COLLECT België November 2023

‘Het privaatrechtelijk
instrumentarium
is niet adequaat om
de belangen van
musea te verdedigen’
Juridische problemen omtrent schenkbeperking
stellen zich zowel bij de onderhandelingen
over de schenking als later, als de
uitvoerbaarheid in het gedrang komt. “Het
giftenrecht bevat tal van bepalingen die een
terugkeer naar de schenker beletten”, weet de
advocaat. “Ze waarborgen de dadelijkheid en
onherroepelijkheid van een schenking, maar
verankeren ook de voorwaarden en lasten die
aan musea worden opgelegd. Het eigendomsrecht
van het museum kan in conflict komen
met de eisen van de schenker.”
Hoe ver mogen die lasten gaan? Lenaerts:
“Elke overeenkomst is onherroepelijk,+
tenzij de mogelijkheid van herroeping in
het contract is opgenomen. Maar een correcte
afweging tussen algemene en private
belangen is wenselijk. Een museum moet het
publieke belang verzoenen met de belangen
van de schenker. Excessieve eisen van
schenkers kunnen bepaalde kunstcollecties
ontzeggen aan bezoekers ten voordele van
geschonken collecties die de publieke ruimte
kapen. Dat beknot het curatorschap van een
museum, en dreigt het te herleiden tot een
eeuwige bewaarder van kunstwerken.”
VERANDERENDE TIJDEN
Riskeert een museum gerechtelijke stappen
indien het schenkbeperkingen niet
naleeft als het daarmee de belangen van de
openbare dienst beschermt? Prozaïscher:
is het museum ondankbaar geweest bij het
naleven van de eisen van de schenker, of de
schenker ijdel in het formuleren van zijn
eisen? “De eisen moeten rechtmatig en in
de tijd beperkt zijn”, zegt Lenaerts. “Bij een
private schenking moeten de beperkingen
uitdrukkelijk in de schenkingsakte worden
opgenomen. Bij een publieke schenking voeren
musea meestal onderhandelingen met
het oog op hun taak van algemeen belang. ls
de eis van een schenker aantoonbaar rechtmatig,
dan moet een museum die eis respecteren.
Alleen het niet-tijdelijke karakter van
een eis kan die rechtmatigheid doorkruisen.
Maar zelfs schenkbeperkingen die gerechtvaardigd
lijken, kunnen tot problemen leiden.
De rechtsleer aanvaardt schoorvoetend
dat de beginselen van behoorlijk bestuur
voorrang verdienen. Zoals het veranderlijkheidsbeginsel:
de samenleving en de tijden
veranderen. Onder duurzaam collectiebeheer
valt ook het belang van bezoekers
om van de collectie te kunnen genieten.
Dit omvat organisatorische maatregelen
Simon Bening, Maria met Kind, 16e eeuw, MSK
Gent. Herkomst: schenking van De Vrienden van
het Museum, Gent, 1924.
om een collectie toegankelijk te maken, ze
op te waarderen en er het volle potentieel
van te benutten. Dat kan een afwijking van
de uitleenbeperking billijken, al heeft het
veranderlijkheidsbeginsel vooralsnog een
beperkte juridische draagwijdte.”
De rechtsleer bekijkt de uitvoerbaarheid
van schenkbeperkingen doorgaans door een
privaatrechtelijke lens. Misschien moet er
een andere kaart gelegd worden. Lenaerts
countert de instrumentele visie met een
interpretatieve. “Het privaatrechtelijk
instrumentarium is niet adequaat om de
belangen van musea te verdedigen. In een
interpretatieve visie ligt de kans om algemene
belangen te doen primeren op private.
Deze mildere strekking benadert de eisen
van schenkers nog altijd eerbiedig. Soms
krijgt die eerbied naarmate de tijd verstrijkt
iets beledigends voor de schenker. Een museum
kan afwijkingen opeisen op basis van
geloofwaardigheid en relevantie.”
BEZOEKEN
Onder vrienden
25-11 t/m 28-04
Museum voor Schone Kunsten Gent
www.mskgent.be
LEZEN
Frans Snijders, Studie van een springende hazewind, 17e eeuw, MSK Gent. Herkomst: schenking van De
Vrienden van het Museum, Gent, 1910.
Kunstobject als eigendomsobject.
Praktijktoepassingen vanuit juridisch
perspectief, door Oliver Lenaerts, LeA
Uitgevers, Leuven, 188 pag. Online
beschikbaar via www.jurisquare.be.
ISBN: 9789464662108. Prijs: € 48.
25