opnieuw aandacht voor taal - Nederlandse Jenaplanvereniging

DE BARON, DE PRINS EN
DOORNROOSJE
over het verband tussen
lezen en inburgeren 1
Baron Von Münchhausen
Het slechte nieuws is dat veel vernieuwingsscholen
op de terugtocht zijn, op zijn minst in het defensief:
• Steeds vaker gebruikt men er klassikale methodes
voor lezen, taal en rekenen.
• Elders ligt men in de clinch met de inspectie over
de kerndoelen.
• Er heerst angst voor een lage schoolbeoordeling
en de reactie daarop van ouders.
Wat doen we daaraan? Onszelf als de Baron Von
Münchhausen aan de eigen haren uit het moeras
trekken, dat wil zeggen op handelingsniveau wat -
aanpassingen aanbrengen in de hoop dat de lucht
opklaart? Of zoeken naar vaste grond onder onze
voeten, even afstand nemen, herbezinning op onze
visie, versterking van onze sterke punten?
Want dat is het goede nieuws: eigenlijk hebben vernieuwingsscholen
juist nu veel te bieden. Maar weten
de anderen dat ook? Weten we het zelf nog? Laat ik
drie actuele thema’s noemen: het studiehuis, de waarden
en normendiscussie, en ….. Levend Lezen.
Drievoudig ontdekkingsproces
Patrick Stubbe 2 typeerde leren lezen en schrijven als
een drievoudig ontdekkingsproces. Samengevat in mijn
woorden:
Het cognitieve aspect: je moet bepaalde dingen onder
de knie krijgen (bijvoorbeeld de klanktekenverbinding,
leesstrategieën).
Het sociale aspect: door te leren lezen leer je via een
tekst communiceren met een schrijver en door te leren
schrijven leer je het omgekeerde.
Rouke Broersma
Tijdens de presentatie van het boek
‘Levend lezen, dat’ s de kuns•t’ hield
Rouke Broersma een voordracht over de
waarde van oriëntatie op dat wat niet
direct ‘nuttig’ of ‘relevant’ lijkt, maar wel levensnoodzakelijk is: cultuur, het cultureel erfgoed. Wat je leest is
minstens zo belangrijk als hoe je leest. Het gaat om culturele geletterdheid, oftewel om ‘inburgeren’. Leraren
horen nog steeds dragers te zijn van een beschavingsideaal. Ook en zelfs ‘traditionele vernieuwingsscholen’- die
immers ‘vernieuwen uit traditie’ - zullen zich bezig moeten houden met de vraag: ‘wat vinden we belangrijk dat
onze kinderen leren?’ Hij pleit zelf voor een ‘canon van verhalen, boeken, gedichten, liederen’, die het waard
zijn om te leren, ‘by heart’.
Het culturele aspect: door je het schrift eigen te maken,
als lezer en schrijver, krijg je deel aan de schriftcultuur.
In het onderwijs gaat het bijna altijd alleen over de
eerste twee. Vaak nog versmald tot de vraag: wat
moet eerst, de leestechniek (cognitief) en dan leesbegrip
(sociaal)? of juist net andersom of misschien
gelijktijdig? En in de bovenbouw, wat eerst? Eerst
cursorisch leesstrategieën en studie-technieken trainen
en dan toepassen of al doende aanleren tijdens wereldoriëntatie-activiteiten?
In het boek Levend lezen, dat’s de kunst gaan we aan
dit soort vragen bepaald niet voorbij, maar daarnaast
vragen we uitdrukkelijk aandacht voor de culturele
dimensie. Het moet in het onderwijs niet steeds en
alleen gaan over het hóe (werktuigen, werkwijzen)
maar ook over het wàt. Wàt willen we kinderen leren
en waarom? Dus ook: wat leren we kinderen lezen,
welke tekstsoorten, welke geschriften? En dan gaat
het vanzelfsprekend ook om de denkbeelden in die
teksten, om de traditie, om waarden & normen, ons
cultureel erfgoed, ons collectief geheugen.
Drie visies op leesonderwijs
Stubbes drievoudig ontdekkingsproces correspondeert
met drie stromingen in de leesdidactiek:
• Het accent ligt op het cognitieve, op beheersing,
techniek, structuur.
• Het accent ligt op het sociale, op communicatie,
informatie, functie.
• Het accent ligt op het culturele, op kennis, inhoud,
waarde.
Opnieuw aandacht voor taal
MENSEN-KINDEREN
NOVEMBER 2003 5