COLLECT België November 2023

Schenkers en legatarissen staan
centraal in de tentoonstelling
Onder vrienden, die vanaf 25
november loopt in het MSK.
Wat is het juridische kader voor
schenkingen en legaten aan
musea? Oliver Lenaerts, een
advocaat gespecialiseerd in het
kunstrecht, verkent het terrein.
TEKST: BEN HERREMANS
Deze winter brengt MSK met de
tentoonstelling Onder vrienden
de vrijgevigheid van tientallen
verzamelaars in beeld: mensen
die aan hun passie een toekomst gaven door
hun kunstobjecten als schenking of legaat
aan het museum na te laten. “De timing is
anders en er is financieel een groot verschil
tussen een schenking en een legaat”, zegt
Oliver Lenaerts, als advocaat gespecialiseerd
in kunstrecht en ondernemingsrecht. Hij
publiceerde laatst het boek Kunstobject als
eigendomsobject. Praktijktoepassingen vanuit
juridisch perspectief. Lenaerts verdiept zich
in het juridische statuut van de kunstverzamelaar.
“Een schenking heeft een onmiddellijke
uitwerking, een legaat krijgt pas
uitwerking bij het overlijden van de schenker.
Een schenking is voordeliger dan een
legaat. Bij een legaat betaal je erfbelasting op
de waarde van de goederen. Een schenking
past in de wetgeving op de roerende goederen:
je betaalt vijf procent schenkingsrechten.
Maar de meeste kunstwerken worden
belastingvrij geschonken door middel van
een handgift. Dan zijn de enige geldigheidsvoorwaarden
dat de kunstwerken fysiek
geleverd en aanvaard worden en dat de
handgift gebeurt in een periode van drie jaar
voor het overlijden van de schenker.”
Dat een handgift geen authentieke (notariële)
akte en daaraan verbonden administratieve
rompslomp en kosten vereist,
veroorzaakt allicht enige opluchting, maar
heeft als nadeel dat de transactie niet juridisch
waterdicht is. Lenaerts: “Er is geen
jurisprudentie die een handgift van kunst
aan musea als gebruikelijk erkent. Het ontbreken
van juridische documentatie kan
problemen opleveren bij het beheer van de
geschonken kunstwerken.”
Louis Dubois, Portret van mevrouw Roicourt, 1869, MSK Gent. Herkomst: legaat, André A. Moerman, Brussel, 2022.
Dat een handgift geen notariële akte en
administratieve rompslomp en kosten
vereist, veroorzaakt enige opluchting, maar
heeft als nadeel dat de transactie niet
juridisch waterdicht is.
Documenteren is Lenaerts’ devies bij
uitstek. “Een schenking berust op vrijgevigheid.
Iemand stelt een kunstwerk onherroepelijk
en vrijwillig ter beschikking van
een begiftigde. Het komt eropaan die intentie
met bewijsstukken te staven. Bij een
handgift kan dat met formuleringen in documenten
die zowel vóór als ná de gift worden
opgesteld. Bijvoorbeeld een document
waarin de schenker in de toekomstige tijd
aankondigt onder welke voorwaarden
hij kunstwerken wil schenken. En na de
gift een bedankbrief waarin het museum
bevestigt dat de gift onder bepaalde voorwaarden
heeft plaatsgevonden.”
VOORWAARDE EN RECHTSGEVOLG
Vaak verbindt de schenker lasten en voorwaarden
aan zijn gift. Lenaerts somt de drie
soorten voorwaarden op: opschortende, ontbindende
en potestatieve. “Een voorwaarde
wordt gedefinieerd als een recht waarvan
de werking afhangt van een toekomstige
en onzekere gebeurtenis. Een voorbeeld
van een opschortende voorwaarde is: ‘Ik
schenk je mijn collectie op voorwaarde dat
de schenking in aanmerking komt voor een
belastingvermindering.’ Wordt die voorwaarde
niet vervuld, dan volgt er geen uitvoering
van de verbintenis. Bij een ontbindende
voorwaarde doet de vervulling de schenking
23