontale match Gamma 0,253*** 0,271***Verticale mismatch Cramer’s V 0,087 0,096*Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)8.4 Zoekkanalen en informatie over solliciteren152Terwijl in paragraaf 8.3 naar het netwerk en de aanwezigheid van potentiëlehulpbronnen werd gekeken, gaan we hier de samenhang na tussen hetdaadwerkelijk inzetten van hulpbronnen of zoekkanalen bij de eerste intrede op dearbeidsmarkt en het verkrijgen van informatie tijdens de initiële schoolloopbaanover het zoeken van werk inclusief sollicitatietrainingen met arbeidsmarktsucces.In tabel 8.8 beschrijven we de samenhang tussen het al dan niet gebruikt hebbenvan persoonlijke relaties tijdens de intrede van de arbeidsmarkt om werk te vindenen arbeidsmarktsucces op 29 jaar. Hoewel tussen de intrede van de arbeidsmarkten de leeftijd van 29 jaar voor sommige respondenten er wel heel veel tijd tussenzit, tot zelfs tien jaar, stellen we toch twee statistische significante samenhangenvast: loon en horizontale match. Respondenten die persoonlijke relaties gebruikthebben, hebben in de laatste job tot op 29 jaar relatief minder loon en vindenminder inhoudelijke overeenstemming tussen hun opleiding en job (cf. Van Trier,Coppieters & Nonneman, 2011). Het zwakke maar negatieve effect van hetinzetten van persoonlijke relaties op arbeidsmarktsucces zou een indicatie kunnenzijn dat het inzetten van persoonlijke relaties gebeurt door een groeprespondenten met een bepaald profiel dat minder garantie op arbeidsmarktsuccesbiedt.

Tabel 8.8Relatie tussen arbeidsmarktsucces en het al dan niet gebruikt hebben vanpersoonlijke relaties tijdens de intrede van de arbeidsmarkt bij het vindenvan een baanIndicator arbeidsmarktsucces Associatiemaat Waarde en significantieWerkloosheid Cramer’s V 0,013Jobtevredenheid Cramer’s V 0,052Loon Cramer’s V 0,119**Contract Cramer’s V 0,063Horizontale match Cramer’s V 0,091**Verticale mismatch Cramer’s V 0,054Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Naast het gebruik van persoonlijke relaties werd er ook gepeild naar het aantalorganisaties die de respondenten benaderd hebben om een baan te vinden bij hunintrede van de arbeidsmarkt (tabel 8.9). Onder organisaties wordt verstaan:VDAB, uitzendkantoren, PWA, kantoren voor werving en selectie,plaatsingsdienst van de school, jobbeurzen, opendeurdagen van ondernemingenof instellingen en overige andere diensten, organisaties of vzw’s zoals vakbonden,gemeentediensten enzovoort. Het maximum aantal organisaties die derespondenten benaderd hebben is vier, het minimum is nul. De indicatoren voorarbeidsmarktsucces op 29 jaar of eerder hangen nauwelijks samen met dezoekacties bij intrede van de arbeidsmarkt. Enkel de samenhang tussenjobtevredenheid en het aantal benaderde organisaties is statistisch significant maarwel erg zwak: hoe meer organisaties werden benaderd bij intrede van dearbeidsmarkt, hoe meer ontevreden men is in de laatste job tot op 29 jaar. Het zoudus kunnen dat het genoodzaakt zijn tot het benaderen van organisaties om werkte zoeken een indicator is voor een risicovol profiel op de arbeidsmarkt waardoormen minder tevreden is met de situatie op 29 jaar.

hoofdstuk 8 | De relatie tussen sociaalkapitaal en arbeidsmarktsuccesTabel 8.9Relatie tussen arbeidsmarktsucces en het aantal benaderde organisaties bijintrede van de arbeidsmarkt om een baan te vindenIndicator arbeidsmarktsucces Associatiemaat Waarde en significantieWerkloosheid Cramer’s V 0,057Jobtevredenheid Gamma -0,092**Loon Gamma -0,035Contract Cramer’s V 0,060Horizontale match Gamma 0,060Verticale mismatch Cramer’s V 0,052Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Tenslotte is er gevraagd welke informatie de respondenten op school, in desecundaire school en/of in de hogeschool of universiteit, kregen aangeboden datvan nut was voor hun intrede in de arbeidsmarkt. Onder deze informatiebronnenbehoren: (1) leren schrijven van sollicitatiebrieven en CV; (2) informatie overVDAB; (3) informatie over bedrijven en uitzendkantoren, kantoren voor wervingen selectie; (4) informatie over zoeken van werk via personeelsadvertenties; (5)informatie over jobbeurzen; en (6) zelfstandig ondernemen. Enkel horizontalematch hangt significant samen met het aantal informatiebronnen dat werdaangereikt aan de respondenten tijdens hun initiële schoolloopbaan (tabel 8.10).Hoe meer informatie zij meekregen, hoe groter de inhoudelijke overeenstemmingtussen opleiding en werk in de laatste job tot op 29 jaar (Gamma=0,173).Tabel 8.10Relatie tussen arbeidsmarktsucces op 29 jaar en het totaal aantalaangereikte informatiebronnen over solliciteren tijdens de schoolloopbaanIndicator arbeidsmarktsucces Maat voor samenhang Sterkte van de samenhangWerkloosheid Cramer’s V 0,051Jobtevredenheid Gamma 0,045Loon Gamma 0,040154Contract Cramer’s V 0,062Horizontale match Gamma 0,173***Verticale mismatch Cramer’s V 0,074Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)8.5 Houding ten opzichte van werken

Naast de structurele dimensie heeft sociaal kapitaal ook een interpretatievedimensie. Binnen SONAR hebben we geen informatie over de opvattingen vanbetekenisvolle anderen over werk, maar we hebben wel informatie over deopvattingen van de respondenten zelf tegenover werken. In deze paragraafrapporteren we de samenhang tussen de houding ten opzichte van werken van derespondenten op 23- en op 26-jarige leeftijd en arbeidsmarktsucces op 29 jaar. Dehouding ten opzichte van werken werd gemeten binnen SONAR aan de hand vaneen tiental stellingen. Op basis van een principale componentenanalyse werdendrie schalen geconstrueerd: “werken geeft voldoening”, “werken voor het geld” en“werken is niet belangrijk” (zie bijlage 1). Daarnaast werd op 26-jarige leeftijd ooknog enkele andere stellingen voorgelegd aan de respondent en werd de attitude tenopzichte van carrière en promotie maken gemeten. Deze attitudes komen ook indeze paragraaf aan bod. Uit de onderstaande tabellen leiden we af dat desamenhang tussen de opvattingen ten opzichte van werk en arbeidsmarktsuccesweinig verschilt naargelang de leeftijd waarop de opvattingen werden gemeten,met uitzondering voor horizontale match, maar wel kan verschillen naargelang deindicatoren voor arbeidsmarktsucces, met uitzondering voor jobtevredenheid, ennaargelang de houding.In tabel 8.11 stellen we vast dat de stelling dat werken voldoening geeft, gemetenzowel op 23- als op 26-jarige leeftijd, statistisch significant samenhangt metwerkloosheid en jobtevredenheid. Respondenten die akkoord gaan met de stellingdat werken voldoening geeft op 23 en op 26 jaar werken relatief vaker op 29 jaardan respondenten die niet akkoord gaan met deze stelling (Cramer’sV=0,099~0,100). En hoe meer men zich met de stelling dat werken voldoeninggeeft kan vinden op 23 en op 26 jaar, hoe meer tevreden men is met zijn of haarjob op 29 jaar. Dit verband is eerder zwak. Tenslotte is er ook nog een zeer zwakmaar significant verband tussen contract en de houding ten opzichte van werk op23 jaar: 86% van de respondenten die zich helemaal kunnen vinden met de stellingdat werken voldoening schept heeft een vast contract, in tegenstelling tot 76% vande respondenten die zich helemaal niet kunnen vinden met deze stelling. Deoverige indicatoren voor arbeidsmarktsucces hangen statistisch niet significantsamen met de uitdrukking ‘werken geeft voldoening’.

hoofdstuk 8 | De relatie tussen sociaalkapitaal en arbeidsmarktsuccesTabel 8.11Relatie tussen arbeidsmarktsucces en de mate waarmee men akkoordgaat met de uitdrukking ‘werken geeft voldoening’ op 23 en op 26 jaarIndicator arbeidsmarktsucces Associatiemaat Waarde en significantie23 jaar 26 jaarWerkloosheid Cramer’s V 0,099** 0,100**Jobtevredenheid Gamma 0,113** 0,125***Loon Gamma 0,032 0,000Contract Cramer’s V 0,073* 0,047Horizontale match Gamma 0,004 0,010Verticale mismatch Cramer’s V 0,060 0,047Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)156Bij de opvatting ‘werken voor het geld’ vinden we relatief sterkere waarden voorde associatiematen Cramer’s V en Gamma dan bij de opvatting ‘werken geeftvoldoening’ (tabel 8.12). Bijna alle indicatoren voor arbeidsmarktsucces hangensamen met deze houding ten opzichte van werken met uitzondering vanwerkloosheid wanneer naar de leeftijd van 23 en 26 jaar wordt gekeken enhorizontale match wanneer naar de leeftijd van 26 jaar wordt gekeken. De sterkstesamenhang vinden we bij horizontale match en de houding ‘werken voor het geld’op 23-jarige leeftijd (Gamma=-0,310). Hoe minder men zich kon vinden op dieleeftijd met de stelling dat men werkt voor geld, hoe meer men inhoudelijkeovereenstemming ervaart tussen hun opleiding en werk op 29-jarige leeftijd. Ditsterke verband verdwijnt wanneer dezelfde houding ten opzichte van werkengemeten wordt op 26-jarige leeftijd. De significante samenhang van de overigeindicatoren, jobtevredenheid, loon, contract en verticale mismatch, met de stelling‘werken voor het geld’ blijft over de leeftijd heen stabiel. Hoe meer men zich metde stelling op 23- en op 26-jarige leeftijd vindt dat men werkt voor het geld, hoeminder tevreden men is met het werk, hoe vaker men zich te hoog of te laagopgeleid vindt, maar ook hoe meer kans men heeft op een vast contract. Dezebevindingen geven een indicatie dat wanneer men werk eerder beschouwt als eenbron van inkomsten, dan bereikt men meer stabiliteit maar minder tevredenheiden kwaliteit in de job. Maar de statistisch significante verbanden blijven nietteminerg zwak.

Tabel 8.12Relatie tussen arbeidsmarktsucces en de mate waarmee men akkoordgaat met de uitdrukking ‘werken voor het geld’ op 23 en op 26 jaarIndicator arbeidsmarktsucces Associatiemaat Waarde en significantie23 jaar 26 jaarWerkloosheid Cramer’s V 0,031 0,048Jobtevredenheid Gamma -0,133*** -0,141***Loon Gamma -0,131*** -0,120***Contract Cramer’s V 0,083** 0,076**Horizontale match Gamma -0,310*** 0,010Verticale mismatch Cramer’s V 0,067* 0,082**Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)In tabel 8.13 staat de samenhang tussen de houding ‘werken is niet belangrijk’ op23- en 26-jarige leeftijd en arbeidsmarktsucces beschreven. Ook hier blijktwerkloosheid niet significant gerelateerd te zijn met deze houding ten opzichtevan werk. Verder merken we op dat wanneer de houding ‘werken is nietbelangrijk’ gemeten wordt op 26-jarige leeftijd er sterkere verbanden wordengevonden dan wanneer de houding gemeten wordt op 23-jarige leeftijd, metuitzondering voor loon. Loon is zwak maar negatief gerelateerd met de houdingop 23 jaar dat werken niet belangrijk is: hoe meer men zich vindt in deze stelling,hoe minder men verdient in de laatste job tot op 29 jaar. Dit verband verdwijntwanneer we kijken naar deze houding op 26-jarige leeftijd. Verder is er een zwakmaar statistisch significant verband tussen verticale mismatch, jobtevredenheid ende houding dat werken niet belangrijk is, gemeten op 23- en op 26-jarige leeftijd.Hoe meer men zich vindt met de stelling dat werk niet belangrijk is, hoetevredener men is maar hoe vaker men zich te hoog of te laag opgeleid vindt voorzijn of haar job. Wederom zijn de verbanden relatief zwak, net als het verbandtussen de houding gemeten op 26-jarige leeftijd en het contract. Opmerkelijkgingen de respondenten met een vast contract meer akkoord met de stelling datwerken niet belangrijk is dan respondenten met een tijdelijk of ander contract.

hoofdstuk 8 | De relatie tussen sociaalkapitaal en arbeidsmarktsuccesTabel 8.13Relatie tussen arbeidsmarktsucces en de mate waarmee men akkoordgaat met de uitdrukking ‘werken is niet belangrijk’ op 23 en op 26 jaarIndicator arbeidsmarktsucces Associatiemaat Waarde en significantie23 jaar 26 jaarWerkloosheid Cramer’s V 0,071 0,037Jobtevredenheid Gamma 0,087* 0,121***Loon Gamma -0,082** -0,024Contract Cramer’s V 0,060 0,076**Horizontale match Gamma 0,018 -0,254***Verticale mismatch Cramer’s V 0,079* 0,082**Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Op 26-jarige leeftijd werd de vraag gesteld aan de respondenten hoe ze denkenover carrière en promotie maken. In tabel 8.14 wordt de relatie beschreven tussende mate waarin men akkoord gaat met de stelling ‘carrière maken mag het familiaalleven niet ernstig belemmeren’ en indicatoren voor arbeidsmarktsucces. Enkeljobtevredenheid en verticale mismatch blijken statistisch significant samen tehangen met de houding ten opzichte van carrière maken. Hoe meer men zich kanvinden met de stelling dat carrière maken geen belemmering mag zijn voor hetfamiliaal leven, hoe meer tevreden men is met zijn of haar job en hoe meer menvindt dat zijn of haar opleidingsniveau overeenstemt met de vereisten van de job.De overige indicatoren voor arbeidsmarktsucces hangen niet statistisch significantsamen met de houding ten opzichte van carrière maken.Tabel 8.14Relatie tussen arbeidsmarktsucces en de attitude ten opzichte van carrièremaken op 26 jaarIndicator arbeidsmarktsucces Associatiemaat Waarde en significantieWerkloosheid Cramer’s V 0,056Jobtevredenheid Gamma 0,181**158Loon Gamma -0,037Contract Cramer’s V 0,077Horizontale match Gamma 0,075Verticale mismatch Cramer’s V 0,103*Bron SONAR C76(26) & C76(29)In tabel 8.15 wordt tenslotte de relatie beschreven tussen de mate waarin menakkoord gaat met de stelling ‘bij promotie maken mag niet teveel stress komenkijken’ en indicatoren voor arbeidsmarktsucces. Enkel loon blijkt statistisch

significant samen te hangen met deze stelling over promotie maken (Gamma=-0,182). Hoe meer men zich kan vinden met deze stelling, hoe lager het loon op29-jarige leeftijd. De overige indicatoren voor arbeidsmarktsucces hangenstatistisch niet significant samen met de houding ten opzichte van promotiemaken.Tabel 8.15Relatie tussen arbeidsmarktsucces en de attitude ten opzichte van promotiemaken op 26 jaarIndicator arbeidsmarktsucces Associatiemaat Waarde en significantieWerkloosheid Cramer’s V 0,065Jobtevredenheid Gamma 0,046Loon Gamma -0,182***Contract Cramer’s V 0,088Horizontale match Gamma 0,037Verticale mismatch Cramer’s V 0,093Bron SONAR C76(26) & C76(29)Samengevat kunnen we stellen dat de houding ten opzichte van werken significantsamenhangt met arbeidsmarktsucces, maar de sterkte en de significantie van desamenhang verschilt naargelang de houding ten opzichte van werken, naargelangde indicator voor arbeidsmarktsucces en zelfs in geval van horizontale matchnaargelang het moment waarop de houdingen werden gemeten. Niettemin tonendeze verbanden aan dat de interpretatieve dimensie van sociaal kapitaal weldegelijk een belangrijke rol kan spelen als we kijken naar werkgerelateerdeuitkomsten en niet enkel naar participatie aan levenslang leren.8.6 SamenvattingIn tabel 8.16 vatten we de resultaten samen van de onderzochte verbanden tussensociaal kapitaal en arbeidsmarktsucces. De kruisjes in tabel 8.16 verwijzen naarstatistisch significante verbanden op basis van de associatiemaat Cramer’s V.Indien de verbanden op basis van de associatiemaat Gamma statistisch significantzijn op het niveau van 0,05 of lager, dan staat er een plus voor een positiefverband en een min voor een negatief verband. Wanneer Cramer’s V significant isen 0,1 of meer bedraagt en wanneer Gamma significant is en 0,2 of meer bedraagt,dan worden de kruisjes, plussen en minnetjes gearceerd. Indien bepaaldeindicatoren voor sociaal kapitaal op meerdere momenten werden gemeten, danwordt het sterkste verband gebruikt als informatie voor tabel 8.16. Over het

hoofdstuk 8 | De relatie tussen sociaal160kapitaal en arbeidsmarktsuccesalgemeen hebben we namelijk vastgesteld dat, met uitzondering van enkeleindicatoren, sociaal kapitaal een grotere impact op arbeidsmarktsucces heeftwanneer ze later in de arbeidsloopbaan worden gemeten dan op een vroegermoment. Op basis van tabel 8.16 kunnen we enkele conclusies trekken.Over het algemeen kunnen we concluderen dat sociaal kapitaal samenhangt metarbeidsmarktsucces. Niet elke indicator voor arbeidsmarktsucces hangt echtereven sterk samen met sociaal kapitaal – de helft van de waargenomen verbandenzijn zeer zwak - en niet alle samenhangen gedragen zich volgens deverwachtingen. Vooral bij vast contract valt de eerder negatieve impact van sociaalkapitaal op. Indien we arbeidsmarktsucces definiëren als het hebben van een vastcontract, stellen we bijvoorbeeld vast dat respondenten met een leidinggevendefunctie in een vereniging, respondenten die onbetaald vrijwilligerswerk hebbenverricht en respondenten met een hoogopgeleide partner minder vaak een vastcontract hebben dan laagopgeleiden en respondenten die geen vrijwilligerswerkuitvoerden of geen leiderschapsfunctie hadden in een vereniging. Nietteminhebben deze indicatoren voor sociaal kapitaal wel een positief effect op loon eninhoudelijke overeenstemming tussen job en opleiding.Ten tweede valt op dat terwijl loon en inhoudelijke overeenstemming, maar ookjobtevredenheid, door meerdere indicatoren van sociaal kapitaal verklaard kunnenworden, werkloosheid en verticale overeenstemming tussen job en opleidingminder vaak samenhangen met indicatoren voor sociaal kapitaal. Werkloosheidhangt enkel, maar wel duidelijk, samen met de socio-economische status van departner en de houding ‘werken geeft voldoening’. Respondenten met eenwerkende en hoogopgeleide partner en respondenten die zich kunnen vinden metde stelling dat werken voldoening geeft, maken relatief minder kans om werklooste zijn op 29 jaar dan andere respondenten. Lidmaatschap van verenigingen en deingezette hulpbronnen lijken geen impact op werkloosheid te hebben, noch opverticale mismatch. De overeenstemming tussen het kwalificatieniveau en dat watvoor de job vereist is om ze naar behoren uit te voeren hangt opvallend wel samenmet de interpretatieve dimensie van sociaal kapitaal. Respondenten die vinden datze werken om geld te verdienen maar werk niet echt belangrijk vinden, vindenzich relatief vaker te hoog of te laag opgeleid. Hoe meer men zich kan vinden metde stelling dat carrière maken geen belemmering mag zijn voor het familiaal leven,hoe meer men vindt dat zijn of haar opleidingsniveau overeenstemt met devereisten van de job.Dat meer dan de helft van de indicatoren van de interpretatieve dimensiesamenhangen met arbeidsmarktsucces is de derde opvallende conclusie. Designificante, maar weliswaar niet altijd even sterke, verbanden tonen aan dat deinterpretatieve dimensie van sociaal kapitaal wel degelijk een belangrijke rol kanspelen in het verklaren van arbeidsmarktsucces. Deze interpretatieve dimensiewerd tot nu toe in netwerkanalyses niet meegenomen om statusverwerving te

verklaren. Hoewel in andere disciplines er steeds meer aandacht gaat naar waardenen attitudes op vlak van werken, is er vandaag nog relatief weinig onderzoek naarhet effect van deze waarden en attitudes ten opzichte van werken op dearbeidsloopbaan. Op basis van onze bivariate analyses stellen we voorlopig vastdat de manier waarop men denkt over het nut van werken en in mindere mateover carrière of promotie maken een invloed kan uitoefenen op de positie die menbereikt in de arbeidsmarkt. Respondenten die ervan overtuigd zijn dat werkenvoldoening verschaft, werken relatief vaker, hebben relatief vaker een vastcontract en zijn relatief meer tevreden over hun werk. Respondenten die ervanovertuigd zijn dat werken niet belangrijk is, verdienen relatief minder, vinden zichrelatief vaker te hoog of te laag opgeleid, maar zijn ook relatief meer tevreden.Respondenten die vinden dat ze vooral werken voor het geld, stellen minder vaakovereenstemming vast tussen hun opleiding en werk, zijn minder tevreden met hetwerk, maar maken ook meer kans op een vast contract. Deze bevindingen geveneen indicatie dat wanneer men werk eerder beschouwt als een bron vaninkomsten, men waarschijnlijk relatief vaker erin slaagt stabiliteit te vinden op vlakvan werken maar tegelijkertijd minder tevreden is met de job en deovereenstemming van de job met opleiding. Verder stellen we vast dat hoe meermen zich kan vinden met de stelling dat carrière maken geen belemmering magzijn voor het familiaal leven en promotie maken niet teveel stress mag teweegbrengen, hoe lager het loon is maar hoe tevredener men is met zijn of haar job enhoe meer men vindt dat zijn of haar opleidingsniveau overeenstemt met devereisten van de job. De manier waarop deze verschillende waarden of houdingenten opzichte van arbeidsmarktsucces verhouden doet vermoeden datrespondenten op een verschillende manier omgaan met hun arbeidsloopbaan ennaar verschillende doelen streven. Respondenten kunnen zodoende ook op eenverschillende manier arbeidsmarktsucces interpreteren. Het verkrijgen van eenvast arbeidscontract is misschien voor de ene respondent een betere indicatorvoor arbeidsmarktsucces dan voor een andere respondent. En zo kan de hoogtevan het maandelijkse nettoloon voor de ene respondent minder belangrijker zijndan een job kunnen uitvoeren dat inhoudelijk overeenstemt met de opleiding.Hierdoor nemen zij waarschijnlijk andere beslissingen tijdens de loopbaan enbereiken ze andere posities in de arbeidsmarkt.Tenslotte stellen we vast dat de sterkste verbanden vooral bij de structureledimensie, met name wanneer er naar de partner gekeken wordt, te vinden zijn.Naast de interpretatieve dimensie is dus duidelijk ook de structurele dimensiebelangrijk om naar arbeidsmarktsucces te kijken. Maar bij de variabelen die deaanwezigheid van de partner en de socio-economische situatie van de partnermeten moet een kanttekening gemaakt worden. Onderzoekers waarschuwen bijnetwerkanalyses voorzichtig om te gaan met de interpretatie van het effect vanpartner, familie en gelijkgestemde vrienden op de arbeidssituatie vanwege het

hoofdstuk 8 | De relatie tussen sociaalkapitaal en arbeidsmarktsucces‘homophily’ effect. Het effect van sociaal kapitaal is dan eerder een afspiegelingvan het feit dat mensen bevriend geraken met gelijkgestemden of familie zijn vanmensen met een gelijkwaardige socio-economische positie dan een rechtstreekseffect van de achtergrondkenmerken van die vrienden of familie (Mouw, 2006).Multivariate analyses waarbij ook de achtergrondkenmerken van de respondentenzelf worden meegenomen waaronder het menselijk kapitaal kunnen meer inzichtbieden in hoeverre er inderdaad sprake is van een ‘homophily’ effect. In deel 5 zalreeds een tip van de sluier opgelicht geworden en de relatie tussenachtergrondkenmerken en arbeidsmarktsucces geschetst worden. Daarvoor wordtin de twee volgende hoofdstukken eerst gekeken naar welke impact sociaalkapitaal op participatie aan levenslang leren heeft.Tabel 8.16Samenvatting van de waargenomen verbanden tussen sociaal kapitaal enarbeidsmarktsuccesWERK TEV LOON CON HM VMMSociaal kapitaal: verenigingenLidmaatschap verenigingen + xLeiderschapsfunctie verenigingen x x x xOnbetaald vrijwilligerswerk x xSociaal kapitaal: partnerVaste relatie x xWerk vaste relatie x xDiploma vaste relatie x + x + xSociaal kapitaal: houdingen t.o.v.werkWerken geeft voldoening x + xWerken voor het geld - x x - xWerken is niet belangrijk + - x - xCarrière maken + x162Promotie maken -Sociaal kapitaal: hulpbronnenPersoonlijke relaties x xBenaderde organisaties -Informatiebronnen solliciteren +* WERK = werkloosheid; TEV = jobtevredenheid; LOON = nettoloon; CON =contract; HM = horizontale match; VMM = verticale mismatchBron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)

9 | De relatie tussen sociaal kapitaal enparticipatie aan leeractiviteiten in hetkader van de job9.1 InleidingIn hoofdstuk 8 hebben we de relatie tussen sociaal kapitaal en arbeidsmarktsuccesbeschreven. Omdat van sociaal kapitaal verwacht wordt dat het niet alleen eenpositief effect heeft op arbeidsmarktsucces maar ook op participatie aanlevenslang leren, gaan we hier na in welke mate sociaal kapitaal samenhangt metleeractiviteiten in het kader van de job en in het volgende hoofdstuk metleeractiviteiten buiten het kader van de job.In tegenstelling tot hoofdstuk 8 belichten we hier enkel de structurele dimensievan sociaal kapitaal. In SONAR is er geen informatie aanwezig over deinterpretatieve dimensie van sociaal kapitaal in verband met levenslang leren. Derespondenten werden niet bevraagd hoe zij en hun betekenisvolle anderen denkenover levenslang leren. Er is ook geen informatie over hulpbronnen die effectiefwerden ingezet om te kunnen participeren aan levenslang leren. Daarom bestedenwe enkel aandacht aan twee aspecten van de structurele dimensie: lidmaatschapvan verenigingen inclusief onbetaald vrijwilligerswerk en de aanwezigheid ensocio-economische situatie van de partner. Beide aspecten geven een indicatieweer van het netwerk waarover de respondent beschikt en de potentiëlehulpbronnen die daarin aanwezig zijn. Deze indicatoren zijn echter niet exhaustiefen dekken niet het volledige netwerk dat een respondent kan bezitten. Zo komenbijvoorbeeld collega’s, vrienden en familie niet aan bod. Omdat in dit hoofdstukvooral de aandacht gaat naar leeractiviteiten in het kader van de job zou hetnetwerk van (ex-)collega’s dat men tijdens de arbeidsloopbaan opbouwt wel eensvan meer belang kunnen zijn dan het netwerk opgebouwd door lidmaatschap vanverenigingen buiten het kader van de job. We verwachten daarom van dehoofdstuk 9 | De relatie tussen sociaal kapitaal en participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job 163

hoofdstuk 9 | De relatie tussen sociaal kapitaal en participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job164indicatoren die we hier hanteren dat ze weinig rechtstreeks effect zullen hebbenop participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job. Wanneer er een effectvan deze indicatoren uitgaat naar participatie aan leren in het kader van de job,veronderstellen we dat dat vooral onrechtstreeks gebeurt. Het hebben van sociaalkapitaal kan de arbeidssituatie beïnvloeden (zie vorig hoofdstuk) en vervolgens dekans op een opleiding in het kader van de job. In hoofdstuk 12 gaan we na inwelke mate deze hypothese stand houdt wanneer het verband tussen dearbeidssituatie en participatie aan opleidingen in het kader van de job wordtbekeken.In hoofdstuk 3 hebben we de participatiegraad aan leeractiviteiten in het kader vande job beschreven aan de hand van verschillende indicatoren. We selecterendaaruit enkele indicatoren en gaan in dit hoofdstuk na in welke mate sociaalkapitaal participatie aan georganiseerde opleidingen, informele opleidingen en hetverwerven van vaardigheden tijdens de job kan verklaren. Uit hoofdstuk 3 isnamelijk gebleken dat, hoewel de participatiegraad relatief hoog is, niet iedereenparticipeert aan leeractiviteiten binnen het kader van de job. Ongeveer de helftvan de respondenten participeerde aan minstens één georganiseerde en/ofinformele opleiding voor 26 jaar, terwijl respectievelijk 50% en 31% participeerdeaan een georganiseerde en/of informele opleiding na 26 jaar. Wanneer we naarvaardigheden verworven in de job kijken, ligt het percentage van de respondentendie beamen dat ze nieuwe vaardigheden verworven hebben hoger, tot ruim 80%.We stellen daarom in dit hoofdstuk de vraag of participerende jongvolwassenenmeer sociaal kapitaal hebben dan niet-participerende jongvolwassenen. Bijgeorganiseerde en informele opleidingen maken we een onderscheid tussenopleidingen gevolgd in de eerste job, opleidingen gevolgd tot 26 jaar, opleidingengevolgd tussen 26 en 29 jaar en opleidingen gevolgd tijdens de hele loopbaan tot29 jaar. Door dit onderscheid te maken, kunnen we nagaan of de samenhangtussen sociaal kapitaal en participatie aan leeractiviteiten verschilt naargelang deleeftijdsperiode. Bij de verworven vaardigheden besteden we aandacht aan devaardigheden verworven in de eerste job en vaardigheden verworven in de laatstejob tot op 29 jaar.Hieronder vatten we de resultaten samen in (kruis)tabellen. De sterkte van hetverband tussen twee variabelen wordt met de associatiemaat Cramer’s Vweergegeven.9.2 Georganiseerde opleidingen9.2.1 Lidmaatschap verenigingen

In de onderstaande tabellen wordt er gekeken naar de samenhang van participatieaan leeractiviteiten in het kader van de job en het lidmaatschap van verenigingen,het hebben van een leidinggevende functie in deze verenigingen en het verrichtenvan onbetaald vrijwilligerswerk bij het verlaten van het initieel onderwijs en tussende leeftijd van 21 en 26 jaar. Uit de tabellen komt naar voren dat de samenhangrelatief sterker is wanneer gekeken wordt naar sociaal kapitaal bij het verlaten vanhet onderwijs. Over het algemeen is echter zoals verwacht de samenhang eerderzwak tussen lidmaatschap verenigingen en participatie aan opleidingen binnen hetkader van de job: Cramer’s V overstijgt nauwelijks de waarde van 0,1. De meesteverbanden zijn wel statistisch significant.Respondenten die bij het verlaten van het onderwijs of tussen de leeftijd van 21 en26 jaar lid waren van minstens één vereniging, hebben na het verlaten van hetonderwijs meer kans om te participeren aan een georganiseerde opleiding danrespondenten die geen lid waren (tabel 9.1 en tabel 9.2). Onder de respondentendie wel lid waren van een vereniging kan er bovendien een onderscheid gemaaktworden tussen respondenten die een leidinggevende functie hadden in devereniging en respondenten die geen leidinggevende functie hadden. Vooral vanaf26 jaar had ruim 11% meer respondenten met een leidinggevende functie kans opeen georganiseerde opleiding dan respondenten zonder leidinggevende functie(tabel 9.3 en tabel 9.4).Tabel 9.1Georganiseerde opleidingen gevolgd in de eerste en latere jobs naar hetaantal lidmaatschappen van verenigingen bij het verlaten van het initieelonderwijs0 1 2 3 of meer Cramer’s VN % N % N % N %Eerste job 160 25,7 201 31,1 95 33,8 24 29,6 0,069Tot 26 jaar 285 46,3 361 56,2 158 56,4 43 53,1 0,096**Tussen 26 en 29 jaar 292 46,4 365 56,2 155 54,4 53 63,1 0,102***Tot 29 jaar 394 61,9 464 71,3 202 70,9 62 72,9 0,098**Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)hoofdstuk 9 | De relatie tussen sociaal kapitaal en participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job 165

Tabel 9.2Georganiseerde opleidingen gevolgd tussen 26 en 29 jaar naarlidmaatschap verenigingen tussen 21 en 26 jaarhoofdstuk 9 | De relatie tussen sociaal kapitaal en participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job166WelNietN % N %Gevolgd 520 56,5 345 47,5Niet gevolgd 400 43,5 382 52,5Totaal 920 100,0 727 100,0Tabel 9.3Cramer’s V=0,099***Bron SONAR C76(26) & C76(29)Georganiseerde opleidingen gevolgd in de eerste en latere jobs naarleiderschapsfunctie in (een) vereniging(en) bij het verlaten van het initieelonderwijsWel Niet Cramer’s VN % N %Eerste job 131 32,8 349 28,4 0,042Tot 26 jaar 232 58,1 615 50,4 0,067**Tussen 26 en 29 jaar 252 62,7 613 49,2 0,116***Tot 29 jaar 309 76,7 813 64,8 0,109***Tabel 9.4Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Georganiseerde opleidingen gevolgd in het kader van de job tussen 26 en29 jaar naar leiderschapsfunctie in (een) vereniging(en) tussen 21 en 26jaarWelNietN % N %Gevolgd 237 61,4 628 49,8Niet gevolgd 149 38,6 633 50,2Totaal 386 100,0 1261 100,0Cramer’s V=0,098***Bron SONAR C76(26) & C76(29)Het verband tussen onbetaald vrijwilligerswerk en participatie aan georganiseerdeopleidingen binnen het kader van de job is eveneens statistisch significant maarerg zwak. De waarden voor Cramer’s V blijven onder 0,1 (tabel 9.5 en tabel 9.6).Op de leeftijd van 29 jaar zien we bijvoorbeeld dat 75% van de respondenten dieonbetaald vrijwilligerswerk hebben verricht bij het verlaten van het initieel

onderwijs minstens één keer een georganiseerde opleiding hebben gevolgd integenstelling tot 67% van de respondenten die geen onbetaald vrijwilligerswerk(Rode Kruis, Ziekenzorg, jeugdkampen begeleiden etc.) hebben verricht (tabel9.5).Tabel 9.5Georganiseerde opleidingen gevolgd in de eerste en latere jobs naaronbetaald vrijwilligerswerk bij het verlaten van het regulier onderwijsWel Niet Cramer’s VN % N %Eerste job 51 33,8 429 29,0 0,030Tot 26 jaar 98 64,9 749 51,0 0,081**Tussen 26 en 29 jaar 96 62,7 769 51,5 0,066**Tot 29 jaar 116 75,3 1006 66,9 0,052*Tabel 9.6Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Georganiseerde opleidingen gevolgd in het kader van de job tussen 26 en29 jaar naar onbetaald vrijwilligerswerk tussen 21 en 26 jaarWelNietN % N %Gevolgd 108 60,0 756 51,6Niet gevolgd 72 40,0 710 48,4Totaal 174 100,0 1434 100,09.2.2 PartnerCramer’s V=0,053*Bron SONAR C76(26) & C76(29)Het hebben van een partner kan er voor zorgen dat men toegang krijgt tot eenuitgebreider netwerk en extra hulpbronnen. Uit tabel 9.7 kunnen we echter aflezendat het al dan niet hebben van een partner niet samenhangt met het volgen vaneen georganiseerde opleiding. Cramer’s V is 0,037 en statistisch niet significant. Erkan wel een onderscheid gemaakt worden tussen respondenten waarvan departner werkt en respondenten waarvan de partner niet werkt. Respondenten meteen partner die niet werkt participeren minder vaak aan een georganiseerdeopleiding binnen het kader van de job tussen 26 en 29 jaar. Het verschil bedraagt10% (tabel 9.8) en is statistisch significant. Ook respondenten met een partner diegeen diploma hoger secundair onderwijs hebben participeren significant minderhoofdstuk 9 | De relatie tussen sociaal kapitaal en participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job 167

vaak aan een georganiseerde opleiding binnen het kader van de job tussen 26 en29 jaar dan respondenten met een partner die beter opgeleid is (Cramer’sV=0,149; tabel 9.9).hoofdstuk 9 | De relatie tussen sociaal kapitaal en participatie aan leeractiviteiten in het kader van de jobTabel 9.7Georganiseerde opleidingen gevolgd in het kader van de job tussen 26 en29 jaar naar het hebben van een vaste relatie op 26 jaarWelNietN % N %Gevolgd 671 53,6 194 49,2Niet gevolgd 582 46,4 200 50,8Totaal 1253 100,0 394 100,0Tabel 9.8Cramer’s V=0,037Bron SONAR C76(26) & C76(29)Georganiseerde opleidingen gevolgd in het kader van de job tussen 26 en29 jaar naar het al dan niet hebben van werk van de vaste relatie op 26jaarWerktWerkt nietN % N %Gevolgd 589 54,9 81 45,3Niet gevolgd 483 45,1 98 54,7Totaal 1072 100,0 179 100,0Tabel 9.9Cramer’s V=0,068*Bron SONAR C76(26) & C76(29)Georganiseerde opleidingen gevolgd in het kader van de job tussen 26 en29 jaar naar hoogst bereikt en voltooid onderwijsniveau van partner op 26jaar168GeensecundairSecundair HOKT HOLT UniversiteitN % N % N % N % N %Gevolgd 47 37,0 198 53,4 207 58,5 59 66,3 105 59,0Niet gevolgd 80 63,0 164 46,6 147 41,5 30 33,7 73 41,0Totaal 127 100,0 352 100,0 354 100,0 89 100,0 178 100,0Cramer’s V=0,149***Bron SONAR C76(26) & C76(29)

9.3 Informele opleidingen9.3.1 Lidmaatschap verenigingenIn paragraaf 9.2.1 stelden we vast dat er een zwak maar statistisch significantverband bestaat tussen participatie aan georganiseerde opleidingen en sociaalkapitaal wanneer we kijken naar lidmaatschap van verenigingen en onbetaaldvrijwilligerswerk. Hier stellen we vast dat er geen verband aanwezig is tussensociaal kapitaal en informele opleidingen (tabel 9.10 – tabel 9.15). De waardenvoor Cramer’s V blijven onder 0,1 en zijn statistisch niet-significant.Tabel 9.10Informele opleidingen gevolgd in de eerste en latere jobs naar het aantallidmaatschappen van verenigingen bij het verlaten van het initieelonderwijs0 1 2 3 of meer Cramer’s VN % N % N % N %1 ste job 231 37,1 239 37,0 113 40,2 27 33,3 0,031Tot 26 jaar 307 49,8 307 47,8 152 54,3 36 44,4 0,052Tussen 26 en 29 jaar 196 31,2 195 30,0 82 28,8 32 38,1 0,042Tot 29 jaar 393 61,8 396 60,8 183 64,2 55 64,7 0,027Tabel 9.11Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Informele opleidingen gevolgd tussen 26 en 29 jaar naar lidmaatschapverenigingen tussen 21 en 26 jaarWelNietN % N %Gevolgd 294 32,0 211 29,0Niet gevolgd 626 68,0 516 71,0Totaal 920 100,0 727 100,0Cramer’s V=0,032Bron SONAR C76(26) & C76(29)hoofdstuk 9 | De relatie tussen sociaal kapitaal en participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job 169

Tabel 9.12Informele opleidingen gevolgd in de eerste en latere jobs naarleiderschapsfunctie in (een) vereniging(en) bij het verlaten van het initieelonderwijsWel Niet Cramer’s VN % N %Eerste job 148 37,0 462 37,5 0,005hoofdstuk 9 | De relatie tussen sociaal kapitaal en participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job170Tot 26 jaar 198 49,6 604 49,5 0,001Tussen 26 en 29 jaar 128 31,8 377 30,3 0,015Tot 29 jaar 250 62,0 777 62,0 0,001Tabel 9.13Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Informele opleidingen gevolgd in het kader van de job tussen 26 en 29 jaarnaar leiderschapsfunctie in (een) vereniging(en) tussen 21 en 26 jaarWelNietN % N %Gevolgd 127 32,9 378 30,0Niet gevolgd 259 67,1 883 70,0Totaal 386 100,0 1261 100,0Tabel 9.14Cramer’s V=0,027Bron SONAR C76(26) & C76(29)Informele opleidingen gevolgd in de eerste en latere jobs naar onbetaaldvrijwilligerswerk bij het verlaten van het initieel onderwijsWel Niet Cramer’s VN % N %Eerste job 57 37,7 553 37,4 0,002Tot 26 jaar 75 49,7 727 49,5 0,001Tussen 26 en 29 jaar 54 35,3 451 30,2 0,032Tot 29 jaar 99 64,3 928 61,7 0,015Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)

Tabel 9.15Informele opleidingen gevolgd in het kader van de job tussen 26 en 29 jaarnaar onbetaald vrijwilligerswerk tussen 21 en 26 jaarWelNietN % N %Gevolgd 66 36,7 439 29,9Niet gevolgd 114 63,3 1027 70,1Totaal 180 100,0 1466 100,09.3.2 PartnerCramer’s V=0,045Bron SONAR C76(26) & C76(29)Wanneer we sociaal kapitaal meten aan de hand van het hebben van een vasterelatie en de socio-economische situatie van deze vaste relatie, dan stellen we ookhier vast, in tegenstelling met de georganiseerde opleidingen, dat sociaal kapitaalstatistisch niet significant samenhangt met participatie aan informeleleeractiviteiten op de werkvloer (tabel 9.16 – tabel 9.18).Tabel 9.16Informele opleidingen gevolgd in het kader van de job tussen 26 en 29 jaarnaar het hebben van een vaste relatie op 26 jaarWelNietN % N %Gevolgd 727 48,3 262 53,1Niet gevolgd 778 51,7 231 46,9Totaal 1505 100,0 493 100,0Cramer’s V=0,042Bron SONAR C76(26) & C76(29)hoofdstuk 9 | De relatie tussen sociaal kapitaal en participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job 171

Tabel 9.17Informele opleidingen gevolgd in het kader van de job tussen 26 en 29 jaarnaar het al dan niet hebben van werk van de vaste relatie op 26 jaarhoofdstuk 9 | De relatie tussen sociaal kapitaal en participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job172WerktWerkt nietN % N %Gevolgd 617 48,1 110 49,8Niet gevolgd 665 51,9 111 50,2Totaal 1282 100,0 221 100,0Tabel 9.18Cramer’s V=0,012Bron SONAR C76(26) & C76(29)Informele opleidingen gevolgd in het kader van de job tussen 26 en 29 jaarnaar hoogst bereikt en voltooid onderwijsniveau van partner op 26 jaarGeensecundairSecundair HOKT HOLT UniversiteitN % N % N % N % N %Gevolgd 65 41,7 220 53,0 205 48,6 58 54,7 101 46,3Niet gevolgd 91 58,3 195 47,0 217 51,4 48 45,3 117 53,7Totaal 156 100,0 415 100,0 422 100,0 106 100,0 218 100,0Cramer’s V=0,078Bron SONAR C76(26) & C76(29)9.4 Vaardigheden9.4.1 Lidmaatschap verenigingenIn de onderstaande tabellen wordt de samenhang tussen lidmaatschap vanverenigingen inclusief onbetaald vrijwilligerswerk en het verwerven vanvaardigheden gerapporteerd. Daaruit blijkt dat over het algemeen sociaal kapitaalopvallend sterker samenhangt met de perceptie van verworven vaardighedenwanneer het gaat om sociaal kapitaal bij het verlaten van het initieel onderwijs danom sociaal kapitaal tussen 21 en 26 jaar. Bij informele opleidingen bleek hetandersom te zijn (zie paragraaf 9.3.1).Op basis van tabel 9.19 en tabel 9.20 kunnen we besluiten dat lid zijn van eenvereniging een positief effect heeft op het verwerven van vaardigheden in delaatste job tot op 29 jaar. Opvallend is echter de relatie tussen het aantalverenigingen waarvan men lid was bij het verlaten van het onderwijs en devaardigheden verworven in de laatste job tot op 23 jaar. Daar zien we dat

espondenten met drie of meer lidmaatschappen minder positief reageren op devraag of ze nieuwe vaardigheden hebben verworven dan anderen (tabel 9.19). Hethebben van een leidinggevende functie in deze verenigingen bij het verlaten vanhet initieel onderwijs heeft een bijkomend licht positief effect op het verwervenvan vaardigheden in de laatste job tot op 26 jaar (Cramer’s v=0,060; tabel 9.21).Tabel 9.19Nieuwe verworven vaardigheden in de eerste en latere jobs naar het aantallidmaatschappen van verenigingen bij het verlaten van het initieelonderwijs0 1 2 3 of meer Cramer’s VN % N % N % N %Eerste job 464 75,1 507 78,5 222 78,4 65 78,3 0,039Laatste job (23 jaar) 213 74,7 207 88,1 84 82,4 10 62,5 0,169***Laatste job (26 jaar) 489 81,8 539 85,8 233 85,0 66 84,6 0,050Laatste job (29 jaar) 479 75,1 529 78,5 238 78,4 76 78,3 0,112***Tabel 9.20Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Nieuwe verworven vaardigheden in de laatste job tot op 29 jaar naarlidmaatschap verenigingen tussen 21 en 26 jaarWelNietN % N %Vaardigheden in de laatste job: ja 773 85,5 549 77,9Vaardigheden in de laatste job: nee 131 14,5 156 22,1Totaal 904 100,0 705 100,0Cramer’s V=0,099***Bron SONAR C76(26) & C76(29)hoofdstuk 9 | De relatie tussen sociaal kapitaal en participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job 173

Tabel 9.21Nieuwe verworven vaardigheden in de eerste en latere jobs naarleiderschapsfunctie in (een) vereniging(en) bij het verlaten van het initieelonderwijsWel Niet Cramer’s VN % N %Vaardigheden in de eerste job 311 76,9 947 77,9 0,010hoofdstuk 9 | De relatie tussen sociaal kapitaal en participatie aan leeractiviteiten in het kader van de jobVaardigheden in de laatste job (23 jaar) 105 84,0 409 79,7 0,043Vaardigheden in de laatste job (26 jaar) 343 87,9 984 82,8 0,060*Vaardigheden in de laatste job (29 jaar) 336 85,1 986 81,2 0,043Tabel 9.22Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Nieuwe verworven vaardigheden in de laatste job tot op 29 jaar naarleiderschapsfunctie in (een) vereniging(en) tussen 21 en 26 jaarWelNietN % N %Vaardigheden in de laatste job: ja 327 85,4 995 81,2Vaardigheden in de laatste job: nee 56 14,6 231 18,8Totaal 383 100,0 1226 100,0Cramer’s V=0,047Bron SONAR C76(26) & C76(29)Uit tabel 9.23 blijkt tenslotte dat ook het uitvoeren van onbetaald vrijwilligerswerkbij het verlaten van het initieel onderwijs een licht positief effect heeft op deperceptie van nieuwe verworven vaardigheden in de laatste job tot op 26 jaar.Cramer’s V is 0,073. Drieëntachtig procent van de respondenten die geenonbetaald vrijwilligerswerk hebben uitgevoerd bevestigt nieuwe vaardigheden tehebben verworven in tegenstelling tot 93% van de respondenten die welvrijwilligerswerk hebben verricht.174

Tabel 9.23Nieuwe verworven vaardigheden in de eerste en latere jobs naaronbetaald vrijwilligerswerk bij het verlaten van het initieel onderwijsWel Niet Cramer’s VN % N %Vaardigheden in de eerste job 125 82,8 1133 76,6 0,043Vaardigheden in de laatste job (23 jaar) 39 84,8 475 80,2 0,030Vaardigheden in de laatste job (26 jaar) 135 92,5 1192 83,2 0,073**Vaardigheden in de laatste job (29 jaar) 125 86,8 1197 81,7 0,038Tabel 9.24Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Nieuwe verworven vaardigheden in de laatste job tot op 29 jaar naaronbetaald vrijwilligerswerk tussen 21 en 26 jaarWelNietN % N %Vaardigheden in de laatste job: ja 151 86,8 1171 81,7Vaardigheden in de laatste job: nee 23 13,2 263 18,3Totaal 174 100,0 1434 100,09.4.2 PartnerCramer’s V=0,042Bron SONAR C76(26) & C76(29)Het al dan niet hebben van een partner blijkt volgens tabel 9.25 niet samen tehangen met het verwerven van nieuwe vaardigheden. Er kan wel een onderscheidgemaakt worden tussen respondenten die een partner hebben met een hogeopleiding en respondenten met een partner met een lage opleiding (tabel 9.27).Cramer’s V is net hoger dan 0,100 en statistisch significant voor de laatste job totop 26 en tot op 29 jaar. De samenhang tussen het al dan niet hebben van eenwerkende partner en nieuwe vaardigheden is statistisch niet significant (tabel 9.26).hoofdstuk 9 | De relatie tussen sociaal kapitaal en participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job 175

Tabel 9.25Nieuwe verworven vaardigheden in de laatste job tot op 26 en 29 jaar naarhet hebben van een vaste relatie op respectievelijk 23 en 26 jaarWel Niet Cramer’s VN % N %Vaardigheden in de laatste job (26 jaar) 1040 83,1 589 86,1 0,040hoofdstuk 9 | De relatie tussen sociaal kapitaal en participatie aan leeractiviteiten in het kader van de jobVaardigheden in de laatste job: (29 jaar) 1003 81,6 319 83,9 0,026Tabel 9.26Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Nieuwe verworven vaardigheden in de laatste job tot op 26 en 29 jaar naarhet al dan niet hebben van werk van de vaste relatie op respectievelijk 23en 26 jaarWerkt Werkt niet Cramer’s VN % N %Vaardigheden in de laatste job (26 jaar) 646 82,1 388 84,7 0,034Vaardigheden in de laatste job: (29 jaar) 853 81,1 148 84,6 0,031Tabel 9.27Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Nieuwe vaardigheden verworven in de laatste job tot op 26 en 29 jaar naarhoogst bereikt en voltooid onderwijsniveau van partner op respectievelijk23 en 26 jaarGeensecundairSecundair HOKT HOLT Universiteit Cramer’s VN % N % N % N % N %Laatste job (26 jaar) 107 72,8 453 84,2 269 84,9 70 86,4 121 85,2 0,105**Laatste job (29 jaar) 89 73,0 279 80,6 296 84,8 70 79,5 155 87,1 0,108*Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)9.5 Samenvatting176In dit hoofdstuk onderzochten we het verband tussen sociaal kapitaal enverschillende soorten leeractiviteiten binnen het kader van de job op verschillendemomenten tijdens de arbeidsloopbaan tot 29 jaar. Hieronder vatten we deresultaten samen in tabel 9.28. De kruisjes in tabel 9.28 verwijzen naar statistischsignificante verbanden op basis van de associatiemaat Cramer’s V. WanneerCramer’s V significant is en 0,1 of meer bedraagt, dan worden de kruisjesgearceerd. Omdat we in de voorgaande paragrafen gekeken hebben naaropleidingen en verworven vaardigheden op verschillende momenten in de

arbeidsloopbaan tot 29 jaar, hebben we meerdere waarnemingen voor Cramer’s Vverkregen per type leeractiviteit en per indicator voor sociaal kapitaal. Door desamenhang tussen een indicator voor sociaal kapitaal en een leeractiviteit tebekijken per leeftijdsperiode of moment zou een eventueel patroon waargenomenkunnen worden. Maar we hebben geen eenduidig patroon naar leeftijd kunnenvaststellen en maken daarom in tabel 9.28 geen onderscheid naar leeftijd. Wemelden enkel het sterkst waargenomen verband voor elke type leeractiviteit enindicator voor sociaal kapitaal.Uit tabel 9.28 kunnen we enkele opvallende conclusies trekken. Ten eerste valt opdat participatie aan informele opleidingen in het kader van de job doorheen dearbeidsloopbaan, onafhankelijk van de leeftijd, niet samenhangt met sociaalkapitaal. De sterke en statistisch significante verbanden vinden we vooral terug bijgeorganiseerde opleidingen en in mindere mate bij het verwerven vanvaardigheden. Dit bevestigt de verwachting dat het verklaringspatroon voorparticipatie aan leeractiviteiten kan verschillen naargelang het type leeractiviteit datin beschouwing wordt genomen.De vastgestelde verbanden doen zich doorgaans voor zoals verwacht werd: hoemeer sociaal kapitaal iemand heeft, d.i. lid zijn (geweest) van verenigingen,onbetaald vrijwilligerswerk hebben verricht en een partner met gunstige socioeconomischepositie hebben, hoe meer kans iemand maakt om te participeren aaneen georganiseerde opleiding of het verwerven van vaardigheden. Maar zoals wein de inleiding verwoord hebben, verwachten we dat de vastgestelde effecten vansociaal kapitaal zich vooral onrechtstreeks op participatie aan leeractiviteiten in hetkader van de job doen gelden. Sociaal kapitaal werd vooral gemeten aan de handvan indicatoren voor een netwerk dat buiten het kader van de job ligt en niet aande hand van informatie over het netwerk van (ex-)collega’s dat men tijdens dearbeidsloopbaan opbouwt. Dit laatste zou wel eens van meer belang kunnen zijnvoor participatiekansen aan leeractiviteiten binnen het kader van de job dan hetnetwerk opgebouwd door lidmaatschap van verenigingen buiten het kader van dejob. Het vastgestelde effect van de indicatoren voor sociaal kapitaal in dithoofdstuk zal vermoedelijk participatie aan leeractiviteiten in het kader van de jobbeïnvloeden via de arbeidssituatie waarin men zich bevindt. In hoofdstuk 12 gaanwe na in welke mate deze hypothese stand houdt wanneer het verband tussen dearbeidssituatie en participatie aan opleidingen in het kader van de job wordtbekeken.Tenslotte valt op dat niet noodzakelijk de aanwezigheid van een partner op zichmaar wel de socio-economische positie van de partner samenhangt metparticipatie aan leeractiviteiten. Zoals bij arbeidsmarktsucces, moeten we ook hieroppassen voor een ‘homophily effect’ en de vraag stellen in hoeverre er sprake isvan een direct effect van de socio-economische positie van de partner dan wel vanhet samenzijn van partners met eenzelfde socio-economische achtergrond.hoofdstuk 9 | De relatie tussen sociaal kapitaal en participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job 177

In het volgende hoofdstuk gaan we na of zoals in de onderzoeksliteratuur reedsnaar voren is gekomen sociaal kapitaal in Vlaanderen samenhangt metleeractiviteiten buiten het kader van de job.hoofdstuk 9 | De relatie tussen sociaal kapitaal en participatie aan leeractiviteiten in het kader van de jobTabel 9.28Sociaal kapitaal: verenigingenSamenvatting van de waargenomen verbanden tussen sociaal kapitaal enleeractiviteiten in het kader van de jobGeorganiseerdeopleidingenInformeleopleidingenVaardighedenLidmaatschap verenigingen x xLeiderschapsfunctie verenigingen x xOnbetaald vrijwilligerswerk x xSociaal kapitaal: partnerVaste relatieWerk vaste relatieDiploma vaste relatie x xBron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)x178

10 | De relatie tussen sociaal kapitaal enleeractiviteiten buiten het kader van dejobk 10 | De relatie tussen sociaal kapitaal en leeractiviteiten buitenhoofdstuk 10 | De relatie tussen sociaal kapitaal en10.1 InleidingWanneer de relatie tussen sociaal kapitaal en participatie aan levenslang leren tersprake komt in de onderzoeksliteratuur, dan ligt de focus op formeel en nonformeelleren buiten het kader van de job. Doorgaans wordt er dan gekeken naarhet effect van het lidmaatschap van verenigingen op levenslang leren. In dithoofdstuk gaan we na of we in Vlaanderen net zoals in andere landen eensamenhang kunnen vinden tussen lidmaatschap van verenigingen en participatieaan leeractiviteiten buiten het kader van de job. Verder kijken we ook naar desamenhang tussen de aanwezigheid en de socio-economische positie van departner en participatie aan leeractiviteiten buiten het kader van de job. Uithoofdstuk 4 is namelijk gebleken dat enkel één op de twee respondenten ooit eenopleiding buiten het kader van de job is begonnen tot de leeftijd van 29 jaar. Westellen in dit hoofdstuk daarom de vraag of sociaal kapitaal kan verklaren waaromiemand wel en iemand anders niet deelneemt aan levenslang leren buiten het kadervan de job.We maken net zoals in hoofdstuk 7 een optelsom van alle types opleidingenbuiten het kader van de job omdat de participatiegraad per type opleidingafzonderlijk bijzonder laag is en we maken geen onderscheid tussen de typesopleidingen buiten het kader van de job. We maken wel een onderscheid tussenverschillende leeftijdperiodes: de leeftijdperiode tot 23 jaar, de periode tussen 23en 26 jaar, en de periode tussen 26 en 29 jaar. Het nadeel om met dezegeconstrueerde variabele te werken is dat we niet te weten komen of sociaalkapitaal op dezelfde wijze samenhangt met alle types opleidingen buiten het kadervan de job. Dit vraagt nader onderzoek in de toekomst.179

| De relatie tussen sociaal kapitaal enhoofdstuk 10k 10 | De relatie tussen sociaal kapitaal en leeractiviteiten buiten10.2 Lidmaatschap verenigingenIn de onderstaande tabellen wordt er gekeken naar de samenhang van participatieaan leeractiviteiten buiten het kader van de job en het lidmaatschap vanverenigingen, het hebben van een leidinggevende functie in deze verenigingen enhet verrichten van onbetaald vrijwilligerswerk bij het verlaten van het initieelonderwijs en tussen de leeftijd van 21 en 26 jaar. De waarden voor Cramer’s Vzijn erg laag en duiden op een zeer zwak verband of de afwezigheid van eenverband tussen het lid zijn van een vereniging, het verrichten van onbetaaldvrijwilligerswerk, het hebben van een leidinggevende functie in de vereniging enhet volgen van een opleiding. Enkele verbanden zijn niettemin statistischsignificant wanneer sociaal kapitaal gemeten wordt bij het verlaten van het initieelonderwijs. Tussen 23 en 26 jaar en tussen 26 en 29 jaar volgen respondenten dielid zijn geweest van een vereniging bij het verlaten van het onderwijs een opleidingbuiten het kader van de job relatief vaker dan respondenten die geen lid zijngeweest. Daarbij valt wel de uitzondering van de categorie ‘2 verenigingen’ op.Respondenten die lid waren van twee verenigingen participeren relatief mindervaak aan een opleiding buiten het kader van de job dan respondenten die geen lidwaren, lid waren van één of van drie of meer verenigingen (tabel 10.1). Tussen 23en 26 jaar zien we onder de respondenten die lid waren van een verenigingonderling een verschil: diegenen die een leidinggevende functie hadden,participeren relatief vaker aan een opleiding dan diegenen die geen leidinggevendefunctie hadden (10.3).Tabel 10.1Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job na het verlaten van hetinitieel onderwijs naar het aantal lidmaatschappen van verenigingen bij hetverlaten van het initieel onderwijs0 1 2 3 of meer Cramer’s VN % N % N % N %Tot 23 jaar 179 31,7 180 32,4 81 34,5 22 33,3 0,021180Tussen 23 en 26 jaar 127 20,0 165 25,5 56 19,9 26 31,0 0,078*Tussen 26 en 29 jaar 87 13,7 98 15,1 35 12,3 23 27,1 0,086**Tot 29 jaar 306 48,1 336 51,6 135 47,4 47 55,3 0,044Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)

Tabel 10.2Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 26 en 29 jaar nahet verlaten van het initieel onderwijs voor de eerste keer naarlidmaatschap verenigingen tussen 21 en 26 jaarWelNietN % N %Opleiding(en) gevolgd: ja 147 15,9 96 13,1Opleiding(en) gevolgd: nee 775 84,1 639 86,9Totaal 922 100,0 735 100,0Tabel 10.3Cramer’s V=0,050Bron SONAR C76(26) & C76(29)Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job na het verlaten van hetinitieel onderwijs naar leiderschapsfunctie in (een) vereniging(en) bij hetverlaten van het initieel onderwijsk 10 | De relatie tussen sociaal kapitaal en leeractiviteiten buitenhoofdstuk 10 | De relatie tussen sociaal kapitaal enWel Niet Cramer’s VN % N %Tot 23 jaar 108 32,8 354 28,4 0,012Tussen 23 en 26 jaar 111 27,6 263 21,1 0,067**Tussen 26 en 29 jaar 65 16,1 178 14,2 0,023Tot 29 jaar 211 52,4 613 48,9 0,030Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Tabel 10.4Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 26 en 29 jaar nahet verlaten van het initieel onderwijs voor de eerste keer naarleiderschapsfunctie in (een) vereniging(en) tussen 21 en 26 jaarWelNietN % N %Opleiding(en) gevolgd: ja 64 16,5 179 14,1Opleiding(en) gevolgd: nee 323 83,5 1091 85,9Totaal 387 100,0 1270 100,0Cramer’s V=0,029Bron SONAR C76(26) & C76(29)181Op basis van tabel 10.5 en tabel 10.6 merken we op dat diegenen die bij hetverlaten van het initieel onderwijs en/of tussen 21 en 26 jaar onbetaaldvrijwilligerswerk hebben verricht relatief vaker participeren aan een leeractiviteitbuiten het kader van de job. Over de gehele arbeidsloopbaan tot 29 jaar zijn erechter geen significante verbanden gevonden tussen lidmaatschap van

| De relatie tussen sociaal kapitaal enhoofdstuk 10k 10 | De relatie tussen sociaal kapitaal en leeractiviteiten buitenverenigingen, onbetaald vrijwilligerswerk en participatie aan een opleiding buitenhet kader van de job.Tabel 10.5Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job na het verlaten van hetinitieel onderwijs naar onbetaald vrijwilligerswerk bij het verlaten van hetinitieel onderwijsWel Niet Cramer’s VN % N %Tot 23 jaar 42 32,6 420 32,5 0,000Tussen 23 en 26 jaar 40 26,1 334 22,3 0,026Tussen 26 en 29 jaar 32 20,8 211 14,0 0,055*Tot 29 jaar 84 54,5 740 49,2 0,031Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Tabel 10.6Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 26 en 29 jaar nahet verlaten van het initieel onderwijs voor de eerste keer naar onbetaaldvrijwilligerswerk tussen 21 en 26 jaarWelNietN % N %Opleiding(en) gevolgd: ja 36 20,0 207 14,0Opleiding(en) gevolgd: nee 144 80,0 1269 86,0Totaal 180 100,0 1476 100,0Cramer’s V=0,053*Bron SONAR C76(26) & C76(29)10.3 Partner182Wanneer we sociaal kapitaal operationaliseren aan de hand van het hebben vaneen vaste relatie en de socio-economische positie van deze vaste relatie, merkenwe grotere waarden op voor Cramer’s V. In tegenstelling tot het positieve effectvan de (socio-economische positie van de) partner op opleidingen binnen hetkader van de job, stellen we hier eerder een negatief effect vast. Respondenten diegeen partner hebben op 23- en 26-jarige leeftijd participeren vaker aan eenopleiding dan respondenten die wel een partner hebben. Wanneer de respondenteen vast relatie heeft, dan blijkt dat respondenten met een partner die niet werkten respondenten met een partner met een hoger onderwijsdiploma vaker te

participeren dan respondenten met een partner die wel werkt en/of een partnermet een lagere opleiding.Tabel 10.7Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 23 en 26 jaar entussen 26 en 29 jaar na het verlaten van het initieel onderwijs naar hethebben van een vaste relatie op respectievelijk 23 en 26 jaarWel Niet Cramer’s VN % N %Tussen 23 en 26 jaar 273 20,7 191 26,4 0,065**Tussen 26 en 29 jaar 169 13,4 74 18,6 0,063**Tabel 10.8Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 23 en 26 jaar entussen 26 en 29 jaar na het verlaten van het initieel onderwijs naar het aldan niet hebben van werk van de vaste relatie op respectievelijk 23 en 26jaark 10 | De relatie tussen sociaal kapitaal en leeractiviteiten buitenhoofdstuk 10 | De relatie tussen sociaal kapitaal enWerkt Werkt niet Cramer’s VN % N %Tussen 23 en 26 jaar 150 18,2 120 24,7 0,078*Tussen 26 en 29 jaar 933 86,8 157 85,8 0,010Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Tabel 10.9Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 23 en 26 jaar entussen 26 en 29 jaar na het verlaten van het initieel onderwijs naar hoogstbereikt en voltooid onderwijsniveau van partner op respectievelijk 23 en 26jaarGeensecundairSecundair HOKT HOLT Universiteit Cramer’s VN % N % N % N % N %Tussen 23 en 26 jaar 27 37,0 102 53,4 71 58,5 27 66,3 40 59,0 0,102**Tussen 26 en 29 jaar 13 10,1 38 10,7 45 12,6 18 20,2 34 19,1 0,105*Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)18310.4 Samenvatting

| De relatie tussen sociaal kapitaal enhoofdstuk 10184k 10 | De relatie tussen sociaal kapitaal en leeractiviteiten buitenWe vatten hieronder de resultaten samen in tabel 10.10. De kruisjes in tabel 10.10verwijzen naar statistisch significante verbanden op basis van de associatiemaatCramer’s V. Wanneer Cramer’s V significant is en 0,1 of meer bedraagt, danworden de kruisjes gearceerd. We maken in de tabel geen onderscheid tussenleeftijdscategorieën en vermelden enkel de sterkste verbanden die we gevondenhebben per indicator voor sociaal kapitaal. Uit de vergelijkingen naar leeftijd isgebleken dat meestal de significante verbanden vastgesteld worden voor deleeftijdscategorie 23-26 jaar en de categorie 26-29 jaar, maar we vonden geensignificante verbanden voor de hele arbeidsloopbaan tot 29 jaar. Verder viel opdat vooral lidmaatschap van verenigingen bij het verlaten van het initieel onderwijsvan belang is in plaats van het lidmaatschap gemeten tussen 26 en 29 jaar.Op basis van tabel 10.10 kunnen we concluderen dat we voor elke indicator vansociaal kapitaal een statistisch significant verband hebben gevonden, maar slechtséén daarvan is relatief sterk: het diploma van de partner. Hoe hoger opgeleid departner, hoe groter de kans dat de respondent deelneemt aan een leeractiviteitbuiten het kader van de job. Wederom moeten we hier voorzichtig zijn met hettrekken van conclusies omdat we nog niet hebben kunnen nagaan of er sprake isvan een ‘homophily effect’.Hoewel sociaal kapitaal statistisch significant samenhangt met participatie aanleeractiviteiten buiten het kader van de job, blijkt dat de samenhangen niet altijdstroken met de verwachtingen op basis van onze theorie dat meer sociaal kapitaalleidt tot meer participatie aan levenslang leren. Het hebben van een (werkende)partner heeft een zwak maar negatief effect op participatie aan leeractiviteitenbuiten het kader van de job. Dit zou erop kunnen wijzen dat men door hethebben van een partner of gezin men minder tijd vrij kan maken om teparticiperen aan leeractiviteiten buiten het kader van de job, die meestal ookbuiten de werkuren plaatsvinden. In hoofdstuk 13 gaan we de relatie tussen deleefsituatie en participatie aan leeractiviteiten buiten het kader van de job na. Eenandere merkwaardige vaststelling heeft betrekking op de relatie tussenlidmaatschap van verenigingen en levenslang leren. Respondenten die lid warenvan twee verenigingen bij het verlaten van het initieel onderwijs participerenrelatief minder vaak aan een opleiding buiten het kader van de job danrespondenten die geen lid waren, lid waren van één of van drie of meerverenigingen. Ook Strawn (2003) en Field (2005) stelden dergelijke kromlijnigeverbanden vast tussen de houding tegenover maatschappelijk engagement oflidmaatschap van verenigingen en participatie aan levenslang leren, maar kondener geen afdoende verklaring voor geven. Dit vraagt meer onderzoek. Meeronderzoek is tenslotte nodig naar het effect van sociaal kapitaal op elk typeopleiding afzonderlijk. Saliën en De Rick (2008) stelden namelijk vast op basis vande geboortecohorte 1976 dat over de gehele arbeidsloopbaan tot 29 jaar heen ereen verschil bestaat tussen het profiel van respondenten die participeren aan

VDAB-opleidingen enerzijds en het profiel van respondenten die participeren aanopleidingen van het Onderwijs voor Sociale Promotie en ‘overige opleidingen’anderzijds. Kansarme groepen participeren vaker aan een VDAB-opleiding dankansrijke groepen, terwijl deze kloof niet zichtbaar was voor participatie aanopleidingen van het Onderwijs voor Sociale Promotie en ‘overige opleidingen’(Saliën & De Rick, 2008). Het is dus mogelijk dat ook de relatie tussen sociaalkapitaal en participatie aan levenslang leren verschilt naargelang het type opleidingbuiten het kader van de job, net zoals we in het vorige hoofdstuk vastgesteldhebben dat de relatie verschilt naargelang de leeractiviteit binnen het kader van dejob. In het volgende deel gaan we na welke andere achtergrondkenmerkensamenhangen met participatie aan levenslang leren en arbeidsmarktsucces.Tabel 10.10Samenvatting van de waargenomen verbanden tussen sociaal kapitaal enleeractiviteiten buiten het kader van de jobk 10 | De relatie tussen sociaal kapitaal en leeractiviteiten buitenhoofdstuk 10 | De relatie tussen sociaal kapitaal enSociaal kapitaal: verenigingenOpleidingen buiten het kader van de jobLidmaatschap verenigingenLeiderschapsfunctie verenigingenOnbetaald vrijwilligerswerkSociaal kapitaal: partnerVaste relatieWerk vaste relatieDiploma vaste relatieBron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)xxxxxx185

- DEEL 5 DE RELATIE TUSSEN DEOVERIGEACHTERGRONDKENMERKEN VAN HETINDIVIDU, LEVENSLANG LEREN ENARBEIDSMARKTSUCCES -

11 | De relatie tussen de overigeachtergrondkenmerken van het individuen arbeidsmarktsucces11.1 InleidingIn deel 3 en deel 4 van dit rapport hebben we het effect van levenslang leren ensociaal kapitaal op arbeidsmarktsucces onderzocht. Participatie aan levenslangleren en sociaal kapitaal zijn echter niet de enige variabelen die arbeidsmarktsucceskunnen verklaren. Volgens het theoretisch model dat de relatie tussen levenslangleren en werkgerelateerde uitkomsten beschrijft (zie figuur 1.3 in hoofdstuk 1),moeten we rekening houden met de achtergrondkenmerken van het individu. Nietalleen sociaal kapitaal, maar ook menselijk kapitaal en socio-demografischekenmerken kunnen namelijk de positie die een individu bereikt op dearbeidsmarkt bepalen. Bovendien toont het model aan dat het effect vanlevenslang leren op werkgerelateerde uitkomsten gaat via zowel het sociaal als hetmenselijk kapitaal van het individu. Menselijk en sociaal kapitaal worden eveneensdoor sociodemografische kenmerken beïnvloed. Terwijl in hoofdstuk 8 het effectvan sociaal kapitaal werd beschreven op arbeidsmarktsucces, staat in dit hoofdstukhet effect van menselijk kapitaal en de socio-demografische kenmerken centraal.Arbeidsmarktsucces wordt opnieuw gemeten aan de hand van zes indicatoren:werkloosheid, jobtevredenheid, loon, contract, horizontale match en verticalemismatch. We kijken eerst naar de toestand op 29 jaar op het moment van dederde bevraging om te bepalen of iemand werkloos is of niet. Daarna kijken wenaar de overige indicatoren die weergeven welke job men voor het laatst tot op deleeftijd van 29 jaar heeft uitgeoefend. Omdat de meerderheid van de variabelennominaal of ordinaal zijn en meerdere categorieën bevatten, nemen kruistabellenveel plaats in beslag. Daarom rapporteren we enkel de sterkte van het verband ende significantie van het verband. Bij significante verbanden geven we toelichting.hoofdstuk 11 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en arbeidsmarktsucces 189

Wanneer een van de twee variabelen nominaal is, gebruiken we de associatiemaatCramer’s V. Wanneer beide variabelen ordinaal zijn, gebruiken we deassociatiemaat Gamma.11.2 Socio-demografische kenmerkenhoofdstuk 11 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en arbeidsmarktsucces19011.2.1 GeslachtIn tabel 11.1 wordt de samenhang tussen geslacht en de indicatoren voorarbeidsmarktsucces gerapporteerd. De verbanden zijn over het algemeenstatistisch significant, met uitzondering voor jobtevredenheid, en relatief sterkvoor loon en contract. In geval van loon en contract overstijgt de waarde voorCramer’s V de waarde van 0,1. Mannen verdienen duidelijk meer dan vrouwen enmeer mannen dan vrouwen hebben een vast contract: 89% van de mannen tenopzichte van 80% van de vrouwen. Verder zijn ook minder mannen werkloos.Maar vrouwen zijn positiever dan mannen over de afstemming tussen hunopleiding en de vereisten van hun job: zowel inhoudelijk als wat betreft het niveauis er sprake van een betere overeenstemming tussen job en opleiding bij vrouwendan bij mannen. De waarde voor Cramer’s’ V bij horizontale match, verticalemismatch en werkloosheid ligt echter tussen 0 en 0,1, wat wijst op een zeer zwakof te verwaarlozen verband.Tabel 11.1Relatie tussen arbeidsmarktsucces en geslachtIndicator arbeidsmarktsucces Associatiemaat Waarde en significantieWerkloosheid Cramer’s V 0,073**Jobtevredenheid Cramer’s V 0,070Loon Cramer’s V 0,279***Contract Cramer’s V 0,127**Horizontale match Cramer’s V 0,097**Verticale mismatch Cramer’s V 0,074*Bron SONAR C76(23) & C76(29)11.2.2 Sociale afkomstNet zoals bij geslacht vinden we de hoogste waarden bij loon, contract enhorizontale match (tabel 11.2). Hoe hoger de sociale afkomst, hoe hoger het loon

en hoe groter de kans op een inhoudelijke afstemming tussen job en opleiding inde laatste job tot op 29 jaar. Respondenten uit de hoogste sociale klasse makendaarentegen minder kans op een vast contract dan respondenten uit demiddenklasse en de laagste sociale klasse. Respondenten uit de hoogste socialeklasse hebben vaker een tijdelijk contract maar werken wel minder vaak interim envia een tewerkstellingsmaatregel in de laatste job tot op 29 jaar dan respondentenmet een lagere sociale afkomst. De relatie tussen sociale afkomst, jobtevredenheiden verticale mismatch is statistisch niet significant. Het verband tussen werklooszijn en sociale afkomst is zeer zwak: 95% van de respondenten uit demiddenklasse en uit de hoogste sociale klasse is aan het werk, in tegenstelling tot91% van de laagste sociale klasse.Tabel 11.2Relatie tussen arbeidsmarktsucces en sociale afkomstIndicator arbeidsmarktsucces Associatiemaat Waarde en significantieWerkloosheid Cramer’s V 0,075*Jobtevredenheid Gamma -0,013Loon Gamma 0,189***Contract Cramer’s V 0,106***Horizontale match Gamma 0,253***Verticale mismatch Cramer’s V 0,019Bron SONAR C76(23) & C76(29)11.2.3 Etnische afkomstDe waarden voor Cramer’s V liggen vrij laag in tabel 11.3. Deze lage waardenwijzen op een zwakke samenhang tussen etnische afkomst en arbeidsmarktsuccestot op 29 jaar. Enkel het verband tussen werkloos zijn en etnische afkomst is sterkte noemen (Cramer’s V=0,220). Belgische respondenten zijn duidelijk minderwerkloos op 29 jaar dan allochtone respondenten. Onder de allochtonen zijnvooral de Turkse respondenten, gevolgd door de Noord-Afrikaanse respondentenwerkloos: 37,% van de Turkse respondenten en 25% van de Noord-Afrikaanserespondenten ten opzichte van 4% van de Belgische respondenten. Desamenhang tussen etnische afkomst en contract en tussen etnische afkomst enhorizontale match is statistisch significant maar gezien de waarde voor Cramer’s Vzeer zwak. Belgische respondenten (86%) hebben relatief vaker een vast contractdan allochtone respondenten (60% à 77%). Turkse respondenten hebben hetminst vaak een vast contract. Meer dan andere respondenten hebben zij eentijdelijk of een interim contract. Turkse en Zuid-Europese respondenten zijnhoofdstuk 11 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en arbeidsmarktsucces 191

verder er meer van overtuigd dat hun job niet inhoudelijk overeenstemt met hunopleiding dan overige allochtone en Belgische respondenten.Tabel 11.3Relatie tussen arbeidsmarktsucces en etnische afkomsthoofdstuk 11 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en arbeidsmarktsuccesIndicator arbeidsmarktsucces Associatiemaat Waarde en significantieWerkloosheid Cramer’s V 0,220***Jobtevredenheid Cramer’s V 0,061Loon Cramer’s V 0,056Contract Cramer’s V 0,096***Horizontale match Cramer’s V 0,086**Verticale mismatch Cramer’s V 0,06911.2.4 ThuistaalBron SONAR C76(23) & C76(29)In tabel 11.4 wordt de samenhang tussen thuistaal en arbeidsmarktsuccesgeschetst. De hoogste waarde voor Cramer’s V wordt opnieuw gevonden bijwerkloosheid (Cramer’s V=0,178). Vijfennegentig procent van deNederlandstaligen zijn aan de slag op 29 jaar, terwijl 77% van de anderstaligen aanhet werken zijn. Het werkloosheidspercentage ligt bij anderstaligen dus beduidendhoger. Het verband tussen contract, horizontale match en thuistaal, is zeer zwakmaar ook statistisch significant. Vijfentachtig procent van de Nederlandstaligenhebben een vast contract, terwijl 74% van de anderstaligen een vast contracthebben. Verder vinden Nederlandstaligen meer dan anderstaligen dat hun werkinhoudelijk overeenstemt met hun opleiding. Het verband tussen jobtevredenheid,loon, verticale mismatch en thuistaal is statistisch niet significant.192

Tabel 11.4Relatie tussen arbeidsmarktsucces en thuistaalIndicator arbeidsmarktsucces Associatiemaat Waarde en significantieWerkloosheid Cramer’s V 0,178***Jobtevredenheid Cramer’s V 0,068Loon Cramer’s V 0,055Contract Cramer’s V 0,082*Horizontale match Cramer’s V 0,072*Verticale mismatch Cramer’s V 0,039Bron SONAR C76(23) & C76(29)11.3 Menselijk kapitaal11.3.1 Hoogst bereikte onderwijsniveauOmdat menselijk kapitaal, juist door participatie aan levenslang leren, veranderlijkis, bekijken we hier zowel de relatie van het hoogst bereikte onderwijsniveau bijhet verlaten van het initieel onderwijs en het onderwijsniveau bij aanvang van delaatste job tot op 29 jaar met arbeidsmarktsucces. Op die manier krijgen we eenbeeld van wat belangrijker is op de leeftijd van 29 jaar.In tabel 11.5 staat de samenhang tussen het hoogst bereikte onderwijsniveau bijhet verlaten van het initieel onderwijs en arbeidsmarktsucces centraal. Daaruitblijkt dat het verband tussen het hoogst bereikte onderwijsniveau enarbeidsmarktsucces sterk aanwezig en statistisch significant is. Enkeljobtevredenheid blijkt niet samen te hangen met het onderwijsniveau.Loon en horizontale match hangen sterk samen met het hoogst bereikteonderwijsniveau: hoe hoger de respondenten opgeleid zijn, hoe hoger het loon enhoe meer zij inhoudelijke overeenstemming zien tussen hun opleiding en werk. Dewaarden voor Gamma zijn respectievelijk 0,344 en 0,275. Hoger opgeleidenervaren wel vaker dat ze te hoog opgeleid zijn en minder vaak dat ze te laagopgeleid zijn dan lager opgeleiden (Cramer’s V=0,144). Verder zijn hogeropgeleiden relatief minder vaak werkloos: 95% tot 98% van de respondenten diehet hoger onderwijs met succes hebben afgerond zijn werkend, in tegenstelling tot89% van de respondenten die geen diploma hoger secundair onderwijs hebben en93% van de respondenten die enkel een diploma hoger secundair onderwijshebben (Cramer’s V=0,114). Tenslotte valt op dat universitairen minder vaak eenvast contract hebben dan de overige respondenten. Negenenzeventig procent vande universitairen, 90% van de respondenten met een diploma uit het hogeronderwijs van het lange type en 83% tot 87% van de overige respondentenhoofdstuk 11 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en arbeidsmarktsucces 193

hebben een vast contract. Universitairen hebben relatief vaker een tijdelijkcontract (respectievelijk 28% versus 7% tot 13%), maar het minst vaak een interimcontract of een contract via een tewerkstellingsmaatregel (Cramer’s V=0,127).hoofdstuk 11 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en arbeidsmarktsucces194Tabel 11.5Relatie tussen arbeidsmarktsucces en het hoogst bereikte onderwijsniveaubij het verlaten van het initieel onderwijs voor de eerste keerIndicator arbeidsmarktsucces Associatiemaat Waarde en significantieWerkloosheid Cramer’s V 0,114***Jobtevredenheid Gamma 0,019Loon Gamma 0,344***Contract Cramer’s V 0,127***Horizontale match Gamma 0,275***Verticale mismatch Cramer’s V 0,144***Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)In tabel 11.6 staat de relatie tussen het hoogst bereikte onderwijsniveau bijaanvang van de laatste job tot op 29 jaar en arbeidsmarktsucces centraal. Uit tabel11.5 bleek reeds dat menselijk kapitaal een belangrijke impact heeft oparbeidsmarktsucces, en dit wordt opnieuw bevestigd in tabel 11.6. Behalve voorloon en jobtevredenheid is de samenhang tussen menselijk kapitaal enarbeidsmarktsucces verworven tijdens en na de initiële schoolloopbaan zelfssterker geworden. Deze waarneming doet vermoeden dat het menselijk kapitaaldat aan verandering onderhevig is door participatie aan levenslang leren eenimpact heeft op arbeidsmarktsucces. Deze impact is echter niet altijd positief voorhoogopgeleiden. Hoogopgeleiden blijken nog altijd minder kans te maken op eenvast contract en ervaren vaker dan laagopgeleiden dat ze te hoog opgeleid zijnvoor hun job. Enkel horizontale match veronderstelt een positieve impact van hetveranderlijke menselijk kapitaal op arbeidsmarktsucces: meer hoogopgeleidenervaren dat hun job inhoudelijk overeenstemt met de job. Het verband tussenloon en menselijk kapitaal wordt dan weer zwakker: hoogopgeleiden verdienennog altijd meer in hun laatste job tot op 29 jaar maar het verband is minder sterk.Met andere woorden, diegenen die alsnog in de categorie van hoogopgeleidenterechtkomen door na het betreden van de arbeidsmarkt een hogeronderwijsdiploma te behalen verdienen door dit bijkomende diploma nietnoodzakelijk meer.

Tabel 11.6Relatie tussen arbeidsmarktsucces en het hoogst bereikte onderwijsniveaubij aanvang van de laatste job tot op 29 jaarIndicator arbeidsmarktsucces Associatiemaat Waarde en significantieWerkloosheid Cramer’s V 0,115***Jobtevredenheid Gamma 0,003Loon Gamma 0,310***Contract Cramer’s V 0,139***Horizontale match Gamma 0,426***Verticale mismatch Cramer’s V 0,151***Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)11.3.2 Opleidingen gevolgd voor het verlaten van het initieel onderwijsIn tabel 11.7 staat de samenhang tussen de opleidingen die men volgde voor hetverlaten van de initiële schoolloopbaan en arbeidsmarktsucces vermeld. Deindicator opleidingen gevolgd voor het verlaten van het initieel onderwijs bleek inde vorige hoofdstukken weinig te kunnen verklaren van de variantie in participatieaan levenslang leren. Ook hier blijkt de impact ervan op arbeidsmarktsucceseerder klein te zijn. Drie van de zes waarden voor Cramer’s V zijn statistischsignificant, maar slechts één ervan bedraagt meer dan 0,1: de associatiemaat voorhet verband tussen het nettoloon en het al dan niet gevolgd hebben van eenopleiding voordat men het regulier onderwijs voor het eerst verlaten heeft.Respondenten die voor het verlaten van het regulier onderwijs geen bijkomendeopleiding hebben gevolgd bevinden zich relatief vaker in de hoogsteantwoordcategorieën van het nettoloon. Zij verdienen dus relatief meer danrespondenten die wel een bijkomende opleiding hebben gevolgd. Hoewel hetverband erg zwak is, stellen we verder vast dat respondenten zonder bijkomendeopleiding te hebben gevolgd minder vaak werkloos zijn (5% ten opzichte van 10%van de overige respondenten) en relatief vaker beamen dat hun werk inhoudelijkniet overeenstemt met hun opleiding. Het verband tussen het volgen van eenbijkomende opleiding voor het verlaten van het initieel onderwijs enjobtevredenheid, contract en verticale mismatch is statistisch niet significant.hoofdstuk 11 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en arbeidsmarktsucces 195

Tabel 11.7Relatie tussen arbeidsmarktsucces en het volgen van een opleiding voorhet verlaten van het regulier onderwijsIndicator arbeidsmarktsucces Associatiemaat Waarde en significantieWerkloosheid Cramer’s V 0,055*Jobtevredenheid Cramer’s V 0,051hoofdstuk 11 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en arbeidsmarktsucces196Loon Cramer’s V 0,131***Contract Cramer’s V 0,067Horizontale match Cramer’s V 0,089**Verticale mismatch Cramer’s V 0,040Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)11.3.3 Sociale demotie en ‘locus of control’Sociale demotie werd binnen SONAR op drie momenten gemeten. Omdatvolgens ons model menselijk kapitaal kan veranderen door participatie aanlevenslang leren, kijken we hier naar het effect van de attitude sociale demotiegemeten op 23 en op 26 jaar op arbeidsmarktsucces op 29 jaar. We laten socialedemotie gemeten op 29 jaar buiten beschouwing om te voldoen aan de tweedevoorwaarde van een oorzaak-gevolg relatie (zie hoofdstuk 2). Locus of controlwerd niet op 23 jaar gemeten. We kijken daarom enkel naar de relatie tussen locusof control gemeten op 26-jarige leeftijd en arbeidsmarktsucces.In tabel 11.8 wordt de samenhang tussen sociale demotie op 23 jaar enarbeidsmarktsucces op 29 jaar beschreven. Loon, jobtevredenheid en horizontalematch correleren negatief en statistisch significant met sociale demotie op 23 jaar.Hoe meer men zich achtergesteld voelt op deze leeftijd, hoe minder men verdient,hoe minder tevreden is met zijn of haar job en hoe minder men inhoudelijkeovereenstemming ervaart tussen opleiding en job. Men zou daarom kunnen stellendat een minder positieve houding automatisch leidt tot een minder positieveinschatting van zijn of haar arbeidsmarktsucces. Maar de negatieve relatie tussensociale demotie en de meer objectieve maatstaf, het loon, wijst er op dat er meeraan de hand is dan enkel een negatievere inschatting van zijn of haar positie op dearbeidsmarkt.Terwijl de samenhang met loon en horizontale match zwakker wordt wanneersociale demotie op 26-jarige leeftijd wordt gemeten, wordt de samenhang metjobtevredenheid nog sterker en de samenhang met werkloosheid, contract enverticale mismatch statistisch significant (tabel 11.9). Respondenten diebeantwoorden aan de stellingen over sociale demotie zijn vaker werkloos, hebbenminder vaak een vast contract en vinden vaker dan andere respondenten dat hunopleiding te hoog hetzij te laag is gezien de vereisten van hun job. De samenhang

tussen sociale demotie enerzijds en werkloosheid, contract en verticale mismatchanderzijds is echter erg zwak.Tabel 11.8Relatie tussen arbeidsmarktsucces en sociale demotie op 23 jaarIndicator arbeidsmarktsucces Associatiemaat Waarde en significantieWerkloosheid Cramer’s V 0,041Jobtevredenheid Gamma -0,236 ***Loon Gamma -0,251***Contract Cramer’s V 0,027Horizontale match Gamma -0,352***Verticale mismatch Cramer’s V 0,063Tabel 11.9Bron SONAR C76(23) & C76(29)Relatie tussen arbeidsmarktsucces en sociale demotie op 26 jaarIndicator arbeidsmarktsucces Associatiemaat Waarde en significantieWerkloosheid Cramer’s V 0,098**Jobtevredenheid Gamma -0,341***Loon Gamma -0,203***Contract Cramer’s V 0,072**Horizontale match Gamma -0,290***Verticale mismatch Cramer’s V 0,071*Bron SONAR C76(26) & C76(29)De relatie tussen ‘locus of control’ en arbeidsmarktsucces is minder uitgesprokendan de relatie tussen sociale demotie en arbeidsmarktsucces (tabel 11.10). Enkeljobtevredenheid en horizontale match zijn statistisch significant gerelateerd metlocus of control op 26-jarige leeftijd. De relatie tussen ‘locus of control’ enwerkloosheid, contract, verticale mismatch en loon in de laatste job tot op 29 jaaris niet significant. De sterke samenhang tussen locus of control maar ook socialedemotie met jobtevredenheid is opmerkelijk. Terwijl jobtevredenheid als indicatorvoor arbeidsmarktsucces doorgaans niet significant blijkt samen te hangen metsociodemografische kenmerken en overige indicatoren voor menselijk kapitaal,hangt het wel sterk samen met psychologische kenmerken. Mensen die het gevoelhebben controle te hebben over hun leven zijn later relatief meer tevreden methun job. Ze ervaren verder ook vaker inhoudelijke overeenstemming tussen hunjob en opleiding.hoofdstuk 11 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en arbeidsmarktsucces 197

Tabel 11.10Relatie tussen arbeidsmarktsucces en ‘locus of control’ op 26 jaarIndicator arbeidsmarktsucces Associatiemaat Waarde en significantieWerkloosheid Cramer’s V 0,067Jobtevredenheid Gamma 0,252***Loon Gamma 0,047hoofdstuk 11 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en arbeidsmarktsucces198Contract Cramer’s V 0,068Horizontale match Gamma 0,106**Verticale mismatch Cramer’s V 0,06611.4 SamenvattingBron SONAR C76(26) & C76(29)In tabel 11.11 vatten we de resultaten samen van de onderzochte verbandentussen sociodemografische kenmerken, sociaal kapitaal, menselijk kapitaal en dezes indicatoren voor arbeidsmarktsucces. Volgens het model besproken inhoofdstuk 1 (figuur 1.3) bepalen sociodemografische kenmerken en menselijkkapitaal samen met sociaal kapitaal en participatie aan levenslang lerenarbeidsmarktsucces en moeten zij in rekening worden gebracht wanneer er in eenlatere onderzoeksfase gekeken wordt naar het effect van levenslang leren ensociaal kapitaal op werk.De kruisjes in tabel 11.11 verwijzen naar statistisch significante verbanden opbasis van de associatiemaat Cramer’s V. Indien de verbanden op basis van deassociatiemaat Gamma statistisch significant zijn, dan staat er een plus voor eenpositief verband en een min voor een negatief verband. Wanneer Cramer’s Vsignificant is en 0,1 of meer bedraagt en wanneer Gamma 0,2 of meer bedraagt,dan worden de kruisjes, plussen of minnetjes gearceerd. Wanneer bepaaldeindicatoren voor menselijk kapitaal op meerdere momenten gemeten worden, danwordt het sterkste verband gebruikt als informatie voor tabel 11.11. Over hetalgemeen hebben we vastgesteld dat de impact van menselijk kapitaal een grotereimpact op arbeidsmarktsucces heeft wanneer ze later in de arbeidsloopbaan wordtgemeten dan op een vroeger moment. In hoofdstuk 8 stelden we op eenzelfdemanier vast dat sociaal kapitaal een grotere impact heeft wanneer ze later in dearbeidsloopbaan werd gemeten. Dit toont aan dat inderdaad menselijk en sociaalkapitaal veranderlijk zijn. Multivariate analyses in vervolgonderzoek zal kunnennagaan in hoeverre deze verandering door participatie aan levenslang lerenoptreedt. Voor de indicator hoogst bereikte onderwijsniveau van menselijkkapitaal is het reeds in deze fase van het onderzoek evident dat participatie aanlevenslang leren, of anders gezegd, de terugkeer naar het regulier onderwijs,verantwoordelijk is voor de toename in menselijk kapitaal. Opvallend is wel dat de

waargenomen verandering of versterking van de relatie tussen menselijk kapitaalen arbeidsmarktsucces niet noodzakelijk positief is voor hoogopgeleiden. Wanneermenselijk kapitaal gemeten wordt bij aanvang van de laatste job, dan blijkt dathoogopgeleiden nog minder kans maken op een vast contract en nog meerervaren te hoog opgeleid te zijn voor hun job dan wanneer menselijk kapitaalgemeten wordt bij het verlaten van het initieel onderwijs voor de eerste keer. Hetverband tussen loon en menselijk kapitaal wordt dan weer zwakker:hoogopgeleiden verdienen nog altijd meer in hun laatste job tot op 29 jaar maarhet verband is minder sterk. Met andere woorden, terugkeren naar het initieelonderwijs en een hoger diploma behalen leidt niet noodzakelijk (meteen) tot eenvast contract en een betere verloning noch tot een job waarvoor ze juist goedopgeleid zijn.Het feit dat meer menselijk kapitaal niet noodzakelijk meer arbeidsmarktsuccesgarandeert wanneer we bijvoorbeeld naar het type contract kijken, ook nietwanneer het menselijk kapitaal toeneemt tijdens de arbeidsloopbaan, toont verderaan dat er vermoedelijk bij het negatieve effect van het diploma van de partner(sociaal kapitaal) op het type contract er inderdaad sprake is van een ‘homophilyeffect’. Zowel het hoge diploma van de respondent als dat van de partnerresulteert in een grotere kans op een tijdelijk contract. Dit doet vermoeden datniet alleen hoogopgeleiden vaker een partner hebben die ook hoogopgeleid ismaar dat hoogopgeleiden ook relatief vlugger in bepaalde sectoren aan de slaggaan waar relatief minder snel een vast contract wordt gegeven, bijvoorbeeld in deacademische wereld, of dat ze in de vroege arbeidsloopbaan mogelijk mobielerzijn en pas op latere leeftijd aan een vast contract komen. Niettemin heeft eenhoge opleiding ook positieve effecten wanneer we arbeidsmarktsucces definiërenals werkzaam zijn, de hoogte van het nettoloon en inhoudelijke overeenstemmingtussen werk en opleiding.Niet alle indicatoren van arbeidsmarktsucces hangen met andere woorden opdezelfde manier samen met menselijk kapitaal en sociodemografische kenmerken.Vooral jobtevredenheid en verticale mismatch hangen niet of nauwelijks samenmet sociodemografische kenmerken en menselijk kapitaal. Voor jobtevredenheidvinden we enkel een positief en significant effect van psychologische kenmerkenzoals sociale demotie en ‘locus of control’. Jobtevredenheid is onder de zesindicatoren voor arbeidsmarktsucces de meest subjectieve maatstaf en hangtwaarschijnlijk daarom ook sneller samen met andere meer generieke attitudes (cf.Saari & Judge, 2004). Naast jobtevredenheid hangt ook verticale mismatch metrelatief weinig verklarende factoren samen. Bij verticale mismatch vinden we enkeleen effect van geslacht en menselijk kapitaal terug. Het is dus vooral op loon, hettype contract en op horizontale match dat sociodemografische kenmerken enmenselijk kapitaal een impact hebben. In de volgende twee hoofdstukken kijkenhoofdstuk 11 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en arbeidsmarktsucces 199

we naar de samenhang van menselijk kapitaal en sociodemografische kenmerkenmet verschillende vormen van leeractiviteiten.Tabel 11.11Samenvatting van de waargenomen verbanden tussen sociaal kapitaal enarbeidsmarktsucceshoofdstuk 11 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en arbeidsmarktsuccesSociodemografische kenmerkenWERK TEV LOON CON HM VMMGeslacht x x x x xSociale afkomst x + x +Etnische afkomst x x xThuistaal x x xMenselijk kapitaalHoogst bereikte onderwijsniveau x + x + xBijkomende opleidingen x x xSociale demotie x - - x - xLocus of control + +* WERK = werkloosheid; TEV = jobtevredenheid; LOON = nettoloon; CON =contract; HM = horizontale match; VMM = verticale mismatchBron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)200

12 | De relatie tussen de overigeachtergrondkenmerken van het individuen participatie aan leeractiviteiten in hetkader van de job12.1 InleidingIn deel 3 stelden we vast dat het volgen van leeractiviteiten binnen het kader vande job en in mindere mate het volgen van leeractiviteiten buiten het kader van dejob een impact te hebben op arbeidsmarktsucces. De vraag dringt zich nu op ofrespondenten die participeren aan levenslang leren verschillen van respondentendie niet participeren aan levenslang leren. Hebben met andere woordenparticiperende en niet-participerende jongeren een verschillend profiel? Inhoofdstuk 9 en hoofdstuk 10 hebben we reeds aanwijzingen gevonden datparticiperende en niet-participerende jongeren een verschillend profiel hebbenomdat sociaal kapitaal samenhangt met participatie aan verschillende soortenleeractiviteiten. In dit en het volgende hoofdstuk gaan we na of andereachtergrondkenmerken van het individu, waaronder menselijk kapitaal,sociodemografische kenmerken, maar ook leerervaringen en de leefsituatie,samenhangen met participatie aan levenslang leren. We baseren ons daarvoor ophet theoretisch model uit hoofdstuk 1 (figuur 1.2), maar besteden geen aandachtaan de kenmerken en perceptie van de leeractiviteit die volgens het modelvariantie in participatie kunnen verklaren vanwege gebrek aan voldoendeinformatie.In dit hoofdstuk staan de leeractiviteiten in het kader van de job centraal. Bijgeorganiseerde en informele opleidingen maken we een onderscheid tussenopleidingen gevolgd in de eerste job, opleidingen gevolgd tot 26 jaar, opleidingengevolgd tussen 26 en 29 jaar, opleidingen gevolgd tot 29 jaar en opleidingengevolgd in de laatste job tot op 29 jaar. Door dit onderscheid te maken, kunnenwe nagaan of de samenhang tussen een achtergrondkenmerk van de respondentenhoofdstuk 12 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten in het kadervan de job201

hoofdstuk 12 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten in het kadervan de job202en participatie aan leeractiviteiten verschilt naargelang de leeftijdsperiode. Bij deverworven vaardigheden besteden we aandacht aan de vaardigheden verworven inde eerste job en vaardigheden verworven in de laatste job tot op 29 jaar.Hieronder vatten we de resultaten samen in (kruis)tabellen. De sterkte van hetverband tussen twee variabelen wordt met de associatiemaat Cramer’s Vweergegeven.12.2 Georganiseerde opleidingen12.2.1 Sociodemografische kenmerkenSociodemografische kenmerken meten we aan de hand van de variabelen geslacht,sociale afkomst, thuistaal en etnische afkomst. Uit de tabellen blijkt dat allesociodemografische kenmerken statistisch significant samenhangen metgeorganiseerde opleidingen gevolgd binnen het kader van de job. De samenhangmet geslacht is relatief het zwakst (Cramer’s V=0,024~0,052) en de samenhangmet sociale en etnische afkomst het grootst (Cramer’s V=0,092~0,182).Uit tabel 12.1 blijkt dat jongens over het algemeen vaker dan meisjes participerenaan een georganiseerde opleiding binnen het kader van de job, maar dat hetverschil tussen jongens en meisjes eerder klein is en statistisch niet significanttussen 26 en 29 jaar. Het verschil tussen jongens en meisjes, hoe klein ook, vindtzijn oorsprong dus vooral in de leeftijdsperiode voor 26 jaar.Tabel 12.1Georganiseerde opleidingen gevolgd in het kader van de eerste en laterejobs naar geslachtMan Vrouw Cramer’s VN % N %Georganiseerde opleiding(en) in de eerste job 326 31,6 265 26,9 0,051*Georganiseerde opleiding(en) tot 26 jaar 560 54,5 478 49,2 0,052*Georganiseerde opleiding(en) tussen 26 en 29 jaar 449 53,7 416 51,3 0,024Georganiseerde opleiding(en) tot 29 jaar 587 70,0 535 65,3 0,051*Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Ook bij sociale afkomst zien we dat het verband ervan met participatie aangeorganiseerde opleidingen zwakker is na 26 jaar dan voor 26 jaar (tabel 12.2).Niettemin is het verband na 26 jaar nog statistisch significant. Over het algemeenparticiperen jongeren met een lage sociale achtergrond significant minder aan een

georganiseerde opleiding binnen het kader van de job dan jongeren uit demiddenklasse en hogere sociale klasse. Tot op de leeftijd van 29 jaar heeft de helftvan de jongeren uit de lage sociale klasse minstens één georganiseerde opleidinggevolgd, terwijl bijna driekwart van de jongeren uit de middenklasse en hogeresociale klasse dat gedaan heeft.Tabel 12.2Georganiseerde opleidingen gevolgd in het kader van de eerste en laterejobs naar sociale afkomstLaag Midden Hoog Cramer’sVN % N % N %Georganiseerde opleiding(en) in de eerste job 93 19,3 312 30,4 185 37,1 0,139***Georganiseerde opleiding(en) tot 26 jaar 176 37,3 546 53,7 313 63,0 0,182***Georganiseerde opleiding(en) tussen 26 en 29 jaar 171 44,4 456 54,6 236 56,7 0,094***Georganiseerde opleiding(en) tot 29 jaar 218 56,0 591 70,4 310 74,3 0,147***Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)In tabel 12.3 wordt de samenhang tussen etnische afkomst en participatie aangeorganiseerde opleidingen weergegeven. We stellen in elke leeftijdscategorie vastdat meer Belgische jongeren dan jongeren met een niet-Belgische afkomst eengeorganiseerde opleiding hebben gevolgd17. Vooral bij de Turkse jongeren ligt departicipatiegraad erg laag in vergelijking met de participatiegraad bij Belgischejongeren. Op 29 jaar heeft slechts 20% van de Turkse jongeren en 69% van deBelgische jongeren minstens één georganiseerde opleiding gevolgd. Het verschiltussen Belgische jongeren en ‘overige niet-Belgische’ jongeren is minder groot.Wanneer we naar thuistaal kijken (tabel 12.4), krijgen we een ander beeld. Meeranderstaligen dan jongeren die uitsluitend Nederlands praten thuis hebbenminstens één georganiseerde opleiding gevolgd in de eerste job. In latere jobs lijkthet tij te keren en zijn er meer Nederlandstaligen dan anderstaligen die minstenséén georganiseerde opleiding hebben gevolgd in hun arbeidsloopbaan. Deverbanden zijn echter zeer zwak, met uitzondering van de samenhang wanneer dehele arbeidsloopbaan tot 29 jaar in rekening wordt gebracht.hoofdstuk 12 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten in het kadervan de job20317 Voor meer informatie over de constructie van de variabele ‘etnische afkomst’, verwijzen we de lezer naarbijlage 1.

hoofdstuk 12 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten in het kadervan de job204Tabel 12.3Georganiseerde opleidingen gevolgd in het kader van de eerste en laterejobs naar etnische afkomstBelgisch Turks Noord-AfrikaansZuid-EuropeesOverigeniet-BelgischCramer’s VN % N % N % N % N %Eerste job 530 30,2 4 11,1 4 9,3 4 16,0 43 29,5 0,092**Tot 26 jaar 925 53,2 7 20,6 14 34,1 8 32,0 74 50,7 0,110***Tussen 26 en 29 jaar 774 53,6 3 13,0 14 46,7 6 37,5 61 50,4 0,103**Tot 29 jaar 1002 69,2 5 20,0 19 57,6 7 43,8 78 63,0 0,144***Tabel 12.4Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Georganiseerde opleidingen gevolgd in het kader van de eerste en laterejobs naar thuistaalNederlands Andere taal Cramer’s VN % N %Georganiseerde opleiding(en) in de eerste job 563 22,5 27 29,7 0,038Georganiseerde opleiding(en) tot 26 jaar 988 52,6 48 41,4 0,053*Georganiseerde opleiding(en) tussen 26 en 29 jaar 826 53,1 36 40,9 0,055*Georganiseerde opleiding(en) tot 29 jaar 1074 68,8 45 48,4 0,101***Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)12.2.2 Menselijk kapitaalMenselijk kapitaal hebben we op vier manieren kunnen operationaliseren: (1) hethoogst bereikte onderwijsniveau dat de respondent gehaald en succesvol afgerondheeft voordat hij of zij het initieel onderwijs voor de eerste keer heeft verlaten; (2)het al dan niet gevolgd hebben van bijkomende opleidingen voordat men hetonderwijs voor de eerste keer verlaten heeft – we denken daarbij vooral aantaalcursussen etc. in het Onderwijs voor Sociale Promotie; en psychologischekenmerken waaronder (3) sociale demotie en (4) ‘locus of control’ ofbeheersingsoriëntatie. Sociale demotie meet een gevoel van achterstelling en ‘locusof control’ de mate waarin iemand de oorzaken van wat hem of haar overkomt bijzichzelf of buiten zichzelf zoekt 18 . Het verband tussen participatie aangeorganiseerde opleidingen en het hoogst bereikte onderwijsniveau is het sterkst(Cramer’s V=0,202~0,263), terwijl het verband tussen participatie aan18 Voor meer informatie over de constructie van deze schaal, verwijzen we de lezer naar bijlage 1.

georganiseerde opleidingen en opleidingen gevolgd voordat men het onderwijsvoor het eerst verlaat het zwakst is en meestal statistisch niet significant (Cramer’sV=0,001~0,050).In tabel 12.5 staat de samenhang tussen participatie aan georganiseerdeopleidingen en het hoogst bereikte onderwijsniveau vermeld. Cramer’s V is voorelke leeftijdscategorie groter dan 0,2. Hiermee wordt het bestaan van hetMattheüseffect nogmaals bevestigd: hoe hoger de initiële opleiding, hoe groter departicipatiegraad. Over de hele arbeidsloopbaan tot 29 jaar zien we dat ongeveer80% van de respondenten met een diploma van het hoger onderwijs op zak eengeorganiseerde opleiding heeft gevolgd, in tegenstelling tot 62% van derespondenten met een diploma van het hoger secundair onderwijs en 41% van derespondenten met een diploma van het lager secundair onderwijs, lager onderwijsof respondenten zonder diploma. Er is echter weinig verschil tussen respondentendie hoger onderwijs van het korte type (huidige professionele bachelors), hogeronderwijs van het lange type (huidige academische bachelors) of universiteithebben gevolgd.Tabel 12.5Georganiseerde opleidingen gevolgd in het kader van de eerste en laterejobs naar hoogst bereikte onderwijsniveauGeensecundairSecundair HOKT HOLT Universiteit Cramer’s VN % N % N % N % N %Eerste job 32 14,0 210 23,5 219 39,2 37 34,9 91 40,6 0,202***Tot 26 jaar 59 26,5 400 45,3 357 64,0 71 67,0 148 66,7 0,260***Tussen 26 en 29 jaar 50 30,7 350 47,5 297 63,1 55 62,5 113 61,4 0,205**Tot 29 jaar 68 41,0 458 62,1 380 80,7 69 77,5 145 77,3 0,263***Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Tabel 12.6 toont aan dat participatie aan bijkomende opleidingen voordat men hetinitieel onderwijs voor het eerst verlaten heeft nauwelijks samenhangt metparticipatie aan georganiseerde opleidingen binnen het kader van de job nadatmen het onderwijs voor het eerst verlaten heeft. Enkel het verband in deleeftijdscategorie tot op 26 jaar is statistisch significant maar ook erg zwak. Dit isenigszins verrassend omdat participatie aan bijkomende opleidingen voordat menhet initieel onderwijs verlaten heeft vrijwillig gebeurt en zodoende als eenindicator voor de bereidwilligheid om bij te leren kan beschouwd worden.Participeren aan bijkomende leeractiviteiten voordat men het onderwijs verlaatblijkt echter geen voorspeller voor participatie aan leeractiviteiten binnen hetkader van de job na het verlaten van het onderwijs te zijn.hoofdstuk 12 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten in het kadervan de job205

hoofdstuk 12 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten in het kadervan de job206Tabel 12.6Georganiseerde opleidingen gevolgd in het kader van de eerste en laterejobs naar opleidingen gevolgd voor het verlaten van het initieel onderwijsGevolgd Niet gevolgd Cramer’s VN % N %Georganiseerde opleiding(en) in de eerste job 35 29,2 556 29,3 0,001Georganiseerde opleiding(en) tot 26 jaar 73 61,9 965 51,3 0,050*Georganiseerde opleiding(en) tussen 26 en 29 jaar 53 50,5 812 52,7 0,011Georganiseerde opleiding(en) tot 29 jaar 73 68,2 1049 67,7 0,003Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Het verband tussen de psychologische kenmerken en participatie aangeorganiseerde opleidingen is statistisch significant en overstijgt 0,1.Respondenten die eerder negatief ingesteld zijn, de toekomst en hun kansen in demaatschappij somber inzien, participeren minder vaak aan georganiseerdeopleidingen binnen het kader van de job dan andere respondenten (tabel 12.7)19.Er dient wel opgemerkt te worden dat er weinig respondenten zijn die akkoordgaan met de stellingen dat ze zich achtergesteld voelen.Respondenten die eerder het gevoel hebben dat ze controle hebben over hunleven20, participeren vaker aan een georganiseerde opleiding binnen het kader vande job dan andere respondenten (tabel 12.8).Tabel 12.7Georganiseerde opleidingen gevolgd tussen 26 en 29 jaar in het kader vande job naar sociale demotie op 26-jarige leeftijdHelemaal niet Eerder niet Eerder wel WelN % N % N % N %Gevolgd 699 56,2 166 44,4 4 21,1 0 0,0Niet gevolgd 545 43,8 208 55,6 15 78,9 2 100,0Totaal 1244 100,0 374 100,0 19 100,0 2 100,0Cramer’s V=0,127***Bron SONAR C76(26) & C76(29)19 De schaal sociale demotie meet een attitude die we kunnen beschouwen als een indicator voor menselijkkapitaal. Tegelijkertijd kan het ook beschouwd worden als een kenmerk dat samenhangt met socialeklasse. Op basis van de sociale reproductietheorie van o.a. Pierre Bourdieu kunnen we veronderstellen datvooral respondenten met een lagere sociale afkomst zich associëren met de stellingen waarop deze schaalgebaseerd is. Er is inderdaad een samenhang tussen sociale afkomst en sociale demotie. Hoe hoger deafkomst, hoe minder men zich kan vinden met de stellingen over sociale demotie. De associatiemaatGamma bedraagt -0,339 en is statistisch significant op het niveau van 0,001.20 De stelling luidt: “U hebt zeer vaak het gevoel uw eigen leven niet genoeg in handen te hebben.” Deantwoordcategorieën werden voor de analyses gehercodeerd zodat de stelling positief werdgeformuleerd.

Tabel 12.8Georganiseerde opleidingen gevolgd tussen 26 en 29 jaar in het kader vande job naar ‘locus of control’ op 26-jarige leeftijdHelemaalakkoordEerder welakkoordOnbeslistEerder nietakkoordHelemaal nietakkoordN % N % N % N % N %Gevolgd 192 52,3 475 56,3 102 44,9 91 50,0 5 18,5Niet gevolgd 175 47,7 368 43,7 125 55,1 91 50,0 22 81,5Totaal 367 100,0 843 100,0 227 100,0 182 100,0 27 100,012.2.3 LeerervaringenCramer’s V=0,119***Bron SONAR C76(26) & C76(29)De ervaringen die men met leren heeft opgedaan tijdens de initiëleschoolloopbaan kunnen bepalend zijn voor de (bereidheid tot) participatie aanleeractiviteiten na de initiële schoolloopbaan. De respondenten werden binnenSONAR niet bevraagd over hoe ze leren hebben ervaren tijdens de initiëleschoolloopbaan. Wel kunnen we op basis van de SONAR-data, proxy variabelenvinden die negatieve leerervaringen veronderstellen te meten. We meten hieronderof de respondenten negatieve leerervaringen hebben opgedaan door na te gaan ofmen al dan niet een B- of C-attest heeft behaald, of men schoolse achterstand inhet basis- en secundair onderwijs heeft opgelopen, of men terechtkwam in hetwatervalsysteem in het secundair onderwijs en hoe lang men het hoger onderwijsgevolgd heeft zonder het succesvol te beëindigen.De samenhang tussen de indicatoren voor leerervaringen en participatie aangeorganiseerde opleidingen is eerder zwak te noemen, maar wel statistischsignificant. Over het algemeen stellen we ook hier vast dat het verband zwakker iswanneer we kijken naar de periode tussen 26 en 29 jaar dan naar de periode voor26 jaar. Cramer’s V is verder het grootst wanneer gekeken wordt naar de leeftijdbij intrede van het secundair onderwijs (Cramer’s V=0,081~0,135) en het kleinstwanneer gekeken wordt naar het aantal jaren hoger onderwijs zonder diplomabehaald te hebben (Cramer’s V=0,050~0,082).In tabel 12.9 staat het verband tussen participatie aan georganiseerde opleidingenen het behalen van een B- of C-attest vermeld. Respondenten die minstens éénkeer een B- of C-attest behaald hebben, maken minder kans om eengeorganiseerde opleiding te volgen dan respondenten die enkel A-attesten behaaldhebben in het secundair onderwijs. De verbanden zijn echter zeer zwak. Enkel desamenhang in de leeftijdscategorie bereikt de waarde van 0,1 voor Cramer’s V.hoofdstuk 12 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten in het kadervan de job207

hoofdstuk 12 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten in het kadervan de jobTabel 12.9Georganiseerde opleidingen gevolgd in het kader van de eerste en laterejobs naar het al dan niet behaald hebben van tenminste 1 B- of C-attestB- of C-attest:jaB- of C-attest:neeCramer’sVN % N %Georganiseerde opleiding(en) in de eerste job 227 26,3 362 31,5 0,057*Georganiseerde opleiding(en) tot 26 jaar 394 46,2 641 56,3 0,100***Georganiseerde opleiding(en) tussen 26 en 29 jaar 340 49,0 525 55,3 0,063*Georganiseerde opleiding(en) tot 29 jaar 445 63,7 675 70,8 0,075**Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)In tabel 12.10 en tabel 12.11 staat het verband tussen schoolse achterstand enparticipatie aan georganiseerde opleidingen vermeld. Daarbij valt op dat hetverband tussen schoolse achterstand in het basisonderwijs en participatie aangeorgansieerde opleidingen groter is dan tussen tussen schoolse achterstand in hetsecundair onderwijs en participatie aan georgansieerde opleidingen. Hoe oudermen is wanneer men het secundair onderwijs aanvangt, hoe kleiner de kans datmen een georganiseerde opleiding volgt bij en na de intrede in de arbeidsmarkt.Op de leeftijd van 29 jaar is het verschil het grootst: 70% van de respondenten dieop leeftijd of zelfs jonger dan 12 jaar waren bij intrede in het secundair onderwijs,volgen minstens één georganiseerde opleiding in tegenstelling tot 48% van derespondenten die 13 jaar waren en 33% van de respondenten die ouder dan 13jaar waren (tabel 12.10). Schoolse achterstand door zittenblijven in het secundaironderwijs heeft een minder grote impact: 70% van de respondenten die niet zijnblijvenzitten in het secundair onderwijs heeft een georganiseerde opleidingminstens één keer gevolgd, terwijl 63% van de respondenten die minstens 1 keerzijn blijvenzitten dat niet gedaan heeft (tabel 12.11). De verbanden zijn metuitzondering van het verband voor de leeftijdscategorie statistisch significant maarerg zwak.208

Tabel 12.10Georganiseerde opleidingen gevolgd in het kader van de eerste en laterejobs naar leeftijd bij intrede voltijds secundair onderwijs12 jaar ofjonger13 jaar Ouderdan 13jaarCramer’s VN % N % N %Georganiseerde opleiding(en) in de eerste job 557 30,4 31 19,4 1 5,9 0,081**Georganiseerde opleiding(en) tot 26 jaar 974 53,6 56 35,7 5 33,3 0,102***Georganiseerde opleiding(en) tussen 26 en 29 jaar 822 54,4 41 33,6 2 20,0 0,121***Georganiseerde opleiding(en) tot 29 jaar 1056 69,6 60 48,4 4 33,3 0,135***Tabel 12.11Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Georganiseerde opleidingen gevolgd in het kader van de eerste en laterejobs naar het al dan niet minstens 1 keer zittenblijven in het voltijds SONietzittenblijvenMinstens éénkeerzittenblijvenCramer’s VN % N %Georganiseerde opleiding(en) in de eerste job 427 31,2 162 25,7 0,056*Georganiseerde opleiding(en) tot 26 jaar 755 55,7 280 44,9 0,101***Georganiseerde opleiding(en) tussen 26 en 29 jaar 615 54,6 249 48,9 0,052*Georganiseerde opleiding(en) tot 29 jaar 795 70,2 324 63,0 0,071**Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)B- en C-attesten leiden niet altijd automatisch tot zittenblijven, maar hebben welvaak tot gevolg dat leerlingen van studierichting veranderen. De tendens om vaneen relatief moeilijke naar een relatief gemakkelijke studierichting af te zakkennoemen we het watervalsysteem. In tabel 12.12 wordt de samenhang tussen hetafzakken in het watervalsysteem en participatie aan georganiseerde opleidingengerapporteerd. We zien dat in alle leeftijdscategorieën respondenten die in hetsecundair onderwijs in het watervalsysteem belanden, minder vaak participerenaan een georganiseerde opleiding dan respondenten met meer positieveleerervaringen. Op de leeftijd van 29 jaar heeft 71% van de respondenten die nietin een watervalsysteem belandden een georganiseerde opleidingen gevolgd, integenstelling tot 59% van de respondenten die wel in het watervalsysteemterechtkwamen.hoofdstuk 12 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten in het kadervan de job209

hoofdstuk 12 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten in het kadervan de job210Tabel 12.12Georganiseerde opleidingen gevolgd in het kader van de eerste en laterejobs naar het al dan niet belanden in het watervalsysteemWaterval: nee Waterval: ja Cramer’s VN % N %Georganiseerde opleiding(en) in de eerste job 467 31,6 122 23,0 0,083***Georganiseerde opleiding(en) tot 26 jaar 813 55,5 222 42,4 0,115***Georganiseerde opleiding(en) tussen 26 en 29 jaar 681 55,8 184 43,6 0,107***Georganiseerde opleiding(en) tot 29 jaar 869 70,8 251 59,1 0,110***Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Hoewel we de veronderstelling maakte dat tijd doorbrengen in het hogeronderwijs zonder de hogere studie succesvol af te ronden met een diploma eenindicator is voor negatieve leerervaringen vanwege het feit dat men geen succeskon ervaren en dat men daardoor minder bereid is om nieuwe leeractiviteiten teondernemen, doen de cijfers van tabel 12.13 iets anders vermoeden. Uit tabel12.13 blijkt namelijk dat de participatiegraad het hoogst is bij respondenten dieniet het hoger onderwijs aangevat en verlaten hebben zonder diploma en bijrespondenten die drie jaar of langer hoger onderwijs zonder succes hebbengevolgd. Dit lijkt er op te wijzen dat enkele jaren in het hoger onderwijsdoorbrengen zonder een diploma te behalen niet noodzakelijk beschouwd hoeft teworden als een negatieve leerervaring en dat het toch een zekere bereidwilligheidtot participatie aan leeractiviteiten illustreert of dat het in werkelijkheid doorwerkgevers als een positief gegeven wordt beschouwd en toegang verleent tot jobswaarin participatie aan leeractiviteiten mogelijk is.Tabel 12.13Georganiseerde opleidingen gevolgd in het kader van de eerste en laterejobs naar het aantal jaren in het hoger onderwijs zonder een diploma vanhet hoger onderwijs te behalen0 1 jaar 2 jaar 3 jaar of langer Cramer’s VN % N % N % N %Eerste job 447 30,5 44 19,5 35 27,1 63 33,5 0,082**Tot 26 jaar 764 52,5 95 43,2 62 48,1 114 60,6 0,082**Tussen 26 en 29 jaar 637 52,9 85 47,5 51 52,0 94 58,4 0,050Tot 29 jaar 829 68,5 108 60,0 65 65,0 118 73,3 0,069*Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)

12.2.4 LeefsituatieBij leefsituatie kijken we naar zowel de gezinssituatie als naar de arbeidssituatie.Hoewel we in hoofdstuk 3 hebben vastgesteld dat een van de belangrijksteredenen om geen georganiseerde opleiding binnen het kader van de job te volgentijdsdruk was (‘persoonlijk geen tijd genoeg’) en dat respondenten er van uit gaandat het volgen van een georganiseerde opleiding ook ten koste gaat van hun tijdbuiten de werkuren (tabel 3.21 onder paragraaf 3.2.4), verwachten we dat nogmeer dan de gezinssituatie de arbeidssituatie de kans op het volgen van eenopleiding binnen het kader van de job zal bepalen. We verwachten met anderewoorden dat de relatie tussen de arbeidssituatie en participatie aan georganiseerdeopleidingen binnen het kader van de job sterker zal zijn dan de relatie tussen degezinssituatie en participatie aan georganiseerde opleidingen binnen het kader vande job. Andersom verwachten we dat de gezinssituatie een belangrijkere rol gaatspelen wanneer we kijken naar het volgen van een opleiding buiten het kader vande job. Dit gaan we na in het volgende hoofdstuk.12.2.4.1 GezinssituatieGezinssituatie operationaliseren we aan de hand van het aantal kinderen, deervaren tijdsdruk in de privésfeer en het aantal huishoudelijke taken. De ervarentijdsdruk is een afgeleide variabele op basis van negen stellingen over tijdsdruk (ziebijlage 1). Voor huishoudelijke taken werden de volgende taken die de respondentzelf uitvoert in rekening gebracht en opgeteld: (1) wassen en was ophangen; (2)koken; (3) strijken; (4) schoonmaken en opruimen; (5) klussen in en rond het huis;(6) auto wassen; (7) boodschappen doen; (8) tuin onderhouden, gras afrijden; (9)kinderen verzorgen, in bed stoppen, wassen, eten geven.De verbanden tussen de indicatoren voor gezinssituatie en participatie aangeorganiseerde opleidingen zijn zeer zwak en in twee van de drie gevallenstatistisch niet significant. De waarden voor Cramer’s V blijven onder 0,1. Enkelde samenhang tussen het aantal kinderen en participeren aan een georganiseerdeopleiding tussen 26 en 29 jaar is statistisch significant. Hoe meer kinderen menheeft op de leeftijd van 26 jaar, hoe kleiner de kans dat men een georganiseerdeopleiding volgt binnen het kader van de job tussen 26 en 29 jaar. Vijfenvijftigprocent van de respondenten zonder kinderen volgde minstens ééngeorganiseerde opleiding binnen het kader van de job in tegenstelling tot 39% vande respondenten met twee of meer kinderen (tabel 12.14). Het is niet duidelijk ofhet hier gaat om een direct verband. Het aantal kinderen zou een negatieve impactkunnen hebben op de beslissing om te participeren aan een georganiseerdeopleiding binnen het kader van de job wanneer deze toch privétijd dreigt op teeisen. Anderzijds kunnen we redeneren dat eerder jonvolwassenen die lagerhoofdstuk 12 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten in het kadervan de job211

hoofdstuk 12 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten in het kadervan de job212opgeleid zijn en vroeger de arbeidsmarkt betreden dan hoogopgeleiden ook snelleraan gezinsuitbreiding beginnen dan hogeropgeleiden en tegelijkertijd in jobsterechtkomen waar er minder kansen aangeboden worden om een opleiding tevolgen. In de volgende paragraaf bekijken we de relatie tussen de arbeidssituatieen de participatiekans meer in detail.Tabel 12.14Georganiseerde opleidingen gevolgd tussen 26 en 29 jaar in het kader vande job naar het al dan niet hebben van kinderen op 26-jarige leeftijdGeen kinderen 1 kind 2 of meer kinderenN % N % N %Ja 700 55,0 122 46,2 43 38,7Nee 572 45,0 142 53,8 68 61,3Totaal 1272 100,0 264 100,0 111 100,0Tabel 12.15Cramer’s V=0,098***Bron SONAR C76(26) & C76(29)Georganiseerde opleidingen gevolgd tussen 26 en 29 jaar in het kader vande job naar ervaren tijdsdruk op 26-jarige leeftijdHelemaal nietakkoordEerder nietakkoordOnbeslistEerder welakkoordHelemaalakkoordN % N % N % N % N %Ja 46 46,5 428 54,7 339 52,2 45 42,1 4 66,7Nee 53 53,5 354 45,3 310 47,8 62 57,9 2 33,3Totaal 99 100,0 782 100,0 649 100,0 107 100,0 6 100,0Tabel 12.16Cramer’s V=0,071Bron SONAR C76(26) & C76(29)Georganiseerde opleidingen gevolgd tussen 26 en 29 jaar in het kader vande job naar het aantal huishoudelijke taken op 26-jarige leeftijdGeen 1 tot 4 5 of meerN % N % N %Ja 501 54,0 137 47,7 227 52,5Nee 427 46,0 150 52,3 205 47,5Totaal 928 100,0 287 100,0 432 100,0Cramer’s V=0,046Bron SONAR C76(26) & C76(29)

12.2.4.2 ArbeidssituatieOm de relatie tussen de arbeidssituatie en participatie aan georganiseerdeopleidingen te beschrijven, kijken we naar de eerste job en naar de laatste job totop 29 jaar. We kijken vervolgens naar enkel die indicatoren voor de arbeidssituatiewanneer ze de beginsituatie van de job waarin al dan niet een of meerderegeorganiseerde opleidingen werden gevolgd beschrijven. Zoals we opgemerkthebben in hoofdstuk twee, houden we rekening met de tijdsvolgorde van devariabelen. Een van de voorwaarden om een causale uitspraak te kunnen doenover de relatie tussen twee variabelen is dat oorzaak plaatsvindt voor het gevolg(Babbie, 2004). De variabelen die volgens ons model participatie aan levenslangleren verklaren moeten dus effectief plaatsgevonden hebben voor de periodewaarin het al dan niet participeren aan levenslang leren gemeten wordt. Bijsociodemografische factoren, menselijk kapitaal en leerervaringen is dit voor dehand liggend. Maar ook bij arbeidssituatie en de overige variabelen letten we op detijdsvolgorde van de variabelen. Wanneer we dat niet doen, is het mogelijk dat dearbeidssituatie het gevolg zou kunnen zijn van participatie aan georganiseerdeopleidingen.De volgende indicatoren komen aan bod: statuut, sector, contract,tewerkstellingspercentage, grootte van de onderneming, verticale en horizontalemismatch, nettoloon in euro, het al dan niet hebben van een leidinggevendefunctie, en inhoudelijke jobkenmerken waaronder de mate waarin men autonomieen verantwoordelijkheid heeft in zijn of haar job en de mate waarin het werklichamelijke inspanning vereist. Over het algemeen hangen zoals verwachtindicatoren voor arbeidsmarktsucces sterker samen dan indicatoren voorgezinssituatie met participatie aan georganiseerde opleidingen. Het verband tussenhet statuut van de job en participatie aan georganiseerde opleidingen is het grootst(Cramer’s=0,222~0,232) en het verbant tussen sector en participatie aangeorganiseerde opleidingen het kleinst en is statistisch niet significant(Cramer’s=0,018~0,044). In geval van statuut bedraagt Cramer’s V meer dan 0,2.Meer bedienden dan arbeiders en zelfstandigen participeren aan eengeorganiseerde opleiding binnen het kader van de job: bijna twee keer meerbedienden dan arbeiders hebben minstens één georganiseerde opleiding gevolgdtijdens de eerste en de laatste job op 29 jaar (tabel 12.17). Er is echter geenonderscheid tussen de privésector en de overheid te maken (tabel 12.18).hoofdstuk 12 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten in het kadervan de job213

hoofdstuk 12 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten in het kadervan de jobTabel 12.17Georganiseerde opleidingen gevolgd in de eerste job en in de laatste jobtot op 29 jaar naar statuutArbeider Bediende Zelfstandige/helperAmbtenaarCramer’s VN % N % N % N %Eerste job 124 17,3 401 38,7 28 22,0 32 23,5 0,222***Laatste job (29 jaar) 124 31,4 587 55,2 42 29,0 n.v.t. n.v.t. 0,232***Tabel 12.18Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Georganiseerde opleidingen gevolgd in de eerste job en in de laatste jobtot op 29 jaar naar sectorPrivé Overheid Cramer’s VN % N %Eerste job 501 29,5 86 27,2 0,018Laatste job (29 jaar) 522 47,5 190 52,6 0,044Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)De samenhang van participatie aan georganiseerde opleidingen met contract,tewerkstellingspercentage en grootte van de onderneming is ook niet echt zwak tenoemen en statistisch significant. Respondenten met een vast contract en eentewerkstellingsmaatregel maken meer kans om een georganiseerde opleidingbinnen het kader van de job te volgen dan respondenten met een tijdelijk eninterim contract (tabel 12.19). Vooral in de laatste job is dit verband sterk(Cramer’s V=0,163). De tewerkstellingspercentage is ook van belang: hoe meeruren men werkt per week, hoe meer kans men maakt op een opleiding. In delaatste job tot op 29 jaar krijgt de helft van de voltijdse respondenten een kans omeen opleiding te volgen in tegenstelling tot 20% van de deeltijdsen met eencontract voor 50% tewerkstelling of minder (tabel 12.20). Tenslotte speelt ook degrootte van de onderneming een rol: hoe groter de onderneming, hoe meer kansop een opleiding (tabel 12.21).214

Tabel 12.19Georganiseerde opleidingen gevolgd in de eerste job en in de laatste jobtot op 29 jaar naar contractVast Tijdelijk Interim TewerkstellingsmaatregelCramer’s VN % N % N % N %Eerste job 236 33,8 161 26,8 74 22,1 87 34,0 0,102***Laatste job (29 jaar) 643 51,9 62 35,6 3 8,6 5 41,7 0,165***Tabel 12.20Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Georganiseerde opleidingen gevolgd in de eerste en de laatste job tot op29 jaar naar tewerkstellingspercentage1 tot 50% 51% tot 99% 100% Cramer’sVN % N % N %Eerste job 41 18,8 26 22,2 519 30,9 0,091***Laatste job (29 jaar) 17 20,2 70 41,4 668 49,4 0,135***Tabel 12.21Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Georganiseerde opleidingen gevolgd in de eerste job en in de laatste jobtot op 29 jaar naar aantal werknemers/grootte onderneming in begin vande job< 11 11-49 50-249 249< Cramer’s VN % N % N % N %Eerste job 144 25,4 128 25,0 125 29,6 176 42,7 0,151***Laatste job (29 jaar) 106 37,7 175 44,2 201 50,8 226 58,4 0,148***Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Over het algemeen neemt de kans op een georganiseerde opleiding in het kadervan de job ook toe wanneer er overeenstemming is tussen de arbeidssituatie en deopleiding van de respondent en wanneer het nettoloon bij de aanvang van deeerste job hoger is. De samenhang tussen participatie aan georganiseerdeopleidingen en verticale mismatch of de overeenstemming tussen de opleidingvan de respondent en de opleidingsvereiste van de job is erg zwak maar nietteminstatistisch significant. Daarbij valt op dat respondenten die een te lage opleidinghebben genoten (53%) meer kans maken op een opleiding dan respondenten dieeen te hoge opleiding hebben genoten (39%; tabel 12.22). Andersomrespondenten die helemaal of enigszins een inhoudelijke overeenstemming zientussen opleiding en job, maken meer kans op een opleiding dan respondenten inhoofdstuk 12 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten in het kadervan de job215

hoofdstuk 12 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten in het kadervan de job216een job met gebrek aan inhoudelijke overeenstemming (tabel 12.23). Het verbandtussen nettoloon per maand in euro en participatie aan georganiseerde opleidingenis nog groter. Hoe hoger het nettoloon bij aanvang van de job, hoe meer kans opeen opleiding (Cramer’s V=0,180; tabel 12.24). De samenhang van het al dan niethebben van een leidinggevende functie met participatie aan georganiseerdeopleidingen is statistisch niet significant (tabel 12.25).Tabel 12.22Georganiseerde opleidingen gevolgd in de eerste job en in de laatste jobtot op 29 jaar naar verticale mismatchTe hogeopleidingJuist goedeopleidingTe lageopleidingCramer’sVN % N % N %Eerste job 125 23,8 423 31,2 35 35,4 0,077**Laatste job (29 jaar) 76 38,6 610 48,5 63 52,9 0,072**Tabel 12.23Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Georganiseerde opleidingen gevolgd in de eerste job en in de laatste jobtot op 29 jaar naar horizontale matchHelemaal Enigszins Helemaal niet Cramer’sN % N % N % VEerste job 311 33,2 160 35,1 115 18,6 0,155***Laatste job (29 jaar) 374 51,9 228 51,8 153 34,9 0,152***Tabel 12.24Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Georganiseerde opleidingen gevolgd in de eerste job naar nettoloon ineuro bij de start van de eerste job1487N % N % N % N % N % N %Ja 21 17,1 44 18,3 128 24,3 247 34,9 93 42,9 40 38,1Nee 102 82,9 196 81,7 398 75,7 460 65,1 124 57,1 65 61,9Totaal 123 100,0 240 100,0 526 100,0 707 100,0 217 100,0 105 100,0Cramer’s V=0,180***Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)

Tabel 12.25Georganiseerde opleidingen gevolgd in de laatste job tot op 29 jaar naarleidinggevende functieGeen leidinggevende functieWel leidinggevende functieN % N %Opleidingen gevolgd: ja 532 47,1 189 52,6Opleidingen gevolgd: nee 597 52,9 170 47,4Totaal 1129 100 359 100Cramer’s V=0,047Bron SONAR C76(29)De respondenten werden tenslotte ook bevraagd naar de kenmerken van hun job.Op basis van een factoranalyse werden de schalen ‘autonomie,verantwoordelijkheid en geestelijke inspanning in het werk’ en ‘lichamelijkeinspanning, gevaarlijke en vuile omstandigheden in het werk’ geconstrueerd. Desamenhang van beide schalen met participatie aan georganiseerde opleidingen isstatistisch significant maar in geval van lichamelijke inspanning erg zwak (Cramer’sV=0,093). Zesendertig procent van de respondenten die een job hebben waarinlichamelijke inspanning niet vereist is participeerde in de eerste job aan een ofmeerdere opleidingen. Daarentegen heeft 25% van de respondenten die zichvolledig vinden met de stelling dat hun eerste job lichamelijke inspanning vereist,gevaarlijk en vuil werk is, een georganiseerde opleiding gevolgd (tabel 12.27). Eneen derde van de respondenten die een eerste job hebben gehad waarin geestelijkeinspanning vereist is, heeft een opleiding kunnen volgen in deze eerste job integenstelling tot 20% van de respondenten die niet in een job zaten waaringeestelijke inspanning, verantwoordelijkheid en autonomie vereist waren (tabel12.26).Tabel 12.26Georganiseerde opleidingen gevolgd in de eerste job naar de mate vanautonomie, verantwoordelijkheid en geestelijke inspanning in het werkWel Eerder wel Eerder niet NietN % N % N % N %Ja 184 35,5 179 34,0 123 25,9 89 19,8Nee 334 64,5 348 66,0 352 74,1 360 80,2Totaal 518 100,0 527 100,0 475 100,0 449 100,0Cramer’s V=0,138***Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)hoofdstuk 12 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten in het kadervan de job217

hoofdstuk 12 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten in het kadervan de job218Tabel 12.27Georganiseerde opleidingen gevolgd in de eerste job naar de mate vanlichamelijke inspanning, gevaarlijke en vuile omstandigheden in het werkWel Eerder wel Eerder niet NietN % N % N % N %Ja 119 25,3 129 26,8 137 28,1 190 36,0Nee 352 74,7 353 73,2 351 71,9 338 64,0Totaal 471 100,0 482 100,0 488 100,0 528 100,0Cramer’s V=0,093***Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)12.3 Informele opleidingenInformele opleidingen omvatten opleidingen die op de werkvloer verstrekt werdendoor een collega of overste, of leeractiviteiten door het observeren van eenoverste of andere collega’s. Hieronder gaan we na in welke matesociodemografische kenmerken, menselijk en sociaal kapitaal, leerervaringen enleefsituatie samenhangen met participeren aan informele opleidingen. We makendaarbij geen onderscheid tussen de verschillende vormen van informeleopleidingen.12.3.1 Sociodemografische kenmerkenDe onderstaande tabellen tonen aan dat het verband tussen sociodemografischekenmerken en participatie aan informele opleidingen kleiner is dan tussensociodemografische kenmerken en participatie aan georganiseerde opleidingen. Dehoogste waarde voor Cramer’s V, 0,101, wordt gemeten bij geslacht. Het ismeteen de enige waarde die 0,1 overstijgt. De kleinste waarde vinden we bijthuistaal: Cramer’s V is dan 0,016.In tabel 12.28 staat de samenhang tussen geslacht en participatie aan informeleopleidingen beschreven. Mannen zeggen vaker geparticipeerd te hebben aan eeninformele opleiding op de werkvloer. Over de hele arbeidsloopbaan tot 29 jaar,hebben 67% van de mannen minstens één keer een informele opleiding gevolgd,in tegenstelling tot 57% van de vrouwen.

Tabel 12.28Informele opleidingen gevolgd in het kader van de eerste en latere jobsnaar geslachtMan Vrouw Cramer’s VN % N %Informele opleiding(en) in de eerste job 417 53,2 327 45,6 0,074***Informele opleiding(en) tot 26 jaar 547 55,3 443 44,7 0,076***Informele opleiding(en) tussen 26 en 29 jaar 282 33,7 223 27,5 0,068*Informele opleiding(en) tot 29 jaar 560 66,8 467 57,0 0,101***Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Terwijl etnische en sociale afkomst zwak maar statistisch significant samenhangenmet participatie aan georganiseerde opleidingen (tabel 12.2 en tabel 12.3; paragraaf12.2.1), hangen etnische en sociale afkomst duidelijk niet samen met participatieaan informele opleidingen (tabel 12.29 en tabel 12.30).Tabel 12.29Informele opleidingen gevolgd in het kader van de eerste en latere jobsnaar sociale afkomstLaag Midden Hoog Cramer’sVN % N % N %Informele opleiding(en) in de eerste job 179 37,1 372 36,3 190 38,2 0,016Informele opleiding(en) tot 26 jaar 238 50,4 494 48,6 253 50,9 0,021Informele opleiding(en) tussen 26 en 29 jaar 105 27,3 256 30,7 139 33,4 0,047Informele opleiding(en) tot 29 jaar 233 59,9 521 62,0 266 63,8 0,028Tabel 12.30Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Informele opleidingen gevolgd in het kader van de eerste en latere jobsnaar etnische afkomsthoofdstuk 12 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten in het kadervan de jobBelgisch Turks Noord-AfrikaansZuid-EuropeesOverigeniet-BelgischN % N % N % N % N %Eerste job 631 36,0 19 52,8 14 32,6 9 36,0 65 44,5 0,065Tot 26 jaar 847 51,3 20 41,2 21 48,8 11 56,0 83 43,2 0,051Tussen 26 en 29 jaar 445 30,8 5 21,7 13 45,3 5 31,3 36 29,8 0,044Tot 29 jaar 893 61,7 15 60,0 21 63,6 9 56,3 81 66,4 0,029Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Cramer’s V219

hoofdstuk 12 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten in het kadervan de job220Het verschil tussen anderstaligen en Nederlandstalige respondenten daarentegen isover het algemeen wel statistisch significant (tabel 12.31). Anderstaligen hebbenmeer kans op een informele opleiding dan Nederlandstaligen, vooral tot 26 jaar.Tot 26 jaar heeft 64% van de anderstalige respondenten minstens één informeleopleiding gevolgd, in tegenstelling tot 49% van de Nederlandstaligen. Bijgeorganiseerde opleidingen stelden we een gelijkaardig verband vast ten voordelevan anderstaligen enkel in de eerste job. Bij informele opleidingen stellen we vastdat over de gehele arbeidsloopbaan tot 29 jaar de voorsprong van de anderstaligenblijft bestaan: 75% van anderstaligen heeft minstens één keer deelgenomen aaneen informele opleiding in tegenstelling tot 61% van de Nederlandstaligen.Tabel 12.31Informele opleidingen gevolgd in het kader van de eerste en latere jobsnaar thuistaalNederlands Andere taal Cramer’s VN % N %Informele opleiding(en) in de eerste job 684 36,1 58 48,3 0,060*Informele opleiding(en) tot 26 jaar 912 48,6 74 63,8 0,071*Informele opleiding(en) tussen 26 en 29 jaar 476 30,6 28 31,8 0,006Informele opleiding(en) tot 29 jaar 955 61,2 70 75,3 0,067*Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)12.3.2 Menselijk kapitaalOok menselijk kapitaal hangt volgens de onderstaande tabellen nauwelijks samenmet participatie aan informele leeractiviteiten op de werkvloer. Alleen het hoogstbereikte onderwijsniveau voordat men voor het eerst het regulier onderwijsverlaten heeft heeft een licht positief effect op het volgen van een informeleopleiding. Respondenten met een diploma van het hoger secundair onderwijs ofhet hoger onderwijs hebben vaker deelgenomen aan een informele opleiding danrespondenten zonder diploma van hoger secundair onderwijs. Het verband isechter erg zwak en zelfs niet-significant wanneer enkel de eerste job inbeschouwing wordt genomen (tabel 12.32). Deze waarneming staat in schrilcontrast met de relatief sterke samenhang tussen het hoogst bereiktonderwijsniveau en participatie aan georganiseerde opleidingen. Ook desamenhang tussen opleidingen gevolgd voor het verlaten van het initieel onderwijsen participatie aan informele opleidingen is van weinig betekenis. Cramer’s V ishoogstens 0,036 en statistisch niet significant (tabel 12.33).

Tabel 12.32Informele opleidingen gevolgd in het kader van de eerste en latere jobsnaar hoogst bereikte onderwijsniveauGeensecundairSecundair HOKT HOLT Universiteit Cramer’s VN % N % N % N % N %Eerste job 76 33,2 327 36,7 200 35,8 50 47,2 90 40,2 0,061Tot 26 jaar 97 43,5 445 50,4 266 47,8 66 62,3 113 50,5 0,075*Tussen 26 en 29 jaar 41 25,2 234 31,8 128 27,2 30 34,1 72 39,1 0,086*Tot 29 jaar 93 56,0 461 62,3 277 58,8 65 73,0 128 68,4 0,087*Tabel 12.33Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Informele opleidingen gevolgd in het kader van de eerste en latere jobsnaar opleidingen gevolgd voor het verlaten van het initieel onderwijsGevolgd Niet gevolgd Cramer’s VN % N %Informele opleiding(en) in de eerste job 39 32,5 705 37,1 0,023Informele opleiding(en) tot 26 jaar 50 42,4 940 50,0 0,036Informele opleiding(en) tussen 26 en 29 jaar 36 34,3 469 30,4 0,021Informele opleiding(en) tot 29 jaar 61 57,0 1049 62,3 0,027Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Tenslotte hangen ook psychologische kenmerken niet samen met informeleopleidingen (5.34 en tabel 5.35), terwijl sociale demotie en locus of control welrelatief sterk en significant samenhangen met participatie aan georganiseerdeopleidingen tussen 26 en 29 jaar (zie paragraaf 12.2.2).Tabel 12.34Informele opleidingen gevolgd tussen 26 en 29 jaar in het kader van de jobnaar sociale demotie op 26-jarige leeftijdhoofdstuk 12 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten in het kadervan de jobHelemaal niet Eerder niet Eerder wel WelN % N % N % N %Gevolgd 385 30,9 114 30,5 5 26,3 0 0,0Niet gevolgd 859 69,1 260 69,5 14 73,7 2 100,0Totaal 1244 100,0 374 100,0 19 100,0 2 100,0Cramer’s V=0,026Bron SONAR C76(26) & C76(29)221

hoofdstuk 12 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten in het kadervan de job222Tabel 12.35Informele opleidingen gevolgd tussen 26 en 29 jaar in het kader van de jobnaar ‘locus of control’ op 26-jarige leeftijdHelemaalakkoordEerder welakkoordOnbeslistEerder nietakkoordHelemaal nietakkoordN % N % N % N % N %Gevolgd 120 32,7 252 29,9 70 30,8 57 31,3 5 18,5Niet gevolgd 247 67,3 591 70,1 157 69,2 125 68,7 22 81,5Totaal 367 100,0 843 100,0 227 100,0 182 100,0 27 100,012.3.3 LeerervaringenCramer’s V=0,042Bron SONAR C76(26) & C76(29)In tegenstelling tot de georganiseerde opleidingen vertonen de informeleopleidingen over het algemeen geen samenhang met indicatoren voor negatieveleerervaringen. De uitzonderingen zijn het belanden in het watervalsysteem in hetsecundair onderwijs voor de leeftijdscategorie en het hebben gevolgd van hogeronderwijs zonder succes. Deze indicatoren hangen statistisch significant samenmet participatie aan informele opleidingen tot 26 jaar maar de gevondenverbanden zijn erg zwak. Zoals bij georganiseerde opleidingen merken we hier opdat het moeten veranderen van een relatief moeilijke naar een relatief gemakkelijkestudierichting in het secundair onderwijs een negatieve impact heeft opparticipatie aan informele opleidingen op de werkvloer (tabel 12.39).Tabel 12.36Informele opleidingen gevolgd in het kader van de eerste en latere jobsnaar het al dan niet behaald hebben van tenminste 1 B- of C-attestB- of C-attest: ja B- of C-attest: nee Cramer’s VN % N %Informele opleiding(en) in de eerste job 327 37,9 416 36,2 0,017Informele opleiding(en) tot 26 jaar 440 51,6 547 48,0 0,035Informele opleiding(en) tussen 26 en 29 jaar 212 30,5 293 30,9 0,004Informele opleiding(en) tot 29 jaar 432 61,8 592 62,1 0,003Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)

Tabel 12.37Informele opleidingen gevolgd in het kader van de eerste en latere jobsnaar leeftijd bij intrede voltijds secundair onderwijs12 jaar ofjonger13 jaar Ouder dan13 jaarCramer’sVN % N % N %Informele opleiding(en) in de eerste job 680 37,1 58 36,3 5 29,4 0,015Informele opleiding(en) tot 26 jaar 904 49,7 77 49,0 6 40,0 0,017Informele opleiding(en) tussen 26 en 29 jaar 465 30,8 36 29,5 4 40,0 0,017Informele opleiding(en) tot 29 jaar 942 62,1 74 59,7 8 66,7 0,016Tabel 12.38Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Informele opleidingen gevolgd in het kader van de eerste en latere jobsnaar het al dan niet minstens 1 keer zittenblijven in het voltijds SONiet zittenblijvenMinstens éénkeer zittenblijvenN % N %Informele opleiding(en) in de eerste job 504 36,9 237 37,6 0,007Informele opleiding(en) tot 26 jaar 665 49,0 319 51,1 0,019Informele opleiding(en) tussen 26 en 29 jaar 348 30,9 156 30,6 0,002Informele opleiding(en) tot 29 jaar 706 62,4 315 61,3 0,010Tabel 12.39Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Cramer’s VInformele opleidingen gevolgd in het kader van de eerste en latere jobsnaar het al dan niet belanden in het watervalsysteemWaterval: nee Waterval: ja Cramer’s VN % N %Informele opleiding(en) in de eerste job 564 38,2 178 33,6 0,042Informele opleiding(en) tot 26 jaar 747 51,0 239 45,7 0,046*Informele opleiding(en) tussen 26 en 29 jaar 387 31,7 117 27,7 0,038Informele opleiding(en) tot 29 jaar 772 62,9 251 59,1 0,035Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)hoofdstuk 12 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten in het kadervan de job223Zoals bij georganiseerde opleidingen merken we hier op dat het volgen van hogeronderwijs zonder succes niet noodzakelijk een indicator voor negatieveleerervaringen lijkt te zijn in de eerste job en voor respondenten in loopbaan tot26 jaar (tabel 12.40). Het percentage respondenten die minstens één informeleopleiding hebben gevolgd is het hoogst bij die groep respondenten die twee jaar

hoofdstuk 12 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten in het kadervan de job224hoger onderwijs gevolgd hebben zonder een diploma te behalen. Het verbandtussen het aantal jaren in het hoger onderwijs zonder succes en participatie aaninformele opleidingen verdwijnt geheel na 26 jaar.Tabel 12.40Informele opleidingen gevolgd in het kader van de eerste en latere jobsnaar het aantal jaren in het hoger onderwijs zonder een diploma van hethoger onderwijs te behalen0 1 jaar 2 jaar 3 jaar of langer Cramer’s VN % N % N % N %Eerste job 555 37,9 62 27,4 60 46,5 66 35,1 0,085**Tot 26 jaar 724 49,8 88 40,0 74 57,4 101 53,7 0,079**Tussen 26 en 29 jaar 364 30,2 60 33,5 29 29,6 52 32,3 0,025Tot 29 jaar 756 62,5 102 56,7 62 62,4 104 63,6 0,04112.3.4 Leefsituatie12.3.4.1 GezinssituatieBron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Analoog met de georganiseerde opleidingen verwachten we dat de gezinssituatieminder dan de arbeidssituatie een impact gaat hebben op participeren aaninformele opleidingen binnen het kader van de job. Uit de onderstaande tabellenblijkt dat er een zeer zwak maar statistisch significant verband is tussen degezinssituatie en participeren aan een informele opleiding. Respondenten zonderkinderen (tabel 12.41), respondenten die relatief minder tijdsdruk ervaren (tabel12.42) en respondenten die geen of weinig huishoudelijke taken hebben volgenvaker een of meerdere informele opleidingen op de werkvloer tussen 26 en 29 jaar(tabel 12.43). Bij georganiseerde opleidingen daarentegen was de relatie vanparticipatie aan leeractiviteiten met tijdsdruk en huishoudelijke taken afwezig (zieparagraaf 12.2.4.1). In de volgende paragraaf gaan we na of, zoals in het geval vande georganiseerde opleidingen, de arbeidssituatie beter dan gezinssituatiesamenhangt met participatie aan informele opleidingen.

Tabel 12.41Informele opleidingen gevolgd tussen 26 en 29 jaar in het kader van de jobnaar het al dan niet hebben van kinderen op 26-jarige leeftijdGeen kinderen 1 kind 2 of meer kinderenN % N % N %Ja 417 32,8 64 24,2 24 21,6Nee 855 67,2 200 75,8 87 78,4Totaal 1272 100,0 264 100,0 111 100,0Tabel 12.42Cramer’s V=0,086**Bron SONAR C76(26) & C76(29)Informele opleidingen gevolgd tussen 26 en 29 jaar in het kader van de jobnaar ervaren tijdsdruk op 26-jarige leeftijdHelemaal nietakkoordEerder nietakkoordOnbeslistEerder welakkoordHelemaalakkoordN % N % N % N % N %Ja 42 42,4 253 32,4 182 28,0 25 23,4 0 0,0Nee 57 57,6 529 67,6 467 72,0 82 76,6 6 100,0Totaal 99 100,0 782 100,0 649 100,0 107 100,0 6 100,0Tabel 12.43Cramer’s V=0,095**Bron SONAR C76(26) & C76(29)Informele opleidingen gevolgd tussen 26 en 29 jaar in het kader van de jobnaar het aantal huishoudelijke taken op 26-jarige leeftijdGeen 1 tot 4 5 of meerN % N % N %Ja 304 32,8 88 30,7 113 26,2Nee 624 67,2 199 69,3 319 73,8Totaal 928 100,0 287 100,0 432 100,0Cramer’s V=0,061*Bron SONAR C76(26) & C76(29)hoofdstuk 12 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten in het kadervan de job22512.3.4.2 ArbeidssituatieTerwijl een groot aantal indicatoren voor arbeidssituatie relatief sterk en statistischsignificant samenhangt met participatie aan georganiseerde opleidingen binnen hetkader van de job, hangt een aantal indicatoren voor arbeidssituatie minder sterksamen met participatie aan informele opleidingen. De hoogste waarde voorCramer’s V vinden we bij sector (Cramer’s V=0,126) en de kleinste waarde bij een

hoofdstuk 12 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten in het kadervan de jobinhoudelijk jobkenmerk (mate van lichamelijke inspanning, Cramer’s V=0,016).Bovendien zijn deze waarden meestal niet groter dan de waarden gemeten bij desamenhang tussen gezinssituatie en participatie aan informele opleidingen in devorige paragraaf.Tabel 12.44 tot tabel 12.46 geven de samenhang weer tussen participatie aaninformele opleidingen en statuut, sector, contract, tewerkstellingspercentage engrootte van ondernemingen weer. Alle verbanden zijn statistisch significant maarmet uitzondering van sector en grootte onderneming in de laatste job erg zwak.Bedienden en arbeiders participeren vaker aan een informele opleiding danzelfstandigen en helpers (tabel 12.44). Verder participeren werknemers in deprivésector beduidend vaker aan een informele opleiding dan werknemers dievoor de overheid werken (tabel 12.45). Dit verschil tussen de sectoren was nietaanwezig bij de georganiseerde opleidingen. Werknemers met een vast contract ofeen tewerkstellingsmaatregel, werknemers in grote ondernemingen, enwerknemers die voltijds werken in de eerste job maken relatief meer kans op eeninformele opleiding dan werknemers met een tijdelijk of interim contract, eendeeltijdse tewerkstelling en werknemers in kleinere ondernemingen (tabel 12.46 -tabel 12.48). Een gelijkaardig maar sterker verband met deze indicatoren werdopgemerkt voor georganiseerde opleidingen (zie paragraaf 12.2.4.2).Tabel 12.44Informele opleidingen gevolgd in de eerste job en in de laatste job tot op29 jaar naar statuutArbeider Bediende Zelfstandige/helperAmbtenaarCramer’s VN % N % N % N %Eerste job 259 36,1 408 39,3 41 32,3 31 22,8 0,088**Laatste job (29 jaar) 114 28,9 297 27,9 27 18,6 n.v.t. n.v.t. 0,062*Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)226Tabel 12.45Informele opleidingen gevolgd in de eerste job en in de laatste job tot op29 jaar naar sectorPrivé Overheid Cramer’s VN % N %Eerste job 660 38,8 82 25,9 0,097***Laatste job (29 jaar) 345 31,4 66 18,3 0,126***Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)

Tabel 12.46Informele opleidingen gevolgd in de eerste job en in de laatste job tot op29 jaar naar contractVast Tijdelijk Interim TewerkstellingsmaatregelCramer’s VN % N % N % N %Eerste job 282 40,3 190 31,6 118 35,1 110 43,0 0,090**Laatste job (29 jaar) 356 28,7 37 21,3 16 45,7 2 16,7 0,084*Tabel 12.47Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Informele opleidingen gevolgd in de eerste job en in de laatste job tot op29 jaar naar tewerkstellingspercentage1 tot 50% 51% tot 99% 100% Cramer’s VN % N % N %Eerste job 63 28,9 29 24,8 646 38,4 0,086***Laatste job (29 jaar) 17 20,2 41 24,3 380 28,1 0,046Tabel 12.48Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Informele opleidingen gevolgd in de eerste job en in de laatste job tot op29 jaar naar aantal werknemers/grootte onderneming in begin van de job< 11 11-49 50-249 249< Cramer’s VN % N % N % N %Eerste job 194 34,1 169 33,0 162 38,3 180 43,6 0,084**Laatste job (29 jaar) 64 22,8 106 26,8 104 26,3 136 35,1 0,100**Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Overeenstemming tussen opleiding en job hangt nauwelijks significant samen metparticipatie aan informele opleidingen. Enkel de inhoudelijke overeenstemmingtussen job en opleiding in de laatste job tot op 29 jaar is statistisch significant maarerg zwak. Respondenten die geen inhoudelijke overeenstemming ervaren, makenmeer kans op een informele opleiding dan de overige respondenten (tabel 12.50).Bij georganiseerde opleidingen werd een samenhang in de omgekeerde richtingvastgesteld en heeft horizontale match een positief effect op de participatiekans(zie paragraaf 12.2.4.2).hoofdstuk 12 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten in het kadervan de job227

hoofdstuk 12 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten in het kadervan de job228Tabel 12.49Informele opleidingen gevolgd in de eerste job en in de laatste job tot op29 jaar naar verticale mismatchTe hogeopleidingJuist goedeopleidingTe lageopleidingCramer’sVN % N % N %Eerste job 189 35,8 501 36,9 39 39,4 0,016Laatste job (29 jaar) 57 28,9 331 26,3 39 32,8 0,041Tabel 12.50Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Informele opleidingen gevolgd in de eerste job en in de laatste job tot op29 jaar naar horizontale matchHelemaal Enigszins Helemaal niet Cramer’sN % N % N % VEerste job 339 36,2 188 41,1 212 34,3 0,052Laatste job (29 jaar) 173 24,0 127 28,9 136 31,0 0,069*Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Terwijl inhoudelijke jobkenmerken zoals lichamelijke en geestelijke inspanning(tabel 12.53 en tabel 12.54) en het hebben van een leidinggevende functie (tabel12.52) niet significant samenhangen met participatie aan informele opleiding,hangt het nettoloon wel significant en relatief sterk samen met participeren aaneen opleiding op de werkvloer (tabel 12.51). Over het algemeen participerenwerknemers met een hoger nettoloon vaker aan een informele opleiding in deeerste job dan respondenten met een relatief laag loon.Tabel 12.51Informele opleidingen gevolgd in de eerste job naar nettoloon in euro bij destart van de eerste job1487N % N % N % N % N % N %Ja 39 31,7 60 25,0 208 39,4 265 37,4 96 44,2 47 44,8Nee 84 68,3 180 75,0 320 60,6 443 62,6 121 55,8 58 55,2Totaal 123 100,0 240 100,0 528 100,0 708 100,0 217 100,0 105 100,0Cramer’s V=0,114***Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)

Tabel 12.52Informele opleidingen gevolgd in de laatste job tot op 29 jaar naarleidinggevende functieGeen leidinggevende functieWel leidinggevende functieN % N %Opleidingen gevolgd: ja 328 29,1 88 24,5Opleidingen gevolgd: nee 801 70,9 271 75,5Totaal 1129 100 359 100Tabel 12.53Cramer’s V=0,043Bron SONAR C76(29)Informele opleidingen gevolgd in de eerste job naar de mate vanautonomie, verantwoordelijkheid en geestelijke inspanning in het werkWel Eerder wel Eerder niet NietN % N % N % N %Ja 176 37,4 181 37,6 162 33,2 200 37,7Nee 295 62,6 301 62,4 326 66,8 331 62,3Totaal 519 100,0 527 100,0 475 100,0 451 100,0Tabel 12.54Cramer’s V=0,039Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Informele opleidingen gevolgd in de eerste job naar de mate vanlichamelijke inspanning, gevaarlijke en vuile omstandigheden in het werkWel Eerder wel Eerder niet NietN % N % N % N %Ja 486 75,1 478 76,1 487 76,9 482 76,1Nee 160 24,9 150 23,9 146 23,1 151 23,9Totaal 646 100,0 628 100,0 633 100,0 633 100,0Cramer’s V=0,014Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)hoofdstuk 12 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten in het kadervan de job22912.4 VaardighedenNaast de georganiseerde en informele opleidingen werden ook de nieuwevaardigheden verworven in een job gemeten zoals ze werden gepercipieerd doorde respondenten. In hoofdstuk drie stelden we reeds vast dat meer respondentenbeamen dat ze nieuwe vaardigheden hebben geleerd dan dat ze een opleiding

hoofdstuk 12 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten in het kadervan de job230hebben gevolgd binnen het kader van de job. Hieronder kijken we na of het al danniet verwerven van nieuwe vaardigheden in de eerste job en in de laatste job totop 23, 26 en 29 jaar samenhangt met socio-demografische kenmerken, sociaal enmenselijk kapitaal, leerervaringen en leefsituatie.12.4.1 Sociodemografische kenmerkenIn tegenstelling tot informele opleidingen op de werkvloer, hangt het verwervenvan nieuwe vaardigheden in het kader van de job statistisch significant samen metde vier indicatoren voor sociodemografische kenmerken. De vastgesteldeverbanden zijn echter over het algemeen eerder zwak en zwakker dan deverbanden tussen sociodemografische kenmerken en participatie aan formeleopleidingen, met uitzondering voor geslacht. Het sterkste verband wordtvastgesteld tussen geslacht en nieuwe vaardigheden (Cramer’s V=0,061~0,150) enhet zwakste verband tussen thuistaal en nieuwe vaardigheden (Cramer’sV=0,036~0,067). De associatiemaat verschilt voor elke indicator naargelang deleeftijd waarop de job wordt uitgeoefend, maar er is geen eenduidig patroon waarte nemen.In tabel 12.55 staat het verband tussen geslacht en nieuwe verworvenvaardigheden beschreven. De samenhang is het sterkst voor de laatste job tot op23 jaar. Vijfentachtig procent van de mannelijke respondenten beamen nieuwevaardigheden te verworven hebben in tegenstelling tot 73% van de vrouwelijkerespondenten.Tabel 12.55Nieuwe vaardigheden verworven in de eerste en latere jobs naar geslachtMan Vrouw Cramer’s VN % N %Vaardigheden in de eerste job 1118 78,2 993 73,0 0,061**Vaardigheden in de laatste job (23 jaar) 532 84,8 443 72,6 0,150***Vaardigheden in de laatste job (26 jaar) 883 88,0 750 79,9 0,112***Vaardigheden in de laatste job (29 jaar) 714 86,5 608 77,6 0,117***Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Bij sociale afkomst zien we dat hoe hoger de sociale afkomst, hoe vaker menbevestigt dat men nieuwe vaardigheden heeft verworven (tabel 12.56). Ditverband is het grootst voor de eerste job (Cramer’s V=0,124). Bij etnischeafkomst stellen we vast dat Belgische respondenten en allochtone respondentendie van andere origine zijn dan Turks, Noord-Afrikaans en Zuid-Europees, vaker

evestigen dat zij nieuwe vaardigheden hebben verworven in de laatste job tot op23 jaar (Cramer’s V=0,123). De samenhang met etnische afkomst voor de laatstejob tot op 26 jaar en tot op 29 jaar is echter zeer zwak (tabel 12.57).Tabel 12.56Nieuwe vaardigheden verworven in de eerste en latere jobs naar socialeafkomstLaag Midden Hoog Cramer’sVN % N % N %Vaardigheden in de eerste job 486 67,2 1085 77,4 519 81,5 0,124**Vaardigheden in de laatste job (23 jaar) 296 72,4 526 82,1 141 82,5 0,113***Vaardigheden in de laatste job (26 jaar) 364 80,5 850 85,3 412 85,5 0,056*Vaardigheden in de laatste job (29 jaar) 281 75,9 691 84,0 343 84,7 0,092**Tabel 12.57Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Nieuwe vaardigheden verworven in de eerste en latere jobs naar etnischeafkomstBelgisch Turks Noord-AfrikaansZuid-EuropeesOverigeniet-BelgischCramer’s VN % N % N % N % N %Eerste job 1831 76,6 30 58,8 40 64,5 26 59,1 168 76,0 0,084***Laatste job (23 jaar) 833 79,9 14 50,0 21 67,7 21 70,0 77 81,1 0,123***Laatste job (26 jaar) 1431 84,1 23 71,9 28 77,8 19 79,2 121 88,3 0,060Laatste job (29 jaar) 1178 82,9 12 57,1 21 77,8 13 92,9 87 77,7 0,089*Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Het verband tussen thuistaal en verworven vaardigheden is in vergelijking met deoverige indicatoren voor sociodemografische kenmerken het zwakst en statistischniet significant voor de laatste job tot op 26 jaar (tabel 12.58). Niettemin valt opdat in geval van nieuwe vaardigheden, Nederlandstaligen sneller beamen dat zedeze verworven hebben in hun job dan anderstaligen. Bij informele opleidingenstelden we vast dat vooral anderstaligen vaker zegden te participeren aan eenopleiding (zie paragraaf 12.3.1).hoofdstuk 12 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten in het kadervan de job231

hoofdstuk 12 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten in het kadervan de jobTabel 12.58Nieuwe vaardigheden verworven in de eerste en latere jobs naar thuistaalNederlands Andere taal Cramer’s VN % N %Vaardigheden in de eerste job 1971 76,2 136 68,7 0,045*Vaardigheden in de laatste job (23 jaar) 912 79,6 61 70,1 0,059*Vaardigheden in de laatste job (26 jaar) 1544 84,4 85 78,7 0,036Vaardigheden in de laatste job (29 jaar) 1263 82,7 56 70,9 0,067**Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)12.4.2 Menselijk kapitaalHoewel de verbanden tussen de indicatoren voor menselijk kapitaal en verworvenvaardigheden eerder zwak zijn, zijn ze wel in lichte mate sterker dan de verbandentussen menselijk kapitaal en informele opleidingen. Het hoogst bereikteonderwijsniveau correleert het sterkst met verworven vaardigheden. Cramer’s Vvarieert tussen 0,113 en 0,138. Over het algemeen stellen we vast datrespondenten zonder diploma hoger secundair onderwijs het minst vaakbevestigen dat ze nieuwe vaardigheden hebben verworven in hun job (tabel12.59). De overige indicatoren hangen nauwelijks of niet significant samen metverworven vaardigheden, met uitzondering van sociale demotie gemeten op deleeftijd van 26 jaar. Cramer’s V is 0,116. Het statistisch significant verband tussensociale demotie en vaardigheden verworven in de laatste job tot op 29 jaar isechter niet eenduidig te interpreteren. Zowel respondenten die zich eerder wel alsrespondenten die zich helemaal niet kunnen vinden met de stellingen over socialedemotie bevestigen vaker dat ze nieuwe vaardigheden hebben verworven (tabel12.61).Tabel 12.59Nieuwe vaardigheden verworven in de eerste en latere jobs naar hoogstbereikte onderwijsniveau232GeensecundairSecundair HOKT HOLT Universiteit Cramer’s VN % N % N % N % N %Eerste job 255 67,5 957 73,7 574 79,7 109 87,2 209 80,7 0,113***Laatste job (23 jaar) 187 69,8 538 79,8 219 86,6 9 69,2 19 76,0 0,138***Laatste job (26 jaar) 160 75,1 714 83,6 471 84,7 93 94,9 190 88,8 0,114***Laatste job (29 jaar) 116 73,0 573 80,3 389 83,8 77 89,5 163 89,6 0,117***Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)

Tabel 12.60Nieuwe vaardigheden verworven in de eerste en latere jobs naaropleidingen gevolgd voor het verlaten van het regulier onderwijsGevolgd Niet gevolgd Cramer’s VN % N %Vaardigheden in de eerste job 113 77,9 1998 75,5 0,012Vaardigheden in de laatste job (23 jaar) 25 78,1 950 78,8 0,003Vaardigheden in de laatste job (26 jaar) 97 83,9 1536 86,6 0,017Vaardigheden in de laatste job (29 jaar) 91 90,1 1231 81,6 0,054*Tabel 12.61Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Nieuwe vaardigheden verworven in de laatste job tot op 26 en tot 29 jaarnaar sociale demotie gemeten op respectievelijk 23 en 26 jaarHelemaal niet Eerder niet Eerder wel Wel Cramer’s VN % N % N % N %Laatste job (26 jaar) 1326 84,4 247 84,0 21 72,4 2 66,7 0,045Laatste job (29 jaar) 1025 83,9 279 76,2 13 92,9 0 0,0 0,116***Tabel 12.62Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Nieuwe verworven vaardigheden in de laatste job op 29 jaar naar ‘locus ofcontrol’ op 26-jarige leeftijdHelemaalakkoordEerder welakkoordOnbeslistEerder nietakkoordHelemaal nietakkoordN % N % N % N % N %Ja 300 83,8 686 82,8 177 79,4 141 80,6 17 73,9Nee 58 16,2 143 17,2 46 20,6 34 19,4 6 26,1Totaal 358 100,0 829 100,0 223 100,0 175 100,0 23 100,0Cramer’s V=0,046Bron SONAR C76(26) & C76(29)hoofdstuk 12 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten in het kadervan de job23312.4.3 LeerervaringenZoals bij informele opleidingen stellen we vast dat negatieve leerervaringen zeerzwak of niet samenhangen met het verwerven van nieuwe vaardigheden in deeerste of latere jobs. Geen enkele waarde voor Cramer’s V overstijgt 0,1. Hoewelde verbanden zeer zwak zijn, lijkt het behalen van een B- of C-attest en schoolse

hoofdstuk 12 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten in het kadervan de job234achterstand in het basis- en in het secundair onderwijs een statistisch significant ennegatieve impact te hebben in de eerste job (tabel 5.81 – tabel 5.83).Tabel 12.63Nieuwe vaardigheden verworven in de eerste en latere jobs naar het al danniet behaald hebben van tenminste 1 B- of C-attestB- of C-attest: ja B- of C-attest: nee Cramer’s VN % N %Vaardigheden in de eerste job 911 73,1 1193 77,7 0,053**Vaardigheden in de laatste job (23 jaar) 507 78,4 465 79,4 0,012Vaardigheden in de laatste job (26 jaar) 674 82,1 954 85,6 0,048*Vaardigheden in de laatste job (29 jaar) 545 81,1 773 82,9 0,023Tabel 12.64Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Nieuwe vaardigheden verworven in de eerste en latere jobs naar leeftijd bijintrede voltijds secundair onderwijs12 jaar ofjonger13 jaar Ouder dan13 jaarCramer’sVN % N % N %Vaardigheden in de eerste job 1906 76,4 179 70,2 18 62,1 0,053*Vaardigheden in de laatste job (23 jaar) 855 79,9 105 71,4 12 75,0 0,068Vaardigheden in de laatste job (26 jaar) 1499 84,7 119 79,9 10 71,4 0,046Vaardigheden in de laatste job (29 jaar) 1221 76,4 93 76,8 4 74,1 0,078**Tabel 12.65Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Nieuwe vaardigheden verworven in de eerste en latere jobs naar het al danniet minstens 1 keer zittenblijven in het voltijds SONiet zittenblijvenMinstens éénkeer zittenblijvenCramer’s VN % N %Vaardigheden in de eerste job 1432 77,1 663 73,1 0,044*Vaardigheden in de laatste job (23 jaar) 614 79,3 353 78,3 0,013Vaardigheden in de laatste job (26 jaar) 1125 85,1 496 82,4 0,034Vaardigheden in de laatste job (29 jaar) 907 81,8 407 83,2 0,017Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)

De grootste waarden voor Cramer’s V worden gevonden bij het watervalsysteem(tabel 12.66). Respondenten die tijdens hun schoolloopbaan in het secundaironderwijs zijn veranderd van een relatief moeilijke naar een relatief gemakkelijkestudierichting beamen minder vaak dan andere respondenten dat ze nieuwevaardigheden hebben verworven in hun eerste en latere jobs. De samenhangtussen nieuwe vaardigheden en het aantal jaren in het hoger onderwijs is enkelstatistisch significant voor de eerste job. Wederom is de interpretatie van desamenhang niet rechtlijnig: respondenten die drie jaar of langer in het hogeronderwijs hebben doorgebracht zonder succes zeggen vaker dan andererespondenten die minder of geen tijd hebben doorgebracht in het hoger onderwijszonder een diploma te behalen nieuwe vaardigheden te hebben verworven in deeerste job (tabel 12.67).Tabel 12.66Nieuwe vaardigheden verworven in de eerste en latere jobs naar het al danniet belanden in het watervalsysteemWaterval: nee Waterval: ja Cramer’s VN % N %Vaardigheden in de eerste job 1526 77,5 574 71,4 0,064***Vaardigheden in de laatste job (23 jaar) 623 80,9 345 75,3 0,066*Vaardigheden in de laatste job (26 jaar) 1225 85,7 401 79,7 0,072**Vaardigheden in de laatste job (29 jaar) 998 83,7 320 77,9 0,066**Tabel 12.67Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Nieuwe vaardigheden verworven in de eerste en latere jobs naar het aantaljaren in het hoger onderwijs zonder een diploma van het hoger onderwijs tebehalen0 1 jaar 2 jaar 3 jaar of langer Cramer’s VN % N % N % N %1 ste job 1540 76,3 251 70,5 129 72,9 184 80,3 0,057*Laatste job (23 jaar) 719 79,4 157 77,7 58 74,4 38 79,2 0,032Laatste job (26 jaar) 1193 84,2 184 85,6 106 84,8 145 81,9 0,023Laatste job (29 jaar) 969 82,5 139 79,4 82 84,7 128 80,9 0,030Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)hoofdstuk 12 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten in het kadervan de job23512.4.4 Leefsituatie

hoofdstuk 12 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten in het kadervan de job23612.4.4.1 GezinssituatieIn de onderstaande tabellen wordt informatie weergegeven over de samenhangtussen gezinssituatie en nieuwe vaardigheden verworven in de laatste job tot op 26en tot op 29 jaar. Zoals bij georganiseerde en informele opleidingen blijkt hier dathet hebben van kinderen het sterkst samenhangt met het al dan niet verwervenvan nieuwe vaardigheden in de job. Respondenten die reeds op 23-jarige leeftijdkinderen hebben zeggen minder vaak vaardigheden te hebben verworven in hunlaatste job tot op 26 jaar (Cramer’s V=0,104; tabel 12.68). Op latere leeftijd hangthet hebben van kinderen statistisch significant maar minder sterk samen met hetverwerven van nieuwe vaardigheden (Cramer’s V=0,88; tabel 12.69).Tabel 12.68Nieuwe verworven vaardigheden in de laatste job tot op 26 jaar naar het aldan niet hebben van kinderen op 23-jarige leeftijdGeen kinderenWel kinderenN % N %Vaardigheden in de laatste job: ja 1220 83,4 85 68,5Vaardigheden in de laatste job: nee 243 16,6 39 31,5Totaal 1463 100 124 100Tabel 12.69Cramer’s V=0,104***Bron SONAR C76(23) & C76(26)Nieuwe verworven vaardigheden in de laatste job op 29 jaar naar het aldan niet hebben van kinderen op 26-jarige leeftijdGeen kinderen 1 kind 2 of meer kinderenN % N % N %Ja 1047 83,8 203 78,7 72 71,3Nee 203 16,2 55 21,3 29 28,7Totaal 1250 100,0 258 100,0 101 100,0Cramer’s V=0,088*Bron SONAR C76(26) & C76(29)Tijdsdruk hangt niet samen met het verwerven van vaardigheden in de laatste jobtot op 29 jaar (tabel 12.70), maar het aantal huishoudelijke taken wel. Het verschilis vooral aanwezig tussen respondenten die vijf of meer huishoudelijke takenhebben en respondenten die geen of minder dan vijf huishoudelijke taken hebben:76% van de respondenten met 5 taken of meer zegt nieuwe vaardigheden te

verwerven in tegenstelling tot 84% à 85% van de respondenten die minder ofgeen huishoudelijke taken moeten uitvoeren (tabel 12.71).Tabel 12.70Nieuwe verworven vaardigheden in de laatste job op 29 jaar naar ervarentijdsdruk op 26-jarige leeftijdHelemaal nietakkoordEerder nietakkoordOnbeslistEerder welakkoordHelemaalakkoordN % N % N % N % N %Ja 79 81,4 637 82,9 518 81,7 79 79,0 6 100,0Nee 18 18,6 131 17,1 116 18,3 21 21,0 0 0,0Totaal 97 100,0 768 100,0 634 100,0 100 100,0 6 100,0Tabel 12.71Cramer’s V=0,039Bron SONAR C76(26) & C76(29)Nieuwe verworven vaardigheden in de laatste job op 29 jaar naar hetaantal huishoudelijke taken op 26-jarige leeftijdGeen 1 tot 4 5 of meerN % N % N %Ja 762 83,9 240 85,1 320 76,4Nee 146 16,1 42 14,9 99 23,6Totaal 908 100,0 282 100,0 419 100,012.4.4.2 ArbeidssituatieCramer’s V=0,090**Bron SONAR C76(26) & C76(29)Bij georganiseerde opleidingen stelden we vast dat veel indicatoren voorarbeidssituatie relatief sterk en statistisch significant samenhangen met participatieaan georganiseerde opleidingen binnen het kader van de job. Arbeidssituatie bleekzoals verwacht in het algemeen beter dan gezinssituatie samen te hangen metparticipatie aan georganiseerde opleidingen. Participatie aan informele opleidingendaarentegen hangt minder sterk samen met arbeidssituatie en de samenhangtussen participatie aan informele opleidingen en arbeidssituatie blijkt niet sterker tezijn dan de samenhang tussen participatie aan informele opleidingen engezinssituatie. Ook hier stellen we met andere woorden vast dat arbeidssituatiegeen grote impact heeft op de vaststelling of men vaardigheden heeft verworvenen dat slechts in enkele gevallen de samenhang groter is dan de samenhang tussengezinssituatie en nieuwe verworven vaardigheden. Het is wel opmerkelijk dat dehoofdstuk 12 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten in het kadervan de job237

hoofdstuk 12 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten in het kadervan de jobstatistisch significante verbanden voornamelijk terug te vinden zijn bij de laatstejob tot op 29 jaar. De arbeidssituatie tijdens de eerste job bepaalt, metuitzondering van de mate van geestelijke inspanning, niet de perceptie van nieuweverworven vaardigheden.Statuut, contract en tewerkstellingspercentage hangen statistisch significant samenmet het verwerven van nieuwe vaardigheden in de laatste job. Arbeiders,respondenten die interim of met een tewerkstellingsmaatregel aan de slag zijn enrespondenten met een deeltijdse tewerkstelling ervaren relatief minder vaak dat zenieuwe vaardigheden hebben verworven in de laatste job tot op 29 jaar (tabel12.72, tabel 12.74 en tabel 12.75). Sector en grootte van de onderneming hangenniet samen met de waarneming of men al dan niet nieuwe vaardigheden heeftverworven (tabel 12.73 en tabel 12.75).Tabel 12.72Nieuwe verworven vaardigheden in de eerste job en in de laatste job tot op29 jaar naar statuutArbeider Bediende Zelfstandige/helperAmbtenaarN % N % N % N %Eerste job 760 74,8 943 76,6 110 73,8 163 81,1 0,041Cramer’s VLaatste job (29 jaar) 297 75,0 900 84,3 122 84,7 n.v.t. n.v.t. 0,106***Tabel 12.73Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Nieuwe verworven vaardigheden in de eerste job en in de laatste job tot op29 jaar naar sectorPrivé Overheid Cramer’s VN % N %Vaardigheden in de eerste job 1683 75,4 291 79,9 0,037Vaardigheden in de laatste job (29 jaar) 896 81,2 303 83,9 0,031Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)238

Tabel 12.74Nieuwe verworven vaardigheden in de eerste job en in de laatste job tot op29 jaar naar contractVast Tijdelijk Interim TewerkstellingsmaatregelN % N % N % N %Eerste job 707 76,2 586 76,9 325 74,0 250 77,4 0,026Cramer’s VLaatste job (29 jaar) 1021 82,3 148 84,6 22 59,5 8 66,7 0,103**Tabel 12.75Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Nieuwe verworven vaardigheden in de eerste job en in de laatste job tot op29 jaar naar tewerkstellingspercentage1 tot 50% 51% tot 99% 100% Cramer’sVN % N % N %Vaardigheden in de eerste job 232 75,1 117 75,0 1622 76,2 0,010Vaardigheden in de laatste job (29 jaar) 54 62,1 123 72,8 1143 84,5 0,156***Tabel 12.76Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Nieuwe verworven vaardigheden in de eerste job en in de laatste job tot op29 jaar naar aantal werknemers/grootte onderneming in begin van de job< 11 11-49 50-249 249< Cramer’s VN % N % N % N %Eerste job 586 77,0 507 76,5 374 73,0 399 76,9 0,036Laatste job (29 jaar) 230 81,9 331 83,0 321 81,3 321 82,7 0,018Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Net zoals bij georganiseerde opleidingen in het kader van de job, merken we opdat een inhoudelijke overeenstemming tussen opleiding en job een positieveimpact heeft op het verwerven van nieuwe vaardigheden (Cramer’s V=0,101; tabel12.78). Ook verticale mismatch is significant gerelateerd met het verwerven vanvaardigheden. Negenentachtig procent van de respondenten die vinden dat ze eente lage opleiding hebben genoten zegt nieuw vaardigheden te hebben bijgeleerd inde laatste job tot op 29 jaar, in tegenstelling tot 71% van de respondenten met eente hoge opleiding (tabel 12.77).hoofdstuk 12 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten in het kadervan de job239

hoofdstuk 12 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten in het kadervan de jobTabel 12.77Nieuwe verworven vaardigheden in de eerste job en in de laatste job tot op29 jaar naar verticale mismatchTe hogeopleidingJuist goedeopleidingTe lageopleidingCramer’sVN % N % N %Vaardigheden in de eerste job 492 74,2 1345 77,0 98 71,0 0,039Vaardigheden in de laatste job (29 jaar) 141 70,5 1053 83,2 106 89,1 0,121***Tabel 12.78Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Nieuwe verworven vaardigheden in de eerste job en in de laatste job tot op29 jaar naar horizontale matchHelemaal Enigszins Helemaal niet Cramer’sVN % N % N %Vaardigheden in de eerste job 893 77,4 426 74,6 647 75,1 0,029Vaardigheden in de laatste job (29 jaar) 609 84,2 375 85,0 338 76,0 0,101***Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Het nettoloon heeft geen significant verband met nieuwe verworven vaardigheden(tabel 12.79). Maar het hebben van een leidinggevende functie heeft wel eenimpact op de waarneming dat men vaardigheden heeft geleerd in de laatste job totop 29 jaar. Bij georganiseerde en informele opleidingen bleek het hebben van eenleidinggevende functie daarentegen geen impact te hebben. Uit tabel 12.80 blijktdat 91% van de respondenten die een leidinggevende functie hebben nieuwevaardigheden te hebben verworven in tegenstelling tot 79% van de respondentenzonder een leidinggevende functie.Tabel 12.79Nieuwe verworven vaardigheden in de eerste job naar nettoloon in euro bijde start van de eerste job2401487N % N % N % N % N % N %Ja 120 77,9 277 77,4 552 73,9 653 77,3 192 77,7 79 67,5Nee 34 22,1 81 22,6 195 26,1 192 22,7 55 22,3 38 32,5Totaal 154 100,0 358 100,0 747 100,0 845 100,0 247 100,0 117 100,0Cramer’s V=0,058Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)

Tabel 12.80Nieuwe verworven vaardigheden in de laatste job tot op 29 jaar naarleidinggevende functieGeen leidinggevende functieWel leidinggevende functieN % N %Vaardigheden in de laatste job: ja 896 79,0 325 91,0Vaardigheden in de laatste job: nee 238 21,0 32 9,0Totaal 1134 100 357 100Cramer’s V=0,133***Bron SONAR C76(29)Tenslotte merken we op dat de mate van geestelijke inspanning en autonomie eensignificant maar zwak verband vertoont met verworven vaardigheden, maar demate van lichamelijke inspanning niet (tabel 12.81 - tabel 12.82). Respondentenmet een job waarin weinig of geen geestelijke inspanning wordt verwacht ervarenminder vaak nieuwe vaardigheden te hebben verworven in de eerste job danrespondenten die wel op dat vlak uitgedaagd worden (Cramer’s V=0,062).Tabel 12.81Nieuwe verworven vaardigheden in de eerste job naar de mate vanautonomie, verantwoordelijkheid en geestelijke inspanning in het werkWel Eerder wel Eerder niet NietN % N % N % N %Ja 511 80,3 484 76,1 477 74,8 461 73,2Nee 125 19,7 152 23,9 161 25,2 169 26,8Totaal 636 100,0 636 100,0 638 100,0 630 100,0Tabel 12.82Cramer’s V=0,062*Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Nieuwe verworven vaardigheden in de eerste job naar de mate vanlichamelijke inspanning, gevaarlijke en vuile omstandigheden in het werkhoofdstuk 12 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten in het kadervan de jobWel Eerder wel Eerder niet Niet241N % N % N % N %Ja 486 75,1 478 76,1 487 76,9 482 76,1Nee 160 24,9 150 23,9 146 23,1 151 23,9Totaal 646 100,0 628 100,0 633 100,0 633 100,0Cramer’s V=0,014Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)

hoofdstuk 12 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten in het kadervan de job24212.5 SamenvattingIn dit hoofdstuk onderzochten we het verband tussen socio-demografischekenmerken, menselijk kapitaal, leerervaringen, leefsituatie en verschillende soortenleeractiviteiten binnen het kader van de job op verschillende momenten tijdens dearbeidsloopbaan tot 29 jaar. Hieronder vatten we de resultaten samen in tabel12.83. Op basis van deze tabel geven we enkele opvallende conclusies weer. Dekruisjes in tabel 12.83 verwijzen naar statistisch significante verbanden op basisvan de associatiemaat Cramer’s V. Wanneer Cramer’s V significant is en 0,1 ofmeer bedraagt, dan worden de kruisjes gearceerd. Hoewel we in de voorgaandeparagrafen een onderscheid gemaakt hebben tussen opleidingen en vaardighedenverworven tijdens de eerste job, jobs op 23-, 26- en 29-jarige leeftijd en tussenleeftijdsperiodes waaronder het verlaten van de arbeidsmarkt tot 26 jaar, deperiode van 26 tot 29 jaar en de periode van het verlaten van de arbeidsmarkt tot29 jaar, vermelden we in tabel 12.83 enkel de grootste waarneming voor Cramer’sV. Over het algemeen hebben we vastgesteld dat de samenhang van participatieaan georganiseerde opleidingen met sociodemografische kenmerken enleerervaringen zwakker is na 26 jaar dan voor 26 jaar en dat de arbeidssituatiesignificant samenhangt met nieuwe verworven vaardigheden in de laatste job totop 29 jaar maar niet met vaardigheden verworven in de eerste job. Voor informeleopleidingen, waar de verbanden bovendien het relatief zwakst waren, werd geeneenduidig patroon naar leeftijd vastgesteld. Het is trouwens opmerkelijk datparticipatie aan informele opleidingen het moeilijkst te verklaren lijkt. Zowelsociaal kapitaal (zie hoofdstuk 9) als menselijk kapitaal hangen niet of nauwelijkssamen met participatie aan informele opleidingen op de werkvloer. Ook weinigsociodemografische kenmerken en indicatoren voor negatieve leerervaringenhangen statistisch significant samen met informele leeractiviteiten. Degezinssituatie en vooral de arbeidssituatie hangen wel opvallend samen metinformele leeractiviteiten.De meeste en sterkste samenhangen vinden we bij georganiseerde opleidingen envaardigheden. Zowel sociodemografische kenmerken als menselijk kapitaal,leerervaringen als de arbeidssituatie hangen sterk samen met participatie aangeorganiseerde opleidingen in het kader van de job. Ook het verwerven vanvaardigheden hangt nauw samen met sociodemografische kenmerken, menselijkkapitaal en de arbeidssituatie. Het Mattheüseffect wordt in geval van degeorganiseerde opleidingen en nieuwe vaardigheden en duidelijk in mindere matevoor informele opleidingen opnieuw bevestigd: hoger opgeleiden krijgen meerkans om een opleiding te volgen en nieuwe vaardigheden te verwerven binnen hetkader van de job dan laagopgeleiden. Bovendien bepalen zowel de sociale afkomstals de etnische afkomst participatie aan georganiseerde opleidingen en hetverwerven van vaardigheden. Respondenten uit de middenklasse en de hogere

sociale klasse, Belgische respondenten en allochtonen die niet behoren tot decategorie Turks, Noord-Afrikaans en Zuid-Europees krijgen in het kader van dejob vaker kans om een opleiding te volgen en nieuwe vaardigheden te verwervendan respondenten uit de lagere sociale klasse en respondenten met een Turkse,Noord-Afrikaanse of Zuid-Europese afkomst. Zoals Saliën en De Rick (2008)reeds vaststelden is er dus blijkbaar meer ongelijkheid te bespeuren in departicipatie aan georganiseerde opleidingen dan in participatie aan informeleopleidingen binnen het kader van de job naar sociale en etnische afkomst. Wekunnen daarom de hypothese formuleren dat informele opleidingen op dewerkvloer minder een drempel vormen dan georganiseerde opleidingen en dat,omdat zij een positief effect uitoefenen op jobtevredenheid, loon, het typecontract en horizontale overeenstemming tussen opleiding en werk (zie hoofdstuk6) hier een kans ligt voor kansengroepen om kennis te maken met nieuwevaardigheden en competenties via deze informele opleidingen (cf. Saliën en DeRick, 2008). Met multivariate analyses in vervolgonderzoek kunnen we dezehypothese testen door zowel de achtergrondkenmerken van het individu, alsparticipatie aan informele opleidingen en arbeidsmarktsucces samen te nemen.In tegenstelling tot Saliën en De Rick (2008) stellen we echter in dit hoofdstukvast dat de samenhang tussen thuistaal en participatie aan informele opleidingenverrassend is: anderstaligen zeggen significant vaker deel te nemen aan eeninformele opleiding dan Nederlandstaligen. Dit verband is echter zeer zwak. Bij deverworven vaardigheden en georganiseerde opleidingen daarentegen zien we datanderstaligen niet significant vaker vaardigheden verwerven of georganiseerdeopleidingen volgen dan Nederlandstaligen. Een andere merkwaardige vaststellingtegen de verwachting in is de relatie tussen het aantal jaren dat men in het hogeronderwijs heeft doorgebracht zonder een diploma te behalen en participatie aanleeractiviteiten binnen het kader van de job. Wanneer de samenhang statistischsignificant was, bleek het doorstromen naar hoger onderwijs zonder het succesvolaf te ronden een positieve impact te hebben op participatie aan opleidingen en hetverwerven van vaardigheden. We maakten de veronderstelling dat tijddoorbrengen in het hoger onderwijs zonder de hogere studie succesvol af teronden met een diploma een indicator is voor negatieve leerervaringen vanwegehet feit dat men geen succes kon ervaren en dat men daardoor minder bereid isom nieuwe leeractiviteiten te ondernemen. Maar de aanwezigheid van eenpositieve impact lijkt er op te wijzen dat enkele jaren in het hoger onderwijsdoorbrengen zonder een diploma te behalen niet noodzakelijk beschouwd hoeft teworden als een negatieve leerervaring en dat het toch een zekere bereidwilligheidtot participatie aan leeractiviteiten illustreert of dat het in werkelijkheid doorwerkgevers als een positief gegeven wordt beschouwd en toegang verleent tot jobswaarin participatie aan leeractiviteiten mogelijk is.hoofdstuk 12 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten in het kadervan de job243

hoofdstuk 12 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten in het kadervan de jobEen andere verwachting die we bij aanvang van de analyses hebben geformuleerd,niettegenstaande het feit dat we in hoofdstuk 3 aanwijzingen vonden datrespondenten er van uit gaan dat het volgen van georganiseerde opleidingen in hetkader van de job ook ten koste gaat van de privétijd, was de verwachting dat dearbeidssituatie een grotere rol speelt dan de gezinssituatie bij participatie aanleeractiviteiten binnen het kader van de job. We stelden inderdaad een relatiefzwakker verband vast tussen de gezinssituatie en participatie aan opleidingen enhet verwerven van vaardigheden dan tussen de arbeidssituatie en participatie aanopleidingen en het verwerven van vaardigheden.Over het algemeen kunnen we besluiten dat, zoals in de literatuur werdvastgesteld, dat niet elke type leeractiviteit op dezelfde manier samenhangt metfactoren die participatie verklaren. In het volgende hoofdstuk bekijken we derelatie tussen sociodemografische kenmerken, menselijk en sociaal kapitaal,leerervaringen, leefsituatie en opleidingen buiten het kader van de job.244

Tabel 12.83Samenvatting van de waargenomen verbanden tussenachtergrondkenmerken van het individu en leeractiviteiten in het kader vande jobSociodemografische kenmerkenGeorganiseerdeopleidingenInformeleopleidingenVaardighedenGeslacht x x xSociale afkomst x xEtnische afkomst x xThuistaal x x xMenselijk kapitaalHoogst bereikte onderwijsniveau x x xOpleidingen tijdens het regulier onderwijs x xSociale demotie x xLocus of controlLeerervaringenB- of C-attest x xLeeftijd bij intrede voltijds SO x xZittenblijven in het voltijds SO x xWatervalsysteem in voltijds SO x x xAantal jaren in het HO zonder diploma x x xGezinssituatieKinderen x x xErvaren tijdsdruk x xHuishoudelijke taken x xArbeidssituatieStatuut x x xSectorContract x x xTewerkstellingspercentage x x xGrootte onderneming x xVerticale mismatch x xHorizontale match x x xNettoloon x xGeestelijke inspanning/autonomie x xLichamelijke inspanningxxxhoofdstuk 12 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten in het kadervan de job245

hoofdstuk 12 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten in het kadervan de jobLeidinggevende functieBron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)x246

13 | De relatie tussen de overigeachtergrondkenmerken van het individuen participatie aan leeractiviteiten buitenhet kader van de job13.1 InleidingIn hoofdstuk 12 hebben we op basis van het theoretisch model (figuur 1.2 inhoofdstuk 1) de samenhang onderzocht tussen menselijk kapitaal,sociodemografische kenmerken, leerervaringen, leefsituatie en participatie aanleeractiviteiten in het kader van de job. Hieronder gaan we na in welke mateparticipatie aan leeractiviteiten buiten het kader van de job verklaard kunnenworden door deze achtergrondkenmerken van het individu. Onder leeractiviteitenbuiten het kader van de job brengen we de terugkeer naar het secundair en hogeronderwijs inclusief het stelsel leren en werken, VDAB-opleidingen, Onderwijsvoor Sociale Promotie en overige opleidingen waaronder basiseducatie, openuniversiteit etc. onder. Net zoals in de voorgaande hoofdstukken maken we geenonderscheid tussen deze types opleidingen omdat de participatiegraad peropleiding erg laag ligt. We maken wel een onderscheid tussen verschillendeleeftijdperiodes: de prille arbeidsloopbaan tot 23 jaar, de arbeidsloopbaan tussen23 en 26 jaar en tussen 26 en 29 jaar en de arbeidsloopbaan van het begin tot 29jaar.hoofdstuk 13 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten buiten hetkader van de job24713.2 Sociodemografische kenmerkenUit de onderstaande tabellen valt op dat over het algemeen het verband tussensociodemografische kenmerken en participatie aan leeractiviteiten buiten het kadervan de job zeer zwak is: de waarden voor Cramer’s V liggen onder 0,1, en zijn

hoofdstuk 13 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten buiten hetkader van de job248statistisch niet significant wanneer we de hele arbeidsloopbaan tot 29 jaar inbeschouwing nemen.Bij geslacht stellen we vast dat tussen 26 en 29 jaar er significant meer mannendan vrouwen participeren aan opleidingen. Wanneer we naar de gehelearbeidsloopbaan tot 29 jaar kijken, zien we geen verschil meer tussen mannen envrouwen (tabel 13.1). Bij sociale afkomst zien we een significant verband tot 26jaar. Respondenten van hogere sociale afkomst participeren relatief vaker aan eenopleiding tot 26 jaar dan respondenten van lagere sociale afkomst. Opmerkelijk isdat respondenten van lage sociale afkomst tot de leeftijd van 23 jaar significantvaker participeren aan een opleiding dan respondenten van de middenklasse (tabel11.2).Tabel 13.1Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job na het verlaten van hetinitieel onderwijs voor de eerste keer naar geslachtMan Vrouw Cramer’s VN % N %Tot 23 jaar 426 32,8 462 35,0 0,024Tussen 23 en 26 jaar 228 22,7 237 22,7 0,000Tussen 26 en 29 jaar 137 16,7 106 12,6 0,058*Tot 29 jaar 414 49,4 410 50,1 0,007Tabel 13.2Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job na het verlaten van hetinitieel onderwijs voor de eerste keer naar sociale afkomstLaag Midden Hoog Cramer’s VN % N % N %Tot 23 jaar 256 35,8 405 30,8 215 38,7 0,070**Tussen 23 en 26 jaar 97 19,8 229 22,1 137 27,0 0,063*Tussen 26 en 29 jaar 47 12,1 123 14,6 73 17,5 0,054Tot 29 jaar 204 52,4 399 47,5 215 51,6 0,045Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Etnische afkomst hangt significant samen met participatie aan een opleiding tot 23jaar en tussen 26 en 29 jaar. Tot 23 jaar zien we vooral allochtone respondentenparticiperen aan een opleiding. Tussen 26 en 29 jaar blijken respondenten vanTurkse afkomst het minst te participeren en respondenten van allochtone afkomstmet uitzondering van de Turkse, Noord-Afrikaans en Zuid-Europese afkomst, het

vaakst te participeren (tabel 13.3). Tenslotte zien we bij tabel 13.4 datanderstaligen tot de leeftijd van 23 jaar statistisch significant vaker participeren aaneen opleiding buiten het kader van de job dan Nederlandstaligen. Bij informeleopleidingen in hoofdstuk 12 stelden we een gelijkaardig verband vast.Tabel 13.3Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job na het verlaten van hetinitieel onderwijs voor de eerste keer naar etnische afkomstBelgisch Turks Noord-AfrikaansZuid-EuropeesOverigeniet-BelgischCramer’s VN % N % N % N % N %Tot 23 jaar 728 32,7 25 43,9 30 46,2 17 38,6 78 38,0 0,063*Tussen 23 en 26 jaar 398 22,5 6 15,0 11 23,9 6 24,0 40 26,3 0,036Tussen 26 en 29 jaar 203 14,0 1 4,0 5 15,2 2 12,5 28 23,0 0,076*Tot 29 jaar 708 48,9 12 35,3 19 46,3 9 36,0 67 45,9 0,041Tabel 13.4Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job na het verlaten van hetinitieel onderwijs voor de eerste keer naar thuistaalNederlands Andere taal Cramer’s VN % N %Tot 23 jaar 794 33,0 91 44,4 0,065***Tussen 23 en 26 jaar 435 22,8 28 21,5 0,007Tussen 26 en 29 jaar 235 15,1 8 8,6 0,042Tot 29 jaar 779 49,9 43 46,2 0,017Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)hoofdstuk 13 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten buiten hetkader van de job13.3 Menselijk kapitaalIn deze paragraaf bespreken we de samenhang tussen verschillende indicatorenvoor menselijk kapitaal en participatie aan opleidingen buiten het kader van dejob. Er worden zowel hoge als zeer lage waarden voor Cramer’s V vastgesteld. Dehoogste waarde, Cramer’s V=0,243, vinden we bij het hoogst bereikteonderwijsniveau en de laagste waarde, Cramer’s V=0,008, bij watervalpatroon.Onder de indicatoren voor menselijk kapitaal, is het hoogst bereikteonderwijsniveau het sterkst gerelateerd met participatie aan opleidingen buiten hetkader van de job. De samenhang is relatief sterk wanneer we kijken naar de249

hoofdstuk 13 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten buiten hetkader van de job250arbeidsloopbaan tot 23 jaar en naar de arbeidsloopbaan tot 29 jaar. De cijfers in detabel geven echter een patroon weer dat we niet terugvinden bij de leeractiviteitenbinnen het kader van de job: hoogopgeleiden blijken niet vaker te participeren aanleeractiviteiten buiten het kader van de job dan laagopgeleiden. Tot 23 jaar en overde hele arbeidsloopbaan tot 29 jaar bekeken, zijn het vooral respondenten zondereen diploma van secundair onderwijs die participeren aan een opleiding buiten hetkader van de job (respectievelijk 55% en 67%). Naast hen scoren afgestudeerdenvan de universiteit relatief goed met respectievelijk 44% en 62%. Wanneer we naarde periode tussen 23 en 26 jaar kijken zien we dat respondenten zonder diplomahoger secundair onderwijs relatief minder goed participeren en dat hetMattheüseffect eerder bevestigd wordt. Dit verband is echter erg zwak (tabel13.5).Tabel 13.5Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job na het verlaten van hetinitieel onderwijs voor de eerste keer naar hoogst bereikt en voltooidonderwijsniveauGeensecundairSecundair HOKT HOLT Universiteit Cramer’s VN % N % N % N % N %Tot 23 jaar 218 55,1 412 34,0 135 19,7 25 25,8 96 44,2 0,243***Tussen 23 en 26 jaar 49 20,6 213 23,7 104 18,5 30 27,5 69 30,0 0,086**Tussen 26 en 29 jaar 26 15,7 109 14,7 56 11,9 14 15,7 38 20,3 0,069Tot 29 jaar 112 67,4 372 50,3 186 39,5 38 42,7 116 62,0 0,180***Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Het al dan niet gevolgd hebben van een bijkomende opleiding buiten het kadervan de job voordat men het initieel onderwijs voor de eerste keer verlaat blijkt nietstatistisch significant samen te hangen met participeren aan opleidingen na hetverlaten van het initieel onderwijs (tabel 13.6). Deze vaststelling is eerderverrassend omdat we kunnen veronderstellen dat het volgen van bijkomendeopleidingen tijdens de initiële schoolloopbaan een zekere bereidheid tot verderleren weerspiegelt. Deze bereidheid vertaalt zich niet noodzakelijk in bereidheidom bij te leren na het verlaten van het initieel onderwijs.

Tabel 13.6Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job na het verlaten van hetinitieel onderwijs voor de eerste keer naar opleidingen gevolgd voor hetverlaten van het onderwijsGevolgd Niet gevolgd Cramer’s VN % N %Tot 23 jaar 41 41,0 847 33,6 0,030Tussen 23 en 26 jaar 29 23,8 436 22,6 0,006Tussen 26 en 29 jaar 18 16,8 225 14,5 0,016Tot 29 jaar 55 51,4 769 49,6 0,009Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Ook sociale demotie heeft geen impact op participatie (tabel 13.7), in tegenstellingtot ‘locus of control’. Hoe meer men beaamt controle te hebben over zijn of haarleven, hoe minder vaak men participeert aan een opleiding buiten het kader van dejob tussen 26 en 29 jaar. De enkele respondenten die hebben geantwoord dat zegeen controle over hun leven hebben, vormen op dit patroon een uitzondering.Zij participeerden over het algemeen niet aan een opleiding buiten het kader vande job (tabel 13.8). Deze vaststelling dat locus of control een negatief effect heeftop participatie gaat tegen onze verwachtingen en eerdere vaststellingen bijgeorganiseerde opleidingen binnen het kader van de job in. Een mogelijkeverklaring zou kunnen zijn dat de respondenten die eerder niet akkoord gaan metde stelling dat ze controle hebben over hun leven sneller geneigd zijn om door hetvolgen van een opleiding hun greep op het leven te verbeteren. Over de motivatievan het deelnemen aan een opleiding buiten het kader van de job hebben weechter geen informatie.Tabel 13.7Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 23 en 26 jaar entussen 26 en 29 jaar naar sociale demotie op respectievelijk 23- en 26-jarige leeftijdHelemaal niet Eerder niet Eerder wel Wel Cramer’sVN % N % N % N %Tussen 23 en 26 jaar 378 23,0 69 22,2 7 17,9 0 0,0 0,027Tussen 26 en 29 jaar 180 14,4 59 15,7 2 10,5 0 0,0 0,025Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)hoofdstuk 13 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten buiten hetkader van de job251

hoofdstuk 13 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten buiten hetkader van de job252Tabel 13.8Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 26 en 29 jaar naar‘locus of control’ op 26-jarige leeftijdHelemaalakkoordEerder welakkoordOnbeslistEerder nietakkoordHelemaal nietakkoordN % N % N % N % N %Gevolgd 45 12,2 119 14,0 35 15,4 42 22,7 2 7,4Niet gevolgd 324 87,8 729 86,0 192 84,6 143 77,3 25 92,6Totaal 369 100,0 848 100,0 227 100,0 185 100,0 27 100,0Cramer’s V=0,088*Bron SONAR C76(26) & C76(29)13.4 LeerervaringenHet verband tussen negatieve leerervaringen en participatie aan opleidingen buitenhet kader van de job is eerder zwak tot zeer zwak te noemen. De enige verbandendie statistisch significant zijn vinden we bij het watervalpatroon en het aantal jarenin het hoger onderwijs zonder een diploma te behalen. Het behalen van minstenséén B- of C-attest en schoolse achterstand in basis- en secundair onderwijs hangenniet samen met participatie aan opleidingen buiten het kader van de job (tabel 13.9– tabel 13.11).Tabel 13.9Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job na het verlaten van hetinitieel onderwijs naar het al dan niet behaald hebben van minimum één B-of C-attestB- of C-attest: ja B- of C-attest: nee Cramer’s VN % N %Tot 23 jaar 412 35,0 474 33,1 0,020Tussen 23 en 26 jaar 203 23,2 262 22,5 0,008Tussen 26 en 29 jaar 93 13,3 150 15,7 0,034Tot 29 jaar 349 49,9 475 49,8 0,001Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)

Tabel 13.10Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job na het verlaten van hetinitieel onderwijs naar het al dan niet behaald hebben zittenblijven in SOZittenblijven ja Zittenblijven: nee Cramer’s VN % N %Tot 23 jaar 300 35,7 576 33,0 0,027Tussen 23 en 26 jaar 152 23,7 312 22,6 0,012Tussen 26 en 29 jaar 64 12,5 178 15,7 0,043Tot 29 jaar 255 49,6 563 49,7 0,001Tabel 13.11Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job na het verlaten van hetinitieel onderwijs naar leeftijd bij intrede secundair onderwijs12 jaar ofjonger13 jaar Ouder dan13 jaarCramer’sVN % N % N %Tot 23 jaar 780 35,8 91 30,8 14 38,7 0,027Tussen 23 en 26 jaar 420 22,7 42 25,3 3 15,8 0,024Tussen 26 en 29 jaar 219 14,4 21 16,9 3 25,0 0,031Tot 29 jaar 749 49,4 69 55,6 6 50,0 0,033Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Uit tabel 13.12 leiden we af dat respondenten die het watervalsysteem hebbendoorlopen in het secundair onderwijs iets vaker participeren aan een opleidingtussen 26 en 29 jaar dan andere respondenten. Over de gehele arbeidsloopbaan tot29 jaar bekeken verdwijnt dit verschil.Tabel 13.12Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job na het verlaten van hetinitieel onderwijs naar het al dan niet doorlopen hebben van eenwatervalpatroonWaterval: nee Waterval: ja Cramer’s Vhoofdstuk 13 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten buiten hetkader van de job253N % N %Tot 23 jaar 256 32,1 627 34,8 0,026Tussen 23 en 26 jaar 113 21,1 351 23,4 0,024Tussen 26 en 29 jaar 49 11,5 193 15,7 0,052*Tot 29 jaar 209 49,2 614 50,0 0,008Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)

hoofdstuk 13 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten buiten hetkader van de job254Uit tabel 13.13 leiden we tenslotte af dat tot 23 jaar het vooral respondenten zijndie het hoger onderwijs zonder succes hebben aangevat vaker participeren aan eenopleiding buiten het kader van de job dan andere respondenten. Wanneer we naarde leeftijdscategorie tussen 26 en 29 jaar kijken, geldt deze waarneming enkel voorrespondenten die twee jaar hoger onderwijs zonder succes doorlopen hebben enwanneer we naar de gehele arbeidsloopbaan tot 29 jaar kijken geldt het enkel voorrespondenten die één jaar hoger onderwijs gevolgd hebben zonder succes. Netzoals bij leeractiviteiten binnen het kader van de job stellen we hier vast dat tijddoorbrengen in het hoger onderwijs zonder een diploma te behalen wellicht nietals een indicator voor negatieve leerervaringen mag beschouwd worden.Tabel 13.13Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tot 23 jaar na hetverlaten van het initieel onderwijs naar aantal jaren in initieel onderwijszonder een studiebewijs te behalen0 1 jaar 2 jaar 3 jaar of langer Cramer’s VN % N % N % N %Tot 23 jaar 604 30,7 150 43,2 80 48,5 50 40,0 0,124***Tussen 23 en 26 jaar 328 22,1 55 24,1 27 20,1 55 28,6 0,049Tussen 26 en 29 jaar 162 37,9 30 27,4 12 46,5 39 35,1 0,094**Tot 29 jaar 585 48,3 109 60,6 49 49,0 80 49,7 0,076*13.5 LeefsituatieBron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Bij leefsituatie kijken we naar zowel de gezinssituatie als naar de arbeidssituatie. Inhoofdstuk 12 hebben we vermeld dat we verwachten dat de impact van dearbeidssituatie groter is dan de impact van de gezinssituatie bij leeractiviteitenbinnen het kader van de job en dat de impact van de gezinssituatie groter is dan deimpact van de arbeidssituatie bij leeractiviteiten buiten het kader van de job. Dezeverwachting werd bevestigd in hoofdstuk 12 voor georganiseerde opleidingenmaar niet voor informele opleidingen en het verwerven van vaardigheden.Hieronder gaan we na in welke mate we bevestiging vinden voor onzeverwachting over leeractiviteiten buiten het kader van de job.13.5.1 Gezinssituatie

Hoewel we verwachten dat de gezinssituatie meer effect zal hebben opparticiperen aan leeractiviteiten buiten het kader van de job dan op participerenaan leeractiviteiten binnen het kader van de job, stellen we vast uit deonderstaande tabellen dat het verband tussen kinderen, tijdsdruk, huishoudelijketaken en participatie heel zwak is. Het verband is zelfs zwakker bij participatie aanleeractiviteiten buiten het kader van de job dan bij leeractiviteiten binnen het kadervan de job. Enkel tussen 26 en 29 jaar hangt participatie statistisch significantsamen met het aantal kinderen. Hoe meer kinderen, hoe minder vaak men eenopleiding volgt buiten het kader van de job (Cramer’s V=0,074; tabel 13.15).Tabel 13.14Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 23 en 26 jaar nahet verlaten van het initieel onderwijs naar het al dan niet hebben vankinderen op 23-jarige leeftijdWel kinderenGeen kinderenN % N %Opleidingen gevolgd: ja 30 17,1 431 23,3Opleidingen gevolgd: nee 145 82,9 1415 76,7Totaal 175 100,0 1846 100,0Tabel 13.15Cramer’s V=0,042Bron SONAR C76(23) & C76(26)Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 26 en 29 jaar nahet verlaten van het initieel onderwijs naar het aantal kinderen op 26-jarigeleeftijdGeen kinderen 1 kind 2 of meer kinderenN % N % N %Ja 205 16,0 29 11,0 9 7,8Nee 1073 84,0 235 89,0 106 92,2Totaal 1278 100,0 264 100,0 115 100,0Cramer’s V=0,074*Bron SONAR C76(26) & C76(29)hoofdstuk 13 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten buiten hetkader van de job255

hoofdstuk 13 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten buiten hetkader van de job256Tabel 13.16Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 26 en 29 jaar nahet verlaten van het initieel onderwijs naar ervaren tijdsdruk op 26-jarigeleeftijdHelemaal nietakkoordEerder nietakkoordOnbeslistEerder welakkoordHelemaalakkoordN % N % N % N % N %Ja 19 19,0 106 13,5 99 15,2 16 14,8 2 33,3Nee 81 81,0 681 86,5 553 84,8 92 85,2 4 66,7Totaal 100 100,0 787 100,0 652 100,0 108 100,0 6 100,0Tabel 13.17Cramer’s V=0,051Bron SONAR C76(26) & C76(29)Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 26 en 29 jaar nahet verlaten van het initieel onderwijs naar het aantal huishoudelijke takenop 26-jarige leeftijdGeen 1 tot 4 5 of meerN % N % N %Ja 135 14,5 51 17,6 57 13,1Nee 799 85,5 238 82,4 377 86,9Totaal 934 100,0 289 100,0 434 100,013.5.2 ArbeidssituatieCramer’s V=0,042Bron SONAR C76(26) & C76(29)Naast de gezinssituatie kan ook de arbeidssituatie een factor zijn die invloeduitoefent op de beslissing om een opleiding te volgen buiten het kader van de job.Opleidingen buiten het kader van de job onderscheiden zich van opleidingenbinnen het kader van de job omdat ze niet gevolgd worden in opdracht van dewerkgever of in functie van de job dat men op dat moment uitoefent. Nietteminkan een opleiding buiten het kader van de job gevolgd worden vanuitarbeidsgerelateerde motivatie. Ontevredenheid met de arbeidssituatie kanbijvoorbeeld een motief zijn om een opleiding te volgen. We onderzoeken daaromin deze paragraaf het verband tussen al dan niet werkloos zijn en participeren aaneen opleiding buiten het kader van de job en het verband tussen jobkenmerken enparticiperen aan een opleiding voor werkenden. Net zoals in hoofdstuk vijfhouden we hier rekening met de tijdsvolgorde van de variabelen: de arbeidssituatiewordt gemeten voorafgaand aan de periode waarin leeractiviteiten buiten hetkader van de job gevolgd worden.

Op basis van tabel 13.18 stellen we vast dat respondenten die werkloos waren op23- en/of op 26-jarige leeftijd, daarna sneller een opleiding starten danrespondenten die werkzaam waren op dezelfde leeftijd. Er is telkens een verschilvan bijna 10%. Het verband is zwak maar statistisch significant.Tabel 13.18Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 23 en 26 jaar entussen 26 en 29 jaar na het verlaten van het initieel onderwijs voor de eerstekeer naar het al dan niet werken op respectievelijk 23 en 26 jaarWerken Werkloos Cramer’s VN % N %Tussen 23 en 26 jaar 321 21,2 79 31,0 0,082***Tussen 26 en 29 jaar 203 13,7 35 21,1 0,063*Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Wanneer we naar de werkende respondenten kijken zien we op basis van deoverige tabellen dat de jobkenmerken relatief zwak of niet samenhangen met hetstarten en volgen van een opleiding buiten het kader van de job. Enkel voor deleeftijdscategorie tussen 26 en 29 jaar merken we op dat respondenten werkzaamin de overheid, respondenten die op zoek zijn naar een andere baan, respondentendie interim werken of via een tewerkstellingsmaatregel, en respondenten dieontevreden zijn met hun job vaker een opleiding volgen buiten het kader van dejob (tabel 13.19 – tabel 13.22). Deze zwakke maar significante verbanden tonenaan dat het willen verbeteren van de arbeidssituatie een van de motieven kan zijnom een opleiding buiten het kader van de job te volgen. Er worden geensignificante verbanden gevonden voor de leeftijdscategorie tussen 23 en 26 jaar.Tabel 13.19Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 23 en 26 jaar entussen 26 en 29 jaar na het verlaten van het initieel onderwijs voor de eerstekeer naar sector van de laatste job op respectievelijk 23 en 26 jaarhoofdstuk 13 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten buiten hetkader van de jobPrivé Overheid Cramer’s VN % N %Tussen 23 en 26 jaar 309 22,2 47 18,6 0,032Tussen 26 en 29 jaar 171 13,4 61 17,6 0,049*Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)257

hoofdstuk 13 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten buiten hetkader van de job258Tabel 13.20Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 23 en 26 jaar entussen 26 en 29 jaar na het verlaten van het initieel onderwijs voor de eerstekeer naar contract van de laatste job op respectievelijk 23 en 26 jaarVast Tijdelijk Interim TewerkstellingsmaatregelN % N % N % N %Tussen 23 en 26 jaar 183 22,7 146 20,3 nvt nvt nvt nvt 0,029Cramer’s VTussen 26 en 29 jaar 154 13,3 50 18,9 11 20,4 6 26,1 0,079*Tabel 13.21Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 23 en 26 jaar entussen 26 en 29 jaar na het verlaten van het initieel onderwijs voor de eerstekeer naar het zoeken van een andere baan tijdens de laatste job oprespectievelijk 23 en 26 jaarJa Nee Cramer’s VN % N %Tussen 23 en 26 jaar 72 24,8 280 20,9 0,037Tussen 26 en 29 jaar 49 19,8 177 13,2 0,069**Tabel 13.22Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 23 en 26 jaar entussen 26 en 29 jaar na het verlaten van het initieel onderwijs voor de eerstekeer naar tevredenheid met de laatste job op respectievelijk 23 en 26 jaarHeel tevreden EerdertevredenNoch tevreden,nochontevredenEerder of heelontevredenN % N % N % N %Tussen 23 en 26 jaar 146 19,7 153 22,3 35 26,3 21 29,2 0,061Cramer’s VTussen 26 en 29 jaar 56 11,6 131 14,2 21 16,9 18 24,7 0,079*Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Overige jobkenmerken zoals statuut, tewerkstellingspercentage, grootte van deonderneming, het belang dat op het werk gehecht wordt aan schoolse kennis enkennis verworven in bijkomende opleidingen, overeenstemming tussen job enopleiding, de mate van lichamelijke en geestelijke inspanning vereist in de jobhangen niet samen met het volgen van een opleiding buiten het kader van de job(tabel 13.23 – tabel 13.33).

Tabel 13.23Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 23 en 26 jaar entussen 26 en 29 jaar na het verlaten van het initieel onderwijs naar statuuttijdens de laatste job op respectievelijk 23 en 26 jaarArbeider Bediende Zelfstandige/helperAmbtenaar21N % N % N % N %Tussen 23 en 26 jaar 127 21,8 155 22,4 27 22,9 47 18,6 0,033Tussen 26 en 29 jaar 60 13,8 159 15,0 10 8,3 1 20,0 0,052Tabel 13.24Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Cramer’s VOpleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 23 en 26 jaar entussen 26 en 29 jaar na het verlaten van het initieel onderwijs voor de eerstekeer naar tewerkstellingspercentage tijdens de laatste job oprespectievelijk 23 en 26 jaar1 tot 50% 51% tot 99% 100% Cramer’s VN % N % N %Tussen 23 en 26 jaar 23 17,4 18 21,2 313 21,9 0,030Tussen 26 en 29 jaar 14 15,6 19 18,6 197 13,8 0,035Tabel 13.25Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 23 en 26 jaar entussen 26 en 29 jaar na het verlaten van het initieel onderwijs voor de eerstekeer naar aantal werknemers/grootte onderneming tijdens de laatste jobop respectievelijk 23 en 26 jaar< 11 11-49 50-249 249< Cramer’s VN % N % N % N %Tussen 23 en 26 jaar 95 25,4 88 25,0 70 29,6 84 42,7 0,042Tussen 26 en 29 jaar 52 13,8 62 14,3 62 15,7 51 13,5 0,024Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)hoofdstuk 13 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten buiten hetkader van de job259Tabel 13.26Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 23 en 26 jaar entussen 26 en 29 jaar na het verlaten van het initieel onderwijs voor de eerste21 Bij de interpretatie van deze tabel is enige voorzichtigheid geboden. Enkel tijdens de eerste bevraging werdde antwoordcategorie ‘ambtenaar’ opgenomen. Bij de tweede bevraging, op 26-jarige leeftijd, kwamdeze categorie niet meer aan bod. De respondent die ambtenaar was tijdens de laatste job tot op 26 jaarvolgens tabel 6.23 zat met andere woorden nog in dezelfde job als op 23-jarige leeftijd. Omdat we nietweten of hij of zij arbeider dan wel bediende was tot op 26 jaar, hebben we deze respondent bij decategorie ‘ambtenaar’ gelaten. Dit kan echter wel een invloed hebben op de berekening van deassociatiemaat.

hoofdstuk 13 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten buiten hetkader van de jobkeer naar het belang dat gehecht wordt aan schoolse kennis in de laatstejob op respectievelijk 23 en 26 jaarWel Eerder wel Eerder niet Niet Cramer’s VN % N % N % N %Tussen 23 en 26 jaar 118 20,7 97 21,9 62 21,7 76 24,8 0,036Tussen 26 en 29 jaar 36 14,3 38 13,9 59 12,2 86 15,5 0,038Tabel 13.27Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 23 en 26 jaar entussen 26 en 29 jaar na het verlaten van het initieel onderwijs voor de eerstekeer naar het belang dat gehecht wordt in de laatste job aan kennisverworven in andere opleidingen op respectievelijk 23 en 26 jaarWel Eerder wel Eerder niet Niet Cramer’s VN % N % N % N %Tussen 23 en 26 jaar 68 24,2 83 23,0 50 18,1 67 22,0 0,054Tussen 26 en 29 jaar 28 14,8 32 14,2 64 15,4 53 13,3 0,025Tabel 13.28Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 23 en 26 jaar nahet verlaten van het initieel onderwijs voor de eerste keer naar nettoloon ineuro in de laatste job op 23 jaar1487N % N % N % N % N % N %Ja 17 26,6 32 19,5 85 21,4 149 22,0 42 23,2 13 18,8Nee 47 73,4 132 80,5 313 78,6 527 78,0 139 76,8 56 81,2Totaal 64 100,0 164 100,0 398 100,0 676 100,0 181 100,0 69 100,0Cramer’s V=0,036Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)260

Tabel 13.29Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 26 en 29 jaar nahet verlaten van het initieel onderwijs voor de eerste keer naar nettoloon ineuro in de laatste job op 26 jaar1735N % N % N % N % N % N %Ja 12 12,6 24 22,2 69 14,4 79 15,0 24 10,8 13 10,1Nee 83 87,4 84 77,8 410 85,6 449 85,0 199 89,2 116 89,9Totaal 95 100,0 108 100,0 479 100,0 528 100,0 223 100,0 129 100,0Tabel 13.30Cramer’s V=0,081Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 23 en 26 jaar entussen 26 en 29 jaar na het verlaten van het initieel onderwijs voor de eerstekeer naar verticale mismatch tijdens de laatste job op respectievelijk 23 en26 jaarTe hogeopleidingJuist goedeopleidingTe lageopleidingN % N % N %Tussen 23 en 26 jaar 72 25,7 258 21,0 16 16,5 0,053Tussen 26 en 29 jaar 37 25,7 169 21,0 17 16,5 0,022Tabel 13.31Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Cramer’s VOpleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 23 en 26 jaar entussen 26 en 29 jaar na het verlaten van het initieel onderwijs naarhorizontale match tijdens de laatste job op respectievelijk 23 en 26 jaarHelemaal Enigszins Helemaal niet Cramer’sN % N % N % VTussen 23 en 26 jaar 165 21,2 78 20,8 113 23,4 0,027Tussen 26 en 29 jaar 100 12,9 57 15,3 68 15,0 0,032Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)hoofdstuk 13 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten buiten hetkader van de job261

hoofdstuk 13 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten buiten hetkader van de job262Tabel 13.32Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 23 en 26 jaar entussen 26 en 29 jaar na het verlaten van het initieel onderwijs naar de matevan autonomie, verantwoordelijkheid en geestelijke inspanning tijdens delaatste job op respectievelijk 23 en 26 jaarWel Eerder wel Eerder niet Niet Cramer’sN % N % N % N % VTussen 23 en 26 jaar 89 22,1 83 20,3 95 23,5 81 21,1 0,028Tussen 26 en 29 jaar 50 12,4 48 12,3 62 15,6 65 16,3 0,052Tabel 13.33Bron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)Opleidingen gevolgd buiten het kader van de job tussen 23 en 26 jaar entussen 26 en 29 jaar na het verlaten van het initieel onderwijs naar de matevan lichamelijke inspanning, gevaarlijke en vuile omstandigheden tijdensde laatste job op respectievelijk 23 en 26 jaarWel Eerder wel Eerder niet Niet Cramer’sN % N % N % N % VTussen 23 en 26 jaar 90 22,7 75 19,9 76 19,2 107 24,9 0,056Tussen 26 en 29 jaar 50 22,7 59 19,9 53 19,2 63 24,9 0,03713.6 SamenvattingBron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)In dit hoofdstuk onderzochten we het verband tussen socio-demografischekenmerken, menselijk kapitaal, leerervaringen, leefsituatie en verschillende soortenleeractiviteiten buiten het kader van de job op verschillende momenten tijdens dearbeidsloopbaan tot 29 jaar. Hieronder vatten we de resultaten samen in tabel13.34. Op basis van deze tabel geven we enkele opvallende conclusies weer. Dekruisjes in tabel 13.34 verwijzen naar statistisch significante verbanden op basisvan de associatiemaat Cramer’s V. Wanneer Cramer’s V significant is en 0,1 ofmeer bedraagt, dan worden de kruisjes gearceerd. Hoewel we in de voorgaandeparagrafen een onderscheid gemaakt hebben tussen opleidingen gevolgd tot 23jaar, gevolgd tijdens de leeftijdsperiodes 23 en 26 jaar en de periode 26 en 29 jaaren tijdens de hele arbeidsloopbaan tot 29 jaar, baseren we in tabel 13.34 ons enkelop de grootste waarneming voor Cramer’s V per indicator. Uit de vergelijkingennaar leeftijd is namelijk gebleken dat er wel verschillen zijn, maar dat er geenduidelijk patroon bestaat hoe deze verschillen zich voordoen over de verschillendeachtergrondkenmerken heen. Het enige dat naar voren kwam was dat over hetalgemeen de verbanden zwak tot zeer zwak zijn, dat vooral bij het bekijken van

participatie tijdens de hele arbeidsloopbaan tot 29 jaar samenhang verdwijnt en datbij arbeidssituatie significante verbanden enkel voor de leeftijdscategorie tussen 26en 29 jaar gevonden kon worden.Bij arbeidssituatie stelden we verder op basis van deze zwakke maar significanteverbanden vast dat de gezinssituatie tegen onze verwachtingen in nietnoodzakelijk meer impact heeft dan de arbeidssituatie op de beslissing om teparticiperen aan leeractiviteiten buiten het kader van de job. Meer nog, deverbanden tonen aan dat het willen verbeteren van de arbeidssituatie een van demotieven blijkt te zijn om een opleiding buiten het kader van de job te volgen.Uit tabel 13.34 blijkt tenslotte dat de hoogste waarden voor Cramer’s V bijmenselijk kapitaal en leerervaringen werden gevonden. Het verband met hetmenselijk kapitaal werd enkel voor de groep respondenten tot 23 jaar vastgestelden gaat tegen de verwachtingen in. In tegenstelling tot wat we van hetMattheüseffect verwachten, waren vooral de laaggeschoolden bereid teparticiperen aan een opleiding buiten het kader van de job. Zij wordenwaarschijnlijk meer dan andere respondenten geconfronteerd met de nood zich bijte scholen of om te scholen in de periode waarin zij de arbeidsmarkt betreden.Het aantal jaren hoger onderwijs zonder diploma lijkt zoals in het vorigehoofdstuk vastgesteld een positieve in plaats van een negatieve impact te hebbenop participatie aan leeractiviteiten buiten het kader van de job en dus eerder eenindicator te zijn voor bereidwilligheid om bij te leren dan een indicator voornegatieve leerervaringen. Belgische respondenten en Nederlandstaligerespondenten participeren bovendien minder vaak dan anderstalige respondentenof respondenten van allochtone origine. Opmerkelijke resultaten, maar net zoalsbij informele opleidingen en in mindere mate bij vaardigheden duiden de meestewaarden voor Cramer’s V op zwakke verbanden. Dit betekent ook dat er bijopleidingen buiten het kader van de job minder dan bij georganiseerdeopleidingen binnen het kader van de job ongelijkheid bestaat naar menselijkkapitaal en sociale en etnische afkomst (cf. Saliën & De Rick, 2008).Wat we in dit hoofdstuk niet gedaan hebben is per type opleiding nagaan wat desamenhang ervan is met de verschillende achtergrondkenmerken. Omdat per typeopleiding buiten het kader van de job het percentage van het aantal deelnemenderespondenten erg laag ligt en om plaats te besparen hebben we één afgeleidevariabele gebruikt die participatie aan opleidingen buiten het kader van de jobmeet. Het nadeel om met deze geconstrueerde variabele te werken is dat we niet teweten komen of de achtergrondkenmerken op dezelfde manier samenhangen metparticipatie aan de verschillende soorten opleidingen buiten het kader van de job.Saliën en De Rick (2008) stelden vast op basis van dezelfde geboortecohorte vanSONAR dat over de gehele arbeidsloopbaan tot 29 jaar heen er een verschilbestaat tussen het profiel van participanten aan VDAB-opleidingen enerzijds enhet profiel van participanten aan opleidingen van het Onderwijs voor Socialehoofdstuk 13 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten buiten hetkader van de job263

hoofdstuk 13 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten buiten hetkader van de jobPromotie en ‘overige opleidingen’ anderzijds. Kansarme groepen participerenvaker aan een VDAB-opleiding dan kansrijke groepen, terwijl deze kloof nietzichtbaar was voor participatie aan opleidingen van het Onderwijs voor SocialePromotie en ‘overige opleidingen’ (Saliën & De Rick, 2008). Meer onderzoek naarhet verschil tussen verscheidene soorten opleidingen met inbegrip van terugkeernaar het secundair en hoger onderwijs voor de verschillende leeftijdscategorieën isaan te raden in de toekomst. In het volgende hoofdstuk vatten we de voornaamsteresultaten en aanbevelingen voor vervolgonderzoek uit dit rapport samen.264

Tabel 13.34Samenvatting van de waargenomen verbanden tussenachtergrondkenmerken van het individu en leeractiviteiten buiten hetkader van de jobSociodemografische kenmerkenGeslachtSociale afkomstEtnische afkomstThuistaalMenselijk kapitaalHoogst bereikte onderwijsniveauOpleidingen tijdens het regulier onderwijsSociale demotieLocus of controlLeerervaringenB- of C-attestLeeftijd bij intrede voltijds SOZittenblijven in het voltijds SOWatervalsysteem in voltijds SOAantal jaren in het HO zonder diplomaGezinssituatieKinderenErvaren tijdsdrukHuishoudelijke takenArbeidssituatieWerkloosStatuutSectorContractZoeken naar een andere baanTewerkstellingspercentageGrootte ondernemingJobtevredenheidBelang aan schoolse kennis op het werkBelang aan kennis verworven in andere opleidingen op het werkOpleidingen buiten het kader vande jobxxxxxxxxxxxxxxhoofdstuk 13 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten buiten hetkader van de job265

Verticale mismatchhoofdstuk 13 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan leeractiviteiten buiten hetkader van de jobHorizontale matchNettoloonGeestelijke inspanning/autonomieLichamelijke inspanningBron SONAR C76(23) & C76(26) & C76(29)266

hoofdstuk 13 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatiek 13 | De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individu en participatie aan267

- DEEL 6 SOCIAAL KAPITAAL,LEVENSLANG LEREN EN WERK:CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN -

14 | Sociaal kapitaal, levenslang leren enwerk: conclusies en aanbevelingen14.1 InleidingBeleidsmakers en overheden, vooral op Europees niveau, verwachten veel vansociaal kapitaal en levenslang leren. Ze gaan er van uit dat zowel levenslang lerenals sociaal kapitaal welvaart en welzijn van individu en maatschappij positiefkunnen beïnvloeden. Op basis van een literatuurstudie hebben we een modelontwikkeld waarin de positie van sociaal kapitaal, levenslang leren enwerkgerelateerde uitkomsten weergegeven wordt en waarmee we de impact vansociaal kapitaal op levenslang leren en werk en de impact van levenslang leren opwerk kunnen nagaan. Het model dat we ontwikkeld hebben werd besproken inhoofdstuk 1 en verder uitgewerkt aan de hand van twee aparte en meergedetailleerde modellen. Het eerste gedetailleerde model geeft de verklarendefactoren, waaronder sociaal kapitaal, van participatie aan levenslang leren weer(paragraaf 1.3; hoofdstuk 1). Het tweede gedetailleerde model schetst de relatietussen participatie aan levenslang leren, sociaal kapitaal en arbeidsmarktsucces(paragraaf 1.4; hoofdstuk 2). Na de bespreking van de modellen en deprobleemstelling in deel 1 en de participatiegraad aan levenslang leren in deel 2,werden de modellen als leidraad gebruikt voor de exploratieve analyses in deel 3,deel 4 en deel 5 van dit rapport om de samenhang tussen achtergrondkenmerkenvan het individu, waaronder sociaal kapitaal, participatie aan levenslang leren enwerk na te gaan. In paragraaf 14.2 herhalen we de onderzoeksvragen en vatten wede bevindingen samen van deel 2, deel 3, deel 4 en deel 5. In paragraaf 14.3formuleren we op basis van onze bevindingen aanbevelingen voor verderonderzoek.hoofdstuk 14 | Sociaal kapitaal, levenslang leren en werk: conclusies en aanbevelingen 271

14.2 Samenvatting van de bevindingen van de verkennende analyses14.2.1 De probleemstellingOmdat van sociaal kapitaal en levenslang leren veel verwacht wordt, is het zinvolom na te gaan wat het effect van participatie aan levenslang leren door(jong)volwassenen is, in het bijzonder op hun positie in de arbeidsmarkt, en welkerol sociaal kapitaal daarin speelt. We stelden daarom in dit rapport de volgendeonderzoeksvragen:hoofdstuk 14 | Sociaal kapitaal, levenslang leren en werk: conclusies en aanbevelingen272(1) Hoe groot is de participatiegraad aan levenslang leren bij jongvolwassengeboren in 1976 zodra zij het initieel onderwijs voor het eerst verlaten tot deleeftijd van 29 jaar? Aan welke type leeractiviteiten wordt er deelgenomen?(2) Hoe succesvol zijn jongeren op de arbeidsmarkt en wat is het effect vanparticipatie aan levenslang leren tijdens de arbeidsloopbaan op hunarbeidsmarktsucces?(3) Op welke manier hangt sociaal kapitaal samen met participatie aan levenslangleren tijdens de arbeidsloopbaan en met arbeidsmarktsucces op 29 jaar?(4) Welke (overige) achtergrondkenmerken van het individu kunnen participatieaan levenslang leren tijdens de arbeidsloopbaan en arbeidsmarktsucces op 29 jaarverklaren?Om deze vragen te beantwoorden hebben we gebruik gemaakt van de SONARdatabank.SONAR is een longitudinale databank en bevat gegevens van driegeboortecohorten. In dit rapport baseerden we onze analyses op de gegevens vande geboortecohorte 1976, de enige cohorte die drie keer werd bevraagd. Voor deanalyses gebruikten we informatie van alle drie bevragingen op 23-, 26- en 29-jarige leeftijd. Omdat de data op meerdere tijdstippen werden verzameld, is ersprake van attritie. Het aantal respondenten daalt naarmate de opvolging van derespondenten langer duurde. Op het moment van de derde bevraging deed slechtsnog 55% van de oorspronkelijke respondenten mee aan de enquête. We hebbenechter vastgesteld in hoofdstuk 2 dat deze uitval van respondenten geen grootprobleem voor de representativiteit en het trekken van conclusies vormt.Om de eerste onderzoeksvraag te beantwoorden werden univariate analysesuitgevoerd en de participatiegraad van jongvolwassenen aan levenslang lerenbeschreven. We streefden ernaar levenslang leren zo breed mogelijk te definiëren,gaande van georganiseerde en informele opleidingen binnen het kader van de job,

het verwerven van vaardigheden in de job, lezen en studeren voor de job totopleidingen gevolgd buiten het kader van de job met inbegrip van de terugkeernaar secundair en hoger onderwijs. Ook verschillende kenmerken van deleeractiviteiten kwamen aan bod en er werd wanneer mogelijk een onderscheidgemaakt naar leeftijdsperiode.Om onderzoeksvraag 2, 3 en 4 te beantwoorden werden bivariate analysesuitgevoerd. We keken naar de samenhang tussen achtergrondkenmerken van hetindividu, waaronder sociaal kapitaal, participatie aan levenslang leren enarbeidsmarktsucces. De resultaten van de bivariate analyses werden in(kruis)tabellen weergegeven en de sterkte van de samenhang beschreven aan dehand van de associatiematen Cramer’s V en Gamma. Bij het hanteren van deassociatiematen Cramer’s V en Gamma moet er geen veronderstelling gemaaktworden welke variabele de oorzaak is en welke variabele het gevolg. Bivariateanalyses laten dan ook niet toe om uitspraken te doen over oorzaak en gevolg.Om een causale uitspraak te kunnen doen over de relatie tussen twee variabelen,moet er voldaan worden aan drie voorwaarden: (1) er is sprake van eensamenhang: verandering in de ene variabele gaat samen met een verandering in deandere variabele; (2) oorzaak vindt plaats voor het gevolg; (3) er is geen sprake vaneen schijnrelatie of een alternatieve verklaring voor de vastgestelde relatie tussenoorzaak en gevolg (Babbie, 2004). Met de bivariate analyses kunnen we nagaan ofer sprake is van samenhang en of er al dan niet aan de eerste voorwaarde voldaanis. Maar in onze analyses streefden we er ook naar om te voldoen aan de tweedevoorwaarde. Omdat SONAR een longitudinale databank is, is het relatiefeenvoudig om af te leiden wat eerst plaatsvindt: levenslang leren, sociaal kapitaalof werkgerelateerde uitkomsten. We konden hierdoor de variabelen zodanigoperationaliseren dat er rekening wordt gehouden met de tijdsvolgorde. Devariabelen die volgens ons model participatie aan levenslang leren enwerkgerelateerde uitkomsten verklaren moeten effectief plaatsgevonden hebbenvoor de periode waarin respectievelijk het participeren aan levenslang leren enarbeidsmarktsucces gemeten worden. Bij sociodemografische factoren is ditmeestal voor de hand liggend. Maar ook bij sociaal kapitaal, menselijk kapitaal etc.hebben we gelet op de tijdsvolgorde van de variabelen. Met de bivariate analyseskunnen we echter niet nagaan of er voldaan is aan de derde voorwaarde. Eensamenhang tussen twee variabelen kan slechts schijn zijn en verklaard wordendoor een derde variabele of een alternatieve verklaring. Andersom, het in rekeningbrengen van een derde variabele kan een samenhang aan het licht brengen die erop het eerste gezicht niet aanwezig leek te zijn volgens bivariate analyses.Multivariate analyses kunnen meer inzicht bieden in welke mate er voldaan is aande derde voorwaarde voor causale uitspraken, maar komen in dit rapport niet aanbod. Ze vormen dan ook een van de aanbevelingen voor vervolgonderzoekbeschreven in paragraaf 14.3.hoofdstuk 14 | Sociaal kapitaal, levenslang leren en werk: conclusies en aanbevelingen 273

14.2.2 De participatiegraad aan levenslang lerenhoofdstuk 14 | Sociaal kapitaal, levenslang leren en werk: conclusies en aanbevelingen274Omdat we ernaar streven het concept ‘levenslang leren’ zo breed mogelijk tedefiniëren op basis van de beschikbare data binnen de SONAR-gegevensbank,hebben we meerdere indicatoren gebruikt voor leeractiviteiten binnen het kadervan de job: gaande van georganiseerde opleidingen gevolgd binnen en buiten hetbedrijf, informele opleidingen gegeven door een collega, het observeren van eencollega, de perceptie van de respondenten of ze nieuwe vaardigheden hebbenverworven, de noodzaak om te studeren tot de noodzaak om te lezen voor hetwerk, maar ook opleidingen buiten het kader van de job waaronder VDABopleidingen,opleidingen van het Onderwijs voor Sociale Promotie en hetsecundair en hoger onderwijs en alle georganiseerde overige opleidingen die nietonder de voorgaande categorieën ondergebracht kunnen worden.Uit de analyses is naar voren gekomen dat georganiseerde opleidingen binnen hetkader van de job even vaak als informele opleidingen binnen het kader van de jobgevolgd worden tot 26 jaar. De helft van de respondenten zegt minstens ééngeorganiseerde en/of informele opleiding te hebben gevolgd. Vanaf 26 jaar daaltechter het belang van informele opleidingen binnen het kader van de job van 50%naar 31%. Dit is meteen de meest opvallende verandering over deleeftijdscategorieën heen voor opleidingen binnen het kader van de job. Nietminder opvallend is de vaststelling dat veel respondenten van mening zijn dat zenieuwe vaardigheden hebben geleerd tijdens hun eerste (76%) en laatste job (79%-84%). Het volgen van een georganiseerde of informele opleiding blijkt dus nieteen noodzakelijke voorwaarde te zijn om nieuwe vaardigheden te verwerven ineen job. Terwijl bijvoorbeeld meer dan driekwart van de respondenten denkt inzijn eerste job nieuwe vaardigheden te hebben verworven, heeft slechts 29% vande respondenten namelijk een georganiseerde opleiding en 23,5% van derespondenten een informele opleiding gekregen in hun eerste job. De meesterespondenten zijn niet alleen overtuigd dat ze nieuwe vaardigheden verwerven inhun job, ze zijn ook positief over de inzetbaarheid van hun nieuwe vaardighedenverworven tijdens de opleidingen in andere jobs, zeker naarmate men ouderwordt. Op 23-jarige leeftijd is 78,5% van de respondenten overtuigd devaardigheden te kunnen gebruiken in gelijkaardige jobs bij een andere werkgeverof in andere soort jobs. Op 29-jarige leeftijd denkt 93% van de respondenten erzo over. Over de inzetbaarheid van verworven vaardigheden in georganiseerdeopleidingen binnen het kader van de job zijn de respondenten even positief: 84%is van mening dat de nieuwe vaardigheden bij andere werkgevers of in een anderejob bij dezelfde werkgever gebruikt kunnen worden.

Een kwart van de respondenten die een opleiding gevolgd hebben in het kadervan de job hebben dit op eigen initiatief gedaan en slechts 11% à 13% betaalde erzelf voor. Wanneer we meer in detail kijken naar georganiseerde opleidingentussen 26 en 29 jaar en een onderscheid maken tussen opleidingen gevolgd binnenen opleidingen gevolgd buiten het bedrijf, dan valt op dat vooral opleidingengevolgd in het kader van de job maar wel buiten het bedrijf relatief vaker opinitiatief gebeurt van en betaald wordt door de werknemer. Wanneer we meer indetail kijken naar informele opleidingen tussen 26 en 29 jaar, dan valt op datrelatief meer respondenten zeggen te participeren aan een leeractiviteit door eenopleiding bij een collega te volgen dan door een collega te observeren. Verderliggen de georganiseerde opleidingen die gevolgd werden verspreid oververschillende vakgebieden. De meest gekozen opleidingen tot 26 jaar zijninformatica, management en sociale vaardigheden, en tussen 26 en 29 jaarinformatica en ‘social profit’ opleidingen.Wanneer we de hele arbeidsloopbaan tot 29 jaar in beschouwing nemen, dan blijktdat een erg groot aandeel van de werkende jongvolwassenen (84%) minstens éénkeer de kans gekregen hebben om te participeren aan een georganiseerde ofinformele opleiding binnen het kader van de job. Maar het totaal aantal dagen datze een georganiseerde opleiding gevolgd hebben is relatief kort. Tot 26 jaar heeft50% van de aan een opleiding binnen het kader van de job participerendejongvolwassenen in totaal maximum 11 dagen gespendeerd aan opleidingen in hetkader van de job en tussen 26 en 29 jaar maximum 8 dagen. Bovendien blijkt dateen belangrijk aandeel van de respondenten (28% à 30%) nog meergeorganiseerde opleidingen wilde volgen, maar dat niet kon doen. Devoornaamste redenen om dat niet te doen heeft te maken met tijdsdruk.Met de vraag of de respondenten in de laatste of huidige job regelmatig moe(s)tenstuderen merken we opnieuw een bevestiging voor het feit dat een belangrijkaandeel van de werkende jongvolwassenen participeren aan leeractiviteiten binnenhet kader van de job. Ruim de helft beaamt regelmatig te moeten studeren en eenkwart gaat zelfs akkoord met de stelling dat ze vaak beroepsgerelateerdetijdschriften en boeken lezen in de vrije tijd.Terwijl de participatiegraad aan een formele of informele opleiding binnen hetkader van de job onder jongvolwassenen relatief hoog is, ligt de participatiegraadaan de opleidingen buiten het kader van de job relatief laag. Van het momentwaarop men het initieel onderwijs verlaat tot de leeftijd van 29 jaar heeft 50%minstens één keer een opleiding gevolgd buiten het kader van de job, integenstelling tot 84% van de respondenten die een georganiseerde of informeleopleiding binnen het kader van de job. De participatiegraad is het hoogst bij derespondenten tot de leeftijd van 23 jaar: 34% van de respondenten zegt tot danéén of meerdere leeractiviteiten buiten het kader van de job gevolgd te hebben.Na 23 jaar daalt dit percentage naarmate men ouder wordt. Tussen 23 en 26 jaarhoofdstuk 14 | Sociaal kapitaal, levenslang leren en werk: conclusies en aanbevelingen 275

hoofdstuk 14 | Sociaal kapitaal, levenslang leren en werk: conclusies en aanbevelingen276neemt 23% van de respondenten en tussen 26 en 29 jaar nog maar 15% van derespondenten deel aan een opleiding buiten het kader van de job. In deleeftijdscategorie tot 23 jaar zijn de ‘overige opleidingen’ het populairst, na 23 jaarde opleidingen van het Onderwijs voor Sociale Promotie. Deze daling bevestigtdat participatie aan levenslang leren niet alleen doorheen de hele levensloop daalten men minder participeert naarmate men ouder wordt (cf. Boeren & Nicaise,2011), maar toont ook aan dat de daling zich reeds inzet tijdens de prillearbeidsloopbaan van jonvolwassenen.In het voltijds regulier onderwijs zijn de opleidingen in het hoger onderwijs vanhet korte type, de huidige professionele bacheloropleidingen, het populairst,onafhankelijk van de leeftijdscategorie. Vanaf 23 jaar wordt de universitairevoortgezette opleiding de tweede populairste opleiding. Dit laatste valt vooral teverklaren door het feit dat velen in het hoger onderwijs dan de universiteitbeginnen te verlaten. Bij de overige types opleidingen zien we dat de belangstellinguitgaat naar technische beroepsopleidingen en opleidingen in verband met handelen vreemde talen. Handel en vreemde talen krijgen vooral de bovenhand inOnderwijs voor Sociale Promotie en ‘overige opleidingen’, terwijl technischeberoepsopleidingen primeren bij de VDAB.Opleidingen buiten het kader van de job duren gemiddeld langer dan opleidingenbinnen het kader van de job. Wanneer we kijken naar de mediaan van de gevolgdeopleidingen buiten het regulier onderwijs, dan zien we dat opleidingen buiten hetkader van de job voor 50% van de respondenten maximum 10 à 80 dagen duurt.Opleidingen in het regulier onderwijs duren in theorie nog langer, minimaal éénjaar. Verder hebben we vastgesteld dat het aantal opleidingen buiten het kader vande job dat succesvol afgerond wordt met een studiebewijs daalt naar leeftijd van46% à 75% naar 29% à 57%, maar een groot deel van de respondenten tussen 26en 29 jaar zijn ook nog bezig met de opleidingen op het moment van de laatstebevraging. Ter vergelijking, het aantal respondenten dat een studiebewijs behaaltbij opleidingen binnen het kader van de job tussen 26 en 29 jaar bedraagt 52%.Hoewel niet meer dan driekwart van de respondenten een studiebewijs haalt, iswel ruim driekwart van de respondenten erg positief over de vaardigheden die zekunnen inzetten in hun huidige of toekomstige werk. Zesenzeventig procent tot88% zegt de vaardigheden te kunnen inzetten.14.2.3 De relatie tussen participatie aan levenslang leren enarbeidsmarktsuccesIn hoofdstuk 5 beschreven we welke positie jongvolwassenen hebben bereikt opde arbeidsmarkt op 29-jarige leeftijd aan de hand van zes indicatoren:werkloosheid, type contract, jobtevredenheid, nettoloon, inhoudelijke

overeenstemming tussen opleiding en werk en overeenstemming van hetopleidingsniveau en de kennis die in de job vereist is om de job goed uit te voeren.Op basis van de frequentietabellen kunnen we concluderen dat veel jongeren opde leeftijd van 29 jaar een relatief goede positie hebben ingenomen. De overgrotemeerderheid (80% of meer) heeft werk en een vast contract, is tevreden met zijnbaan en is van mening dat zijn opleidingsniveau overeenstemt met dat wat vereistis in zijn baan. Een kleine meerderheid (45%) is ook overtuigd van de inhoudelijkeafstemming tussen opleiding en werk. De meeste variantie vinden we terug in hetmaandelijkse nettoloon. Vijf procent van de respondenten verdient minder dan745 euro per maand, 15% verdient 1735 euro of meer. De meeste respondenten(32%) verdienen maandelijks tussen 1240 en 1487 euro.In hoofdstuk 6 en hoofdstuk 7 keken we naar de relatie tussen participatie aanlevenslang leren en arbeidsmarktsucces, waarbij we veronderstelden dat wanneerrespondenten werken, tevreden zijn met hun job, een relatief hoog loon, een vastcontract en een baan hebben dat overeenstemt met hun opleiding, ze succesvolzijn op de arbeidsmarkt. Bij leeractiviteiten binnen het kader van de job merktenwe op dat de meeste verbanden met arbeidsmarktsucces statistisch significant zijnen de meerderheid van de verbanden relatief sterk zijn. Vooral het effect van deverschillende types leeractiviteiten binnen het kader van de job op loon valt ergop. Jobtevredenheid daarentegen lijkt minder bepaald te worden door het volgenvan leeractiviteiten. Met name georganiseerde opleidingen binnen het kader van dejob hangen niet samen met jobtevredenheid. Werkloosheid hangt wel samen metgeorganiseerde opleidingen binnen het kader van de job maar niet met informeleopleidingen. De samenhang van overeenstemming tussen job en opleiding metparticipatie aan leeractiviteiten is eerder zwak.Het volgen van leeractiviteiten binnen het kader van de job lijkt dus wel degelijkeen positieve impact te hebben op arbeidsmarktsucces. Voor opleidingen buitenhet kader van de job stelden we echter vast dat de meeste verbanden statistischniet significant zijn en, wanneer ze dat wel zijn, zeer zwak zijn. Werkloosheid is deenige indicator voor arbeidsmarktsucces die duidelijk samenhangt met het volgenvan opleidingen buiten het kader van de job, gevolgd door het type contract. Watechter sterk opvalt is dat de gevonden verbanden tegen de verwachtingen in geenpositieve maar eerder een negatieve impact van leeractiviteiten buiten het kadervan de job op arbeidsmarktsucces veronderstellen. Respondenten die een ofmeerdere opleidingen hebben gevolgd buiten het kader van de job, zijn relatiefvaker werkloos, hebben relatief minder vaak een vast contract, hebben relatiefminder vaak een job dat inhoudelijk overeenstemt met de opleiding en zijn relatiefminder vaak tevreden met hun job op 29-jarige leeftijd. We beschikken op basisvan de bivariate analyses niet over voldoende informatie om te achterhalen wat deoorzaak is van het negatieve verband. Het negatieve verband tussen gevolgdeopleidingen buiten het kader van de job en arbeidsmarktsucces zou kunnenhoofdstuk 14 | Sociaal kapitaal, levenslang leren en werk: conclusies en aanbevelingen 277

hoofdstuk 14 | Sociaal kapitaal, levenslang leren en werk: conclusies en aanbevelingen278betekenen dat het volgen van een bijkomende opleiding buiten het kader van dejob gebeurt vanwege andere motieven dan het verbeteren van dearbeidsmarktpositie. Een negatief verband kan dan betekenen dat dezerespondenten minder bezig zijn met hun arbeidsmarktpositie dan andererespondenten en/of door het volgen van leeractiviteiten buiten het kader van dejob juist hun arbeidsmarktpositie anders gaan inschatten. In deel 5 van dit rapporthebben we echter vastgesteld dat het verbeteren van de eigen arbeidsmarktpositiewel degelijk een van de redenen kan zijn waarom men deelneemt aan eenopleiding buiten het kader van de job (zie ook paragraaf 14.2.5). Het negatieveverband tussen gevolgde opleidingen buiten het kader van de job enarbeidsmarktsucces zou dan kunnen betekenen dat er nog niet genoeg tijd isverstreken om de gevolgde opleidingen een positief effect te laten hebben op dearbeidsmarktpositie. Een laatste bijkomende verklaring voor het negatieveverband kan ook gevonden worden in het feit dat we geen onderscheid hebbengemaakt naar type opleiding en één afgeleide variabele gebruikt hebben die eenoptelsom maakt van participatie aan alle opleidingen buiten het kader van de job.Het is mogelijk dat de verschillende types opleidingen buiten het kader van de jobom verschillende motieven, waaronder arbeidsgerelateerde maar ook anderemotieven, worden gevolgd en bijgevolg verschillende effecten uitoefenen opwerkgerelateerde uitkomsten. Saliën en De Rick (2008) stelden namelijk vast datover de gehele arbeidsloopbaan tot 29 jaar heen er een verschil bestaat tussen hetprofiel van respondenten die participeren aan VDAB-opleidingen enerzijds en hetprofiel van respondenten die participeren aan opleidingen van het Onderwijs voorSociale Promotie en ‘overige opleidingen’ anderzijds. Kansarme groepenparticiperen vaker aan een VDAB-opleiding dan kansrijke groepen, terwijl dezekloof niet zichtbaar was voor participatie aan opleidingen van het Onderwijs voorSociale Promotie en ‘overige opleidingen’ (Saliën & De Rick, 2008). Het is dusmogelijk dat niet alleen het profiel van participanten verschilt naargelang het typeleeractiviteit buiten het kader van de job, maar ook het effect ervan op dearbeidsmarktpositie. Meer onderzoek naar het verschil tussen verscheidenesoorten opleidingen voor de verschillende leeftijdscategorieën vormt daarom eenvan de aanbevelingen voor vervolgonderzoek in de laatste paragraaf van dithoofdstuk.14.2.4 De relatie tussen sociaal kapitaal, participatie aan levenslangleren en arbeidsmarktsucces14.2.4.1 De relatie tussen sociaal kapitaal en arbeidsmarktsucces

Beleidsmakers en onderzoekers gaan er van uit niet alleen levenslang leren maarook sociaal kapitaal welvaart en welzijn van het individu en de maatschappijpositief kan beïnvloeden (Knipprath & De Rick, 2011). In hoofdstuk 8 gingen wedaarom na in welke mate sociaal kapitaal arbeidsmarktsucces van jongvolwassenenkan verklaren. Sociaal kapitaal werd gemeten aan de hand van verschillendeindicatoren: (1) lidmaatschap van verenigingen waaronder vrijwilligerswerk en hethebben van een partner; (2) zoekkanalen die gehanteerd worden om werk tevinden en informatiebronnen over solliciteren en de arbeidsmarkt; en (3) houdingten opzichte van werk. De eerste twee groepen indicatoren geven de structureledimensie van sociaal kapitaal weer. Lidmaatschap van verenigingen enpartnerschap vormen een indicatie voor het netwerk waarover men beschiktinclusief de aanwezigheid van potentiële hulpbronnen. Zoekkanalen eninformatiebronnen daarentegen zijn voorbeelden van hulpbronnen diedaadwerkelijk in de praktijk worden ingezet. De houding ten opzichte van werkenverwijst naar de interpretatieve dimensie van sociaal kapitaal. Omdat hettheoretisch model over de relatie tussen levenslang leren, sociaal kapitaal en werk(figuur 1.3 in hoofdstuk 1) aantoont dat sociaal kapitaal door onder andere teparticiperen aan levenslang leren met de tijd kan veranderen, hebben we wanneermogelijk de aanwezigheid van sociaal kapitaal op verschillende momenten in dearbeidsloopbaan gemeten. We kwamen tot de conclusie dat over het algemeensociaal kapitaal samenhangt met arbeidsmarktsucces en sociaal kapitaal een grotereimpact heeft op arbeidsmarktsucces wanneer ze later in de arbeidsloopbaan wordtgemeten. Verder stelden we vast dat niet elke indicator voor arbeidsmarktsucceseven sterk samenhangt met sociaal kapitaal – de helft van de waargenomenverbanden zijn zeer zwak - en dat niet alle samenhangen zich gedragen volgens deverwachtingen dat meer sociaal kapitaal leidt tot meer succes op de arbeidsmarkt.Vooral bij het type contract valt de eerder negatieve impact van sociaal kapitaalop. Indien we arbeidsmarktsucces definiëren als het hebben van een vast contract,stellen we bijvoorbeeld vast dat respondenten met een leidinggevende functie ineen vereniging, respondenten die onbetaald vrijwilligerswerk hebben verricht enrespondenten met een hoogopgeleide partner minder vaak een vast contracthebben dan laagopgeleiden en respondenten die geen vrijwilligerswerk uitvoerdenof geen leiderschapsfunctie hadden in een vereniging. Niettemin hebben dezeindicatoren voor sociaal kapitaal wel een positief effect op loon en inhoudelijkeovereenstemming tussen job en opleiding.Ten tweede valt op dat terwijl loon en inhoudelijke overeenstemming, maar ookjobtevredenheid, door meerdere indicatoren van sociaal kapitaal verklaard kunnenworden, werkloosheid en verticale overeenstemming tussen job en opleidingminder vaak samenhangen met indicatoren voor sociaal kapitaal. Werkloosheidhangt enkel, maar wel duidelijk, samen met de socio-economische status van departner en de houding ‘werken geeft voldoening’. Lidmaatschap van verenigingenhoofdstuk 14 | Sociaal kapitaal, levenslang leren en werk: conclusies en aanbevelingen 279

hoofdstuk 14 | Sociaal kapitaal, levenslang leren en werk: conclusies en aanbevelingen280en de ingezette hulpbronnen lijken geen impact op werkloosheid te hebben, nochop verticale mismatch. De overeenstemming tussen het kwalificatieniveau en datwat voor de job vereist is om ze naar behoren uit te voeren hangt opvallend welsamen met de interpretatieve dimensie van sociaal kapitaal.Dat meer dan de helft van de indicatoren van de interpretatieve dimensiesamenhangen met arbeidsmarktsucces is de derde opvallende conclusie. Designificante, maar weliswaar niet altijd even sterke, verbanden tonen aan dat deinterpretatieve dimensie van sociaal kapitaal wel degelijk een belangrijke rol kanspelen in het verklaren van arbeidsmarktsucces. Deze interpretatieve dimensiewerd tot nu toe in netwerkanalyses niet meegenomen om statusverwerving teverklaren. Hoewel in andere disciplines er steeds meer aandacht gaat naar waardenen attitudes op vlak van werken, is er vandaag nog relatief weinig onderzoek naarhet effect van deze waarden en attitudes ten opzichte van werken op dearbeidsloopbaan. Op basis van onze bivariate analyses stellen we voorlopig vastdat de manier waarop men denkt over het nut van werken en in mindere mateover carrière of promotie maken een invloed kan uitoefenen op de positie die menbereikt in de arbeidsmarkt. Respondenten die ervan overtuigd zijn dat werkenvoldoening verschaft, werken relatief vaker, hebben relatief vaker een vastcontract en zijn relatief meer tevreden over hun werk. Respondenten die ervanovertuigd zijn dat werken niet belangrijk is, verdienen relatief minder, vinden zichrelatief vaker te hoog of te laag opgeleid, maar zijn ook relatief meer tevreden.Respondenten die vinden dat ze vooral werken voor het geld, stellen minder vaakovereenstemming vast tussen hun opleiding en werk, zijn minder tevreden met hetwerk, maar maken ook meer kans op een vast contract. Deze bevindingen geveneen indicatie dat wanneer men werk eerder beschouwt als een bron vaninkomsten, men waarschijnlijk relatief vaker erin slaagt stabiliteit te vinden op vlakvan werken maar tegelijkertijd minder tevreden is met de job en deovereenstemming van de job met opleiding. Verder stellen we vast dat hoe meermen zich kan vinden met de stelling dat carrière maken geen belemmering magzijn voor het familiaal leven en promotie maken niet teveel stress mag teweegbrengen, hoe lager het loon is maar hoe tevredener men is met zijn of haar job enhoe meer men vindt dat zijn of haar opleidingsniveau overeenstemt met devereisten van de job. De manier waarop deze verschillende waarden of houdingenten opzichte van arbeidsmarktsucces verhouden doet vermoeden datrespondenten op een verschillende manier omgaan met hun arbeidsloopbaan ennaar verschillende doelen streven. Respondenten kunnen zodoende ook op eenverschillende manier arbeidsmarktsucces interpreteren. Het verkrijgen van eenvast arbeidscontract is misschien voor de ene respondent een betere indicatorvoor arbeidsmarktsucces dan voor een andere respondent. En zo kan de hoogtevan het maandelijkse nettoloon voor de ene respondent minder belangrijk zijn daneen job kunnen uitvoeren dat inhoudelijk overeenstemt met de opleiding.

Hierdoor nemen zij waarschijnlijk andere beslissingen tijdens de loopbaan enbereiken ze andere posities in de arbeidsmarkt.Tenslotte stellen we vast dat de sterkste verbanden vooral bij de structureledimensie, met name wanneer er naar de partner gekeken wordt, te vinden zijn.Naast de interpretatieve dimensie is dus duidelijk ook de structurele dimensiebelangrijk om naar arbeidsmarktsucces te kijken. Maar bij de variabelen die deaanwezigheid van de partner en de socio-economische situatie van de partnermeten moet een kanttekening gemaakt worden. Onderzoekers waarschuwen bijnetwerkanalyses voorzichtig om te gaan met de interpretatie van het effect vanpartner, familie en gelijkgestemde vrienden op de arbeidssituatie vanwege het‘homophily’ effect. Het effect van sociaal kapitaal is dan eerder een afspiegelingvan het feit dat mensen bevriend geraken met gelijkgestemden of familie zijn vanmensen met een gelijkwaardige socio-economische positie dan een rechtstreekseffect van de achtergrondkenmerken van die vrienden of familie (Mouw, 2006).Gelijkaardige verbanden tussen de socio-economische positie van de respondentzelf en arbeidsmarktsucces, vastgesteld in deel 5 van dit rapport (zie ook paragraaf14.2.5), tonen aan dat er inderdaad sprake is van een ‘homophily’ effect.Multivariate analyses waarbij de achtergrondkenmerken van de respondentenworden meegenomen kunnen meer inzicht bieden in hoeverre het effect van desocio-economische positie van de partner dan nog blijft standhouden op hetarbeidsmarktsucces van de respondent (zie voor meer aanbevelingen voorvervolgonderzoek paragraaf 14.3).Tenslotte willen we de lezer erop wijzen dat de indicatoren voor sociaal kapitaaldie in dit rapport werden gebruikt niet exhaustief zijn. Zo hebben we niet hetvolledige netwerk en de aanwezigheid van alle potentiële hulpbronnen of werkelijkingezette hulpbronnen van de respondenten kunnen meten tijdens dearbeidsloopbaan. Er werden binnen SONAR bijvoorbeeld geen vragen overfamilie (met uitzondering van de vragen over de socio-economische status van deouders), kennis, vrienden of collega’s gesteld die ook tot het netwerk van derespondenten kunnen behoren. We hebben ook geen informatie over het discoursvan de betekenisvolle anderen. Bovendien werd het hanteren van zoekkanalen engebruikmaken van informatie enkel gemeten net voor of na de intrede op dearbeidsmarkt en niet tijdens de gehele arbeidsloopbaan. Het effect van sociaalkapitaal op arbeidsmarktsucces kan dus groter zijn dan wat we in dit rapporthebben vastgesteld.hoofdstuk 14 | Sociaal kapitaal, levenslang leren en werk: conclusies en aanbevelingen 28114.2.4.2 De relatie tussen sociaal kapitaal en participatie aan levenslang lerenSociaal kapitaal heeft niet alleen volgens beleidsmakers en onderzoekers eenpositief effect op het welzijn van het individu, waaronder de positie van hetindividu op de arbeidsmarkt, maar ook op participatie aan levenslang leren. In

hoofdstuk 14 | Sociaal kapitaal, levenslang leren en werk: conclusies en aanbevelingen282hoofdstuk 9 en in hoofdstuk 10 gingen we het effect van sociaal kapitaal opparticipatie aan levenslang leren na. Terwijl we bij het onderzoeken van de relatietussen sociaal kapitaal en arbeidsmarktsucces het effect van zowel de structureleals de interpretatieve dimensie van sociaal kapitaal hebben kunnen belichten,hebben we met betrekking tot levenslang leren enkel de rol van de structureledimensie van sociaal kapitaal kunnen onderzoeken. In SONAR is er namelijk geeninformatie aanwezig over de interpretatieve dimensie van sociaal kapitaal, dediscours van de respondent en zijn betekenisvolle anderen, met betrekking totlevenslang leren. Er is binnen SONAR ook geen informatie over hulpbronnen dieeffectief werden ingezet om te kunnen participeren aan levenslang leren, nochinformatie over het netwerk waartoe familie, vrienden en collega’s kunnenbehoren. Het lidmaatschap van verenigingen inclusief onbetaald vrijwilligerswerken de aanwezigheid en de socio-economische situatie van de partner warenbijgevolg de enige indicatoren die gebruikt konden worden om het effect vansociaal kapitaal op participatie aan levenslang leren na te gaan.Bij het onderzoeken van de relatie tussen sociaal kapitaal en participatie aanlevenslang leren viel over het algemeen op dat participatie aan informeleopleidingen in het kader van de job doorheen de arbeidsloopbaan, onafhankelijkvan de leeftijd, niet samenhangt met sociaal kapitaal. De sterke en statistischsignificante verbanden vinden we vooral terug bij georganiseerde opleidingenbinnen het kader van de job en in mindere mate bij het verwerven vanvaardigheden op de werkvloer en opleidingen buiten het kader van de job. Terwijler bij leeractiviteiten in het kader van de job verder geen patroon waargenomenkon worden naar leeftijd, bleek uit de vergelijkingen naar leeftijd bij leeractiviteitenbuiten het kader van de job dat de significante verbanden vooral voor deleeftijdscategorie van 23 tot 26 jaar en van 26 tot 29 jaar gevonden kon worden endat er geen significante verbanden gevonden konden worden voor de opleidingengevolgd gedurende de hele arbeidsloopbaan tot 29 jaar. Deze waarnemingenbevestigen de verwachting op basis van de onderzoeksliteratuur dat hetverklaringspatroon voor participatie aan leeractiviteiten kan verschillen naargelanghet type leeractiviteit dat in beschouwing wordt genomen.Bovendien doen de vastgestelde verbanden voor de leeractiviteiten in het kadervan de job zich doorgaans voor zoals verwacht werd, maar niet noodzakelijk voorde leeractiviteiten buiten het kader van de job. Hoe meer sociaal kapitaal iemandheeft, hoe meer kans iemand maakt om te participeren aan een georganiseerdeopleiding of het verwerven van vaardigheden binnen het kader van de job. Maarwe verwachten dat de vastgestelde effecten van sociaal kapitaal zich vooralonrechtstreeks op participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job doengelden. Sociaal kapitaal werd vooral gemeten aan de hand van indicatoren vooreen netwerk dat buiten het kader van de job ligt en niet aan de hand vaninformatie over het netwerk van (ex-)collega’s dat men tijdens de arbeidsloopbaan

opbouwt. Dit laatste zou wel eens belangrijker kunnen zijn voor het verklaren vanparticipatiekansen aan leeractiviteiten binnen het kader van de job dan het netwerkopgebouwd door lidmaatschap van verenigingen buiten het kader van de job. Wevermoeden daarom dat het vastgestelde effect van de indicatoren voor sociaalkapitaal participatie aan leeractiviteiten in het kader van de job vooral beïnvloedenvia de arbeidssituatie waarin men zich bevindt. Het hebben van sociaal kapitaalkan de arbeidssituatie beïnvloeden en vervolgens de kans op een opleiding in hetkader van de job. Dit vraagt echter nader onderzoek. Bij het bestuderen van deinvloed van sociaal kapitaal op levenslang leren buiten het kader van de job wordtin de onderzoeksliteratuur voornamelijk wel een rechtstreeks effect verondersteldvan het lidmaatschap van verenigingen en maatschappelijke betrokkenheid. Sociaalkapitaal blijkt ook volgens onze analyses samen te hangen met participatie aanleeractiviteiten buiten het kader van de job, maar de samenhangen stroken nietaltijd met de verwachtingen op basis van onze theorie dat meer sociaal kapitaalleidt tot meer participatie aan levenslang leren. Het hebben van een (werkende)partner heeft een zwak maar negatief effect op participatie aan leeractiviteitenbuiten het kader van de job. Dit zou erop kunnen wijzen dat men door hethebben van een partner of gezin men minder tijd vrij kan maken om teparticiperen aan leeractiviteiten buiten het kader van de job, die meestal ookbuiten de werkuren plaatsvinden. Uit de analyses van hoofdstuk 13 bleekinderdaad dat het verband tussen het hebben van kinderen en het participeren aaneen opleiding buiten het kader van de job statistisch significant is maar ook ergzwak (zie ook paragraaf 14.2.5). Er werd echter geen statistisch significant verbandgevonden voor het aantal huishoudelijke taken, de ervaren tijdsdruk en het volgenvan een opleiding buiten het kader van de job. Een andere merkwaardigevaststelling heeft betrekking op de relatie tussen het aantal lidmaatschappen vanverenigingen en levenslang leren. Respondenten die lid waren van tweeverenigingen bij het verlaten van het initieel onderwijs participeren relatief mindervaak aan een opleiding buiten het kader van de job dan respondenten die geen lidwaren, lid waren van één of van drie of meer verenigingen. Ook Strawn (2003) enField (2005) stelden dergelijke kromlijnige verbanden vast tussen de houdingtegenover maatschappelijk engagement of lidmaatschap van verenigingen enparticipatie aan levenslang leren, maar konden er geen afdoende verklaring voorgeven. Ook dit vraagt meer onderzoek evenals het effect van sociaal kapitaal opelk type opleiding buiten het kader van de job afzonderlijk. Omdat Saliën en DeRick (2008) vaststelden dat er een verschil bestaat tussen het profiel vanrespondenten die participeren aan VDAB-opleidingen enerzijds en het profiel vanrespondenten die participeren aan opleidingen van het Onderwijs voor SocialePromotie en ‘overige opleidingen’ anderzijds, is het mogelijk dat ook de relatietussen sociaal kapitaal en participatie aan levenslang leren verschilt naargelang hettype opleiding buiten het kader van de job.hoofdstuk 14 | Sociaal kapitaal, levenslang leren en werk: conclusies en aanbevelingen 283

Tenslotte valt het statistisch significant verband tussen de socio-economischepositie van de partner en participatie aan georganiseerde opleidingen binnen enbuiten het kader van de job op: hoe hoger de opleiding van de respondent, hoegroter de kans dat hij of zij deelneemt aan levenslang leren. Zoals bijarbeidsmarktsucces, moeten we echter ook hier oppassen voor een ‘homophilyeffect’ en de vraag stellen in hoeverre er sprake is van een direct effect van desocio-economische positie van de partner dan wel van het samenzijn van partnersmet eenzelfde socio-economische achtergrond.hoofdstuk 14 | Sociaal kapitaal, levenslang leren en werk: conclusies en aanbevelingen28414.2.5 De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van hetindividu, participatie aan levenslang leren enarbeidsmarktsucces14.2.5.1 De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individuen arbeidsmarktsuccesIn de vorige paragrafen hebben we het effect van levenslang leren en sociaalkapitaal op arbeidsmarktsucces besproken. Participatie aan levenslang leren ensociaal kapitaal zijn echter niet de enige variabelen die arbeidsmarktsucces kunnenverklaren. Volgens het theoretisch model dat de relatie tussen levenslang leren enwerkgerelateerde uitkomsten beschrijft (zie figuur 1.3 in hoofdstuk 1), moeten werekening houden met de achtergrondkenmerken van het individu. Niet alleensociaal kapitaal, maar ook menselijk kapitaal en socio-demografische kenmerkenkunnen namelijk de positie die een individu bereikt op de arbeidsmarkt bepalen enmoeten in rekening gebracht worden bij multivariate analyses in vervolgonderzoeknaar het effect van levenslang leren op arbeidsmarktsucces. Bovendien toont hetmodel aan dat zowel sociaal als menselijk kapitaal door onder andere teparticiperen aan levenslang leren met de tijd kan veranderen en hebben wedaarom wanneer mogelijk de aanwezigheid van menselijk kapitaal op verschillendemomenten in de arbeidsloopbaan gemeten.Over het algemeen stellen we vast dat zowel sociodemografische kenmerken alsmenselijk kapitaal samenhangen met arbeidsmarktsucces. Enkel jobtevredenheiden verticale mismatch hangen niet of nauwelijks samen met sociodemografischekenmerken. Voor jobtevredenheid vinden we in geval van menselijk kapitaal enkeleen positief en significant effect van psychologische kenmerken zoals socialedemotie en ‘locus of control’. Jobtevredenheid is onder de zes indicatoren voorarbeidsmarktsucces de meest subjectieve maatstaf en hangt waarschijnlijk daaromook vaker samen met andere, meer generieke, attitudes (cf. Saari & Judge, 2004).Naast jobtevredenheid hangt ook verticale mismatch met relatief weinigverklarende factoren samen. Bij verticale mismatch vinden we enkel een effect van

geslacht en menselijk kapitaal terug. Het is dus vooral op loon, het type contracten op horizontale match dat sociodemografische kenmerken en menselijk kapitaaleen impact hebben. Hoewel een hoge opleiding een positief effect heeft op dekans om werk te vinden, de hoogte van het nettoloon en de inhoudelijkeovereenstemming tussen werk en opleiding, blijken hoogopgeleiden minder kanste maken op een vast contract en meer kans op een tijdelijk contract dan lageropgeleiden. Dit zou er op kunnen wijzen dat meer hoogopgeleiden danlaagopgeleiden aan de slag gaan in bepaalde sectoren waar relatief minder snel eenvast contract wordt gegeven, bijvoorbeeld in de academische wereld, of dat meerhoogopgeleiden dan laagopgeleiden in de vroege arbeidsloopbaan mobieler zijn enpas op latere leeftijd aan een vast contract komen. Deze waarnemingen tonen inieder geval opnieuw aan dat arbeidsmarktsucces op verschillende manierengeïnterpreteerd en geoperationaliseerd kan worden en dat de verschillendeindicatoren niet noodzakelijk door dezelfde factoren verklaard kunnen worden.Verder stelden we vast dat niet alleen de impact van sociaal kapitaal maar ook deimpact van menselijk kapitaal op arbeidsmarktsucces groter is wanneer ze op eenlater tijdstip in de arbeidsloopbaan wordt gemeten dan op een vroeger tijdstip. Dittoont aan dat menselijk en sociaal kapitaal inderdaad veranderlijk zijn. Multivariateanalyses in vervolgonderzoek moeten nagaan in hoeverre deze veranderingeffectief door participatie aan levenslang leren optreedt. Voor de indicator hoogstbereikte onderwijsniveau van menselijk kapitaal is het reeds in deze fase van hetonderzoek evident dat participatie aan levenslang leren, of anders gezegd, deterugkeer naar het regulier onderwijs, verantwoordelijk is voor de toename inmenselijk kapitaal. Opvallend is wel dat de waargenomen verandering ofversterking van de relatie tussen menselijk kapitaal en arbeidsmarktsucces nietnoodzakelijk positief is voor hoogopgeleiden. Wanneer menselijk kapitaal gemetenwordt bij aanvang van de laatste job, dan blijkt dat hoogopgeleiden nog minderkans maken op een vast contract en nog meer ervaren te hoog opgeleid te zijnvoor hun job dan wanneer menselijk kapitaal gemeten wordt bij het verlaten vanhet initieel onderwijs voor de eerste keer. Het verband tussen loon en menselijkkapitaal wordt dan weer zwakker: hoogopgeleiden verdienen nog altijd meer inhun laatste job tot op 29 jaar maar het verband is minder sterk. Met anderewoorden, terugkeren naar het initieel onderwijs en een hoger diploma behalenleidt niet noodzakelijk (meteen) tot een vast contract en een betere verloning nochtot een job waarvoor ze juist goed opgeleid zijn. Deze waarneming komt overeenmet de waarneming in paragraaf 14.2.3 en in hoofdstuk 7 dat participatie aanlevenslang leren buiten het kader van de job niet leidt tot een beterearbeidsmarktpositie.hoofdstuk 14 | Sociaal kapitaal, levenslang leren en werk: conclusies en aanbevelingen 285

14.2.5.2 De relatie tussen de overige achtergrondkenmerken van het individuen participatie aan levenslang lerenhoofdstuk 14 | Sociaal kapitaal, levenslang leren en werk: conclusies en aanbevelingen286In hoofdstuk 12 en hoofdstuk 13 onderzochten we tenslotte op basis van hettheoretisch model (figuur 1.2 in hoofdstuk 1) het verband tussen sociodemografischekenmerken, menselijk kapitaal, leerervaringen, leefsituatie enverschillende soorten leeractiviteiten binnen en buiten het kader van de job opverschillende momenten tijdens de arbeidsloopbaan tot 29 jaar. Uit voorgaandehoofdstukken was reeds gebleken dat sociaal kapitaal samenhangt met participatieaan verschillende soorten leeractiviteiten, maar volgens ons model kunnenparticiperende en niet-participerende jongeren ook nog verschillen op grond vanandere kenmerken. Vanwege gebrek aan informatie konden we echter geenaandacht besteden aan de relatie tussen de kenmerken en de perceptie van deleeractiviteit en participatie aan levenslang leren.We hebben bij het onderzoeken van de verbanden tussen deachtergrondkenmerken van het individu en participatie aan levenslang leren eenonderscheid gemaakt naar verschillende momenten in de arbeidsloopbaan waaropde opleidingen werden gevolgd. Er werd uiteindelijk niet voor elk typeleeractiviteit eenzelfde soort patroon naar leeftijd waargenomen. Over hetalgemeen hebben we kunnen vaststellen dat de samenhang van participatie aangeorganiseerde opleidingen met sociodemografische kenmerken en leerervaringenzwakker is na 26 jaar dan voor 26 jaar, dat het verwerven van vaardigheden in delaatste job op 29 jaar maar niet het verwerven van vaardigheden in de eerste jobsignificant samenhangt met de arbeidssituatie, en dat participatie aanleeractiviteiten buiten het kader van de job met de arbeidssituatie enkel statistischsignificant samenhangt voor de leeftijdscategorie tussen 26 en 29 jaar. Voorinformele opleidingen, waar de verbanden bovendien het relatief zwakst waren,werd geen eenduidig patroon naar leeftijd vastgesteld. Het is trouwens opmerkelijkdat participatie aan informele opleidingen het moeilijkst te verklaren lijkt. Zowelsociaal kapitaal (zie paragraaf 14.2.4) als menselijk kapitaal hangen niet ofnauwelijks samen met participatie aan informele opleidingen op de werkvloer.Ook weinig sociodemografische kenmerken en indicatoren voor negatieveleerervaringen hangen statistisch significant samen met informele leeractiviteiten.De gezinssituatie en vooral de arbeidssituatie hangen wel opvallend samen metinformele leeractiviteiten.De meeste en sterkste samenhangen vinden we bij georganiseerde opleidingen envaardigheden. Zowel sociodemografische kenmerken als menselijk kapitaal,leerervaringen als de arbeidssituatie hangen zoals verwacht sterk samen metparticipatie aan georganiseerde opleidingen in het kader van de job. Ook hetverwerven van vaardigheden hangt nauw samen met sociodemografischekenmerken, menselijk kapitaal en de arbeidssituatie. Het Mattheüseffect wordt in

geval van de georganiseerde opleidingen en nieuwe vaardigheden maar duidelijk inmindere mate voor informele opleidingen opnieuw bevestigd: hoger opgeleidenkrijgen meer kans om een opleiding te volgen en nieuwe vaardigheden teverwerven binnen het kader van de job dan laagopgeleiden. Bovendien bepalenzowel de sociale afkomst als de etnische afkomst participatie aan georganiseerdeopleidingen en het verwerven van vaardigheden binnen het kader van de job.Respondenten uit de middenklasse en de hogere sociale klasse, Belgischerespondenten en allochtonen die niet behoren tot de categorie Turks, Noord-Afrikaans en Zuid-Europees krijgen in het kader van de job vaker kans om eenopleiding te volgen en nieuwe vaardigheden te verwerven dan respondenten uit delagere sociale klasse en respondenten met een Turkse, Noord-Afrikaanse of Zuid-Europese afkomst. Het verband tussen menselijk kapitaal en participatie aanleeractiviteiten buiten het kader van de job gaat dan weer tegen de verwachtingenin: (enkel) voor de groep respondenten tot 23 jaar werd vastgesteld dat voorallaaggeschoolden bereid zijn te participeren aan een opleiding buiten het kader vande job. Zij worden waarschijnlijk meer dan andere respondenten geconfronteerdmet de nood zich bij te scholen of om te scholen in de periode waarin zij dearbeidsmarkt betreden. Belgische en Nederlandstalige respondenten participerenbovendien minder vaak aan opleidingen buiten het kader van de job dananderstalige respondenten of respondenten van allochtone origine. Anderstaligenzeggen ook significant vaker deel te nemen aan een informele opleiding binnenhet kader van de job dan Nederlandstaligen. Zoals Saliën en De Rick (2008) reedsvaststelden is er dus blijkbaar meer ongelijkheid te bespeuren in de participatie aangeorganiseerde opleidingen binnen het kader van de job dan in participatie aaninformele opleidingen binnen het kader van de job en georganiseerde opleidingenbuiten het kader van de job naar menselijk kapitaal en sociale en etnische afkomst.We kunnen daarom de hypothese formuleren dat informele opleidingen op dewerkvloer minder een drempel vormen dan georganiseerde opleidingen binnenhet kader van de job en dat, omdat informele opleidingen op de werkvloer eenpositief effect uitoefenen op jobtevredenheid, loon, het type contract enhorizontale overeenstemming tussen opleiding en werk (zie paragraaf 14.2.3), hiereen kans ligt voor kansengroepen om kennis te maken met nieuwe vaardighedenen competenties via deze informele opleidingen (cf. Saliën en De Rick, 2008).Participatie aan leeractiviteiten buiten het kader van de job daarentegen blijkenvoorlopig niet hetzelfde effect te evenaren op arbeidsmarktsucces alsleeractiviteiten binnen het kader van de job en mogelijk niet eenzelfde opstap tebieden voor kansengroepen om hun positie te verbeteren. Met multivariateanalyses in vervolgonderzoek kunnen we deze hypotheses testen door zowel deachtergrondkenmerken van het individu, als participatie aan opleidingen enarbeidsmarktsucces samen te nemen.hoofdstuk 14 | Sociaal kapitaal, levenslang leren en werk: conclusies en aanbevelingen 287

hoofdstuk 14 | Sociaal kapitaal, levenslang leren en werk: conclusies en aanbevelingen288Een merkwaardige vaststelling tegen de verwachting in is de relatie tussen hetaantal jaren dat men in het hoger onderwijs heeft doorgebracht zonder eendiploma te behalen en participatie aan leeractiviteiten binnen en buiten het kadervan de job. Wanneer de samenhang statistisch significant was, bleek hetdoorstromen naar hoger onderwijs zonder het succesvol af te ronden eenpositieve impact te hebben op participatie aan opleidingen en het verwerven vanvaardigheden. We maakten de veronderstelling dat tijd doorbrengen in het hogeronderwijs zonder de hogere studie succesvol af te ronden met een diploma eenindicator is voor negatieve leerervaringen vanwege het feit dat men geen succeskon ervaren en dat men daardoor minder bereid is om nieuwe leeractiviteiten teondernemen. Maar de aanwezigheid van een positieve impact lijkt er op te wijzendat enkele jaren in het hoger onderwijs doorbrengen zonder een diploma tebehalen niet noodzakelijk beschouwd hoeft te worden als een negatieveleerervaring en dat het toch een zekere bereidwilligheid tot participatie aanleeractiviteiten illustreert of dat het in werkelijkheid door werkgevers als eenpositief gegeven wordt beschouwd en toegang verleent tot jobs waarin participatieaan leeractiviteiten mogelijk is.Een andere verwachting die we bij aanvang van de analyses hebben geformuleerd,niettegenstaande het feit dat we in hoofdstuk 3 aanwijzingen vonden datrespondenten er van uit gaan dat het volgen van georganiseerde opleidingen in hetkader van de job ook ten koste gaat van de privétijd, was de verwachting dat dearbeidssituatie een grotere rol speelt dan de gezinssituatie bij participatie aanleeractiviteiten binnen het kader van de job. We stelden inderdaad een relatiefzwakker verband vast tussen de gezinssituatie en participatie aan opleidingen enhet verwerven van vaardigheden dan tussen de arbeidssituatie en participatie aanopleidingen en het verwerven van vaardigheden. De verwachting dat degezinssituatie meer dan de arbeidssituatie een rol speelt bij de beslissing om teparticiperen aan opleidingen buiten het kader van de job kreeg echter weinigbevestiging. Meer nog, de waargenomen verbanden tonen aan dat het willenverbeteren van de arbeidssituatie een van de motieven blijkt te zijn om eenopleiding buiten het kader van de job te volgen.Tenslotte willen we herhalen dat we enerzijds wel een onderscheid hebben kunnenmaken tussen de verschillende soorten leeractiviteiten binnen het kader van de jobmaar niet tussen de verschillende soorten leeractiviteiten buiten het kader van dejob. Omdat per type opleiding buiten het kader van de job het percentage van hetaantal deelnemende respondenten erg laag ligt, hebben we één afgeleide variabelegebruikt en een optelsom gemaakt van participatie aan alle opleidingen buiten hetkader van de job. Het nadeel om met deze geconstrueerde variabele te werken isdat we niet te weten komen of de achtergrondkenmerken op dezelfde maniersamenhangen met participatie aan de verschillende soorten opleidingen buiten hetkader van de job. Saliën en De Rick (2008) stelden vast op basis van dezelfde

geboortecohorte van SONAR dat over de gehele arbeidsloopbaan tot 29 jaar heener een verschil bestaat tussen het profiel van participanten aan VDAB-opleidingenenerzijds en het profiel van participanten aan opleidingen van het Onderwijs voorSociale Promotie en ‘overige opleidingen’ anderzijds. Meer onderzoek naar hetverschil tussen verscheidene soorten opleidingen met inbegrip van terugkeer naarhet secundair en hoger onderwijs voor de verschillende leeftijdscategorieën is aante raden in de toekomst. In de volgende paragraaf vatten we aanbevelingen voorvervolgonderzoek uit dit rapport nog eens samen.14.3 Aanbevelingen voor verder onderzoekWanneer we de hele arbeidsloopbaan tot 29 jaar in beschouwing nemen, dan blijktdat 84% van jongvolwassenen minstens één keer de kans gekregen heeft om teparticiperen aan een georganiseerde of informele opleiding binnen het kader vande job en 50% aan een georganiseerde opleiding buiten het kader van de job.Wanneer we opleidingen binnen en buiten het kader van de job samen inbeschouwing nemen, dan blijkt dat 92% van de respondenten minstens één keereen opleiding gevolgd heeft na het verlaten van het initieel onderwijs tot de leeftijdvan 29 jaar. Slechts 8% van de respondenten heeft met andere woorden geenopleiding gevolgd. Nemen we het aantal respondenten dat positief geantwoordheeft op de vraag of ze nieuwe vaardigheden hebben verworven in één ofmeerdere jobs, of ze regelmatig studeren of beroepsgerelateerde lectuurdoornemen voor hun werk, dan daalt opnieuw het aandeel jongvolwassenen datniet in aanraking is gekomen met een of andere vorm van levenslang leren.Wanneer we met andere woorden levenslang leren zo breed mogelijk definiëren enzelfs ook participatie aan informeel leren buiten het kader van de job inbeschouwing zouden nemen, dan bestaat de kans dat we nauwelijks individuenvinden die tijdens de vroege arbeidsloopbaan geheel niet geparticipeerd hebbenaan levenslang leren.Die hoge participatiegraad aan levenslang leren kan verkeerdelijk de indrukwekken dat er geen sprake is van ongelijkheid. Wanneer we echter naar deverschillende type leeractiviteiten afzonderlijk kijken, dan vinden we aanwijzingendat voor bepaalde leeractiviteiten, met name bij georganiseerde opleidingenbinnen het kader van de job, ongelijkheid bestaat, naar sociodemografischeachtergrond van het individu, naar menselijk en sociaal kapitaal, maar ook naar dearbeidssituatie. Voor georganiseerde opleidingen buiten het kader van de job eninformele opleidingen binnen het kader van de job waren er minder duidelijkeaanwijzingen voor ongelijkheid. We veronderstellen echter dat niet alleen door hetinzoomen op de verschillende soorten leeractiviteiten, maar ook door hetinzoomen op de intensiteit van de participatie aan leeractiviteiten nog meerhoofdstuk 14 | Sociaal kapitaal, levenslang leren en werk: conclusies en aanbevelingen 289

hoofdstuk 14 | Sociaal kapitaal, levenslang leren en werk: conclusies en aanbevelingen290vormen van ongelijkheid vastgesteld kunnen worden. In vervolgonderzoek moeter dan ook meer aandacht besteed worden aan verschillen in intensiteit vanparticipatie, d.w.z. verschillen in de duur van de opleidingen, verschillen in hetaantal keren dat een opleiding gevolgd wordt, enzovoort.Een onderscheid maken tussen de verschillende type leeractiviteiten heeft ook aanhet licht gebracht dat het volgen van opleidingen binnen het kader van de jobmeer dan het volgen van opleidingen buiten het kader van de job samenhangt metarbeidsmarktsucces. Maar met name voor het volgen van georganiseerdeopleidingen zijn er aanwijzingen dat er ongelijkheid bestaat in participatienaargelang de achtergrond van het individu alsook naargelang de arbeidssituatie.De hamvraag blijft dan ook of het volgen van opleidingen en andereleeractiviteiten wel degelijk een impact heeft op arbeidsmarktsucces wanneer ergecontroleerd wordt voor die factoren die ongelijkheid in participatie veroorzaken.Multivariate analyses kunnen hierover meer duidelijkheid scheppen en zijn eencruciale stap in een volgende fase. Met deze multivariate analyses kan er naargestreefd worden om de twee modellen die we in dit rapport afzonderlijk gebruikthebben als leidraad voor exploratieve analyses om enerzijds de factoren dieparticipatie verklaren en anderzijds de factoren die arbeidsmarktsucces verklarente integreren. Er zal daarbij wel gezocht moeten worden naar de meest relevanteindicatoren om het probleem van multicollineariteit te vermijden. De bivariateanalyses uitgevoerd in dit rapport kunnen daarvoor van nut zijn.Wanneer het effect van levenslang leren op arbeidsmarktsucces en de rol vansociaal kapitaal daarin geëvalueerd worden aan de hand van multivariate analyses,dan dient er rekening gehouden te worden met het feit dat arbeidsmarktsucces opverschillende manieren gedefinieerd kan worden. We hebben namelijk vastgestelddat niet alleen de verklaringspatronen voor participatie aan levenslang lerenverschillen naargelang de indicator die gebruikt wordt voor levenslang leren maarook dat de verklaringspatronen voor arbeidsmarktsucces verschillen naargelang degebruikte indicator voor succes op de arbeidsmarkt. Zo kan iemand tevreden zijnmet zijn job, maar geen vast contract hebben. Samengevat dient vervolgonderzoekrekening te houden met verschillende types leeractiviteiten, intensiteit vanparticipatie aan leeractiviteiten, verschillende indicatoren voor arbeidsmarktsuccesen de impact van ongelijkheid in participatie bij het bestuderen van het effect vanlevenslang leren op werkgerelateerde uitkomsten door middel van multivariateanalyses.

- BIJLAGEN -

ijlage 1 Constructie van afgeleidevariabelenEtnische afkomstOm etnische afkomst te bepalen, werd rekening gehouden met de volgendevariabelen: nationaliteit van de respondent; geboorteland van de respondent; thuistaal van de respondent; nationaliteit van de grootmoeder langs moederszijde; geboorteland van de grootmoeder langs moederszijde.De respondenten die de Belgische nationaliteit hebben, in België geboren zijn, eengrootmoeder hebben met de Belgische nationaliteit die in België geboren is enthuis (=ouderlijke huis) ook Nederlands spreken, worden beschouwd alsautochtonen (Belgisch). Respondenten die aan minstens één van dezevoorwaarden niet voldoen worden als allochtonen beschouwd. Onder deallochtonen werd een onderscheid gemaakt tussen respondenten met een Turkse,Noord-Afrikaanse, Zuid-Europese achtergrond en overige allochtonen. Zowerden respondenten die ‘Turks’ als antwoord gaven op een van debovengenoemde variabelen, beschouwd als respondenten met een Turkse afkomst.Op dezelfde wijze werden de Noord-Afrikaanse afkomst, de Zuid-Europeseafkomst en de categorie ‘overige’ bepaald. Enkele allochtone respondentenkonden volgens deze criteria onder meer dan één categorie ondergebracht worden.Voor hen werd geval per geval beslist tot welke etnische afkomst ze behoren.bijlage 1 Constructie van afgeleide variabelen 293Sociale afkomstDe socio-economische afkomst is een geconstrueerde variabele op basis van devolgende variabelen:

opleiding vader en moeder;arbeidssituatie vader en moeder op het moment dat de respondent hetsecundair onderwijs heeft verlaten;duur werkloosheid van vader en moeder toen de respondent in hetsecundair onderwijs zat.De variabele werd geconstrueerd op basis van factoranalyse binnen het statistischeprogramma MPLUS. De factorscores werden gebruikt om drie categorieën vansociale afkomst af te bakenen: de lage sociale klasse (25% van de respondenten),de middenklasse (50% van de respondenten) en de hoge sociale klasse (25% vande respondenten).Sociale demotie294 bijlage 1 Constructie van afgeleide variabelenDe variabele sociale demotie werd geconstrueerd op basis van de volgendeuitspraken: Er zijn een hoop mensen die het nooit goed zullen hebben en ik hoor bijdie groep; Eigenlijk heb ik al geen hoop meer op een goede job; Mensen als mijn ouders en ik hoeven geen mooie toekomst teverwachten; Mijn ouders moeten hard werken en worden er niet voor beloond. Datzal waarschijnlijk bij mij ook wel zo zijn; Hoe je het ook draait of keert, wij zijn het soort mensen dat altijd hetzware en het vuile werk moeten doen; Wij hebben geen lange arm en zullen dus altijd moeten ploeteren; Mijn ouders hebben het moeilijk gehad, ik zal het moeilijk hebben enmijn kinderen waarschijnlijk ook; Een mooie carrière, dat is niet voor ons soort mensen.Er zijn vier antwoordmogelijkheden: (1) volledig akkoord; (2) eerder wel akkoord;(3) eerder niet akkoord; (4) helemaal niet akkoord. We hebben een rekenkundiggemiddelde berekend en op basis van de gemiddelde score opnieuw viercategorieën gecreëerd. Op deze manier respecteerden we de scheve verdeling dieduidelijk in de antwoorden op alle stellingen aanwezig was. Cronbach’s Alphabedraagt voor sociale demotie op 23-jarige leeftijd 0,895 en op 26-jarige leeftijd0,892.TijdsdrukDe variabele tijdsdruk werd geconstrueerd op basis van de volgende uitspraken: Er wordt teveel van u verwacht; U raakt nooit bijgewerkt;

U heeft nooit tijd voor uzelf;Een dag heeft voor u te weinig uren;U moet dikwijls aangegane afspraken afzeggen;U moet meer doen dan u wil doen;U heeft geen tijd om dingen te doen die u moet doen;Er wordt meer van u verwacht dan u aankan;U heeft de indruk dat u aan minder verplichtingen moet voldoen dananderen;Er zijn vijf antwoordmogelijkheden: (1) volledig oneens; (2) oneens; (3) noch eens,noch oneens; (4) eens; (5) volledig eens. We hebben na het hercoderen van deantwoorden op de laatste stelling een rekenkundig gemiddelde berekend en opbasis van de gemiddelde score opnieuw vijf categorieën gecreëerd. Cronbach’sAlpha bedraagt 0,770.Kenmerken van de jobDe variabele ‘autonomie, verantwoordelijkheid en geestelijke inspanning’ en devariabele ‘lichamelijke inspanning, gevaarlijke en vuile omstandigheden in het werk’werden geconstrueerd op basis van een principale componentenanalyse. Eenprincipale componentenanalyse werd uitgevoerd met de volgende stellingen overde laatste/huidige job: Uw eerste job vroeg /vraagt veel lichamelijke inspanning; Uw eerste job vroeg /vraagt veel geestelijke inspanning; Uw eerste job vroeg /vraagt veel creatieve ideeën van uzelf; U moest / moet werken in gevaarlijke of onveilige omstandigheden; Het was / is werk waarbij u zich vuil moest / moet maken; Het was / is werk met veel verantwoordelijkheden; Het was / is werk waarvan u de resultaten zag / ziet; Het was / is werk waarbij u kon / kan tonen wat u kan; Het was / is werk waarbij u met andere mensen moest / moetsamenwerken; Het was / is werk waarbij u steeds dezelfde dingen moest / moet doen; Het was / is werk waarin u zich kon / kan uitleven; U kon /kan zelf beslissen op welke wijze u uw werk deed /doet; U kon /kan zelf beslissen hoeveel werk u op een dag deed / doet; U kon /kan zelf beslissen welk werk u op een dag deed / doet.Er zijn vier antwoordmogelijkheden: (1) helemaal niet akkoord; (2) eerder nietakkoord; (3) eerder wel akkoord; (4) helemaal akkoord. Er werden tweecomponenten geselecteerd op basis van principale componentenanalyse. Dezetwee componenten verklaren samen 48% van de totale variantie. De derdecomponent werd wegens te moeilijk interpreteerbaar achterwege gelaten voorbijlage 1 Constructie van afgeleide variabelen295

verdere analyses. Op basis van de factorscores werden de respondentengelijkmatig in vier categorieën verdeeld.Opvattingen over werken296 bijlage 1 Constructie van afgeleide variabelenDe respondenten werden gevraagd op 23- en op 26-jarige leeftijd in welke mate zeakkoord gaan met de volgende uitspraken over de houding die mensen kunnenaannemen tegenover werken en niet werken: Werken doet men vooral om geld te verdienen; Werken geeft u het gevoel iets zinvol te doen; Het is beter om gelijk welk werk aan te nemen dan om werkloos te zijn; Wie niet werkt, verveelt zich dikwijls; Wie niet werkt, is meer ontspannen; Het soort werk dat men doet is niet belangrijk, als men er maar geld meeverdient; Werken doet men vooral om met belangrijke en interessante dingen bezigte zijn; Werken is het belangrijkste in het leven van een mens; Wie niet werkt, heeft overdag nergens zin in; Wie niet werkt, kan doen wat hij zelf belangrijk vindt; Werken doet men vooral om zekerheid en stabiliteit in het leven tehebben; Werken doet men vooral om met creatieve dingen en nieuwe ideeënbezig te kunnen zijn; Men kan enkel van zijn vrije tijd genieten als men ook werkt; Wie werkt, zal zich minder eenzaam voelen; Ook wie niet werkt, kan zijn tijd nuttig besteden.Er zijn vier antwoordmogelijkheden: (1) helemaal niet akkoord; (2) eerder nietakkoord; (3) eerder wel akkoord; (4) helemaal akkoord. Op basis van eenprincipale componentenanalyse werden drie variabelen geconstrueerd en als volgtgeïnterpreteerd: (1) werken geeft voldoening; (2) werken voor het geld; (3) werkenis niet belangrijk. Deze drie componenten verklaren op 23-jarige leeftijd 43% enop 26-jarige leeftijd 41% van de totale variantie. De vierde component werdwegens te moeilijk interpreteerbaar achterwege gelaten voor verdere analyses. Opbasis van de factorscores werden de respondenten gelijkmatig in vier categorieënverdeeld.

BibliografieArgyrous, G. (1997). Statistics for social research. London: MacMillan Press LTD.Babbie, E. (2004). The practice of social research. USA: Wadsworth, Thomson.Black, T. H. (1993). Evaluating social science research. London: Sage Publications.Boeren, E., & Nicaise, I. (2010), Hoe verschuift participatie aan levenslang leren doorheende levensloop? SSL/OD2/2010.24, Leuven: Steunpunt 'Studie- en Schoolloopbanen' (SSL).Commissie van de Europese Gemeenschappen (2000). Een memorandum overlevenslang leren.De Rick, K., Van Valckenborgh, K., & Baert, H. (2004). Naar een positiever leerklimaat.Leuven: Hoger Instituut voor de Arbeid.Europese Commissie (2001). Mededeling van de Commissie - Een Europese ruimte voorlevenslang leren realiseren.Humblet, S. (2009). Meten van horizontale mismatch bij jongeren in Vlaanderen (SSLrapportnr. SSL/OD2/2008.12). Leuven: HIVA.Knipprath, H., & De Rick, K. (2011). “Is het wat je weet, of is het wie je kent?”. Eenliteratuurstudie naar de relatie tussen sociaal kapitaal, levenslang leren en werken.Leuven: Steunpunt Studie- en Schoolloopbanen.Lin, N. (1999). Networks and status attainment. Annual Review of Sociology, 25, 467-487.Lin, N. (2008). A network theory of social capital. In D.Castiglione, J. van Deth, & G. Wolleb(Eds.), Handbook on social capital (pp. 50-69). Oxford University Press.OESO (2001). The well-being of nations: The role of human and social capital. Paris: OESO.OESO (2007). Understanding the social outcomes of learning. Paris: OESO.Saari, L. M., & Judge, T. A. (2004). Employee attitudes and job satisfaction. HumanResource Management, 43(4), 395-407.Saliën, K. & De Rick, K. (2008). Participatie aan leeractiviteiten na het initieel onderwijs meteen focus op jongvolwassenen met beperkte kwalificaties. Leuven: Steunpunt Studie enSchoolloopbanen.SONAR (2007). Toelichting bij inhoud en gebruikswijze van de SONAR-gegevensbank. DVDVersie 2007_05_31. Steunpunt Studie en Schoolloopbanen.Smet, P. (2009). Onderwijs. Samen grenzen verleggen voor elk talent. Beleidsnota 2009-2014. Vlaamse overheid.Strawn, C. L. (2003). The influences of social capital on lifelong learning among adults whodid not finish high school National Centre for the Study of Adult Learning and Literacy.Bibliografie 297

Vanderheyden, A., Coppieters, P., Van Trier, W. & Delbeke, B. (2011). Hoe ziet de eerste jobvan jongeren eruit? Paper gepresenteerd tijdens de Conferentie van het SteunpuntStudie- en Schoolloopbanen. Leuven, Belgium, 24-25 February 2011.Vanweddingen, M. (2008). Leren een leven lang in Vlaanderen? Brussel: BrusselStudiedienst van de Vlaamse Regering.Van Trier, W., Coppieters, P. & Nonneman, W. (2010), Wie realiseert bij de overgang vanschool naar werk een betere horizontale match?, Een analyse van gegevens voor deeerste baan van Vlaamse jongeren op basis van de SONAR-gegevensbankSSL/OD2/2010.18, Leuven: Steunpunt 'Studie- en Schoolloopbanen' (SSL).Vlaamse overheid. (2010). Pact 2020. Kernindicatoren. Nulmeting 2010.298Bibliografie