Rondom bestand van 1989 6 1 - Atlantis

Het kasteel van Hardenberg: Romeinse vesting of middeleeuwseversterking? (I)Ingrid WormgoorVolgens allerlei verhalen heeft er bij Hardenberg of bij Nijenstede in de Romeinsetijd een kasteel gestaan. Volgens sommigen zou het zelfs om een vesting van deRomeinen gaan. Bij deze vesting zou het dorpje Hardenberg zijn ontstaan. Dezeopvatting over het verre verleden van Hardenberg is zelfs doorgedrongen tot degemeentegids van Hardenberg 1 .De vraag is nu in hoeverre dit soort verhalen op waarheid berust en hoe eeneventueel kasteel eruit gezien kan hebben. Kan het een groot stenen bouwwerkzijn geweest met indrukwekkende torens, slotgrachten en ophaalbruggen ofmoeten we ons eerder een eenvoudige houten versterking voorstellen? Kortom,hoe zagen Hardenberg en omstreken er in de Romeinse tijd en later uit, wat voormensen woonden er en welke gegevens wijzen op menselijke activiteiten in deRomeinse tijd en in de middeleeuwen?Om een antwoord op die vragen te krijgen, moeten we een onderscheid makentussen historische- en archeologische bronnen. Historische bronnen zijn kronieken,oorkonden en ander schriftelijk materiaal; archeologische bronnen zijnalle dingen, zowel voorwerpen als grondsporen, die door archeologisch bodemonderzoekworden gevonden.In 1977 hebben WA van Es en A.D. Verlinde alle archeologische vondsten uit deRomeinse tijd en de vroege middeleeuwen uit Overijssel systematisch beschreven2 . In de gemeente Hardenberg waren op dat moment de volgende vindplaatsenbekend: 1. Baaider. Enkele losse vondsten uit de vroege middeleeuwen en uit deRomeinse tijd. 2. Hardenberg. Een vestigingsplaats uit de vroege middeleeuwen.3. Heemse. Enkele losse vondsten uit de Romeinse tijd. 4. Brucht. Een vestigingsplaatsuit de Romeinse tijd. 5. Diffelen. Enkele losse vondsten uit de vroegemiddeleeuwen. Na 1977 zijn er in de gemeente geen vondsten gedaan die opmenselijke aanwezigheid in de Romeinse tijd wijzen.Al met al is de oogst dus vrij mager. Archeologisch is in feite niet aan te tonen dathet gebied van de stad Hardenberg of Nijenstede (het oude kerkhof aan deStationsstraat) in de Romeinse tijd bewoond was of dat er een (grote) vesting heeftgestaan. Wel zijn er sporen gevonden van bewoning in de Romeinse tijd in deomgeving van de stad, maar daarbij gaat het om inheemse bewoners; geenRomeinen.Kijkend naar de schriftelijke vermeldingen over Hardenberg in de Romeinse tijd,blijkt dat de oudste bronnen de stad niet als Romeinse vesting noemen. Pas in dezestiende en zeventiende eeuw maken verschillende auteurs melding van eenRomeins of een Frankisch kasteel bij Hardenberg.Dat in de middeleeuwse kronieken geen Romeinse of Frankische vesting wordtgenoemd, betekent nog helemaal niet dat er ook nooit zo'n vesting geweest kanzijn. In de middeleeuwen was namelijk erg weinig bekend over de oudstegeschiedenis van het eigen gebied. Bovendien hadden de toenmalige historicidaar weinig belangstelling voor. Naast de plaatselijke en regionale geschiedenisvanaf ca. 1000, toen er wat meer gegevens bekend waren, hadden de diversekroniekschrijvers voornamelijk belangstelling voor bijbelse en kerkelijke gebeurtenissen.Vermeldingen over een kasteel of vesting in een latere periode zijn er562