Innovatie bij Ruimte voor de Rivier (incl. WINN projecten) (rapport)

Innovatie bij Ruimte voor de Rivier
Projectleidersdag
26 juni 2008
r*

Innovatie bij Ruirnte voor de Rivier
Projectleidersdag
26 juni 2008

o
=
=ao
d
@
o
0t
Ëd *:ËÍo9p:-'9Ír pÍrr.,-
És
8.s
EE
o,
r-=
'0,
ËgíïeEgE
>pi 36'Ë.3
AqE gó'
óJe i
OcD
=a
raEBg
0 €
5 !8
ó?
=o
^o. g6
:o, ËFëg
êB- N
{,V
FÉ :go
ot
*q
6-
ÊFËEí
qro qiFsq
EE
ox oá390
o. o)
gq
qo t sÊ#i
Ë:<
ó-;
dg ÈA-EÈ
óê q 6
(D
* Ëq
(o
*
=' =' ï - o
qs
;F ai
\ **
6 Eg
ó eo ='='
o.
Ëi
o o oroo
Éó

qsil,b/
a rs-rte? *

Overzicht proces RvdR
tuffi w dr tlint*lft
hlêtrrl. knh! geidrl&6
1 995-2000
2000
b6hlh d* mdb.tats m h6 bb{.
2001 -2006
2007-201 2
2008 - 201s

#rnre---

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
INNOVATIES BIJ RIJIMTE VOORDE RIVIER
samenwerking met Netwerk Deltatechnologie
Inhoud
Brief de Boer d.d. 23 april 2007 ..............3
Generieke intentieverklarittg........ ............9
Bijlage 1: Onderzuigtechniek ................13
Bijlage 2 Innovatieve Dijkversterking INSIDE ....21
Bijlage 3 Innovatieve Dijkversterking OUTSIDE........... ................27
Bijlage 4 Integrale Gebiedsontwikkeling Stadspark aan de Rivier ...............33
Bijlage 5 Integrale Gebiedsontwikkeling Dynamische V/aterfronten ...........41
Bijlage 6 Innovatieve verwerking van grond ........47
Bijlage 7 Grondgestuurd Ontwerpen......... ...........59
Bijlage 8 Innovatieve kribben ................65
Bijlage 9 Innovatieve marktwerking..... ...............71
Blad I van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
*rFef de E*er *"d. EG GFr;! Etrtrf
ruimte vou' ^t
de livter
Aan:
De deelnemers van het innovatie netwerk
Ruimte voor de Rivier
Contactpersoon
Willem Schreurs
Dafum
23 april2OO8
Ons kenmerk
RvdR/20O81A42O
Doorkíesnurnmer
0,6-5A419214
Bijlage(n)
Uw kenmerk
Onderwerp
Generieke intentieverklaring innovatie Ruimte voor de Rivier
Beoordefing ingediende projectvoorstellen d.d. 16 april 2OOB
Text
Ceachte deelnemers,
Mede namens Jan Coppes wil ik in de eerste plaats rnijn waardering uitspreken voor de
projectvoorstellen en de wijze waarop deze tot stand zijn gekomen. In de afgelopen
periode hebben wij met elkaar een flinke impuls gegeven aan de in de generieke intentieverklaring
beoogde samenwerking. PaÉijen versterken elkaar in deze samenwerking en
dat leidt tot meerwaarde. Die meerwaarde is zichtbaar in de gezamenlijke scan van
kansrijke innovatiemogelijkheden en in de vertaling daarvan naar projectvoorstellen.
Wat ons betreft is dit een goede opmaat voor samenwerking in het vervolgtraject om de
innovatie opties nu ook daadwerkelijk met elkaar te verzilveren.
Zoals afgesproken informeren wij u in deze brief hoe wij de op 16 aprif 2OO8 door u
ingediende en gepresenteerde projectvoorstellen beoordelen en hoe we het vervolgtraject
daarvan zien, Daarnaast willen wij aangeven op welke wijze we de generieke
samenwerking verder willen voortzetten.
1. Reactie op de projectvoorstellen
Ondenuigen
Dít voorstel is ingediend door een consortiurn van Van Oord, Boskafis en Deme. Sandor de
Kluizenaar (Van Oord) heeft het voorstel gepresenteerd en vragen beantwoord.
Programmadirectie Ruimte voor de Rivíer
Postbus 2A1O?,35()2 MC Utreót
Griffioenlaan 2,3526 LA Utrectrt
Tcfefoon O6 invullen: O887973137 | OG 50419214
Email invullen ; willern.schreurso2@rws.nl
StteikbaÁ'vanaf UtÍécht CcntrréJ Ílet Jncllítn :khting Nirm'c6r:rnlltlsrtlltt,n: lH;re Tíóníerum W€ttrav€t
Blad 3 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
rrg!$te v*s{
de rivie"
tn de generieke intentieverklaring is voonien dat al op kode termijn kansrijke pilots voor
innovatieve vergravingstechnieken worden voorbereid en uitgewerkt. PDR heeft de voorbereiding
daarvan inmiddels ter hand genomen. In het projectvoorstel 'Ondezuigen' geeft
de markt aan bereid en in staat te zijn om deze techniek aan te bieden en toe te passen.
lk ben voornemens de ondezuigtechniek(en) zo snel mogelijk te doen toepassen. lk richt
me daarbij op de maatregelen Middelwaard en Tollewaard met de bedoeling om medio
2OO9 met de uitvoering te kunnen starten. Hierbij zal de totale omvang van de vergraving
afhankelijk ziin van de dan beschikbare percelen. Bij de aanbesteding van dit project zal ik
bezien hoe om te gaan met de diversiteit in beschikbare technieken mede ook in relatie tot
de mogelijke omvang van het werk.
Naast toepassing van ondezuigen bij realisatie van de maatregelen Middelwaard en ïollewaard
is er perspectief op verdere toepassing van de techniek(-en) op andere kansrijke
locaties in het programma Ruimte voor de Rivier. Omdat het hier veelal niet RWS-initÍatiefnemers
betreft is nadere verkenning nodig welke aanpak hierbij gevolgd dient te
worden.
Innovatieve dij kversterking I NSI D E
Dit voorstel is van Royal Haskoning en Hakkers. Gert Jan Akkerman van Royal Haskoning
heeft de presentatie gegeven en vragen beantwoord.
lk zie veel kansen voor doorwerking van Inside-technieken zowel binnen het programma
van Ruimte voor de Rivier als daarbuiten. Mixed in place en dijkvernageling worden reeds
in de praktijk toegepast. PDR zal dit voorstel in overleg met de indieners met de waterschappen
bespreken met het oogmerk om in de Ruimte voor de Rivier projecten een
geschikte locatie te selecteren voor toepassing van lNSlDE. Ten einde steun te verweryen
voor een dergelijke toepassing is het nodig om met de beleidskern van V&W en met het
Expertisenetwerk Waterkeren (ENW) gezamenlijk de beleidsmatige en procedurele
aspecten te bespreken. Als eerste stap in dit proces zullen we deze aanpak aan de orde
stellen in de komende bijeenkomst van de stuurgroep Deltatechnologie op 24 juni 2OO8.
I nnovatieve dijkversterki ng O UTSI DE
Dit is wederom een gezamenlijk voorstel van Royal Haskoning en Hakkers. Gert Jan
Akkerman van Royal Haskoning heeft de presentatie gegeven en vragen beantwoord.
lk zie vooral kansen voor toepassing van deze techniek bij de in- en uitlaatwerken en
overstroombare kaden zoals bij Overdiepsche Polder, de Polder Noordwaard en bij de
HoogwatergeulVeesen-Wapenveld. lk zal daarom in samenspraak met de indieners van
het voorstef de mogelijke toepassing van deze techniek bespreken met de initiatiefnemers
van de betreffende maatregelen en met de Waterschappen.
Celet op het innovatieve karakter van de voorgestelde technieken is verdere kennisontwikkeling
en monitoring op de effectieve werking geboden. We zulfen deze aspecten
in de stuurgroep Deltatechnologie aan de orde stellen met een voorstel voor studie en
kennisontwikkeling (literatuur en pilotproeven) voor overstroombare kades, in- en uitlaatwerken
voor hoogwaterafvoer inclusief de erosiebestendigheid van dijken.

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
,-. ,i ,: I
/-trimte vooí
-de
rivte|-
Stadsparken
Dit voorstef is van het consortium Alterra, ArcadÍs en Robbert de Koning, Landschapsarchitecten.
David van Raalten (Arcadis) en Henk Wolfert (Alterra) hebben de presentatie
gegeven en toegelicht.
lk ondersteun dit interessante bestaande concept van integrale gebiedsontwikkeling,
omdat het mogelijkheden opent voor recreatief medegebruik van het uitenraarden
systeem. Bepalend voor het welslagen van dit concept zijn de ambities van de locale en
regionale initiatiefnemers. Daarom wil ik graag vanuit een positieve houding contact
bevorderen tussen initiatiefnerners en de indieners van dit voorstef. Het concept inclusief
de contactgegevens van de indieners is inmiddels al onder de aandacht gebracht bij de
initiatiefnemers van de maatregelen bij Lent en Vianen. Daarnaast zal ik dit ruimtelijk
concept bespreken met het voor de borging van Ruimtelijke Kwaliteit bij Ruimte voor de
Rivier ingestelde onafh an kel ijke kwaliteiHeam .
lk ben me bewust van mogelijke belemmeringen in het regelgevend kader voor de
hoogwaterbescherming en het natuurbeheer, die gebiedsgerichte oplossingen, zoals deze,
bij hun uitwerking ondervinden. Daarom leg ik dit voorstel voor aan de stuurgroep Deltatechnologie
met het vezoek om de befemmeringen weg te nemen.
Waterfronten
Dit voorstel is van consortium DHV en Heijmans. Paul van Meel (DHV) heeft de
presentatÍe gegeven en het voorstel toegelicht.
Evenals het voorstel voor de stadsparken vind ik dit reeds bestaande concept interessant
met name voor de gebouwde omgeving. Het betreft echter een thematiek die naar inhoud
en tijd het kader van Ruimte voor de Rivier ruimschoots overstijgt. Ambities van locale
initiatiefnemers zijn daarbijvaak bepafend en maatgevend. Daarom zien we hier eerder
een rol weggelegd voor (private) initiatieven zoals Waalweelde en Experimenten met
Aangepast Bouwen (EMAB).
Grondgestuurd ontwerpen
Dit is een voorstel van Alterra, Arcadis, Van Oord en Fugro gezamenlijk. Leo Zwang van
Fugro heeft het voorstel toegelicht.
Uitgangspunt van de PKB Ruimte voor de Rivier is het principe om zoveel mogelijk te
werken met een gesloten grondbalans. We verwachten van initiatiefnemers dat deze
aanpak wordt doorvertaald in de wijze van aanbesteding en realisatie van de maatregelen.
lk beschouw de principes van 'grondgestuurd ontwerpen' aldus voldoende geborgd. Het
is vervolgens aan initiatiefnemers en marktpaÉijen om hier gezamenlijk invulling aan te
geven. Dat betekent regionaal maatwerk.
Blad 5 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
ruin:te'J**í
6e rïvier
Mechanische sl ibontwateri ng en versterkte ba8gerspecie.
Dit is een voorstelvan Fugro, Syncera (MWH Global), Deltares en de Vries en van de
Wiel. Jan Blinde (Deltares) heeft het voorstel toegelicht.
De ontwikkeling van deze technieken is nog niet zodanig dat toepassing in de uitvoeringspraktijk
van Ruimte voor de Rivier opportuun wordt geacht.
We stellen voor met de indieners van dit voorstel en de vertegenwoordiger van WINN te
bespreken dit thema in het kader van WINN (het natte innovatieprogramma van de RWS)
op te pakken.
Kribben
Haskoning heeft het projectvoorstel innovatieve kribben ter bespreking voorgelegd.
Het belang van deze innovatie optie voor de Rijkswaterstaat is evident. Het voorstel
betreft een pilot om de hydraulische en morfologische werking van de innovatieve kribben
in de praktijk te toetsen.
lk zal de stuurgroep Deltatechnofogie adviseren om dit voorstel in een daarvoor geêigend
ondezoeksprogramma te laten opnemen. Daarnaast wordt rnet de indieners van dit
voorstel en met de vertegenwoordiger van WINN besproken of dit thema in het kader van
WINN kan worden opgepakt.
Innovatie en versnelling
Dit voorstel is afkomstig van consodium Grontmij, van Oord, Boskalis, Tauw en Heijmans.
Robert de Bruin (Van Oord) heeft het voorstel toegelicht.
Het spreekt voor zich dat bij de implementatie van PKB maatregelen een procesaanpak en
marktbenadering past die het beste vooruitzicht biedt op 'kwaliteit op tijd',
Gesprekken van de PDR met de initiatiefnemers over de te volgen marktbenaderingsstrategie
zijn gaande. De nieuwe leidraad marktbenadering wordt daarbij meetenomen.
Realiteit is dat initiatiefnemers van maatregelen in de planfase niet vanzelfsprekend de
initiatiefnemer in de realisatiefase zullen zijn.
We zien kansen voor een afliantie-aanpak bij de maatregel Noordwaard. Dit wordt de
komende periode op haafbaarheid ondezocht.
2. Hoe verder met het generieke samenwerkingstraiect
In het bovenstaande heb ik mijn reactie op de ingediende voorsteflen gegeven en heb de
specifieke acties en initiatieven benoemd die ik terzake voornemens ben te ondernemen,
We zullen deze acties in overleg met de indieners van de voorstellen uitvoeren.
Daarnaast staan mijn de volgende aanvullende, meer generieke acties voor ogen.
Blad 6 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
rg;.,,te- \tcsí
6e rïvïer
a. Terugkoppefing naar de stuurgroep Deltatechnologie
Op 24 juni a.s. is de stuurgroep Deltatechnologie te gast bij de Programmadirectie Ruimte
voor de Rivier, De voortgang van de generieke intentieverklaring en innovatie in het kader
van Ruimte voor de Rivier staan dan prominent op de agenda.
lk zal bij die gelegenheid een positief beeld schetsen van de werkzaamheden tot nu toe en
zal dan ook de eerdergenoemde'hulpvragen'voor ondersteuning en aanvullende acties
aan de stuurgroep voorleggen en aftpraken maken over de follow up.
b. Contact met de initiatiefnemers van de PKB maatregelen
lk zal de initiatiefnemers van de PKB maatregelen informeren over het innovatietraject dat
mij voor ogen staat en de betekenis daarvan voor het programma Ruimte voor de Rivier.
De bijeenkomst van 26juni a.s. waar alle initiatiefnemers aanwezig zijn biedt daarvoor een
uitgelezên mogelijkheid.
lk zal bij die gelegenheid wijzen op het belang van innovatie en de initiatieÍnemers van de
PKB maatregelen uitnodigen om een open oog te hebben voor de kansen en mogelijkheden
die innovatieve oplossingen in het kader van Ruimte voor de Rivier kunnen bieden.
c. Het bestendigen en verder uitbouwen van de samenwerking
Wij achten het van groot belang en zullen ons ook inspannen om de samenwerking bij
innovatie die in het kader van de generieke Intentieverklaring is ontslaan te bestendigen
en verder uit te bouwen. Dat is nodig om de vportgang te bewaken van de acties en
initiatieven die nu in gang zijn gezet. Dat is ook nodig om elkaar te helpen en zo nodig te
versterken bij de implementatie van een en ander. Dat is ten slotte van belang om daarmee
een platform te hebben waar kennisontwikkeling, mogelijk nieuwe innovatieopties en
actuele vraten van Ruimte voor de Rivier kunnen worden ingebracht en besproken.
In dit verband wijs ik op de workshop 'Op de stoel van de ander' die 21 mei a.s. in
Utrecht (Westraven) plaats vindt.
Daarnaast zullen we na de zomervakantie een bijeenkomst beleggen om de ervaringen te
delen en elkaar over de voortgang van de gemaakte afspraken te informeren.
Mede namens Jan Coppes wif ik u hartelijk danken voor alle inspanningen.
DE HOOFDINCENIEUR.DI RECTEUR
PROGRAMMADIRECTIE RUIMÏE VOOR DE RIVIER
.-_. -./ .,' ,rt
-.
,."1r//. /-. ; ,t-,; . -
t' .' ,i.4/r, rl
,' tz'ri, t -
lr. l.J. de Boer
Blad 7 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
Geererieke i ntentieverklarÍ*g
Generieke i ntentieverklaring
voor samenwerking aan innovatie
in het kader van het programrna Ruimte voor de Rivier
Deze generieke intentieverklaring is bedoeld om een impuls te geven aan de samenwerking van alle
partiien betrokken bij innovatiemogelijkheden in het kader van het pÍogÍamma Ruimte vooi de Rivier.
Door middel van een open innovatieproces willen deze betrokken pà*ilen gezamenlifk focus aanbrengen
op innovatiemogelijkheden, omwille van betere, snellere enlot goedkopere uitvoering van het
Programma Ruimte voor de Rivier én om het versterken van de positie van het Nederlandse bedrijÍsleven
en kennisinstituten op de internationale markt.
In het verlengde van deze generieke verklaring zal de nadere Íocus op de innovatiemogelijkheden
resulteren in het maken van concrete aÍspraken tussen de betrokken partijen
De partijen:
1. De staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat,
2. en vertegenwoordigers van de stuurgroep Deltatechnologie,
Constateren dat,
- het kàbinet Balkenende lV een ondernemende en innovatieve economie als tweede pijler in haar
beleid heeft opgenomen en daarbij met nadruk de watersector noemt als een van de beleidsvelden
waarin aan een innovatieprogramma zal worden gewerkt;
- hiermee het reeds ingezette beleid op het gebied van innovatie in de watersector, zoals verwoord in
de Innovatiebrief Mobiliteit en Water die door het Innovatieberaad in juni 2006 aan de Tweede Kamer
is verstuurd, wordt herbevestigd;
- in de Watervisie 'Nederland veroveren op de toekomst', waarin de kabinetsvisie op het waterbeleid
wordt venaroord en die is vastgesteld op 7 september 2OA7, de noodzaak voor innovaties om voor de
langere termijn duurzame concepten voor waterbeheer beschikbaar te krijgen, wordt beschreven.
Constaterende dat,
uit bovengenoemde documenten volgt dat:
- innovaties van belang zijn voor het ontwikkelen van kennis en voor de concurrentiepositie van
Nederlandse bedrijven en kennisinstellingen in het buitenland;
' innovatie in de zin van nieuwe processen, producten en diensten een voorwaarde is voor het behoud
van een sterke concurrentiekracht en gezonde economische groei;
- innovaties in de watersector gericht dienen te zijn op de transitie naar een duurzaam watersysteem
tegen maatschappelijk aanvaardbare kosten;
- innovatie vraagt om samenwerking tussen bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheid.
Constaterende dat,
- op 3 november 20O6 de stuurgroep Deltatechnologie is opgericht ter vertegenwoordiging van de
publieke en private partijen en kennisinstellingen op het gebied van Deltatechnologie in Nederland;
- de stuurgroep Deltatechnologie als doelstelling heeft het versterken van netwerken en programma's
rond kennisontwikkeling, innovatie en productontwikkeling;
- deze doelstelling wordt gerealiseerd door het stimuleren van hoogwaardige voorstellen gericht op een
maatschappelijk verantwoord duurzaam deltasysteem binnen Nederland ;
- de positie van het Nederlands bedrijfsleven en kennisinstituten op de internationafe markt hiermee
wordt versterkt;
Versie: definitief
pagina 1 van 3
ondertekend op 1 november20o7
Blad 9 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
- de stuurgroep Deltatechnologie daarbij verantwoordelijk is voor:
. het versterken en in stand houden van een inspirerend publiekprivaat netwerk;
. het laten opstellen en monitoren van een innovatie- en implementatieprogramma rondom
belangrijke toekomstige maatschappelijke deltavraagstukken en uitvoeringsprojecten;
- De stuurgroep Deltatechnologie daarmee een belangrijke partner is om in samenwerking innovatie bij
Ruimte voor de Rivier vorm te geven.
Constaterende dat,
- Het programma Ruimte voor de Rivier werkt binnen afgesproken kaders van kwaliteit, tijd en geld.
Deze zijn: het op het vereiste niveau brengen van de bescherming van het rivierengebied tegen
overstroming en het leveren van een bijdrage aan het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit van het
rivierengebied binnen het afgebakende budget van in totaal €.2,2 mld., waarbij het programma
uiterlijk in 2015 gereed moet zijn;
- Met betrekking tot innovatie bij Ruimte voor de Rivier wordt als doelstetling gehanteerd dat de
innovatieactiviteiten een bíjdrage leveren aan het realiseren van de programmadoelstellingen binnen
de gestelde randvoorwaarden van tijd en geld;
- lnnovatieactiviteiten daarbij gericht dienen te zijn op het oplossen van problemen zoals beperking in
tijd en budget of het verzilveren van kansen waarmee wordt bereikt:
. een grotere bijdrage aan de doelstelling met dezelfde middelen;
. een gelijke bijdrage aan de doelstelling met minder middelen;
. voorkomen van tijdverlies of het bereiken van versnelling;
- Het programma Ruimte voor de Rivier georganiseerd is volgens het principe 'centrale aansturing en
decentrale uitwerking', hetgeen betekent dat op het gebied van innovatie de programmadirectie een
rol heeft als makelaar en stimulator richting initiatiefnemers;
- Zowel de programmadirectie Ruimte voor de Rivier als de stuurgroep Deltatechnologie vanuit haar
doelstelling en taken en verantwoordelijkheden een gezamenlijk belang hebben bij het geven van een
uitwerking aan de innovaties in het programma Ruimte voor de Rivier.
Komen overeen dat:
De staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat, als eerste verantwoordelijk voor het programma Ruimte
voor de Rivier, en vertegenwoordigers van de stuurgroep Deltatechnologie de intentie uitspreken in
nauwe samenwerking met elkaar de innovatiemagelijkheden in het kader van Ruimte voor de Rivier een
impuls te geven en dit nader willen uitwerken. Namens de staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat, zal
de directeur van de programmadirectie Ruimte voor de Rivier invulling geven aan deze intentie.
Om deze intentie nader vorrn te geven en uit te werken spreken ze daarbij af:
1. Cezamenlijk een scan te maken van potentiële innovatiemogelijkheden voor het programma Ruimte
voor de Rivier. Deze scan is zowel gericht op proces- als op productinnovaties. Vervolgens zal een
selectie plaats vinden op basis van de bijdrage die de innovatieopties in potentie kunnen leveren aan de
doelstellingen van het programma Ruimte voor de Rivier en aan de verbetering van de
concurrentiepositie van het Nederlandse bedrijfsleven en kennisinstellingen op het gebied van
Deltatechnologie,
2. De programmadirectie Ruimte voor de Rivier zal de geselecteerde innovatieopties voorleggen aan de
initiatiefnemers van de uitwerkÍng en uitvoering van de Ruimte voor de Rivier maatregelen en aan hen
voorstellen om op experimentele basis aan de slag te gaan.
3. De programmadirectie en de stuurgroep Deltatechnologie zullen de initiatiefnemer hierbijzo veel
mogelijk faciliteren. Ook kunnen desgewenst leden van de stuurgroep Deltatechnologie worden
betrokken bij deze faciliterende rol.
4. Deze scan staat niet in de weg dat door anderen aangereikte innovatieve ideeën in gezamenlijkheid
zullen worden besproken en beoordeeld.
Versie: definitief pagina 2 van 3 ondertekend op I november2OOT
Blad 10 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
5.
5.
In het verlengde van deze intentieverklaring kunnen specifiek voor kansrijke pilots innovatieve
vergravingstechnieken reeds op koÉe termijn worden voorbereid en uitgewerkt in samenwerking met
bestuurders en de markt voor bijvoorbeeld de volgende locaties: Afferdensche en Deestsche waárden;
Overdiepsche Polder; Bolwerksplas, Worp en Ossenwaard.
Ervaringen die worden opgedaan bij het experimenteren met innovatiemogelijkheden kunnen ook
interessant zijn voor anderen. De programmadirectie Ruimte voor de Rivier en de stuurgroep
Deltatechnologie zullen uitwisseling van deze ervaringen stimuleren, onder andere via bijeenkomsten
van het programma Ruimte voor de Rivier en middels communicatie door het netwerk van de
stu u rgroep Deltatech nof ogie.
Ondertekend op 1 november 2OO7 te Maarssen,
Namens het Ministerie van Verkeer en Waterstaat:
J.C. Huizinga-Heringa
Staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat
(Opdrachtgever voor het programma Ruimte voor de Rivier)
lr. l.J. de Boer
HID programmadirectie Ruimte voor de Rivier
(Opdrachtnemer voor het programma Ruimte voor de Rivier)
Namens de stuurgroep Deltatechnologie:
lr. J.G.A. Coppes
ONRI
lr. A.J. Baayen
Deltares
J. van Herwijnen
VBKO
Mr.Drs. L.C. Erinkman
Bouwend Nederland
Versie: definitieÍ pagina 3 van 3 ondertekend op 1 november 2OO7
Bladllvan35

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
Bijlage 1: Onderzuigtechniek
Beschrijving
Schets/schemafoto
Met een zuiglans wordt de bodem gepenetreerd om op diepte zandte
winnen. In de bodem wordt met waterjets uit de lanskop een mengsel van
water en zand gemaakt dat wordt afgepompt. Hierdoor ontstaat een holte
in de bodem die uiteindelijk bezwijkt waardoor de bovenliggende bodem
daalt. De structuur van de bovenliggende grond blijft gehandhaafd. Deze
techniek kan zowel op land- (zuiglans op een rupskraan) als waterbodems
(zuiglans op een ponton) worden toegepast.
Opmerking, voor nadere beschrijving en foto's zie ook meegestuurde
folder.
Blad 13 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
Status (mate waarin de technologie al bewezen is)
Op het water is het onderzuigen in opdracht van RV/S bij twee
grootschalige pilots op het Ketelmeer bewezen. Hierbij is met name op
vergunningsaspecten gemonitord. De resultaten zijn uitvoerig
gerapporteerd aan RWS in samenwerking met gerenommeerde
onderzoeksinstituten. In samenwerking met Senter Novem is een
symposium gehouden waat zeer veel belangstellenden kennis hebben
kunnen nemen van de ervaringen en resultaten. Op het land land is het
project Herfterwetering uitgevoerd is opdracht van Vy'aterschap groot
Salland. Hier is ca. 10.000 zand verwijderd met een gemiddelde laagdikte
van ca. 70 cm.
Na de pilots heeft RWS één groot werk aanbesteed waar deze techniek
kon worden toegepast. Toepassing van de onderzuigtechniek is toen door
heffing van een toeslag commercieel onhaalbaar gemaakt.
RvR mdotregel (effect of combinatÍe daaruan)
Maatregelen waarbij ondenuigen toegepasÍ kan worden
Op het land kunnen de zuiglansen aan een rupskraan worden gekoppeld.
Deze methode leent zich het meest voor integrale bodemverlagingen en
ondiepe waterpartijen. Op het water kunnen de zuiglansen op een ponton
worden opgesteld om waterbodems te verlagen.Deze methode leent zich
het meest voor diepere waterpartijen. Vanuit de markt ligt de
belangstelling in eerste instantie voor grootschalige toepassingen zoals de
uiterwaardverlagingen, zomerbedverlaging en het graven van
nevengeulen.
Blad

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
De volgende locaties komen in aanmerking voor toepassing van
onderzuigen:
Locatie, opperolako grondverzet
m3
Onvermarktbaar
Ophoogzand
m3
klei
m3
klasse %
m3
Middelwaard
120.000 65.000
2l ha, 185.000 m3
Tollewaard
390.000
l9 ha, 390.000 m3
Bolwerksplas, Worp en Ossenwaard
290.000 400.000 30.000
26 ha.720.000 m3
Keizers- en Stobbenwaarden
620.000 650.000 80.000
58 ha, 1.350.000 m3
Zomerbedverlaging Beneden lJssel
4.000.000
4.000.000 m3
In de Middelwaard en Tollewaard is het terrein voornamelijk in bezit bij
particulieren die mogelijk belang hebben bij de uitvoering van de
maatregelen. Mogelijk is dit oplosbaar door middel van een alliantie om
de risico's in te perken. Brj de Bolwerksplas en de Keizers- en
stobbenwaarden is het grondbezit voornamelijk in handen van
natuurbeschermingsorganisaties. V/ellicht is hier sneller mee tot
overeenkomst en uitvoering te komen, zeker als de voordelen van
onderzuigen worden afgezettegen traditionele werkmethoden. Bij de
zomerbedverlaging speelt eigendom geen rol.
Blad 15 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
Randvoonnaarden bi ondenuigen
Een ideale locatie wordt o.a. gekenmerkt door de volgende factoren:
- een ligging nabrj vaarwater (voor afvoer zand);
- aanwezigheid (industrie)zand in onderlaag;
- gunstige eigendomssituatie (de staat, overheden of natuurbescherming);
- afw ezighei d (ver)storende infrastructuur die uitvoering belemmert;
- beperkte mogelijkheden tot traditionele omputten.
- enkele meters onbruikbare dan wel vervuilde grond in bovenlaag
Haalbaarheid:
Voorbeelden
Ondersteunende procesvorm hÍj ondenuigen
Om het onderzuigen een goede kans te geven tot een grootschalige
toepassing in een maatregel in het kader van Ruimte voor de Rivier,
moeten er meerdere aanbestedingen komen waarbrj op innovatieve
vergravingstechnieken wordt ingezet. Juist de winst voor omgeving en
natuur zouden in EMVl-citeria gewaardeerd moeten worden en afgezet
tegen traditioneel grondverzet.
Voor de verlaging van uiterwaarden is de techniek zeer geschikt. Er hoeft
geen grootschalig (en ingrijpend) grondverzet plaats te vinden doordat de
verlaging kan worden gerealiseerd zonder de bovenlaag te vergraven. Blj
de verlaging kunnen delfstoffen worden gewonnen die een positieve
bijdrage leveren aan de exploitatie.
Ook de aanleg van nevengeulen en zomerbedverlaging kunnen met
onderzuigen worden gerealiseerd.
Kosten/baten (ivm veiligheid, ruimtelijk kwaliteit, draagvlak, duurzaamheid
PPP)
Kwalitatieve vooÍ- en nadelen
Met onderzuigen kunnen de doelstellingen van uiterwaardverlaging en
nevengeulen op minder ingrijpende manier worden gerealiseerd dan
traditionele werkmethoden. Omdat er alleen op het te verlagen terrein
wordt gewerkt is het ruimtebeslag ten opzichte van traditionele methoden
minder. Bovendien hoeven er geen depots aangelegd te worden, wat
betekent dat er minder grond aangekocht hoeft te worden, of dat
pachtovereenkomsten gewoon door kunnen lopen. Omdat er goede
mogelijkheden zijn tot transport van grond in persleidingen hoeft er
minder rijdend materieel te worden ingezet, waardoor er eveneens minder
geluidsoverlast zal zijn. Met de techniek kunnen plas-dras gebieden
worden gerealiseerd waarmee wordt bijgedragen aan de ruimtelijke
kwaliteit. De hiervoor genoemde aspecten komen het draagvlak in de
omgeving ten goede.
Blad 16 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
Ook in relatie tot natuurbescherming heeft het onderzuigen een voordeel
ten opzichte van traditionele vergraving. De beperktere omvang,
instandhouding van de leeflaag en minder verstoring verlagen de kans op
bezwaren tegen aangevraagde vergunningen.
Kwantitatieve voot- en nadelen
Per saldo zullen de kosten voor de uitvoering van het project met
onderzuigen gelijk of minder zijn aan de traditionele uitvoeringswi=e,
vanwege besparingen op bijkomende kosten zoals het niet hoeven
aankopen van gronden voor depots, snellere doorlooptijd, enzovoorts. Met
de werkmethode kan ook gericht delfstoffen worden ge\Àionnen en
inkomsten gegenereerd. Hiermee kan een betekenisvolle besparing
worden gerealiseerd ten opzichte van traditionele vergraving.
In de volgende tabel zijn de kwalitatieve en kwantitatieve voor- en
nadelen weergegeven.
Onderwerp onderzuigen traditioneel
Opmerking
grondaankopen + 0
depotruimte in werkterrein ++
kan bij onderzuigen beperkt
blijven
geen depot nodig indien op
rivier geladen kan worden
natuur, flora/fauna ++ 0 bovenlaag blijft intact
structu urbehoud boveng rond ++ 0 bovenlaag blijft intact
materieelinzet ++ 0 minder materieel
geluidhinder ++ 0 minder materieel
overlast ++ 0 minder materieel
vergunningentraject 0 0 kan sneller door vervlechting
Kosten + kan tot 75o/a goedkoper
planning 0 0 kan sneller
voorbereiding + 0 geen depot nodig
uitvoeringstijd 0 0
toleranties grondwerk ++
snelle start, geen
opruimwerkzaamheden
terrein zal geprofileerd moeten
worden ivm onnauwkeurigheid
techniek
kwelproblematiek ++ 0 bovenlaag blijft intact
leeflaag ++ leeflaag blijft intact
brandstofuerbruik ++ minder materieel
Blad 17 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
gebru ik depots (storten) ++
duurzaam bouwen ++
nuttig gebruik delfstoffen ++
minder materieel, geen afuoer
naar stort
in principe is al het zand
toepasbaar
in principe is al het zand
toepasbaar
Duurzaamheid : people, planet, profit
Onderzuigen is een duurzame techniek die een bijdrage kan leveren aan
people, planet en profit. Uiterwaardvergravingen en nevengeulen kunnen
worden gerealiseerd met minder grondaankoop, geluidsoverlast,
omgevingshinder en kwelproblematiek. Deze aspecten komen de mensen
in de omgeving ten goede. De impact van onderzuigen op flora en fauna,
bodemstructuur, leeflaag en brandstofverbruik is gunstiger dan
traditioneel grondverzet, waardoor ook het milieu is gebaat. Tot slot biedt
de techniek economische voordelen doordat de kosten lager zijn en er
mogelijkhedentotdelfstoffenwinningaanwezigzijn.
Tijdwinst (Tijd is geld!)
Doordat er nauwelijks voorbereidende werkzaamheden op locatie zijn,
kan vrijwel direct met productie van zand worden begonnen met als
resultaat bodemverlaging. Ook na voltooiing van de bodemverlaging zijn
er geen werkzaamheden als het opruimen van een depot en dergelijke. Per
saldo resulteert dit in een relatief korte doorlooptijd.
Voor de opdrachtgever is er ook tijdswinst te behalen als deze
uiterwaardverlaging functioneel aanbesteed wordt en de
vergunningstrajecten in samenwerking met de opdrachtnemer worden
Íumgevraagd, of in een alliantievorm. Opdrachtgever en opdrachtnemer
trekken in de realisatie van een project dan eerder met elkaar op waardoor
sneller kan worden ingezoomd op de onderwe{pen die er werkelijk toe
doen.
Naast bovenstaande tijdwinst in de uitvoering, is er tijdwinst te behalen op
de volgende onderdelen:
Vergunningstraject
Grondverwerving
Flora I fauna
: minder bezwaren
: minder grondgebruik nodig
: minder beperkingetr, vanwege ontbreken
grondverzet kan werk in aaneengesloten
periode worden uitgevoerd
Blad 18 van 85

Innovaties bii Ruimte voor de Rivier
Be I e m me ri ng e n/wegwe rke n vo n be I e m me ri nge n
Deze techniek is juist ontwikkeld met het oog op programma's als Ruimte
voor de Rivier. De techniek moet nu een kans krijgen zich in een
grootschalig werk te bewijzen. Juist in het programma Ruimte voor de
Rivier zijn er goede mogelijk om deze techniek toe te passen. Eventuele
toepassing mag niet worden belast met heffingen om toekomstige
sanering alsnog veilig te stellen (zoals bij de aanbesteding van Hanzerak
TWest).
Het kabinet Balkenende heeft zichten doel gesteld om innovatie te
bevorderen.
Dat betekent in eerste instantie ook om de belemmeringen weg te nemen.
Risico's / gevolgen / beheersmootregelen
Mede naar aanleiding van de proeven en monitoring op effecten, zijn er
bij het onderzuigen de volgende aandachtspunten.
maatvoering :
instabiliteit :
De zakking van de bodem is minder nauwkeurig
voorspelbaar dan ontgraving met een kraan. De
nauwkeurigheid neemt echter toe bij homogeniteit van
de bodem en ervaring van de machinist. Eventuele
oneffenheden kunnen door de rivier of de natuur worden
gewist, of kan door een beperkte nabewerking worden
weggewerkt.
Door het onderzuigen ontstaan glijcirkels in de bodem
die van belang zijn voor nabijgelegen opstallen. Als
beheersmaatregel moet ca. trveemaal de zuigdiepte als
afstand worden gehanteerd.
Blad l9 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
Bijlage 2 Innovatieve Dijkversterking INSIDE
Factsheet Innovatieve Dij kversterking INSIDE
1 Product: Innovatieve versterking binnenzijde dijken (lNSlDE)
1.1 Beschrijving
Nieuwe methoden die de dijken van binnen sterker maken, worden hier met INSIDE
aangeduid. Deze term correspondeert met het researchprogramma INSIDE van WINN,
waarbij innovatieve manieren van dijkversterking zijn onderzocht. Het gaat hierbij om
drie technieken: MIP (Mixed-In-Place), Dijkvernageling (Dikenailing) en Dijkdeuvels
(Expanding Columns). MIP en Dijkvernageling zijn gebaseerd op bekende technieken;
Dijkdeuvels is een volledig nieuwe techniek. De methoden zijn in detail beschreven in
cuR-219. In cuR-219 zijn ook risico-analyses weergegeven voor MIp en
Dijkvernageling. Tevens is aangegeven dat ten aanzien van Dijkdeuvels nog enige
onzekerheden moeten worden weggenomen. Het A-Consortium dat zich met Dijkdeuvels
bezig houdt heeft eind vorig jaar hiertoe nog een aanvullende rapportage m.b.t.
systeemmodellering en veiligheidsfilosofi e opgeleverd.
Hiernaast zijn nog andere technieken denkbaar, zoals innovatieve damwanden die macroinstabiliteit
kunnen tegengaan (zoals betonnen damwanden en diepe 'korte' damwanden),
alsmede kwel-/pipingschermen welke met MIp worden gemaakt. Laatstgenoemde
toepassing is in toenemende mate interessant, omdat deze methode door de sterk
stijgende staalprUzen steeds meer concurrerend wordt ten opzichte van stalen
damwanden.Deze methode, van groot belang voor Ruimte voor de Rivier, is succesvol
gebleken bij de Hondsbroeksche Pleij en kan daarmee thans als standaard-oplossing
worden beschouwd.Deze methode wordt daarom verder niet bij onderstaand
projectvoorstel betrokken.
De INSlDE-technieken zijn vooral nuttig bij dijken gebouwd op een pakket van slappe
grondlagen en versterken de dijken binnen hun huidige ruimtebeslag. Hierdoor wordt het
ingrijpen op ecologie, landschap, bebouwing en cultuurhistorie tot een minimum beperkt
en worden nadelige effecten, zoals de aanvoer van grote hoeveelheden grond door de
bebouwde kom, voorkomen. Overigens zal INSIDE altijd moeten worden afgewogen
tegen versterking aan de rivierzijde of met sloop / verticaal verplaatsen van objecten door
opvijzelen en hoger funderen in combinatie met traditionele dijkversterking.
1.2 SctreÍs/schema/íoto
M-
= t
I
Mixed-In-Place (MIP)
Dijkvernageling
Dijkdeuvels
Blad 2l van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
1.3 SÍaÍus (mate waarin de technologie al bewezen is)
De MlP-techniek is een methode van grondverbeterirrg die reeds geruime tijd wordt
toegepast in de Scandinavische landen en in Japan. MIP is toegepast bij een praktijkproef
op de l-ekdijk (Opperduitl. Dijkvernageling is een bekende techniek voor het versterken
van grondophogingen en bij verankering van steile taluds in wegenbouw en spoorbouw,
Deze laatste methode is in INSIDE-kader bij L,eerdam getest. De drie INSIDE technieken
zijn uitgebreid beschreven in CUR-219.
Op het traject Schoonhoven-Bergambacht, op de rechteroever van de Nederlek,
benedenstrooms van het PDR-traject van Maatregel 30. bestaat het voornemen om MIP
en Dijkvemageling toe te passen. Het ontwerp hiervoor is thans gaande. Het betreft een
traject met MIP van circa 200 m en een traject met Dijkvernageling van circa 530 m.
2 RvR maatregel (effect oÍ combinatie daarvan)
2.1 Maatregelen waarbij productvorm toegepast kan worden
Maatregel 30: Dijkverbetering Lek. Alblasseruaard en de ViiÍlrcerenlanden (diikrine Ió,
rivi e rkilomet e r c i rca 942 -980 )
Initiatierttenrcr en bevoegd gez.ag Waterschap Rivierenland
De voorgestelde dijkverbeteringen vallen deels binnen de thans nog in uitvoering zijnde
dijkverbeteringwerken van Everdingen tot Hagestein en van Vianen tot Tienhoven.
Om het vereiste veiligheidsniveau langs de Nederrijn-lrk te halen, moet dit dijktraject
aan de linkeroever van de Lek worden verbeterd. in aansluiting op de eerder uitgevoerde
of nog in uitvoering zijnde versterkingen. In het kader van robuust ontwerpen zal in het
kader van de PKB ook toekomstige zetting in ogenschouw worden genomen. De dijken
worden verder ook steeds meer als dragers gezien van het landschapsbeeld en cultuurhistorie
en worden als belangrijk voor de recreatie ervaren. Kleine veranderingen aan de
dijken kunnen dit beeld echter verstoren. De verhoging van de dijk in dichtbebouwde
gedeelten heeft direct invloed op het gebruik en de woonbeleving van de panden. Bij
dergelijke gedeelten zal een uitbreiding of aanpassing van de reeds eerder aangebrachte
waterkerende constructies nodig zijn. Daarnaast is ook de verhoging en verbreden van de
binnendijkse steunbermen nodig. Vooral de uitbreiding van de 'pipingbennen' zal een
aanmerkelijk ruimtebeslag vergen. Hier liggen kansen voor INSlDE-technieken.
Als bovengret?.ï voor toepassin-e van INSIDE is door ons met behulp van Google-earth en
GIS-bestanden van de PKB geschat hoeveel kilometer INStDE potentieel zou kunnen
wotden toegepast. De totale lengte blijkt dan een kleine 3 km te bedragen (gerekend is
nret 20 m voor een huis dat tegen de dijk aan staat). Waarschijnlijk is het voor
economische toepassing meer reëel om te rekenen met een lengte van I tot 2 km waar
INSIDE kan worden toegepast.
De taakstelling, en daarbij behorende dijkversterkingen tussen Everdingen en de kern van
Vianen. zullen op dit traject sterk aÍhankelijk zijn van het al dan niet uitvoeren van een
u iterwaardmraatre_qel bij Vi anen.
Verder benedenstrooms geeft de aard van de ondergrond veel toekorrrstige 'zetting'. De
PKB geefi aan dat de aanvullende dijkversterking in de gemeente Zederik (dijkvakken
Blad22 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
rond km. 958-965) plaatselijk moeilijk inpasbaar zal zijn, waardoor versterking vooral
aan de rivierzijde zal moeten plaatsvinden: hier zou als alternatief INSIDE kunnen
worden toegepast.
In de gemeente Liesveld (dijkvakken rond krn. 970-972 en km. 980) zijn aanvullende
versterkingen nodig in verband met te verwachten zettingen. In de PKB wordt
aangegeven dat de omvang hiervan thans, zonder nader onderzoek, moeilijk is in te
schatten. Daarnaast moet worden opgemerkt dat hoe verder benedenstrooms, des te meer
de taakstelling op de Lek beïnvloed wordt door de verwachte zeespiegelrijzing.
I3l: Dii terin iker en K
ríyi erkilonrcter circa 957 -97 l)
inítiati renbe zap Hoopheemraad, iinlanden
In de PKB is aangegeven dat de dijkversterking aan de rechteroever van de Lek in de
gemeente Lopik (Uitweg en Jaarsveld) en een klein deel van de gemeente Schoonhoven,
bestaat uit een verhoging die vooral nodig is om de dijk voldoende zettingsreserve te
geven in de planperiode van 50 jaar. Voor de korte termijn is de dijkhoogte voldoende
om de taakstelling op te vangen. De exacte lengte van de dijk waar verhoging nodig is,
zal nader kunnen worden bepaald uit studie en metingen van het toekomstige
zettingsgedrag. Bij het herontwerp zal ook rekening moeten worden gehouden met de
effecten van zeespiegelrijzing.
Vooralsnog is de benodigde onrvang van de dijkversterking hier niet goed te voorzien.
Voor het voorliggende voorstel voor INSIDE wordt dit traject vooralsnog dan ook niet
meegenomen.
2.2 Randvoorwaarden bij betreftende maatreget
Eerder is tijdens een workshop Maatregel 30 als kansrijk beoordeeld op voorspraak van
CUR en PDR, en met consultatie van de aanwezígen van overheid en markt: het politiekbestuurlijke
draagvlak werd daarbij als neutraal beoordeeld, waarbij de planning nog
ruirnte laat om de nodige innovaties te implementeren.
2.3 ondersteunende procesvorm bij betrcffende maatregel
Dijkverbetering in dichtbebouwde omgeving is vaak een complexe aangelegenheid.
Heldere communicatie met de omgeving in een vroeg stadium is hier van groot belang.
Een bundeling van de kennis van de opdrachtgever (kennis van de omgeving) en
opdrachtnemer (technische kennis) kan bijdragen tot efficiëntere communicatie en
besluitvorming.
Een zeer geschikte procesvoÍïn voor de toepassing van lNSlDE-technieken is het
Alliantiecontract. Hierbij zijn de opdrachtgever en opdrachtnemer
(adviesbureau/aannemer) sÍunen verantwoordelijk voor projectvoorbereiding, ontwerp,
risicobeheersing en alles wat daarmee samenhangt. De essentie draait om het
gelijkschakelen van de belangen van de opdrachtgever en de opdrachtnemer. Dit uit zich
in het samen zoeken naar ontwerp-optimalisaties en het managen van die risico's, wat
beter in gezamenlijkheid kan gebeuren dan afzonderlijk.
Blad 23 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
3 Haalbaarheid
3.1 Voorbeelden
Op het traject Schoonhoven-Bergambacht, op de rechteroever van de Nederlek,
benedenstrooms van het PDR-traject van Maatregel 30, worden thans twee kansrijke
toepassingen van INSIDE voorbereid: een traject met MIP van circa 200 m en een traject
met Dijkvernageling van circa 530 m.
Toepassing van MIP voor kwelscherïnen is recent met succes toegepast bij de
Hondsbroeksche Pleij; deze innovatie behoeft daarmee niet meer als zodanig te worden
opgevoerd, ntaar is wel van groot belang voorkwel- en pipingbescherming, bijvoorbeeld
t.a.v. het vermijden van zware pipingbennen en verdient blijvende aandacht.
3.2 Kosten/baten (ivm veiligheid, ruimtelijk kwaliteit, draagvlak,
duurzaamheid PPP)
3.2,1 Kwalitatieve voor- en nadelen
De lNSlDE-technieken versterken de dijken binnen hun huidige nrimtebeslag. Hierdoor
wordt het ingrijpen op ecologie. landschap, bebouwing en cultuurhistorie tot een
minimum beperkt en worden nadelige effecten voorkomen. Een ander voordeel is dat de
dijk ter plaatse dusdanig wordt versterkt dat toekomstige zettingen worden tegengegaan.
Het ontwerp van de lNSlDE-versterking is dusdanig dat deze een toekomstige
dijkverhoging van I m 'aan kan'. Dit betekent dat er een belangriike bijdrage aan de
duurzaamheid van de dijk wordt -geleverd.
Kwalitatieve nadelen zijn uit de aard van het
type versterking niet te verwachten.
3.2.2 Kwantitatieve voor- en nadelen
Uitvoeringskosten van de lNslDE-technieken zijn afhankelijk van:
. De stabiliteit van de onversterkre dijk (huidige situatie);
. De bodemopbouw.
Een kostenindicatie is: € 2.500 - € 5.000 per merer dijk.
Bij de dijkversterkingen in dichtbebouwde gebieden dienen de relatief hoge uitvoeringskosten
van lNSlDE-technieken vergeleken te worden met de kosten van traditionele
dijksterking, verhoogd met de kosten voor het slopen. verplaatsen of opvijzelen van
panden. Daarnaast kan de grotere duurzaamheid. zoals hiervoor aangegeven. worden
meegewogen.
Voorbeeld:
Keuze tussen:
I . verplaatsen huis (stel € 150.000) met 20 meter dijk traditionele dijkversterking (stel
€1.000/rn) =)Totaal: € 170.000 (met verlies van cultuurhistorie)
2. toepassen lNSlDE-technieken over 20 meter dijk lstel € 4.500/nr) => Totaal: €
90.000 (nret behoud van cultuurhistorie)
3. toepassen moderne opvijzeltechnieken / verhoogd funderen (stel 100.000) + 20 m
traditioneel = 120.000 (met behoud cultuurhistorie)
INSIDE is dan aanzienlijk goedkoper dan het verplaatsen van een huis irr combinatie met
traditionele dijkversterliing. Verder kan in sommige gevallen de tijdwinst die behaald kan
Blad 24 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
worden door het toepassen van lNslDE-technieken door het voorkómen van lange
procedures en het verplaatsen van woningen ook financieel voordelig zijn.
3.2.3 Voor en nadelen duurzaamheid (1p's)
INSIDE is duurzamer, omdat met deze innovatieve dijkversterking een meer duurzame
veiligheid wordt verkregen zonder uitwendige dijkaanpassingen, zonder noodzaak tot
verplaatsing, opvijzelen of uitkoop van woningen. Bovendien is INSIDE onzichtbaar. Dit
zal eerder leiden tot maatschappelijke acceptatie van de benodigde dijkversterking en zal
minder of niet hoeven leiden tot verhuizing van mensen en bedrijven. Bovendien kan
INSIDE goedkoper uitvallen dan het totaal van de kosten bij traditionele dijkversterking
op die plaatsen waar gebouwen of andere objecten traditionele dijkverster*ing 'in de weg
zitten'. Ook krijgt het Nederlandse bedrijfsleven hiernree een vernieuwende impuls.
3,3 Tijdwinst
De innovatieve dijkversterkingstechnieken INSIDE zullen qua planning van de Ruirnte
voor de Rivier maatregelen veelal neutraal kunnen zljn. rnits tijdig in de plannen
verwerkt. Tijdwinst is ook mogelijk doordat procedures eenvoudiger kunnen worden,
bijvoorbeeld gerelateerd aan sloop of verplaatsing van woningen.
Dijkversterliing met INSIDE gaat op zich sneller dan traditionele taludaanpassing. De
totale doorlooptijd is daarmee naar verwachting sneller. ook gezien de mogelijk
een voudi ger procedures.
4 Belemmeringen/wegwerken van belernmeringen
Het geheel overziende, zijn er weinig belemmeringen. Onzekerheden ten aanzien van de
toepasbaarheid zijn beperkt of beheersbaar (zie hierna). Dit maakt de weg vrij voor
deugdelijke toepassingen van INSIDE. Beter dan van belemmeringen kan hier van
vergroting van kansen voor optimalisatie worden gesproken: deze kansen lijken alleszins
aanwezig wanneer de eerder genoemde voorgenomen INSIDE toepassingen worden
uitgevoerd, voorafgaande aan het PDR-traject van Maatregel 30. De ervaringen die
hiermee wotden opgedaan, kunnen met vrucht worden gebruikt voor verdere
optimalisatie van lNslDE-toepassingen binnen het pDR-kader.
5 Risico's / gevolgen/ beheersmaatregelen
INslDE-technieken als MIP en Dijkvernageling" en mogeliik ook Dijkdeuvels, kururen
thans met redelijke zekerheid worden uitgevoerd; indien de voorgenornen uitvoering van
MIP en Dijkvernageling tussen Schoonhoven en Bergambacht doorgaat, zal deze
zekerheid verder toenemen.
Voor MIP en Dijkvernageling zljn uitgebreide analyses van risico's en beheersmaatregelen
gemaakt voor de ontwerp- en voorbereidingsfase, de uitvoeringsÍase en de
gebruiksfase (zie bijlagen A en B van CUR-2 l9). Het consortium À-Dike (Di jkdeuvels)
heeft na de uitgave van CUR-rapport 219 een vervolgonderzoek uitgevoerd betrekking
hebbende op de systeemmodellering en de veiligheidsfilosofie van Dijkdeuvels.
De intrinsieke veiligheidsrisico's zullen naar verR'achting op eenzelfde wijze afnemen als
met traditionele methoden, omdat INSIDE sterkere dijken beoogt, met tenminste
eenzelfde versterkend effect als traditionele methoden. Extra beheersmaatregelen zullen
niet nodig zijn.
Blad 25 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
Bijlage 3 Innovatieve Dijkversterking OUTSIDE
í Product: Innovatieve versterking omtrek dijken (OUTSIDE)
1.1 Beschrijving
Door middel van versterking van het gras op de kruin en het binnenbeloop van dijken
kunnen deze bestand worden gemaakt tegen golfoverslag en overstroming. Zo'n
versterking wordt hier met OUTSIDE aangeduid, om het verschil met de versterking van
de binnenzijde (INSIDE) aan te geven. Met een OuTslDE-versterking hoeven de dijken
langs de kust minder of niet te worden verhoogd: ze worden golfuverslagbestendig
gemaakt. Dijken in het rivierengebied kunnen zo overstroombestendig worden gemaakt.
De versterking vindt primair plaats door het gras beter vast te houden onder extreme
belasting en de ondergrond te beschutten tegen erosie. Voor zeedijken is deze versterking
vorigjaar met succes beproefd in het kader van het Europese onderzoeksproject
ComCoast, zie www.comcoast.org. Daarbij is een speciaal kunststoffen geosysteem
(fijnmazig gridtype) toegepast dat dicht onder het grasoppervlak is aangebracht. De
ComCoast proef was gericht op het verminderen van oppervlakte-erosie van het
binnentalud; andere faalmechanismen, zoals ondiepe afschuiving en micro-instabiliteit,
zullen door de aanwezigheid van het sterke geosysteem naar verwachting ook minder
snel optreden. Toegepast op waterkerende rivierdijken zal de stabiliteit met een dergelijke
versterking toenemen, mocht het water onverhoopt over de dijken slaan. De huidige
rivierdijken voldoen thans echter normaliter aan de normstelling. In het kader van Ruimte
voor de Rivier wordt OUTSIDE daarom vooralsnog alleen voorgesteld voor
overstroombare kaden, zoals bij ontpoldering. Ook kunnen op (toekomstige) kwetsbare
plaatsen overstroombare zomerkaden en het buitenbeloop van rivierdijken op deze wijze
worden versterkt, teneinde erosie te voorkomen, bijvoorbeeld als gevolg van toegenomen
golfaanval door de bredere overstromingsvlaktes die bij riviervemriming kunnen
ontstaan.
1.2 ScheÍs/schemalfoto
trLrt li}/.l r
de bij ComCoast onderzochte gras- en
grondwapening (SGR)
aanbrengen van het SGR op een bestaande dijk (zeedijk in Groningen)
Blad27 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
1.3 SfaÍus (mate waarin de technologie al bewezen is)
In het kader van ComCoast is nagegaan op welke wijze de kruin en het binnenbeloop van
(zee)dijketr sterker gemaakt kunnen worden, opdat ze beter golfoverslagbestendig zijn.
Hieruit kwam naar voren dat een belangrijke verbetering kan worden verkregen als een
uitgekiend grasversterkingssysteem ('Smart Grass Reinforcement': SGR) wordt toegepast.
Bijzonder bij het ComCoast project was dat deze versterking als proef werd aangelegd op
een bestaande dtjk, waarbij de grasmat vóór het volgende stormseizoen al weer op sterkte
was. Bij beproeving met de golfoverslagsimulator bleek het binnentalud mét SGR sterker
dan zonder SGR. Het SGR- concept werd ontwikkeld door Royal Haskoning, in
samenwerking met Infrarn BV. Voor grootschalige toepassing op hestaande. dijken, waarbij
geen nieuw gras wordt ingezaaid, is deze aanlegmethode veelbelovend, maar dient voor
grootschalige toepassing nog wel te worden verbeterd. Bij nieuwbouw is dit niel nodig en
kan het SGR op relatief eenvoudige wijze worden geplaatst en afgedekt met een laagie
grond. waarna gras kan worden ingezaaid.
De ComCoast proef heeft laten zien dat het SGR succesvol is als OUTSIDE maatregel bij
zware golfoverslag.
Voor de situatie t'an overstroming, zonder golfiverking, is voor langer bestaande
geosystemen de positieve werking als versterking bekend (zoals vermeld in CIRIA-l l6).
Door een'brede literatuurinventarisatie kan een goede indruk worden verkregen van de
potentie van de nieuwe-generatie geosystemen als versterkingsrnaatregel bij overspoeling
van dijken, zoals het systeem dat op de dijk in Groningen is toegepast. Deze inventarisatie
kan worden gedaan in het kader van een pilot (zie hierna). Ook kan in za'npilot de werking
van het systeem ondubbelzinnig worden aangetoond door het nemen van 'de proef op de
som': een test op het overstroombare gedeelte van de kade met de overslagsimulator na
aanbrengen van het systeem (zie verder).
Opgemerkt wordt dat de komende jaren veel kennisontwikkeling wordt verwacht m.b.t.
dit type dijkversterking: in het kader van SBV/, de lJkdijk, verkenning voor toepassing op
de Afsluitdijk, reeds gerealiseerde toepassing in Roemenie, mogelijke toepassing in de
USA en in Vietnam.
2 RvR maatregel (effect of combinatie daarvan)
2.1 Maatregelen waarbij productvorm toegepast kan worden
Tiidens de voorbereidende workshop is in gezamenlijkheid aangegeven dat Maatregel I I
'Ontpoldering Overdiepsche Polder - meestromend *' kansrijk is voor toepassing van
OUTSIDE. Het betreft hier de verbetering van de erosiebestendigheid van de integraal
verlaagde kade, rvaartoe de huidige hoofdwaterkering deels zal worden afgegraven. Een
optie is het afgraven van een deel van de dijk ten behoeve vall een in- en uitlaat sectie.
Vooralsnog wordt hierna uitgegaan van een verlaagd in- en uitlaatgedeelte, waar het
water gemiddeld I maal per 25 jaar in en uit kan stromen. waardoor aldus de polder
meestromend wordt gernaakt bij hoge afvoeren. In de PKB is aangegeven dat de lengte
van zo'n in- en uitlaat 1000 tot 1500 u1 zou kunnen bedragen. Een rnogelijke locatie van
de in- en uitlaat is door ons in de navolgende figuur schetsmatig aangegeven, rnet de
zwarte lijnen.
Blad 28 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
-,_,,-..-_
lndicaticve locatie van de inlaat en uitlaat Overdiepschc poldcr
Hierna is uitgegaan van een inlaatbreedte van 1000 m. De ambitie is om mét
grasversterking op het inlaatgedeelte algehele verlaging van de huidige waterkering te
kunnen beperken tot de aangegeven 1000 m bij de inlaat en daarmee de rest van de dijk
(behoudens de uitlaat) geheel in stand te kunnen laten. Hiermee wordt bespaard op
werkzaamheden en kosten. Wanneer géén grasversterking wordt aangebracht, dient de
inlaat met traditionele middelen te worden verdedigd of dienen kostbare inlaatwerken te
worden aangelegd voor snelle vulling en uitnivellering van waterstanden tijdens het
instromen. Met een van grasversterking voorziene inlaat, kan worden volstaan met een
klein uitlaatwerk (duiker) aan de benedenstroomse zijde van de polder, om deze te
kunnen ledigen na afloop van een meestrornende situatie. Overigens is zo'n uitlaatwerk
niet onderscheidend, omdat deze in alle gevallen nodig zal zijn.
De voorgestelde pilot bestaat uit twee fasen:
Fase 1: literatuurinventarisatie m.b.t. de versterkingsmogelijkheden, met inbegrip
van de nieuwe-generatie geosystemen; met de mate van versterking kan tevens de
benodigde lengte van de verlaging van de dijk (inlaatbreedte) worden bepaald
door het doorrekenen van de vullingskarakteristiek van de polder. De lokatie en
lengte van de inlaat en van de uitlaat dient vervolgens in WAQUA te worden
gecheckt op het kunnen behalen van de taakstelling . Deze pilot kan op korte
termijn worden uitgevoerd. De versterking kan worden uitgedrukt als de hoogte
van de waterschijf die over de inlaat kan worden toegelaten: de indruk is thans dat
deze overspoelingshoogte met tenminste enige decimeters kan toenemen door het
aanbrengen van een deugdelijke versterking. De inventarisatie zal dit verder
uitwijzen en onderbouwen. Ook kan in deze inventarisatie worden verkend in
hoeverre het SGR toenemende golfbelasting op het buitentalud van de nieuwe
waterkerende dijk kan opvangen; deze mogelijke toepassing wordt in dit
overigens verder niet uitgewerkt.
Fase 2: I jaar na aanbrengen van de versterking van de inlaat: ter plaatse een
proef op de som met de overslagsimulator. Het systeem dient daarbij in het
voorjaar voorafgaande aan het testjaar te worden aangelegd (indien dit niet lukt
dient een jaar langer te worden gewacht met beproeven).
Blad29 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
Qua draagvlak zal deze toepassing naar verwachting weinig negatieve invloed hebben,
gezien de faciliterende functie van de toepassing (- veilig en goedkoop water inlaten).
Een grasversterking met een modern geosysteem, dat onder het grasoppervlak is
aangebracht, kan naar verwachting zeker meer dan 60 jaar mee en met de nieuwste
filamenten wellicht meer dan 100 jaar. Het is verder duurzaam omdat deze oplossing veel
uitvoeringswerk, c.q. 'slepen met grond'óf aanslepen van grote hoeveelheden
breuksteen/asfalt/beton. uitspaart en in totaliteit aanzienlijk goedkoper is.
3,3 Kwalitatieve vooï- en nadelen
Versterking van de kruin en het binnentalud van een kade ten behoeve van de
overstroombaarheid met het beoogde SGR is, zoals hien'oor aangegeven. duurzamer dan
versterking op de traditionele manier (doorgroeiblokken, asfalt. breuksteen en dergelijke).
Dit type versterking heeft qua faalgedrag meer 'veerkracht' dan deze traditionele
oplossingen. Verder heeft het SGR een positieve invloed op andere faalmechanismen, de
dijk wordt als het ware -gewapend': dit laatste effect is nog niet kwantitatief aangetoond.
maar is vrijwel zeker aanwezig. Een ander voordeel van het enigszins flexibele
geosysteem is dat het kan méévervormen met de dljk, in tegenstelling tot een
plaatconstructie van asfalt of beton. Groot voordeel is verder dat het onzichtbaar is en dat
de natuurlijke groene dijk zichtbaar blijft, waarover schapen kunnen grazen en waarop
normaal beheer mogelijk is. Het instandhouden van een 'groene dljk' is vooral belangrijk
omdat maar ééns in de 25 jaar de dijk echt voor overstroming wordt gebruikt en een
traditionele verdediging, of dure inlaatconstructie, er al die tijd ongebruikt bij ligt.
voor zover bekend zijn er geen duidelijke nadelen aan te wijzen.
3.3.1 Kwantitatieve voor- en nadelen
Bij nieuwbouw kan een SGR op relatief eenvoudige wijze worden aangelegd. Buiten het
verlagen van de kade om, wat in alle gevallen nodig is. zijn de aanlegtcósten hiervan
beperkt: orde € 400 per mt dijk voor een modem geosysteem met de hoogste performance
bij een lengte van 25 m (het grootste deel is voor de kruin). Een traditionele verdediging
rnet bijvoorbeeld lichte breuksteen, gepenetreerd met gietasfalt, kost zeker € 70 pe, m',
dus orde € 1.750 per m' AUt. Open stèenasfalt is goeákoper: orde € 40 per m', dus circa
€ 1.000 per m' Otjt . Nemen *. d.re laatste optie, dan betekent dit brj **n Oi.lt tengte van
1000 m een besparing van circa € 600.000. Hiervan af gaan de kosten voor de pilot: naar
schatting orde € 50.000 voor fase I en orde € 150.000 voor fase 2. Aldus resteert een
batig saldo bij toepassing van het SGR van orde € 400.000.
3.3.2 Voor en nadelen duurzaamheid (Jp,s)
Door het toepassen van de OUTSIDE-techniek kunnen algehelc kadeverlagingen, dan
wel dure stabiliserende werken bij de inlaat, worden voorkomen,. Deze laatste zouden
aanzienlijk materiaalgebruik (beton/asfalt/breuksteen en dergelijke) vergen. De inlaat
bluft groen en natuurlijk van karakter en de versterking is onzichtbaar. Dit past geheel bij
de zeer weinig frequente benutting van de functionaliteit van de inlaat (1lzsjaar). Het is
daarmee een meer acceptabele oplossing en is bovendien aanzienlijk goedkoper.
Blad 30 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
3.4 Tijdwinst
De eerste pilot kan op korte termijn worden uitgevoerd en zal enkele maanden in beslag
nemen. Daarna is bekend hoe de kadeverlaging precies kan worden uitgevoerd. Aldus zal
het planproces van Ontpoldering Overdiepsche Polder (meestromend) niet behoeven te
worden vertraagd. Het reduceren van de lengte van de kadeverlaging tot circa l/3, dan
wel het besparen op uitgebreide stabiliserende werken leidt in principe tot tijdwinst,
omdat het aanleggen van een SGR geen noemenswaardige extra tijd zal vergen, terwijl
wel op een belangrtjk stuk kadeverlaging wordt uitgespaard, c.q. op de uitgebreide
stab ili serende werken.
4 Belemmeringen/wegwerken van belemmeringen
Erkend moet worden dat in Nederland tot dusverre nog geen SGR op een stuk dijk voor
dit doel is toegepast en dat deze toepassing met recht daannee innovatief kan worden
genoemd. De overstroombare kade bij de Overdiepsche Polder is dé plaats om deze eerste
toepassing mogelijk te maken. Twijfels kunnen worden weggenomen door de uitkomsten
van de literatuurstudie in fase I van de pilot op een conservatieve (: veilige) manier te
interpreteren. Door een jaar na aanleg de proef op de som te nemen in fase 2, kan de
beoogde f.unctionaliteit worden geverifieerd. De sterkte zal in de daaropvolgende jaren
alleen nog maar toenemen totdat het graswortelstelsel van het nieuw ingezaaide gras
volgroeid zal zijn.
5 Risico's / gevolgen/ beheersmaatregelen
Het al dan niet slagen van het aanbrengen van het SGR draagt geen risico in zich, omdat
dit in 'nieuwbouw' plaatsvindt (geosysteem aanbrengen, aanaarden en inzaaien). Twijfels
ten aanzien van het ornhoogwerken van het systeem, zijn door de ComCoast test volledig
r'^/eggenomen (de diepte van het systeem was daar slechts 5 cm onder maaiveld, terwijl in
nieuwbouw bijvoorbeeld circa l0 cm kan worden aangehouden). Daarmee is er, mits het
systeem qua geaardheid aansluit bij dat wat bij ComCoast is toegepast, ook geen
onderhoudsprobleem te verwachten bij het maaien en bij grazend vee.
Door aanleg van het SGR vroeg in het voorjaar, zal er aanzienlijke grasgroei hebben
plaatsgevonden vóor de hoogwaterperiode van de winter erop volgend. Naar verwachting
is dit voldoende om de proef op de som, aan het eind van de hoogwaterperiode uit te
voeren. Een en ander kan worden geverifieerd door monitoring van de doorgroeiing. Dit
betekent dat het SGR gedurende één hoogwaterperiode, en in het slechtste geval twee
hoogwaterperioden, onvoldoende bescherming zou kunnen bieden aan de inlaatsectie,
wat betreft de grasversterking. Daar moet overigens meteen bij worden opgemerkt dat het
geosysteem ook een belangrijke extra beschutting aan eventueel blootkomende klei op
kruin en binnentalud biedt. De reststerkte zal hierbij toenemen. zoals geconstateerd bij ae
ComCoast proef. Een dergelijke toename van de reststerkte zal overigens ook bij de test
van de pilot kunnen worden nagegaan.
Eenzelfde argumentatie geldt voor het uiteindelijk functioneren van het OUTSIDEsysteem.
In eerste instantie zal de literatuurstudie (fase I ) het risico yan het niet afdoende
Blad 31 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
functioneren van het SGR belangrijk verkleinen. Mocht de dijkversterking bij de test, één
of twee jaar na aanleg. onverhoopt toch niet sterk genoeg bli-iken, dan moet worden
bedacht dat de sterkte nog enkele jaren zal toenemen. Uit de test van de pilot (fase 2) zal
dan blijken of de rc.s/slerkte voldoende is om een afvoersituatie van meer dan I125 jaar
aan te kunnen. Het is zeer onwaarschijnlijk dat het resultaat negatief zal ziin, zeker ook
gezien de grote erosiebuffer van de afgegraven kade . Niettemin kan als laatste remedie,
altijd nog de inlaat verder worden verbreed, waardoor de belasting over de kade zal
afnemen: dit kan zo worden gedaan dat het SGR alsnog goed zal fuirctioneren.
Samenvattend is het risico van niet-functioneren door deze aanpak zeeï klein en te allen
tijde beheersbaar. Veiligheidsrisico's zijn hier verder niet relevant.
Blad 32 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
Bijlage 4 Integrale Gebiedsontwikkeling Stadspark aan de
Rivier
Stadspark aan de rivier
Stadspark aan de rivier in Washington D.C., USA
Versie deJinitief, d.d 10 april200t
Alterra Wageningen UR
ARCADIS
Robbert de Koning Landschapsarchitect BNT
Blad 33 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
Kern:
Een stadspark in de uiterwaarden van een stad. Een uitloopgebied voor bewoners, waarmee in
één gebied functies van waterberging, natuur, ruimtelijke kwaliteit en recreatie op bijzonder
effectieve wijze worden gecombineerd. Een stadspark aan de rivier realiseert niet alleen de
doelstellingen van Ruimte voor de Rivier, maar biedt daarnaast ook mogelijkheden voor een
grotere maatschappelijke en economische waarde van de stadsrand. Een groen, aantrekkelijk
en toegankelijk park waar iets te beleven is, waar de stad en haar bewoners weer contact
maakt met de rivier. Met een bijzonder ontwerp waarin natuur, groen, openheid, kunst en
cultuur worden verwerkt wordt de identiteit van het stadsfront versterkt. Een proeftuin in het
rivierengebied.
In deze notitie stellen Alterra, ARCADIS en Robbert de Koning Landschapsarchitecten BNT
voor om de mogelijkheid van een buitendijks stadspark voor een van de Ruimte voor de
Rivier projecten uit te werken.
Product: Stadspork aon de rivier, ontwerp- of planvormingsbeginsel
Beschrijving
In het Ruimte voor de Rivier programma wordt naast een betere veiligheid ook een betere
ruimtelijke kwaliteit beoogd. In veel Ruimte voor de Rivier projecten wordt de ruimtelijke
kwaliteit vooral ingevuld met de aspecten 'natuur' en 'recreatie in natuurterreinen'. Een deel
van deze projecten ligt echter niet in het landelijk gebied, maar grenst direct aan stedelijke
bebouwing.
De aanleg van een stadspark in de uiterwaard is voor deze 'stadrandgebieden' een efficiënte
manier om zowel ruimtelijke kwaliteit als veiligheid voor de rivier te realiseren, en nog veel
meer.... Het is een toegankelijk gebied waar veel te beleven is. Een park als uitloopgebied
biedt de bewoners meer groen en groenbeleving dicht bij huis en kan zo het leven in de stad
aantrekkelijker maken. Met een stadspark in de uiterwaard als uitgangspunt kan een stad haar
verbinding met de rivier een nieuw, creatief en eigen gezicht geven. Door ook bewoners bij
het ontwerp te betrekken worden lokale waarden versterkt en wordt handen en voeten
gegeven aan de wensen van de (toekomstige) gebruikers.
Momenteel wordt in opdracht van de PDR het Inspiratieboek 'Ruimte voor de Rivier'
opgesteld met veel inspirerende referentiebeelden. Hierin wordt ondermeer aandacht besteed
aan hoe buitendijkse stadsparken te combineren zijn met de ruimtelijke kwaliteitsdoelstelling
van Ruimte voor de Rivier.

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
Schets/schemafoto
Portland (USA), Dresden (Duitsland)
Taizhou (China), Seoul (Korea).
Status (mate waarin de technologie al bewezen is)
o In het buitenland heeft men al veel ervaring in het aanleggen van buitendijkse
stadsparken. Voorbeelden van aanleg van parken langs grote rivieren zijn er met
name uit de USA, Korea, Japan en Duitsland. De aanleg van parken is bij uitstek het
domein van landschapsarchitecten.
r Er is in Nederland ook veel ervaring met het betrekken van bewoners bij de inrichting
van stadsparken (GlOS-onderzoek Altena). Deze kennis kan goed worden ingezet
voor het betrekken van bewoners bij een park in de uiterwaarden.
r Tevens is er expertise ontwikkeld over hoe ecologische aspecten in het ontwerp van
de bebouwde omgeving te verwerken zijn. Uitwerking van deze inzichten in een
stadspark aan een rivier zou de uiterwaarden een eigen karakter geven t.o.v. andere
uiterwaarden.
o De combinatie van een de functies ruimtelijke kwaliteit en een veilige doorstroom
van water in een park is nieuw: niet goed bekend is hoe dergelijke parken zo ingericht
kunnen worden zodat ook de doorstroming van water optimaal wordt. Het
ontwerpproces op zich zal een zoektocht zijn naar nieuwe landschappelijke en
rivierkundige oplossingen. Hier ligt een kans voor innovatieve kennisontwikkeling.
Alterra, ARCADIS, en Robbert de Koning Landschaparchitecten gaan deze uitdaging
graag met elkaar aan.
Blad 35 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
Ruimte voor de Rivier maatregel (effect of combinotie daaruan)
Maatregelen waarbij product toegepast kan worden
Mogelijke locaties voor het ontwerpen van een stadspark aan de rivier moeten aan de
vol gende voorwaarden voldoen :
o Stedehjke gebieden
o Aan een rivier gelegen
o Met een aangewezen wateropgave
De volgende projecten voldoen aan deze voorwaarden:
. DUkteruglegging Lent (Nijmegen)
o Uiterwaardvergraving Meinerswijk (Arnhem)
o Uiterwaardvergraving Heerenwaard (Vianen)
o Uiterwaardvergraving Bolwerksplas, Worp en Ossenwaard (Deventer)
. Bypass lJsselsprong (Zutphen)
Randvoorwaarden bij betreffende maatregel
Van de genoemde gebieden lijkt Vianen het beste geschikt een parkontwerp voor uit te
werken. In tegenstelling tot de andere locaties is de planvorming bij Vianen nog niet ver
gevorderd. Dit geeft ruimte voor de ontwikkeling van een dergelijk innovatief ontwerp.
Daarnaast heeft de provincie Utrecht aangegeven een hoog ambitieniveau te hebben voor de
invulling van het Ruimte voor de Rivier project.
Ondersteunende procesvorm bij betreffende maatregel
Procesinnovatie in aanbestedin gen :
In veel aanbestedingen van Ruimte voor de Rivier projecten wordt slechts een krappe
speelruimte aangegeven als het project op de markt komt. Dit belemmert de mogelijkheid om
innovatieve oplossingen, zoals mogelijk zijn bij een stadspark aan de rivier, in het ontwerp in
te passen. Door de markt eerder bij het project te betrekken is er meer ruimte om de aanleg
van een stadspark in de uiterwaard als slimme en innovatieve oplossing voor de wateropgave
aan te dragen. Deze belemmering is bekend bij de PDR en is als een procesinnovatie
onderdeel van de innovatieronde.
Blad 36 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
Hoalboarheid:
Voorbeelden van geslaagde stadsparken aan de rivier
Naast de voorbeelden uit het Inspiratieboek Ruimte voor de Rivier zijn meer
voorbeelden te noemen:
o In Nederland: onder andere Buiten de Waterpoort in Gorinchem en het
Worpplantsoen in Deventer, waar het op vrije dagen bij mooi weer bijzonder druk
kan zijn aan het water.
o In de Verenigde Staten zijn goede voorbeelden van watergerelateerde stadsparken
met recreatieve sport faciliteiten. Onder andere het Allegheny Riverfront Park in
Pittsburgh en de Potomac River bij Washington.
o In Seoul, Korea is een door een snelweg overkluisde rivier, weer opengebroken en
getransformeerd tot een meanderende rivier. Dit park is een icoon van milieubewuste
stadsplanning geworden en geeft het stadsbestuur een goed imago.
o In Warschau, Polen, is de doorgaande hoofdweg onder een stadspark gelegd.
Hierdoor is verkeersoverlast beperkt en zijn de binnenstad en historische (kasteel-)
tuinen weer verbonden met de rivier. Met het park is een grote recreatieve ruimte aan
de stad toegevoegd.
o Het Yonging River Park in Taizhou (China) is een geslaagd voorbeeld omdat hier
beeldende kunst en architectuur een belangrijke rol speelden in het ontwerp.
*4
In Toronto, Canada
wordt een plan
uitgevoerd om de
monding van de River
geven.
';.5 -...
Don een prominente plaats in het stadslandschap te
9
: Pr.tÍ.i f||lh .l lb Don ninr
|. ta tar s f|t a..r il 0-
trtHa.Èhrlrụ !9rH
Blad 37 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
Kosten/baten
Kwalitatieve voor- en nadelen
Veiligheid:
o Meer open ruimte dan natuurgebied
o Minder hydraulische ruwheid dan natuurgebied
o Toepassing van verharding geen probleem.
Ruimtelijke kwaliteit:
o Stadsparken dragen bij aan de identiteit van het waterfiont van steden
o Versterken van de riviernatuur in een bebouwde omgeving versterkt het ecologische
netwerk
o Toegevoegde waarde groenbeleving (groene long van de stad)
o Aanhaken en versterken cultuurhistorie
o Aantrekkelijke en toegankelijke leefruimte
o Beleving van het water
o Extra onderhoud na overstromingen
Draagvlak:
o Stadsbewoners: vervulling behoefte goed bereikbare locaties aan het water
o Ruimte voor recreatie (ontspanning, beleving en actieve functies, incl. sport)
o Gericht op stedelijke functies: culturele manifestaties en evenementen
o Rrjkswaterstaat: Veilige uiterwaarden
o Bestuurders: meer investeren, aantrekkelijkere leefomgeving
Kwantitatieve voor- en nadelen
Baten:
Met de aanleg van een stadspark aan de rivier worden aanzienlijke maatschappelijke baten
gegenereerd, waaronder:
o Meer groen en ruimte voor stadsbewoners
o Efficiënte functiecombinatie van publieke ruimte
o Aantrekkelijk landschap (verbeterde ruimtelijke kwaliteit)
o Waardevergroting bestaande stadsrand
o Vergroten investeringskansen in de stadsrand
Kosten:
o Extra investeringen
. Hogere beheerslasten
Om de kosten en baten kwantitatief in kaart te brengen wordt geadviseerd om in een
vervolgtraject een MKBA uit te voeren.

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
Voor en nadelen duurzaamheid (3p,s)
Duurzaamheid: Met name door expliciet meer aandacht te schenken aan de wensen van
bewoners ten aanzien van recreatie, en het feit dat een beter imago van een stad afstraalt op de
aantrekkelijkheid voor wonen en vestiging van bedrijven wordt er meer aandacht besteed aan
People en Profit, en komen de drie P's meer in balans.
Mogelijk heeft een park in de uiterwaarden van Vianen een aanzuigende werking van
bedrijven in de horeca- of recreatiesector.
Tijdwinst
Met een idee dat de verplichtingen van de wateropgave overstrjgt en een maatschappelijke
waarde aan het gebied toevoegt ontstaat mogelijk meer draagvlak bij bestuurders en
omgeving voor ingrepen in het kader van hoogwaterveiligheid.
Een goed op de wensen inspelend ontwerp van een stadspark in de uiterwaarden levert minder
bezwaarschriften en een vlottere procedure op. Afstemming met lopende planvorming is
noodzakelijk om tot een goed resultaat te komen.
Be I e m me ri nge n/wegwe rken va n he I e m me ri n ge n
Onbekendheid van stadsparken in de uiterwaarden:
De belangrijkste belemmering is onbekendheid van initiatiefnemers met de mogetijkheid een
stadpark in uiterwaarden aan te leggen. Een uitgewerkt ontwerp voor een van dè Ruimte voor
de Rivier maatregelen zou als concreet voorbeeld kunnen dienen. Hierin zou meer specifiek
op de randvoorwaarden van het mogelijke parkontwerp op (een) specifieke locatie(s) in
worden gaan. Aandacht voor de maatschappelijke waarde die een park in de uiterwaarden in
een gebied op kan leveren is hierbij ook belangnjk. Hierbij kunnen voorbeelden elders in de
wereld als input dienen.
Het ontwerp kan in dit zoekproces een rol vervullen en het nieuwe concept'stadspark aan de
rivier' in de breedte te verkennen (ideeënlijst en ontwerpmodellen). Vervolgens kan een
concreet schetsontwerp uitgewerkt worden voor een specifieke locatie.
RÍsico's / gevolgen / heheersmaotregelen
Er zijn twee mogelijke risico's, deze liggen vooral in de aansluiting van de innovatie
'stadspark in de uiterwaarden' bij de wensen van de initiatiefnemer.
o De initiatiefnemer is niet bereid om de hogere kosten van een stadspark te investeren.
Een MKBA voor een stadspark in de uiterwaarde geeft een basis om hierover een
beter geinformeerde beslissing te maken.
. Het concept past niet in de ambitie van de initiatiefnemer.
Blad 39 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
Vervolg:
V/ij stellen voor om een gesprek aan te gaan met een relevante initiatiefnemer en PDR om tot
een opdracht te komen om dit concept verder uit te werken. Dit concept kan vervolgens ook
voor andere relevante initiatiefnemers van Ruimte voor de Rivierprojecten als inspiratie
dienen.
Opgesteld door:
Floor Boerwinkel, David van Raalten, Jelke Jan de ïWith en Henk Wolfert
m.m.v. Robbert de Koning, Gertjan Jobse
Blad 40 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
Bijlage 5 | ntegrale Ge biedsontwikkeling Dyna mische
Waterfronten
Dynamische waterfronten: ruimte voor de rivier en veilig wonen in het stedelijke
landschap, aan en boven het water.
Beschrijving
Dynamische waterfronten is een concept, ontwikkelt in het kader van de workshops
Innovatie en Ruimte voor de Rivier. In dit concept geven DHV en Heijmans hun
innovatieve blik op waterfronten waarin een nieuwe dimensie wordt getoond voor
wonen en werken in de landschappelijke uiterwaarden. Het overvloeien van lagen en
functies waarin de ruimtelijke kwaliteit en veiligheid gewaarborgd moet worden,
heeft hierbij tot een uniek en innovatief concept geleid. Compact ruimte gebruik en
traditioneel wonen met water dienen als basis voor deze mogelijke ontwikkeling,
waarin de ruimte voor de rivier in waarde gelaten wordt. Inspiratie door combinatie
van bestaande methoden is het juiste recept voor deze innovatieve aanpak.
Het water brengt dynamiek in de woon en recreatieve omgeving en daarnaast biedt de
gelaagdheid oplossingen ter verbetering van bestaande infrastructurele en ruimtelijke
planning methoden. De veiligheid is optimaal doordat boven hoogwater niveau wordt
gewoond, gewerkt en gerecreëerd kan worden.
Die hier gepresenteerde innovatieve aanpak betreft een visie op waterfronten,
voortbordurend op bestaande oplossingen in Nederland en de rest van de wereld.
Deze aanpak vergt ook een innovatieve visie op Ruimtelijke Ordening waarin ruimte
voor de rivier samengaat met kwalitatief hoogwaardige stedelijke ontwikkeling.
Het innovatieve product Dynamische V/aterfronten laat zien dat innovatie wel
degelijk mogelijk is en dat het een kans moet krijgen. Al is het alleen maar om het
nationale imago van Nederland'Waterland internationaal te blijven waarmaken.
Blad 4l van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
Principe Schets
1
:!-:
$
'ir
&
'+o
Voorbeeld principe voor Meinerswijk (copynght DffV)
Blad,42 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
Stotus
Die hier gepresenteerde innovatieve aanpak betreft een visie op waterfronten,
voortbordurend op bestaande oplossingen in Nederland en de rest van de wereld.
De Waalkade in Nijmegen is typisch een voorbeeld waarin stad en het water elkaar de
ruimte bieden. Geen directe afscheiding maar een variabele grens die de dynamiek
van het water moet opvangen beidt kansen voor optimaal gebruik van een stedelijk
waterfront. Belemmeringen voor het gebruik àjnvia innovatieve oplossingen teniet
gedaan.
RvR maatregel (effect of combinatie daaruan)
Maatregelen waarbij productinnovatie toegepast kan worden
Overal waar de rivier langs of door een stedelijk gebied loopt. Dat zijn legio
locaties binnen Ruimte voor de Rivier.
Randvoorwaarden bij betreffende maatregel
Stedelijke gedragen ontwikkelings visie over wonen met water. Dit zal
locatiespecifiek zijn.
Blad 43 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
Ook op de lange termijn moet ruimte voor de rivier blijven bestaan.
betekent dus niet dat de ruimte alleen voor het water bestemd blijft. Hier
innovatief gedacht worden in lagen.
Ondersteunende procesvorm bii betreffende maatregel
Publiek publieke samenwerking met kansen voor publiek private
samenwerking.
Linken met innovatieve rivierparken, innovatieve marktbenadering en
projectontwikkeling.
Hoalbaarheid:
Voorbeelden
Bouwen in lagen is geen nieuw concept en de technologie is bekend.
Bouwen in water is ook een vakgebied waar vele voorbeelden van bestaan.
Dit
kan
Kosten/baten (ivm veiligheid, ruimtelijk kwaliteit, draagvlak, duurzaamheid
PPP)
De stedelijke ontwikkeling betaalt de mogelijke extra kosten uit de gecreëerde
meerwaarde van wonen aan het water in een stedelijk park in of aan de rivier.
Kwalitatieve voor- en nadelen
Voordelen:
o Wonen in het landschap (stadspark) en boven de rivier waardoor het uitzicht
en beleving optimaal benut wordt.
o Combinatie dynamisch waterfront en stadparken brengt meerwaarde.
o Voldoende parkeer gelegenheid
Nadeel:
. Mogehjke evacuatie van auto's in verband met hoogwater.
Kwantitatieve voor- en nadelen
Voordelen:
. Combinatie van functies (bijvoorbeeld het wonen boven hoogwatergeul)
binnen een gebied, waardoor een beter gebruik van de ruimte wordt
bereikt.
. Relatiefeenvoudigeconstructies
. Duurzaam bouwen in het water met relatief weinis onderhoud
Voor en nadelen duurzaamheid (3P's)
Tijdwinst
Geen discussietijd verliezen maar de steden die willen een serieuze kans geven
en niet laten verzanden of verwateren in ambtelijke en bestuurlijk overleg.
Blad 44 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
Be I e m me ri nge n/wegwe rke n va n bele rn me ri ng e n
Met het vastellen van de PKB Ruimte voor de Rivier is genoe gzaam aangetoond dat
een hoogwaterbescherming technisch goed uitvoerbaar is voor wat betreft de
waterbouwkundige techniek.
De uitdaging is nu om Ruimte voor de Rivier een ruimtelijkordenings project te laten
ziin waarin alle mogelijke en nu nog als onmogelijke geziene kansen benut worden.
Ruimte geven voor innovatie maakt het benutten van deze unieke mogelijkheid zeker
haalbaar.
Er zullen wel een aantal belemmeringen moeten worden weggenomen:
Rijkswaterstaat moet de gemeenten de kans geven de rivier onderdeel te laten
zijn van de stedelijke planning. De dijk moet niet een scheidin g zin tussen de
gemeentelijke en RV/S verantwoordelijkheden. De stedelijke dijk mag geen
harde scheiding tussen water en stad zijn.
Gemeenten moet het aandurven in hun stedelijke planning de rivier te
betrekken en geen angst hebben voor de vooronderstelde belemmeringen uit
Den Haag. Als we willen kan het.
De PDR moet zich niet alleen verantwoordelijk voelen voor de tijdige
realisering van de hoogwaterbescherming maar haar verantwoordelijkheid
zien in het leveren van een bijdrage aan een verbeterde ruimtelijke inrichting
in zowel het buiten als stedelijke gebied. Deze kans komt voorlopig niet meer
voor steden als Kampefl , Zwolle, Deventer, Zutphen, Arnhem, Nijmegen,
Gorinchem, Vianen, etc.
Risico's / gevolgen/ beheersmaatregelen
Een risico zal steeds zijn het houden van ruimte voor de rivier ook op langere termijn.
Dit moet een toets zijn voor alle plannen. Dynamische waterfronten kunnen de
toekomst aan en anders maken we het zo!
Blad 45 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
Bijlage 6 Innovatieve verwerking van grond
í Oplegnotitie baggerspecie
Deze oplegnotitie geeft de veóinding aan tussen de volgende voorstellen:
r Baggerspecie
r SmartSoils@
. Grondgestuurd Ontwerpen@ (GGO@)
Deze voorstellen hebben alle betrekking op een onconventionele toepassing van materialen in het kader
van hel project Ruimte van de Rivier. Opgemerkt wordl dat de voorstellen een zekere overlap hebben. Zo
kan in het kader van Grondgesfuurd Ontwerpen gekozen worden voor technieken uit de voorstellen
baggerspecie en SmartSoils@ teneinde het ontwerp mogelijk le maken.
Bewerking grond:
o SmartSoils@
. Mechanische
slibontwatering
In feite zal het ontwerp mede worden bepaald door het aanbod in technieken. De weging zal plaatsvinden
op basis van kosten, duurzaamheid en betrouwbaarheid van hel onlwerp.
Naast de mogelijke toepassingen van SmartSoils@ in het ontwerp kan dit ook worden gebruikt om nadelige
effecten van bijvoorbeeld vergravingen le beperken. Vooóeelden hiervan zijn Biogrout en Biosealing. h áat
geval is de toepassing niet beperkt tot de in hot werk toe te passen grond. Daarnaast is de toepassing van
SAP (Super Absorbent Polymers) al direct haalbaar voor noodsituaties (tijdens de uitvoering van het pojecl
Ruimte voor de Rivier).
De diverse innovatieve technieken vormen een pallet aan oplossingen waaruit kan worden gekozen om
specifieke ontwerpproblemen op te lossen. Dit is een duidelijke trendbreuk met het verleden. Tot op heden
wordt het materiaal, dat toegepast dient te worden in de dijk, vooraf omschreven. Veelal betreffen dit
primaire (dure) bouwstoffen en dient het reslerend materiaal gestort te worden.
f cnn (!} sync# *& **'
tf".'lÍrr.Ír,
w#
! EI
de Vries
& van de Wiel
Blad 47 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
Nu vormt het aanbod aan grond/slb de basb rroor hd ontw€rp. Vandaar uit wordt beschouM wat êÍmee
gemaakl kan worden (en aan de veiligtreidseisen voldoet). Ook worden hierin technieken beschouwd, dle de
materiaaleigenschappen verbetercn. Door meer enradng op te doen met de diverse technieken en de
toepassing van diverse matedalen in waterbouwkundpe toepassingen is het mogeliik om vroeg in het
ontw€rpprcces de mogeliju onnrcgelijkheden van de diverse grondslromen in het ontwerp in kaart te
brengen.
fcnll
i::
.F
,lf
1&
(s Sy_ngera
AN r\ll\'ltll.{ (:(]'VIPANY
&s
sk
d
T
".-
de Vries
& van de Wiel
Blad 48 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
2 Product: Mechanische slibontwatering
2.1 Beschrijving
Slibontwatering is traditioneel een langdur(7 proces dal een aanzienlijke oppervlakte in beslag neemt.
Dankzij de mechanische ontwateringstechnieken van MWH is het mogelijk zowel de tijd als de ruimte die
nodig is om slib te venrrrerken tot een minimum te beperken.
Het proces bestaat in een notendop uit zandscheidirg en mechanische ontwatering van het slib doormiddel
van membraanÍihers. Na conditionering met kalk en ijzerchloride zijn de toepasbaarheid en mogelijkheden
met het slib divers, het onttrokken zand is veelal schoon, kan worden hergebruikt en de vervuiling is
grotendeels achtergebleven in het filtraat en de filtercakes.
2.1.1 Ontwerp AMORAS in een notendop
Bouwen mêt baggerspecie:
"Waar een wil is rb een weg!"
! +
**o..tu t.
i.-r.
E E]-
ïf5Ert
-Í
r (tontwerpà
Baggeren à ;.;ffi ) T.anspoil .' Tiidelike bassins tbv indikten ) Filteíp6ís 65 Ds à Wolerbehandaling tbv
> 1096 íractie > 63 /m
3.OOOm'/u oveí 3.700 m IOO.OOO m3 por sruk 12 X l6m3 bv srikstot Íeductiê
'| voor veront.êinigd slib I 51 platen van 2x2 m 245 m'/u
2.1.2 Status van de techniek
De teciniek is uitvoerig getest en is technisch en economisch haalbaar. Momenteel wordt de bouw van de
installatie in Antwerpen aanbesteed. Naast de instatlalie die momenteel in Antwerpen wordt gerealiseerd
kan voor kleinere hoeveelheden slib die bijvoorbeeld éénmalig moeten worden ontwatêrd een mobiele of
semi permanente installatie gebruikt worden. Permanente instrallaties voor bijvoorbeeld 10 jaar of langer
voor ondêrhoudsbaggerspecie zijn eveneens mogelijk,
2.2 RvR maatregel (effect of combinatie daarvan)
Het product kan worden toegepast bij:
1. het graven van diepe geulen
2. dijkverhogingen of verslerkingen
3. nieuwe dijken in de dijkconstructie
4. nieuwe dijken langs hoogwatergeulen
5. afzel als zand/ kleigrond
2.2.1 Maatregelen waarbij productvorm toegepast kan urorden
- UitwerwaardvergravingMiddelwaard
- UitweruaardvergravingDeTollewaard
- HoogwatergeulVeessen-Wapenveld
Baggerspecie afkomstig uit bijvoorbeeld de uiterwaardvergravingen bij de Middelwaard en Tollewaard kan
per schip worden getransporteerd naar een locatie nabij de Hoogwatergeul bij Veessen-Wapenveld waar de
(D synceK f cnrr
,r\ f * i,'i \{J{ 'i {-:{.-t íl'{ t-'r-\ l'ïJ 1'
{e
*J- de vries
-
'Í : & van de Wiel
Blad 49 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
mechanische ontwateringsinstrallatie kan worden geplaatst. Bij Veessen Wapenveld is circa 1.204.600 m3
klei voor nieuwe dijken nodig. Hiervan kan een deel uit hergebr-uikt RvR materiaal bestaan. Bij de
Middelwaard en de Tollewaard komt bijvoorbeeld al 573.800 m" bodemmateriaal vrij dat na mechanische
ontwatêring kan worden toegepast.
2.2.2 Randvooruvaarden bij betreffen de maatregel
Er dient bij het baggeren gebruik te worden gemaakt van een cutterzuiger. Aanleg buffercapaciteit
(tussendepot) zodat de aannemer zijn productie niet hoeft te verlagen d.w.z. optimum te zoeken tussen
productie vanuit de cutter en de venrverkingscapaciteit van de kamerfilterpers. Voldoende
afzetmogel'rjkheden voor ontwaterde baggerspecie. Bij voorkeur aan- en afvoer per schip.
2.3 Haalbaarheid
2.3.1 Voorbeelden
De haven van Antwerpen ontvangt per jaar 2.000.000 ton vervuild/zwaar vervuild slib. Dit koÍlt overeen met
ca. 600.000 ton droge stof per jaar (TDS/jr.). Na de ontwatering blijft hiervan circa 600.000 m3 over. Samen
met MWH heeft SKG en de Stad Antwerpen hel innovatieve project AMORAS opgezet, AMOMS bestaat
uit mechanische scheiding, conditionering en ontwatering van slib door middel van membraanfilters.
In een pilotproject naar het proces en de haalbaarheid is met uitvoerige tests bewezen dat dit een
economische, duurzame, en praktische methode is om grote hoeveelheden slib te scheiden van water en
zand. Gedurende de haalbaarheidsondezoeken zijn de inkomende slibstroom en uitgaande producten,
(filtercakes, filtraat en zand) nauwlettend gecontmleerd op vervuiling en consistentie. De samenstelling van
het restproduct is vergelijkbaar met die van klei.
Rechts een foto van een reeds werkende installatie in Balen (België)
Deze installatie produceert 200.000 ion droge stoÍ per jaar.
2.3.2 Kosten/baten
2.3.2.1 Kwalitatieve voor- en nadelen
De voordelen van slibontwatering tên opzichte van storten in een depot kent vele voordelen zoals: een lager
risico op verspreiding van verontreinigingen door bodemafdichtingen (minder milieurisico), minder hinder
voor buurtbewoners (beter draagvlak), betere mogelijkheden naar reiniging van specie en betere
mogelijkheden voor de veruerking van baggerspecie als grondstoÍ en lagere gevoeligheid voor
weersomstandigheden.
In een jarenlang pilotproject naar het proces en de haalbaarheid is met uitvoerige tests bewezen dat dit een
economische, duurzame, en praktische methode is om grote hoeveelheden slib te scheiden van waler en
zand. Gedurende de haalbaarheidsonderzoeken zijn de inkomende slibstroom en uitgaande producten,
(Íiltercakes, filtraat en zand) nauwlettend gecontroleerd op vervuiling en consistentie. Dit alles heeft de
interessante resultaten opgeleverd.
frrl*tl
q
*
Y'
de Vries
& van de Wiel
Blad 50 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
2.3.2.2 Kwantitatieve voor- en nadelen
Het proces is een economisch duuzame oplossing. Vanaf 10.000 m3 slib is het, afhankelijk van het slib,
technisch haalbaar om een ontwatering tot 60% droge stof te bewerkstelligen.
Het exploileren van de installatie kost circa € 35,00 per ton (inclusieÍ afschrijving). Hiermee zijn de kosten
van mechanische ontwatering versus storten in depot gelijk, zo niet goedkoper.
De prijs van € 35,00 per ton is inclusief:
- aÍschrijving van investeringskosten in j5 jaar;
- behandeling van het effluent;
- gebruikskosten;
ln deze kosten is landgebruik voor een normaal depot nog niet meegenomenlt in Antwerpen zou 12O
een oppervlakte van ha nodig zijn bij normaal ontwateren (doorlooptijd minimaal 2 jaar)
Hierna een voorbeeld van de kosten bij baggeren volgens de "reguliere" methode met veryoers- en
stortkosten volgens kostprijzen op de reguliere markt. Ontgraven is hierin niet meegerekend omdat dit bij
mechanische ontwatering evêneens dient te gebeuren.
Kosten vervoeren (transport per as gem.) € 10.00 per m3
Storlkosten klasse 4
Prijs per kuub in "regulier" werk ca.
€ 30.00 m3
€ 40,Í[ m3
Het drogestof gehalte van een ontwaterde filtercake ligt gemiddeld ongeveer een factor 3 lager dan het
drogestofgehalte van één kuub baggerspecie. Dit betekent dat de prijs van € 35,00 per ton droge stof
eigenlijk door een Íactor 3 gedeeld moet worden om de kosten van vervoeren en storten te kunnen
veÍgelijken met de reguliere baggermethode. Daarnaasl zijn in het bovenstaande voorbeeld de kosten voor
de aanschaf van dijkenklei (ca. € 15,00 per mty nog niet meegenomen.
2.3.2.3 Voor- en nadelen duurzaamheid (3p's)
Mechanische ontwateÍing voÍmt een duuzame oplossing voor het tekort aan bouw grondsloffen en het
overschot aan baggerspecie.
Planet
, minder risico's voor het milieu (geen verspreíding van verontreinigingen door bodemafdichtingen);
+ belere mogelukheden voor reiniging van specie (vervuiling hecht zich aan fijne deeltje);
t duuzaam ruimtêgebruik (ruimtebesparend);
+ duuÍzame oplossing voor de slibproblematiek;
'1 minder primaire grondstoffen (schaarse klei) nodig;
"
minder uilstoot van CO2:
- bepeÍkte depotruimte nodig t.b.v bufier.
People
.t minder hinder voor buurtbewoners;
't hydraulisch transport waardoor transportbewegingen per as worden beperkt;
-r makkelUker handelbaar en lagere gevoeligheid voor weersomstandigheden;
- Aóeidsinlensief door gebruik meerdere kamerÍilterpersen werken in ploegendienst (16 á 20 uur per
dag) zodat de bedrijfsvoering continu is.
Profit
+ mogelijkheid tot het creêren van een meer gesloten grondbalans;
r volumereductie (hergebruik groÍ materiaal dus minder/geen stortkosten);
+ minder dure grondstoffen nodig (momenteel tekort aan dijkenklei);
r betere mogelijkheden voor de veruerking van baggerspecie door grondmechanische
eigenschappen;
- bij voorkeur inslallatie na Ruimte voor de Rivier nog langer exploiteren tot bijvoorbeeld een
levensduur van 10 á 15 jaar;
- resultatenafhankelijkvaningangsmateriaal.
@ s'ir( ,í? f nr*r: .,2&.
< 'r@
@e'
t
de Vries
'''*" & van de Wiel
Blad 51 van 85

lnnovaties bij Ruimte voor de Rivier
2.3.3 Tudwinst
"Normale" ontwatering bij een laagdikte van ca. 1 meter duurt ca. één á twee jaar met een keer omzetlen.
Via mechanische ontwatering duurt dit aanzienlijk korteÍ. Het ontwateren neemt circa één uur in beslag.
2.4 Belemmeringen/wegwerken van belêmmeringen
Vanuit de nieuwe regelgeving, het Besluit Bodemkwaliteit, zijn er belemmeringen te veruachlen in het
zogenaamde 'generieke kade/. Dit zou het verspreiden van de ontwaterde bagger op de kant of het
toêpassen in werken nagenoeg onmogelÍk kunnen maken.
2.4.1 Belemmeringen
De volgende belemmeringen zouden kunnen oplreden bij mechanische ontwatering:
- proceduretijd van WVO, milieu- en bouwvergunningen, MER;
- onvoldoende creativiteit en ondernemersschap bij (gemeentelijke) planontwikkelaars;
- Besluit Bodemlarvaliteit: lokaal bevoegd gezag kan zorgen voor bedreigingen oÍ juist kansen;
- te weinig afzetcapaciteit voor de ontwaterde baggerspecie.
2.4.2 Wegwerken van betemmeringen en kansen
De kansen voor mechanische ontwatering zijn veelal gespiegeld aan de belemmeringen:
- de materiaalêigenschappen en constructieve potenties vergroten;
- gebiedsgericht beleid ingevolge het Besluit Bodemkwaliteit;
- werk-met-werk maken;
- afstemming tussen actoren/bevoegd gezag;
- maatschappelijk nut proÍileren;
- overige belemmeringen wegwerken door veel overleg/ goede voorlichting.
Vanuit het oogpunl van zuinig ruimtegebruik (mechanische onlwatering is een ruimtebesparende techniek)
en een samenhangende ontwikkeling van het hele rivbrengebied de precieze locatie bij (één van) de
projecten nader moet worden bepaald in Íelatie met de vêMerkingsmogelijkheden.
2.5 Risico's / gevolgen/ beheersmaatregelen
Bij poject AMORAS zijn de geconditioneerde filtercakes geborgen in een gecontroleerde stortplaats.
Wanneer deze bijvoorbeeld in een dijk worden verwerkt is onderzoek gewenst naar de uitloging van de
gebruikte conditioneringsmiddelen. De eventuele risico's hiervan zijn te beperken door de ontwaterde
baggerspecie uitsluitend in de kem van de dijken te verwerken.
@ sync -fr
;',,1,! Ll'"Il
fcnn
J
* de vries
'rc & van de
'.. t 'Í, : Wiel
Blad 52 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
3 Product: Versterkte Baggerspecie
3.1 Beschrijving
Onderdeel van het SmartSoils@ programma is het versterken van baggerspecie. Door het, afhankelijk van
de gewenste eigenschappen, toevoegen van bepaalde beslagstofien is de vloeibare specie in koÍte tijd om
te vormen in eên steekvast bouwmateriaal. Zo is er een potentiële oplossing gevonden voor het
baggeroverschot en wordl een hoogwaardige bouwstof verkregen.
De baggerspecie kan tot een plastische en zelfs tot een harde substantie verslerkt worden.
De versterkle baggerspecie kan met een lage waterdoorlatendheid worden gemaakl en is daardoor geschikt
om te worden gebruikt als waterremmende laag in difisbekledingen, dijkskemen en als afdichtende laag op
de bodem van geulen en uilenryaarden ter vermindering van kwel en pipingrisico.
3.1.1 Schets/schema/foto
Mitigeren van kwel
Versterkte bagger op talud
waterremmende laag in dijksbekledingen,
dijkskernen
3.í.2 Status (mate waarin de technologie al bewezen is)
Het product is in een proefvak boven water loegepast in de verbreding van de 42. Het product wordt ditjaar
als watenemmende laag toegepast als pilotproject in een kadeversterking in het waterschap Amstel Gooi en
Vecht. Daarnaast is het poduct op laboratoriumschaal met succes onder water aangebracht op talud.
fr:n.' (D svnceK
;-rN'J l"rtïNrt| 1 t-{.-rty"l l;.1í! r*
ffi
W
T
de Vries
& van de Wiel
Blad 53 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
3.2 RvR maatregel (effect of combinatie daarvan)
SmartSoils@ heeft in het kader van RvR twee mogelijke toepassingsgebieden
1. Als bouwmateriaal
2. Als miligerende maatregel
Ad 1.
Als bouwmateriaal is het mogelijk toepasbaar in:
. dijkverhogingenenversterkingen
o nieuwe dijken bij dijkverleggingen
. nieuwê dijken langs hoogwatergeulen
o overstroombare dijken als erosiebestendige bekleding
. kribverlaging
. ophogingen in hêt algemeen
Ad2.
Als mitigerende maatregel is het mogetijk toepasbaar als:
o Herstel/vervanging van waterremmendedeklaag bij uitemaardvergravingen
3.3 Haalbaarheid
3.3.1 Voorbeelden
Een voorbeeld van de toepassing van versterkte baggerspecie is Proefuak A2.
3.3.2 Kosten/baten
3.3.2.1 Kwalitatieve voor- en nadelen
De toepassing van versterkle baggerspecie boven storten in een depot kent vele voordelen. Het
belangrijkste voordeel is dat met deze innovatie eên ontwerpoplossing mogelijk is geworden, die tot op
heden met een kleibestorting noeilijk was te realiseren: het onder water aanbrengen van een
waterremmende laag op een tralud. Ook kan de waterdoorlatendheid van zelden waterkerende dijken
worden verbeterd. De bagger behoeft niet te worden gestort in een depot (al of niet tijdelUk). Dit bespaart:
. depotruimte.
o traditionele dijksbouwmalerialen c.q. primaire bouwsloffen
o transportbewegingen
Bij gebruik in mitigerende maatregelen zijn de baten:
o Dure kwel- en piping remmende maatregelen in de vorm van dam- en diepwanden nabij de dijk en dus
nabij woningen of brede binnendijkse bermen zijn niet nodig.
o Geen hinder voor omwonenden tijdens de uitvoering van een mitigerende maatregel
. Geenlandschapontsierendebredepipingbermen
. Gêen sloop van woningen als gevolg van pipingbermen
. Door minder invloed op de omgeving minder bezwaar en beroepsprocedures
De negatieve waarde van bagger wordt omgêzet in positieve waarde van bouwmateriaal.
fnmn $
t&3
Syneera
f'z{'é i, i\ri:; -i.. { l{;,',tr.;"i'.,,",
o.fu
.%..áf
Y&. _
*t4*&z;
I
de Vries
& van de Wiel
Blad 54 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
3.3.2.2 Kwantitatieve voor- en nadelen
Het exploiteren van de installatie kost circa € 35,00 per ton (inclusieí afschrijving). Hiermee zijn de kosten
van versterkte baggerspecie versus storten in depot getijk, zo niet goedkoper.
De prijs van € 35,00 per ton is inclusief:
- aÍschrijving van investeringskostên in 15 jaar;
- behandeling van het effluent;
- gebruikskosten;
- exclusief landgebruik voor normaal depoill
Hierna een voorbeeld van de koslen bij baggeren volgens de "reguliere" methode met vervoers- en
stortkosten volgens kostprijzen op de reguliere markt, Ontgraven is hierin niet meegerekend omdat dit bij
versterkte baggerspecie eveneens dient te gebeuren.
Kosten vervoeren (transport per as gem.) € 10,00 pqr m3
Stortkosten klasse 4
Prijs per kuub in "regulier" werk ca.
€ 30,00 m3
€ 40,fi) m3
ln het bovenstaande voorbeeld zijn de kosten voor de aansóaf van dijkenklei (ca. € 15,00 per m3; en de
ontwerptoepassing in kwelsituaties nog niet meegenomen.
3.3.2.3 Voor- en nadelen duurzaamheid (3P's)
Versterkte baggerspecie vormt een duurzame oplossing voor het tekort aan bouw grondstoffen en het
overschot aan baggerspecie. Daarnaast biedt het ontwerpoplossingen die op dit moment nog niet mogelijk
waren.
Planet
+ minder risico's voor het milieu (geen verspreiding van verontreinigingen door bodemaÍdichtingen);
+ duuzaam ruimtegebruik (ruimtebesparend);
*' duurzame oplossing voor de slibproblematiek;
4. minder primaire grondsloffen (schaarse klei) nodig;
I minder uitstoot van CO2:
- beper.kte depotruimte nodig t.b.v buffer.
People
* geen hinder voor buurtbewonêrs tijdens uitvoering nitigerende maatregelen;
* hydraulisch transport waardoor transportbewegingen per as worden beperkt;
.{ Geenlandschapontsierendebredepipingbermen
t geen sloop van woningen als gevolg van pipingbermen
- Arbeidsintensief.
Profit
+ dure kwel en piping remmende maatregelen in de vorm van dam- en diepwanden nabij de dijk en
dus nabij woningen of brede binnendijkse bermen zijn niet nodig.
+ mogelijkheid tot het creëren van een meer gesloten grondbalans;
* volumereductie (hergebruik grof matêriaal dus minder/geen stortkosten);
+ minder dure grondstoffen nodig (momenteel têkort aan dijkenklei);
3.4 Tijdwinst
Onbekend, maar wordt wel ventacht. Tijdwinst wordt voornamelijk geboekt in procedures, omdat brede
pipingbermen (amoveren van lintbebouwing langs dijken) voorkomen wordt.
3.5 Belemmeringen/wegwerken van belemmeringen
Bevoegd gezag moet versterkte bagger als bouwstoí toestaan. Bevoegd gezag moet vergunning verlenen
voor toepassing versterkte bagger in en nabij dijken.
;
p''nn (D :vn
*&à
ce ra
i1,'r'l . r i il""iirr.:rj1,
..tu.
q"a
w ** de Vries
:-* & van de Wiel
Blad 55 van 85

lnnovaties bij Ruimte voor de Rivier
Begin van een ontwikkeling:
Mechanische eigenschappen, duurzaamheid en uitvoeóaarheid moet getest worden in laboratorla en
pilotprojecten.
3.6 Risico's / gevolgen / beheersmaatregelen
Risico:
GelvÊnste eigenschappen en duurzaamheid vallen tegen
Regelgeving staat toepassing niet toe
Gevolgen:
Geen positieÍ efect voor RvRprojecten
Beheercmaatregel:
Traditionele technieken toepassen in RvR.
fnnn @ :rmi,rurpÁrvv
g iï:ïa wiel
Blad 56 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
4 Praktijkvoorbeeld
Onderstaand is een korte uitwerking gegeven voor een maatregel betreffende een nevengeul /
uiteruaardvergraving. Dit betreft bijvoorbeeld maabegelen22123 (Uiterwaardvergraving Middelwaard /
Tollewaard). Uiteraard zijn mechanische slibontwatering en versterkte baggerspecie in vrijwel alle
maatregelen van RvR ioepasbaar mits het binnen de projectplanning past.
4.1 Ontwerptoepassingen
Oorspronkelijke situatie
Maatregel RvR: nevengeul
instabiliteil
In deze situatie is sprake van een vergraving in de uitenaraarden. Dit heeft consequenties voor de primaire
waterkering. Ook zullen baggenrverkzaamheden noodzakelijk zijn. Hierbij zal in veel gevallen ook
baggerspecie vrijkomen. Mel name bij aansnijden van watervoerende lagen kunnen kwel/piping problemen
onlstiaan in de achterliggende polder.
Hier biedt Verslerkte baggerspecie een oplossing. Door het talud te bekleden met verslerkte bagger wordt
de intreeweerstand sterk teruggebracht. Bovendien wordt de erosiebestendigheid van taluds (onder en
boven de waterspiegel) sterk verbeterd en is in veel gevallen geen bestorting meer nodig.
De baggerspecie (na mechanische ontwateÍing) kan als kemmateriaal worden toegepast in de nieuw aan te
leggen overstroombare kaden (zomerkaden) en mogelijk ook in de dijlcversterking van de primaire
waterkeringen. Daarbij kan de versterkte baggerspecie als bekledingsmateriaal van nieuw aan te leggen
dijken (zoals zomerkaden en de primaire waterkering).
Het voordeel van de toepassing van de baggerspecie boven de conventionele zandkemen in
overslroombare kaden is dat de erosiebestendigheid van dit materiaal vergelijkbaar is met die van (de veel
duurdere) kleikaden. Bovendien zijn er geen primaire bouwstoffen nodig. Ook kan het ruimtebeslag
vanwege de hoge sterkteeigenschappen van dit materiaal worden beperkt hetgeen zich manifesteert in de
steilere taludhellingen. Uiteraard is dit mede afhankelÍk van de ondergrond.
t
fcn:r (D sv"
,t'i i .j i
rOJ g *È
Cefa wá" deVries
i,^,.ir I ; í, {.ií..;,::.'r. í:,:,! Y- & van dg Wigl
Blad 57 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
4.2 Technische uitvoering voorbeeldproject
Onderstaand is per fase aangegeven hoe de technisclre uitwerking van een RvR-maatregel mel
baggerspecie eruit zou kunnen zien. Daarbij is het niet noodzakelijk dat de baggerspecie van de maatregel
zelf afkomstig is. Het betreft primair de dijkaanleg gecombineerd met de uitvoering van
baggemrerkzaamheden (uiteruaardvergraving).
Fase 1: Aanleg kem van de dijk
í. aanleg watergang met cuttezuiger
2. directe indroging vrijkomende baggerspecie met kamerÍilterpersen
3. directe toepassing Íilterkoeken in dijklichaam
kameríilterpers Balen
Fase 2: DiJkbekleding met Smart Solls
1. verdere aanleg watergang mel cuttezuiger
2. directe indroging vrijkomende baggerspecie indien noodzakelijk met kamerfilterpersen,
gecombineerde met de toevoeging van additieven voor de productie van Smart Soils
3. directe toepassing van de gestabiliseerde grond als erosiebêstendige dijkbekleding
kamertiilerpers Balen
menginstallatie
dijkaanleg Andijk
Fase 3: Afwerking en onderafdichting watergang met 3Sl
1. vervanging snijkop cutterzuiger door 3Sl rotary injection system
2. toevoeging additieven en/of bindmiddelen aan resterende wateóodem
a. mogelijkheid vastlegging restvêrontreinigingen door in situ immobilisatie
b. vergroting erosiebestendigheid waterbodem
c. mitigeren van kwel- en pipingrisico
'!
"'"wF
35/ unrÍ op zwaaiarm cutter 33l aanlegvlak
fnnn (D syne#
*? de Vries
i;re & van de Wiel
Blad 58 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
Bijlage 7 Grondgestuurd Ontwerpen
I Product: Grondgestuurd Ontwerpen
1.1 Beschrijving
Momenteel wordt op steeds meer plekken in Nederland gewerkt aan de aanleg en versterking
van dijken. Daarbij is veel hoogwaardige grond (vooral erosiebestendige klei) nodig. In de
dagelijkse praktijk blijken deze gronden steeds moeilijker leverbaar. Tegelijkertijd komt er veel
grond vrij bij bijvoorbeeld riviervenuiming en de aanleg van waterbergingsgebieden. Deze grond
voldoet vaak niet aan de vastgestelde kwaliteitsnormen voor het gebruik bij de aanleg en
versterking van dijken.
Bij de toepassing van grond, bijvoorbeeld zand als ophoogmateriaal oÍ klei als bescherming
iegen erosie, uorden scherp geformuleerde eisen gesteld aan het materiaal. In dê richtlijnen
staat meestal niet vermeld wat de gevolgen zijn als de eisen net niel worden gehaald en in
hoeverre dit op een andere manier kan worden gecompenseerd in het ontweÍp of tijdens de
uitvoering.
Voorbeeld 1: Klei met een organisch stofgehalte van 7Yo mag niet worden gebruikt als erosiebestendige
deklaag op dijken, omdat deze waarde groter is dan de eis van 5%. In de richtlijnen
staat niet vermeld welke problemen er zijn te verwachten als deze te humeuze klei toch wordt
toegepast. Een vaststelling zou kunnen zijn dat deze klei na aanbrengen dan teveel slinkt. Een
oplossing zou dan kunnen zijn om de deklaag 30 cm dikker te maken dan in het ontwerp. Wellicht
kan men deze klei dan wel gebruiken.
Voorbeeld 2: Zand dat net niet de juiste korelverdeling heeft mag volgens de RAW-eisen niet
worden toegepast als ophoogmateriaal. Mogelijk kan tijdens de aanleg van een ophoging extra
aandacht worden geschonken aan de verdichting van het zand, waardoor het uiteindelijk net zo
effectief is als goedgekeurd zand.
Door veel van dit soort voorbeelden uit te werken en de bestaande kennis hierover te vezamelen
en duidelijker in kaart te brengen, stelt men ontwerpers in staat om flexibeler met beschikbare
grond om te gaan zonder dat de veiligheid of kwalititeit in geding is.
Basisgedachte is om grondlichamen te ontwerpen aan de hand van beschikbare grondsoorten en
-kwaliteit. Hiermee kan er altijd werk met werk worden gemaaki en gaat men effectief en
optimaal om met de beperkt beschikbare hoogwaardige grondstoffen.
Door de beschikbare grond als uitgangspunt voor het ontwerp te nemen, kan men de vrijkomende
grond altijd gebruiken, al dan niet na toepassing van verbeteringstechnieken.
1.2 Voorbeeld grondgestuurd ontwerpen
Onderstaande folo laat de proefophoging àen bij de Slufter. Dit betrof de ophoging 'klei uit
baggerspecie'. Later is op deze locatie ook de Sandwichproef uitgevoerd. Deze klói voldeed niet
aan de ontwerpeisen voor ophoogmateriaal. Door uitgekiende aanpassingen in hel ontwerp en
slimme uitvoeringsmethoden kon toch een functioneel weglichaam worden geconstrueerd.
frrrmn {-'T tE F. -+
l,:--E ErJtrr:, Ert|]ÍÍtr
Van oord rc
Blad 59 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
Tevens is als bijlage het product'Watervast'toegevoegd. Watervast is een idee om de maalschappelijke
en economische risico's van overstroming bij hoogwaterpieken in de Rijn, Waal,
Maas en lJssel en de veiligheid van de burgers in het gebied te reduceren en tegelijkertijd ruimte
te bieden aan nieuwe ontwikkelingen die het landschap zullen versterken.
1.3 SÍaÍus (mate waarin de technologie al bewezen is)
ln het verleden zijn veel ondezoeken geweest naar hergebruik van grondmaterialen (klei uit baggerspecie,
grond uit boortunnels, etc.). Deze kennis is echter versnipperd en niet opgenomen in
richtlijnen voor dijken. Door bundeling van deze kennis worden nieuwe mogelijkheden gecreëerd
voor toepassing voor hergebruik van grondmaterialen. De innovatie maakt gebruik van bestaande
kennis en technieken.
2 RvR maatregel (effect of combinatie daarvan)
Het product is de toepassing van vrijkomende grond als bouwmateriaal (zowel binnen Ruimte
voor de Rivier als daarbuiten). Binnen Ruimte voor de Rivier kan gedacht worden aan:
. dijkverhogingen ofversterkingen
. nieuwe dijken in de dijkconstructie
. nieuwe dijken langs hoogwatergeulen
. afzet als zand/kleigrond.
Hierbij wordt ook rekening gehouden met de toepassing van grondverbeteringstechnieken.
Daaronder vallen ook de productinnovaties baggerspecie en Smart Soils@.
frr ulrr:
ffi,
".::ji'l:,. Hr
nL'ï F. Ë
!r' =F.
:,Ii E l!t :. El. '{
Ml
Van oord E
Blad 60 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
2.1 Maatregelen waarbij productvorm toegepast kan worden
Grondgestuurd Ontwerpen@ kan bij alle maatregelen wordt toegepast. Voorwaarde is alleen dat
tijdig in het proces voor dit concept wordt gekozen.
2.2 Randvoorwaarden bij betreffende maatregel
Vanaf het begin dient rekening te worden gehouden mel het concept Grondgestuurd Ontwerpen.
Vroegtijdig zal een fysisch onderzoek uitgevoerd moeten worden, om de civieltechnische
eigenschappen van de vrijkomende grondstromen in kaart te brengen. Dit ondezoek wordt bij
voorkeur zo veel mogelijk gecombineerd met het milieutechnisch ondezoek (kostenoverweging).
2.3 Ondersteunende procesvorm bij betreffende maatregel
Voorgesteld wordt om een exptertisecentrum bestaande uit een team van specialisten binnen
PDR op te richten. Dit zijn specialisten, die veel ervaring hebben met grond op de volgende
vlakken:
. Juridisch
. Bestuurlijk
. Techniek
Dit team kan door zijn ervaring in een vroegtijdig stadium inschatten welke oplossingen haalbaar
zijn. Momenteel wordt grond vaak als randvoonryaarde gezien na de keuze voor een maatregel.
Door in een vÍoeg stadium meer inzicht te vemreryen in de bodemopbouw en civieltechnische
mogelijkheden van de vrijkomende grondstromen kan geld worden bespaard. Het team
specialisten functioneert in dit geval als een 'denktank'. Doel is het toepassen van zoveel
mogelijk secundaire bouwstoffen uit ontgravingen in het project.
lErt ft
+L.I TR Ê Ë
.4' i-Ei E )t tll :. Err IEI
Van Oord rc
Blad 61 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
3 Haalbaarheid
3.1 Voorbeelden
De gronden welke vrijkomen uit de uiterwaardvergravingen of nevengeulen kunnen worden
toegepast in dijkverzwaringen, terpen of andere ophogingen. Voorbeelden hiervan zijn het Plan
Watervast en Spaarkaart van de ideeëncompetitie Terpen van Baggerspecie van Rijkswaterstaat.
Echter praktijkvoorbeelden van gerealiseerde werken op deze schaal zijn er weinig.
Op dit moment vindt ontgronding veelal door het bedrijfleven plaats. Deze bedrijven winnen
primaire bouwstoffen en zoeken vervolgens een functie voor het gebied na winning. Het primaire
doel is dus delfstofwinning en secundair gebiedsontwikkeling.
3.2 Kosten/baten (i.v.m. veil ig heid, rui mtelijk l

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
3.2.4 Tijdwinst
Omdat gekozen wordt voor het gebruik van vrijkomend materiaal in de te realiseren grondconstructies, kan
het voorkomen, dat deze materialen niet voldoen aan dezelfde eisen als die gelden voor primaire
bouwstoffen- In de praktijk betekent dit mogelijk dat de venrverking moeilijker is of dat een aangepast
ontwerp nodig is. Dit kan gevolgen hebben voor de uitvoeringstijd. Echter bij schaarste aan grondstoffen is
men niet meer afhankelijk van leveranciers, hetgeen ook tot minder vertragingen kan leiden.
4 Belemmeringen/wegwerken van belemmeringen
De grootste belemmering is het gebrek aan informatie over de mogelijkheden die er wellicht zijn.
Via een database van alle vrijkomende gronden, aangevuld met potentiële locaties voor toepaisingsmogelijkheden
kunnen grondstromen aan elkaar gekoppeld worden en pro-actief de mogelijkheden
en ontwerpen op elkaar worden aígestemd.
5 Risico's / gevolgen/ beheersmaatregelen
De innovatie vereist van de organisatie een extra inspanning in de ontwerp- en planvormingsfase.
Technische risico's zijn te beheersen door optimaal gebruik te maken van de bestaande kennis.
Deze is bij de indieners van dit voorstel ruim aanwezig.
Uit een inventarisatie van de voorliggende maatregelen in het kader van RvR lijken de volgende
het meest kansrijk:
' Uiterwaardverlaging Honswijkerwaarden, stuweiland Hagestein, Hagesteinse Uiterwaard
en Heerenwaard (maatregel25)
. ObstakelveruijderingMachinistenschoolElst (maatregel24)
. HoogwatergeulVeessen-Wapenveld (maatregel36)
. ZomerbedverlagingBeneden-lJssel (maatregel3g)
. Hoogwatergeul Kampen (inwisselmaatregel)
!o9r dgze maatregelen liggen de ontwerpkeuzes nog open en is nog niet aan hel MER gestart.
Ook is bij deze locaties geen sprake van een particulier iniiiatief, zodàt de overheid meei ruimte
heeft om innovaties te implementeren.
fl;nu
aElLff-1
'+:,-E E
'l trf :. Er. Elil Van oord ru
Blad 63 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
Bijlage 8 Innovatieve kribben
1 Product: Innovatieve kribben (Eilandkrib en Parallelkrib)
1.í Beschrijving
Op de Waal dienen circa 800 kribben te worden aangepast in het kader van de MHV/-
taakstelling binnen Ruimte voor de Rivier. Dit kan worden gerealiseerd door
kribverlaging. Als alternatief voor kibverlaging kunnen naar verwachting enkele
honderden kribben op innovatieve wijze worden aangepast. Het gaat hierbij niet alleen
om de benodigde waterstandsverlaging, zoals bij kribverlaging, maar vooral ook om
verbetering van de vaarwegkwaliteit (minder sedimentatie en beter stroombeeld), minder
beheer en onderhoud (minder baggerwerk en minder kans op achterloopsheid), met
daarnaast een verbetering van de ruimtelijke kwaliteit en ecologie. Dit wordt beoogd met
innovatieve concepten, zoals met de 'Eilandkrib' en met de 'parallelkrib'.
De Eilandkrib is door een consortium onder leiding van Royal Haskoning ontwikkeld in
het kader van de prijsvraag 'Kribben van de Toekomst' en kenmerkt zich door een
verlaagd gedeelte achter de huidige kop van de krib, in combinatie met een
druppelvormige uitbreiding van de kop in stroomÍichting (deze aangepaste kop voÍmt her
'eiland'). Deze vormgeving is tot stand gekomen als 'antwoord' op een uitgebreide
functionele inventarisatie van functies en effecten.
De Parallelkrib is in het kader van de DVR-studie door Rijkswaterstaar RIZA en Oost-
Nederland naar voren gebracht als mogelijk alternatief. De Parallelkrib is in een bepaald
opzicht een verder stadium van de Eilandkrib, waarbij de eilanden één aaneengesloten
doorgaande dam vormen. De werking van de Parallelkrib is daarmee tot op zekere hoogte
vergelijkbaar met de Eilandkrib. Een duidelijk verschil is wel dat bij de Parallel-kribben
geen directe (= zijdelingse) uitwisseling tussen kribvak en vaarweg meer plaatsvindt,
terwijl dit bij de Eilandkrib nog wel gebeurt. De Eilandkrib is daarmee een modificatie op
de huidige kribben, terwijl het systeem van kribben en kribvakken bij de Parallelkrib
ingrijpend wijzigt.
1.2 Schema / Íoto SÍaÍus
EILANDKRIB
Artist impression van de Eilandkrib
Blad 65 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
PARALLELKRIB
Schetsmatige dwarsdoorsnede Parallelkrib
Schetsmatig bovenaanzicht Parallelkrib
1.3 SÍaÍus (mate waarin de technologie al bewezen is)
Gezien de schaalgrootte van de kribaanpassingen is een goede verificatie van de
effectiviteit van de verschillende vormen van kribaanpassing, inclusief de voorziene
integrale kribverlaging, op zijn plaats. In het kader van de prijsvraag is overigens wel al
verkend wat de mogelijke werking van de Eilandkrib zal zijn en waar eventuele
kennisleemtes liggen. Op basis hiervan is een voorstel uitgewerkt voor nader onderzoek
voor alle relevante aspecten.
Naast een pilot voor innovatieve kribverlaging (de innovatie is hier vooral gericht op de
realisatie), zou het wenselijk zijn om hierbij ook enkele Eilandkribben aan te leggen, en
indien mogelijk ook enkele Parallelkribben. Door de Innovatieve Kribben in het
onderzoek te betrekken, kan een volledig beeld ontstaan van de potenties van uitvoeringsén
vormgevingsinnovaties.
2 RvR maatregel (effect oÍ combinatie daarvan)
Op die trajecten waar geen vaarwegrestricties zijn, ligt het voor de hand om de kribben
integraal te verlagen. Deze werkwijze wordt thans voorzien voor de Beneden-Waal. Op
andere locaties langs de Waal en mogelijk ook langs het Pannerdensch Kanaal (wanneer
de uiterwaardverlaging bij Huissen niet zou worden uitgevoerd) zouden Innovatieve
Kribben kunnen worden toegepast. Hierdoor wordt ter plaatse niet alleen de taakstelling
gehaald, maar worden ook de vaarwegkwaliteit (minder sedimentatie en beter
stroombeeld) en ruimtelijke en ecologische kwaliteit verbeterd.
3 Haalbaarheid:
3.1 Voorbeelden
lntegrale kribverlagine ligt als maatregel voor de hand, de kribben liggen immers thans
doorgaans te hoog als gevolg van de autonome bodemdaling. Kribverlaging kan goed
worden toegepast waar geen vaarrestricties zijn. Indien dit wel het geval is, kan de
scheepvaart last krijgen van de sedimentatie; bovendien kan een deel van het
waterstandsverlagend effect door de sedimentatie teniet worden gedaan. In principe zal

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
rnéér baggeronderhoud nodig zijn om de benodigde vaardiepte (en mogelijk ook de
beoogde waterstandsdaling) te kunnen blijven garanderen. Een complexe factor is dat in
het baggeronderhoud lokale effecten een grote rol spelen, zoals de kribvlammen. De
sedimentatie bij integrale kribverlaging is naar ons idee nog niet afdoende onderzocht.
De Eilandkrib is tot stand gekomen op basis van een uitgebreide functionele
inventarisatie en inschatting van beoogde en wenselijke functies en effecten. Centraal
hierin staat een betere stroomgeleiding én extra beschutting van de kribvakken. Hierdoor
kan meer sediment in de kribvakken worden geborgen en ontstaat een minder ondiepe, en
minder onregelmatige bodem in de vaargeul. De werking van dit concept moet nog in de
praktijk worden getoerst.
De Parallelkrib is een verdergaand concept ten aanzien van de beschutting van de
kribvakken: deze zijn bij lagere afvoeren geheel afgesloten van het naastliggende
zomerbed. In sommige aspecten lijkt deze oplossing op de Eilandkrib, maar een en ander
dient zeker nog verder te worden onderzocht en in de praktijk getoetst.
3.2 Kosten/baten (Ívm veiligheid, ruimtelijk twaliteit, draagvlak,
duurzaamheid PPP)
Bij de prijsvraag zijn de kosten voor de Eilandkrib aan de hoge kant geschat (mede op
basis van een relatief groot eilandgedeelte). Onder meer door toepassins van een kleiner
en meer druppelvorrnig eiland kunnen deze kosten aanzienlijk omlaag worden gebracht
(dit is een onderwerp voor nader onderzoek). Ook na optimalisatie, zal de Eilandkrib
mogelijk wat duurder zijn dan integraal verlaagde krib. Daartegenover staan echter vele
voordelen, zoals hiervoor reeds aangestipt. Hiervan is de besparing op baggerkosten een
'hard' economisch gegeven. welke gekapitaliseerd direct in mindering kan worden
gebracht op de aanlegkosten. Ook de kleinere kans op achterloopsheid kan in gelcl
worden uitgedrukt. Daarnaast is sprake van een betere scheepvaartgeleiding (beter
stroombeeld en betere zichtlijnen), waardoor een bijdrage aan de veiligheid wordt
geleverd. Verder bieden de Innovatie Kribben meerwaarde in landschappelijk en
ecologisch opzicht, waarbij vooral de directe ecologische verbinding tussen de
kribvakken moet worden genoemd.
De Parallelkrib heeft veel van voorgaande voordelen met de Eilandkrib gemeen. Zonder
hieraan gerekend te hebben, lijkt dit type krib vanwege de doorlopende dam duurder te
zijn dan de Eilandkrib. Een functionele afwijking ten opzichte van de Eilandkrib is dat de
bij de laatste beoogde zijdelingse sedimentinvang in de kribvakken niet kan optreden;
daar staat tegenover dat er in lengterichting tijdens hoogwater wél sediment kan worden
ingevangen.
Qua maatschappelijk draagvlak kan de Eilandkrib in het voordeel zijn, omdat rJeze krib
slechts een modificatie is van de huidige kribben" waarbij de kribvakken zijdelings in
open verbinding blijven n'tet de vaargeul.
Mocht het in de toekomst nodig zljn, om alsnog tot parallelkribben over te gaan, dan
kunnen de eilanden van de Eilandkribben te zijner tijd worden verlengd. Het omgekeerde
geldt voor Parallelkribben, waarbij zonodig delen van de dam kunnen worden
weggehaald (nret lokale verhoging van de resterende eilanden) dat Eilandkribben
overblijven.
Blad 67 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
3,3 Tijdwinst
Binnen het programma Ruimte voor de Rivier moeten zeeÍ vele kribben worden
aangepakt en dit belangrijke onderdeel staat dan ook onder tijdsdruk. De beste strategie
lijkt thans om de 'no-regret' kribverlagingen onverkort en spoedig te realiseren en
parallel daaraan zo spoedig mogelijk een pilot uit te voeren. In deze pilot kunnen enkele
kribben worden verlaagd (uitvoeringsinnovatie) en kunnen enkele Eilandkriben en zo
mogelijk ook enkele Parallelkribben worden aangelegd en gemonitored. Dit geeft de
ruimte om op die trajecten waar Innovatieve Kribben écht relevant zijn. deze daar ook
daadwerkelijk op een gevalideerde wijze te kunnen toepassen. De tijdsduur voor de bouw
van de Innovatieve Kribben zal naar verwachting weinig afwijkend zijn van die van
integrale kribverlagin g.
4 Belemmeringen/wegwerken van belemmeringen
De belangrijkste belemmering is thans dat beide Innovatieve Kribben niet ziin
onderzocht. Dit geldt overigens ook voor de voorgenomen integrale kribverlaging en ook
voor mogelijke anderc vormen van Innovatieve Kribben (zoals uit de prijsvraag naar
voren zijn gekomen). Het belangrijkste knelpunt is daarbij niet de beoogde
waterstandsverlaging: deze is relatief eenvoudig (dat wil zeggen: op meerdere manieren)
te realiseren. Het zijn de morÍblogische effecten, die naar onze mening voor álle
kribaanpassingen nog onvoldoende bekend zijn.
Een pragmatische aanpak om dit knelpunt aan te pakken is door het uitvoeren van de
pilot, met inbegrip van enkele kribverlagingen (uitvoeringsinnovatie) én enkele kribben
welke worden aangepast tot Eilandkrib en zo mogelijk ook enkele kribben en kribvakken.
waar het Parallelkrib-concept wordt aangelegd. Door monitoring en parallelle studie van
te verwachten en gemeten effecten, kan dan snel inzicht worden verkregen in de meest
sail lante morfologische effecten.
Door tegelijkertijd zoveel mogelijk integrale kribverlaging op te pakken op die trajecten
waar geen vaarwegbelemmering is, wordt aan de Innovatieve Kribben bij gebleken -eoede
functionaliteit tijdens de pilot ruimte geboden om nog tijdig op de relevante lokaties te
worden aangelegd. Hierbij dient vanzelf.sprekend vooraf ook afdoende inzicht te ziin
verkregen in de economie van de Innovatieve Kribben: reductie aanlegkosten door
optimalisatie, meenemen van besparingen op onderhoud en zo mogelijk kwantificeren
van bijkomende voordelen.
5 Risico's / gevolgen/ beheersmaatregelen
De risico's brj aanleggen van Innovatieve Kribben wijken niet wezenlif k af van die bij het
verlagen van bestaande kribben en kunnen als klein en beheersbaar worden bestempeld.
De risico's ten aanzien van het firnctioneren. wat betreft de beoogde initiële waterutandsdaling.
zijn klein en zeker nadat de pilot met succes is afgerond.
Wattneer de pilot qua vaarrestricties niet op een kritieke plaats wordt aangelegd. kunnen
de aangepaste kribben, inclusief de Innovatieve Kribben. na afloop van de pilot gewoon
Blad 68 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
blijven liggen. Er blijft dan een zichtbaar 'monument' over van de innovatie-impuls van
het Ruimte voor de Rivier project.
Het is van belang om ook de morfologische en andere effecten (zoals scheepvaartveiligheid)
in beschouwing te nemen. De morfologische effecten zijn vooral van belang
voor het toekomstige beheer, zoals het baggeronderhoud en de kans op achterloopsheid.
Verwacht wordt dat de Eilandkrib op dit punt minder onderhoud zal vergen dan de
integraal verlaagde kribben. De pilot, versterkt met een ondersteunende analyse, zal ook
hier afdoende antwoord op kunnen geven.
Blad 69 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
Frjl*g* * Êr=nGr.êtiev* ËyrGrkËwerkÊng
Innovatie en versnelling door:
. betere doelomschrijving
. versnelde selectie
o interactie met burger en omgeving
1.1. Probleem
Binnen het programma Ruimte voor de Rivier is de behoefte uitgesproken om kansen
te bieden om breed nagestreefde vernieuwingen te onderzoeken en te realiseren. Deze
wens is onderschreven door overheden, ingenieursbureaus en marktpartijen:
o Overheden hebben moeite om innovaties mogelijk te maken in bestaande
procedures en planstudies;
. Burgers en bedrijven vragen om vernieuwingen in planontwikkelingen en
uitvoering;
o Marktpartijen ervaren moeilijkheden met betrekking tot tijdsduur en
toenemende transactiekosten.
De beoogde vernieuwingen die in de PDR worden nagestreefd hebben betrekking op
productinnovaties, procesinnovaties en versnellingsmogelijkheden.
In deze memo wordt met name gekeken naar de procesvemieuwingen, en dan met
name a) betere doelomschrijvingen; b) versnelde selectie en c) interactie met burger
en omgeving.
Om de traditionele aanpak en rolverdeling van opdrachtgever en opdrachtnemer te
doorbreken is vernieuwing van het proces en de samenwerking nodig. Dit zou moeten
leiden tot betere projecten (in geld, in kwaliteit, in tijd en in draagvlak).
De uitdaging is om twee of drie projecten op een andere wijze in de marktte zetten.
Beter is om te zeggen met de markt tot uitvoering te brengen. Dit biedt ook
mogelijkheden om naar andere samenwerkingsvorÍnen, zoals (project)allianties, te
kijken.
1.2. Oplossing
In de workshop, georganiseerd door PDR, zijn vele ideeën en wensen voor
procesinnovatie ter tafel gekomen. Drie concrete kansen hebben betrekking op de
interactie tussen initiatiefnemer(s) en betrokkenen (met nÍrme marktpartijen en
burgers). Het betreft:
Blad 71 van 85

lnnovaties bij Ruimte voor de Rivier
1. Eerder en intensiever betrekken van marktpartiien en burgers
In veel wensen en ideeën komt terug dat de betrokkenheid van marktpartijen
en eindgebruikers (burgers) eerder en intensiever moet zin, en zichuit zou
moeten strekken over de planvoorbereidings-, planontwikkelings-, planstudie
en uitvoeringsfase. Feitelijk gaat het om het (nog) vroegtijdiger vervlechten
van de planontwikkeling en de marktbenadering (aanbesteding).
2. Vroegtiidige selectie
In de huidige contracteringssystematiek wordt aan de hierboven omschreven
gewenste betrokkenheid nog wel eens voÍn en inhoud gegeven door het
organiseren van een marktconsultatie. Marktconsultaties (in de breedste zin)
leiden weliswaar tot veel informatie voor de initiatiefnemer(s), maaÍ deze
informatie heeft in diversiteit zo'n breed spectrum dat deze in de praktijk niet
tot concrete oplossingen leidt. De markt is immers een breed begrip,
marktpartij en hebben uiteenlopende visies.
Voor burgers en overige betrokkenen geldt veelal de wens dat eerder concreet
duidelijk moet zijn wat de ingreep voor hen betekent. Dat betekent eerder
zicht op wat er gaat gebeuren en hoe dit zal worden uitgevoerd
(werkmethodieken, planning, overlast). Betrokkenheid van burgers in een
vroeg stadium biedt kansen om hun wensen in de planvorming mee te nemen.
Echter wanneer naast de initiatiefnemer ook de uitvoerende partlj aan tafel zit,
kunnen deze wensen in haalbare afspraken worden omgezet.
3. Goede. open. doelomschriiving
Duidelijk is dat bij deze vonn van marktbenadering geen uitgekauwde
planstudies en ontwerpen de basis geven voor het project,maar dat er gewerkt
moet worden met adequate vraagspecificaties (zuiver functioneel
specificeren), maar beter nog met een goede doelomschrijving voor het
project. Juist dan kan de bij de marktpartijen aanwezige kennis op een zuivere
manier worden losgemaakt en kunnen de marktpartijen hun kennis benutten
om in een aanbestedingsprocedure (in concuffentie) een voordeel te behalen.
De praktijk is dat dit nog slechts sporadisch voorkomt.
Blad 72 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
Gew ens t e opl o s s inssr i c hting :
Het doel is om in een eerder stadium een goede interactie tussen alle
betrokJcenen bii een project te lvijgen. Deze verbeterslag vraagt dat niet de
marV, msar de aannemer eerder aan tafel zit. Dit betekent een vroegtijdiger
selectie, waarbij aanbesteed wordt op andere criteria dan prijs alleen. De
vorm waarin dit kan plaatsvinden, kan variëren van concurrentie gerichte
dialoog tot en met ontwikkelcompetities. Marlctpartijen geven de voorkeur aan
een lrorte selectie en een aanbieding op hoofdlijnen, met een goede open
doelomschrijving, waardoor kennis en innovatie tot een concurrentievoordeel
leidt, maar daarnaast ook de (veelal slechts gedeelteltjk vergoedde)
tenderlco sten ge drula kunnen w or den.
Dit waagt:
I Besluitvaardigheid van bestuurlijke partijen;
I Acceptatie van de marhpartijen van de oraekcrheden die er in de woege
íos"s bestaan ten aaraien van proces, tijdpad en scope.
1.3. Huidige situatie en voorbeelden
In de waterbouw wordt nog relatief weinig gewerkt met boven beschreven aanpak.
Inmiddels is er vanuit de droge infrastructuur enige ervaring opgedaan met vormen
van concurrentiegerichte dialoog. Binnen de gebiedsontwikkelingen is er ervaring met
de toepassing van prijsvraagvoÍïnen en competities waarin op basis van een
omschreven programma (ie zou dat doelomschrijving kunnen noemen) een visie en
aanpak vanuit de markt wordt gevraagd.
Voorbeelden:
o Sanering Oostergasfabriek (OG is gemeente Amsterdam): 2efase is alliantie;
hectische binnenstedelijke omgeving; complex vraagstuk; planning & budget
staan vast
. Betuweroute (OG is ProRail): alliantiedeel is succesvol met name op de
bitische succesfactoren "omgeving", "planning" en "budget"
o A-2 Eindhoven (OG is RWS): beperken verkeershinder gedurende
doorstroming
. Tweede Coentunnel (OG is RWS): concurrentiegerichte dialoog;
o A-2 Hooggelegen (OG is RWS): concurrentiegerichte dialoog uitmondend in
alliantie; leerffict van Tweede Coen zichtbaar meegenomen aan OG- en aan
ON-zijde
. Wieringerrandmeer (OG is provincie Noord-Hollond, gemeente Wieringen en
gemeente Wieringermeer): ontwiklrelcompetitie met als basis een brede
uitvraag; prijswinnaar mag exclusief onderhandelen over PPS contract
Blad 73 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
KosMos-onderhoud (OG is RWS): onderhoud aan lamstwerkBn,
concurrentíegerichte dialoog; opdrachtgever heeft nek durven uitsteken op
diverse fronten
P er @ol der (OG is pr ovincie) : geb ie ds ontw ikkel ingspr oj e ct, pr ij sw aag ;
prijswinnaar mag onderhandelen over qannemen van het werk
Het actuele overzicht van de PKB-projecten maakt inzichtelijk dat het voornemen is
alle projecten na het doorlopen van planstudies en het vastleggen van het ontwerp (na
besluit staatssecretaris SNIP 3) op de markt te brengen. Dit geldt voor RvR-projecten
vanuit alle initiatiefnemers (PDR, waterschappen, gemeenten, provincies). Van
vroegÍijdige betrokkenheid is derhalve geen sprake.
1..4. Selectie
Om te komen tot vroegtijdige en snellere selectie kan worden geselecteerd op basis
van een plan van aanpak. (Voor)selectie van marktpartijen vindt plaats op basis van
een op te stellen plan van aanpak. Voor de verdere uitwerking kan dan verder worden
gegaan met twee of drie partrjen.
Om de publieke belangen goed te kunnen borgen en de private partijen optimaal de
mogelijkheden te geven moet het Plan van Aanpak voor de selectie aan een aantal
criteria voldoen. Een aantal kritische succesfactoren kunnen daarbij worden
onderscheiden.
I. Managementplan
In het management plan zal expliciet een visie moeten worden gepresenteerd op de:
. Samenwerking;
. Integrale aanpak;
. Beheersing kosten en opbrengsten;
o Innovatie en creativiteit;
o Kwaliteitsborgingenrisicobeheersing.
2. Omgevingsmanageme nt
In een goede uitvraag is het basisprogramma opgenomen voor verschillende
ruimtelijke opgaven.
Een kritische factor in de opgave is de wijze waarop een project op een duurzaÍne en
waardevaste wijze kan plaatsvinden. Enerzijds stelt dit hoge eisen aan de interactie
met vele belanghebbenden en betrokkenen. Anderzijds vraagt het plan van aanpak om
een visie op discussies rondom diverse omgevingsvraagstukken.
Blad 74 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
3. Veiligheid en ruimteliike lo,valiteit : verschillende proqramma's
De aanleiding van alle RvR-projecten is allereerst het realiseren van een langdurige
verbetering van de waterafi'oer. Nevengeschikt daaraan is de doelstelling om de
ruimtelijke kwaliteit van een gebied te verbeteren. In een aantal projecten wordt een
samenhangend pakket opgesteld van ruimtelijke ingrepen op het terrein van natuur en
landschap, infrastructuur, woningbou\À/, leefbaarheid ed.
Het plan van aanpak moet inzicht geven hoe in de verdere plan- en
proj ectontwikkeling genoemde doelstellingen gewaarborgd blij ven.
4. Systems-enqine er ing
Om te komen tot de gewenste integrale opgave voor een project is het onontkoombaar
te werken met een methodiek om de doelomschrijving nader uit te werken en in een
aantal gevallen geïntegreerde contracten functioneel te specificeren. De aanpak om de
private partijen een rol te geven vanaf planontwikkelig, ontwerp naaÍ bouw en
(toekomstig)beheer zal moeten worden vastgelegd en vraagt derhalve om een visie
van private partijen en uitwerking in het plan van aanpak.
5. Organisatie en risicobeheersing
Het plan van aanpakzal een concrete uitwerking moeten bevatten van de entiteit die
het project danwel de gebiedsontwikkeling zal uitvoeren.
Tot slot zal in het plan van Íuulpak een voorstel moeten komen op welke wijze met
verschillende risico's in tijd en geld kan worden omge gaarn.
Voor het risicomanagement zijn verschillende methodieken beschikbaar.
Afspraken over het verdelen van risico's en voordelen vraagt een systematische
benadering van het identificeren van risico's en het waarderen en beprij zenvan
risico's (verlies van investeringen, mislopen van verwachte winsten). Het plan van
aanpak moet aangeven hoe het risicomanagement er uit ziet enwelke
beheersmaatregelen denkb aar zijn.
Wanneer de markt te betrekken bij ventechting
In het algemeen blijld uit studies dat een belangrijke voorwaarde voor een
succesvolle PPS een duidelilrc definitie is van de publieke vraagstelling en van
hetgeen vqn de marlí wordt verwacht. Voor veruIechtingtrojecten zal hetzelfde
gelden, want het gaat om een voor-waarde die marltpartijen vaak stellen voor hun
b e tr o klre nhe id in pl anv ormin g.
Infrastructurele projecten komen echter tot stand in een arena van vaak tegenstrijdige
politielre belangen tussen rijksoverheid, Iagere overheden en omgeving. De risico's in
deze politieke arena zijn voor een marldpartij vaak moeilijk in te schatten en voor
haar zelrer niet beheersbaar. De doorloopttjd voor het ontstaan van voldoende
politiek draagdak is in de praltijk vaak langer dan de bedrijfseconomische horizon
van de meeste marldpartijen. Om deze reden zal voor de meeste vervlechtingtrojecten
gelden dat ventlechting op ztjn vroegst lwn aanvangen als voldoende
omgevíngsdraagvlak is ontstaan, zodat de marld een voldoende heldere vrasg
Blad 75 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
voorgeschoteld bigt.
Yervlechting zal dus voor iedere project maatwerk zijn. Per project zal moeten
worden nagegaan of en hoe vervlochten kan worden met daarbij zoveel mogehjk
meertvaarde. In een woeg stadium zal - bij voorkeur ín de verkenningenfase - per
proiect een optimale vervlechtingprocedure moeten worden ontwikJreld op basis vqn
een goede analyse van het project met zijn bestuurlijke en politieke omgeving (de
zo ge he ten " morld s c an " )
De vraag knn echter ook worden omgedraaid, namelijk wanneer ziet de marld
voldoende kansen om in het project te willen stappen. Laat daarom de marld zelf
hierin adviseren. Een markpartij kan zelf uiteindelijk het beste bepalen welke
omgevingsrisico's zij naar zich toe wil trekAren en welke ksnsen daar tegenover staan
om wel woeg in een project te stappen en dus meer vrijheid maar ook risico's te
accepteren.
De reactie van de marld zal de publieke parttj moeten overtuigen von de meer-vyaarde
om op een bepaalde wijze te gaan vervlechten. Ntet elk project leent zich voor
vervlechting, biivoorbeeld ols het Hein is of weinig complex. Zijn er lmppelingen met
gebiedsontwildreling die het project te complex maken afjuist aantrekkelijk voor
woege marWinschakeling? Welke politiekbestuurlijke, ruimtelijke en rechterlijke
oruelrerheden spelen er?
1..5. Randvoorwaarden / criteria
Om gewenste vernieuwingen in de marktbenadering te kunnen realiseren moet
voldaan worden aÉul een aantal voorwaarden zoals:
o Duidelijke doelomschrijving met een vertaling naar programma (wateropgave,
ruimtelijk programma ed.);
o Uitvraag (doelomschrijving) bestuurlijk accorderen (publiek huis op orde);
. Gezonde concuÍïentie, maar snel trechteren naar 213 partrlen;
o Selestie op compententies opdrachtgever en marktpartijen;
. Duidelijke gunningscriteria: prijs / kwaliteit I dwxzaamheid / organisatie &
aanpak / risico- en kostenbeheersing; gunning op basis van EMVI met
'ondergeschikte' rol van de prijs;
o Werken met bonus / 'incentives';
. Harde criteria voor beheersing planontwikkelingskosÍen I transactiekosten.
Om een selectie te kunnen maken voor projecten is een nadere uitwerking
gemaakt van criteria die gerelateerd kunnen worden aan de 40-RvR-projecten.
Criteria zijn opgenomen in de bijlage. In de workshop zijn projecten nader
geselecteerd.
Blad 76 van 85

lnnovaties bij Ruimte voor de Rivier
2.1. Koppeling met RvR
De uitdaging is om binnen het maatregelenpakket van ruimte voor de rivier enkele
projecten te benoemen die zich lenen voor een doelomschrijving (programma) en een
snellere selectie.
Op basis van verschillende criteria kan hier naar gekeken worden. Te denken valt aan:
o Wens en noodzaak voor integraliteit en kwaliteit;
o Wens om als publiek-private entiteit als managing-ontwikkelaar op te treden
voor een gebiedsontwikkeling;
o 'Wens om resultaat te bereiken;
o Wens om beheer en 'operate' mee te nemen;
o Betere risico- en kostenbeheersing;
. Beperken transactiekosten.
Z.2.Mogelijkheden projecten
In de workshops is vastgesteld dat procesinnovaties zichmet name lenen voor
rivierverruimingsprojecten in een omgeving van gebiedsontwikkeling. Een snelle
analyse maakt duidelijk dat een aantal projecten passen in genoemde criteria. Te
denken valt aan:
l) IJsselsprong Zutphen; PPS-mogetijkheden
2) Noordw aard; alliantie-vorÍnen
3) IJsseldelta Kampen; PPS-mogelijkheden
4) Nijmegen; PPS-mogelijkheden
Blad 77 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
A ntw i kke I i n g s co m petiti e
Ontwikkelingscompefiïies óesfaan nog niet zo lang. Een ontwikkelingscompêtitie is een
methode om de juiste ontwikkelaar te vinden. Bij deze competÍtie nodigen opdnchtgeverc
meerdere (prcject- cA gebieds)ontwikkelaarc uit om een ontwerp op te sfellen en op Dasis
daawan een financiële aanbieding te doen, dan wel deze te laten vergezellen van een
0ustnesscase. Het is ook mogelijk dat ontwikkelaars worden uitgenodigd om een voorstel te
doen voor een te realiseren project op óasrb van een vasfgesÍe/de prijs. Het gaat om het
maken van een afweging Í{rssen het beste ontwerp en de DesÍe prijs.
Co n c u rrenti eg e rt c hb d i a I oog
De concunentiegerichte dialoog ls een flexibele procedure waarin de aanbesteder met iedere
gegadigde een dialoog over alle aspecten van de opdncht kan houden. De concurrcntie mag
evenwel niet worden beper( of verstaord.
Op basus van de aankondiging in het Europese Publicatieblad melden marWpaftijen zich en
vindt se/ecfie plaats. Met geselecteerde gegadigden vindt veruolgens "een dialoog plaats met
het doel na te gaan en te hepalen welke middelen geschikt zijn om zo goed mqelijk aan de
behoeften van de aanbesteder te voldoen".
Alle aspecten van de opdracht mogen in de dialoog worden besprcken.
De aanbesteder mag bepalen dat de prccedurc in opeenvolgende fasen vertoopt zodat het
aantal te bespreken oplossingen kan worden beperkt aan de hand van de gunningcriteia.
Rekening haudend met vereiste flexibiliteit en hoog oplopende kosten van de deelnemers
mag de aanbesteder bepalen dat op basis van voonf aangegeven gunningcriteria het aantal
inschriivingen waarover verder wordt gesproke n of onderhandeld, gefaseerd wardt beperkt.
De aanbesteder dient in de dialoqíase Íoe te zien op gelijke behandeling van atle
inschríivers, ondermeer door geen informatie fe yersfre kken die sommige inschrijverc kan
bevoordelen boven andere.
Andeniids mag de aanbesfeder een voorgestelde oplossing of andere door een gegadigde
verstrekte vertrouwelijke inlichtingen niet aan andere deelnemers bekendmaken.
De dialoog wordt vooftgezet tatdat de aanbesteder, zonodig na vergelijking, kan aangeven
welke oplossing(en) aan zijn behoefte voldoet. De aanbesÍeder venoekt deelnemerc hun
definitieve inschrijvingen in te dienen op bass van de voorgesfelde oplossing(en). Na
definitieve inschrijving mogen inschrijvingen wel worden toegelichí geprea.seerd en
nauwkeuriger amschreven maar de Dasiselementen in de inschrijving mogen niet meer
wezenlijk wijzigen.
De aanbesteder kiesf aan de hand van de gunningcriteria de "eaonomisch voordeligste
inschrijving" (laagste pijs is overigens niet toegestaan).
Alliantie
Geen traditionele rolverdeling opdrachtgever en opdrachtnemer. ln het deel onder het
Alliantiecontrcct dragen de overheid en de marktpartij samen de nsrbot die zij samen het
besfe kunnen beheersen. De paftijenwerken samen doorhun eigen specifieke expertise in te
brengen en delen in winst dan wel verlies. Alles dnait om vertrouwen.
Blad 78 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
3.3. Voor- & nadelen
Vanuit het aanbestedingsrecht zijn er weinig belemmeringen met betrekking
tot vervlechting met tracélm.e.r.-procedures. Voor vervlechting is het een kwestie van
uitwerking binnen de kaders van het aanbestedingsrecht om de gezachte meerwaarde
mogelijk te maken. Zowel de onderhandelingsprocedure als de concurrentiegerichte
dialoog bieden hiertoe voldoende mogelijkheden.
Van de mogelijke aanbestedingsprocedures lijkt de concurrentiegerichte dialoog het
meest in aanmerking te komen voor optimale vervlechting met de m.e.r.-procedure,
omdat de procedure speciaal ontworpen is voor complexe infrastructurele projecten.
Reden om te vervlechten:
o Kansen benutten die het oplevert als private partijen eerder worden betrokken
in het planologisch proces. In de klassieke situatie waarbij de
aanbestedingsprocedure pas start als het tracébesluit is vastgesteld, is het
tracébesluit bepalend geworden voor mogelijke oplossingen. De ruimte voor
creativiteit van marktpartijen is dan beperkt. Als een slimme oplossing buiten
het tracébesluit gaat, dan valt deze oplossing helaas meestal buiten de boot.
Door daarentegen marktpartijen reeds in de planfase te laten concurïeren met
creatieve oplossing€fl, mag men verwachten dat een optimale oplossing uit de
bus komt.
o Daarnaast is de verwachting dat door het parallel schakelen van procedures en
de betrokkenheid van zowel overheid als markpartijen een verzakelijking van
de planstudiefase zal plaatsvinden.
Niet alleen zullen waarschijnlijk explicietere afspraken (moeten) worden
gemaakt, maar ook wordt er sterker gestuurd op tijdige en juiste nakoming van
de afspraken doordat een externe(commerciële) partrj betrokken is. Dit geeft
mogelijkheden voor enerzijds meer budgetzekerheid en anderzijds een betere
beheersing van termijnen waardoor tijdwinst is te behalen in de doorlooptijd
van infrastructurele proj ecten.
o Een andere reden om te vervlechten is dat de informatie waarop de
besluitvorming van het project wordt gebaseerd veel "harder" is. Het idee is
bij vervlechting besluitvorming te laten plaatsvinden op basis van
onderliggende aanbiedingen, zodatde kwaliteit van de besluitvorming
verbetert. In de klassieke situatie wordt immers door de overheid een eigen
inschatting gemaakt of iets technisch haalbaar is en hoeveel een oplossing
kost. De inschattingen bewijzen zichechter pas in de aanbestedingsprocedure
en dat is veel later in de tijd. Bij vervlechting wordt dat moment nÍurr voren
gehaald; aan de beslissingen in de planvormingfase liggen immers
gecommitteerde aanbiedingen ten grondslag die prijs en techniek garanderen.
Blad 79 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
Voordelen
o Conceptuele wijheid voor marktpartrjen;
I Inspraak en besluiworming op ruimtelijke"harde" informatie (aanbiedingen)
in plaats van eigen inschattingen;
o Al in een heel vïoeg stadium discussie met marktpartijen over de
risicoverdeling en het wordt snel duidelijk welke risico's de markt bereid is te
nemen;
. Inspraak en besluitvonning op "hardeo'infonnatie (aanbiedingen) in plaats van
eigen inschattingen;
. Door 'owoegeo'discussie met markt over de risico's worden deze snel helder
gemaakt en kunnen in een woeg stadium mitigerende maatregelen worden
getroffen.
Nadelen
. Aftrankelijk van mornent waaÍop vervlechting start korter tot lange
doorlooptijd in verhouding tot de doorlooptijd van reguliere
aanbestedingsprocedureso aftrankelijk van de keuze is de belasting voor de
markÍ zwaarder;
o Relatief hoger procesrisico op verschillende uitkomsten
aanbestedingsprocedure en m.e.r. -procedure;
o Lage concurrentiednrk na voorlopige gunning;
o Ingewikkeld proces met relatief veel partijen die moeite zullen hebben met het
begrijpen en goed toepassen van het concept dat achter vervlechting ligt.
3.3. Tijdwinst
Tijdwinst kan vooral gerealiseerd worden door vooraf het project goed te beoordelen
op zijn bestuurlijke dan wel omgevingscomplexiteit.
Kortere periode voor planontwikkeling moet mogelijk zijn. Tijden voor ruimtelijke
procedures ed. blijven gelijk.
Door het vervlechten van de planstudie met de marktbenadering kan fors tijd worden
gewonnen. Een concuffentiegerichte dialoo g met bij behorende (vastgesteld)
dialoogproducten moet binnen 8-12 maanden te realiseren zijn.
Het vervlechten van planologische en aanbestedingsprocedures heeft de volgende
doelstellingen:
Een zo vroeg mogelijke inzet van marktpartijen;
Blad 80 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
Start vervlechting vóór de startnotitie, marktpartijen wordenzo vroeg mogelijk
betrokken. Dit model wordt in onderstaande figuur schematisch weergegeven. Er is
één vervlechtingprocedure weergegeven in plaats van parallelle procedures. Hiervoor
is gekozen omdat het bij vervlechting gaat om de integratie van de verschillende
procedures.
B e lmopt e b e s c hr ij v ing fi guur, hi e r bij w or de n v ijf fas en onder s c he iden :
A- Starífase; De rijksoverheid en bestuurlijke omgeving leggen het draagvlak voor
het project vast in een bestuursovereenkomst.
B. Detinitiefase; Met een dergelijke eerste ronde wordt bereiV dat een snelle selectie
wordt gemoald van lwnsrijke ideeën.
C. Ondenoelcsfase; Aan de lwnd van de richtlijnen onderzoeken de deelnemers hun
oplossing op alle relevante fficten.
D. Uitwerhingsfase; De deelnemer met de voorlceursaanbieding werV deze uit voor
het ontwerptracébesluit dat ter inspraak en advisering wordt voorgelegd. Tenslotte
worden ontvangen reacties ver-werld ten behoeve van het nacébesluit.
E- Realisotiefose; Tenslotte wordt het project gerealiseerd door de marlípartij. Dit
gebeurt in een contractrelatie met de opdrachtnemer. Uit de beschrijving blijV dat
het bii venilechting in essentie gaat om de drie beslismomenten w&ffop de procedures
daadwerkclíik worden vervlochten. We noemen die momenten de "fuiopen".
Belangriik is dat tiidens de lmopen een goede afstemming van informatiestromen en
besluitvormings-kaders plaatsvindt. Anders is er grote kans dat de procedures zowel
in tiid als in inhoud niet meer synchroon verlopen. Hoe minder verschil, hoe meer
knns op succes. In de figuur is de eerste btoop rondom de startnotitie, de tweede
rondom het standpunt en de derde rondom het tracébeslurt.
Blad 8l van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
Eerste Ronde
ru
Tracé/m.e.r.-
Verkenning
Startfase
Aanbestedings-
DeÍinitiefase
Uitnodigin6verlfq
Onderzoeksfase
Standpunt
Uitwerkíngsfase
ïacebesluit
Realisatiefase
Beheer &
Onderhou
Blad 82 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
4. Belemmeringen en beheersmaatregelen
Belemmeringen
. Op een lijn brengen van publieke partijen (er moet een gezamenlijke
doelomscbrijving komen waarin riviervemriming wordt gecombineerd met
een bijbehorend ruimtelijk programma);
. Partijen met tegenshijdige belangen;
o Complexe materie waarbij veel geld is gemoeid waagt om de nodige
waarborging;
o Benodigde interventies in lopende planstudies;
. Definiëring rol opdrachtgeverschap /welke entiteit vervult
opdrachtgeverschap of gaat mee in PPS of alliantie;
o Risicomijdendgedrag.
Beheersmaatregelen
o Voor elk project wordt bestuursovereenkomst gesloten;
o Benoem in de bestuursovereenkomst de 'uitwaag' (doelomschrijving) en de
belangrijkste beslismomenten en randvoorwaarden van elke partij;
o Leg de procesafspraken inzake de besluiwonrring vast;
. Vermijd dat een bestuursovereenkomst de waagstelling zo
o'eng!' definieert dat
de oplossingsruimte voor marktpartijen is verdwenen. Het kind wordt dan met
het badwater weggegooid;
. Geef aan welke (dialoog)producten vastgesteld moeten worden.
5. Selectie projecten
Op basis van voorliggende informatie is in de workshop aangegeven dat de volgende
projecten in aanmerking komen voor een overnieuwde' aanpak en zich lenen voor een
vroegtijdige betrokkenheid van de markt bij de verdere planontwikkeling en
planrealisatie.
o
. Noordwaard
o Veessen Wapenveld
Gebiedsontwikkeling Kampen / bypass (reserve Zutphen)
Blad 83 van 85

lnnovaties bij Ruimte voor de Rivier
Gebiedsontwikkeling Kampen / Bypass
Omschijving:
Ruimte voor de riviermaatregel met woningbouw, infu en natuurontwikkeling
Opgave:
Iluidige status:
:ffii::ï:,*'
:iïË*
- Vastgesteld maserplan / structuurvisie / planMER
- Toewerken naar omwisselbesluit
Ontwikkelingsbedrijf
Status marktbenadering:
: Hffiïfi:Hi,ii?Ë;anuesteain*
D&c in ariantie
Innovatie:
- lnzetten op nieuwe marktbe,nadering / concurrentiegerichte dialoog voor integrale opgave
waterwerken
Noordwaard
Omschijving:
- De maatregel betreft het gedeeltelijk afgaven van de dijken om in- en uitshoomopeningen te
creëren. Het doel is het water bij hoge watemtanden zo ver mogelijk bovenstrooÍns van de Nieuwe
Merwede af te leiden en benedenstrooms m westelijk mogelijk richting Hollandsch Diep af te
voe,ren. Het zogeheten doorstroomgebied staat minimaal e,nkele keren perjaar - vooral in de
wintermaanden - onder water. In de overige door kades omgev€n delen van de Noordwaard gebeurt
dit veel minder vaak. Deze gebieden zullen eens in de 100 tot 1000 jaar meestromen. Het
doorsfroomgebied zal niet meer geschikt zijn voor de huidige vonn van landbouwo de overige delen
van de Noordwaard wel. Uitgangspunt bii de uiwoering van de maatregcl is dat de huidige
bewoners in de Noordwaard kunnen bl[iven wonen.
Opgave:
- 60 cm waÍerstandwerlaging bij Werkendarn
- 30 cm waterstandsverlaging bij Gorinchem
Huidige status:
- SNIP.2
Status markÍbenadering:
- Nog geen markÍbenadering.
Blad 84 van 85

Innovaties bij Ruimte voor de Rivier
Innovatie:
Inzetten op alliantiecontract. De omvang en de complexiteit van dit projecq de complexe omgeving
(natuurbeheerdersr belangengroepeir, recreatig boeren en andere) maar ook het grote aantal \4rensen
dat wellicht ingewld kan worden maken dit project tot een ideale kandidaat voor e€n
allianti(achtige) samenwerking waarin in de voorbereidings- en uitvoeringsfase in samenwerking
risico's godeeld worden en optimalisaties gezocht en verzilverd worde,n.
Veessen Wapenveld
Omschrijving:
- Ruimte voor de riviermaafiegel met annleg hoogwatergeul en (mogelijk gebiedsontwikkeling
(vooralsnog landelijk /agrarisch)
Opgave:
by?ass
aanleg 14 km nieuwe dijk
herverkaveling
- aanpass€n lokale waterbeheersing
Huidige strtus:
- bestuursovereenkomst getek€nd
- aanbesteding planstudie in voorbereiding (gunning Um SNIP 3, maar wel gefaseerd
na iedere fase heloverweging op basis van geleverde kwaliteit)
gegun4
Status marktbcnedering:
- Nog geen martÍbenadering
Innovatie:
- Inzetten op alliantimontract; mogelijkheden aanwezig ivm gefaseerd gunnen
- inzetten op combineren met beheer en onderhoud/exploitatie
Blad 85 van 85