TOEGANKELIJK MaculaVisie 1 2022

Thema Preventie, behandeling en onderzoek: nu en in de toekomst
Algemene inleiding Gentherapie
(Juveniele MD en LMD)
Geschreven door drs. Jeroen Pas, promovendus RadboudUMC, Nijmegen, afdeling
Oogheelkunde
Juveniele Maculadegeneratie (JMD) is de benaming van een groep zeldzame
erfelijke netvliesaandoeningen die al op jonge leeftijd tot uiting komen. De meest
bekende aandoeningen in deze groep zijn de ziekte van Stargardt, ziekte van Best
en juveniele retinoschisis. Op dit moment is er nog geen effectieve behandeling
voor deze aandoeningen. De laatste jaren wordt er in de geneeskunde steeds
meer onderzoek gedaan naar gentherapie. Zo ook bij JMD en leeftijdsgebonden
Maculadegeneratie (LMD). In dit artikel zal de werking van gentherapie worden
uitgelegd. Daarnaast zal er worden ingegaan op de meest recente ontwikkelingen.
Wat zijn DNA en genen?
Om te begrijpen hoe gentherapie werkt, is begrip van het DNA en genen nodig. In
bijna iedere cel in het lichaam van de mens bevindt zich een celkern met daarin 23
chromosoomparen. Ieder chromosoom is opgebouwd uit een lange opgerolde streng
‘bouwstenen’. Deze streng noemen we het DNA. Het DNA kan beschouwd worden als een
code, de blauwdruk van het menselijk lichaam. Het totaal van al het genetische materiaal
in een cel wordt het genoom genoemd. Het DNA bestaat uit ongeveer 20.000 genen. Een
gen is een stukje DNA uit de reeks dat de bouwtekening bevat voor één specifiek eiwit
(Afbeelding 1). Eiwitten hebben verschillende belangrijke functies in het lichaam. Sommige
eiwitten zijn bijvoorbeeld betrokken bij het omzetten of het vervoer van stofjes in het
lichaam, andere bij communicatie tussen cellen.
Hoe leidt een DNA-mutatie tot een oogaandoening?
Bij patiënten met erfelijke ziekten, zoals JMD, zit er een mutatie in het DNA. Zie Afbeelding
3b. Een mutatie is een foutje in het DNA. Afhankelijk van in welk gen de mutatie zit, werkt
ergens in het lichaam een eiwit niet optimaal en kan er een ziekte ontstaan.
In het Radboudumc doen we momenteel veel onderzoek naar de ziekte van Stargardt.
Doordat er bij patiënten met de ziekte van Stargardt een mutatie zit in het ABCA4 gen,
functioneert het ABCA4 eiwit niet goed. Het ABCA4 eiwit is nodig om afvalstoffen af te
voeren uit de kegeltjes en staafjes in het netvlies. Wanneer het ABCA4 eiwit niet goed
werkt, stapelen er afvalstoffen, genaamd lipofuscines, op in het netvlies. Hierdoor gaan de
staafjes en kegeltjes verloren en gaat het gezichtsvermogen achteruit.
Bij LMD is er niet één specifieke genetische mutatie die leidt tot het ziektebeeld. De
precieze onderliggende oorzaak van LMD is nog niet duidelijk. Er wordt verondersteld dat
LMD een multifactoriële oorzaak kent, waarbij er zowel genetische als externe factoren
(zoals roken) een rol spelen.
30