KIJK editie 5 - 2024

De leeuwinnen
van het verzet
Tijdens de Tweede Wereldoorlog stelden verzetsstrijders hun leven in de
waagschaal om mensen te redden en aanslagen te beramen. Vanwege de
veiligheid zijn destijds weinig van dat soort heldendaden gedocumenteerd.
De verhalen die wel bekend zijn, gaan vaak over mannen. En dat terwijl ook
zoveel verzetsvrouwen hun leven op het spel hebben gezet.
Tekst: Laurien Onderwater
Jonge heldin
Hannie Schaft (1920-1945) en de zusjes Oversteegen
M
isschien wel de bekendste
verzetsvrouw van Nederland:
Hannie Schaft, bijgenaamd
‘het meisje met het rode haar’.
(Zie de foto hiernaast.) De in Haarlem geboren
Jannetje Johanna Schaft groeide op
in een socialistisch gezin. Na het behalen
van haar diploma aan de hogereburgerschool
(hbs) in 1937 besloot ze volkenrecht
te studeren in Amsterdam en werd ze lid
van de Amsterdamse Vrouwelijke Studentenvereeniging.
Daar raakte ze bevriend
met de twee Joodse medestudenten Sonja
Frenk en Philine Polak.
Niet veel later vielen de Duitsers Nederland
binnen. Schaft raakte al snel
betrokken bij het verzet; ze stal persoonsbewijzen
voor Frenk, Polak en (Joodse)
onderduikers, en werkte als koerier van
illegale krantjes. Ondertussen bleef ze nog
enkele jaren studeren aan de Universiteit
van Amsterdam totdat ze in 1943 werd
gevraagd de loyaliteitsverklaring te ondertekenen.
Daarin moest ze beloven dat
ze zich zou “onthouden van iedere tegen
het Duitse Rijk gerichte handeling”. Schaft
weigerde, en wie niet tekende, mocht geen
college meer volgen.
Kort erna sloot de roodharige verzetsvrouw
zich aan bij de Raad van Verzet.
Samen met de zussen Freddie (1925-2018)
en Truus Oversteegen (1923-2016) pleegde
ze verschillende aanslagen op nazi’s,
collaborateurs en landverraders. Zo bevrijdden
ze de communistische schrijver
Theun de Vries uit het concentratiekamp
Amersfoort.
Op 21 maart 1945 versperden Duitsers aan
de Jan Gijzenkade in Haarlem Schaft de
weg en arresteerden haar omdat ze illegale
bladen en een wapen bij zich droeg. Pas op
het politiebureau ontdekten de Duitsers
met wie ze van doen hadden. Op 17 april,
drie weken voor het einde van de oorlog,
werd de verzetsstrijder gefusilleerd in de
duinen van Bloemendaal, ondanks dat er
een akkoord was tussen de bezetters en
de Binnenlandse Strijdkrachten om geen
vrouwen te executeren.
Truus Oversteegen had nog tevergeefs
geprobeerd haar vriendin te bevrijden.
Ze was in de veronderstelling dat Hannie
aan de Weteringschans in Amsterdam zat
opgesloten, en ging er verkleed als Duitse
verpleegster naartoe. Ze loog dat Schaft
mee moest voor medisch onderzoek, maar
kwam erachter dat de verzetsvrouw al
die tijd in het Huis van Bewaring aan de
Amstelveenseweg had gezeten en inmiddels
was geëxecuteerd.
5/2024 69