TOEGANKELIJK MaculaVisie 1 2022

Deze netvliesstamcellen kunnen natuurlijk niet zomaar, bij een levend persoon, worden
weggehaald voor een eventuele behandeling. Isolatie van stamcellen (als deze er nog
zouden zijn) uit het netvlies van overleden personen zou natuurlijk, met toestemming van
de overledene, kunnen worden overwogen. Helaas, zijn dergelijke netvliezen zeer schaars,
en kunnen die donor cellen niet zomaar van de een naar een ander persoon worden
overgeplaatst in verband met het risico op afstoting van die cellen door een reactie van het
immuunsysteem. Ook is het niet duidelijk of een dergelijke transplantatie technisch kan en
of deze überhaupt werkt.
Hoe wordt een stamcel een netvlies cel?
Na de bevruchting van de eicel door een zaadcel omstaat er een embryo. De (stam-)
cellen van dit embryo ontwikkelen zich volgens een vaststaand genetisch bepaald DNA
programma tot een klein mens met allemaal verschillende cellen en organen, waaronder
het netvlies. Sinds enige jaren is het mogelijk dit programma in het laboratorium enigszins
na te bootsen: Er wordt van een patiënt een paar huidcellen afgenomen, en die huidcellen
worden in het laboratorium terug-geprogrammeerd, van huid- naar algemene stamcellen.
Vervolgens worden deze algemene stamcellen weer geprogrammeerd naar netvliescellen:
het zogeheten netvlies-in-een-kweekbakje. Omdat het DNA van het netvlies-in-eenkweekbakje
gelijk is aan het DNA van de patiënt waarvan het huidbiopt werd afgegeven,
ontstaat er een persoons-specifiek netvlies-in-een-kweekbakje (Figuur 2). Als er
bijvoorbeeld van een specifiek persoon met de ziekte van Stargardt met een DNA mutatie
in het ABCR gen een klein huidstukje wordt afgenomen, en daar wordt een netvlies-ineen-kweekbakje
van gemaakt, dan heeft dat netvlies-in-een-kweekbakje ook een ABCR
mutatie en dus (waarschijnlijk) een aantal verschijnselen van de ziekte van Stargardt: de
ziekte van Stargardt-in-een-kweekbakje. Tegelijkertijd moet meteen worden gezegd dat dit
onderzoek verschrikkelijk duur is en dus ook niet direct op heel grote schaal kan worden
uitgevoerd.
Kunnen alle typen netvlies cellen in het laboratorium worden gemaakt?
Het antwoord is kort en krachtig: Ja. Er zijn verschillende ingewikkelde recepten om van
algemene stamcellen specifieke netvliescellen, of netvliescel lagen. Er zijn weer andere
recepten om hele netvliezen te kweken. In die hele netvliezen-in-een kweekbakje blijken
alle typen netvliescellen voor te komen, hoewel niet altijd in de juiste organisatie van het
netvlies. Deze netvliezen-in-een-kweekbakje-cellen zijn ook functioneel: als wij ze met
licht bestralen worden de zenuwen actief en geven signalen door. Een andere nieuwe
ontwikkeling, die vorig jaar in het AmsterdamUMC gestart is, is het 3D-bioprinten van
netvlies cel lagen (Figuur 3).
Zijn alle typen netvlies cellen geschikt om te transplanteren?
Nee; niet alle netvlies-cellen-in-een-kweekbakje zijn direct geschikt om te transplanteren.
Dat komt omdat “losse” cellen vaak snel dood gaan. De cellen hebben elkaar nodig om
in leven te blijven. Een uitzondering hierop is de cellaag die het retina pigment epitheel
(RPE) heet. Deze cellaag kan wel langdurig als een enkele cellaag worden gekweekt. Voor
experimentele transplantatie in het laboratorium zijn er dus nu twee mogelijkheden: Óf
het transplanteren van een enkele RPE laag, óf de transplantatie van een heel netvliesin-een-kweekbakje.
Daarmee zijn de getransplanteerde netvliezen echter nog niet aan
de hersenen “vastgeknoopt”. Dit laatste is nu een belangrijke onderzoeksvraag in het
AmsterdamUMC.
36