pagina 4Het theelichtje brandt weer! !Over de transformatie van de Pniëlkerk tot Podium MozaïekJosé van CampenEr zijn van die sympathieke plannen waarbij ieder die ervan hoort een glimlach op hetgezicht krijgt, maar die tegelijkertijd al bij voorbaat kansloos lijken. Kansloos omdathet plan tegen de stroom ingaat en niet via de gebaande paden te realiseren zal zijn,omdat er zó al twintig obstakels aan te wijzen zijn, omdat het bovenmatig veel energiezal kosten en er - altijd - te weinig geld is. Maar wát een opsteker kan het zijn als zo’nplan toch stapje voor stapje werkelijkheid wordt. Wat een levensvreugde straalt dat uit.Aan de Bos en Lommerweg in Amsterdam staat zo’n project: de voormalige Pniëlkerk isliefdevol getransformeerd tot een internationaal cultuurpodium.De voormalige gereformeerde Pniëlkerk, in 1954opgeleverd naar een ontwerp van architect BerendTobia Boeyinga, heet nu Podium Mozaïek. Boeyinga- in 1886 geboren als zoon van een Noord-Hollandsepredikant en overleden in 1969 - ontwierp in dienstvan de gemeente Amsterdam onder meer de tuindorpenOostzaan en Nieuwendam en was nauwbetrokken bij de Advies-Commissie voor Bouwontwerpenen Uitbreidingsplannen in Noord-Holland,de voorloper van de huidige Stichting WelstandszorgNoord-Holland. Later heeft hij als zelfstandigarchitect op veel plaatsen in Nederland kerkgebouwenontworpen, waarbij hij de waaiervorm als plattegrondintroduceerde waardoor alle gemeenteledeneven goed zicht hadden op de kansel. Zijn kerkgebouwenzijn veelal in de Amsterdamse Schoolstijlontworden. De Pniëlkerk, in de wederopbouwtijdgebouwd met minimale middelen en schaarse materialen,is qua uiterlijk een vreemde eend in het oeuvrevan Boeyinga. Het witte gebouw valt onmiddellijkop vanwege zijn moskee-achtige toren en de inbetontegels gezette glazen bouwstenen die alsoosters mozaïek de gevels bekleden. Alsof Boeyingatoen al heeft voorzien dat deze stadswijk niet altijdzo Hollands zou blijven als bij de realisatie van hetgebouw het geval was. De kerk werd door deAmsterdammers al snel geëerd met een bijnaam:het Theelichtje.een tweede levenMet de officiële opening van Podium Mozaïek op 30augustus 2005 begon het tweede leven van hetTheelichtje. Podium Mozaïek is een internationaalcultuurpodium voor - met name - de bewoners ende scholieren in de Westelijke Tuinsteden. PodiumMozaïek is een publiekprivaat samenwerkingsverbandvan Stichting Multicultureel Podium Mozaïek(initiatiefnemer en exploitant van het gebouw), StadsdeelBos en Lommer (lokale overheid als medeondersteuner)en Woningbouwcorporatie Het Oosten(eigenaar en verhuurder van het gebouw). Bij hetproject zijn eveneens (financieel) betrokken: ProjectBroedplaatsen voor Kunstenaars, Europese Unie(Urban ll-programma), de gemeente Amsterdam,Stadsdeel Bos en Lommer, het VSB Fonds, de StichtingDoen, de Stichting Het R.C. Maagdenhuis en hetMinisterie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen.Het gebouw met - nog steeds - z’n waaiervormigeplattegrond biedt ruimte aan een grote theaterzaal(vlakke vloer, 350 personen), twee geluidsdichtestudio’s voor repetities en opnames, kantoor- enatelierruimtes en een theatercafé. Het gebouw heefteen aantal vaste bespelers, waaronder het Turks-Nederlandse Theater Rast en Circus Elleboog enverder een wisselend programma met wereldmuziek,theater, dans, debat en cultuureducatieprojecten.De accommodaties worden ook verhuurd voor feestenen congressen. In de zijvleugel - de voormaligeconsistorie- is een HOED (huisartsen onder één dak)gevestigd.pniëlkerk, exterieurarchitectuur <strong>lokaal</strong> #<strong>51</strong>. 12-2005
pagina 5Op een doordeweekse middag aan het eind van deRamadan is het prettig rustig maar niet té stil in hettheatercafé. De sfeer is goed, het interieur is modernen licht, een beetje huiselijk, niet trendy. Posters vanhet Ramadanfestival hangen naast de aankondigingvan een Sinterklaasoptreden van de Band KrijgtKinderen. Op subtiele manier zijn de originele detailsvan de Pniëlkerk bewaard gebleven: een imposantgeëtst raam uit de oorspronkelijke tochthal vormtnu de glazen wand van het kantoor (het tweederaam is tijdens de verbouwing gesneuveld, zo kanhet ook gaan…), de muurschildering in de grote zaalis behouden, de kleur blauw keert nog steeds overalterug. Aan alles is te merken dat dit niet zomaar isgebeurd.op zoek naar de mensen achter dit projectDe trekker van het hele proces is Zafer Yurdakul, dievanuit het bureau Matrix + Partners jaren geledenbegonnen is met de ontwikkeling en nu zakelijkleider is van Podium Mozaïek. Yurdakul heeft mensenen gebouw bij elkaar gebracht: toen de Pniëlkerkleeg kwam te staan benaderde hij het Stadsdeel Bosen Lommer, zocht contact met een groep huisartsendie belangstelling hadden om in het gebouw eengezondheidscentrum te vestigen, vroeg architectJan Frederik Groos om met een ontwerp voor de verbouwingte beginnen en kwam uiteindelijk terechtbij woningcorporatie Het Oosten die het gebouwaankocht. Het Oosten bood ook de diensten aan vanKristal bv, een projectontwikkelaar die gespecialiseerdis in stedelijke herontwikkeling. In Kristal,opgericht in 2001, werken zeven grote Randstedelijkewoningcorporaties samen aan ‘vierdimensionaleprojectontwikkeling’, waarbij de vastgoedstrategie,de beheerstrategie en de sociaal economischestrategie van de corporaties en de gemeente hetuitgangspunt is.Williëtte van Arendonk, projectmanager bij Kristalbv, beaamt dat dit een project is geweest waarmeede mensen zich emotioneel verbonden hebben. Erwas een goeie chemie in het bouwteam, van architecttot installateur was er een gedrevenheid om hetbeste te laten zien wat mogelijk was. ‘Iedereen heefter veel meer tijd en werk in zitten dan waar hij of zijvoor betaald werd. Je zou niet alle projecten op zo’nmanier kunnen doen’.oplossingen vinden ondanks onzekerhedenBelangrijk was dat iedereen bereid was te werkenmet onzekerheden. De wens om het monumentalekarakter van het gebouw geen geweld aan te doen,leidde er bijvoorbeeld toe dat men constateerde dathet programma te overdadig was. Teveel aan- enopbouwen paste niet, daarom werd de apotheek dieoorspronkelijk in het programma van het gezondheidscentrumwas opgenomen, geschrapt. Datbetekende wel dat een financiële peiler onder hetplan wegviel, en dat leidde weer tot allerlei dominoeffecten.Een ander onzeker punt was de bijdragevan sponsors. Er was op gerekend de gehele aankledingvan het theater en de theatertechniek uitsponsorbijdragen te betalen. Toen het economisch tijechter tegen zat, bleken sponsors minder makkelijkover de brug te komen. Alle partijen zijn bereidgeweest om steeds weer oplossingen te zoeken inplaats van zich dood te staren op de problemen.Ook het stadsdeel heeft steeds méér gedaan dan‘zomaar’ een bouwvergunningaanvraag behandelen.Er is steeds constructief meegedacht. Tijdens hetvergunningstraject is het gebouw door het CuypersGenootschap voorgedragen als Rijksmonument,waardoor een voorbescherming ging gelden en erineens niets meer mocht. De initiatiefnemers warenhierdoor in eerste instantie onaangenaam verrast,omdat zij het hele plan juist in overleg met deAmsterdamse monumentenzorg hadden ontwikkeld.Hoewel deze actie van het Cuypers Genootschapveel tijd heeft gekost, hebben de opdrachtgeverszich hierdoor niet uit het lood laten slaan. Zij zijnhet gesprek aangegaan en uiteindelijk zelfs teleurgestelddat de voordracht niet werd gehonoreerdop procedurele gronden.Yildou de Boer, artistiek leider van Podium Mozaïek,wijst nog op een andere onzekerheid: de vraag of hetzou gaan lukken om dit multiculturele theater tepositioneren, om het geworteld te krijgen in dezemulticulturele wijk en in een stad waar al zoveelcultuuraanbod is. Maar nu, nauwelijks twee maandenna de officiële opening, lijkt het al zo vanzelfsprekenddat hier dit theater en dit café zit. Alsof het nooitanders is geweest. Wellicht is er daarom ook tijdenshet hele proces zo weinig bezwaar of tegenstand uitde buurt geweest.‘Wat is er fijn aan het gebouw?’ is mijn laatste vraagaan De Boer. ‘De intimiteit… en tegelijk ook detransparantie… het gebouw ademt door de vooruitziendeblik van Boeyinga een Oosterse sfeer. En ookis het fijn dat het gebouw de hele dag open is, doorde horecafunctie die het heeft. Iedereen loopt in enuit, dat past ook bij het gebouw. Het is nog steedseen plaats van samenkomst.’informatiePodium MozaiekBos en Lommerweg 1911055 DT AmsterdamE yildoe.de.boer@podiummozaiek.nlwww.podiummozaiek.nlKristal bv.Williëtte van ArendonkPostbus 903221008 BH AmsterdamT 020 487 31 32F 020 487 31 00E w.vanarendonk@kristal.orgwww.kristal.org/projectenJosé van Campen woord en plaatsJosé van CampenSchellingwouderdijk 2411023 NG AmsterdamT 020 490 49 41F 020 490 49 41E jose@woordenplaats.nlpniëlkerk interieurfoto’s: thijs wolzakarchitectuur <strong>lokaal</strong> #<strong>51</strong>. 12-2005