Fred og frihet nr. 2/2012 - IKFF

Den giftige arven frå Sellafield
Det må bli slutt på gjenvinning av brukt atombrensel, produksjon av MOX og bygging av
nye atomreaktorar i Sellafield
AV EVA FIDJESTØL
«Stopp Sellafield» er eit dårleg slagord.
Det held dei på med sjølve no, og har
tenkt å bruke omkring hundre år på
det. I denne perioden må det vere
mange arbeidsplassar i Sellafield og det
må løyvast mykje pengar til arbeidet
som går føre seg der. Aktiviteten med
nedbygging av anlegg, sortering og
behandling av alle typar radioaktivt avfall
må aukast. Det vi ønskjer skal stoppe så
snart som mogeleg er: gjenvinning av
brukt atombrensel, MOX produksjon,
drift og bygging av nye atomkraftverk
og vedlikehald og modernisering av
atomvåpen.
I 1947 overtok det britiske forsyningsdepartementet
ein våpenfabrikk
på ein stad med namnet Sellafield på
kysten av Vest Cumbria. Her bygde
dei eit gjenvinningsanlegg for brukt
atombrensel (B204) og tre grafittmodererte
atomreaktorar, og heile anlegget
fekk namnet Windscale. Dette
var starten på det engelske atomvåpenprogrammet.
I 1957 skjedd det
ei alvorleg ulukke i ein av reaktorane
og anlegget endra namn tilbake til
Sellafield. I 1959 hadde England åtte nye
Magnox- reaktorar i gang og det brukte
brenselet frå alle vart sendt til Sellafield
til gjenvinning for å skaffe våpenplutonium.
Magnox er ein reaktortype
som gir lite straum, men er praktisk for
å produsere plutonium til våpen. Til
saman vart det bygd 26 reaktorar av
denne typen og frå 1964 vart dei også
brukte til straumproduksjon. I 1994
annonserte den britiske regjeringa at
all produksjon av plutonium til våpen
var slutt. Dei siste fire reaktorane av
denne typen skal stengast i 2012.
Behandlinga av avfallet frå atomvåpenprogrammet
var hemmeleg, og
store mengder med radioaktivt avfall
vart dumpa rett i sjøen. Berre av det eine
stoffet plutonium har ein rekna ut at 182
kilogram vart dumpa gjennom røyr ut
i Irskesjøen i perioden 1952 – 1995. Ny
forsking viser at plutonium ikkje ligg
trygt grave ned i sedimenta på botnen
av Irskesjøen slik ein har trudd. Det har
blitt ført med havstraumar nordover og
inn i Nordsjøen og det er funne spor av
dei gamle utsleppa frå Sellafield heilt
opp i Barentshavet.
Eigarskapet til Sellafieldanlegga
har endra seg mange gonger. I dag
er eigaren Nuclear Decommissioning
Authority (NDA), som er eit nyoppretta
selskap. NDA fekk som oppgåve å lage
langtidsplanar for nedbygging av
atomanlegg, lagring og behandling
av avfall. I sin første strategiplan i 2006
gjer dei greie for korleis oppryddinga i
Sellafield skal vere avslutta i 2120. Men i
den planen er ikkje deponi for det mest
radioaktive og langliva avfallet tatt med.
Fissilt materiale som plutonium (Pu) og
høganrika uran (HEU), nok til tusenvis
atomvåpen, ligg i dag ikkje trygt nok
lagra inne på område i Sellafield. Ein
liten del av dette er militært, mens det
meste er sivilt. Utarma uran (DU) i form
«MOX kan omdannast til
atomvåpen, er brennbart og
kan ureine store områder»
av oksid, metall og gassen UF 6
er også
lagra fleire stader og nokre av desse
lagera er militære.
Det som er den store utfordringa
for NDA er at ved sida av den krevjande
nedbygginga og sikring av radioaktivt
avfall må dei også drive kommersiell
drift, både for å oppfylle kontraktar
med innanlandske og utanlandske
kundar, og for å tene pengar. I tillegg
går produksjonen føre seg i gamle og
mangelfulle anlegg. Det er regjeringa
som løyver pengar til nedbygginga i
Sellafield, og det blir viktig for NDA å
kunne redusere skattebetalarane sine
bidrag ved hjelp av eigne inntekter.
Gjenvinningsanlegget THORP (Thermal
Oxide Reprocessing Plant) som vart
opna i 1994 for å gjenvinne brukt
brensel frå UK sine AGR-reaktorar og
brukt brensel frå LWR-reaktorar frå
utanlandske kundar, har aldri fungert
etter planen, og er i dag mange år på
etterskot. NDA ønskjer å stenge både
B-205, som gjenvinn brukt brensel frå dei
gamle Magnox-reaktorane, og THORP så
snart alle kontraktane er oppfylte.
MOX-anlegget, Sellafield MOX-Plant
(SMP), som vart opna i Sellafield i 2001,
har heller ikkje fungert slik som panlagt.
Der blir det produsert eit brennstoff,
MOX, som består av ei blanding med
plutonium- og uranoksid og kan brukast
i spesialbygde eller ombygde reaktorar.
England har ingen slike, så produksjonen
i SMP har gått til utanlandske kundar,
det meste til Japan. Dette stoffet blir
transportert over halve kloden på båtar
med kanoner og væpna vaktmannskap
og godt brannsløkkingsutstyr.
Det gjeld ikkje å ta for stor risiko.
MOX kan omdannast til atomvåpen, er
brennbart og kan ureine store område
ved kollisjonar og forlis. Reaktor 3 i
Fukushima brukte MOX brensel. Irland
protesterte mot bygginga av MOXfabrikken
i Sellafield og dei gjekk til sak
mot Storbritannia, og stemde dei inn
for FN sin havrettsdomstol for å stanse
fabrikken. Norge støtta Irland og såg på
MOX-produksjonen som uønskt fordi
det ville bety meir gjenvinning og meir
radioaktiv forureining langs den norske
kysten.
Samtidig ga den norske Regjeringa
støtte til den internasjonale MOXforskinga
som har gått føre seg i
Halden i mange år. I Halden hadde dei
samarbeidd med Sellafield om utvikling
av dette brenselet samtidig som Norge
protesterte mot gjenvinning og MOX
produksjon i Sellafield. Miljøvernminister
på den tida, Børge Brende sa at han
såg paradokset, men han hevda at
fordi bruken av MOX truleg ville auke i
omfang trass i norsk motstand, kunne
forskinga i Halden bidra til at bruk av
MOX i atomkraftverk i nærområda våre
blei tryggast mogeleg. I august 2011
vedtok NDA å stenge SMP for godt og
det blir no diskutert om det skal byggast
eit nytt MOX-anlegg. Storbritannia har
også vedteke å bygge ein ny generasjon
6 fred og frihet 2/2012