VO-magazine-5-2015-2016_LR

Wat drijft al die bevlogen
docenten? Bob Stel:
‘Ik stel hoge eisen
aan mezelf, wil
ontzettend veel
doen’
31 MAART
VO-CONGRES
MAGAZINE
Leiderschap volgens Toon Gerbrands (PSV) /
Hester Macrander en de VO2020-tour /
Dossier: burgerschap / Innovatie in Limburg
Magazine voor voortgezet onderwijs
April 2016 / jaargang 10 5

ADVERTENTIE
Cursussen
In Arnhem en nu ook in Gouda!
Persoonlijk budget
Wetgeving, registratie en relatie
met formatieplanning.
Starterscursus
Inrichten van programma, tips en
trucs in het gebruik.
Vervangingen
Het registreren van de vervanger
en berekenen van de eventuele
uitbreiding.
Financiën en formatieplanning
Van begroting naar lessen en
taken.
Lesplanning
Van de eerste prognose tot aan
het basisrooster.
Voor direct inschrijven of vragen
over cursussen op maat en op
locatie, kijk op: www.foleta.nl
Specialist in formatieplanning,
les- en taaktoedeling
Sprint & Kurzweil
dyslexiesoftware
Lexima,
unieke expertise
in dyslexie
Met Sprint of Kurzweil dyslexiesoftware kunt u het verschil maken!
Veel leerlingen met dyslexie redden het niet zonder compenserende software.
Scholen hebben een zorgplicht. Tienduizenden leerlingen krijgen al de beste
ondersteuning met Sprint (Plus) of Kurzweil.
Succes bij dyslexie staat of valt met een professionele aanpak. Lexima werkt al
samen met duizenden scholen. Voor de meest passende oplossing met
de beste prijs-kwaliteitsverhouding. Ook als bovenschools arrangement.
Doet uw school al mee?
www.lexima.nl/producten
info@lexima.nl | tel: 033 - 434 8000
[19-03-2016] VO Magazine - Sprint&Kurzweil.indd 1 22-2-2016 14:52:55

IN DIT NUMMER
VO-congresnummer
6 Toon Gerbrands
Hoe PSV een band
schept met zijn jonge
spelers: ‘Ik ben
geïnteresseerd in
die jongens.’
10 Druk en
gedreven
Zes docenten over
ambitie, werkdruk en
wat het allemaal de
moeite waard maakt.
PAUL ROSENMÖLLER / VOORZITTER
De VO2020-tour en transities
“Op verjaardagsfeestjes vinden ze me maar een sukkel dat
ik in het onderwijs zit.” Deze openhartige uitspraak van
Marijke, al 36 jaar docente Engels, deed tijdens de laatste
regiobijeen komst van de VO2020-tour in Amsterdam het
nodige stof opwaaien. Door sommigen werd het herkend,
anderen vonden juist dat docenten zelf, én hun leidinggevenden,
veel meer trots moeten uitstralen. Marijke heeft
niet het idee dat zij nog mee zal maken dat het imago van
het vak sterk verbetert.
24 Burgers van
de toekomst
Wordt 2016 het jaar
van de doorbraak
voor het burgerschapsonderwijs?
30 Die 7 kan
hoger
‘We willen meer focus.’
Paul Rosenmöller en
Hein van Asseldonk
reflecteren op de
uitkomsten van het
ledenonderzoek.
En verder
4 Kort / agenda
5 1 Minuutje
18 Hester Macrander over de VO2020-tour
22 VO in beeld
32 Sociale veiligheid
36 Limburgs bestuur innoveert op alle niveaus
40 Monitoringcommissie goed bestuur van start
42 Wie werkt waar / Colofon
Hoe je er ook over denkt, dapper was de uitspraak in een
zaal met honderd deelnemers zeker. En los van de verschillende
opvattingen maakte deze VO2020-tour wel duidelijk
dat er alle reden is veel aandacht te geven aan de veranderende
rol van de leraar. De sector is in beweging, er komen
taken bij, zelden gaan er taken af, de verwachtingen van
ouders nemen toe en dat geldt ook voor de verant woordings -
druk. Dat vraagt om concrete oplossingen, waarvan vele
op school niveau en sommige op landelijk niveau kunnen
worden gevonden - op het VO-congres zullen we daar
uitgebreider op ingaan. Ik vond al die gesprekken met
docenten tijdens deze tour een grote meerwaarde hebben.
En ook van anderen hoorde ik regelmatig: “Dat moeten
jullie vaker doen.”
De zichtbare beweging op scholen stelt niet alleen hoge
eisen aan leraren, maar ook aan het leiderschap op scholen.
Want hoe pak je een gewenste transitie aan, waar begin je,
hoe krijg je docenten en anderen mee, en hoe voorkom je
weerstand bij ouders of afnemende resultaten? Eén schoolleider
formuleerde het, ook ten overstaan van vele tientallen
collega’s, als volgt: “Ik weet waar ik sta, ik weet ook waar
ik met de school naar toe wil, maar heb geen idee hoe ik
succesvol van A naar B kom.” We kunnen daarbij nog veel
van elkaar leren. Ook elders in de publieke sector, denk aan
de zorg, maar ook in het bedrijfsleven zijn tal van voorbeelden
die kunnen inspireren. En sommigen zullen u zeggen:
gewoon doen. Toon lef en durf te handelen. Fouten maken
mag, als je er maar van leert. In dit nummer veel over
de VO2020-tour en over transities, op weg naar het
VO‐congres op 31 maart.
VO-magazine 5 / April 2016
3

KORT
VUL DE VERNIEUWDE VO2020-SCAN IN
De VO2020-scan is het middel
voor scholen om jaarlijks hun
voortgang op de ambities uit
het Sectorakkoord te monitoren.
De scan kan ingevuld worden
op school- en bestuursniveau en
duurt ongeveer 20 minuten.
Heeft u de scan in 2015 al
gevuld? Dan hoeft u slechts de
ingevulde gegevens opnieuw
te bekijken en aan te passen
waar nodig. Als u de scan voor
29 maart vult, kunt u al per 1 april
de rapportage inclusief benchmark
voor uw school downloaden.
De vernieuwde VO2020-scan
staat nu voor u klaar op
mijn.vensters.nl. Kijk op
www.vo2020.nl/vo2020scan
voor meer informatie en
voorbeeldrapportages.
minuten
Plan onbevoegde lessen
Het aantal bevoegd gegeven lessen in het vo moet
omhoog. Staatssecretaris Dekker stuurde onlangs
zijn plan van aanpak om dat te bereiken aan
de Kamer. Het plan is tot stand gekomen na
uitgebreid overleg met de VO-raad, Onderwijscoöperatie,
Vereniging Hogescholen en VSNU.
De VO-raad juicht het plan toe: het erkent dat
het terugdringen van onbevoegd lesgeven een
gezamenlijke inspanning vraagt van ministerie,
leraren, lerarenopleidingen en besturen.
Steun voor ontwerpfase 2032
Staatssecretaris Dekker heeft voldoende draagvlak
in de Tweede Kamer om de ontwerpfase 2032 in
gang te zetten. Dat bleek op 9 maart in een debat
over het eindadvies Ons Onderwijs 2032.
Desalniettemin diende de Kamer tal van moties in.
De oppositie plaatste kanttekeningen bij het advies
én de beoogde vervolgaanpak.
www.vo-raad.nl/sectorontwikkeling
Financiële positie scholen
Tijdens het Algemeen Overleg over de financiële
positie van het onderwijs benadrukten alle partijen
dat het van belang is dat scholen de extra middelen
die zij de afgelopen drie jaar ontvingen zoveel
mogelijk inzetten voor het onderwijs. Ook moeten
zij zich houden aan de afspraken die daarover in
het Nationaal Onderwijsakkoord en het Sectorakkoord
gemaakt zijn. In het debat was ook aandacht
voor het feit dat schoolbesturen incidentele
middelen niet zonder meer kunnen inzetten en dat
ook gekeken moet worden naar de gestegen kosten
en stille bezuinigingen in het vo.
Werkdrukverlaging
Het ministerie van OCW is niet voornemens om
maatregelen te nemen om de (ervaren) hoge werkdruk
in het onderwijs terug te dringen. Wel is het
de verantwoordelijkheid van de overheid om onnodige
regeldruk weg te nemen. Dit stelde staatssecretaris
Dekker in het debat over ‘werkdruk en
regeldruk in het onderwijs’ op 9 maart. De VO-raad
heeft in aanloop naar dit debat een brief naar de
Tweede Kamer gestuurd om het probleem van
werkdruk in het vo onder de aandacht te brengen.
AGENDA
24
MAR
Masterclass VO-academie ‘Omgaan
met de nieuwe Code Goed Bestuur’
Wie Bestuurders
Waar Amersfoort
31
MAR
VO-congres 2016
Wie Leden VO-raad
Waar Nieuwegein
24
MAR
Debat ‘Beter door de keten’
Wie Bestuurders en schoolleiders
Waar Amsterdam
4
APR
Masterclass VO-academie ‘Continous
improvement’ van Jay Marino
Wie Bestuurders en schoolleiders
Waar Amersfoort
4 VO-magazine 5 / April 2016

1 MINUUTJE
Met de conferentie ‘Met alle Respect!’ wil de Stichting
School & Veiligheid scholen in het po en vo ondersteunen
bij het bespreekbaar maken van maatschappelijk
gevoelige onderwerpen. De conferentie, die
op 19 april in Amersfoort wordt gehouden, is vooral
praktisch van opzet, met alle mogelijkheden om direct
te oefenen en aan de slag te gaan.
Voor wie is deze conferentie bedoeld?
Projectleider en beleidsmedewerker Marinus Schouten van
Stichting School & Veiligheid: “Uit onderzoek dat vorig jaar
is uitgevoerd in opdracht van de staatssecretaris, is gebleken
dat veel docenten het moeilijk vinden om maatschappelijk
gevoelige onderwerpen zoals radicalisering, islamofobie,
seksuele diversiteit en de vluchtelingenproblematiek in de
klas bespreekbaar te maken. Deze conferentie is voor al die
docenten en leerkrachten die willen reageren op opmerkingen
die leerlingen in de klas maken over maatschappelijk
gevoelige onderwerpen. Niet alleen tijdens een mentoruur,
maar juist tijdens een gewone les. Daarnaast richten we ons
op schoolleiders, omdat zij belangrijk zijn bij de steun die een
team of school aan docenten kan geven.”
Wat is het doel precies?
“We willen docenten in staat te stellen moeilijke gesprekken
te voeren en bewustwording te creëren. Veel docenten zijn
huiverig het gesprek met leerlingen aan te gaan omdat ze
denken dat ze niet genoeg weten van maatschappelijk
gevoelige onderwerpen. Tijdens het congres gaan we het
er onder andere over hebben of deze algemene kennis nodig
is of dat kennis van gespreksmethodes en leermethodes
voldoende is. Vaak blijkt de houding van de docent van
grotere invloed te zijn dan een eventueel gebrek aan kennis.”
Kun je meteen met het geleerde aan de slag?
“Ja, want de conferentie is praktisch van opzet. Deelnemers
oefenen onder leiding van 35 trainers van gespecialiseerde
expertise-instellingen op methoden die de dag erna te
gebruiken zijn op school. Ronde één is gericht op leersessies
voor in de praktijk, zoals ‘hoe voer je een maatschappelijk
gevoelig gesprek met leerlingen en andere docenten’.
Ronde twee gaat over waar je zelf als docent tegenaan loopt.
Bijvoorbeeld of je wordt belemmerd door je eigen opvatting,
onzekerheid of angst voor hoe leerlingen reageren.”
Meer informatie: www.schoolenveiligheid.nl/allerespect
5
APR
Inspiratiedag VO-content:
bouwen aan onderwijs op maat
Wie Schoolleiders en docenten
Waar Roermond
14
APR
19
APR
Informatiebijeenkomsten ‘Lenteen
zomerschool in de praktijk’
Wie Schoolleiders en docenten
Waar Geldrop en Zwolle
13
APR
Congres Onderwijsinspectie
‘De Staat van het Onderwijs’
Wie Bestuurders, schoolleiders en docenten
Waar Maarssen
Kijk voor meer informatie op
www.vo-raad.nl/bijeenkomsten
VO-magazine 5 / April 2016
5

INTERVIEW
LEZING OP HET
VO-CONGRES
TOON GERBRANDS (PSV):
‘IK ACCEPTEER
GEEN EXCUSES’
6 VO-magazine 5 / April 2016

Jarenlange coachingservaring in het volleybal en voetbal heeft
Toon Gerbrands een heldere visie op presteren gegeven. Op het
komende VO‐congres stelt hij de vraag wanneer onderwijs succesvol
is. ”Het is een paradox dat ik succesvol ben als het team de bal
erin schiet. Succes hangt af van de doelen die je stelt.”
Tekst: Hanneke van der Linden / Fotografie: Josje Deekens
Toon Gerbrands, een van de hoofdsprekers op het
komende VO-congres, heeft als clubcoach in het
volleybal meerdere landskampioenschappen en de
Europacup gewonnen. Het thema in zijn veelzijdige
carrière is het werken met teams in een prestatiegerichte
omgeving. Toen hij in 2002 de overstap maakte van
volleybal naar voetbal (eerst bij AZ en nu bij PSV) heeft
hij niet geluisterd naar iedereen die het hem afraadde,
want om je dromen te volgen, moet je juist niet naar
anderen luisteren. Zijn ideale werkomgeving bestaat
uit een combinatie van leren, ontwikkelen en presteren.
Al brengt zijn nieuwsgierigheid hem ook in werelden
buiten de topsport, zoals kalligrafie en schapen drijven.
Achter zijn veelzijdige belangstelling zit de liefde
voor uitdagingen en persoonlijke ontwikkeling in
een competitieve omgeving waar wat van mensen
mag worden gevraagd. En dat is waar het onderwijs
volgens hem nog wel iets van kan leren.
Op het VO-congres wilt u de vraag stellen wanneer
onderwijs succesvol is. PSV doet het momenteel
goed in de nationale en internationale competitie.
Bent u een succesvolle directeur?
“Dat is een paradoxale gedachte. Je relateert succes
voor 100 procent aan de ranglijst, maar misschien heb
ik voor mijzelf als persoon geen succes. Succes hangt
af van de doelen die je stelt en de dingen die je wil
bereiken. Als dat niet duidelijk is, kun je de rest er
ook niet om heen organiseren. Dan is het niet
mogelijk regels of grenzen te stellen, laat staan hard
te organiseren.
Toen ik hier bij PSV werd aangesteld als directeur,
wilde ik van de Raad van Commissarissen weten
wanneer er sprake is van succes. PSV was zes jaar lang
geen landskampioen geweest en ik heb toen gezegd dat
we dat gingen halen. Dat is doelen stellen. Vanaf dat
moment hebben we dat uitgedragen. Spelers, coaches
en staf: iedereen zei dat PSV landskampioen werd.
Doelen stellen is gewaagd in Nederland. Stel dat ik
aan de minister van OCW vraag wanneer er sprake
is van goed onderwijs, dan krijg ik geen eenduidig
antwoord. Hoe kun je dan succes bepalen? Wat is dan
succesvol onderwijs?
Toch is het een soort bijgeloof om het huidige succes
van PSV aan mijn directeurschap te koppelen. De leider
van een voetbalclub heeft wel wat invloed, maar het
huidige succes heeft met andere zaken te maken, zoals
de groei van de spelers en de coach. Die hebben meer
ervaring opgebouwd en de concurrentie is minder sterk.
Met name vorig seizoen.
‘Goed leiderschap is andere mensen
op hun best laten functioneren’
Ben ik succesvol als mens en directeur? Ik heb voor vier
jaar getekend met als doel prijzen te winnen. Nou, dat lukt
wel, dus ben ik een succesvol directeur. Vanuit mijn eigen
kaders ervaar ik op dit moment ook persoonlijk succes,
maar dat heeft met heel andere dingen te maken. Ik heb
balans gevonden in mijn persoonlijk bestaan en ben bezig
met leuke dingen zoals het schrijven van een boek.”
Wat is goed leiderschap?
“Ik heb een simpele filosofie. Op dit moment werken er
190 mensen bij PSV: spelers, coaches, leidinggevenden,
enzovoort. Als 189 hun best doen en ik niet, vinden ze
mij een goede leider. Omgekeerd werkt dat dus niet.
Goed leiderschap is dat de ander kan functioneren.
Het bijzondere van de sportwereld is dat de jongens
op het veld iets kunnen wat wij niet kunnen. Ik geef
leiding aan mensen die dingen beter kunnen dan ik;
sommigen verdienen zelfs drie keer meer dan ik. Wij
zijn als directie al lang het punt gepasseerd dat wij
denken dingen beter te kunnen dan zij. Goed leiderschap
is andere mensen op hun best laten functioneren.
Wat wij doen is hard met een d en hart met een t. Ik
heb iets met mensen en probeer een klimaat te creëren
van veiligheid waarin spelers en coaches zich kwetsbaar
durven op te stellen en waarin alles besproken kan
worden zonder dat het naar buiten komt. Vergelijk het
met een gezin. We hebben een vertrouwensrelatie met
elkaar, waarin we gewoon met elkaar kunnen benoemen
VO-magazine 5 / April 2016
7

INTERVIEW
‘In het Nederlandse onderwijs steken we
energie in de vakken waar we slecht in zijn’
wat goed of fout gaat. Dat doen we om van elkaar te
leren en elkaar te helpen. Regelmatig zitten de spelers
met elkaar om tafel en gaat het over wat voor hen werkt
of niet. Voor de ene speler helpt het als hem de huid
wordt vol gescholden tijdens een minder spelmoment,
de ander moet even met rust gelaten worden. Dat
bespreken ze met elkaar. Het is eigenlijk net zoals hoe
je thuis kinderen opvoedt. We hebben warmte, stellen
grenzen en helpen elkaar.”
Zowel in het onderwijs als de topsport zijn
het jonge tot zeer jonge mensen die mede het
succes bepalen. Hoe ga je als leider met jonge
talenten om?
“Dat is een vak apart. Twee dingen tellen voor mij.
Ten eerste zijn de wetten van de topsport niet onderhandel
baar. Dus de jongens moeten hard werken,
trainen, goede voeding nemen, voldoende slapen,
enzovoort. Daarin doen we nul concessies, net als aan
de kernwaarden van de organisatie. Voor het overige
passen wij ons volledig aan de speler aan. Wij zijn een
van de eersten die op professionele basis met 18- à
19-jarigen werken die gekleurde schoenen hebben,
raar haar en tatoeages. Het zijn jonge jongens die bezig
zijn met hun persoonlijk heids ontwikkeling en vooral
uniek willen zijn. En ja, de oudere generatie valt erover
als Memphis Depay met een grote hoed en een sjaal
om naar buiten komt, maar het past volledig binnen
de club PSV wat hij deed. Wij proberen te ontdekken
waarom ze zich willen onder scheiden en wij tonen
belangstelling. Ik ben geïnteresseerd in die jongens.
In wat ze denken, wat hun hobby’s zijn, naar welke
muziek ze luisteren en wat hun dromen zijn.”
Ook als ze kiezen voor een opvallend uiterlijk.
“Deze generatie wil uniek zijn en een van de manieren
om uniek te zijn is een hoed te dragen en een tatoeage
of gouden tand te nemen. Het interesseert me niet:
zolang zij presteren, hebben ze recht op hun eigen
identiteit. Dat heb je te accepteren, maar beter nog is
belangstelling tonen. Want in een tijd waarin loyaliteit
tot de deur geldt en clubliefde niet meer bestaat, is
oprechte interesse tonen de beste manier om binding
met deze generatie te krijgen.
Ik doe dat door interesse te tonen in de mens achter
de voetballer en niet alleen over voetbal te praten, maar
bijvoorbeeld te vragen naar de betekenis van een nieuwe
tatoeage. Dan krijg je fascinerende verhalen te horen.
Ik wil me echt in hen verdiepen, weten wat ze belangrijk
vinden, hoe ze denken en in elkaar steken. Die binding
die je daarmee creëert, helpt te presteren op clubniveau.
En ja, soms hebben ze een enorm ego, maar ik geloof
dat mensen deugen. Dat grote ego zou een excuus
voor slecht leiderschap zijn en daar doen we niet aan.
Ik zoek in plaats daarvan uit waar mensen goed in zijn
en neem de tijd voor een gesprek als het de verkeerde
kant op dreigt te gaan. Hoeveel tijd wordt er over het
algemeen nog genomen om interesse op te brengen voor
een ander?”
U accepteert geen excuses bij mindere prestaties,
van niemand. Dat lijkt mij nogal streng.
“Dat is niet streng, want als ik een excuus heb, hoef
ik niet meer na te bespreken wat beter kan. Stel, de
scheidsrechter heeft een fout gemaakt waardoor we
verliezen. Dan hebben we dus de beslissing van de
scheidsrechter als excuus, dat is dan de oorzaak en
hoeven we niet meer met elkaar te vergaderen over
wat beter kan en hoe we beter gaan presteren. Wat
iemand daar persoonlijk aan kan doen, enzovoort.
‘Er bestaat geen compromis in onze
wereld, het is óf goed, óf slecht’
Voor mij is er geen excuus denkbaar voor slecht resultaat.
Iedere maandagochtend vergaderen we bij PSV met
elkaar en dan kijken we naar onszelf. Driekwart van
de wereld leeft van excuses. Dan kom je niet veel
verder, althans niet als je wil presteren. Er bestaat geen
compromis in onze wereld, het is óf goed, óf slecht.
Op een school kan je de gok misschien nog wagen,
maar in topsport wordt het niet als streng gezien dat
er geen excuses bestaan. Onze opvoeding hier intern
leidt daartoe, want de nieuwe generatie komt zo niet
binnen. Dat is een cultuur die we zelf creëren en waar
onze kernwaarden in zitten. Succes en falen leggen
onze mensen bij zichzelf neer.”
Als iemand een rechtsbenige sterspeler is, wordt
niet gewerkt aan verbetering van zijn schot met
links. Maar in het onderwijs doet een leerling
examen op het niveau van zijn zwakste vak.
Wat vindt u daarvan?
“In Nederland hebben we een raar onderwijssysteem.
Het is bewezen dat 78 procent van de mensen
gemotiveerd is als zij dingen doen waar ze goed in zijn,
8 VO-magazine 5 / April 2016

tegenover 9 procent die gemotiveerd raakt van
dingen doen waar ze niet goed in zijn.
In het Nederlandse onderwijs steken we energie
in de vakken waar we slecht in zijn. Dat motiveert
mij dus niet. Toen ik op de middelbare school zat,
deed ik vakken zoals wis- en natuurkunde, want
een pakket met aardrijkskunde en geschiedenis was
een pretpakket. Vervolgens heb ik voor mijn werk
de wereld over gevlogen en heb nooit meer de sinus
berekend, terwijl ik me regelmatig heb afgevraagd
wat de achtergrond van het land was waar ik op dat
moment verbleef.
Laten we het curriculum van het onderwijs
veranderen in werkelijk belangrijke dingen:
fit zijn, persoonlijke ontwikkeling, analytisch leren
denken, enzovoort. En waarom hebben we nog
steeds zes weken vakantie in het onderwijs?
Dat is zo achterhaald.
‘Oprechte interesse tonen is de
beste manier om binding met deze
generatie te krijgen’
CV TOON GERBRANDS
Het onderwijs heeft last van een behoudende,
oudere generatie die een conservatieve blik heeft
op mensen en leren. De onderwijswereld heeft
vaak al een mening klaar. Onderzoek eerst eens
wat jongeren boeit en bezighoudt! Wij verdiepen
ons hier bij PSV in alles van een speler en we
bedienen hem op maat, want de een leert beter
op de ene manier en de ander op een andere.
We hebben kennis van ieder individu; ik weet
dat alles precies, per persoon.”
U zit in de wereld van het grote geld.
Bij u geen financiële belemmeringen door
bezuinigingen.
“Dit is een bedrijfstak waarin de werknemers
meer verdienen dan de directie. De verlokkingen
van het grote geld doet iets met mensen, dat heb
ik wel gemerkt. Er zijn er maar weinig principieel.
Ik ben geen moraalridder, maar soms probeer
ik die jongens vanuit vaderlijk advies toch iets
van realiteitszin bij te brengen. Zij weten niet
beter, maar het is maar één procent van de
talenten die op hun twaalfde jaar zijn gestart,
die zo ver komt.”
Geboren
Carrière
Boeken
1957 in Sneek
• Bondscoach van het Nederlands
Heren volleybalteam
• Directeur commerciële
schaatsploeg
• Manager en interim-manager
bij diverse werkgevers
• AZ, algemeen directeur,
landskampioenschap 2008-2009
en bekerwinst in 2013
• PSV, algemeen directeur,
landskampioenschap 2014-2015.
• De Lerende Winnaar
• Inspiratie, coachen en presteren
• De Succescrisis.
Toon Gerbrands is getrouwd met Nieneke.
Zoon Vincent is werkzaam als personeelsconsulent,
dochter Leonie is leerkracht.
VO-magazine 5 / April 2016
9

ADVERTENTIE
1601_28 Advertentie VO-magazine.indd 1 23-02-16 13:11

VO-CONGRES
Zes ambitieuze docenten over werkdruk
‘ALS HET
MAAR
WERKT
VOOR DE
LEERLINGEN’
Ze zijn enthousiast, ambitieus, doen veel en
willen nog meer: docenten die voorop gaan
in onderwijs ontwikkeling op weg naar ‘2020’.
Toch worden ook zij geconfronteerd met
werkdruk en momenten waarop er te veel
te doen is in te weinig tijd. Hoe gaan zij
daarmee om en zien zij een oplossing?
p
Tekst: Martijn Laman / Fotografie: Josje Deekens
VO-magazine 5 / April 2016
11

VO-CONGRES
v
GUIDO KNOOP / ‘Nu luistert het management echt’
k
Docent Nederlands / Het Lyceum
VOS, Vlaardingen / Naast
lesgeven bezig met: begeleiding
zorgleerlingen, ontwikkelslag
gepersonaliseerd leren, ICTcoaching
“Dit jaar zijn we binnen de hele school
aan het veranderen naar meer gepersonaliseerd
leren.” Aan het woord is Guido
Knoop, docent Nederlands van Het
Lyceum VOS in Vlaardingen. “Ik vind
het een heel prettige ontwikkeling, zeker
vanuit het perspectief van de kinderen,
maar het kost wel ontzettend veel voorbereidingstijd
en energie. Wat dat
betreft vergeten we onszelf wel een
beetje. Tenminste: we denken nog onvoldoende
na over hoe we onszelf in die
verandering kunnen ondersteunen of
wat het management daarin kan doen.”
Een ‘middagje lesvrij’ is volgens Knoop
onvoldoende: “Bovenop onze normale
dagtaak ontwikkelen we al ons materiaal
en lessen opnieuw. We zijn met de vakgroep
avondenlang bezig geweest om
ervoor te zorgen dat elk kind in onze
klassen op zijn eigen manier aan spelling
kan werken. Dat doe ik graag, het maakt
mijn werk leuk, maar ik breng wel een
offer.”
‘Laat gepersonaliseerd
leren ook voor docenten
de toekomst zijn’
Knoop werkt van dinsdag tot en met
vrijdag. “Op dinsdag begeleid ik met
name zorgleerlingen, de andere dagen
geef ik les. Nakijken en lessen voorbereiden
doe ik meestal ’s avonds.”
Docenten van het Lyceum VOS werken
volgens Knoop veel over. Behalve het
‘standaardgemopper in de docentenkamer’
wordt daar niet serieus over
gesproken: “Het werk moet toch
gebeuren.”
Sinds de verandering naar gepersonaliseerd
leren wordt begeleid door een
veranderingspsycholoog, is de relatie
tussen management en docenten heel
positief, merkt Knoop. “Voorheen was
het antwoord op zorgen van docenten
meestal: daar improviseren we ons wel
uit. Nu luistert het management
echt naar onze vragen over ICT of
lesmaterialen. Ik vind het heel belangrijk
dat het effect van al die veranderingen
op docenten wordt meegenomen, zeker
gezien alle burn-outs in onze sector.
Als gepersonaliseerd leren de toekomst
is voor onze kinderen, laat dat dan ook
de toekomst zijn voor docenten.”
12 VO-magazine 5 / April 2016

BOB STEL / ‘Pak je verantwoordelijkheid’
Docent science & biologie |
Vathorst College, Amersfoort /
Naast lesgeven bezig met:
mentorschap tweede fase, stagebegeleiding,
transitie commissie
nieuwe wet onderwijs tijd, flipping
the classroom, doorstart
verworven heden vak ANW
“Ik stel hoge eisen aan mezelf, wil
ontzettend veel doen. Daarbij komt
gewoon een flinke tijdsinvestering
kijken, ook in de avonden en
weekenden”, vertelt Bob Stel, biologiedocent
van het Amersfoortse Vathorst
College. “Dat kun je overwerk noemen.
Of het werkdruk is, is veel persoonlijker.
Ik ervaar dat vooral bij zaken die
onverwacht mijn schema omgooien.
Misschien helpt het dat ik goed kan
relativeren.”
Op het Vathorst ervaren docenten
momenteel wel meer dan gemiddeld
werkdruk, bleek uit onderzoek: “Dat is
inherent aan een school die nog volop in
de ontwikkeling van het onderwijs zit.”
Die ontwikkeling stopt – idealiter –
überhaupt nooit. Vanuit die gedachte
kunnen ook jonge docenten beter
worden voorbereid op de praktijk, denkt
Stel: “Vergelijk het voltooien van de
lerarenopleiding met het halen van je
rijbewijs: je bent dan goed genoeg om
zelfstandig te leren hoe het in de praktijk
werkt. Maar zeker op de universitaire
docentenopleiding, die één jaar duurt,
kun je relatief weinig praktijkervaring
opdoen. Tijdens mijn opleiding werd
vooral veel gestuurd op de stof en
bijbehorende werkvormen. We leerden
lessen plannen, uitvoeren en afhandelen.
Pas in de praktijk ontdek je dan hoeveel
complexer het docentschap is en dat al
die prachtige theorieën niet altijd voor
iedere leerling opgaan. Die discrepantie
maakt je werk veel lastiger.”
Het is een praktijk die bovendien veel
autonomie biedt én eist: “Tijdens mijn
eerste stage ging ik vooral mee in wat
werd aangeboden, maar het is heel
belangrijk dat je als docent je autonomie
en verantwoordelijkheid leert pakken.
Opleidingen en scholen kunnen daarop
inspelen door meer aandacht te besteden
aan het leerproces van stagiairs: hoe zet
je je ontwikkeling als docent centraal,
hoe formuleer je daar stappen voor?”
Op het Vathorst kunnen stagiairs
overigens prima ervaring opdoen, merkt
Stel: “We voelen ons er gezamenlijk
verantwoordelijk voor dat stagiairs het
goed doen, maar we vragen wel iets
terug. Dat ze een opdracht of lessenserie
ontwerpen, bijvoorbeeld.”
VO-magazine 5 / April 2016
13

VO-CONGRES
v
MANON MELKERT / ‘Dat stapje extra’
k
Docent Engels / De Nieuwste
School, Tilburg / Naast lesgeven
bezig met: ontwikkeling leermaterialen,
landelijk leerlab
‘Leerling eigenaar leerproces’
(Leerling2020/VO-raad),
stagebegeleiding, werk als
vertrouwens persoon, lidmaatschap
PR-commissie, toelatingscommissie
nieuwe leerlingen.
Manon Melkert is bezig aan haar zesde
jaar op De Nieuwste School (DNS), een
kleinschalige school voor mavo-havovwo
in hartje Tilburg. Ze koos bewust
voor deze school, die aansluit op haar
onderwijsvisie: “Wat het hier zo mooi
maakt, zijn de mogelijkheden en de
vrijheid die we krijgen om onszelf te
ontwikkelen, ons onderwijs vorm te
geven én kritisch naar onszelf te kijken.”
Melkert geeft wekelijks ruim negentien
lesuren van zestig minuten aan klassen
van soms dertig leerlingen. Daarnaast
wacht een scala aan neventaken. “We
maken hier lange weken, ja. We verwachten
van onszelf dat stapje extra.”
Dat is volgens Melkert inherent aan het
vernieuwende onderwijs van DNS. “Een
van onze principes is bijvoorbeeld het
geleerde zichtbaar maken aan anderen.
Dat betekent wel dat we ook van onszelf
verlangen dat we buiten werktijd aanwezig
zijn bij meesterproefavonden
waar op leerlingen hun eindstuk
presenteren.”
Melkert en haar collega’s reflecteren zelden
bewust op de werkbaarheid van wat zij
ondernemen: “Als het voor leerlingen
maar goed werkt. Het is enorm rewarding
om leerlingen te zien groeien en te weten
dat je daarin een rol hebt gehad. Ik vind
het ook gaaf om te merken dat leerlingen
zelf de ruimte opzoeken die wij bieden.
Ze voelen zich eigenaar van hun leerproces.
Dat maakt alles haalbaar.”
Melkert merkt dat de schoolleiding graag
meedenkt over werkdruk, “maar in de
praktijk blijven we vanuit ons idealisme
en perfectionisme rechtvaardigen wat we
allemaal doen. Ik accepteer dat. Iedereen
heeft het hier druk, dus waarom zou ík
degene zijn die vraagt om een middag
uitgeroosterd te worden om aan ontwikkeling
te werken?” Melkert betwijfelt
wel of ze dergelijke keuzes goed zou
kunnen combineren met een gezinsleven.
“Dan zou ik bewust een stapje terug
moeten doen. Het enige alternatief voor
meer ademruimte, is meer docenten.”
Melkert en haar jongere collega’s worden
nog wel eens gewaar schuwd door de
oudere garde: “Het is een marathon, geen
sprint, zeggen ze dan. Maar die wijsheden
komen met de ervaring – vroeger deden
zij hetzelfde als wij nu.”
14 VO-magazine 5 / April 2016

MARIEKE HOEBERS / ‘iPads maken het makkelijker’
Docent Engels / Dendron College,
locatie Horst / Naast lesgeven
bezig met: project co-teaching,
iPad-project, scholingstraject iPads
Voor haar gevoel is Marieke Hoebers,
docent Engels aan het Dendron College
in Horst, 24/7 bereikbaar voor ouders
en leerlingen. “Om de volgende dag een
horde aan mails te voorkomen, handel
ik werkmails ook thuis af. Voor een
recent internationaliseringsproject ben
ik drie dagen tot elf uur ’s avonds bezig
geweest met buitenlandse gasten. Dat
vind ik prima, maar het weegt wel mee
in mijn werkbeleving.”
Alleen tijdens de zomervakantie kan
Hoebers alles loslaten. “Dan weet ik nog
niet welke leerlingen ik heb.” Onderwijsontwikkeling
neemt in het werk van
Hoebers een belangrijke plaats in.
“We willen een school zijn die leerlingen
maatwerk biedt. Om zoiets op poten te
zetten, zijn ontwikkeluren essentieel.”
Binnen én buiten die ontwikkeluren
heeft Hoebers samen met collega Loes
Hanssen (op de foto links) een project
opgezet rond co-teaching, wat inhoudt
dat twee klassen op hetzelfde moment
en in één groot lokaal dezelfde les krijgen.
“Het maakt het mogelijk om leerlingen
veel meer op eigen niveau te bieden wat
ze nodig hebben. Terwijl de ene docent
extra uitleg verzorgt, kan de ander door
met iets anders.” Co-teaching kan ook
het werk van docenten vergemakkelijken,
merkt Hoebers. “Het neemt wat
werkdruk weg, doordat we onze lessen
nu samen bespreken en taken verdelen
die we voorheen ieder apart uitvoerden.”
‘Ik vind het heel belangrijk
dat je kunt doen wat je het
beste vindt voor je leerlingen’
Het gebruik van devices als iPads is
daarbij inmiddels een must, volgens
Hoebers: “iPads kunnen je werk als
docent echt makkelijker maken. Je kunt
bijvoorbeeld veel makkelijker differentiatie
toepassen. Met één druk op de
knop heb je in beeld of resultaten van
leerlingen achterblijven. Zo kun je direct
stappen ondernemen.” Zulke mogelijkheden
leveren Hoebers niet automatisch
minder werk op. “Je moet leerlingen
bijvoorbeeld wel die oefeningen kunnen
aanbieden die aansluiten bij zijn of haar
probleem of vraag.”
Voor de werkbeleving vindt Hoebers
met name de autonomie van docenten
belangrijk: “Ik vind het heel belangrijk
dat je echt je verantwoordelijkheid kunt
pakken en kunt doen wat je het beste
vindt voor je leerlingen. Het maakt me
gelukkig als ik iets aan leerlingen kan
overbrengen waarvan ik weet dat zij er
later wat aan hebben.”
VO-magazine 5 / April 2016
15

VO-CONGRES
v
MICHEL FRERIKS / ‘Meer eisen van docenten’
k
Docent mens en natuur / IJburg
College, Amsterdam / Naast
lesgeven bezig met: opleiding tot
meester-docent @ De Nederlandse
School, ontwikkeling iBooks
en ander lesmateriaal, LICTO
(‘Leren door ICT Ondersteund’)
Michel Freriks, docent mens en natuur
op het Amsterdamse IJburg College,
ervaart dat juist de omgang met leerlingen
zijn werk waardevol maakt. “Als
Zembla bij mij was komen kijken, had
ik vooral heel leuke verhalen gehad.”
Docenten op het IJburg College werken
op vaste tijden, vertelt Freriks: “Standaard
van kwart over acht tot kwart voor vijf.
Meestal werk ik nog een uurtje door en
ook in het weekend en tijdens vakanties
ben ik vaak bezig.” De vele vakantiedagen
zijn voldoende compensatie. “Ik
vind het nu goed te doen en ik ga ervan
uit dat ik later, in een andere levensfase,
meer gebruik kan maken van ervaring
en materiaal dat ik al heb liggen.
Tenminste, dat hoop ik”, lacht hij.
‘Als Zembla bij mij was
komen kijken, had ik vooral
heel leuke verhalen gehad’
Een standaardles afdraaien is er op het
IJburg College niet bij. “We werken
met iPads en ontwikkelen zelf al onze
lessen en lesmaterialen, zoals iBooks.
Daardoor denk je veel beter na over
wat je wilt dat leerlingen leren.” Freriks
is vaak degene die de iBooks maakt,
terwijl de anderen helpen met de
inhoud. “Nadeel van zelf schrijven: als
je het leuk vindt, wil je het goed doen,
als je het goed wilt doen, moet je er
meer tijd in steken. Gelukkig krijgen
we redelijk wat ontwikkeltijd.”
Een structurele oplossing voor werkdruk
ziet hij vanuit de scholen niet komen:
“Daarvoor moet je bij de politiek zijn.
Ik heb collega’s met een klas van 35
leerlingen. Dat is zó zwaar.” Freriks
ziet wel dat het aanzien van het beroep
verandert. “Mensen vinden het nu wel
‘knap’ dat je docent bent, zij het in de
betekenis van ‘gedurfd’. Terwijl het
vooral een leuk beroep is, waarop we
trots kunnen zijn.” Toch kan het
volgens Freriks nog beter: “Wat we op
het IJburg College goed doen, is het
geven van verantwoordelijkheid: ervan
durven uitgaan dat een docent weet wat
het beste is voor leerlingen en het beste
voorheeft met het onderwijs. Dat vraagt
om meer begeleiding en professionalisering
van de school, maar je mag ook
meer van docenten eisen. Als we die
omslag voor elkaar krijgen, wordt het
beroep docent ook aantrekkelijker voor
de maatschappij als geheel.”
16 VO-magazine 5 / April 2016

DEVON STERKEN & ANDREA VAN KEMPEN / ‘Sterk in je schoenen’
Docent Nederlands & docent
IT (Informatie techno logie) & Technologie
/ Elde College, locatie
Sint-Michielsgestel / Naast
lesgeven bezig met: zorg coördinatie
(Sterken), decanaat (Van
Kempen), onderwijs vernieuwing,
organisatie studiemiddagen.
Sinds het Elde College, locatie Sint-
Michielsgestel, is overgestapt naar een
75-minuten-rooster, voelt Devon Sterken
de druk van de klok een stuk minder:
“Een lesuur van 75-minuten geeft me
de rust en ruimte om meer aandacht
aan individuele leerlingen te besteden.
Je geeft wel op een andere manier les
en zet andere werkvormen in dan in een
50-minuten les. En om te differentiëren
heb je verschillende scenario’s nodig,
wat extra voorbereiding vergt.”
Bij zaken als de ontwikkeling naar
maatwerk onderwijs en de inzet van
digitale leermiddelen kunnen docenten
van het Elde College gebruik maken van
collegiale consultatie. Studiemiddagen
rond thema’s als klassenmanagement,
werkvormen en digitale leermiddelen
helpen om te ontdekken waar je heen
kunt met je onderwijs: “Dat maakt
vernieuwingen bereikbaar. Maar wat
nodig is om als docent te excelleren,
verschilt per docent en per situatie”,
zegt Van Kempen.
‘Wie enthousiast is, gaat
thuis toch wel aan de slag’
Sterken en Van Kempen zijn voortrekkers.
Voor de uitwerking van projecten
zijn ze vaak aangewezen op de avonduren:
“Eigenlijk is er standaard te weinig
tijd voor ontwikkeling, zelfs al krijgen we
altijd taakuren voor nieuwe projecten.
Maar wie enthousiast is, gaat thuis toch
wel aan de slag”, weet Sterken. “Daarom
is het zo belangrijk voor honderd procent
achter een vernieuwing te staan”, vult
Van Kempen aan.
Sterken ziet werkdruk vooral ontstaan als
dingen wat opgelegd aanvoelen. “Ik zie
meer in vernieuwing vanuit wat er
concreet in de praktijk nodig is. Pas
worstelde een collega van maatschappijleer
ermee dat sommige leerlingen het
lastig vinden om lange teksten te lezen en
samen te vatten. Als docent Neder lands
kan ik daarbij helpen. Die link legden we
gewoon in de koffiekamer, maar kan ons
werk wel prettiger en effectiever maken.”
Om vanuit autonomie mee te gaan in alle
ontwikkelingen, is niet alleen ruimte en
tijd nodig, weet Van Kempen: “Je moet
als docent ook sterk in je schoenen staan.
Durf je – in het belang van de leerling –
echt je eigen plan te trekken en uit te
gaan van je individuele kwaliteiten?”
VO-magazine 5 / April 2016
17

VO2020
VUURTJES-
AANSTEKERS
Dit jaar mocht ik met Paul Rosenmöller op tournee.
Vier van de acht keren sloot ik de bijeenkomsten van
de VO2020-tour af, de andere vier keer deed Peter
Heerschop dit. Voor het eerst stonden deze bijeenkomsten
open voor leraren. Er werd niet massaal
gebruik van gemaakt, vermoedelijk omdat leraren
druk doende zijn niet te bezwijken onder de werkdruk.
Het uitgangspunt dit jaar was ambitie 5 uit het
sectorakkoord: ‘Professionele scholen als lerende
organisatie’, met als subthema ‘ruimte voor de leraar’.
Helaas viel het centrale thema weg in de vele subthema’s
die het onderwijs altijd beheersen. Voor je het weet
gaat het de hele tijd over alles en daardoor kom je
niet veel verder. Dat vond ik in deze bijeenkomsten
eerlijk gezegd wel weer aan de hand; het is een
onderwijs cultuurdingetje.
Lerende organisatie
Mij interesseerde vooral de vraag: wat voor ruimte
willen docenten eigenlijk en hoe beweeg je ze om
de ruimte die er is, te pakken? In mijn afsluiting had
ik als leidraad een definitie van lerende organisatie
opgenomen (van Wikipedia): ‘Een lerende organisatie
bevordert de ontwikkeling van al haar leden om zich aan
te passen aan de veranderende omgeving. Dit vereist het
afleren van oude gewoontes. Vrijheid is noodzakelijk om
zichzelf steeds te reorganiseren.’
Prikkelend! Als scholen werkelijk lerende organisaties
zouden zijn, hoe zou dat er dan uitzien? Het antwoord
daarop bleef wat mij betreft in de lucht hangen. Ik
ervaar veel scholen als best massale instituten, die juist
moeite hebben te veranderen; die oude gewoontes lang
doorzetten, die veel leden hebben die zich verzetten
tegen een voortdurende aanpassing aan de omgeving en
die zich de vrijheid die er mogelijk is, met moeite toeeigenen.
Al zijn er altijd uitzonderingen.
Ik zei in mijn afsluiting: ‘Jongeren kunnen bergen
verzetten, of zich als een berg verzetten.’ Jongeren zijn
in mijn ogen allemaal Parcivals op zoek naar hun heilige
graal. En hoe vinden ze die? Door docenten die
inspireren! Mijn leraar Nederlands was een begeesterd
docent, die eigenzinnig les gaf en de vrije ruimte die
er was, benutte om ons te motiveren. Hij was mijn
‘vuurtjesaansteker’ en ik ben hem nog steeds dankbaar.
Voor je het weet gaat het in het
onderwijs de hele tijd over alles.
Daardoor kom je niet veel verder
Laat ik duidelijk zijn: mijn voorliefde ligt bij de
vernieuwingsscholen waar de VPRO vorig jaar zo’n
mooie serie over heeft gemaakt. Scholen die het
dwingende rooster, de organisatiestructuur, overboord
hebben gegooid en nieuwe stelsels hebben uitgevonden,
waarin gemotiveerd leren van de leerlingen centraal
staat. Op veel scholen met een dwingend rooster is de
laatste tien jaar gelukkig ook het een en ander veranderd:
werken in teams, leerpleinen, collegiale consultatie in de
les, meer openheid onderling, dus niet meer koning zijn
in je eigen klaslokaal. Maar als ik kijk naar het credo dat
in allerlei variaties op de gevel staat - ‘Haal het beste uit
jezelf’ - dan vrees ik dat we nog lang niet het beste uit
leerlingen halen, en ook niet uit docenten! Als we dat
werkelijk zouden doen, zouden scholen inderdaad
lerende organisaties zijn.
Geen eenheidsworst
Na de plenaire discussie met Paul Rosenmöller gingen
de deelnemers tijdens de bijeenkomsten in kleinere
groepen uiteen. Meermalen hoorde ik daar de wens dat
docenten zouden kunnen differentiëren in hun manier
18 VO-magazine 5 / April 2016

Viermaal verzorgde cabaretier
Hester Macrander (zelf docent
Nederlands en theaterdocent) dit jaar
de afsluiting van een bijeenkomst van
de VO2020-tour. Wat haar opviel:
“Volgens mij steekt er voorzichtig
een fris briesje op in het onderwijs.
Van mij mag het wat harder waaien…”
Tekst: Hester Macrander
van lesgeven. Doen waar je goed in bent en wat bij je
past! Sommige docenten zouden hoorcolleges voor
honderd leerlingen kunnen geven; anderen zijn beter
in activerende didactiek in kleinere groepen en weer
anderen zijn sterk in de rol van coach. Bepaalde lesstof
laat zich goed in een hoorcollege gieten, andere stof is
juist geschikt voor werkgroepjes. Geen eenheidsworst
meer! Dat vereist dus onmiddellijk een andere
organisatiestructuur.
Waarom hoor ik geen krachtig,
gebundeld protest?
De visie dat docenten meer in hun kracht zouden moeten
kunnen staan, is grotendeels aanvaard, maar scholen
hebben moeite dit te organiseren. Een (vrouwelijke)
schoolleider zuchtte onder de hoeveelheid deeltijdbaantjes
van met name haar vrouwelijke docenten.
Zij wilde meer commitment, meer beschik baarheid.
Mijn gedachte was: als schoolleider kun je dat toch
tot een voorwaarde maken?
Schoolleiders willen vaak ‘alle leraren meekrijgen’,
ook degenen die graag vasthouden aan oude gewoontes.
Daardoor gaat verandering eindeloos traag en heb je
feitelijk te maken met een categorie die moet uitsterven
voordat je werkelijk kunt gaan veranderen. Ik vertelde
in mijn afsluitingen dat er op elke school wel minstens
één leraar werkt die innerlijk al overleden is, maar nog
steeds lesgeeft. Op alle vier de bijeenkomsten hoorde ik
op deze opmerking een harde lach van herkenning door
de zaal gaan…
Een veelgehoorde klacht tijdens de bijeenkomsten
was dat de maatschappelijke trend van meer toetsen
en verantwoorden niet meewerkt. Dat creëert behoudzucht
en strakkere onderwijsvormen. Mijn gedachte:
waarom laat het voortgezet onderwijs zoveel over zich
heen komen, waarom hoor ik geen krachtig, gebundeld
protest?
Een schoolleider verzuchtte dat hij alles graag zou
terugbrengen tot de kern: dat doen waar kinderen en
jongeren gelukkig van worden. Zijn baan is alsmaar
weer dat enorme schip optuigen, maar… wat is de koers?
Mijn gedachte: de schoolleider is er toch juist om het
boegbeeld te zijn?
Loslaten
Dan die hoge werkdruk. Die kun je onder andere
voorkomen door de energie meer te richten op de doelen
en motivatie van iedere docent zelf. Maar mijn idee om
leerlingen te laten kiezen van welke docent ze les zouden
willen hebben, werd snel weggelachen als onmogelijk en
vooral ‘veel te confronterend’. Hoe verfrissend zou dat
kunnen werken! Docenten zouden gaan staan voor wie
ze zijn en zouden echt moeten bedenken: hoe sluit ik
aan op de intrinsieke motivatie van de leerlingen? Het
zou dé manier zijn om werkelijk een lerende organisatie
te worden.
Misschien moet de VO2020-tour
volgend jaar gaan over wat schoolleiders
en bestuurders nodig hebben
om los te laten
Het woord ‘loslaten’ kwam in alle bijeenkomsten
herhaaldelijk voorbij. Geef meer creatieve ruimte, zie
meer het belang van het ondersteunen van teams, laat
meer los… Maar, zoals een schoolleider verzuchtte:
‘Dat is zo moeilijk!’ Mijn voorstel: laat de VO2020-tour
volgend jaar gaan over wat schoolleiders en bestuurders
nodig hebben om los te laten. Formuleer je visie en geef
het roer aan de leraren. Ik ben voor!
VO-magazine 5 / April 2016
19

ADVERTENTIE
Zitten uw brugklassers
straks op de juiste plek?
Met Aansluiting PO-VO weet u het snel,
en stuurt u bij, waar nodig.
Mail ons onder vermelding van ‘Aansluiting’, om een gratis versie van
Aansluiting PO-VO voor uw klas aan te vragen!
026 3557333 www.amn.nl info@amn.nl
AMN_advVOmag179x266.indd 1 24-02-16 09:06

ADVERTENTIE
Snelle en
eenvoudige
online
afhandeling
info@interteach.nl www.interteach.nl |
Regel nu zelf super gemakkelijk online vervanging met de Poolmanager van Interteach.
Dankzij het eenvoudige, geautomatiseerde systeem heeft u binnen no time een geschikte
invalleerkracht gevonden. Bespaar dus kostbare tijd met een snelle online afhandeling op desktop
en mobiel. Maar of u nu kiest voor een online of telefonisch vervanging, met Interteach bent u
altijd ruim 20% goedkoper uit. Want kwalitatief goed onderwijs gaat verder dan alleen lesgeven.

22 VO-magazine 5 / April 2016

VO IN BEELD
Wat Leerlingen van T4G en T4A-F van de Topmavo in
Alphen aan den Rijn (CSG Groene Hart) maken hun theoretisch
tentamen beeldende vorming
Waar Gemeentemuseum Den Haag
Wanneer Vrijdag 11 maart, 11.35 uur
Fotografie: Josje Deekens
VO-magazine 5 / April 2016
23

360°
Doelgericht burgerschapsonderwijs in ontwikkeling
GEDEELDE WAARDEN
GEDIJEN IN
OPEN CULTUUR
Hoe brengen scholen in een roerige tijd hun pedagogische,
vormende opdracht in de praktijk? Welke burgerschaps activiteiten
leveren goede resultaten op en welke kenmerken heeft een school
die het goed doet? Er blijken genoeg onderzoeksvragen open te
staan die wachten op een antwoord, maar er zijn ook mooie
praktijkvoorbeelden die blijken te werken.
Tekst: Carolien Nout / Fotografie: Dirk Kreijkamp
“Als je kijkt naar de ambities die het Platform
Onderwijs2032 heeft geformuleerd, dan denk ik dat
we wat burgerschapsonderwijs betreft nog een lange weg
hebben te gaan”, zegt Jeroen Bron, curriculumspecialist
bij SLO. “De overheid schrijft niet precies voor wat
scholen moeten doen en dat maakt het soms lastig om
te bepalen wat er wel en niet bij burgerschapsonderwijs
hoort. Maar burgerschap zit zo’n beetje in alles!”
Identiteit en democratie
Vrijwel alle scholen in het basis- en voortgezet onderwijs
besteden aandacht aan burgerschapsonderwijs en voldoen
aan de minimumeisen die de wet heeft voor geschreven.
Dat stelde de Onderwijsinspectie vorig jaar in het jaarverslag.
Maar de inspectie had ook kritiek: scholen
werken nog te weinig planmatig aan dit thema en stellen
geen duidelijke, concrete leerdoelen. In het voortgezet
onderwijs weten scholen niet goed hoe leerlingen ervoor
staan en hoe ze zich ontwikkelen.
Van burgerschapsonderwijs wordt veel verwacht. De
multiculturele samenleving die Nederland is, vraagt
dat nadrukkelijk van het onderwijs. Leerlingen moeten
sociale vaardigheden ontwikkelen, respect voor elkaar
bijvoorbeeld, en zich democratische waarden eigen
maken. Volgens de Onderwijsraad, die in 2012 een
(tweede) advies over burgerschap uitbracht, houdt
burgerschapsonderwijs in dat leerlingen enerzijds kennis
moeten opdoen over de democratische rechtstaat en de
waarden en spelregels die hieraan ten grondslag liggen.
Aan de andere kant moet het onderwijs leerlingen
helpen hun identiteit te ontwikkelen, leren reflecteren
op eigen idealen, op normen en waarden en hun eigen
positie in de samenleving. De eigen identiteit is voorwaarde
voor participatie in de maatschappij en de
democratie is de verbindende factor, aldus het
adviesorgaan van de regering en het parlement.
Visie
De vraag is wat er nodig is om burgerschap in de praktijk
die stevige plaats in het onderwijs te geven. Dat begint
met een visie op burgerschap vanuit de opvatting van
de school en de leerlingpopulatie, stelt Bron. “Ook een
inventarisatie van wat de school al doet is aan te bevelen:
dat blijkt soms meer te zijn dan de school denkt.
Burgerschap is geen vak waar het alleen over de feiten
gaat. Het is ook iets wat je doet in het onderwijs, in je
manier van leren. Leren samenwerken aan een opdracht
of conflicten oplossen bijvoorbeeld. Sommige scholen
24 VO-magazine 5 / April 2016

zetten leerlingen in voor mediation: ook dat is een
vorm van burgerschap. Democratische waarden in
de praktijk brengen doe je niet alleen door een
leerlingenraad in te stellen. Dat is immers maar
een klein groepje leerlingen. Het gaat om alle
leerlingen. Ervaren zij vormen van participatie,
kunnen zij zich uiten, worden zij gehoord? Een
democratische houding ontwikkelen betekent ook:
leren omgaan met verschillende mensen en
meningen. De school is een oefenplaats waar
leerlingen dat kunnen ontwikkelen.”
MEETINSTRUMENT
VOOR SCHOLEN
Wat vinden wij op onze school belangrijk, hoe
denken we dat het met de burgerschap van de
leerlingen is gesteld en in welk onderwijs aanbod
voorzien we eigenlijk? Voor antwoorden op die
vragen kunnen scholen het Meetinstrument Burgerschap
gebruiken, ontwikkeld door de Universiteit
van Amsterdam. Leerlingen en docenten vullen via
internet vragenlijsten in over burger schapscompetenties
en burger schaps gedrag. Met de
resultaten kunnen scholen zich vergelijken met
andere (vergelijkbare of juist heel verschillende)
scholen en leerlinggroepen.
www.burgerschapmeten.nl
Peer support
Een school die burgerschapsonderwijs als rode draad
in het hele onderwijs wil weven, is het Cartesius
Lyceum. Deze school voor havo en vwo nabij het
centrum van Amsterdam telt ruim 800 leerlingen.
Zij verwerven burgerschapskennis en -competenties
in een opbouwende lijn. “Wereldburger schap zit
in ons DNA en dat willen we uiteindelijk in alle
vakken zichtbaar maken”, zegt rector Sandra
Niemeijer. “Het begint in onze brugklas met een
oriëntatie op de eigen wijk. In de volgende jaren
verdiepen leerlingen zich in hun stad, het land
en vervolgens zoomen we uit naar het buitenland.
Ook een internationale uitwisseling hoort erbij.”
Volgend jaar wil de school in de brugklassen
beginnen met meer thematisch en vakoverstijgend
onderwijs, bijvoorbeeld met een thema als migratie.
Allerlei vakgebieden komen dan aan bod, zoals
kunst – en niet alleen de Westerse – aardrijks kunde
en geschiedenis. “Dat is in de lijn van het advies
van het Platform Onderwijs2032,” zegt Niemeijer.
“Onze insteek is dat leerlingen interculturele
sensitiviteit ontwikkelen. Je kunt inderdaad zeggen
dat het onderwerp burgerschap in de lucht hangt.”
‘Democratische waarden in de
praktijk brengen doe je niet alleen
door een leerlingenraad in te stellen’
Verder schakelt de school sinds dit schooljaar
oudere jaars leerlingen in om brugklassers te ondersteunen
en coachen tijdens mentoruren, de pauzes,
of als er een feestje is. Deze zogeheten peer support
levert alle partijen iets op, stelt Niemeijer. Oudere
leerlingen worden aangesproken op hun verantwoordelijk
heidsgevoel en de jongere leer lingen
voelen zich gesteund. De kracht van peer support is
dat leerlingen dezelfde ‘taal’ spreken. Zij begrijpen
elkaar en nemen gemakkelijker iets van elkaar aan.
Zichtbaar maken wat de resultaten zijn en welke
ontwik keling leerlingen doormaken, is volgens
VO-magazine 5 / April 2016
25

Niemeijer niet eenvoudig te bewerkstelligen.
“Toch: na de Week van de Vluchteling waarin alle
aspecten van dit vraagstuk aan de orde kwamen,
Voor vertrouwen, veiligheid,
rust en wederzijds respect
• Preventief en curatief
Opleiding voor individuele docenten en teams
• Gratis volgsysteem, door COTAN positief beoordeeld
• Aanpak van pesten, erkend effectief (NJi)
Ouders, docenten en leerlingen verlangen een school
die goede leerresultaten weet te behalen en de
veiligheid weet te waarborgen.
(036) 548 94 05
info@kanjertraining.nl
ADVERTENTIE
kanjertraining.nl
hebben sommige leerlingen zich aangemeld als vrijwilliger.
Dat kun je als een resultaat zien. Maar echt
meten is natuurlijk lastig. Onze visie is om continuïteit
te bieden. Bij al onze projecten en activiteiten gaat
het steeds weer om die blik naar buiten.”
Resultaten
Wat burgerschapsonderwijs nu precies effectief
maakt, is een onderwerp dat Anne Bert Dijkstra,
onderwijs socioloog en bijzonder hoogleraar Toezicht
en Socialisatie aan de Universiteit van Amsterdam,
al jaren intrigeert. “Op grond van interna tionaal
vergelijkend onderzoek zijn er wel indicaties wat
werkt en wat niet”, licht hij toe.
“Burgerschapsonderwijs gedijt het best in een open,
democratisch schoolklimaat, waar leerlingen serieus
worden genomen en waar ze zich kunnen uiten.
De school moet serieuze aandacht besteden aan
thema’s die belangrijk zijn voor leerlingen. Werken
aan burger schapscompetenties is effectiever als er
concrete doelen worden gesteld en er duidelijke
ontwikkelings lijnen zijn. Welke doelen dat moeten
zijn, hangt af van de omgeving van de school en wat
belangrijk is voor leerlingen om te leren. Dat kan dus
per situatie verschillen. Verder is het goed om vast te
stellen waar leerlingen in welk leerjaar moeten staan
in hun ontwikkeling. Zo’n aanpak leidt tot resultaten
waarop je verder kunt voortbouwen.”
Hoe kunnen scholen die hun burgerschapsonderwijs
willen versterken en verbeteren, dat het best aanpakken?
Dijkstra stelt dat precieze kennis over wat werkt en
wat je in verschillende situaties moet doen, nu nog
ontbreekt. “We weten niet aan welk knopje je moet
draaien voor het beste resultaat. Wat is het nu precies
in een school klimaat met een bepaalde leerlingpopulatie
dat effect sorteert? Het is nodig om dat
beter in kaart te brengen, te onderzoeken hoe je
maatschappelijke competenties kunt ontwikkelen
en daarvoor instrumenten beschikbaar te maken.”
26 VO-magazine 5 / April 2016

360°
‘Is het nodig dat de overheid
meer voorschrijft op dit
gebied? Ik vraag het mij af’
31 MAART VO-CONGRES
VERDIEPING OP
VO‐CONGRES
‘VAN AMBITIE
NAAR RESULTAAT’
Ook op het VO-congres op 31 maart
2016 komt burger schap aan de orde.
Bijvoor beeld in de workshop (K) ‘Peer
support’, een methode om leerlingen in te
zetten bij het leerproces. Leerlingen leren
graag van elkaar en ook de school kan
profiteren van hun feedback. Dat zorgt
voor een beter sociaal klimaat waarin
leerlingen hun burger schaps competenties
kunnen ontwikkelen. In de workshop (W)
‘Wat doe ik wel en niet voor een veilige
school?’ gaan deskundigen in discussie
met school leiders over actuele veiligheidsvraag
stukken en het managen van
sociale veiligheid.
www.vocongres.nl
INFORMATIE
GEBUNDELD
Informatie en kennis over burgerschapsonderwijs
is versnipperd. Daarom heeft
SLO in opdracht van OCW onlangs alle
informatie gebundeld op de website
burgerschapindeschool.nl. Naast een
procesinstrument waarop scholen hun
eigen beleid kunnen baseren, zijn hier
onder meer analyses van leermiddelen
te vinden (binnenkort komt een nieuwe
versie uit) en aan sprekende
voorbeelden van andere scholen.
www.burgerschapindeschool.nl
Werkplaats
Aan antwoorden op die vragen wordt gewerkt in
de Academische werkplaats Sociale opbrengsten van
onderwijs, een initiatief van de Inspectie van het
Onderwijs en de Universiteit van Amsterdam. Circa
dertig scholen uit heel Nederland, wetenschappers en
deskundigen op het gebied van onderwijstoezicht,
werken er, ieder vanuit hun eigen specialisatie, aan de
ontwikkeling van een instrument voor zelfevaluatie
om de onderwijskwaliteit op het sociale domein beter
zichtbaar te maken. Op die manier kunnen scholen
hun onderwijs verder verbeteren en ook verantwoording
afleggen over de resultaten. Het burgerschapsmeet
instrument (zie kader) is een van de middelen
die bij het onderzoek worden gebruikt. De resultaten
van diverse onderzoeken komen in de loop van dit
(en volgend) jaar uit.
Dijkstra wil er nog niet op vooruitlopen, maar hij
weet wel dat er niet een en dezelfde aanpak is die
geldig is voor iedere situatie. “Ook nu laten scholen
veel verschillende manieren zien waarop zij werken
aan maatschappelijke competenties bij hun leerlingen.
Is het nodig dat de overheid meer voorschrijft op dit
gebied? Ik vraag het mij af. Aan de ene kant is het
goed dat scholen de vrijheid hebben burgerschapsonderwijs
binnen de kaders zelf in te vullen. Aan de
andere kant moeten we ook geen koudwatervrees
hebben voor meer sturing, want over de kern van
burgerschapsonderwijs zijn we het eigenlijk allemaal
wel eens.”
Lappendeken
Scholen geven dus op verschillende manieren
invulling aan burgerschapsonderwijs en zoeken in de
tussentijd zelf ook naar meer effectiviteit en samenhang.
Voor TalentStad beroepscollege, een klein schalig
georgani seerde vmbo-school in Zwolle, is burgerschap
een breed begrip dat rust op een christelijke visie.
“Het is niet een vak van een uurtje per week, maar
iets wat in je hele school zit. Wij zijn een leer- en
leefgemeenschap waar iedereen respectvol met elkaar
VO-magazine 5 / April 2016
27

Vierslagleren
Extra leraren
in tekortvakken
• extra uren studieverlof voor zittende
leraren die een eerstegraads of tweede
bevoegdheid willen halen in een tekortvak
• nieuwe instroom voor tekortvakken
• begeleiding startende leraren
• eenvoudige aanvraagprocedure:
van 1 april t/m 30 juni 2016
www.voion.nl/vierslagleren
omgaat en betrokken is. Burgerschap houdt allerlei
elementen van vorming in. Behalve kennis over de
samenleving is dat de sociaal-emotionele ontwikkeling
van leerlingen, zoals omgaan met verschillen tussen
mensen, een mening vormen en daarover kunnen praten.
Het gaat ook over talentont wik keling: onder de noemer
Talent in Zicht werken leerlingen aan vragen als: wie
ben ik en wat kan ik. Stage lopen hoort daar bijvoorbeeld
bij”, legt Marlous Siemelink-Amse, directeur van
(onder andere) TalentStad beroepscollege, uit.
De school wilde meer lijn in de lappendeken van gastlessen
brengen en is nu pilotschool voor een project van
de gemeente Zwolle. Die ontwikkelde, in samenwerking
met zorg- en welzijnsorganisaties en door samenvoeging
van budgetten, de leerlijn ‘THINK’. Dit staat voor vijf
woorden die de kern vormen van respectvol met elkaar
omgaan: True, Helpful, Inspiring, Necessary en Kind.
De leerlingen werken aan thema’s als gezondheid,
vriendschap en relaties of omgaan met verschillen.
Dat doen zij in de mentoruren met gastdocenten van
verschillende organisaties, zoals het Longfonds, het
COC en jongerenwelzijnsorganisaties. De school is
gestart in het eerste leerjaar; nu volgen de tweede klassen
en zo wordt het verder uitgebreid. Siemelink-Amse is
te spreken over deze aanpak: “Op deze manier werken
we consistenter aan belangrijke thema’s binnen burgerschapsonderwijs.
Het is gekoppeld aan het mentoraat:
de mentor is bij alle gastlessen aanwezig. Hij houdt
het proces in de gaten, kan de discussie begeleiden of
bijsturen en ook feedback geven aan de gastdocent.
De gastdocent is er voor de inhoudelijke kennis. Op
die manier is het een coproductie waar we erg tevreden
over zijn. De vierde les binnen elk thema is een reflectieles,
waarin leerlingen terugkijken op wat er geleerd is
en zij zich voorbereiden op het volgende thema.”
‘Deze tijd vraagt echt om moreel
leiderschap van docenten’
De school wil THINK graag doorontwikkelen tot een
complete leerlijn van klas 1 tot en met 4. Ook in de
ouder- en leerlingenraad staan de thema’s op de agenda.
De bedoeling is om na een effectmeting de aanpak naar
andere scholen uit te breiden. Siemelink-Amse denkt
dat het effectief is om samen met de gemeente te kijken
welke mogelijkheden er zijn om gezamenlijk preventiebudgetten
in te zetten. “Als je sociale en maatschappelijke
competenties inbedt in het curriculum levert het meer
28 VO-magazine 5 / April 2016

360°
OOK INTERESSANT
• Het Platform Mensenrechteneducatie organiseert
met Amnesty International, de Anne Frank
Stichting en Movies that Matter op 22 april
2016 een speciale studiedag voor docenten.
www.mensenrechteneducatie.nl
• ProDemos, Huis voor Democratie en Rechtstaat,
biedt veel praktische informatie, zoals de gratis
Onderwijskrant met werkvormen, beeldmateriaal
en lesideeën die passen binnen het curriculum.
www.prodemos.nl
• Op 19 april vindt de landelijke conferentie ‘Met
alle respect – In gesprek, ook als het lastig is’
plaats in Amersfoort.www.schoolenveiligheid.nl
• Op 28 april staat burgerschapsonderwijs
op de agenda van de Tweede Kamer
(Algemeen overleg).
resultaat op, want het zijn dan geen geïsoleerde
activiteiten meer. Ook de rol van de schoolleiding is
overigens cruciaal: schoolleiders en docenten moeten
zelf het goede voorbeeld geven. In onze school is het
normaal om elkaar aan te spreken op het gedrag.”
Moreel leiderschap
Meningen vormen en discussiëren over verschillende
opvattingen: die opdracht van burgerschapsonderwijs
vindt plaats in de klas. Maar als er maatschappelijke
spanningen zijn en de straatcultuur binnensluipt in
de school, dan is een debat over actuele gebeurtenissen
wel eens spitsroeden lopen voor docenten. Journaliste
Margalith Kleiwegt beschrijft het beeldend in de
reportage ‘2 werelden, 2 werkelijkheden’ die vorige
maand verscheen (te downloaden op rijksoverheid.nl);
zij observeerde en analyseerde in opdracht van het
ministerie van OCW hoe groepen leerlingen steeds
vaker lijnrecht tegenover elkaar staan in hbo, mbo en
vmbo. Leerlingen die stellig beweren dat de aanslag
op Charlie Hebdo een zionistisch complot is om de
islam in een slecht daglicht te stellen en anderen die
vrezen dat islamitische vluchtelingen de macht overnemen
in Nederland. Harde standpunten over en weer,
niet op feiten gebaseerd, maar op emoties of op Facebookwaarheden.
Hoe leid je zo’n discussie in goede banen?
‘Als we later terugkijken op
2016, zien we misschien
dat het een markeerpunt is
geweest in de ontwikkeling
van burgerschapsonderwijs’
Sandra Niemeijer van het Cartesius Lyceum herkent
dat probleem. “Het vergt veel, maar deze tijd vraagt
echt om moreel leiderschap van docenten. Je moet
actuele discussies niet uit de weg gaan. De school is
juist die veilige plek waar leerlingen hun mening kunnen
ontwikkelen. Je kunt niet van leerlingen verwachten dat
ze zich politiek correct uitspreken. Natuurlijk vinden
docenten dat wel eens moeilijk, want hoe stel je je op?
Moet je je eigen mening inbrengen of juist neutraal zijn?
Ik pleit voor meer training in het voeren van een
Socratisch gesprek.”
Signaleren
Het bijtijds signaleren van jongeren die radicaliseren,
is vanuit deze optiek ook een concrete opdracht voor
docenten. Veel kennis en informatie is inmiddels
beschik baar. De stichting School en Veiligheid biedt
kennis en lesmateriaal, bijvoorbeeld om homofobie,
anti semitisme of islamofobie beter bespreekbaar te
maken in de les. De stichting Het ABC, die onder wijsprofessionals
ondersteunt, bundelde na de aanslagen in
Parijs hulpmiddelen en informatie van en voor docenten
om beladen onderwerpen te bespreken met jongeren
(#Parijs in de klas).
Ook lerarenopleidingen werken aan dit vraagstuk.
Zo is in het project Dialoog als Burgerschapsinstrument
van de Hogeschool Rotterdam en de Hogeschool van
Amsterdam een methodiek voor het curriculum van
tweedegraads lerarenopleidingen ontwikkeld waarin
aandacht is voor het beter toerusten van (beginnende)
docenten om lastige discussies aan te gaan in de klas.
Meer informatie is te vinden op burgerschapindeschool.nl.
“Misschien, als we later terugkijken op 2016, het jaar
waarin het rapport van het Platform Onderwijs2032
verscheen, zien we dat het een markeerpunt is geweest
in de ontwikkeling van burgerschapsonderwijs”,
filosofeert onderwijssocioloog Dijkstra. “De afgelopen
decennia is er veel aandacht geweest voor meer
effectiviteit en prestaties in het onderwijs, met het
accent op taal en rekenen, wat natuurlijk ook belangrijk
is in een tijd van mondialisering en internationale
concurrentie. Nu zie je meer aandacht voor de maatschappelijke,
vormende functie van de school omdat
de samenleving daar nu om vraagt. Scholen zijn de
spiegel van hun tijd, dus de aandacht voor burgerschap
zal alleen maar groeien.”
VO-magazine 5 / April 2016
29

VERENIGING
LEDEN GEVEN VO-RAAD DIKKE VOLDOENDE
‘OP NAAR DE
VOLGENDE FASE’
Met ‘10 jaar VO-raad’ in het verschiet was
het tijd voor een ledenonderzoek. Hoe zien
leden de VO-raad? Wat kan de raad het
komende decennium voor zijn leden
betekenen? Voorzitter Paul Rosenmöller
en vice-voorzitter Hein van Asseldonk
over de uitkomsten.
Tekst: Suzanne Visser / Fotografie: Josje Deekens en Dirk Kreijkamp
Paul Rosenmöller: ‘We willen meer focus’
Een zeven, een dikke voldoende krijgt de VO-raad van
zijn achterban, schoolbestuurders en schoolleiders, in het
verslag van het online onderzoek dat bureau MWM2
uitvoerde. Verrassend is wel dat de twee hoofdtaken van
de VO-raad tamelijk los van elkaar blijken te worden
gezien en gewaardeerd. Terwijl rond de 60 procent van
de ondervraagden vindt dat de raad goed tot zeer goed
werk doet op het gebied van sectorontwikkeling, ligt dat
percentage op het gebied van belangenbehartiging tien tot
twintig punten lager. “Dat verbaast me vooral omdat ik
belangen behartiging en sectorontwikkeling onlosmakelijk
verbonden vind”, zegt Paul Rosenmöller. Hein van
Asseldonk beaamt: “Wij beschermen geen gevestigde
belangen, wij houden niet kramp achtig vast aan wat is.
Wat de VO-raad aan belangen behartiging doet, heeft
juist tot doel om het onderwijs naar een volgende fase
van ontwikkeling te brengen.”
Leden hebben daar blijkbaar een ander beeld van.
Van Asseldonk: “Misschien komt dat wel doordat
sectorontwik keling het beeld oproept van een brede
ontwikkeling waarin je met zijn allen dezelfde kant
opgaat, terwijl belangenbehartiging klinkt als geld
lospeuteren, cao-gevechten, een strijd die je wint
of verliest. Een strijd die zich ook nog eens achter
de schermen afspeelt, waardoor je als lid alleen het
– soms beperkte – resultaat ziet en niet wat erachter
schuilgaat.”
Rosenmöller: “Neem de verhoging van de pensioenpremie
met 1 procent op 1 april. Het kabinet compenseert die
verhoging voor 2016; voor 2017 is het nog niet geregeld.
Op het oog is dit een vrij beperkt onderhandelingsresultaat:
wat is 1 procent? Maar als je weet wat een
wereld aan tijd, gedoe en strategie erachter zit...”
Van Asseldonk: “Om met een gezamenlijk standpunt
naar de minister te kunnen, moet je bijvoorbeeld eerst
de hele sector, van po tot wo, op één lijn krijgen.
Vervolgens wil je dat de vakbonden meetekenen. En
er zijn zoveel gevoeligheden… Het lastige is: onderhandelen
kun je niet in de volle schijnwerpers doen.
Dan krijg je niet meer van alle partners volledige
medewerking.”
Even terug naar het ledenonderzoek: bestuurders zijn
over de hele linie meer tevreden dan schoolleiders.
Van Asseldonk: “Ik had gehoopt dat het verschil inmiddels
nog kleiner zou zijn. De laatste vier jaar hebben we veel
meer ruimte gemaakt voor schoolleiders. Op die weg
willen we verder, want bestuurders en schoolleiders
leiden, elk vanuit hun eigen positie, samen de school.”
Rosenmöller: “Schoolleiders spelen een grote rol bij de
ontwikkeling van het onderwijs; ik weet nog dat het me
kort na mijn aantreden verbaasde hóe groot. Daarom
hoop ik dat meer schoolleiders een actieve rol binnen de
VO-raad gaan vervullen. Van onze kant zullen we er
alles aan doen om dat te bevorderen, bijvoorbeeld met
aantrekkelijke bijeenkomsten en professionaliseringsaanbod
via de VO-academie.”
30 VO-magazine 5 / April 2016

HET LEDENONDERZOEK
IN VOGELVLUCHT
• 451 respondenten; gemiddeld cijfer: 7
• Voor 4 op de 10 leden voldoet de VO-raad geheel aan
de verwachtingen.
• Leden zijn het meest tevreden over de informatievoorziening,
daarna over de visie van de VO‐raad en daarna
over diens rol bij achtereenvolgens sectorontwikkeling,
lobbywerk en cao-onderhandelingen.
• Bestuurders tonen zich op alle punten meer tevreden dan
schoolleiders.
• Belangrijkste aanbevelingen: meer focus en duidelijkheid
bieden over kerntaken en zorgen voor versterking van het
lobbywerk en de cao-onderhandelingen.
• 52% van de bestuurders en 31% schoolleiders is momenteel
actief betrokken bij de raad; van de niet-actief betrokkenen
zegt de meerderheid actiever te willen deelnemen.
Leden van de VO-raad kunnen het volledige rapport van het
ledenonderzoek opvragen door een mailtje te sturen naar
redactie@vo-raad.nl o.v.v. ledenonderzoek.
Hein van Asseldonk: ‘Onderhandelen kun je niet in de volle schijnwerpers doen’
Het verschil tussen schoolleiders en bestuurders is
niet het enige: de leden van de VO-raad zijn enorm
divers. Is het eigenlijk wel mogelijk om het voor
alle leden goed te doen?
Rosenmöller: “Kom ik in Zeeland, in Limburg, in de
Achterhoek, dan praat ik met schoolleiders die hard
bezig zijn hun onderwijs overeind te houden. Maar in
Amsterdam en Rotterdam zijn de scholen echt niet bezig
met krimp. Zo zijn er verschillen in problematiek, in
pedagogisch-didactische visie en aan al die verschillen
willen we recht doen. In onze dienstverlening benaderen
we niet iedereen op dezelfde manier. Tegelijkertijd zetten
we wel in op een aantal gezamenlijke thema’s voor sectorontwikkeling
en sluiten we ook een cao af voor iedereen.”
Ingewikkeld.
Van Asseldonk: “Ja, zeker in de belangenbehartiging.
Daar kunnen we alleen vol op het orgel als het om
gemeenschappelijke belangen gaat. En dat is bij lang
niet alle onderwerpen zo. Neem de verevening van
passend onderwijs: er zijn scholen die er geld bij
krijgen dat ze hard nodig hebben en scholen die
geld zien verdwijnen dat ze niet kunnen missen.”
Volgens dit onderzoek zou de raad gebaat zijn bij
meer focus en duidelijkheid. Een goed advies?
Rosenmöller: “We willen inderdaad meer focus. Een
eerste stap is dat we onze naam voortaan een ondertitel
meegeven: VO-raad, vereniging van scholen in het
voortgezet onderwijs. Dat is net iets duidelijker; wij zijn
niet van de leraren, niet van de conciërges, maar van de
scholen. Tegelijkertijd is ‘meer focus’ gemakkelijker
gezegd dan gedaan. Het gaat tegen onze natuur in om
leden ‘nee’ te verkopen.”
Van Asseldonk: “Ik vind wel dat het ons steeds beter lukt
om bij onze leden op te halen hoe wij onze opdracht
moeten invullen. Met name de VO2020-tour helpt daarbij.”
Rosenmöller: “Bij een lerende organisatie hoort ook dat
je zelf kritiek gaat ophalen. Anders waren we geen knip
voor de neus waard.”
Wat kan er de komende tien jaar beter?
Rosenmöller: “Autonomie en verantwoording horen bij
elkaar. We hebben al een stap gezet, maar ik denk dat
we binnen de VO-raad nog een verdere slag te maken
hebben in het elkaar aanspreken op verantwoordelijkheid.
Verder vind ik dat diezelfde autonomie ons
verplicht bruggen te slaan naar partijen die niet bij ons
vertegenwoordigd zijn – zoals docenten - omdat het
welslagen van onze agenda ook van hen afhangt. Sowieso
zou ik graag meer tijd besteden aan sectorontwikkeling
en minder aan cao-onderhandelingen. Een cao hoort
voort te vloeien uit hoe de sector zich ontwikkelt, in
plaats van uit voortdurende discussies over wat er ligt.”
Van Asseldonk: “Ik zie ook een opdracht in de verbinding
tussen sectoren. Het Nederlandse onderwijs presteert
goed, maar de zwakke plekken zitten op de overgangen.
Dat moeten wij ook als ons probleem zien, in de zin
dat we leerlingen zo goed mogelijk willen afleveren.”
Rosenmöller: “Dat doen we door talentontwikkeling,
diploma’s op maat, plusdocumenten: daarmee helpen
we als sectoren elkaar en vooral de leerling. Institutionele
belangen horen ondergeschikt te zijn aan het leerproces
van de leerling. Dat vind ik een mooie opdracht.”
VO-magazine 5 / April 2016
31

SOCIALE VEILIGHEID
LASTIGE THEMA’S
BESPREEK BAAR
MAKEN
Sinds 1 augustus 2015 is de Wet sociale veiligheid op school
van kracht. Scholen moeten een actief veiligheidsbeleid voeren
en monitoren en zijn verplicht een veiligheidsplan te hebben.
Hieronder valt bijvoorbeeld ook een pestprotocol. Leerlingen en
personeel een veilige omgeving bieden vergt echter meer dan
papieren plannen en protocollen. Het vraagt vooral om gesprek.
Tekst: Mirjam van Teeseling / Fotografie: Hollandse Hoogte
Fred Timmermans, voorzitter college van bestuur van de
Stichting Voortgezet Onderwijs Kennemerland, maakt
zich zorgen. “De discussie over sociale veiligheid dreigt
sinds anderhalf jaar te versmallen tot radicalisering. Wij
hebben zelf op twee scholen te maken gehad met sterke
religieuze uitingen: leerlingen die met een kleedje op
school kwamen en vijf keer per dag wilden gaan bidden,
desnoods onder de trap. ‘Op de Koranschool zeggen ze
dat de Koran veel belangrijker is dan jullie schoolregels’,
kregen we te horen. Om de discussie op een ander
niveau te tillen, heb ik vanuit de stichting contact
gezocht met de burgemeester van Beverwijk en gezegd:
wij doen ons best deze kinderen te socialiseren en
kansrijk te maken; dan is het niet goed als zij vanuit
de moslimgemeenschap andere boodschappen krijgen.
Met mbo-instellingen, vertegenwoordigers van de lokale
moslimgemeenschap en vertegenwoordigers van de
veiligheidsregio’s plus de wijkagent zijn we vervolgens
om tafel gegaan. We willen regelmatig met elkaar
informatie uitwisselen over dit soort problematiek
en kijken wat we kunnen doen.”
Kernwaarden
Timmermans snapt het ongemak van de docent op de
werkvloer als leerlingen bij een minuut stilte voor de
slachtoffers van de aanslagen in Parijs roepen: ‘Waarom
zijn we niet stil voor Aleppo?’ “Dan moet je dus wel met
elkaar het gesprek aangaan, want hoe ga je daarmee om?
Kunnen wij dan uitleggen dat die minuut stilte betekent
dat we stilstaan bij de kernwaarden die wij in deze
samenleving omarmen en dat we die leerling daarin mee
willen nemen? Daarmee is het gesprek niet afgelopen,
want ik hoor van mijn collega’s in het mbo dat kinderen
van niet-westerse afkomst zeer kansarm zijn in het
vinden van een stageplaats, bijvoorbeeld. Dan is het
roeien tegen de stroom in, he. Dit moet hoog op de
agenda komen, want dit moet niet een probleem zijn
van alleen scholen met veel niet-westerse allochtone
kinderen; het moet ook een probleem zijn van een
school in Tytsjerksteradiel. Omdat die kinderen ook
deel uitmaken van deze samenleving en ook opvattingen
hebben.”
‘Op de Koranschool zeggen ze dat de
Koran veel belangrijker is dan jullie
schoolregels, kregen we te horen’
Hoe kun je als bestuurder proactief werken aan sociale
veiligheid op school? Timmermans: “Het pestprotocol
enzovoort, dat regel je, maar dat betekent nog niet dat
daarmee het besef doordringt waar je als schoolorganisatie
32 VO-magazine 5 / April 2016

voor moet staan. Het is niet zo dat ik pas in beweging
kom als er weer een maatregel wordt uitgevaardigd.
Wat je als bestuurder kunt doen, is laten zien dat een
sociaal veilig klimaat je zorg is en het steeds op de agenda
houden. Versmal het niet tot dat topje van de ijsberg,
maar richt je op de laag daaronder. Als wij het nu alleen
maar over radicalisering hebben en dat als centraal
thema zien, vergeten we de socialisatie functie van het
onderwijs” (zie kader, red. ). “en dat is de basis. Besteden
we daar wel genoeg aandacht aan? De gemeenschap is
randvoorwaardelijk voor het succes van het individu.
Als je die gemeenschap niet kneedt, als je die uit elkaar
laat vallen, dan is er geen sprake meer van een schoolgemeenschap,
een leergemeenschap. Dan krijg je
allemaal tegenstellingen en kom je niet verder.”
Kindermishandeling
Elkaar kennen, zorgen dat de lijntjes kort zijn, is ook van
vitaal belang bij een ander thema dat nog steeds in de
taboesfeer zit: kindermishandeling en seksueel misbruik.
Scholen hebben een taak bij het signaleren hiervan.
Niko Persoon is onderwijsbestuurder in Zaandam en
lid van de Taskforce Kindermishandeling en seksueel
misbruik. Vanuit die positie is hij voorzitter van de
‘koplopergroep onderwijsbestuurders’, een groep die
binnen het onderwijs mensen in beweging wil brengen
om aandacht te vragen voor kindermishandeling. “In
Nederland worden ieder jaar 119.000 kinderen thuis
geslagen, verwaarloosd of misbruikt. Dat is gemiddeld
één kind per schoolklas. We hebben het hier niet over
een klein probleem: elke docent heeft hiermee te maken.
Hoewel er al veel gebeurt om het geweld te stoppen,
zijn deze cijfers al vijftien jaar hetzelfde. Er is dus méér
nodig. School is de enige plek in Nederland waar we alle
kinderen zien, dus ik denk dat scholen een uitstekende
signaleringsfunctie kunnen vervullen.”
‘Dit moet ook het probleem zijn van een
school in Tytsjerksteradiel’
Het aantal meldingen en adviesvragen bij Veilig Thuis,
het advies- en meldpunt huiselijk geweld en kindermishandeling,
is vanuit het onderwijs vrij laag vergeleken
met andere sectoren, zoals politie en huisartsen. Waarom
komen er vanuit scholen zo weinig meldingen? Persoon:
“Het is een heel ongemakkelijk onderwerp. De meeste
mensen kunnen zich niet voorstellen dat het gebeurt. En
als je iets opmerkt, hoe weet je dan of je het goed ziet?
Beschuldig je iemand niet verkeerd? Hoe en wanneer
kaart je het aan?”
Schoolleiders moeten hun nek uitsteken, vindt Persoon.
“Het vereist een inspanning, een schoolleiding die zegt:
VO-magazine 5 / April 2016
33

ADVERTENTIE
Op 31 maart 2016 gaat het
Schoolleidersregister VO
van start.
Een kwaliteitsregister voor en door schoolleiders in
het voortgezet onderwijs waarmee zij laten zien:
dat zij trots zijn op hun beroep,
dat zij zich continu professioneel ontwikkelen, en
dat zij gezamenlijk en individueel werken aan de kwaliteit van het beroep
van schoolleider.
Meer weten en aanmelden? Kijk op www.schoolleidersregistervo.nl

SOCIALE VEILIGHEID
KWALIFICATIE, SOCIALISATIE EN PERSOONSVORMING
Hoogleraar en onderwijspedagoog Gert Biesta
onderscheidt in zijn boek Goed onderwijs en de
cultuur van het meten (Biesta, 2012) drie samenhangende
functies en doeldomeinen van het
onderwijs: kwalificatie, socialisatie en persoonsvorming.
In het domein van de kwalificatie gaat het
om de rol die het onderwijs speelt in het verwerven
van kennis, vaardigheden en houdingen die
kinderen en jongeren kwalificeren om iets te doen.
Het kan daarbij specifiek gaan om de kwalificatie
voor een beroep, of meer algemeen, gekwalificeerd
raken om in een complexe, multiculturele
samen leving te kunnen leven. Naast kwalificatie
is onderwijs ook altijd een proces van socialisatie.
Hierbij gaat het om de wijze waarop kinderen
en jongeren door het onderwijs deel worden van
tradities en praktijken. Ook dit kan specifiek zijn,
zoals socialisatie in een bepaalde beroepspraktijk,
of meer algemeen, zoals socialisatie in de cultuur
van de democratie. Naast kwalificatie en socialisatie
werkt onderwijs ook altijd in op de persoon,
dat wil zeggen, op menselijke individualiteit en
subjectiviteit – een dimensie die Biesta aanduidt
als persoonsvorming of subjectivering.
‘Jongens, hier gaan we voor. Het vereist deskundigheidsbevordering:
leraren zijn geen hulpverleners. Je kunt
signaleren, haal de ouders erbij en zoek hulpverlening.
Ga niet zelf zitten rommelen, weet waar je grenzen
liggen.”
In beeld
“Op het moment dat je als school zorgen hebt, moet
je er iets mee doen,” benadrukt Persoon. “Zoek Veilig
Thuis op, vraag om advies. Geef de naam van het kind
door, want het is heel belangrijk dat je info met elkaar
kunt delen. Misschien is het probleem wel groter dan je
denkt. Hoe eerder je in dit proces iets kunt doen, hoe
groter de kans dat het niet verder escaleert. Onze inspanning
moet zich richten op het beginstadium, want
ouders worstelen er zelf ook mee, er kan heel diverse
problematiek achter zitten en er is vaak veel onmacht.”
‘Als je de gemeenschap uit elkaar laat
vallen, krijg je allemaal tegenstellingen
en kom je niet verder’
Bert-Jan Kollmer, bestuurder van stichting OVO in
Gorinchem, is ook lid van de koplopergroep onderwijsbestuurders.
“Ik schrok enorm van de aantallen kinderen
die worden mishandeld. Twintig procent daarvan komt
niet in beeld, en in Gorinchem is het meldingspercentage
vanuit het onderwijs nog veel lager dan in de rest van
het land. Ik heb mijn medebestuurders in zowel basisals
voortgezet onderwijs gezegd: ik heb jullie hulp nodig
om hier iets mee te doen. Ik ben bij onze scholen te
rade gegaan: hoe komt het dat wij zo slecht melden?
Eén conclusie is: wij hebben nog veel te leren, er is
scholing nodig. Hoe ga je om met de meldcode kindermishandeling,
wat is je taak en rol? Ten tweede betekent
een officiële melding bij Veilig Thuis dat wij ook verplicht
zijn dit bij de ouders te melden. Dat is niet iets waar
mijn onderwijsmensen op zitten te wachten. Ouders
hebben wij op alle manieren nodig om die kinderen bij
de les te houden. De oplossing die we hebben gevonden
is dat we contact opnemen met Veilig Thuis voor advies,
waardoor het kind wel in beeld komt en er vaak toch
iets gedaan kan worden, in samenwerking met andere
organisaties. Tegelijkertijd houden wij onze relatie met
de ouders goed.”
‘We hebben het hier niet over een klein
probleem: elke docent heeft hiermee te
maken’
Taboesfeer
Zowel Persoon als Kollmer zoekt heel actief de verbinding
met de gemeente en andere regionale partijen, om kindermishandeling
op de agenda te krijgen en te houden.
Kollmer: “Het onderwerp moet uit de taboe sfeer worden
gehaald. Hiervoor heb ik contact gelegd met de wethouder
die jeugdzorg in haar portefeuille heeft, om haar
ertoe aan te zetten partijen bij elkaar te brengen. De
regie kan niet bij een schoolbestuur liggen, want er zijn
zoveel organisaties bij betrokken: leerplicht ambtenaren,
huisartsen, wijkteams, jeugdteams. We moeten elkaar
leren kennen en samen tot een betere afstemming
komen, in het belang van de kinderen.”
VO-magazine 5 / April 2016
35

IN DE PRAKTIJK
Onderwijsontwikkeling bij Stichting LVO
BESTUUR
FACILITEERT
PRAKTIJK-
INNOVATIE
“Vaak gaat het in VO‐magazine
om een individuele school”, zegt
LVO-bestuurder Ron Bonekamp.
“Wat ik aan onze aanpak
bijzonder vind, is dat het ook
mogelijk is als groot schoolbestuur
een rol te spelen op
school- en docentniveau. Daar
mag best meer aandacht voor
zijn.” Innovatie op bestuurs-,
school- én docentniveau: een
praktijkverhaal.
Tekst: Jacq Zinken / Illustratie: Robert Vulkers
Sinds twee jaar loopt bij de stichting LVO het program ma
Investeren in Ontwikkeling van Onderwijs (IOO). LVO
is een van de grootste onderwijsbesturen van ons land,
met 21 scholen voor voortgezet onderwijs in de provincie
Limburg. Op die scholen krijgen ruim 28 duizend
leerlingen les van een dikke tweeduizend leraren.
De kans
Bestuurslid Ron Bonekamp schetst hoe in december
2013 plotseling alle sterren gunstig stonden voor
een bestuursbreed ontwikkelingsprogramma: “Onze
beleidsvisie was net klaar. Terwijl we nadachten over
het vervolg, werd het Nationaal Onderwijsakkoord
gesloten, waarbij een enorme som geld vrijkwam voor
jonge docenten en onderwijsontwikkeling. We hebben
dat geld toen niet meteen doorgegeven naar de scholen,
maar via een omweg, nadat we de verbinding gemaakt
hadden met onze beleidsvisie.”
Om te beginnen werden docenten die al in dienst waren,
extra gefaciliteerd voor scholing. “We besloten daarvoor
middelen op bestuursniveau in te zetten, zodat het niet
drukte op het budget van de scholen. Dat leidde voor
36 VO-magazine 5 / April 2016

elangstellenden tot een tijdsfacilitering van 0,3 fte,
uitgebreider dan ooit het geval geweest was. Bovendien
kregen docenten veel vrijheid om zelf keuzes te maken.”
Met succes, stelt de bestuurder trots vast: “Meer dan
tweehonderd docenten zijn zich gaan scholen, dus
10 procent van ons bestand! En dan gaat het niet om
een cursusje van twee avonden, maar om een scholingstraject
waarmee je drie jaar letterlijk twee dagen in de
week bezig bent.”
Maar LVO richtte zich vooral op een ander speerpunt
uit de beleidsvisie: onderwijsontwikkeling. Dat leidde
tot het project ‘de honderd’. Bonekamp: “We wilden
honderd nieuwe docenten werven voor vier jaar, de
looptijd van het project. Het idee was dat ze voor de
helft van hun aanstelling reguliere onderwijstaken op
zich zouden nemen, zodat zittend personeel ook tijd
kreeg om te ontwikkelen. Voor de andere helft moesten
ze zelf ideeën inbrengen en daarmee aan de slag gaan.”
Voor dit bijzondere geval was een bijstelling van het
bestaande docentenprofiel nodig. Een aantal eisen werd
toegevoegd, andere werden explicieter gemaakt, vooral
op het vlak van ondernemingszin, creativiteit en
innovatiegerichtheid. Vervolgens zijn met de vakcentrales
en de MR afspraken gemaakt over de
bijzondere positie van de nieuwe docenten. Ze kregen
namelijk een bestuursaanstelling, niet een aanstelling aan
de school. Dat betekende in elk geval vier jaar LVO en
daarna uitzicht op een vaste baan op een van de scholen.
De werving
De wervingscampagne voor ‘de honderd’ week sterk
af van de normale procedure. LVO ging aan de slag
met nieuwe media (internetsites, Facebook, Twitter).
Een groot krantenartikel leverde ook veel respons op.
In totaal kwamen er uiteindelijk 872 reacties.
Ook de selectieprocedure verliep anders. De sollicitatiecommissie
zocht geen docenten voor specifieke plekken,
maar gewoon heel goede docenten. Bonekamp: “Voorop
stond dat ze aan het profiel voldeden en dat we ze zagen
als waardevolle mensen voor de organisatie. We hebben
dus ook mensen in dienst genomen die niet in tekortvakken
zaten. Anderzijds: omdat we geen concessies
wilden doen aan de kwaliteit, bleven er uiteindelijk
maar 36 mensen over.”
VO-magazine 5 / April 2016
37

S-CURVE
Op het Sophianum is mede in het kader van
Investeren in Ontwikkeling van Onderwijs gezocht
naar een manier om goede ontwikkelingen te
continueren. Directeur Hupperetz: “We hebben
het geld gedeeltelijk gebruikt om een heldere
structuur de school in te brengen; dat is de S-curve
geworden.” De S-curve (van managementdenker
Peter Robinson) kent vier stadia: nadenken,
onderzoeken, implementeren en borgen.
Hupperetz: “Ik hoop dat deze manier van werken
in de school gaat wortelen; dat we ons elke keer
afvragen: is het een goed idee, is het onderzocht,
kunnen we al gaan implementeren, en denken we
eraan het te borgen? Het helpt je de juiste dingen
in de juiste volgorde te doen.”
Als voorbeeld uit het eerste stadium noemt
Hupperetz: “We hebben al vroeg gezegd: we
moeten een denktank hebben, een creatieve groep
die alle voelsprieten buiten de school heeft zitten,
en die de school en de schoolleiding bestookt met
‘dit leeft er buiten jullie om, dit zijn signalen die we
hebben opgevangen, daar moeten jullie als school
iets mee doen’.” Een ontwikkeling in het tweede
stadium betreft de leerlingbegeleiding. “Uit het
zittend personeel kwam de vraag: kunnen we geen
onderzoek doen naar een andere manier van
leerlingbegeleiding? Daar zijn we nu mee bezig.”
De nieuwe docenten konden, anders dan gebruikelijk,
niet opteren voor een bepaalde school. Op basis van
de (innovatie)projecten die de verschillende scholen
moesten indienen, werden scholen en docenten zo goed
mogelijk gematcht.
‘Als je de vraag krijgt: welke mensen
heb je nodig voor je ambities en
ontwikkeling?, moet je veel scherper
formuleren’
Het lukte daarmee niet om tot een evenredige verdeling
te komen over de scholen. Dat is in 2015 enigszins
rechtgetrokken, nadat in een nieuwe wervingsronde nog
eens 25 fte’s in dienst genomen zijn. Tevens is van die
gelegenheid gebruikgemaakt om nog eens goed naar de
projecten te kijken: soms leken projecten van nabije
scholen wel heel erg op elkaar. Bonekamp: “We
organiseren nu kenniskringen over de scholen heen,
zodat ze ook van elkaar leren, en niet alleen van hun
eigen team en school.”
De school
LVO-school het Sophianum in Gulpen kreeg in het
eerste jaar vijf IOO-docenten toebedeeld. “Dat kwam
redelijk overeen met wat we gevraagd hadden”, zegt
directeur Hans Hupperetz. “Maar de procedure had
sowieso een gunstig effect. Vroeger zei je wat makkelijker:
‘ik heb iemand voor 12 uur Duits nodig en het
zou, omdat we aan internationalisering doen, ook fijn
zijn als die twee keer per jaar een schooluitwisseling
begeleidt’. Nu krijg je de vraag ‘welke mensen heb je
nodig in school voor je ambities en ontwikkeling?’.
Dan moet je als school veel scherper formuleren. Je
ziet daardoor vervolgens ook de lacunes en de zwakke
plekken in je organisatie.” Zeker in de tweede ronde
kwam daar nog een element bij. “Het was best handig
dat je met die mensen puur over ambities kon praten.
Ze wisten immers dat ze die baan al hadden, dus er zat
wat dat betreft geen spanning op. Dan hoef je als school
niet krampachtig te doen en als persoon in kwestie ook
niet.”
De inpassing van dit nieuwe type docenten verliep
relatief soepel. “Die IOO-ers hebben een assessment
ondergaan; daardoor weet je wat hun kernkwaliteiten
zijn en dan kun je ze beter plaatsen in de teams en de
diverse werkgroepen.”
‘Dat er mensen van buiten komen,
geeft een heel andere dynamiek’
Op het Sophianum is er zorgvuldig op toegezien dat
werkgroepen altijd bestaan uit zowel IOO-ers als
zittende docenten. De directeur: “Zo kunnen ze leren
van elkaar. Vergeet niet: de IOO-docenten kwamen de
school in met weinig of geen onderwijservaring en waren
driftig op zoek naar aansluiting met de praktijk. Aan de
andere kant gaan de zittende mensen leren waarderen
wat er naar binnen komt. We hebben bijvoorbeeld
38 VO-magazine 5 / April 2016

IN DE PRAKTIJK
‘Als we 2 procent minder
ziekteverzuim krijgen,
kunnen we zo’n IOO-project
in stand houden’
mensen die vanuit een sportachtergrond naar de school
gekomen zijn. Het feit dat er mensen van buiten komen,
geeft een heel andere dynamiek.”
De docent
Een van die mensen van buiten is Peggy Prickaerts,
die is gepromoveerd in de moleculaire genetica. Een
carrièreswitch bracht haar als IOO-docent op het
Sophianum. Omdat ze nog geen bevoegdheid heeft, is
ze anderhalve dag met haar studie bezig. De resterende
drieënhalve dag besteedt ze voor de helft als docent
biologie aan normale docenttaken en voor de rest aan
IOO-taken. Prickaerts: “Vanwege mijn wetenschappelijke
achtergrond kreeg ik in eerste instantie de taak om
onderzoek te doen naar wat we met de w van vwo
kunnen. Een collega had als taak naar tutorschap te
kijken. Weer een andere collega keek naar de mogelijkheid
van een excellentieprogramma. We hebben toen
heel snel gezegd: waarom doen we dat niet samen?”
De drie begonnen een ontwikkelgroep binnen het team.
“We zijn op andere scholen gaan kijken, we hebben
onderzoeksrapporten gelezen, en we hebben een
klankbordgroep samengesteld. Vervolgens zijn we
aan de slag gegaan.”
Prickaerts vervolgt: “Naast de input van schoolleiding,
het bestuur en ouders vond ik het belangrijk om de
leerlingen zelf als klankbord te gebruiken. Leerlingen
gaven bijvoorbeeld aan dat ze meer keuzevrijheid wilden
hebben, meer creatieve vakken, meer aandacht voor
studievaardigheden en meer mogelijkheden voor
verbreding en verdieping. Daaruit is onder meer voortgekomen
dat we dit jaar als pilot een maatwerkuur
draaien. Enerzijds voor extra ondersteuning in de
kernvakken, anderzijds als mogelijkheid tot verdieping:
voor onderwerpen waar we in de normale lessen niet aan
toekomen, of waar we juist dieper op willen ingaan.”
Bij het maatwerkuur zijn niet alleen docenten betrokken,
maar ook leerlingen uit de bovenbouw en zelfs ouders.
“We hebben begin van het jaar een brief naar leerlingen
en ouders gestuurd met de vraag of zij bereid waren een
masterclass te geven. Nu zijn er bijvoorbeeld ouders die
masterclasses geven in illustreren en grafische vormgeving,
neurolinguïstisch programmeren en adventuretraining.
Leerlingen geven masterclasses Japans en effectief leren.
Bij dat laatste vertellen ze uiteraard ook dingen uit eigen
ervaring en dat is voor onderbouwleerlingen heel
herkenbaar.”
Prickaerts is er mede op basis van deze ervaring van
overtuigd dat de IOO-aanpak nog veel kan opleveren.
Ze wil er dan ook graag mee doorgaan. Bestuurslid
Bonekamp weegt de kansen: “Deze vier jaar kosten
25 miljoen; de helft komt uit middelen uit het
onderwijsakkoord, de andere helft uit onze vrije
middelen. Straks is er geen subsidie meer, maar als we
2 procent minder ziekteverzuim krijgen, kunnen we
zo’n IOO-project in stand houden. Als mensen dus
hierdoor met meer plezier en voldoening hun werk
doen, dan ga je die 2 procent halen, en moet je de
middelen daarvoor bestemmen.”
VO-magazine 5 / April 2016
39

GOVERNANCE
‘GOED BESTUUR VOOR­
WAARDE VOOR GOED
ONDER WIJS’
Vanaf 1 augustus 2015 geldt een nieuwe code voor goed bestuur in het
voortgezet onderwijs. Op 1 januari 2016 is een commis sie aangesteld
die de na leving van de code gaat monitoren. Ook heeft de commissie de
opdracht de stand van zaken van de werking en toepassing van de code
in beeld te brengen en voorstellen voor verbetering aan te dragen.
Tekst: Jacq Zinken / Fotografie: Dirk Kreijkamp
“Wij zijn van mening dat goed bestuur en toezicht in
wisselwerking tot heel goed onderwijs moeten leiden.
Dat is trouwens ook in het belang van de continuïteit
van je organisatie.” Het klinkt als een soort mission
statement, waarmee de twee ‘buitenleden’ van de
Monitoringscommissie zich op een tussen winter en
voorjaar aarzelende dag presenteren.
In die commissie wilde de VO-raad naast vijf mensen
uit de praktijk graag twee leden van buitenaf, een met
een bestuurlijk profiel en een met een wetenschappelijk
profiel. Geri Bonhof, die in september 2015 afscheid
nam als voorzitter van het College van Bestuur van de
Hogeschool Utrecht, lijkt als voorzitter een logische
keuze: “Als bestuurder in het vo heb ik de ontwikkeling
meegemaakt van de scheiding van bestuur en toezicht.
Vanuit dat perspectief ben ik altijd geïnteresseerd
geweest in de dynamiek tussen toezichthouder en
bestuurder: wat is een goede toezichthouder, wat is een
goede bestuurder en hoe gaan die twee met elkaar om?”
‘De steekproef is niet bedoeld om te
kijken wie het wel of niet goed doet’
Wetenschapper Berit Lindemann is in de commissie
de governance-expert. Zij doet onderzoek naar goed
bestuur en de creatie van publieke waarde en is ook
gepromo veerd op dit onderwerp. “Door mijn wetenschappelijke
en onderzoeksachtergrond hanteer ik een
ander perspec tief dan mensen die zelf bestuurder zijn”,
zegt ze. Bonhof vult aan: “Als je een commissie hebt
met twee toezicht houders en drie bestuurders krijg je
wel een breed scala aan ervaring binnen, maar mis je
de blik van buiten.”
Steekproef
De commissie is ingesteld voor drie jaar en heeft het
werkprogramma voor de eerste anderhalf jaar zojuist
vastgesteld. Om zicht te krijgen op de naleving van de
code voor goed bestuur voert de commissie zo’n 120
steekproeven uit over de jaarverslagen van 2015; dat is
bij één op drie instellingen voor voortgezet onderwijs.
Daarbij wordt rekening gehouden met bestuursvorm,
aantal leerlingen, spreiding over het land en spreiding
over de denominaties. Uiteraard wordt ook rekening
gehouden met het feit dat bestuurders de ruimte hebben
om de code toepasbaar te maken op hun eigen situatie,
zodat een cultuur ontstaat die stimulerend is voor het
onderwijs. De voorzitter: “Belangrijk is dat we een beeld
krijgen hoe de stand van zaken is. De steekproef is niet
bedoeld om te kijken wie het wel of niet goed doet.
Maar als blijkt dat een school ergens iets mist, kan een
terugkoppeling op individueel niveau het bestuur en de
raad van toezicht helpen.” In januari/februari 2017 volgt
een advies over een specifiek onderdeel van goed bestuur:
de invloed en medezeggenschap van ouders en leerlingen.
Dialoog
In de nabije toekomst gaat de commissie vooral focussen
op de horizontale dialoog. Lindemann: “Uit eigen onderzoek
blijkt dat scholen soms het gevoel hebben dat ze
heel erg goed samenwerken, maar de mensen met wie ze
dan zouden samenwerken, herkennen dat vaak niet. Dat
heeft bijvoorbeeld te maken met de manier waarop je ze
betrekt: is dat cocreatie, is dat consultatie, of is dat alleen
maar informeren? En waar mogen ze over meepraten?”
Bonhof: “De invulling van een goede horizontale dialoog
met je leerlingen en met de ouders is nooit af. Je moet
iets creëren waardoor mensen gaan participeren, waardoor
het beter wordt en ze zelf ook zien dat het beter
wordt. Daar zit voor mij wel een drijfveer: hoe krijg je
voor elkaar dat mensen zich ook betrokken voelen?”
40 VO-magazine 5 / April 2016

Berit Lindemann: “Ik hanteer een ander perspectief dan mensen die zelf
bestuurder zijn’
Geri Bonhof, voorzitter: ‘Hoe krijg je voor elkaar dat mensen zich ook
betrokken voelen?’
DE COMMISSIE
• Geri Bonhof (voorzitter) heeft ruime
ervaring in het vo als rector en
bestuurder. Ze was acht jaar lid van
de Onderwijsraad en zeven jaar
vice-voorzitter van de HBO‐raad. Tot
september 2015 was zij voorzitter
van het College van Bestuur van de
Hogeschool Utrecht.
• Dr. Berit Lindemann, wetenschapper
en oprichter van Wisselwerkers
Academic Entrepreneurs.
• Bert de Weerd, directeur-bestuurder
van de Scholengemeenschap Panta
Rhei in Amstelveen.
• Berend Kamphuis, voorzitter van het
College van Bestuur van CVO Zuid-
West Fryslan.
• Yolande Ulenaers, directeurbestuurder
van de Scholengroep Rijk
van Nijmegen.
• Anneke Leeuwe-Tak, voorzitter van
de Raad van Toezicht van SVOL
Lelystad.
• Hans Schwartz, lid van de Raad van
Toezicht van Unicoz Zoetermeer en
senior adviseur bij het CAOP.
6 REGELS UIT DE CODE GOED
ONDERWIJSBESTUUR VO
die de VO-raad als eis voor lidmaatschap hanteert
1 Het bestuur publiceert
a) de statuten, het bestuursreglement, reglementen inzake het functio neren
van het bestuur en het interne toezicht, het professioneel statuut, de
integriteitscode, de klachtenregeling(en), de klokken luidersregeling,
b) het jaarverslag, al dan niet betaalde (hoofd- en) nevenfuncties van
bestuurder(s) en toezichthouder(s) en de gegevens over het bestuur en
de interne toezichthouder(s) op de website van de onderwijs organisatie.
2 Het bestuur zorgt dat de doelstellingen en de aanpak van de horizon tale
dialoog met externe stakeholders in de organisatie worden gefor mali seerd,
verankerd, onder houden en vermeld in het jaarverslag.
3 Het bestuur evalueert jaarlijks het eigen functioneren, legt de con clusies
en afspraken schriftelijk vast en doet hierover verslag in het jaarverslag.
4 Voor het aanvaarden van een al dan niet betaalde neven functie door de
bestuurder(s) wordt vooraf goedkeuring gevraagd aan het interne toezicht.
De criteria die dienen als basis voor het interne toezicht om zijn goedkeuring
aan het aanvaarden van al dan niet betaalde neven functies van
de bestuurder(s) te verlenen of te onthouden, worden vast gelegd in een
reglement.
5 Een toezichthouder kan niet benoemd worden tot (dage lijks) bestuurder bij
dezelfde onderwijs organisatie als waar hij toezichthouder is of is geweest.
Een bestuurder kan niet tegelijkertijd de functie van intern toe zichthouder
vervullen bij een onderwijsorganisatie binnen de onderwijs sector vo. Een
bestuurder kan niet tegelijkertijd de functie van intern toe zichthouder vervullen
bij een onder wijs organisatie in een andere onder wijssector dan het
vo, tenzij het een ander voedingsgebied betreft.
6 Belangenverstrengeling van een bestuurder is niet toegestaan. Een
bestuurder meldt een (potentieel) tegenstrijdig belang aan de voorzitter
van het interne toezicht en verschaft alle relevante informatie. Het interne
toezicht beslist of sprake is van een tegenstrijdig belang en hoe daar mee
wordt omgegaan, en maakt hiervan melding in het jaarverslag.
Kijk voor de complete tekst van de Code op www.vo-raad.nl/userfiles/
bestanden/Goed%20Bestuur/CodeGoedOnderwijsbestuur2015.pdf
VO-magazine 5 / April 2016
41

WIE WERKT WAAR
ARCUS COLLEGE, HEERLEN
Nico de Vrede (56) wordt bij het Arcus College in
Heerlen tijdelijk voorzitter van het CvB. De Vrede
heeft veel bestuurservaring als interim-bestuurder.
Sinds mei vorig jaar is hij interim-rector van het
4e Gymnasium in Amsterdam. In Limburg heeft
De Vrede gewerkt bij Movare in Kerkrade (po).
De Vrede volgde per 1 februari Toon Theunissen
op, die bijna tien jaar bestuursvoorzitter was.
QUADRAAM
Stedelijk Gymnasium, Arnhem
Mirjam Stuiver is de nieuwe rector van het
Stedelijk Gymnasium Arnhem. Stuiver werkt
sinds 1994 in het onderwijs en sinds 2001 bij
het Stedelijk Gymnasium Arnhem in diverse
functies, zoals docent natuurkunde en afdelingsleider.
Het laatste jaar was ze al rector ad interim.
ONDERWIJSSTICHTING
ZELFSTANDIGE GYMNASIA (OSZG)
Barlaeus Gymnasium, Amsterdam
Alwin Hietbrink is per 1 maart de nieuwe rector
van het Barlaeus Gymnasium in Amsterdam.
Hietbrink, oud-wethouder van de gemeente
Bergen, gaat de functie combineren met zijn
lidmaatschap van Provinciale Staten voor
GroenLinks.
HONDSRUG COLLEGE, EMMEN
Sectordirecteuren Gerald Bossenbroek en Rolf
Mulder volgen per 1 maart Kees Versteeg op in
het College van Bestuur (CvB) van het Hondsrug
College. In december maakte Versteeg bekend
dat hij stopt als directeur-bestuurder. Bossenbroek
en Mulder volgden hem toen al op als directeur.
Bossenbroek gaat zich bezighouden met onderwijsinhoudelijke
taken; Mulder neemt de bedrijfsvoerende
zaken voor zijn rekening. Hun directietaken
blijven hetzelfde. Versteeg gaat per 1 maart
aan de slag als ‘ondernemer digitaal onderwijs’.
GOOISE SCHOLEN FEDERATIE
Huizermaat, Huizen
Tanja de Ruijter is volgend schooljaar de nieuwe
rector van scholengemeenschap Huizermaat.
Ze volgt Han Doove op, die bijna veertig jaar
was verbonden aan SG Huizermaat, waarvan
de laatste acht jaar als rector. De Ruijter is nu
afdelingsleider vwo.
Colofon VO‐magazine is een uitgave van de
VO‐raad, de sector organisatie van het voortgezet
onderwijs. VO‐magazine verschijnt 7 keer per jaar
in een oplage van 4.500 exemplaren.
Redactie Cindy Curré, Ingrid Janssen, Stan Termeer
Suzanne Visser (eind redactie), Linda Zeegers.
Medewerkers: Martijn Laman, Hanneke van der
Linden, Hester Macrander, Carolien Nout, Mirjam
van Teeseling en Jacq Zinken.
Redactieadres VO‐raad, Postbus 8282,
3503 RG UTRECHT, T 030 232 48 00,
redactie@vo‐raad.nl, www.vo‐raad.nl.
Fotografie Josje Deekens (ook voorpagina),
Dirk Kreijkamp, iStockphoto
Ontwerp OSAGE / communicatie en ontwerp, Utrecht
Druk Drukkerij Damen, Werkendam
Advertenties Uitgeverij Recent Amsterdam,
T 020 330 89 98 (Ray Aronds), www.recent.nl.
Issn 1873-1163
Abonnementen Besturen en de daarbij horende
scholen, die lid zijn van de VO‐raad ontvangen het
VO‐magazine gratis. Een abonnement kost € 75,-
per jaar. Beëindiging van het abon ne ment dient
schriftelijk te geschieden voor 1 juli.
42 VO-magazine 5 / April 2016

ADVERTENTIE
HEB JIJ AL NAGEDACHT OVER JE
PROFESSIONALISERING?
Kies voor een korte cursus, (tweede) bachelor- of masteropleiding;
een investering in jezelf die je op voorsprong zet!
Masteropleidingen
• Master of Education (eerstegraads docent)
• Master Toetsdeskundige
• Master (Special) Educational Needs
Bacheloropleidingen
• Bachelor of Education (ook maatwerk)
Cursussen
• Regulier onderwijs (vo, mbo): Rekenen, Taal, Coachen, Bedrijfsoriëntatie
• Passend onderwijs (po, vo, mbo): Jonge kind, Cultuureducatie, Schoolcoach,
Practitioners (Autisme, Dyslexie, Gedrag, Beeldbegeleiding, Hoogbegaafdheid,
Remedial Teaching) en School Wide Positive Behavior Support
• Instructeur (v)mbo, Pedagogisch Didactisch Getuigschrift
Kijk voor de verschillende opleidingen en cursussen op: fontys.nl/educatie
Let op: Er zijn diverse aantrekkelijke regelingen voor docenten die willen
professionaliseren in het onderwijs. Lees de mogelijkheden op www.duo.nl
GOEDE SCHOOLLEIDERS
MAKEN WERK VAN HUN VAK
NEDERLANDSE SCHOOL VOOR
ONDERWIJSMANAGEMENT
Geen school in ontwikkeling zonder lerende en
onderzoekende leiders. NSO biedt hoogwaardige
opleidingstrajecten aan voor professionele
ontwikkeling van leidinggevenden in het onderwijs.
MODULAIRE MASTER
Onze Master of Educational Management leidt ervaren schoolleiders op. Deze opleiding is
opgebouwd uit modulen wat maakt dat je zelf het tempo van de studie kunt bepalen; de
master kan in twee tot vijf jaar gedaan worden. De master-modulen zijn overigens ook los
te volgen. Ze bieden deskundigheidsbevordering op diverse gespecialiseerde thema’s.
MIDDENMANAGEMENT
Onze opleiding Middenmanagement staat dicht op de praktijk. De deelnemers komen uit
alle onderwijssectoren, met name uit VO, MBO en HBO. NSO Middenmanagement is voor
beginnende schoolleiders een belangrijke steun in de rug!
VO-CONGRES
STAND
NUMMER
35
Heb je nog vragen? Aarzel
niet en neem contact met
ons op. We beantwoorden
je vragen graag!
NSO
020 - 568 20 30
info@nso-onderwijsmgt.nl
WWW.NSO-ONDERWIJSMANAGEMENT.NL
NSO is een samenwerkingsverband van vijf universiteiten en richt zich exclusief op leiderschap en management in het onderwijs.

ADVERTENTIE
Het landelijk kennis- en praktijkinstituut voor jeugd en opvoeding
Het Nederlands Jeugdinstituut
• Helpt bij de samenwerking tussen school
en jeugdhulp
• Versterkt scholen bij het handelen t.a.v.
peda gogisch klimaat, sociale veiligheid,
verzuim en ondersteuningsvragen
• Biedt handvatten voor de samenwerking
met ouders als er zorgen zijn over de
ontwikkeling van hun kind
• Helpt vragen van scholen te borgen in de
agenda van het OOGO tussen school besturen
en gemeenten
• Heeft specifieke deskundigheid over
onderwijs-zorgarrangementen en de
toe leiding van kwetsbare jeugd naar arbeid
• Ondersteunt bij de ontwikkeling van
Brede School tot Integraal KindCentrum
Kijk op www.nji.nl/Passend-onderwijs-en-jeugdhulp welke kennis en hulp u kunt gebruiken