Rondom bestand van 1996 13-1 dd 20-1-09 - Atlantis

vaak door vooral vrouwen en kinderen wordt gedaan. Het wijkgraven is wel uitsluitendmannenwerk.Brunink heeft een vrouw en vijf kinderen. Van drie van de vijf kinderen noemt Brunink deleeftijden: ze zijn 'een vierendeel jaars', drie en zeventien jaar oud. Zijn vrouw heeft meerdan werk in haar huishouden, zegt hij. De oudste zoon is aan de post en het meisje dient; dederde, een jongen, past op de koeien, maar, zegt Brunink, ze zijn toch in de kost en in de wasen dan heeft z'n vrouw daarbij nog de kleine kinderen, wat ook veel werk geeft.Als hijzelf niet thuis is moet zijn echtgenote ook de aardappelen van het land halen.Bovendien heeft Brunink nog een klein boerderijtje met een koe, een jong beest, en eenvarkentje, en ook daar is nogal wat aan te doen. Van der Sanden deelt de commissie meedat de vrouwen helpen bij het droogmaken van de turf en bij het schepenladen. Hoogstzelden doen ze mee met het turfkruien dat te zwaar is voor hen. 'Al zijn wij gestemd om watdoor de vingers te zien, trachten wij dit werk toch zooveel mogelijk te voorkomen', zo verzekerthij de commissie.Alles wat maar werken kan, moet wel werken.Volgens dokter Koster maakt het zeer veel uit voor de opvoeding van de kinderen of de moederwel of niet in het veen werkt. Maar 'de verdiensten van de arbeiders zijn van dien aard, datalles, wat maar werken kan, moet werken om in de aller-noodigste behoeften te kunnenvoorzien', daarom werken de vrouwen dikwijls mee. Ze worden daardoor vaak ziek, want hetwerk is zwaar, de turven zijn moeilijk te hanteren en het is zeker hoogst nadelig voor zwangerevrouwen. Vrouwen (nat)kruien niet veel, maar ze helpen wel bij het schepenladen en ook bij hetnaar de koper brengen van droge turf. Als man en vrouw beiden graven gaat het vaak omjongere mensen.Vrouwen verdienen met hun arbeid zo ongeveer de huishuur. Ze doen dan het omringen,vuren en droogmaken. Vroeger had men volgens Koster meestal vrij brand, nu moet men ookvaak de turf bij de verveners al betalen. Dat schepenladen is nu overigens een minder wildetroep dan vroeger; voor de vrouwen is het een lastig werk, soms moeten ze dan toch ookkruien. Het stuwen van de turf op het schip zou door vrouwen graag worden gedaan 'omdat zijer eene eer in stellen het netjes te doen'.Pastoor Hageman ten slotte constateert dat vele gehuwde vrouwen in het veen werken.Als ze veel kinderen hebben drijft de 'huishoudelijke nood' hen weer naar het werk, zegt hij.En dat heeft weer invloed op het huishouden, en wordt er ook weinig aan handwerken gedaan.Toch is er wel 'liefhebberij' voor het onderwijs in de nuttige handwerken. Hageman denkt nietdat men gaat werken omdat de vrouwen zich thuis zouden vervelen. Volgens de commissiewerkt er bijna geen enkele vrouw van de turfmakers. In Friesland komt vrouwenarbeid veelmeer voor.32