NHA UITGELICHT mei 2016 / nummer 6

# 6 | Op de huid van het kunstwerk
Tekst: Frederike Leffelaar / beeld: Noord-Hollands Archief
Op de huid van het
kunstwerk
De beeldcollectie Kennemer Atlas van het Noord-Hollands Archief bevat 34 tekeningen die
toegeschreven zijn aan de zeventiende-eeuwse kunstenaar Pieter Saenredam. Deze prachtige
tekeningen zijn veelal voorstudies voor zijn schilderijen. Voordat ze vorig jaar konden
worden gedigitaliseerd, zijn ze eerst door de restauratieafdeling van het NHA behandeld
zodat ze tijdens het digitaliseren veilig te hanteren waren. Restaurator Frederike Leffelaar
deed daarbij interessante ontdekkingen.
Met een strook
archiefplakband
op het steunkarton
geplakt
De tekeningen van Saenredam
waren vastgezet in mappen van
museumkarton. Omdat bij de
digitalisering voor het eerst ook
de achterkanten van de tekeningen
gefotografeerd werden – die
geven namelijk informatie over de
werkwijze van de kunstenaar –,
is de bevestiging losgehaald.
Meestal is dit een kwestie van het
voorzichtig doorsnijden van de
aangebrachte scharnieren. Maar
een aantal tekeningen was in het
verleden met een strook archiefplakband
op het steunkarton
geplakt. Deze zelfklevende tape
is volgens de huidige inzichten
niet geschikt voor permanente
conservering. Op den duur zakt de
lijm namelijk in het papier en kan
verkleuring ontstaan. De tape is
verwijderd met gebruik van een
föhn en een spateltje.
Japans papier
Na het loshalen van de oude
bevestiging zijn de tekeningen
voorzien van een marge die is
vastgezet met een kraalrandje tarwestijfsel.
Deze marge van Japans
papier beschermt de randen van
de tekening en zorgt ervoor dat de
tekening zelf niet meer aangeraakt
hoeft te worden. Bovendien kan de
marge van de tekening gebruikt
worden om het object in een map
of passe-partout te bevestigen.
Details
Deze conserverende behandeling,
het zogeheten ‘klaarmaken
voor digitalisering’, was een goede
gelegenheid om de tekeningen
nauwkeurig te bekijken. De mogelijkheid
om op de huid van een
kunstwerk te zitten is een van de
bijzondere kanten van het vak van
restaurator. Daarbij let ik vaak niet
zozeer op de afbeelding zelf maar
meer op details die op schade of
verval kunnen wijzen. Maar ook
kijk ik naar gebruikssporen en
sporen van de maker, die vertellen
immers veel over de geschiedenis
van een object.
Oude restauraties
Aan de sporen te zien, hebben
Saenredams tekeningen een heel
verleden van ingrepen en reparaties
achter de rug. Zolang deze
oude reparaties en restauraties
geen schade veroorzaken aan het
object of esthetisch niet storend
zijn, wordt meestal besloten ze te
laten zitten. Ze horen immers bij
de gebruiksgeschiedenis. Bovendien
geven ze een beeld van hoe
met de tekeningen is omgegaan in
het verleden.
Sommige sporen zijn van oude
restauraties. Op de achterkant van
deze tekening bijvoorbeeld zijn
meerdere lagen oude reparaties
te zien. Verschillende lagen papier
zijn op elkaar geplakt. [1]
Op deze beelden is te zien dat op
de achterkant een reparatie van
blauw gekleurd papier is aangebracht.
[2] Op de voorzijde is deze
reparatie ook te zien, maar valt hij
minder op dan een witte reparatie
zou doen. [3]
22 23
1
2
3