Eurasian education №6 2017

¹7 (7) 2015 

"Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование" халықаралық 

журналы Қазақстан Республикасының, таяу және алыс шетел мемлекеттерінің 

түрлі мектептері мен бағыттары өкілдерінің теориялық және эмпирикалық 

зерттеулерін жарыққа шығаратын халықаралық ғылыми-әдістемелік, 

педагогикалық журнал. 

Журналдың басты міндеттерінің бірі - білім берудің кәсібиленуіне, әлеуметтікгуманитарлық, 

жаратылыстану ғылымдары аясында ғылыми зерттеу 

жұмыстарының жүргізілуіне және педагогтардың өз тәжірибелерімен 

бөлісулеріне ықпал ету. 

Журнал ғалымдарға, білім беру жүйесінің қызметкерлеріне, студенттерге, 

сондай-ақ барлық оқырмандарға арналады. 

"Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование" - международный 

научно-методический, педагогический журнал, публикующий теоретические и 

эмпирические исследования представителей различных школ и направлений 

Республики Казахстан, стран ближнего и дальнего зарубежья. 

Одной из важнейших задач журнала является содействие профессионализации 

образования и научно-исследовательской работы в области социальногуманитарных, 

естественных наук, а также распространение передового 

опыта педагогов. 

Журнал предназначен для ученых, работников системы образования, 

студентов и широкого круга читателей. 

"Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование" is an International 

journal aimed to publish theoretical and empirical research data from various Kazakhstan 

schools and fields of science as well as from countries of near and far abroad. 

One of the most important tasks of the journal is to promote the professionalization of 

education and research works in the field of social sciences and humanities and natural 

sciences, as well as dissemination of best practices of pedagogue. 

The journal is targeted on wide range of readers: employee of the education system, 

university students, and all those who interested in humanities. 

97

¹6 (19) 2017 

"ЕУРАЗИЯ БІЛІМІ. EURASIAN EDUCATION. ЕВРАЗИЙСКОЕ ОБРАЗОВАНИЕ" 

Халықаралық ғылыми-әдістемелік, педагогикалық журнал 

Международный научно-методический, педагогический журнал 

Scientific, methodical, pedagogical international journal 



ШЫҒУ ЖИІЛІГІ 

ПЕРИОДИЧНОСТЬ 

PERIODICITY: 

айына бір рет 

один раз в месяц 

1 time per month 

МЕНШІК ИЕСІ 

СОБСТВЕННИК / OWNER: 

"Erudit Group" ЖШС/ТОО/LLС 

БАС РЕДАКТОР 

ГЛАВНЫЙ РЕДАКТОР 

EDITORIAL - IN CHIEF: 

Арафат Мамырбеков 

Arafat Mamyrbekov 

БАС РЕДАКТОРДЫҢ 

ОРЫНБАСАРЫ 

ЗАМЕСТИТЕЛЬ 

ГЛАВНОГО РЕДАКТОРА 

ASSISTANT EDITOR: 

Азамат Азатов / Azamat Azatov 

Қазақстан Республикасы 

Инвестициялар және даму 

министрлігінің 

Байланыс, ақпараттандыру 

және ақпарат комитетінде 

24.11.2014 ж. есепке қойылып, 

№14770-Ж куәлігі берілген. 

Свидетельство о постановке 

на учет выдано Комитетом 

связи, информатизации и 

информации Министерства по 

инвестициям и развитию 

Республики Казахстан 

№14770-Ж от 24.11.2014 г. 

Registered in The Ministry of 

Investment and Development of 

the Republic of Kazakhstan, 

Communication and Information 

Committee 24.11.2014. 

Certificate No. 14770-Ж. 

РЕДАКЦИЯНЫҢ 

МЕКЕНЖАЙЫ / 

АДРЕС РЕДАКЦИИ / 

THE EDITORIAL OFFICE 

ADDRESS: 

0 7 1 4 0 0 

Семей қ., Уранхаев к-сі, 45, 

2 қабат, 3 кеңсе. 

г. Семей, ул. Уранхаева, 

45, 2 этаж, офис 3. 

Semey, Uranhayev Street 45, 

2nd floor, office 3. 

Tel: + 7 (7222) 56 25 25, 

e-mail: 

eruditgroup@gmail.com 

РЕДАКЦИЯ АЛҚАСЫ: 

Атантаева Бақыт Жұмағазықызы, тарих ғылымдарының докторы, профессор. 

Аубакирова Қарлығаш Әділханқызы, PhD докторант. 

Аубакирова Рахиля Жұматайқызы, педагогика ғылымдарының кандидаты, доцент. 

Барышников Геннадий Яковлевич, география ғылымдарының докторы, 

профессор 

Белгібаев Мұхит Есенұлы, география ғылымдарының докторы, профессор 

Берікханова Гүлназ Еженханова, физика-математика ғылымдарының докторы 

Біләл Соғұт, археология ғылымдарының докторы, Памуккале университетінің 

профессоры (Түркия) 

Гвен Мордюк, PhD доктор, Питтсбург мемлекеттік университетінің 

қауымдастырылған профессоры (АҚШ) 

Зиядин Саябек Тәттібекұлы, экономика ғылымдарының докторы, 

қауымдастырылған профессор. 

Искакова Гүлнар Қожағұлқызы, саяси ғылымдардың докторы, профессор 

Каримов Мұхтарбек Қарпықұлы, тарих ғылымдарының кандидаты, профессор. 

Мамырбекова Гүлфар Мажитқызы, филология ғылымдарының кандидаты. 

Нергис Бирай, PhD доктор, Памуккале университетінің доценті (Түркия) 

Петер Финке, PhD доктор, Цюрих университетінің профессоры (Швейцария) 

Сунарчина Мунира Мунировна, әлеуметтану ғылымдарының кандидаты, доцент 

(РФ) 

Фесенко Наталья Анатольевна, Семей қаласының білім бөлімінің басшысы 

Чунг Ианг Ли, PhD доктор, Питтсбург мемлекеттік университетінің профессоры 

(АҚШ) 

РЕДАКЦИОННАЯ КОЛЛЕГИЯ: 

Атантаева Бакыт Жумагазыевна, доктор исторических наук, профессор. 

Аубакирова Карлыгаш Адильхановна, PhD докторант. 

Аубакирова Рахиля Жуматаевна, кандидат педагогических наук, доцент. 

Барышников Геннадий Яковлевич, доктор географических наук, профессор 

(Россия) 

Бельгибаев Мухит Есенович, доктор географических наук, профессор 

Берикханова Гулназ Еженхановна, доктор физико-математических наук. 

Билял Согут, доктор археологических наук, профессор университета Памуккале 

(Турция) 

Гвен Мордюк, доктор PhD, ассоциированный профессор Питтсбургского 

государственного университета (США) 

Зиядин Саябек Таттибекович, доктор экономических наук, ассоциированный 

профессор. 

Искакова Гульнар Кожагуловна, доктор политических наук, профессор 

Каримов Мухтарбек Карпыкович, кандидат исторических наук, профессор. 

Мамырбекова Гулфар Мажитовна, кандидат филологических наук. 

Нергис Бирай, доктор PhD, доцент университета Памуккале (Турция) 

Петер Финке, доктор PhD, профессор Университета Цюриха (Швейцария) 

Сунарчина Мунира Мунировна, кандидат социологических наук, доцент (РФ) 

Фесенко Наталья Анатольевна, руководитель отдела образования г.Семей 

Чунг Ианг Ли, доктор PhD, профессор Питтсбургского государственного 

университета (США) 

EDITORIAL BOARDERS: 

Bakhyt Atantayeva, doctor of historical sciences, professor 

Bilal Sogut, doctor of archaeological sciences, professor of the Pamukkale university 

(Turkey) 

Chung Yang Lee, PhD, professor of the Pittsburg State University (USA) 

Gennady Baryshnikov, doctor of geographical sciences, professor (Russia) 

Gulfar Mamyrbekova, candidate in philological sciences 

Gulnar Iskakova, doctor of political sciences, professor 

Gulnaz Berikhanova, doctor of physical and mathematical sciences 

Gwen Murdock, PhD, associated professor of the Pittsburg State University (USA) 

Karlygash Aubakirova, PhD student. 

Mukhit Belgibayev, doctor of geographical sciences, professor 

Mukhtarbek Karimov, candidate in historical sciences, professor 

Munira Sunarchina, candidate in social sciences, docent (Russia) 

Natalia Fesenko, the head of The Education Department of Semey. 

Nergis Birai, PhD, docent of the Pamukkale university (Turkey) 

Peter Finke, PhD, professor of the Zurich university (Switzerland) 

Rakhilya Aubakirova, candidate in pedagogical sciences, docent. 

Sayabek Ziyadin , doctor of economic sciences, associated professor. 1


МАЗМҰНЫ СОДЕРЖАНИЕ CONTENTS 

МАТЕМАТИКА МАТЕМАТИКА MATHEMATICS 

Есенжолов Е.Қ., Амантаева А.С Параметрлі теңдеулер жүйесін шешудің эвристикалық моделі..............................................4 

Қалиев Е.Е. Математика сабақтарында физикалық мазмұнды тапсырмалардың шығарылу 

жолдары..........................................................................................................................................................................................7 

ИНФОРМАТИКА ИНФОРМАТИКА СOMPUTER SCIENCE 

Букатаева А.Б. Информационные технологии в медицине............................................................................................................12 

ЭКОНОМИКА ЭКОНОМИКА ECONOMICS 

Тлемисова Ж.М. Экономикадағы мемлекеттік реттеудің қажеттілігін қарастыру...........................................................................15 

ГЕОГРАФИЯ ГЕОГРАФИЯ GEOGRAPHY 

Бельгибаев М.Е, Матайбеков А.Е. Современное демографическое состояние Восточного Казахстана....................................17 

БИОЛОГИЯ БИОЛОГИЯ BIOLOGY 

Шакетова А.Ш., Бейсенова А.Т., Рустемова А.Р. Ұялы телефон толқынының қанның құрамына әсері................................19 

ПЕДАГОГИКА ПЕДАГОГИКА PEDAGOGICS 

Кусаинова К.Т. Медициналық биофизика сабағында инновациялық технологияларды қолданудың маңызы................................21 

Ержанова Ш.М. Использование элементов логоритмики на музыкальных занятиях ................................................................23 

Прошкина В.А. Формирование функциональной грамотности учащихся на уроках английского языка......................................25 

Мейрманова Ш.Е. Логопедиялық сабақтың жоспар-үлгісі.............................................................................................................27 

Шалбаева А.Ж., Байсалбаева Ж.С. Полиязычие как один из приоритетов 

образования.................................................................................................................................................................................30 

Сапакова А.К., Калиева М.К., Виртуалды зертхананы тиімді қолдану......................................................................................33 

Ержанова Н.Е. Формирование коммуникативной культуры будущего педагога как основа профессиональной 

подготовки.....................................................................................................................................................................................35 

Онтагарова Д.Р., Тұрғанбаева А.С. Болашақ мұғалімнің ақпараттық-коммуникациялық құзыреттілігі мен ақпараттық мәдениетін 

қалыптастыру................................................................................................................................................................................38 

Шаранова О.Б. Развитие языковой компетенции обучающегося на уроках английского языка как основа функциональной 

грамотности.....................................................................................................................................................................................41 

Онтагарова Д.Р., Мырзагазина А.Е. Студенттердің өздік жұмыстарын ЖОО-да қалыптастыру 

негіздері............................................................................................................................................................................................43 

Сулейменова З.Д. Интеграция содержания основного и дополнительного образования..............................................................47 

Онтагарова Д.Р., Ильясова Ж.Б. Химиялық эсперименттің түрлерінің студенттердің кәсіби құзырлықтарын арттыруға 

ықпалы.............................................................................................................................................................................................49 

Есенсарина А.С Физика пәнінен орта мектеп оқушыларына. арналған сабақтың үлгісі................................................................52 

2


ОҚЫРМАНҒА СӨЗ 

Қазіргі таңда Қазақстан алдында тұрған басты мақсаттардың бірі - ғылымды қажетсінетін 

экономиканы дамыту, осы мақсатты жүзеге асыру бағытында, ең әуелі, білім мен ғылымның 

сапасын арттыру - күн тәртібіндегі негізгі міндет. 

Қалыптасқан әлемдік жаһандану үрдістері 

мен нарықтық экономикалық қатынастар, 

қарқынды дамып келе жатқан технологиялық 

жетістіктер күннен күнге педагогтар мен 

ғалымдардың жоғары білімділігі мен кәсіби 

сауаттылығын талап етуде. Жаңа замандағы 

мәдени, ғылыми жетістіктер ғалымдар мен 

ұстаздардың бәсекелестік жағдайында өз 

орнын таба алатын, өз мүмкіндіктерін 

көрсететін маман болуға итермелейді. Сол 

себепті де ғылым мен білім беру саласы 

мамандарының кәсіби біліктілігінің жоғары 

болуын қамтамасыз ету бағытында әр алуан 

шаралар үздіксіз атқарылып тұруы шарт әрі 

тәжірибе алмасу жұмыстары үнемі жүргізілуі 

тиіс. 

Мұндай жұмыстар түрлі конференциялар мен 

жиындар, біліктілікті арттыру курстары мен семинарлар түрінде ғана емес, халықаралық 

деңгейде таралатын ғылыми-әдістемелік журнал жүзінде де жүзеге асуы тиіс деп есептейміз. 

Бұл, өз кезегінде, ғалымдар мен педагог мамандардың тәжірибе алмасу үрдісіне қызмет ететін 

құрал болатыны сөзсіз. 

Осы орайда "ERUDIT" білім беру-ғылыми орталығы Еуразия кеңістігіндегі үздік ғалымдар мен 

педагогтардың ғылыми-әдістемелік жұмыстарын, ғылымдағы соңғы жаңалықтарды журнал 

беттерінде таратып отыруды жөн көрді. 

"Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование" халықаралық журналы білім берудің 

кәсібиленуіне, педагог мамандардың, ғалымдардың өз тәжірибелерімен бөлісулеріне мүмкіндік 

береді әрі шығармашылық ізденістердің артуына септігін тигізеді деген үміттемін. 

Бас редактор 

3


Ìàòåìàòèêà 

ЕСЕНЖОЛОВ ЕРҒАЛИ 

ҚАБДОЛЛАҰЛЫ 

п.ғ.к., профессор "Семей 

қаласының Шәкәрім 

атындағы мемлекеттік 

университеті" 

АМАНТАЕВА АРАЙЛЫМ 

САКЕНОВНА 

Семей қаласының Шәкәрім 


университетінің 

магистранты 

Мақала алгебралық теңдеулерді шешу 

жолдарына арналған. Мақала студенттер мен 

магистранттарға, жас ғалымдар мен мектеп 

мұғалімдері үшін пайдалы. 

Статья посвящена способам решения 

алгебраических уравнений. Данная работа 

будет интересна студентам и студентам, 

молодым ученым и школьным учителям. 

The article is devoted to methods of solving algebraic 

equations. The article will be of interest to students 

and undergraduates, young scientists and 

school teachers. 

ПАРАМЕТРЛІ ТЕҢДЕУЛЕР ЖҮЙЕСІН 

ШЕШУДІҢ ЭВРИСТИКАЛЫҚ МОДЕЛІ 

Мектеп математика курсында мұғалімдер мен әдіскерлердің ерекше қызығушылықтарын туғызатын, сонымен 

қатар оқушылардың меңгеруіне қиындық туғызады деген ой қалыптастыратын бір қатар есептер класы бар: салуға 

берілген есептер, алгебралық теңсіздіктер жүйелерін шешу, бөлшектік және проценттік қатынаста берілетін мәтіндік 

есептер... Бұл тізімде параметрі бар есептер де соңғы орында емес. Бұл келесі жағдайлар негізінде туындап отыр. 

Біріншіден, параметр түсінігі мен параметрі бар есептердің характерінің өзі қиындық туғызады. Бұл терминнің 

басқа математикалық терминдер сияқты нақты қалыптасқан анықтамасы жоқ. Оның оқушы үшін алғашқы 

қабылдауының қиындығының себебі, олардың субъектілі тәжірибесінде параметрді қолданудағы мысалдарды атап 

айтуда болып табылады. Параметрлі есептерді шешу, берілген бір мағыналы объектіні ғана қарап қоймайды, ол 

өзі қарастыратын шарттарда көптеген объектілерді қарастырып, мектеп курсындағы есептерді шығаруға қарағанда 

толық әрі динамикалы зерттеуді қажет етеді. 

Екіншіден, параметрлі есептер қиындық деңгейі неғұрлым күрделі есептерге қатарына жатады, бірқалыпты шешу 

алгоритмі жоқ, мектеп математика курсының әр түрлі фрагменттерін және есептеудің әр түрлі эвристикаларын 

қажет етеді. 

Параметрлі теңдеу мен теңсіздіктерді шешу есептің шартына енетін функцияны зерттеуді талап етеді, және 

параметрлі теңдеу мен теңсіздіктерді шешудің келесі қадамдары оның сандық коэффициентіне байланысты болады. 

Параметрлі теңдеулерді (теңсіздіктерді) шешуде оның параметрдің қандай мәнінде шешімі бар болатынын және 

осындай барлық мәнін табу керек. Бұл жағдайда, параметрдің мүмкін болатын қандай да бір шешімі зерттелмесе, 

онда бұл есеп толық шешілді деп айтылмайды. 

Параметрі бар есептерді шешудің әдіс-тәсілдерін көрсететін көптеген мақалалар мен оқу құралдары санына 

қарамастан, көптеген мұғалімдер үшін бұл жеткілікті түрде құрастырылмаған. 

Атап көрсетілген жағдайлар математика пәніне қызығушылығы жоғары және осы пән бойынша жоғары нәтижеге 

жетемін деген оқушы үшін қандай да бір қиындықтар туғызуы мүмкін. Біз осы қиындықтарды параметрі бар 

теңдеулерді шешуде көмек болатын пайдалы материал ұсынамыз. Ол үшін алдымен келесідей бірқатар методикалық 

аспектілерді: параметр түсігін енгізу және параметрі бар теңдеулер түрімен танысу, арнайы есеп шығару дағдысын 

қалыптастыру, ұқсас есептер типін анықтау, осы есептерді шығаруда теориялар мен ережелер жүйесін қалыптастыру. 

І. Параметр түсінігін енгізу. 

Математиканың және оның басқа ғылымдардағы (мысалы физикадағы) қосымша тарауларының фундаменталды 

түсініктерінің бірі әрі анықталмайтыны шама түсінігі болып табылады. Оқушыларға басқа ғылымдардың ішінде 

шамаларды өлшеумен айналысатынын атап өту қажет. С.И.Ожегованың сөздігінде [1] математиканы шамаларды, 

сандық қатынастарды, сонымен қатар кеңістік формаларын оқытатын ғылым деп түсіндірме берген. 

V 

Мысалы, дененің вертикаль жоғары көтерілуіндегі 

4 R 3 

 

3 көлеміндегі A m, 

h, 

V , R 

A mgh 

жұмыс формуласында және шардың 

, айнымалы шамаларымен қатар, g (еркін түсу үдеуі) және (шеңбер 

ұзындығының оның диаметріне қатынасы) тұрақты шамалары да қолданылады. 

2 

Мысалы, kx 1 

0 

D 

таңбасымен анықталатын, k айнымалысының қандай мән қабылдауына байланысты. 

x квадрат теңдеуінің түбірлерінің саны оның k 2 4 

дискриминантының 

Осындай бірнеше мысалдар келтіріп, параметр ұғымы жайлы түсінік берсе болады. Дегенмен оған қандай да бір 

нақты анықтама беру қиынырақ. Біз бұл түсініктің келесі белгілерін атап көрсетеміз. 

Параметр - бірнеше объектіні қарастыра алатын айнымалы шама. 

"Параметр" терминінің әр түрлі анықтамасын қарастырайық: 

4



- кейбір жиынның элементтерін өзара ажыратату үшін қолданылатын шама [2]; 

- формулалар мен өрнектерде кездесетін, өзі қарастырылып отырған есепте тұрақты, бірақ басқасында мағынасын 

өзгертетін шама [3]; 

- берілген есептегі мағынасы тиянақты болатын, тәуелсіз айнымалы [4]; 

- қандай да бір процестің немесе заттың сипаттамасы болатын, әр түрлі ұқсас жағдайларда басқа мәнді қабылдап, 

әрі айнымалы бола алатын тұрақты шама [5]; 

Келтірілген мысалдар параметр түсінігі жайлы жеткілікті анықтама береді. 

ІІ. Қажет дағдыларды қалыптастыру. 

Айтылған мәліметтерді пайдалана отырып, параметрлі теңдеу мен теңсіздіктерді шешуде белгілі бір қажет 

дағдыларды қалыптастыруымыз керек. Бұндай теңдеулер мен теңсіздіктерді шешудің негізгі әдістерінің бірі 

тармақтану әдісі. Бұл әдістің мазмұны төмендегідей: 

1. Теңдеудің түрі параметрдің мәніне байланысты ма, соны анықтау қажет. Егер байланысты болса, онда теңдеу 

әрбір жағдай үшін жеке қарастырылады. 

2. Теңдеулерді шешу процесі кезінде қандай бір амалдарды орындау барысында параметрдің қандай мәндерінде, 

осы амалдарды орындау мүмкін емес немесе параметрдің қандай мәндерінде әр түрлі шешімге алып келеді, сол 

анықталады. Осы мәселені анықтап алып екі жағдай қарастырылады: 

- белгіленген амалдар орындалады және толық анықталған шешімге әкеледі; 

- белгіленген амалдар орындала алмайтын жағдайлар [6]; 

Параметрлі теңдеу мен теңсіздіктерді шешуде арнайы дағдыларды қалыптастыру үшін, бірнеше есептер шығару 

қажет. 

Параметрлі теңдеулерді шығаруды қарапайым сызықтың функцияны зерттеуден бастайық. 

формуласымен берілген функция – сызықтық деп аталатыны белгілі. Бұл функцияның графигі 

y kx b 

түзу сызық. Берілген функциядағы k және b параметрлері келесі мағынаға ие: k бұрыштық коэффициент 

және Ox осінің оң бағытымен түзудің арасындағы бұрыштың тангенсіне тең; b түзудің ордината (Oy) осімен 

қиылысу нүктесінің ординатасына тең (1.1 сурет). 

1.1 сурет 1.2 сурет 

y 

k1x 

b 1 және y k2x 

b2 

екі түзуі: 

- егер, k1 k2 

болса, қиылысады; 


және b1 b2 

болса, параллель (1.2 сурет); 



болса, беттеседі; 

- егер, k 

1 

k2 

1 

болса, онда перпендикуляр болады [7]; 

Осы мәліметтерді пайдалана отырып, бірнеше мысалдар қарастырайық. 

1-есеп [7]. 

ax 

6y 

40 5a, 

 

6x 

( a 5) y 30 

теңдеулер жүйесінің шексіз көп шешімі болатындай, а параметрінің барлық 

мәнін табыңдар. 

Шешуі. Жүйенің әрбір теңдеуі жазықтықта түзуді кескіндейді. Берілген жүйенің жалғыз шешімі болады, егер 

түзулер қиылысатын болса. Теңдеулер жүйесінің шешімі болмайды, егер берілген түзулер параллель болса. 

Ал жүйенің шексіз көп шешімі болады егер екі түзу бір-бірімен беттессе. Бізге қажеті осы соңғы жағдай. 

Жүйедегі әрбір теңдеудің бұрыштық коэффициентін және ордината осімен қиылысу нүктесін, яғни k мен b 

y kx b 

мәндерін анықтау үшін әрбір теңдеуді 

түрде болады: 

түріне келтірейік. Сонда бірінші және екінші теңдеулер мына 

a 40 5a 

 

y x 

6 6 

 

6 30 

y x 

a 5 a 5 

Берілген түзулердің беттесетіндігін тексерейік. Ол үшін берілген жүйедегі 

1 

k 2 

1 

b 

. 

бұрыштық коэффициенттер 

k және түзулердің ордината осімен қиылысу нүктелері b 

2 тең болса жеткілікті. Бұл жағдайда, 

5



a 6 

 

6 a 5 

k , 1 

k2 . 

Алынған теңдікті есептей отырып, a 

1 

4; 

a2 

9 

мәндерін аламыз. 

Түзулердің беттесетіндігін анықтау үшін, 

қарастырамыз. 

10 

3 

10 

3 

b 

40 5a 

6 

1 

және 

b 

2 

30 

a 5 

мәндерін әрбір жағдай үшін жеке 

1) a1 4; 

b1 

; b2 

; b1 

b2 

. Бұл жағдайда берілген түзулер беттеседі, яғни a = 4 болғанда 

шексіз көп шешімі болады. 

Бізге қажет жауап a 

1 

4 , яғни a параметрі 4-ке тең болғанда, берілген теңдеулер жүйесінің шексіз көп 

шешімі болады. 

Жауабы: a 4 . 

2-есеп [7]. 

ax 

2y 

a 3, 

 

2x 

ay a 10 

теңдеулер жүйесінің шешімі болмайтындай, а параметрінің барлық мәнін табыңдар. 

Шешуі. Жоғарыда атап көрсеткендей, теңдеулер жүйесінің шешімі болмайды, егер k1 k2 


болса, яғни екі түзудің бұрыштық коэффициенттері бірдей, ал олардың ордината осімен қиылысу нүктесінің 

ординатасы тең болмаған жағдайда. Бірінші есептегідей жүйедегі әрбір теңдеуді 

түріне келтірейік. 

Сонда бірінші және екінші теңдеулер мына түрде болады: 

a a 3 

 

y x 

2 2 

 

2 a 10 

y x 

a a 

k1 k 

a 2 2 

; a 4; a 2 

2 a 

y kx b 

Берілген түзулер бұрыштық коэффициенттері 2 тең болғанда параллель болады. 

Демек, берілген параметрдің a 2 

мәнінде екі түзу параллель болады. 

Енді әрбір жағдай үшін b1 b2 

тең болмайтынын тексереміз. 

a 3 

2 

5 

2 

a 10 

a 

1) a 2; 

b1 ; b2 

6; 

b1 

b2 

, демек параметрдің бұл мәнінде теңдеулер 

жүйесінің шешімі болмайды; 

a 3 

2 

1 

2 

a 10 

a 

2) a 2; 

b1 ; b2 

4; 

b1 

b2 

a параметрінің бұл мәнінде де теңдеулер 

жүйесінің шешімі болмайды. 

Жауабы: a 2 

. 

Сонымен, парамертрлі теңдеулерді шешу дегеніміз, теңдеудің екі жағын теңестіретіндей осы параметрдің барлық 

мәнін табу немесе ондай мәнінің жоқ екенін дәлелдеу. Көріп тұрғанымыздай параметрлі теңдеулерді шешу үшін, 

оқушының математика курсы бойынша алған бірқатар білімдерін қайталауды қажет етеді.? Параметрлі теңдеулерді 

шығарудың әдіс-тәсілін емес, осындай форматтағы есептер шығару барысында оқушы өзінің базалық білімін еске 

түсіріп, логикалық ойлау қабілетінің арқасында есептей алу дағдыларын қалыптастыру. Яғни параметрлі есептер әр 

түрлі білімді және бұрын өткен материалды жинақтауды қажет ететін, қиындық деңгейі күрделі есептер тобына жатады. 

ӘДЕБИЕТТЕР. 

1. Ожегов С. И. Словарь русского языка: ок. 53000 слов / под общ. ред. проф. Л. И. Скворцова. - 24-е изд., испр. 

- М.: ООО Издательский дом "ОНИКС 21 век": ООО "Издательство "Мир и образова-ние", 2004. - 896 с 

2. Математический энциклопедический словарь / гл. ред. Ю. В. Прохоров; ред. кол.: С. И. Адян, Н. С. Бахвалов, 

В. И. Битюцков, А. П. Ершов, Л. Д. Кдрявцев, А. Л. Онищик, А. П. Юшкевич. - М.: Сов. энцикл., 1988. - 847 с. 

3. Толковый словарь математических терминов / О. В. Мантуров, Ю. К. Солнцев, Ю. И. Соркин, Н. Г. Федин. - М.: 

Просвещение, 1965. - 540 с. 

4. Голубев В. И. Решение сложных и нестандартных задач по математике. - М.: ИЛЕКСА, 2007. - 252 с. 

5. Картавов С. А. Математические термины: справ.-библиогр. словарь. - Киев: Выща шк. Головное изд-во, 

1988. - 295 с. 

6. Есенжолов Е.Қ. Теңдеу мен теңсіздіктерді шешудің айрықша тәсілдері //оқу құралдары. Семей. 1998, 38 б. 

7. Карасев В.А., Левшина Г.Д. Решение задач с параметрами с помощью графиков функций. - М.: Илекса, 2012. -136 с 

6



Мақала физикалық есептерді математикалық жолмен шешу 

жолдарын қарастырады. Мақала студенттер мен 

магистранттарға, жас ғалымдар мен мектеп мұғалімдері үшін 

пайдалы. 

В статье рассматриваются способы математического решения 

физических задач. Данная работа будет интересна студентам и 

студентам, молодым ученым и школьным учителям. 

In the article methods of mathematical solution of physical problems are 

considered. The article will be of interest to students and undergraduates, 

young scientists and school teachers. 

ҚАЛИЕВ ЕРЗАТ ЕРЛАНҰЛЫ 

Семей қаласының Шәкәрім 


университетінің магистранты 

МАТЕМАТИКА САБАҚТАРЫНДА ФИЗИКАЛЫҚ 

МАЗМҰНДЫ ТАПСЫРМАЛАРДЫҢ ШЫҒАРЫЛУ 

ЖОЛДАРЫ 

Математика пәніндегі физикалық мазмұнды есептерді 

теңдеу құру арқылы шығару функциясын көрсетудің бір 

мысалы ретінде сызықтық теңдеулер мен теңдеулер 

жүйелерін қарастырамыз. Сызықтық теңдеулер жүйесіне 

қатысты сұрақтар бірнеше рет таза математикалық, яғни 

үйлесімсіз теңдеулер жүйелерін барынша жуықтап шешу, 

көпмүшеліктерді құру мен жиындар теориясы және т.б. 

мәселелермен қатар туындады. 

Физикалық мазмұнды есептерді шығару кезіндегі екі 

және үш белгісізді сызықтық теңдеулерді оқыту теориясы 

алгебра мен басқа пәндердің байланыстарын жүзеге 

асыруға мүмкіндік береді, яғни физика есептеріндегі 

жолды, уақытты табу, химиядағы заттардың 

концентрациясын табуды аналитикалқ түрде сызықтық 

теңдеулер жүйесі арқылы өрнектеуге болады. 

Физикалық мазмұнды есептерді теңдеулер құру 

арқылы шығару математика мен физика курстарының 

пәнаралық байланыстарын жүзеге асыру мәселесін ғана 

шешуге мүмкіндік беріп қоймай, сонымен қатар физика 

және математика курсындағы негізгі тақырыптардың 

байланысын жүзеге асырады. Бұл мақалада теңдеулер 

мен олардың жүйелерін құру арқылы шешілетін 

физикалық мазмұнды есептерді қарастырумен қатар 

олардың негізгі типтері ажыратылып, соған байланысты 

есептерді жүйелеу жүргізілді. Атап айтқанда, сандық 

тәуелділіктер, қоспалар, проценттер, қоспалар мен 

ерітінділерге байланысты және қозғалыс пен бірігіп 

жұмыс атқаруға берілген есептер топтастырылып 

оларды шешудің тиімді жолдары қарастырылды. 

Теңдеу құру арқылы шығарылатын физикалық 

мазмұнды есептердің түрлері. 

Күнделікті тұрмыста мазмұнды есептерді шешуді көп 

кездестіреміз. Есеп шығара білу - әр адамның 

математикалық, логикалық және сын тұрғысынан 

ойлау қабілетінің даму көрсеткіші. Мазмұнды есептер 

бастауыш сынып математикасынан бастап барлық 

орта мектеп математика курсында кездеседі. Бірақ 

берілген тақырыпта оларды өз дәрежесінде меңгеру 

мүмкін бола бермейді. Мазмұнды есептер өте алуан 

түрлі болып келеді, кейде есеп мазмұнын түсіну қиынға 

түседі. 

Жалпы мазмұнды есептерді төрт негізгі тақырыпшалар 

бойынша қарастыруға болады: 

1. Сандық тәуелділіктер; 

2. Проценттер, қоспалар, ерітінділер; 

3. Қозғалыс есептері; 

4. Бірігіп жұмыс атқару есептері. 

Бұл типтегі есептер, негізінен, теңдеу немесе 

теңдеулер жүйесін құру арқылы шығарылады. Мазмұнды 

есептердің аталған типтеріне қысқаша тоқталайық. 

Пайызға байланысты есептердің негізгі түрлері. 

Пайыздарға берілетін есептердің негізгі төрт түрі 

төмендегідей: 

1) Берілген санның көрсетілген пайызын табу. 

2) Берілген пайызы бойынша санды табу. 

3) Бір санды екінші санның пайыздық мөлшері түрінде 

өрнектеу. 

Берілген санның көрсетілген пайызын табу. 

a p 

Берілген санды көрсетілген пайыз санына көбейтіп, нәтижесін жүзге бөледі, яғни a санының р%-ы 

100 

Мысал. 400 санының 60 пайызын табыңыз. 

Шешуі. Жоғарыдағы формула бойынша 

400 60 

240 

100 

Жауабы. 240. 

Берілген пайызы бойынша санды табу. 

Берілген шаманы көрсетілген пайыз санына бөліп, нәтижесін жүзге көбейтеді, яғни егер х санының р %-ы b- 

ға тең болса, онда 

x 

b 100 

p 

. 

. 

7



Мысал. 40 пайызы 200-ге тең санды табыңыз. 



x 

200 100 

40 

500 

Бір санды екінші санның пайыздық мөлшері түрінде өрнектеу. 

Бірінші санды жүзге көбейтіп, нәтижесін екінші санға бөледі, яғни а саны b санының % -ын 

құрайды. 

Мысал. 18 саны 15 санының неше пайызы? 



8 

18100 

120 

15 

a 100 

b 

Өзгеру пайызына қатысты есептер. 

Өзгеру пайызына қатысты есептер мына түрде айтылады: А саны В санына дейін өзгерді. Өзгеру пайызын 

табыңыз. 

A B 

Есептің шешуі мына формуламен анықталады: 100% 

. Бұл формуланы А>B болғанда 

A B 

100% 

A 

B A 

A 

A 

, A



18 18 

v 4,5 v 

теңдеуді аламыз: 2 

және оны түрлендіріп, 2v 2 9v 81 0 квадраттық теңдеуін 

аламыз. Оның түбірлері v 1 =9, v 2 = –4,5. Сонымен, есептің жауабы v=9 км/сағ, себебі жылдамдық теріс бола 

алмайды. 

Жауабы. v=9 км/сағ. 

Екі пункттен бір-біріне қарама-қарсы бағытта қозғалыс. 

1-мысал. Сағатына 70 км/сағ жол жүретін жүрдек поезд С станциясынан D станциясына қарай шықты, ал 1 

сағ өткеннен кейін оған қарама-қарсы D станциясынан сағатына 45 км/сағ жол жүретін жүк поезы шықты. Егер 

CD темір жол бөлігінің ұзындығы 530 км болса, онда осы екі поезд бірімен-бірі D станциясынан қандай 

қашықтықта кездесер еді? 

Шешуі. 1-ші сағатта жүрдек поезд 70 км жүреді, қалған 530 70 460 км жолды екі поезд 

460 460 

4 

70 45 115 

сағатта жүріп өтеді, яғни жүк поезы кездескенге дейін 4 сағат жүреді. Олай болса, жүк 

поезы кездескенге дейін 45 4 180 

км жол жүреді. 

Жауабы. 180 км. 

Бір пункттен екінші пунктке қарай жолда кідірісі бар қозғалыс. 

1-мысал. Шаңғышының 30 км-лік ара қашықтығы жүгіріп өтуі тиіс еді. Жүгіруді белгілеген уақытынан 3 мин 

кешірек бастаған шаңғышы жоспарланған жылдамдықтан 1 км/сағ артық жылдамдықпен жүгіріп отырып, 

белгіленген жерге дер кезінде келіп жетті. Шаңғышы қандай жылдамдықпен жүгірді? 

Шешуі. Шаңғышының жүгірген жылдамдығы v болсын, сонда оның бастапқы жүгіруге тиісті жылдамдығы 

v − 1 болады. 3 минут = 0,05 сағат екенін ескере отырып, есеп шартына сәйкес теңдеу құрамыз: 

30 30 

2 

0,05 . Бұдан v v 600 0 квадрат теңдеуі шығады. Оны шешіп, 1 

25 

v 1 

v 

 

v 

2 

24 түбірлерін аламыз. Жылдамдық теріс бола алмайтынын ескерсек, 2 

24 

Сондықтан, есептің жауабы v 25 км/сағ екендігі шығады. 

Жауабы. v 25 км/сағ. 

v , 

v – бөгде түбір. 

Су жолымен қозғалыс. 

1-мысал. Моторлы қайық ағынсыз суда 54 км жолды жүруге кететін уақытта өзен ағысымен 28 км, ағынға 

қарсы 25 км жол жүрді. Егер өзен ағысы жылдамдығы 2 км/сағ болса, онда қайықтың ағынсыз судағы 

жылдамдығын анықтау керек. 

Шешуі. v, w – сәйкесінше қайықтың және ағыстың жылдамдықтары. Есеп шарттарынан: 

моторлы қайықтың өзен ағысымен 28 км жол жүруге жұмсайтын уақыты, 

өзен ағысына қарсы 25 км жол жүруге жұмсайтын уақыты, 

t 

54 

v 

t 

25 

v w 

t 

28 

v w 

1 – 

2 – моторлы қайықтың 

– моторлы қайықтың ағынcыз суда 54 км 

жол жүруге жұмсайтын уақыты. Сонымен қатар, есеп шарттарына сәйкес t 1 

t 2 

t , яғни 

28 25 54 

 

v w v w v 

және w 2 болғандықтан, 

28 25 54 

 

v 2 v 2 v 

немесе 

53v 6 54 

 

2 

v 4 v 

2 

теңдеуін аламыз. Бұдан v 6v 216 0 квадраттық теңдеуін аламыз. Оның дискриминанты 

D 900 D = 900 және v 

1 

12 , v 

2 

18 

. Жылдамдық теріс емес шама болуы себепті, есеп жауабы 

v 12 км/сағ болады. 

Жауабы. v 12 км/сағ. 

Шеңбер бойымен қозғалыс. 

Мысал. Ұзындығы 60 м шеңбер бойымен екі нүкте бір бағытта бірқалыпты қозғалады. Олардың біреуі толық 

бір айналымды екіншісінен 5 с тезірек жасайды. Екі нүкте әрбір 1 минуттан кейін кездесетін болса, нүктелердің 

жылдамдықтары қандай? 

Шешуі. Бірінші нүкте толық айналымды x секундта, екінші нүкте y секундта жасайды делік. v 

1 , v 

2 – 

сәйкесінше бірінші және екінші нүктелердің жылдамдықтары. 

9



Онда 

v 

y x 5 . 

60 

x 

1 

м/с 

3600 

м/мин, 

x 

v 

60 

y 

2 м/с 

3600 

м/мин. x y делік. Онда есеп шартынан 

y 

Екі нүкте әр минут сайын кездесетін болғандықтан және біріншісі жылдамырақ қозғалатын болғандықтан, ол 

1 минутта толық бір айналым – 60 м және екінші нүкте 1 минутта өтетін жолды, яғни 

3600 

x 

3600 

y 

Бұдан екінші теңдеуді аламыз: 60 . 

Теңдеулер жүйесін құрып, оны шешеміз: 

y x 5 y x 5 

 

3600 

3600 

 

60 

⇒ 60 60 

1 

⇒ x 15 

x y x y y 20 

60 

60 

v 

1 

м/с, v 

2 

3 м/с. 

15 

20 

Сондықтан 4 

Жауабы: 4 м/с; 3 м/с. 

Бірлесіп жұмыс жасауға мәтін есептер 

Бұл түрдегі есептердің негізгі компоненттері: 

а) жұмыс; 

б) уақыт (t); 

в) еңбек өнімділігі (уақыт бірлігінде орындалған жұмыс). 

Бірлесіп жұмыс жасауға берілген есептердің негізгі түрлері: 

1) Жұмыс уақытын есептеу. 

2) Қозғалыстағы денелердің жүрген жолы – бірлескен жұмыс ретінде. 

3) Бір мезгілде әртүрлі тұрбалармен толтырылатын бассейнге қатысты есеп. 

. 

3600 

y 

м жүруі тиіс. 

Жұмыс уақытын есептеу. 

1-есеп. Заводқа белгілі мерзімге 8000 деталь жасау тапсырылған. График бойынша жұмыс істеп завод 

тапсырыстың 25 %-ын орындады. Бұдан соң әр күні жоспардан 100 деталь артық орындап, тапсырысты 

мерзімінен 2 күн бұрын бітірді. Завод тапсырысты неше күнде орындады? 

Шешуі. Жоспар бойынша күніне n деталь жасау керек болсын, оған t күн жұмсалуы керек болсын. Есеп 

шарттарынан 

 

nt 8000 

t 0,25 8000 

t 2 

4 n 10 

теңдеулер жүйесін аламыз. 

8000 

 

n 

t 

 

t 2000t 

t 2 

4 

8000 10t 

t 16 , t 2 14 күн. 

Жауабы. 14 күн. 

2-есеп. Екі кран бірлесіп баржаның жүгін 6 сағат түсірді. Егер әр кран жеке жұмыс істегенде, біріншісі 

екіншісінен 5 сағат бұрын түсіретін болса, онда әр кран баржаны қанша уақытта түсіреді? 

Шешуі. x – бірінші кранның, y – екінші кранның еңбек өнімділігі. Онда олардың жұмсайтын уақыттары 

1 

t1 және t 

x 

1 

 

6 

x y 

1 

x y 

 

1 1 

, 

5 x y 5 6 xy 

y x 

сәйкесінше 

Жауабы. 10 сағ, 15 сағ. 

1 

y 

2 

. Есеп шарттарын қолданып келесі теңдеулер жүйесін аламыз: 

, 

1 

 

15 

y , 

1 

x , t 

1 

10 және 2 

15 

10 

t . 

, 


1. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы 

http://adilet.zan.kz/kaz/docs/U1000001118 

10



2. Бейсенбаева А. "Пәнаралық байланыс негізінде оқу процесін ұйымдастыру". Алматы - 1995 ж. 

3. "Математика және физика" журналы, № 4 (88), 2016 жыл 

4. Башаров Р.Б., Түркменбаев Ә.Б. Пәнаралық байланыстар мен интеграциялаудың толғақты мәселелері // 

Қазақстан Республикасындағы жалпы орта білім беруді дамытудың тенденциялары мен мәселелері атты Хал.ғылпрак.конф.мат. 

- Алматы, 2001. - Б. 37-40. 

5. Кошмина И.В. Межпредметные связи в начальной школе. - М.: Владос, 2003. - 144 с. 

6. Мұсабеков О. Пәнаралық байланысты жүзеге асырудың шарттары // Бастауыш мектеп - 2000. - №1. -34 б. 

11


Èíôîðìàòèêà 

Мақала медицина саласында ақпараттық технологияларды 

қолданудың маңызы туралы. Автор Қазақстанды мысалға ала 

отырып, медицинада ақпараттық технологияларды ендірудің 

проблемаларын қарастырады. Түрлі технологияларды қолданудың 

артықшылықтары мен кемшіліктерін атап өтеді. Жаңа қызметтерді 

ендіру арқылы бар проблемаларды шешу жолдарын ұсынады. 

Статья посвящена значимости информационных технологий в 

медицине, выявлены проблемы внедрения и использования 

медицинских информационных на примере Казахстана. Рассмотрены 

достоинства и недостатки используемых медицинских 

информационных систем. Предложено решение некоторых видов 

проблем с помощью внедрения дополнительных сервисов 

БУКАТАЕВА АЛМАГУЛЬ 

БЕКЕНОВНА 

Государственный медицинский 

университет г.Семей 

The article is devoted to the importance of information technology in 

medicine, identified the problems of implementation and use of health information 

on the example of the Kazakhstan. Advantages and disadvantages 

of medical information systems. The solution of some types of problems 

through the introduction of additional services. 

ИНФОРМАЦИОННЫЕ ТЕХНОЛОГИИ В МЕДИЦИНЕ 

Современный период развития общества 

характеризуется сильным влиянием на него 

компьютерных технологий, которые проникают во все 

сферы человеческой деятельности, обеспечивают 

распространение информационных потоков в обществе, 

образуя глобальное информационное пространство. 

Они очень быстро превратились в жизненно важный 

стимул развития не только мировой экономики, но и 

других сфер человеческой деятельности. Трудно найти 

сферу, в которой сейчас не используются информационные 

технологии. Лидирующие области по 

внедрению компьютерных технологий занимают 

архитектура, машиностроение, образование, банковская 

структура и конечно же медицина. 

Важнейшей социальной задачей государства является 

обеспечение прав граждан на получение доступной, 

своевременной и качественной медицинской помощи 

независимо от места жительства и социального 

положения. На развитие принципиально новых 

направлений организации оказания медицинской 

помощи населению, успешно используемых в 

практическом здравоохранении многих стран, 

существенное влияние оказал прогресс в 

информационных, телекоммуникационных и 

медицинских технологиях. Преимущества внедрения 

данных технологий в клиническую практику являются 

предметом дискуссий на протяжении последних 

десятилетий. 

Известно, что высокая эффективность клинического 

использования информационных технологий (ИТ) 

заключается в снижении количества осложнений и 

неблагоприятных исходов, социально-экономической 

выгоде, улучшении качества жизни. Именно 

использование систем дистанционной фиксации и 

трансляции физиологических параметров, наблюдения 

в реальном времени и контроля, теле-консультирования 

пациентов позволили перевести медицину на 

качественно новый уровень, сделав доступными 

круглосуточные врачебные on-line консультации, 

профилактические мероприятия, динамический 

мониторинг состояния пациентов, контроль и 

экстренную коррекцию ключевых параметров 

жизнедеятельности, организма человека. Для этого 

могут применяться следующие технологии: интернет 

(электронная почта, web-сайты), телефонная связь 

(стационарная, мобильная), видеоконференцсвязь и 

другие. 

Медицинские ИТ в настоящее время применяются для 

решения следующих задач в области здравоохранения: 

1)Мониторинга и контроля физиологических 

параметров пациентов, таких как артериальное 

давление, частота сердечных сокращений, уровень 

глюкозы крови и др. Данный подход к удаленному 

телемониторингу часто реализуется, в том числе, в 

имплантируемых устройствах, электрокардиостимуляторах 

и имплантируемых к ардиовертерахдефибрилляторах, 

обеспечивающих передачу 

данных о функционировании имплантированной 

системы, а также обширной информации о состоянии 

пациента. 

2) Поддержка мероприятий по первичной и вторичной 

профилактике заболеваний и их ранней диагностике. 

3) Повышение доступности медицинской помощи 

группам населения, проживающим в географически 

удаленных регионах, сельской местности, пациентам с 

ограниченными возможностями. 

4) Обеспечение пожилого населения качественным 

амбулаторным наблюдением. По мере того, как люди 

подходят к пенсионному возрасту, они вступают в период 

жизни, связанный с высоким риском экономически 

затратных и опасных для жизни хронических 

заболеваний. Важным компонентом контроля здоровья 

в этом случае может стать мониторинг физиологических 

параметров пациентов, имеющих отношение к 

профилактике и лечению данных заболеваний, а также 

организация телемедицинских консультаций и др. 

Актуальность проблемы дополнительно подтверждается 

статистическими данными, что к 2020 году пожилые 

граждане будут составлять до 25% населения земного 

шара. 

5)Реабилитация пациентов, нуждающихся в 

психиатрической, психофизиологической и 

психологической помощи. В процессе удаленного 

аудиовизуального общения пациента и врача 

происходит как психологическая реабилитация, так и 

ускорение физической реабилитации. Пациент 

перестает себя чувствовать одиноким и 

беспомощным, его психофизиологическое состояние 

улучшается, появляется уверенность в себе. 

Отдельным видом подобного типа помощи является 

аспект влияния на психологический статус родителей 

больных детей - применение систем телемониторинга 

в педиатрии привело к снижению уровня тревожности 

родителей. 

12


6) Поддержка реабилитационных мероприятий у 

пациентов после операций. 

7) Реабилитация и телемедицинские услуги женщинам 

до и после родового периода. 

8) Телемедицинская поддержка медицины критических 

состояний. 

9) Организация консультационной поддержки 

оказания медицинской помощи при чрезвычайных 

ситуациях со стороны высококвалифицированных 

специалистов крупных медицинских центров. 

10)Военная телемедицина. Телемедицина 

оказывается крайне эффективной при организации 

медицинской помощи в районах проведения боевых 

действий. 

11)Информационная поддержка мероприятий в 

области организации здравоохранения, клинического 

аудита и т.п. 

В Казахстане довольно интенсивно развиваются 

локальные медицинские информационные системы и 

сети. В настоящее время широко применяются в 

практике медицины компьютеризированные истории 

болезни и системы классификации терминов. При этом 

важную роль играет язык общения между базами данных 

и терминология. 

Развитие информационных технологий и современных 

коммуникаций, появление в клиниках большого 

количества автоматизированных медицинских приборов, 

следящих систем и отдельных компьютеров привели к 

новому витку интереса и к значительному росту числа 

медицинских информационных систем (МИС) клиник, 

причем, как в крупных медицинских центрах с большими 

потоками информации, так и в медицинских центрах 

средних размеров и даже в небольших клиниках или 

клинических отделениях. 

Классификация медицинских информационных 

систем (МИС) основана на иерархическом принципе и 

соответствует многоуровневой структуре 

здравоохранения. 

Различают: 

1. Медицинские информационные системы базового 

уровня, основная цель которых- компьютерная 

поддержка работы врачей разных специальностей. 

Они позволяют повысить качество профилактической 

и лабораторно-диагностической работы, особенно в 

условиях массового обслуживания при дефиците 

времени квалифицированных специалистов. 

По решаемым задачам выделяют: 

а) информационно-справочные системы 

(предназначены для поиска и выдачи медицинской 

информации по запросу пользователя); 

б) консультативно-диагностические системы (для 

диагностики патологических состояний, включая прогноз 

и выработку рекомендаций по способам лечения, при 

заболеваниях различного профиля); 

в) приборно-компьютерные системы (для 

информационной поддержки и/или автоматизации 

диагностического и лечебного процесса, 

осуществляемых при непосредственном контакте с 

организмом больного); 

г) автоматизированные рабочие места специалистов 

(для автоматизации всего технологического процесса 

врача соответствующей специальности и 

обеспечивающая информационную поддержку при 

принятии диагностических и тактических врачебных 

решений). 

2. Медицинские информационные системы уровня 

лечебно-профилактических учреждений. 

Представлены следующими основными группами: 

а) информационными системами консультативных 

центров (предназначены для обеспечения 

функционирования соответствующих подразделений и 

информационной поддержки врачей при 

консультировании, диагностике и принятии решений при 


неотложных состояниях); 

б) банками информации медицинских служб 

(содержат сводные данные о качественном и 

количественном составе работников учреждения, 

прикрепленного населения, основные статистические 

сведения, характеристики районов обслуживания и 

другие необходимые сведения); 

в) персонифицированными регистрами (содержащих 

информацию на прикрепленный или наблюдаемый 

контингент на основе формализованной истории 

болезни или амбулаторной карты); 

г) скриннинговыми системами (для проведения 

доврачебного профилактического осмотра населения, 

а также для выявления групп риска и больных, 

нуждающихся в помощи специалиста); 

д) информационными системами лечебнопрофилактического 

учреждения (основаны на 

объединении всех информационных потоков в единую 

систему и обеспечивают автоматизацию различных 

видов деятельности учреждения); 

3. Медицинские информационные системы 

территориального уровня. 

Представлены: 

а) ИС территориального органа здравоохранения; 

б) ИС для решения медико-технологических задач, 

обеспечивающие информационной поддержкой 

деятельность медицинских работников 

специализированных медицинских служб; 

в) компьютерные телекоммуникационные 

медицинские сети, обеспечивающие создание единого 

информационного пространства на уровне региона; 

4. МИС - предназначены для информационной 

поддержки 

государственного уровня системы здравоохранения. 

Неблагополучное состояние казахстанcкой медицины 

заставляет государство и представителей системы 

здравоохранения всерьез задумываться над тем, что 

необходимо сделать, чтобы в кратчайшие сроки 

изменить ситуацию к лучшему. Опыт развития других 

отраслей убедительно показывает, что информатизация 

является одним из важнейших способов повышения 

эффективности и рентабельности любого бизнеса. 

Не секрет, что процесс информатизации всех 

направлений деятельности, в том числе и медицины, 

протекает в Казахстане неравномерно. Внедрение в 

государственных медицинских учреждениях 

современных информационных систем носит 

разрозненный характер и происходит исключительно по 

инициативе наиболее продвинутых в вопросах 

информатизации. Несколько иначе обстоят дела в 

коммерческих и ведомственных лечебных учреждениях, 

где на первое место выходят вопросы 

конкурентоспособности, рентабельности и повышения 

качества оказываемых услуг. Здесь решение вопросов 

информационно-технологического оснащения зачастую 

заложено в план развития клиники еще на стадии ее 

проектирования и строительства. 

С 2014 по 2016 год такие технологии как IT в 

здравоохранении, медицина и материаловедение будут 

развиваться и играть ведущую роль в новых 

медицинских услугах и видах доставки. Информационные 

технологии в здравоохранении с ЭМК, 

мобильными диагностическими устройствами и 

удаленным контролем пациентов будут стремиться к 

повсеместному внедрению. Биочипы, гибкая 

(растягиваемая) электроника, электронные имплантаты, 

нано-лекарственные средства, целевые системы 

доставки лекарств и другие инновации в медицине и 

материалах не только дадут массу преимуществ 

пациентам, но и предоставят широкие возможности 

индустрии медицинских технологий. 

В ближайшие годы развитие рынка медицинских 

информационных систем будет стимулировать 

13


государственная политика; кроме того, сохраняется 

важность необходимости повышения качества 

медобслуживания. 

Таким образом, можно утверждать, что медицинские 

информационные системы, состоящие из множества 

специализированных модулей, помогают в синхронном 


решении диагностических, терапевтических, 

управленческих, финансовых, статистических и прочих 

задач. В свою очередь, все это, в конечном счете, 

способствует достижению финальной цели 

деятельности любой помощи по оказанию качественных 

медицинских услуг. 

ЛИТЕРАТУРА. 

1. Гроздова Т.Ю. " Внедрение, эксплуатация и модернизация типовых решений. Интеграция в Единую 

государственную информационную систему в здравоохранении" 2011 г. 

2. М.Эльянов. "Медицинские информационные технологии для лиц с ограниченными возможностями", 2012 г. 

3. Журнал CNewsAnalytics. "ИТ в медицине: регионы тестируют инновации", 2014 г.3 

4. Журнал "Врач и информационные технологии". Выпуск №1, №2, 2014г. 

5. Наливаева А.В. "Информационные технологии в медицине: доказанные факты и нерешенные проблемы ", 

2012 г. 

6. Журнал "Медицина" Астана, 2016-2017 г. 165-173 тираж. 

14

Ýêîíîìèêà 


ТЛЕМИСОВА ЖАНСАЯ 

МҰРАТҚЫЗЫ 

Экономика магистрі, 

Қазақ инновациялық гуманитарлық 

- заң университеті 

Мақалада экономиканы мемлекеттік реттеу мәселелері 

қарастырылады. Автор экономиканы мемлекеттік реттеудің 

қажеттілігі туралы түрлі теорияларды қарастырады. Қазақстан 

экономикасын мемлекеттік реттеудің түрлі нұсқалары сөз етілген. 

В статье рассматриваются вопросы государственного 

регулирования экономики. Автор рассматривает различные 

экономические теории, выступающие за активное вмешательство 

государства в экономику. Обсуждаются варианты методов, 

которые государство может использовать для регулирования 

экономики Казахстана. 

The article addresses the issues of state regulation of the economy. The 

author covers various economic theories advocating an active intervention 

of the State into economy. The choices of methods that the State can 

employ to regulate Kazakhstan economy are being discussed. 

ЭКОНОМИКАДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК 

РЕТТЕУДІҢ ҚАЖЕТТІЛІГІН ҚАРАСТЫРУ 

Қоғамның әл-ауқатын жоғары деңгейге жеткізу үшін 

экономиканың аса тиімді жолмен даму жағдайларын 

қалыптастыру - экономика дамуын мемлекеттік 

реттеудің ғаламдық мақсаты десек қателеспейміз. 

Экономиканы мемлекеттік реттеудің нарықтық 

шаруашылық жағдайындағы мазмұны , қолданып жүрген 

әлеуметтік-экономикалық жүйені өзгерген жағдайға 

бейімдеу және тұрақтандыру мақсатында құқығы бар 

мемлекеттік мекемелер мен қоғамдық ұйымдарда жүзеге 

асырылатын заңдық, атқарушы және бақылау 

сипатындағы типтік шаралар жүйесі болып табылады. 

Экономиканы мемлекеттік реттеу мәселесінің 

салыстырмалы түрде жаңа болуына және оның 

көптеген жағдайларының зерттелмегендігіне 

қарамастан, экономикалық әдебиеттерде "экономиканы 

мемлекеттік реттеу" ұғымына бірқатар анықтамалар 

берілген. Қазақстандық экономистер Н. Мамыров және 

Ж. Ихданов келесідей анықтама береді: "Экономиканы 

мемлекеттік реттеу - экономикалық тұрақтылық пен 

рационалды орнықтылықты қолдау мақсатында 

мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық процестерге 

әкімшілік-экономикалық және ұйымдастырушылыққұқықтық 

араласуының негізгі нысанын сипаттайды" . 

Келесі бір анықтамада: "экономиканы мемлекеттік 

реттеу - экономикалық өсуді ынталандыру, 

дағдарыстық, инфляциялық процестерді жеңілдету, 

халықты әлеуметтік қорғау мақсатымен салық, несие 

және басқа да тетіктер арқылы басқару 

құрылымдарының ұлттық шаруашылыққа макроэкономикалық 

әсер етуі" деп көрсетілген. 

Ресей экономисі В.П. Орешин өзінің анықтамасын 

берген: "Экономиканы мемлекеттік реттеу экономиканы 

дамыту мен тұрақтандыру және әлеуметтікэкономикалық 

жүйені өзгермелі жағдайларға бейімдеу 

мақсатындағы мемлекеттің өкілетті мекемелері мен 

қоғамдық ұйымдардың жүзеге асыратын заң 

шығарушы, атқарушы, бақылаушы сипаттағы 

мемлекеттік іс шараларының жүйесі. 

Келтірілген анықтамаларды талдау негізінде бұл 

процестің аса елеулі сипаттарын рационалды 

көрсетуге деген ұмтылысты байқауға болады. Мұнда 

оның объектілері, субъектілері, мақсаттары, әдістері 

және құралдары қамтылған. Бірақ бұл анықтамалардағы 

басты сөз "араласуды" көптеген авторлар 

сынға алады. "Мемлекеттік меншікті басқару" 

оқулығының авторлары жазғандай: "Араласу" сөзі 

адамның ағзасына хирургиялық араласу секілді дербес 

жүйенің (мемлекеттің) басқа жүйеге араласуы туралы 

ойды қалыптастырады". Оған қоса, олардың пікірінше, 

мемлекет сыртқы жүйе емес, қазіргі экономиканың 

элементі, құрамдас бөлігі болып табылады. Әрине, 

кез келген ұғымның мәнін анықтауда оның көп түрлі 

жақтарын, жүзеге асыру мен қызмет ету нысандарын 

толық ашып көрсету мүмкін емес. Бірақ, сонда да 

жалпы түрде анықтамада бұл процестің өте маңызды 

белгілері көрініс тапқаны жөн, яғни, реттеудің 

объектілері, субъектілері, мақсаттары және реттеудің 

жалпы нысандары мен құралдары. Сондықтан бұл 

күрделі және көп қырлы процеске "экономиканы 

тұрақты дамыту мен орнықты ету және оны сыртқы, 

ішкі жағдайлардың өзгерістеріне бейімдеу мақсатындағы 

шаруашылық субъектілері мен әлеуметтікэкономикалық 

құрылымдардың іс-әрекеттеріне 

мемлекеттік басқару органдары арқылы тікелей және 

жанама әсер етудің мемлекеттік шараларының жүйесі" 

деп анықтама беруге болады. 

Нарық шаруашылығының даму барысында, жеке 

меншік шеңберінде шешілмейтін, яғни экономиканың 

өзін-өзі реттеу қағидалары негізінде экономикалық және 

әлеуметтік проблемалар туындайды және шиеленіседі. 

Өндіріс күшінің дамуы елеулі инвестицияның қажеттілігін 

туғызады, өндірісті мамандандыру, капиталдың 

шоғырлануы күшейді, өндіріс пен капиталдың бірігуі, әр 

түрлі елдің бір-бірімен өзара тәуелділігі өсті. Сонымен 

бірге қоғам дамуының белгілі бір сатысында еңбек пен 

капиталдың арасындағы қарама-қайшылық күшейе түсті, 

жаппай жұмыссыздық пайда болды, экономикалық 

дағдарыстар салалық шеңберден асып, жалпы ұлттық 

кейін әлемдік дағдарыстарға айналды. Монополияның 

үстемдігіне әкелген, бәсекелестікті күшейткен ақша 

айналымының бұзылуы, нарықтың әрі қарай тиімді 

дамуына көмектесетін (экономикалық саясатты жүргізу), 

нарық пен іс-әрекеттің қарама-қайшылықтарының 

жұмсаруына әкелуге тиісті сыртқы күштің әсерін, атап 

айтқанда мемлекет күшін талап етеді. 

Экономика дамуын мемлекеттік реттеудің объектілері 

- бұл автоматты турде шешілмейтін, немесе алыс 

келешекте шешілетін қиындықтар, проблемалар пайда 

15


болуы мүмкін немесе пайда болған еліміздің өміріндегі 

әлеуметтік жағдай мен оқиғалардың аялары, салалары, 

аймақтары, сонымен бірге бұл проблемалардың алып 

тасталуы - әлеуметтік тұрақтылықты қолдау және 

экономиканың қалыпты дамуы үшін қажетті. 

Экономика дамуын мемлекеттік реттеу-дің негізгі 

объектілеріне шаруашылықтың экономикалық кезеңін, 

секторлық, салалық және аймақтық құрылымын; капитал 

жинақтау жағдайын; жұмыспен қамтамасыз етілуін , 

ақша айналымын; төлем балансын; бағасын; 

бәсекелестік жағдайын; әлеуметтік қатынастарын; 

әлеуметтік қамтамасыз етілуін; кадрларды дайындауы 

мен қайта дайындауын; қоршаған ортаны; сыртқы 

экономикалық байланыстарды жатқызады. 

Нарықтық экономикалы дамыған елдерде реттеудің 

әкімшілік құралы елеусіз көлемде пайдаланады. 

Олардың қызметінің аясы негізінен қоршған ортаны 

қорғаумен, әлеуметтік әлсіз қорғалған тұрғындар үшін 

жағдай жасаумен шектеледі. 

Мемлекеттік реттеудің негізгі құралдары: 

- қазыналық саясат, яғни шығындар мен салықтардың 

құқықтық 

аумағындағы саясат; 

- ақша саясаты; 

- табыстарды реттеу саясаты; 

- әлеуметтік саясаты; 

- баға бегіленімін мемлекеттік реттеу; 

- сыртқы экономикалық реттеу; 

Мемлекеттік реттеудің экономикалық құралдары ақша 

-кредит қаржылары мен бюджеттік саясатқа бөлінеді. 

Негізгі экономикалық құралдар: 

- есепке алу мөлшерін реттеу (Орталық банкпен 

жүргізілетін, дисконттық саясат); 

- елдің қаржылық институттары орталық банкте 

сақтауға 

міндетті, ең аз резервтер мөлшерін белгілеу мен 

өзгерістері; 

Ýêîíîìèêà 

-мемлекеттік мекемелердің бағалы қағаздар 

рыногындағы мемлекеттік міндеттемелер эмиссиясы 

олармен сауда жасау және өтеу сияқты 

операциялары. 

Мемлекеттің кезеңдікке қарсы немесе шаруашылық 

жағдаятын реттеу саясатының мәні тоқырау мен 

дағдарыс кезінде тауарлар мен қызметке сұранысты 

қолдау мен капитал салу және жұмыспен қамтамасыз 

етуден тұрады. Ол үшін жеке капиталға қосымша 

қаржылық жеңілдіктер беріледі, мемлекеттік шығындар 

мен инвестициялар өсіріледі. 

Экономиканың ұзақ мерзімді көтерілу кезінде, тауар 

қорларының азаюы, импорттың өсуі және баланс 

төлемінің нашарлауы, жұмыс күшіне сұраныстың күшеюі 

тәрізді қауіпті жағдайлар пайда болуы мүмкін және 

осыдан келіп, баға мен еңбекақының негізсіз өсуіне 

әкеледі. Мұндай жағдайда, Экономика дамуын 

мемлекеттік реттеудің міндетті - "экономиканың қызып 

кетуіне" жол бермеу үшін, яғни тауарларды артық өндіру 

мен артық қорланудың мүмкін болуына кедергі жасау 

үшін, сұраныстың күрделі қаржы жұмсалымының және 

өндірістің өсуіне жол бермеу қажет. 

Экономика дамуын мемлекеттік реттеу сонымен бірге, 

аумақтық құрылым мен салалық шеңберде маңызды рөл 

атқарады. Мұнда қаржылық ынталандыру мен 

мемлекеттік күрделі қаржы жұмсалымы көмегімен бөлек 

салалар мен аймақтарға артықшылықты жағдай 

қамтамасыз етіледі: бір жағдайда созылмалы 

дағдарыста қалған шаруашылық бірліктері мен 

салаларына қолдау көрсетіледі; басқа жағдайда - 

салалардың ішінде, салалар арасында және барлық 

халық шаруашылығында оның тиімділігін көтеруде және 

бәсекелестік қабілетін арттыруда құрылымдылық 

ілгерілеушілікке әкелетін, өндірістің түрлері мен жаңа 

шаруашылық саласының дамуы көтермелейді. Сонымен 

бірге, өндірісті шектен тыс шоғырландыруға кедергі 

жасауға шаралар қабылдануы да мүмкін. 


1. "Нұрлы жол - болашаққа бастар жол" Мемлекет басшысының Қазақстан халқына Жолдауы 2014 жылғы 11 

қараша.// Егемен Қазақстан. -12.11.2014. - № 221. - 1-2 б. 

2. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан - 2030. Барлық Қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының 

артуы: Ел Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы. - Алматы: Білім, 1997. 

3. "Қазақстан-2050" Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты" Қазақстан Республикасының 

Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. 2012 жылғы 14 желтоқсан [Электронды ресурс] // 

ҚР Президентінің ресми сайты. Қолжетімділік режимі:/ күні: 13.12. 2014). 

4. Алексеев С.С. "Общая теория права" // М., 1981 

5. Сорокин В.Д. "Метод правового регулирования: Теоритические проблемы" // М., 1976 

6. Уваров В.Н. "Государственная служба и управление" // Петропавловск: Сев. Каз. Юрид. Акад., 2004 

7. Баканов М.Н., Шеремет А.Д. "Теория анализа хозяйственной деятельности" - М,:Финансы и статистика, 2002 

8. Бабичев, И.В. Местное самоуправление в современной России: становление и развитие. Историко-правовые 

аспекты: Монография / И.В. Бабичев. - М.: Норма, ИНФРА-М, 2011. - 528 c. 

9. Бабун, Р.В. Организация местного самоуправления: Учебное пособие / Р.В. Бабун. - М.: КноРус, 2013. - 280 c. 

16

Ãåîãðàôèÿ 


БЕЛЬГИБАЕВ 

МУХИТ 

ЕСЕНОВИЧ 

доктор географических 

наук, профессор 

Государственного 

университета им. 

Шакарима г.Семей 

МАТАЙБЕКОВ 

АЙБЕК 

ЕРЖАНУЛЫ 

магистрант 

Государственного 

университета 

им. Шакарима 

г.Семей 

Мақала Шығыс Қазақстан облысының демографиялық 

жағдайына сараптама жасайды. Тұрғындардың табиғи 

қозғалыс көрсеткіштері, атап айтқанда, туу, өлім 

көрсеткіштері, тұрғындардың табиғи өсімі, орташа өмір 

ұзақтығы сияқты көрсеткіштер динамикада көрсетілген. 

Халық санының азаюының себептері қарастылыған. 

Статья посвящена анализу демографической ситуации 

в Восточно-Казахстанской области. Рассмотрены в 

динамике показатели естественного движения 

населения: рождаемость, смертность, естественный 

прирост населения, средняя продолжительность жизни, 

и т.д. Выявлены причины сокращения численности 

населения региона. 

Article is devoted the analysis of a demographic situation in 

the East Kazakhstan region. Indicators of natural movement of 

the population are considered in dynamics: birth rate, death rate, 

a population natural increase, average life expectancy, Is etc.. 

The reasons of reduction of population of region are established. 

СОВРЕМЕННОЕ ДЕМОГРАФИЧЕСКОЕ 

СОСТОЯНИЕ ВОСТОЧНОГО КАЗАХСТАНА 

Социально-экономическое, политическое развитие в 

Казахстане представляет собой сложный и 

противоречивый процесс. Несмотря на некоторое 

улучшение в экономическом положении, до сих пор для 

казахстанского общества остаются актуальными ряд 

проблем социального, демографического и 

экологического характера. Прежде всего, эти проблемы 

находят выражение в низком уровне жизни большинства 

казахстанцев, миграционной активности населения за 

пределы республики, и высоком проценте смертности 

населения (в 2012 г.- 10,1 на 1000 ч., в 2013-10,2 на 

1000 ч.), в отрицательном естественном приросте 

населения. Так по итогам развития населения за 2014 

г., по индексу развития человеческого потенциала 

(представляет собой совокупность долголетия, на 

основе здорового образа жизни, уровня грамотности 

населения и достойного уровня жизни) среди 177 

государств мира Казахстан занимал 78 место (в 1990 

году - 54 место). 

В ряде регионов Казахстана вышеназванные 

проблемы усугубляются с неблагополучной 

экологической ситуацией. Восточный Казахстан, в 

современных его границах, представляет собой 

территорию, где экологические проблемы имеют особое 

звучание. Территория данного региона, как и его 

население, подвергалась двойному техногенному 

воздействию: из-за деятельности Семипалатинского 

ядерного полигона, а также развития промышленных 

объектов цветной, черной металлургии, 

теплоэнергетики, которые находятся непосредственно 

в г.Усть-Каменогорске. 

После обретения независимости Казахстаном, 

экологические проблемы региона не получили должного 

решения, но с течением времени ситуация 

налаживается. В частности, закрытие Семипалатинского 

ядерного полигона не сняло полностью с повестки дня 

те проблемы, которые были вызваны его деятельностью. 

До сих пор отсутствует комплексный (медицинский, 

социальный, политический, экономический, 

экологической, демографический) анализ последствий 

деятельности данного объекта. Проблемы, связанные 

со здоровьем населения, восстановлением природных 

объектов, в частности нарушенных земель, социальноправовым 

статусом региона и др., не получили на 

сегодняшний день своего решения. Об этом отмечал в 

своем выступлении главы государства Нурсултана 

Абишевича Назарбаева - на Всемирном саммите по 

устойчивому развитию в Йоханнесбурге, в 2003 году. 

В республике ежегодно проводится анализ состояния 

окружающей природной среды. Особое внимание 

уделяется крупным промышленным центрам, к которым 

относится Восточный регион Казахстана. В частности, 

анализу подвергаются такие крупные центры области 

как г. Усть-Каменогорск, г. Семипалатинск, г.Риддер, пос. 

Глубокое. В 2013 г. было зарегистрировано по 

республике 5 случаев высокого загрязнения 

атмосферного воздуха, в частности диоксидом серы в г. 

Усть-Каменогорске - в 10,7 раз превышало предельно 

допустимую норму. Максимальная разовая 

концентрация пыли в г. Усть-Каменогорске превышала 

в 5 раз предельно допустимую норму. Кроме того, в 

несколько раз превышают предельно допустимую норму 

выбросов в атмосферный воздух такие вредные для 

человеческого организма вещества, как оксид углерода, 

диоксид азота, фенол и др. К сожалению, данная 

тенденция сохранялась и на протяжении 2014 

года.Практически все водные объекты области так же 

подвержены негативному влиянию (загрязнению). 

Так, к наиболее загрязненным водным источникам 

относятся бассейн реки Иртыш, реки Глубочанка и 

Красноярка, р. Ульба. Среди загрязняющих веществ 

выделяются следующие компоненты: азот аммонийный, 

цинк, медь, нефтепродукты, марганец. Реке Ульба по 

качественным характеристикам воды, которая протекает 

через областной центр (г. Усть- Каменогорск), дана 

классификация 5 класса, что определяет ее состояние 

как "грязная" [1]. Тревогу вызывает тенденция по 

сохранению увеличения индекса загрязненности вод 

вышеперечисленных рек, соответственно это приводит 

к ухудшению качества воды в регионе. 

На основе исследований международных экспертов 

[2] в Казахстане отмечаются многие заболевания (около 

80% от общего числа). Понятно, что данный факт 

находит свое отражение в регионах с неблагоприятным 

17


технологическим и экологическим состоянием. По 

данным Информационно-медицинского центра 

Восточно-Казахстанской области по всем формам 

заболеваний в области за период с 2012 по 2013 гг. 

наблюдается их значительный рост [3]. В частности, по 

г. Усть- Каменогорску: по новообразованиям 

(онкологическим заболеваниям) с 17,4 до 20,6 на 1000 

жителей города; болезни эндокринной системы - с 92.2 

до 94,2 на 1000 чел.; заболеваний, связанных с системой 

кровообращения - с 163,4 до 171,4. Особую тревогу у 

медработников области вызывает факт большого 

количества заболеваний, связанных с органами 

дыхания, причем наблюдается значительная тенденция 

их роста: с 441,2 в 2012 г. до 455,7 в 2013 г. на 1000 чел. 

Не надо иметь медицинского образования, чтобы понять 

- нормальная деятельность органов дыхания напрямую 

связана с качественным состоянием атмосферного 

воздуха. 

Следует отметить, что вопросы естественного 

прироста населения в Восточном Казахстане вызывают 

немалую тревогу. И на это есть достаточно оснований. 

По данным управления статистики ВКО, начиная с 1996 

г. здесь наблюдается отрицательный естественный 

прирост населения (-2 на 1000 чел.). Причем особую 

тревогу так же вызывает репродуктивное здоровье 

женщин, проживающих в регионе. По-прежнему высоким 

является процент младенческой смертности, 

генетических заболеваний среди новорожденных, 

вызванный экологической ситуацией [4]. Надо отметить, 

что данный вопрос еще не достаточно изучен. И хотя в 

последние два года отмечается повышение процента 

рождаемости, здесь, как, отмечают демографы, это 

результат объективных изменений в половозрастной 

структуре населения ("демографическая волна"). 

В области продолжает сохраняться тенденция по 

сокращению средней продолжительности жизни. 

Некоторые исследователи отмечают факт ускорения 

процесса старения среди работников, связанных 

непосредственно с деятельностью промышленных 

объектов цветной и черной металлургии[5]. 

В демографическом аспекте, наблюдается 

миграционная активность населения за пределы 

области. Здесь экологические факторы играют 

решающую роль, прежде всего для 

внутриреспубликанской, межобластной миграции. 

Возможно, один из главных мотивов, побуждающих 

покинуть территорию региона - это обеспокоенность 

Ãåîãðàôèÿ 

состоянием здоровья как своего, так и будущих 

поколений. Несмотря на экономическое развитие 

области, представители коренного этноса (казахи) также 

не стремятся переезжать на эту территорию. [6]. 

Сложная экологическая ситуация в регионе порождает 

много противоречивых моментов. Экономическое 

развитие Восточного Казахстана продолжает 

осуществляться за счет наращивания 

крупномасштабного производственного потенциала. 

Однако этот процесс осуществляется без должного 

соблюдения мер по экологической безопасности. В 

средствах массовой информации отмечается тревожная 

тенденция, что на сегодняшний день экономические 

интересы в очередной раз выступают приоритетами над 

экологическими проблемами. Предприятия - 

загрязнители не торопятся сокращать количество 

вредных выбросов, так как нормы, установленные на 

сегодняшний день Министерством охраны окружающей 

среды республики, вполне их устраивают [7]. 

Безусловно, данная нездоровая экологическая 

ситуации региона вызывает большую обеспокоенность 

населения. И если в дальнейшем вышеназванные 

проблемы не найдут своего решения - это чревато 

обострением демографической ситуации в регионе. 

Здесь, прежде всего, должна идти речь о комплексной 

программе регионального развития, с учетом сложной 

экологической ситуации. Во- первых, должна быть 

пересмотрена природоохранная законодательная база. 

Ныне действующие законы не отвечают реальному 

экологическому положению дел в рассматриваемом 

регионе. Базой для формирования новых 

законодательных актов, должна стать Концепция 

экологической безопасности на 2007-2016 гг., где четко 

определен приоритет экологического фактора над 

экономическим [8]. И это не случайно, поскольку 

безопасная, благоприятная экологическая среда есть 

основа жизнедеятельности современного населения и 

его будущего поколения. Во-вторых, на республиканском 

уровне должны быть разработаны специальные 

программы по социально-экономической реабилитации 

населения и регионов, уже испытавших на себе все 

негативное влияние неблагоприятной экологической 

ситуации. Следует отметить, что в мировой практике 

есть положительный опыт решения данных проблем [9], 

который частично используется Казахстаном при 

разрешении этой сложной социоэкологической и 

экономической проблемы. 


1. Агентство Республики Казахстан по статистике. Экологическая статистика. Алматы,2012. с. 12-15. 

2. Жаркинов Е.Ж. Состояние экологической ситуации в Восточном Казахстане и актуальные задачи научных 

исследований в этом регионе // Экология и устойчивое развитие. 2014. № 11,-с. 27-32 

3. Тогузова М.М. Экологические проблемы Восточного региона Казахстана // Экология и устойчивое развитие. 

2014. № 9. 

4. Калумбаева С.Е. Учебное пособие по экологии // Экология и устойчивое развитие. 2014. № 12, с.3-12 

5. Кайгородцева Т.Ф. Экологические проблемы Восточного Казахстана // Экологический курьер. 2014. № 

2, с.18 

6. Маутканова А.М. Этнодемографические процессы в Казахстане и сопредельных территориях. Экология 

Восточного Казахстана: проблемы и решения: Усть-Каменогорск: Изд-во ВКГУ, 2012. с. 4-28 

7. Калиев С. Воздействие ГМК на окружающую среду. Промышленность КазахстанаМатериалы 15-ой 

Международной научно-практической конференции. Усть-Каменогорск, 2013. - с.12-14 

8. Алексеенко А.Н. Казахстанский путь модернизации: этнодемографический аспект // Вестник Евразии 2004, 

№2. - с. 86-112 

9. Медков В.М. Основы демографии: учебное пособие. Ростов - на -Дону: "Феникс", 2003. - 448 с. 

10. Денисенко М.Б., Калмыкова Н.М. Демография: Учебное пособие. - М.: ИНФРА - М, 2010. - 424 с. - (Учебники 

экономического факультета МГУ им. М.В.Ломоносова) 

18

Áèîëîãèÿ 


ШАКЕТОВА АЙГУЛЬ 

БЕЙСЕНОВА АРАЙ 

РУСТЕМОВА АЙДАНА 

ШАКЕТОВНА 

ТОЛЕУЖАНОВНА 

РАСПАЕВНА 

Д. Қалматаев ат. Семей мемлекеттік медицина колледжінің оқытушылары 

Мақала мобильді телефон сәулелерінің адам қаны мен жасушаларының құрамына әсері туралы. Мақала 

авторлары ұялы телефон толқындарының сау адамның қанына әсерін зерттеуге бағытталған 

эксперимент нәтижелерімен бөліседі. 

В статье рассмотрено влияние излучения от мобильных телефонов на состояние крови и клеток 

человека. Авторы приводят результаты экспериментальных исследований на предмет влияния сотовых 

волн на содержание крови здорового человека. 

The article considers the influence of radiation from mobile phones on the state of blood and human cells. The 

authors give the results of experimental studies on the effect of cellular waves on the blood content of a healthy 

person. 

ҰЯЛЫ ТЕЛЕФОН ТОЛҚЫНЫНЫҢ 

ҚАННЫҢ ҚҰРАМЫНА ӘСЕРІ 

Дені сау ұрпақ біздің еліміздің болашағы. Қазіргі таңда 

ұялы бойланыс апараттарын көптеген түрлері шығып 

жатыр, бірақта сол ұялы телефондарды жасы да кәрісіде 

өздерінің қалауы бойынша пайдаланады. Бірақта сол 

ұялы телефондар адамға әкелетін зиянды әсерлері өте 

көп. Ғалымдарды зерттеулері бойынша 1- минут ұялы 

телефонмен сөйлескен кезде адамның ми қызып кетеді 

екен.Сонымен қатар адамның нерв жүйесіне, ішкі 

мүшелеріне физиологиялық дамуына тигізетін кері 

әсерлері бар. Электромагниттік толқындардың әсерінен 

көптеген аурулар туындауда. Адамның миына өте қатты 

әсер етеді, дұрыс ойлау,есте сақтау қасиеттерді бұзады 

және көзге, жыныс мүшелеріне сонымен эмбрионның 

дамуына кері әсерін тигізеді,сол себебті жүктілік кезінде 

әйелдерге ұялы телефонды қолданған жағдайда туа 

біткен ақаулықтар болуы туралы ғылыми тұрғыда 

дәлелденген. Альцгеймер және Паркинсон ауруына 

шалдықтырады. Осы жағдайларға көз жеткізу үшін біздің 

білім алушылармен зерттеу жұмысын жүргізу үшін қан 

құрамына ұялы телефонның толқындарының қандай 

әсері бар екенің анықтау үшін зерттеу жұмысын жүргіздік. 

Зерттеу жұмысымыздың мақсаты: Ұялы телефонның 

қалыпты жағдайдағы қан құрамына қалай әсер ететіндігің 

дәлелдеу. 

Зерттеу жұмысымыздың міндеттері: Топта оқитын білім 

алушылардан ұялы телефонды ұзақ уақыт пайдаланып 

болғасын саусақ басынан қан алу. 

Қалыпты жағдайда қаның құрамы ағзаның ішкі 

ортасына қан,ұлпа сұйықтығы,лифа жатады. 

Қанның қызметі: 1. Адам ағзасында қан әрбір мүшені 

ағзаның жасушасын бір-бірімен байланыстырады. 

2.Оттегін өкпеден ұлпаларға жеткізіп, көмір қышқыл 

газын тасымалдайды. 

3.Қорек заттарын асқорту мүшелеріне жеткізеді. 

4.Дене температурасының тұрақтылығын сақтайды, 

ағзаны микроағзалардан қорғайды. 

5. Жасушаларда қышқылдың, судың деңгейлерін 

реттейді, қорғаныш қызметін атқарады. Қанның 

құрамындағы жасушалары эритроциттер (қанның қызыл 

түсті жасушалары), лейкоциттер (қанның түссіз 

жасушалары) және де тромбоциттер (қанның 

пластинкалары) болып бөлінеді. Эритроциттердің 

құрлысы қаның қызыл түсті ядросыз жасушалары. 

Жаңадан түзілген эритроциттерде ядро байқаладыда 

кейіннен жойылып кетеді. Эритроциттердің пішіні ортасы 

жұқарған тыйынға ұқсайды.Эритроциттер өздігінен 

қозғалмайды тек қан сұйықтығының ағымымен 

жылжиды.Зерттеу жұмысының жүргізу үшін біз ұялы 

телефонды 2 сағат мүлдем қолданбаған оқушының 

саусағынан қан алынды қан жасушаларында 

эритроциттер еш өзгеріссіз қалыпты болды. Сонымен 

зеттеу жұмыссымызға көз жеткізі үшін 10 минут үздіксіз 

ұялы телефонды қолына ұстап пайдаланған оқшының 

саусағынан қан алынып эритроциттердің санау тәсілін 

меңгеріп және олардың саның анықтау.Керекті құрал 

жабдықтарды дайындау: қан, санау камерасы, заттық 

шанылар,эритроциттерді араластырғыш (меланжер), 

физиологиялық ертінді (0,9% NaCL ертіндісі), 

электронды микроскоп. Эритроциттерді санау үшін таза 

пробиркаға 4 мл 0,9% NaCL ертіндісін құйып, оған 

19


Áèîëîãèÿ 

зерттелетін қанның 0,02 мл-ін араластырады. Демек қанды 200 есе сұйылтады. Осыдан заттық шыныдағы қанды 

электронды микроскоппен қарағанда эритроциттердің бүлінгендігін байқауға болады. 

Бұл суретте заттық шыныға қандағы өзгерістер. 

Электронды микроскоп арқылы қарап фотоға түсіргендегі эритроциттердің өзгерісі. 

Ұялы телефонмен сөйлескенге дейінгі 

эритроциттер 

Ұялы телефонмен сөйлескенен кейінгі 

эритроциттердің өзгерісі 

Сонымен тәжірбие жұмысымыздың қортындысы бойынша ұялы телефон адамның қан жасушаларына әсері бар 

екендігі дәлелденді. Қандағы эритороциттердің көлемінде өзгеріс бар. Бұлай өзгеріске ұшырай берсе адамның 

ағзасына қан толық жетпей әр түрлі ақаулықтарға әкелуі мүмкін. 


1. Х.Қ Сәтбаева, А.А. Өтепбергенов, Ж.Б. Нілдібаева "Адам физиологиясы" Алматы-2005-633 б. 

2. С.Қ Түртабаев, Ә.К. Қабдрахманова , А.Ж.Еримова "Биохимия негіздері" алматы 2012 ж 

3. С.М Племанов , С.А Абитаева, С.С.Ерджанова "Биологиялық химиядан оқу-әдістемелік құрал"-Алматы 2004- 

156 б. 

4. П.Қ. қазымбет.,Л.Е. Аманжолова., Қ.С. Нұртаева "Медициналық биология" ІІ-басылым. Алматы-2000 ж 

20

Ïåäàãîãèêà 


Мақала медициналық биофизика сабақтарында инновациялық 

оқыту технологияларын қолдану мәселелеріне арналған. Мақала 

медициналық жоғарғы оқу орындарының оқытушыларына, 

әдіскерлерге және педагогикалық мамандықтардың студенттері 

мен магистранттары үшін пайдалы. 

Статья посвящена использованию инновационных технологий на 

уроках медицинской биофизики. Статья будет интересна 

преподавателям медицинских вузов, методистам, а также 

студентам и магистрантам педагогических специальностей. 

КУСАИНОВА КУЛЬСАРА 

ТУРСУНГАЛИЕВНА 

Семей мемлекеттік медицина 

университеті 

The article is devoted to the use of innovative technologies in medical 

biophysics. The article will be of interest to teachers of medical schools, 

methodologists, as well as students and undergraduates of pedagogical 

specialties. 

МЕДИЦИНАЛЫҚ БИОФИЗИКА САБАҒЫНДА ИННОВАЦИЯЛЫҚ 

ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУДЫҢ МАҢЫЗЫ 

Биология, физика, химия және медицина 

ғылымдарының ингеграциясы негізінде пайда болған, 

тіршілік негізін түсінуге мүмкіндік беретін медициналық 

биофизика пәні медициналық пәндердің ішіндегі басты 

пәндердің қатарына жатады. 

Биофизика заңдарын білу диагностика мен емдеудің 

жаңа әдістерін жасауға мүмкіндік береді. Қазіргі кезде 

көптеген биофизикалық әдістер әртүрлі ауруларды 

диагностикалауда, дәрілік препараттардың әсер ету 

механизмін анықтауда, емдеуді бақылауда, түрлі 

медициналық іс-әрекеттерде кеңінен қолданылады. Осы 

әдістердің теориялық негіздерін білу клиникалықдиагностикалық 

және емдеу шаралары туралы 

мәліметтерді объективті және нақты түсінуде өте қажет. 

Болашақ маманның, дәрігердің диагностикалық және 

емдік тактикасы көбінесе құралдар арқылы алынған 

мағлұматтарға байланысты. Медика- биологиялық 

зерттеулерде әртүрлі техникалық құрал- жабдықтарды 

қолданудың максималды тиімділігі зерттеушінің 

құралмен жұмыс істеудің физикалық негіздерін білгенде 

ғана жүзеге орындалады. Болашақ мамандарда, яғни 

студенттерде ғылыми білімдерін және қазіргі заманғы 

медицина техникаларын қолдану мәселелері бойынша 

тәжірибелік дағдыларын қалыптастыруда биофизиканың 

маңызы зор. 

Тірі ағзалардағы жүріп жатқан биофизикалық 

құбылыстардың, үрдістерді негізгі заңдылықтарын білу 

диагностика мен емдеу ісін толық қанды жүргізуге және 

жаңа медициналық әдістерді ендіруге мүмкіндік береді. 

Қазіргі кезеңде көпгеген биофизикалық әдістер түрлі 

ауруларды анықтауда және емдеуде, 

Жоғары оқу орындарында заманауи білім беру, 

инновациялық технологияларды қолдану, қазіргі заманға 

сай білімді, тәжірибелі, білікті кадрларды даярлау басты 

мәселелердің бірі болып табылады. 

Кейінгі жылдары жиі пайдаланылып келе жатқан жаңа 

ұғымдардың бірі - инновация. Инновацияны жете түсініп, 

инновациялық әдіс-тәсілдерді білім беру ұйымдарының 

өміріне кеңінен енгізу жас ұрпақтың саналы да сапалы 

білім алуының бірден-бір шарты болып табылады. 

Инновациялық үрдістің негізі - жаңалықтарды 

қалыптастыру, қолдану, жүзеге асырудың тұтастық 

қызметі. Қазіргі замануи білім беру саласындағы 

оқытудың озық технологияларын меңгермейінше 

сауатты, жан-жақты маман болу мүмкін емес. 

Инновациялық технологияны меңгеру мұғалімнің, 

оқытушының интеллектуалдық, кәсіптік, адамгершілік, 

рухани, азаматтық және басқа да көптеген адамдық 

келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-өзі 

дамытып, оқу-тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруына 

көмектеседі. Жоғары оқу орындарының білім деңгейін 

көтеру үшін оқу үрдісіне инновациялық педагогикалық 

технологияны кеңінен енгізіп, барлық 

ұйымдастырушылық, білімділік, дамытушылық сапасын 

көтерудің тең жолдарын, әдіс-тәсілдерін қалыптасыру 

үшін білім беру жүйесінің мазмұны жаңа міндеттермен 

толықтырылып, өмір талабына сай жаңа саналы тәрбие, 

сапалы білім берілуі керек. Жаңа тақырыпты оқыту 

әдістемесіне сай сабақтың қызықты өтуі мұғалімнің, 

оқытушының үнемі іздену, ұтымды әдіс-тәсілдерді 

қолдану, оқыту әдістемесін жаңартып отыруына 

байланысты. Қазіргі таңда сабақ барысында 

инновациялық және интерактивтік әдістемелерді 

қолдана отырып, сабақты жүргізу сабақтың сапалы, әрі 

қызықты өтуіне ықпалын тигізуде. Оқу-тәрбие үрдісінде 

қолданып, айтарлықтай нәтиже беріп жүрген 

инновациялық педагогикалық технологиялар мыналар: 

дамыта отырып оқыту әдістемесі,оза отырып оқыту, тірек 

және тірек конспектілер арқылы оқыту, деңгейлеп оқыту 

технологиясы, тесттік жүйемен оқыту, иммитациялық 

әдіс, мультимедия мүмкіндіктерін қолданып оқыту, ойын 

технологияларын қолдану, дискуссия сабақтары, 

интеграциялық сабақ, топпен жұмыс, панорама сабағы, 

проект әдісі (жоба), рольдік ойындар, дәріс - семинар 

сабақтары, дөңгелек үстел, дебат сабақтары және т.т. 

Білім беру үрдісін ақпараттандыру - жаңа 

инновациялық әдістер мен оқыту технологияларын 

қолдану арқылы, дамыта оқыту, дара тұлғаны бағыттап 

оқыту мақсаттарын жүзеге асыра отырып, оқу- тәрбие 

үрдісінің барлық деңгейлерінің тиімділігі мен сапасын 

жоғарлатуды көздейді. Бүгінгі күннің талабына сай білім 

саласында жаңа технологиялар қолданудың маңызы 

зор. Бүгінгі оқыту жүйесінде әртүрлі жаңа 

технологияларды пайдалану тәжірибеге еніп, нәтижелер 

беруде. Әрбір сабақта оқытудың тиімді әдіс - тәсілдерін 

енгізіп жүрсе, білім сапасына елеулі әсер етеді. Кез 

келген сабақты қызықты өткізу үшін әрбір ұстаз 

жаңалыққа ұмтылып, ізденіс үстінде болғаны абзал. 

Жоғары оқу орындарында білім беру, оқытудың түрлі 

әдістерін қолдану қазіргі замануи талаптарға сай, 

тәжірибелі, білікті кадрларды даярлауда маңызы зор. 

Осындай оқу орындарында биофизиканы басқа 

21



ғылымдармен байланыстыра оқыту терең білім алуға, 

ғылыми ұжымдарды және заңдарды және заңдарды 

меңгеруге, оқу - тәрбиелік процестерді жетілдіруге, 

ғылыми көзқарасты қалыптастыруға септігін тигізді. 

Сонымен қатар, білім деңгейін көтеріп, логикалық ойлау 

қабілетін жетілдіреді, шығармашылық қабілеттерін және 

ғылыми деңгейдің дамуына ықпалын тигізеді. 

Жан - жақты білімді, осы заманғы ғылым мен 

техниканы жан-жатық білетін іскер мамандарды 

дайындау еліміздің маңызды саясатының бірі болып 

саналады. Сондықтан да, студенттің білімдік 

қызығушылықтарын қалыптастыру мақсатында пәндерді 

байланыстыра оқытудың маңызы ерекше. 

Инновациялық оқыту әдістерінің бірі- тік 

интеграциялық дәрістер өткізу. Қаламыздағы медицина 

университетінің 1 курс қазақ топтарындағы 

студенттермен медициналық биофизика пәні мен 

физиологиялық пәндер кафедрасымен бірлескен 

интеграцияланған дәріс өткізіліп тұрады. Біріккен 

сабақтар білімнің жинақталуына, тұтастығын 

қалыптастыруға, әртүрлі пәндерден алған білімдерін 

нақтылауға, пәнаралық байланысты нығайтуға 

көмектеседі. Біріктіріп сабақ беру студенттердің жанжақты, 

терең білім алуына мүмкіндік жасайды. 

Интеграциялық сабақ жүргізу, әсіресе тік интеграциялық 

сабақ жүргізу студенттердің бірінші курста алған 

білімдерін келесі курстарда қолдана біліп, оларды 

ағзадағы жүріп жатқан биофизикалық үрдістердің мәнін 

терең түсініп, нығайтуға мүмкіндік береді. Дәрістің 

тақырып материалдары әртүрлі сызбалар, графиктер, 

диаграммалар түрінде беріліп, студенттердің білімдерін 

түрлі тәсілдермен дамыта оқыта отырып, деңгейлепсаралап 

оқыту арқылы студенттердің дәріске деген 

қызығушылықтарын арттырады. Екі оқытушының 

бірлесіп тік интеграциялық дәріс жүргізуі студенттердің 

екі пәннің арасындағы тығыз байланысты ұғынуға, 

ағзадағы физикалық құбылыстардың, физика- химиялық 

үрдістердің жүру жолдары, ерекшеліктері, маңыздылығы 

жайында білімдерін тереңдетіп, толықтырады. 

Дәріс барысында медицина саласындағы 

жаңалықтарды, озық тәжірибелерді пайдалану үлкен 

жетістіктерге жетелейді. Қызығушылықты арттыру 

арқылы дәрісті, сабақты бастау сол сабақтың аяғына 

дейін қызық өтуіне себеп. Оқытудың түрлі әдістерін 

қолдану, инновациялық технологияларды 

мүмкіндігімізше өз пәнімізде қолдансақ болашақ маман 

иесі сенімдімін. 


1."Қазақ тілі мен әдебиеті" журналы 2012ж. 

2. Бұзаубақова К.Ж. "Жаңа педагогикалық технологиялар" Тараз 2003ж. 

3. "Математика және физика" ғылыми-әдістемелік журналы, № 3 2008 жыл - 66-б 

22



Мақала заманауи балабақшадағы ән сабақтарында балалардың 

денсаулығын жақсартуға бағытталған технологияларды қолдану 

мәселелеріне арналған. Ән сабақтарында қолданылатын 

жаттығулар мен тапсырмалардың мысалдары келтірілген, ән 

арқылы балалардың денсаулығын нығайту әрі жақсарту жолдары 

қарастырылған. 

В статье рассматриваются вопросы использования 

здоровьесберегающих технологий на уроке музыки в современном 

детском саду. Обозначены основные характеристики 

здоровьесберегающих технологий на уроке музыки, приводятся в 

качестве примеров упражнения, использование которых на уроке 

музыки позволяет улучшить здоровье учеников. 

ЕРЖАНОВА ШАРГУЛЬ 

МЫРЗАХМЕТОВНА 

музыкальный руководитель 

санаторного я/с №28 "Жұлдыз" 

города Астаны 

The article discusses the use of health-saving technologies in music lessons 

in a modern kindergarten. The main characteristics of health-saving 

technologies in the music lesson are described, examples are given of 

exercises, the use of which in the music lesson allows improving the health 

of pupils 

ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ЭЛЕМЕНТОВ ЛОГОРИТМИКИ 

НА МУЗЫКАЛЬНЫХ ЗАНЯТИЯХ 

Современная система обучения предъявляет 

повышенные требования уровни подготовки детей 

поступающих в образовательные учреждения. 

Дошкольные годы -очень важный этап в жизни детей. 

Вовремя полученные дошкольные образование имеет 

жизненно важное значение для каждого ребенка. 

Главное цель дошкольного воспитания и обучения - 

развития личности ребенка, его познавательных и 

речевых умений. Сформировать у детей комплекс 

речеведческих умений и навыков на музыкальных 

занятиях используются элементы логоритмики. 

Логоритмика - это система музыкально- двигательных, 

речедвигательных и музыкально-речевых игр и 

упражнений, направленных на развитие, воспитание и 

коррекцию двигательной сферы детей дошкольного 

возраста. 

Современной наукой доказана филогенетическая 

связь между развитиями и движениями формирований. 

Непринужденность, приобретаемая детьми при 

выполнениях ритмических движений, положительно 

влияет и на двигательные свойства речевых органов. 

Использование элементов логоритмики на музыкальных 

занятиях формируют наблюдательность, развитие 

чувство ритма и темпа, мыслительные способности, 

вербальные и невербальные коммуникативные навыки, 

воспитание волевых качеств. При обучениях 

логоритмики мы опираемся на педагогические 

принципы: 

-Принцип опережающего подхода 

-принцип развивающего обучения. 

-принцип систематичности 

-принцип полифункционального подхода 

- этнопатогенетический принцип 

-принцип постепенного усложнения материала 

-принцип наглядности 

-принцип доступности 

-принцип сознательности 

- принцип успешности 

Главный же принцип руководствуется музыкальный 

руководительвнимание 

каждому ребенку, учет его возрастных, 

индивидуальных способностей и потребностей. При 

планированиях занятий делаются акцент на 

максимальное всесторонне развитие каждого ребенка. 

Элементы логоритмики вводятся во все возрастные 

группы, начиная с первой младшей группы. Очень важно 

грамотно использовать методы и приемы в работе с 

детьми. На логоритмических занятиях используются: 

- Наглядные методы которые включают в себя 

- Наглядно -слуховые 

- наглядно-зрительное 

- Тактильно-мышечную наглядность 

Наглядно-слуховые приемы включают: исполнение 

музыкального произведения, пения. 

- Слушание инструментальной и вокальной музыки 

- Использование разнообразных видов фольклор 

- Использование музыкальных инструментов 

- Наглядно-зрительные приемы 

- показ исполнение педагогом 

- показ приема детьми 

- сравнительный показ 

Словесные методы: 

- Обьяснение, указание, вопросы. 

Практический метод связано с многократным 

повторением трудных мест или всего произведение в 

целом. При использованиях методов, приемов важно 

учитывать уровень развития детей, и их психические и 

возрастные особенности, а также объем навыков по 

всем видам деятельности, которым они овладели на 

данный момент. Занятия каждой группы отличаются 

вариантностью. В структуру музыкальных занятий тесно 

вплетены различные виды музыкальной и речевой 

деятельности. Важная роль в занятиях играет музыка, 

как интегральная основа всего курса. Особое внимание 

уделяются чувству ритма с помощью пластики, звучащих 

жестов, речевых игр. Музыкальный руководитель учит 

понимать язык музыки, воспринимать средства 

музыкальной выразительности, которые в свою очередь 

помогают детям точнее выполнить двигательные задачи. 

Вводной части на музыкальных занятиях проводится 

ритмическая разминка. Ходьба и маршировка в 

различных направлениях с целью ритмической разминки 

являются выполнение дисциплины и организованности 

этой цели служит вводная ходьба с наблюдениями 

четкой линий построения, точного сочетания движение 

с началом и концом музыки. 

Маршировка и ходьба это вводная упражнения, они 

учат детей первоначальным навыкам ходьбы по кругу, 

в одиночку, парами, обходить различные предметы, 

двигаться по ориентирам. Дети учатся ориентироваться 

23


в пространстве. На таком начальном этапе работы в 

вводных упражнениях дается установка на 

разнообразный темп и речи, особое внимание 

направляется на руководящую роль музыки. Ходьба 

включается в каждое занятие так как у детей отмечается 

нарушения координаций во время ходьбы тяжело дается 

ходьба приставным шагом, пружинная устремленная и 

осторожная ходьба, пружинистый бег, бег широким 

шагом и с высоким подниманием бедра. Коррекционная 

работа проводятся на физкультурных и музыкальных 

занятиях. В этой работе мы используем: 

а) Упражнения без музыки, чтобы дети поняли и 

почувствовали, как надо выполнять движения. 

Б) Упражнения под музыку, чтобы дети не только 

правильно выполняли упражнения, но двигались в 

темпе музыки. На занятиях детей с двигательной 

пассивностью учим двигаться с полной амплитудой, 

предельным напряжением мышц, четко и быстро. 

Упражнения ритмической разминки воспитывают 

координированные движения рук, время ходьбы и бега, 

правильную осанку, формируют навыки движения в 

коллективе. 

На музыкальных занятиях используются упражнения 

на развитие дыхания, голоса, артикуляции, мимических 

движений. 

Цель упражнений - способствовать нормализации, для 

челюсти периферических отделов речевого аппарата. 

Упражнения на развитие дыхания способствуют 

выработке правильного диафрагмального дыхания, 

продолжительности выдоха, его силы и постепенности. 

В упражнения на развитие дыхания включается речевой 

материал, произносимый на выдохе. Детей учим 

выполнять упражнения и длительно произносить 

гласные звуки, затем согласные и после слова и фразы, 

поговорки и пословицы со сменой ударения и темпа 

речи. Даже дыхательные, голосовые и артикуляционные 

упражнения включаются в подвижные игры, упражнения 

с хлопками и пением. 

В комплексе проводится работа по развитию речевых 

движений, используем мимические упражнения. 

Например, улыбнуться, растянуть губы, удивиться, 

поднять брови, прищурить глаза, надуть щеки и др. 

В занятиях по воспитанию дыхания голоса включаем 

пение и произношении междометий, которые 

экспрессивно окрашены, выражают эмоции: радость, 

боль, гнев, удивление: Ах, ох! Ой, ай-ай-ай. На занятиях 

также используем артикуляционную гимнастику с 

одновременным развитием тонкой моторики, а также 

упражнения на развитие силы и высоты голоса. 

Проговаривание стихов одновременно с движением 

обладает рядом преимуществ. Речь ритмизуется 

движениями, делается более громкой, четкой и 

эмоциональной, а наличие рифмы положительно влияет 

на слуховое восприятие. 

В музыкальные занятия включаются упражнения на 

регуляцию мышечного тонуса. Эти упражнения 

позволяют овладеть детям своими мышцами, научиться 

управлять своими движениями. В содержании задании 

входит усвоение понятий "сильно", "слабо", как понятий 

относительно большой или меньшей силы мускульного 

напряжения. Например, ребята выполняют мягкие 

движения флажками внизу на тихое звучание и более 

сильные взмахи ими над головой - на громкое звучание; 

на громкое звучание дети идут на всей ступни, на тихое 

-на носках. Немаловажное значение на музыкальных 

занятиях играют упражнения на внимание. Этими 


упражнениями воспитывается быстрая и точная реакция 

на зрительные и слуховые раздражители, развиваются 

все виды памяти: зрительная, слуховая, моторная. 

Воспитанию внимания способствуют тонкие сигналы, 

слова, жесты, музыка. Смена музыкальных отрезков, 

темпов, ритмов, характер и сила звука позволяет 

регулировать смену движений, привлекать вниманию 

детей к изменяющейся музыке, а значит и движению. В 

занятия включаются упражнения без музыкального 

сопровождения. При этом сначала разучивается речевой 

текст, затем движения материал подбирается так, чтобы 

можно было соотнести движения рук, ног, туловища с 

ритмом речи. 

Музыкальные занятия включаются также упражнения 

для развития чувства музыкального темпа и ритма. 

Темп-это скорость музыкального исполнения. Сначала 

темп усваивается на простых движениях хлопках, на 

ударах в барабан и т.д. затем включаются движения на 

месте, бег. 

На занятии вначале берутся две темповые скорости: 

нормальная ходьба и бег. Далее переходим к 

постепенному ускорению и замедлению темпа. 

Нормализация темпа помогает восстановить 

правильный речевой темп. Чувство развитого ритма 

имеет большое значение в онтогенезе речи. Ребенок, 

начиная говорить, прежде всего усваивает ритмической 

контур слова, понимая его смысл, но не умея еще его 

правильно произнести. 

Ритмические пляски представляют собой сочетание 

естественных движений и шагов, бега прыжков. В 

ритмические упражнения обязательно включается речь. 

Работа над речью проводится комплексная: над 

звуками, мимикой, жестом. Для развития чувства ритма 

используется отхлопывание, отстукивание ритмов, 

пропевание слов на заданный ритм. 

Метод регулирующий дыхание, помогающий 

выработать плавную и полнозвучную речь-это пение. 

Музыка и слово вырабатывают чувство 

организованности. Пение коррегирует темп речи, 

нормализует дыхание. На занятиях при пении песен мы 

следим, чтобы дети пели плавно, без крика, не делали 

вдоха в середине слова или музыкальной фразы. 

Детским инструментом и музыкальным игрушкам 

отводится особая роль, потому что они вовлекают 

ребенка в сферу музыки, помогают развить его 

творческие способности. Музыкальные игрушки чаще 

всего применяются в дидактических играх. В процессе 

игр дети не только приобретают специальные 

музыкальные знания, у них формируется чувство 

товарищества, ответственности. Музыкально - 

дидактические игры позволяют тренировать различные 

группы мышц, помогают выработке темпа и ритма речи, 

закреплению звуков, совершенствовании координации 

движений, развивают коммуникативные навыки. 

Все виды музыкальной деятельности оказывают 

влияние на всестороннее развитию детей. При 

использовании этих видов деятельности мы используем 

разные приемы. При подборе материала мы учитываем 

уровень развития детей. 

Использование элементов логоритмики способствуют 

развитию музыкального слуха памяти, внимания, 

ритмичности, пластической выразительности движений. 

Они развивают способность каждого ребенка, 

воспитывают интерес к музыке, совершенствуют навыки 

в пении, в движении под музыку. Развитие двигательной 

сферы помогают развить речь ребенка. 

24



Мақала ағылшын тілі сабақтарында оқушылардың функционалдық 

сауаттылығын дамыту мәселелеріне арналған. Автор аталған 

міндетті жүзеге асырудың жолдарын: арнай оқыту ортасын 

қалыптастыру, құзыреттілікті дамыту тәсілдерін қолдану, оқыту 

әдістемесін өзгерту, функционалдық сауаттылық индикаторларын 

қолдану мәселелерін қарастырады. 

В статье рассматриваются вопросы развития функциональной 

грамотности учащихся на уроках английского языка, методы 

решения данной задачи путем создания особой образовательной 

среды, внедрения компетентностного подхода, изменений в 

методике преподавания, использования индикаторов 

функциональной грамотности. 

ПРОШКИНА ВИКТОРИЯ 

АЛЕКСАНДРОВНА 

КГУ "Средняя 

общеобразовательная 

школа № 2" 

The article deals with the development of the functional literacy of students 

in English classes, the methods of solving this problem by creating a 

special educational environment, the introduction of a competence approach, 

changes in teaching methods, and the use of indicators of functional 

literacy. 

ФОРМИРОВАНИЕ ФУНКЦИОНАЛЬНОЙ 

ГРАМОТНОСТИ УЧАЩИХСЯ НА УРОКАХ 

АНГЛИЙСКОГО ЯЗЫКА 

Термин "функциональная грамотность" был введен в 

1957году ЮНЕСКО, наряду с понятиями "грамотность" 

и "минимальная грамотность". 

Грамотность - это навыки чтения, письма, счета и 

работы с документами. 

Минимальная грамотность - это способность читать 

и писать простые сообщения. 

Формирование функциональной грамотности - 

сложный, многосторонний, длительный процесс. 

Достичь нужных результатов можно лишь умело, 

грамотно сочетая в своей работе различные 

современные образовательные педагогические 

технологии. 

В новых обстоятельствах процесс обучения 

выпускников в школе должен быть ориентирован на 

развитие компетентностей, способствующих реализации 

концепции "образование через всю жизнь". Установлено, 

что предпосылкой развития компетентности личности 

является наличие определенного уровня 

функциональной грамотности. Функциональная 

грамотность (лат. - направление) -степень 

подготовленности человека к выполнению возложенных 

на него или добровольно взятых на себя функций. 

Функциональную грамотность составляют: элементы 

лексической грамотности; умения человека понимать 

различного рода, касающиеся его государственные акты 

и следовать им; соблюдение человеком норм 

общественной жизни и правил безопасности, требования 

технологических процессов, в которые он вовлечен; 

информационная и компьютерная грамотность. Этот 

начальный уровень функциональной грамотности 

характерен для передовых цивилизованных обществ. 

Существует и другой подход к пониманию 

функциональной грамотности, включающий: 

воспитанность человека в духе доброжелательности и 

дружелюбия, что обеспечивает культуру общения; 

личностно-профессиональную подготовленность; 

профессионально-технологическую подготовленность. 

В Послании Президента Республики Казахстан Н. 

Назарбаева народу Казахстана от 27 января 2012 года 

"Социально-экономическая модернизация - главный 

вектор развития Казахстана" отмечено, что "образование 

должно давать не только знания, но и умения их 

использовать в процессе социальной 

адаптации". В связи с этим Главой государства указана 

необходимость дальнейшего развития функциональной 

грамотности школьников. 

Национальный план действий на 2012-2016 годы, 

утвержденный 

Постановлением Правительства Республики 

Казахстан 25 июня 2012 года, по развитию 

функциональной грамотности школьников описывает 

комплекс мероприятий в Республике Казахстан в 

нормативной, учебно-методической, информационной 

областях, системах подготовки и повышения 

квалификации педагогических кадров. Национальный 

план описывает модель развития системы школьного 

образования Казахстана на 5-летний период, в котором 

заинтересованы различные группы общества и 

направлен на позиционирование отечественного 

образования как фактора прогресса Казахстана, как 

фундамента и капитала процветания нации, личностного 

и социального успеха граждан. 

На сегодняшний день главными функциональными 

качествами личности являются инициативность, 

способность творчески мыслить и находить 

нестандартные решения, умение выбирать 

профессиональный путь, готовность обучаться в 

течение всей жизни. Все данные функциональные 

навыки 

формируются в условиях школы 

В современном мире содержание понятия 

"грамотность" приобрело новое звучание. Сегодня это 

понятие включает в себя разные виды грамотности: 

компьютерную грамотность, политическую, 

экономическую и коммуникативную т.д. Функциональная 

грамотность выступает как "способ социальной 

ориентации личности, интегрирующей связь 

образования с многоплановой человеческой 

деятельностью". 

Как учитель английского языка, я вижу свою роль в 

создании на уроках благоприятной среды для 

формирования функциональной грамотности, её 

коммуникативной составляющей. 

Умениями современного школьника в области 

изучения английского языка являются различные 

25


умения, в том числе, умение создавать письменные 

работы разного вида и стиля на английском языке, 

отвечать на вопросы, составлять диалоги, рассказывать 

стихи. Я стараюсь приучить своих учеников вдумчиво 

работать с книгами, справочниками, словарями, а также 

Интернет-ресурсами; создаю на уроке условия для 

развития умения использовать информацию СМИ и 

других источников. 

Формирование коммуникативной грамотности 

включает в себя умение работать в группе, команде; 

умение расположить к себе других людей; 

приспосабливаться к новым, непривычным требованиям 

и условиям; организовывать работу группы, строить 

общение, используя слова иностранного языка в 

активном диалоге, поддерживать беседу. Очень часто 

мы с учащимися поем, что, по моему мнению, 

способствует развитию речи и обогащению лексики 

новыми выразительными словами. Исследователями 

доказано, что песня в классе может способствовать 

интеллектуальному развитию учеников и их 

результативности в обучении, поэтому я активно 

использую на уроке разнообразные песни. 

Это эффективная форма учебной деятельности, 

которая не только активизирует внимание учеников, но 

и способствует совершенствованию их навыков 

аудирования и говорения. Использование песенного 

материала стимулирует мотивацию и поэтому 

способствует лучшему усвоению языкового материала 

благодаря действию механизмов непроизвольного 

запоминания, позволяющих увеличить объем и 

прочность запоминания. 

Песня, с одной стороны, является образцом звучащей 

иноязычной речи, а с другой носителем 

культурологической информации. 

Песенный материал может быть применен на 

различных этапах урока. 

В зависимости от методической задачи отдельного 

этапа песенный материал используется: 

1. для фонетической зарядки на начальном этапе 

урока; 

2. на этапе введения, первичного закрепления, а также 

тренировки учащихся в употреблении лексического 

материала; 

3. на любом этапе урока как стимул для развития 

речевых навыков и умений; 

4. как своего рода релаксация, когда учащимся 

необходима разрядка, снимающая напряжение и 

восстанавливающая их работоспособность. 

Драматизация, инсценировка - средство 

формирования и развития ключевых компетенций 

учащихся. Развитию иноязычной коммуникативной 

компетенции способствует интеграция основного и 

дополнительного образования. Ребёнок может 


попробовать себя в разных ролях. Дети обучаются 

актёрскому мастерству, сценической речи, пластике, 

развивают музыкальный слух, укрепляют голос и, 

разумеется, совершенствуют знание английского языка. 

Этим мы достигаем личностных результатов при 

изучении иностранного языка: стремление к 

совершенствованию собственной речевой культуры в 

целом; осознание возможностей самореализации 

средствами иностранного языка. 

Предлагаю своим ученикам поработать в тройках, 

парах, даю время на подготовку к ответам на вопросы, 

представление сценки, диалога. Часто на моих уроках 

звучат стихи на английском языке. 

Учащиеся на уроках английского языка ребята 

успешно выполняют задания, способствующие развитию 

критического мышления. Прием "Кластеры" применяю 

для организации словарной работы. Работа по созданию 

"Кластера" заключается в том, что информация, 

касающаяся какого - либо понятия, явления, события, 

описанного в тексте, систематизируется в виде грозди 

понятий. В центре находится ключевое понятие. 

Последующие ассоциации, обучающиеся логически 

связывают с ключевым понятием. 

Этот прием позволяет не только активизировать 

лексические единицы в речи учащихся и ввести новые, 

а также объединить их в связное высказывание, 

тренировать различные грамматические структуры, в 

зависимости от поставленной цели. 

Метод проектов при обучении английскому языку, 

считается не простым, но эффективным. Проектный 

метод позволяет учащимся применить полученные 

знания на практике. Проектный метод предполагает 

выполнение работы индивидуально или в малых 

группах. Входе защиты проектов ведется широкое 

обсуждение на английском языке. Научное 

исследование - это самый высокий уровень 

познавательной активности учащихся, где 

демонстрируются знания иноязычной культуры, 

психологической природы человека и его взаимосвязи 

с окружающим миром. Это высокая степень 

ответственности и самодостаточности ученика, 

выраженная в готовности самостоятельно определить 

сферу своего поиска как результата осмысления и 

обоснованности мотива сознательного выбора будущей 

профессии. При этом ярко выражена способность к 

взаимодействию, толерантность и компетентность. 

Эти и другие приемы способствуют успешному 

обучению школьников, приучают их вдумчиво и активно 

работать с каждым словом, что очень важно для 

развития коммуникативной компетенции. Достичь 

формирования функциональной грамотности можно 

лишь умело, грамотно сочетая в своей работе различные 

образовательные педагогические технологии. 


1. Послание Президента Республики Казахстан Н. Назарбаева народу Казахстана от 27 января 2012 года 

"Социально-экономическая модернизация -главный вектор развития Казахстана". 

2. Методическое пособие. Особенности формирования функциональной грамотности учащихся основной школы 

при освоении дисциплин общественно-гуманитарного цикла, Астана ,2013г. 

3. Пассов Е.И. Коммуникативный метод обучения иноязычному говорению. - Москва, 1991 г. 

4. Полат Е.С. Метод проектов на уроках иностранного языка. Ж. Иностранные языки в школе.2000г. №2,3. 

26



Берілген әдістемелік жұмыс логопедиялық сабақ жүргізудің үлгісі 

ретінде ұсынылған. Әдістемелік жұмыс бастауыш мектеп 

ұстаздарының, логопед және дефектолог мамандардың, 

педагогикалық мамандықтарда білім алатын студенттер мен 

магистранттардың назарына ұсынылады. 

Данная методическая работа представляет собой план-конспект 

логопедического занятия. Методическая работа будет интересна 

учителям начальной школы, специалистам - логопедам и 

дефектологам, студентам и магистрантам педагогических 

специальностей. 

МЕЙРМАНОВА ШУГЫЛА 

ЕСИМБАЕВНА 

"Қосалқы мектеп-интернат" КММ 

логопед мұғалімі, Семей қаласы 

The article is devoted to the use of electronic educational resources in 

chemistry lessons. The methodical work might be useful to the primary 

school teachers, specialists - speech therapists and dialectologists, students 

and undergraduates in the programs of pedagogics. 

ЛОГОПЕДИЯЛЫҚ САБАҚТЫҢ ЖОСПАР-ҮЛГІСІ 

Сабақтың тақырыбы: [с] [ш] дыбыстарын ажырату. 

Сабақтың мақсаты: [с] [ш] дыбыстарын буындарда, 

сөздерде, сөйлемдерде ажыратуға үйрету. 

Міндеттері: 

Білімділік: [с] [ш] дыбыстарының артикуляциясын 

нақтылау, [с] [ш] дыбыстарын басқа дыбыстар арасында 

ажыратуға үйрету, дыбыстарды буында, сөзде, пароним 

сөздерде, сөйлем ішінде ажыратуға дағдыландыру. 

Дыбыстарды дұрыс айтуға машықтандыру. 

Түзету-дамытушылық: фонематикалық есту, 

байланыстырып сөйлеу қабілетін дамыту, сөздік қорын 

арттыру, ойлау, зейін, есте сақтау қабілетін дамыту. 

Тәрбиелік: ұқыптылыққа, жинақылыққа, бір-бірін, 

үлкендерді сыйлауға тәрбиелеу. 

Жабдықтау: айна, суреттер, қарындаштар, ойыншық 

күшік және мысық. 

Сабақтың жоспары 

1.Ұйымдастыру кезеңі 

2.Психогимнастика 

3.Тақырыпты атау 

4. Артикуляциялық жаттығулар 

5.Тыныс алу жаттығулары 

6. [с] [ш] дыбыстарын буындарда, сөздерде айту, 

ажырату 

а) "Дыбысты ажырат" ойыны 

ә) [с],[ш] дыбыстарына қысқаша мінездеме беру 

б) [с] [ш] дыбыстарын буындарда ажырату 

в) [с] [ш] дыбыстарын сөздерде айту, ажырату 

г) "Дыбысты сыйлайық" ойыны 

7.Саусақ жаттығуы 

8. [с] [ш] дыбыстарын сөйлемдерде ажырату 

9.Таза сөйлеу сәті 

10.Сабақты қорытындылау 

Сабақты аяқтау 

Сабақ кезеңдері 

және жұмыс түрлері 

Мұғалімнің іс- әрекеті 

Оқушының ісәрекеті 

Жабдықтар 

1.Ұйымдастыру 

кезеңі 

Амандасу, психологиялық бағыт беру, 

оқушыларды орындарына отырғызу. 

Сәлем саған жас досым 

Бүгін тағы кездестік 

Білімменен белдесіп 

Тағы қандай қызық бар 

Үйренейік тездетіп 

Барлық оқушы тақпақты 

хормен, қимылмен айтады 

2.Психогимнастика. 

[с] [ш] 

дыбыстарын 

дұрыс айту. 

-Балалар суреттен не көріп тұрсыңдар? 

-Орманда нелер өседі? 

- Ағаштар қандай? 

- Ендеше қолдарымызды көтеріп, биік, 

үлкен ағаштарды көрсетейік. Тыңдаңдар 

балалар орманда жылы жел соқты. 

- Енді суық жел соқты 

- Жел басылды. 

Оқушылар хормен: "орман" 

- Ағаштар 

- биік 

Балалар қолдарын жоғары 

көтереді. 

Оқушылар қолдарын 

көтеріп ары-бері шайқап "шш-ш-ш" 

деп жылы желдің 

дыбысын келтіреді 

Балалар қолдарын ары-бері 

шайқап "с-с-с-с-с" деп суық 

желдің дыбысын келтіреді 

Балалар қолдарын түсіріп 

тыныштала қалады. 

Орман, 

ағаштардың суреті 

3.Тақырыпты атау 

- Балалар жапырақтар жылы желден 

қалай шулады? 

- Шшшшш 

27



- Суық желден жапырақтар қалай 

шулады? 

Біз бүгін [с] [ш] дыбыстарын 

қайталап, оларды ажырата білуді 

үйренеміз. 

-Сабаққа қалай қатысатындарыңды 

көруге біздің сабағымызға қонақтар 

келді. Олардың кімдер екенін жұмбақ 

шешу арқылы табайық. 

Жұмбақ жасырады. 

1. Өзі сондай саққұлақ 

Жүреді ылғи шапқылап 

2.Жүні әдемі үлпілдек 

Сүт ішеді еркелеп 

- Сссссссс 

Оқушылар жұмбақтардың 

шешуін хормен айтады: 

- күшік 

Яғни бізге қонаққа күшік пен мысық 

келді. (Мұғалім ойыншық мысық пен 

күшікті балаларға көрсетеді). 

-"Мысық" деген сөзде [C] дыбысы қай 

жерде орналасқан? 

-"Күшік" деген сөзде [Ш] дыбысы қай 

жерде орналасқан? 

- мысық 

- Ортасында орналасқан 

- Ортасында орналасқан 

Ойыншық 

күшік пен мысық 

4. Артикуляциялық 

жаттығулар 

5.Тыныс алу 

жаттығулары 

6.[с[ш] 


буындарда, 

сөздерде айту, 

ажырату 

а)"Дыбысты 

ажырат" ойыны 

1.Статикалық жаттығулар: 

"Ине"(1-3), 

"Күрек"(1-5), 

"Кесе"(1-5) 

Динамикалық жаттығулар: 

"Қоршау", "Түтікше" "Сылақшы", 

"Мысық". 

Мұғалім артикуляциялық 

жаттығулардың қалай орындалатынын 

көрсетеді 

1. "Кім жылдам" 

2. "Жел соғады" 

Мұғалім тыныс алу жаттығуларының 

қалай орындалатынын көрсетеді 

Мұғалім [с], [ш] дыбыстар бар сөздерді 

айтады: шана, сиыр, аша, асық, ағаш, 

тас. 

Оқушылар айнаға қарап, 

мұғалімнің көрсетуі 

бойынша жаттығуларды 

қайталайды. 

Оқушылар мұғалімнің 

көрсетуі бойынша жаттығуларды 

қайталайды 

Мұғалімнің тапсырмасы 

бойынша [ш] дыбысын 

естігенде қолдарын 

шапалақтайды, [с] дыбысын 

естігендеқолдарын көтереді. 

Айна, артикуляция 

лық жаттығулар 

дың суреттері 

Қарындаш 

тар, жіпке 

байланған 

жапырақтар 

ә) [с],[ш] 

дыбыстарына 

қысқаша 

мінездеме беру 

Мұғалім [с],[ш] дыбыстарына қысқаша 

мінездеме береді: 

[с] дыбысын айтқанда ерініміз 

күлімсірейді,тілдің ұшы астыңғы тістің 

артына тіреліп, тілдің ортасында сәл 

шұңқыр пайда болады да тілдің 

ортасынан салқын жел еседі. 

[ш]дыбысын айтқанда тіл таңдайға 

көтеріліп тілдің ұшы артқа қайырылады 

да жылы жел шығады. (артикуляциялық 

жаттығуларды еске түсіру: 

мысық, кесе) 

Оқушылар мұғалімнің 

көрсетуімен қайталау. 

б) [с],[ш] 


буындарда айту 

1.СА-СА-СА 

СО-СО-СО 

ШО-ШО-ШО 

СУ-СУ-СУ 

ШУ-ШУ-ШУ 

2.СА-СА-ША 

АС-АС-АШ 

АШ-АШ-АС 

3.АС-ОС-УС-ЕС-ИС 

СА-СО-СУ-СЕ-СИ 

АШ-ОШ-УШ-ЕШ-ИШ 

ША-ШО-ШУ-ШЕ-ШИ 

ША-ША-ША 

ША-ША- СА 

мұғалімнің артынан 

буындарды қайталайды 

28




в) [с],[ш] 


сөздерде айту, 

ажырату. 

Мұғалім тақтаға "с" әрпі бар сөздерді 

жазып балаларға оқытады да, "с" 

әрпінің орнына "ш" әрпін алмастырып 

айтуларын сұрайды. 

Аса- аша 

Асу-ашу 

Сана- шана 

Маса- Маша 

Көсе- көше 

тақтадағы сөздерді оқиды 

да, [с] дыбысының орнына 

[ш]дыбысын алмастырып 

хормен айтады 

г) "Дыбысты 

сыйлайық" 

ойыны 

Оқушылардың алдына күшік пен 

мысықтың ойыншығын қойып, суреттер 

таратады. Мысыққа - [с] дыбысы 

кездесетін заттардың суретін бер. 

Күшікке -[ш] дыбысы кездесетін 

заттардың суреттерін бер. 

Оқушылар тапсырманы 

кезектесіп орындайды 

Ойыншық мысық 

пен күшік, 

суреттер. 

7.Саусақ 

жаттығуы: 

Алақан да алақан 

Тоқаш иле балақан 

Қантты да себейік 

Жеміс қосып көрейік 

Алақан да алақан 

Тоқаш жейік балақан 

Барлығы бірге, саусақтарын 

қимылдата отырып қайталайды 

8.С-Ш 


сөйлемдерде 

ажырату. 

"Сұрақ- жауап" ойыны. Мұғалім әр 

оқушыға жеке сұрақ қояды, оқушылар 

сұрақтың жауабын тауып, толық 

сөйлеммен жауап береді. 

- Қыста ауа- райы қандай болады? 

- Қыста күн суық болады. 

- Қыста немен сырғанап ойнаймыз? 

- Ку-ка-ре-ку деп айқайлайтын қандай 

құс? 

- Бізге сүт беретін қандай жануар? 

- Қыста шанамен, шаңғымен 

сырғанаймыз. 

-Ку-ка-ре-ку 

деп айқайлайтын әтеш. 

- Бізге сүт беретін сиыр. 

9.Таза 

сөйлеу сәті: 

Са-Са-Са- ызыңдайды маса 

Са-Са-Са- жаттығуды жаса 

Ша-Ша-Ша- берші маған аша 

Ша-Ша-Ша- малға жаса қаша 

мұғалімнің артынан 

барлығы бірге қайталайды 

13. 

Қорытындылау. 

Сабақты аяқтау. 

- Балалар бүгін біз сабақта не істедік? 

[с],[ш] дыбыстарын буындарда, 

сөздерде, сөйлемдерде 

ажыраттық. Жаттығулар 

жасадық, ойындар 

ойнадық. 

29



ШАЛБАЕВА 

АЛЬМИРА 

ЖАНАТБЕКОВНА 

старший 

преподаватель 

кафедры полиязычного 

образования ГУ имени 

Шакарима г. Семей 

БАЙСАЛБАЕВА 

ЖАНАТ 

СЛЯМГАЗЫЕВНА 

преподаватель 

кафедры 

полиязычного 

образования ГУ имени 

Шакарима г.Семей 

Мақала қазақстандық білім беру жүйесіндегі көптілділік 

тақырыбына арналған. Оқушыларды үш тілді қатар 

меңгерту тұрғысынан тәрбиелеу үрдісінің бүгінгі жайы 

туралы айтылады. Авторлар оқушыларға шет тілін 

үйрету мен тұлғаны көп тілді азамат ретінде тәрбиелеу 

мәселесіне ерекше көңіл бөледі. 

В статье затрагивается тема полиязычия в сфере 

образования в Казахстане. Выделяются и описываются 

характерные особенности развития трех языков и уровня 

полиязычной подготовки учащихся. Значительное 

внимание уделяется проблеме обучения иностранному 

языку и развития полиязыкового сознания личности. 

The article touches upon polylinguistic education in 

Kazakhstan. The authors allocate and describe the characteristics 

of the three languages and the level of multilingual training 

of students. Considerable attention is paid to the problem 

of learning a foreign language and multilanguage development 

of consciousness of the individual. 

ПОЛИЯЗЫЧИЕ КАК ОДИН 

ИЗ ПРИОРИТЕТОВ ОБРАЗОВАНИЯ 

В наше время - время знаний - только своей 

образованностью мы можем покорить мир 

Н. Назарбаев 

В условиях глобализации языковая сфера 

общественной жизни оказывается наиболее 

подверженной значительным изменениям. Это 

объясняется тем, что темп и характер трансформации 

политической, экономической и культурной систем во 

многом зависят от языковых, этнокультурных, 

социальных и иных конкретно-исторических условий, 

специфичных для каждой отдельной взятой страны. 

Казахстан, оставаясь, полиэтническим и 

поликонфессиональным государством, переживает 

сегодня сложный и противоречивый период своего 

культурно-языкового развития, о чем свидетельствует 

сложившаяся языковая ситуация, характеристика, 

которой дана в Концепции языковой политики 

Республики Казахстан. Следует отметить, что 

практически во всех документах в области языковой 

политики стержневой идеей является необходимость 

овладения несколькими языками. В свою очередь 

полиязычие - является основой формирования 

поликультурной личности. Цель поликультурного и 

полиязычного образования заключается в 

формировании человека, способного к активной 

жизнедеятельности в многонациональной и 

поликультурной среде, обладающего развитым чувством 

понимания и уважения других культур, умением жить в 

мире и согласии с людьми разных национальностей, рас 

и вероисповеданий. Развитие полиязыкового сознания 

личности - это алгоритм развития речи, мысленная, 

устная и письменная коммуникация. 

Коммуникативные знания и умения, полиязычие 

сейчас рассматриваются как обязательный компонент 

профессионализма современного специалиста и, 

соответственно, необходимым компонентом 

современного высшего образования. 

Вхождение Казахстана в мировое сообщество ставит 

перед системой образования нашей страны цель - 

формирование поликультурной личности. 

Б.C. Исмакова и А.М. Танабаева говорили, что 

современные тенденции в сфере образования 

республики и задачи, стоящие перед его различными 

уровнями, вызывают необходимость переосмысления 

их роли, функций и места в общей системе образования, 

выработки новых подходов в их дальнейшем развитии 

[1]. Можно также сказать, что полиязычное образование 

- важнейшая стратегия развития Казахстана. 

Этот процесс зарождается в полной мере в высших 

учебных заведениях осознанно. Конкурентоспособный 

специалист сегодня - это не только специалист, 

обладающий профессиональными компетенциями, это 

- полилингвальная и поликультурная личность, 

обладающая определенными языковыми 

(лингвистическими) компетенциями. Следуя концепции 

Национального культурного проекта "Триединство 

языков" предложенного по инициативе Главы 

государства Н.А. Назарбаева, начата его реализация в 

Казахстане. Вопрос трёхъязычия был поднят Главой 

нашего государства и в Послании народу Казахстана: 

"Казахстан должен восприниматься во всем мире как 

высокообразованная страна, население которой 

пользуется тремя языками: казахский язык - 

государственный, русский язык как язык 

межнационального общения и английский язык - язык 

успешной интеграции в глобальную экономику" [2]. 

Вуз - это сложная социально-педагогическая система, 

последовательно, логично и целостно организованная 

структура, осуществляющая образовательную 

деятельность и предоставляющая образовательные 

услуги. Это очевидно в успешных решениях всех задач, 

стоящих перед вузом, осуществляются в соответствии 

со стратегическим и перспективным планированием 

всей системы и такого подхода к реализации намеченных 

планов, который бы предполагал и заключал в себе 

продуманную и выверенную систему воздействия, 

влияния и создания условий. 

Исходя из данной тенденции, в вузе должны быть 

созданы условия для формирования социокультурной, 

30


гуманно-нравственной, физически здоровой, 

высокоинтеллектуальной, профессиональной, 

конкурентноспобной, творчески развитой полиязычной 

личности. 

Одной из основных целей поликультурного 

образования должно быть формирование человека, 

способного к активной жизнедеятельности и 

поликультурной среде, обладающего развитым чувством 

понимания и уважения других культур, способного жить 

в мире и согласии с людьми разных национальностей, 

рас, верований. Изучение различных культур в 

комплексе будет способствовать культурному 

самоопределению личности, формированию 

толерантного отношения к представителям разных 

культур, что и является целью поликультурного 

образования. Т. Ложкина утверждает, что основным 

итогом новой образовательной стратегии должна стать 

не система знаний, умений и навыков, а набор 

заявленных государством компетенций в 

профессиональной, интеллектуальной, общественнополитической, 

коммуникационной, информационной и 

прочих сферах [1]. Под коммуникативной 

компетентностью мы понимаем совокупность свойств, 

необходимых будущему специалисту, бакалавру, 

магистру для успешного проведения коммуникативной 

деятельности в профессионально-деловой сфере, то 

есть для осуществления перцептивных, собственнокоммуникативных 

и коммуникативно-операциональных 

действий. При этом понятие "компетентность" 

определяется нами как способность человека к 

практической деятельности, а "компетенция" как 

содержательный компонент данной способности в виде 

овладения знаниями, умениями, навыками. Отсюда в 

структуру коммуникативной компетентности будущего 

специалиста мы включаем перцептивную, 

интерактивную и собственно коммуникативную 

компетенции делового общения. Формирование 

коммуникативной компетентности студентов мы считаем 

возможным и достаточно эффективным в процессе 

обучения иностранным языкам. 

Одной из наиболее актуальных задач обучения 

английскому языку на нелингвистических факультетах 

высших учебных заведений является формирование у 

студентов компетенций использовать иностранный язык 

для практической работы по специальности, для 

повышения своего профессионального уровня, 

достижения карьерных целей, осуществления 

эффективной деловой и межличностной коммуникации. 

Программа обучения иностранным языкам в 

неязыковые направления нацелена на реализацию 

системы разноуровневой профессиональноориентированной 

подготовки по иностранному языку 

высококвалифицированных специалистов в области 

гуманитарных, естественных и точных наук и 

предусматривает развитие основных компетенций, 

совершенствование знаний и умений в области 

иностранного языка по завершении вузовского курса. 

Основная задача дисциплины "Иностранный язык" для 

неязыковых специальностей, - достижение бакалаврами 

естественнонаучных, юридических и других 

специальностей практического владения иностранным 

языком, позволяющего использовать его в их будущей 

профессиональной деятельности и научной работе, а 

также для активного применения как в повседневном, 

так и в профессиональном общении. Кроме того, 

обучение иностранному языку на уровне бакалаврской 

программы подразумевает расширение 

терминологического вокабуляра, дальнейшее развитие 

и совершенствование грамматической компетенции, 

направленной на научный формат общения, развитие 

переводческих навыков в профессиональной и научной 

среде при устном и письменном общении. 

В ходе изучения иностранного языка студенты 


знакомятся с профессиональной лексикой на 

английском языке, основами делового общения 

(презентация, ведение переговоров и участие в научных 

конференциях;развитие навыков научного 

реферирования, аннотирования; формирование 

коммуникативной компетенции в сфере бизнеса и науки). 

Содержание курса английского языка для студентов 

нелингвистических факультетов включает в себя 

следующие аспекты: чтение, аудирование, говорение, 

перевод, письмо, реферирование и аннотирование с 

целью развития и углубления профессиональноориентированной 

языковой компетенции студентов. 

Научное обоснование обновленного содержания 

предмета "Английский язык" в ракурсе полиязычного 

образования требует ответа на вопросы: каковы 

составляющие содержания, уровни его представления, 

чему необходимо и возможно обучать на уроках 

английского языка и нужно ли это в вузе. Значимость 

решения этих вопросов очевидна. Ведь содержание 

учебного предмета является основой всего учебнометодического 

обеспечения: программ, учебников, 

средств обучения, в конечном счете, оно определяет и 

организационные формы учебного процесса, 

образовательные технологии. В рамках формирования 

полиязычия как цель и как средство организации 

обучения языку студентов-казахов, на наш взгляд, 

следует рассматривать диалог культур. Цель - это 

познание культуры народов в диалоге культур, 

осознание самобытности, уникальности русского языка, 

его богатства на фоне сопоставления с культурами и 

языками, изучаемыми в казахской аудитории - родным 

и английским. При этом очевидно, что взаимодействие 

культур возникает не только в случае знакомства на 

уроках русского языка с новой для студентов русской 

культурой, но и в их умении использовать собственную 

культуру - в самом широком понимании - в общении на 

русском языке. Это дает возможность обучаемому - 

казаху соотносить полученную информацию о новой 

культуре с уже имеющейся у него на новом языке 

информацией о родной культуре, оценивать степень их 

соответствия, различия, учитывать в общении эти 

параметры. 

Однако, следует заметить, что цели в обучении 

названных языков при этом различны. Формирование 

культуроведческой компетенции в преподавании родного 

языка - это постижение национальной культуры своего 

народа, познание ее самобытности, формирование 

отношения к родному языку и осознание его значимости 

в жизни народа. Развитие духовно-нравственного мира 

личности, его национального самосознания, 

формирование одной из важнейших ценностных 

ориентаций - отношение к родному языку, осознание его 

значимости в жизни народа. 

В лингводидактическом аспекте взаимосвязанное 

изучение языков и культур можно интерпретировать как 

усвоение русского языка через изучение культуры 

народа-носителя изучаемого языка. Коммуникативный 

принцип обучения языку актуализирует эту проблему, 

т.к. языковая коммуникация является необходимым 

условием существования и развития человеческой 

культуры, обеспечивая единство культурных процессов 

в рамках данной общности: создание, хранение и 

передачу культурных ценностей. Коммуникативная 

деятельность оказывается тем звеном, в котором 

пересекаются и взаимодействуют язык как знаковая 

система и культура, в которой язык существует и 

необходимым компонентом которой он является. Учет 

этой связи позволяет предупредить не только чисто 

языковые, но и культурологические помехи в речевом 

общении. 

Конечно, активизировать внимание студентов, 

интегрировать обучение, использовать инноватику как 

основное средство обучения и т.д. важно. Однако мы 

31


сталкиваемся в работе с тем, что не всеми видами 

речевой деятельности студенты владеют в разной 

степени, устной речью владеют лучше, чем письменной 

и т.д. В этом плане вопрос о сопоставительной 

грамматике и стилистике с родным языком студентов 

остается актуальным. Традиционные ошибки на 

согласование (отсутствие в казахском языке категории 

рода), предложное управление (отсутствие в родном 

языке студентов предлогов), правильное интонирование 

речи (разные интонационные конструкции в 

сравниваемых языках) и т.д. требуют систематической 

работы на каждом занятии. Преподавателю 

целесообразно наряду с инновационными и 

интерактивными методиками использовать методы и 

приемы обучения традиционной методики 

Сопоставительное описание речевого поведения, 

реалий культуры, лексики с национально-культурным 


компонентом значения в русском и родном языках и 

культурах позволит "проникнуть" в языковую картину 

мира иной лингвокультурной общности и усвоить 

национально-культурную специфику языковых средств, 

обслуживающих общение и культурные потребности 

человека, поможет создать когнитивную базу - 

необходимый для общения фонд знаний о культуре, что 

будет способствовать совершенствованию обучения как 

родному, так и русскому языку, предупреждая не только 

языковую, но и межкультурную интерференцию. Таким 

образом, только комплексная работа позволяет 

преподавателю наиболее эффективно сформировать 

языковую компетенцию студентов при обучении устной 

и письменной речи, наиболее полно и целостно 

реализовать дидактические цели обучения для 

успешной коммуникации выпускников во всех сферах 

общения. 


1. Абдиева Р.С., Курманбаева А.А., Омарова Б.А., Серикбай Б.Ф. Роль коммуникативных задач в формировании 

полиязычной личности в вузовской системе Казахстана на примере двуязычных студентов// Международный 

журнал экспериментального образования. - 2016. - № 1. - С. 140-144; URL: http://expeducation.ru/ru/article/ 

view?id=9406 (дата обращения: 20.05.2017). 

2. Концепция инновационного развития Республики Казахстан до 2020 года. - Астана, 2013 // Әділет. 

Информационно-правовая система нормативных правовых актов Республики Казахстан. - [ЭР]. Режим доступа: 

http://adilet.zan.kz/ras/docs/U1300000579(дата обращения: 19.05.2017). 

32



САПАКОВА 

АЙГУЛЬ 

КАСЕНКАНОВНА 

б.ғ.к., доцент м.а. Семей 

қаласының Шәкәрім 

атындағы МУ,Семей қ. 

КАЛИЕВА 

МОЛДИР 

КУСМАНИЯНОВНА 

Семей қаласының 

Шәкәрім атындағы 

МУ магистранты 

Мақала химия сабақтарында электронды оқыту 

ресурстарын пайдалану мәселелеріне арналған. Мақала 

орта мектеп ұстаздарының, әдіскерлердің, 

педагогикалық мамандықтарда білім алатын студенттер 

мен магистранттардың назарына ұсынылады. 

Статья посвящена вопросам использования 

электронных образовательных ресурсов на уроках химии. 

Статья будет интересна учителям средней школы, 

методистам, студентам и магистрантам 

педагогических специальностей. 

The article is devoted to the use of electronic educational 

resources in chemistry lessons. The article might be useful to 

the secondary school teachers, methodologists and students 

in the master's programs of pedagogics. 

ВИРТУАЛДЫ ЗЕРТХАНАНЫ ТИІМДІ 

ҚОЛДАНУ 

Қазіргі таңда виртуалды турлардың бір саласы ретінде 

виртуалды зертханалар кеңінен таралуда. Виртуалды 

зертхананы қолдану арқылы әдістемелік материалдарды 

әзірлеуге кететін уақытты қысқартуға және онлайн 

режимде зерттеулер жасаудың, олардың қорытындылық 

сараптамасын беретін озық технологиялардың бірі. 

Оқушының білім алу мүмкіндігін арттырып, өзіндік 

зерттеулер жүргізу еркіндігін қамтамасыз етеді. Сонымен 

қатар, ақпаратты үлкен көлемде сақтауды, сызбалық, 

аудио, бейнедеректер мен ақпаратты сақтап, олармен 

толық жұмыс істеуге мүмкіндік береді. 

Виртуалды зертханалардың басты басымдылығы 

ретінде келесі құндылықтарды жатқызуға болады: 

- Зертханалық құрылғылардың ерекше түрлерін 

қолдану; 

- Әр сала бойынша зертханалық зерттеулер жасау, 

олардың формулаларын және параметрлерін есептеу, 

жұмыс барысын қадағалау; 

- Қауіпсіздік шаралардың толық сақталуы; 

- Инновациялық және жаңа технологияларды қолдану; 

- Оқушылардың өздігінен жұмыс істеу қабілеттілігін 

арттырады. 

Жаңа заманауи виртуалды технологияларды қолдану 

арқылы білімнің жаңа салаларын, оларды игерудің және 

үйренудің мол мүмкіншіліктері артады. Білім 

алушылардың технологияларға, әртүрлі электронды 

ақпаратты жылдам, әрі сапалы негізін қамтамасыз етіп 

қана қоймай, өздігінен жаңа жаңалықтар ашуға септігін 

тигізеді. Виртуалды зертхана - заманауи ортаның басты 

ақпараттық технологиясы [1,158 -160]. 

Виртуалды зертхананы қолдануда келесі әдістер 

ұсынылады: 

Симуляторлар оқыту барысында оқушыларға қолдау 

көрсету мақсатында жасалып, сынақтан өткен. Олар 

тапсырмаларды мүлтіксіз атқарып, қатесіз жұмыс істейді. 

Дегенмен симуляторлар орынды қолданылмаса, 

тақырыпқа сәйкес әдемі ойыншық немесе әсерлі 

иллюстрация ғана болып қалмақ. Симуляторлар 

мұғалімнің мұқият ойластырылып, тиянақты 

ұйымдастырылған сабағында ғана оқытудың тиімді 

құралы бола алады. 

Симуляторларды әртүрлі тәсілдерді қолданып, түрлі 

іс-әрекеттер жасау үшін пайдалануға болады. Мұның 

барлығы да мұғалімнің шығармашылық ойы мен 

тапқырлығына байланысты. Қосымша құрал ретіндегі 

симуляторлармен жұмыс істеуде біз төмендегідей әдістәсілдерді 

ұсынамыз: 

Оқытуда симуляторлармен жұмыс істеудің нақты 

мақсатын құру: 

- Өтілетін тақырып пен симулятор мазмұнының 

сәйкестігін нақтылау; 

- бір симуляторды пайдалану барысында әртүрлі 

әрекеттерді жүзеге асыру үшін іс-әрекет түрін ауыстыру 

кезінде оқыту мақсатын да өзгерту ұсынылады; 

- жақсы нәтижеге жету үшін оқыту мақсатын нақты 

анықтау қажет. Мысалы, оқушылар зарядталған дененің 

айналасындағы электр өрісінің бағытын және күшін 

анықтай алады; Электр өрісіндегі электрондар 

қозғалысын сипаттай алады. 

Оқытудың нақты айқындалмаған мақсаты дұрыс 

нәтижеге жеткізбейді. Мысалы, оқушылар гравитацияны 

түсініп, электр тізбегінің қалай жұмыс істейтіндігін біледі 

[2]. 

Тақырыпты шынайы өмірмен байланыстыру. 

Оқушылар сабақтың күнделікті өмірмен 

байланыстылығын ұғынса, тақырып мазмұнын да тез 

түсініп, жылдам меңгереді. Симуляторларды жасау 

барысында біз иллюстрациялар мен жағдаяттарды 

күнделікті өмірмен тікелей байланыстыруға тырыстық. 

Оқушыларға берілетін тапсырмаларды да теорияның 

қоршаған ортамен шынайы тығыз байланысты екендігін 

ескеріп құрылымдаған дұрыс. Сабақ жоспарын жасауда, 

сұрақтар мен мысалдар құруда оқушылардың 

қызығушылықтары мен жынысын, жасы мен дербес 

ерекшеліктерін ескерген жөн. 

Топтық жұмыстар өткізуді жоспарлау. 

Симуляторлар - топпен зерттеу жұмыстарын жүргізуге 

және ортақ пікір қалыптастыруға таптырмас алаң. 

Оқушылар бір-біріне түсіндіріп және жарыса отырып, 

тақырыпты оңай әрі тез меңгереді. 

Симуляторларды пайдалану жөнінде мейлінше аз 

нұсқау беру. 

Симуляторлар интуитивті түсінуді ынталандыру үшін 

жасалған. Пайдалану жөніндегі көпсатылы нұсқаулықтар 

оқушылардың шығармашылық ойлауы мен зерттеуге 

деген құлшынысын бәсеңдетуі мүмкін. 

33


Оқушылардан өз тұжырымдарын түсіндіруді және оны 

негіздеуін сұрау. 

Симуляторлар үдерістер арасындағы себеп-салдарлық 

байланыстарды түсінуге ынталандыру үшін жасалған. 

Сабақ оқушылардың өз білігімен түсінгенін басқаларға 

түсіндіргенде ғана қызықты да тиімді болады [3]. 

Виртуалды зертханамен құрастырылған күнтізбелік - 

тақырыптық жоспар бойынша бірнеше сабактар 


жүргізілді. Мысалы, "Химиялык реакция жылдамдығына 

катализатордың (өршіткінің) әсері" тақырыбын меңгеруге 

виртуалды зертханамен жұмыс өте тиімді. Көрнекі 

тәжірибелер виртуалды зертханамен көрсетіліп, 

оқушылар теориялык біліммен қатар практикалық 

дағдыланады. 

Берілген тапсырмаларды орындап, төмендегідей 

қорытынды көрсетті (1 - кесте) 

Барлығы «5» бағасы «4» бағасы «3» бағасы 

24 оқушы 

5 оқушы 12 оқушы 7 оқушы - 

21 % 

50% 29% 

«2» 

бағасы 

Кесте 1. Оқушылардың тапсырманы орындау бойынша қорытынды нәтижесі 

Сыныпта 23 оқушы, оның 5 -еуі - 5, 12- сі - 4, ал қалған 7 - і 3 бағасын алды. 

Абсолюттік үлгерімі - 100%, ал білім сапасы - 71 %. 

Сонымен қатар "Натрий, калий және олардың қосылыстары" тақырыбы виртуалды зертхана көмегімен жүргізілді. 

Сабақта виртуалды зертхана пайдалану арқылы оқушылардың белсенділігін арттыруға, теориялық білімді 

практикалық дағдымен ұштастыруға мүмкіндік береді. "Натрий,калий және олардың қосылыстары" тақырыбы 

бойынша оқушылардың білімдері кеңейіп, танымдық белсенділіктері арта түсті. Виртуалды зертхана көмегімен 

өткізілген сабақтарда оқушылардың білім сапасы жоғарылай түсті. 

Қазіргі кезде виртуалды зертханалық құрылғыларды сабақта қолдану білім беру мекемелерінде білім сапасының 

жоғарылуымен қатар, заманауи технологияларды меңгеруге және зерттеп уйренуге мүмкіндік береді. 


1. Лысак А.П., Зайцева М.А., Дорофеев С.Ю. Программа для создания виртуальных туров Rubios 3D TourKit 

Studio // Технологии Microsoft в теории и практике программирования: Сб. трудов ҮІІ Всеросс. научно - практическая 

конференция студентов, аспирантов и молодых ученых. - Томск: Издательство ТПУ,2010. - С.158 - 160. 

2. Дерек көзі: www.yandex .ru (Виртуалды зертхана) 

3. Дерек көзі: www.google .ru (Виртуалды зертхана) 

34



ЕРЖАНОВА НАЗЫМ 

ЕРМУРАТОВНА 

Казахский Гуманитарноюридический 

инновационный 

университет г. Семей 

Мақала қазіргі заманғы мұғалімнің коммуникативтік мәдениетін 

қалыптастыру мәселелеріне арналған. Коммуникативтік мәдениет 

гуманистік тәрбие беру мақсатын көздейтін күрделі әлеуметтік әрі 

индивидуалды-тұлғалық жүйе ретінде қарастырылады. Автор 

жоғарғы оқу орны жағдайында болашақ педагогтардың 

коммуникативтік мәдениетін қалыптастыру мәселелерін көтереді. 

Статья посвящена проблеме формирования коммуникативной 

культуры современного учителя. Коммуникативная культура 

рассматривается как сложноорганизованная социальная и 

индивидуально-личностная система, ведущей характеристикой 

которой является гуманистическая направленность развития. 

Представлены сущностные характеристики, предпосылки и 

закономерности формирования коммуникативной культуры 

будущего учителя в процессе вузовской подготовки. 

The article deals with the development of communicative culture in modern 

teacher. Communicative culture is seen as a complexly, the leading 

feature of which is humanistic development. Essential characteristics and 

conditions for the development of the communicative culture in future teachers 

in the university study are presented. 

ФОРМИРОВАНИЕ КОММУНИКАТИВНОЙ 

КУЛЬТУРЫ БУДУЩЕГО ПЕДАГОГА КАК ОСНОВА 

ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ ПОДГОТОВКИ 

Коммуникативную культуру педагога принято считать 

составной частью педагогической культуры. 

Нередко понятие коммуникативная культура 

приравнивают к таким терминам, как культура общения 

(И.А. Ильяева, Э.С. Макарян), коммуникативная 

компетентность (С.Л. Братченко, Ю.Н. Емельянова, Е.В. 

Руденский), коммуникативная компетенция (М.Н. 

Вятютнев), культура речи (Л.А. Введенская, Л.Г. Павлова, 

Б.Н. Головин), культура речевого общения (О.М. 

Казарцева), культура речевого поведения (А.К. 

Михальская). [1] 

Как основа профессиональной деятельности педагога 

понятие коммуникативная культура" определяется как 

многоуровневая и многофункциональная система, 

отражающая особенности этико-аксиологических 

достижений субъекта в его информационном 

взаимодействии с окружающим миром, с другими 

людьми, с самим собой. В данном аспекте 

коммуникативная культура рассматривается как 

педагогический феномен, представляющий собой 

позицию личности и уровень профессионального 

развития. 

Как современный педагог относится к этой проблеме? 

По мнению самих педагогов, в профессиональном 

мышлении современного учителя отсутствует 

представление о такой ценности, как умение 

психологически грамотно строить взаимодействие с 

учениками, коллегами, родителями. Результаты данного 

исследования опубликованы в статье И.А.Бакулиной 

"Проблема коммуникативных умений учителя". 

Весомой составляющей коммуникативной 

компетентности педагога является его эмоциональная 

культура. Проблема эмоциональной саморегуляции - 

одна из важнейших психолого-педагогических проблем. 

Психологические нагрузки, получаемые учителем, 

приводят к развитию у него профессионального стресса. 

Результаты исследований показывают, что синдром 

"эмоционального выгорания" начинает проявляться у 

будущих педагогов еще в вузе. 

Профессиональный долг обязывает учителя 

принимать взвешенные решения, преодолевать 

раздражительность, отчаяние. Часто повторяющиеся 

неблагоприятные эмоциональные состояния приводят 

к закреплению отрицательных личностных качеств 

педагога: раздражительности, тревожности, пессимизма, 

что, в свою очередь, негативно сказывается на 

эффективности его деятельности и взаимоотношениях 

с детьми и коллегами. 

И.Андреева в статье "Эмоциональная компетентность 

в работе учителя" поднимает эту проблему и дает 

практические рекомендации выхода из той или иной 

коммуникативно-эмоциональной ситуации. [1] 

Быть компетентным - значит уметь мобилизовать 

имеющиеся знания, опыт, свое настроение и волю для 

решения проблемы в конкретных обстоятельствах. 

Программа образовательного модуля "Формирование 

коммуникативной компетентности педагогов" поможет 

в проведении тренингов по данной проблеме 

А.А. Леонтьев в работе Педагогическое общение 

использует понятие коммуникативное поведение, 

которое включает в себя не только процесс говорения, 

передачи информации, а ещё и организацию речи, 

влияющую на характер взаимоотношений, создание 

эмоционально-психологической атмосферы общения 

педагогов и учащихся, стиль их работы. [3] 

И.И. Рыданова вводит понятие культуры 

коммуникативного взаимодействия, включающее 

следующие компоненты: 

1. адекватность реакций учащихся на педагогические 

действия и поступки учителя, синхронность совместной 

деятельности; 

2. эмоционально-познавательная активность, 

атмосфера творческого поиска и сотрудничества; 

3. соблюдение нравственно-этических норм в деловом 

и межличностном общении учителя и учащихся [7]. 

Коммуникативная компетентность - это способность 

педагога получать в диалоге необходимую информацию 

о собеседнике (уровне его образованности, 

воспитанности, характере и особенностях его 

коммуникативной культуры и т.д). Это умение слушать 

собеседника и понимать сказанное, представлять и 

цивилизованно отстаивать свою точку зрения в диалоге 

и в публичном выступлении на основе признания 

разнообразия позиций и уважительного отношения к 

ценностям (религиозным, этническим, профессиональным, 

личностным и т.п.) других людей. [4] 

35


Таким образом, коммуникативная компетентность 

предполагает владение навыками общения в 

определенном профессиональном коллективе (в данном 

случае в педагогическом - примечание наше), умение 

создавать и интерпретировать профессионально 

значимые высказывания (тексты). (Риторика Н.А. 

Ипполитова). [5] 

Следовательно, ККП - широкое понятие, включающее 

в себя речевую культуру и ряд других компонентов. Если 

обобщить приведённые данные, можно вывести 

следующее определение ККП. 

Коммуникативная культура педагога - это 

совокупность знаний законов межличностного общения, 

коммуникативных качеств личности, позволяющих 

наиболее эффективно организовать учебный процесс 

[7] 

Формирование коммуникативной культуры студентов 

выступает одним из основных условий процесса 

воспитания. Исходя из того, что коммуникативная 

культура характеризует качество коммуникативной 

деятельности, мы уделяем особое внимание этому 

процессу в системе педагогического становления 

специалиста. Подготовка к профессиональной 

деятельности предполагает формирование структурных 

компонентов коммуникативной культуры в разных 

аспектах: мотивационно-ценностном, содержательном 

и практическом 

При этом коммуникативная деятельность предстает 

как условие и средство формирования коммуникативной 

культуры. В процессе профессиональной подготовки 

студентов культивируется ценностное отношение к 

общению, выдвигаются требования, которым должна 

соответствовать коммуникативная деятельность самого 

преподавателя. Исходным положением здесь является 

следующее: 

коммуникативная деятельность имеет такое же 

значение, как и другие виды профессиональной 

деятельности преподавателя; 

ввиду ее особой функции выступать средством и 

условием педагогической деятельности; педагогу 

необходимо уметь ее профессионально осуществлять, 

что предполагает наличие специальных знаний и 

умений; 

критерием качества коммуникативной деятельности 

педагога и его профессиональной компетентности 

служит и коммуникативная культура; 

ее поведенческим показателем служит: использование 

этикета в общении, вежливость и тактичность как 

качества личности; 

коммуникативная культура предполагает высокую 

степень осознанного участия в общении, ориентацию 

на гуманистические ценности, системы языковых норм, 

развитые умения и навыки коммуникации; 

высокая степень коммуникативной культуры педагога 

является профессиональным требованием 

педагогической профессии. 

Поэтапная организация подготовки предполагает 

постановку целей на каждом этапе подготовки. В 

формировании коммуникативной культуры студентов 

закономерно выделить следующих три этапа. 

I этап (подготовительный). Его основной целью 

является формирование ценностного отношения к 

общению и его культурным формам. Он осуществляется 

в рамках преподавания цикла психолого-педагогических 

дисциплин. Основным методом является введение 

значимой информации об общении в содержание 

традиционных предметов психолого-педагогического 

цикла. 

II этап (теоретическая подготовка). Основной целью 

является формирование системы знаний об общении, 

коммуникативной деятельности и коммуникативной 

культуре, что может быть достигнуто путем введения 

отдельных тем в традиционные курсы, разработки 


специальных, вариативных и факультативных курсов. 

Наиболее перспективным представляется выделение 

"куста" дисциплин, обеспечивающих интенсивную 

коммуникативную подготовку студентов, например, 

"Методика воспитательной работы", "Основы 

педагогического мастерства", "Культура речи", "Основы 

коммуникативной культуры" и другие. Основными 

формами являются лекционные, семинарские, 

практические и лабораторные занятия. Среди 

внеаудиторных форм - самостоятельная работа 

студентов под руководством преподавателя по 

подготовке сообщений и написанию рефератов и 

курсовых работ. 

III этап (практическая подготовка). Основной целью 

является развитие и закрепление навыков 

коммуникации на специально организованной 

профессионально-педагогической практике. Во время 

этой практики основное внимание уделяется 

коммуникативной деятельности педагога. Используются 

практические методы: наблюдение и анализ 

коммуникативной деятельности, упражнения и тренинги, 

инструктаж, организация коммуникативной 

деятельности студента в различных ситуациях. 

Каждый из этапов подготовки опирается на 

достижения предыдущего. Поэтому для реализации 

задач подготовки необходима последовательная смена 

этапов в рамках целостного педагогического процесса. 

Коммуникативная культура студента 

совершенствуется в его профессиональной 

деятельности, предполагая использование полученных 

знаний. Это возможно лишь при условии, что 

коммуникативная культура станет значимым качеством 

личности, будет одним из критериев оценки и системой 

требований к педагогу-специалисту. 

Дифференцированность предполагает использование 

различных форм и методов, направленных на 

достижение цели на каждом этапе процесса 

формирования. Лекционные занятия на I и II этапах 

отличаются содержательной наполненностью. На 

первом этапе подготовки в лекционные курсы вводится 

информация о значимости и ценности общения. Эта 

информация может иллюстрировать или пояснять 

основные педагогические категории и понятия. 

Основными методами в процессе формирования 

коммуникативной культуры студентов являются: 

дискуссия, наблюдения, беседы, моделирование 

ситуации, решение задач, упражнения, ролевые игры, 

тестирование и др. 

Дифференцированность формирования 

коммуникативной культуры предполагает и ее 

целостность. Это позволяет нам описать ход 

экспериментальной работы не через этапы 

формирования коммуникативной культуры, а через 

характеристику ее аспектов, которые были определены 

основными целями. 

Так, мотивационно-ценностный аспект предполагает 

формирование ценностного отношения к общению и его 

культурным формам. Эта особенность формируется на 

каждом из выделенных этапов. Но на каждом из этих 

этапов формирование ценностного отношения к 

общению принимает разные статусы. Например, 

формирование ценностного отношения на первом этапе 

являются главной целью; на втором - главенствующей 

целью выступает формирование системы знаний 

коммуникативной культуры; что касается цели третьего 

этапа, - здесь значимость приобретает развитие 

социальных навыков коммуникации. 

В то же время мы допускаем, что процесс 

формирования ценностного отношения к общению 

невозможен без наличия сформированной системы 

понятий, которые выступают основой знаний о 

коммуникативной культуре, а что касается развития 

коммуникативных умений и навыков, то этот процесс 

36


невозможен без развития мотивации общения, который 

мы понимаем, как знание теории и технологии. 

Таким образом, рассматриваемые нами аспекты 

формирования коммуникативной культуры 

(мотивационно-ценностный, содержательный, 

практический) позволяют нам рассматривать этот 

процесс как условие достижения основных целей. 

Итак, в рассматриваемом нами процессе 

формирования коммуникативной культуры студентов 

необходимо выделить следующие, на наш взгляд, 

принципиальные моменты: 

первое - осуществляемое нами в рамках 

педагогического процесса формирование 

коммуникативной культуры студентов обладает 

следующими признаками: целесообразностью, 


целостностью, дифференцированностью, 

последовательностью и поэтапностью организации; 

второе - результатом сформированности 

коммуникативной культуры студентов является 

профессиональная готовность их к использованию этих 

элементов в своей профессиональной деятельности и 

выступает качественной характеристикой личности 

педагога; 

третье - особенность коммуникативной культуры 

студентов, как качества коммуникативной деятельности, 

определяет организацию процесса подготовки студентов 

к формированию их коммуникативной культуры и 

позволяет рассматривать этот процесс в трех аспектах: 

мотивационно-ценностном, содержательном и 

практическом. 


1. Андреева И. Эмоциональная компетентность в работе учителя. // Народное образование. - 2006. - №2. - С. 

216 

2. Бакулина И. Проблема коммуникативных умений учителя. // Педагогические технологии. - 2008. - №2.-С. 19 

3. Голуб Г.В. Метод проектов - технология компетентностно-ориентированного образования / Г.В. Голуб, Е.А. 

Перелыгина, О.В. Чуракова. - Самара: Изд-во "Учебная литература", Изд. дом "Федоров", 2006 

4. Янушевский В.Н. Речевая компетентность в коммуникативной культуре педагога: практико-ориентированная 

монография. - Ульяновск: УИПКПРО, 8. 

5. Зарецкая И.И. Коммуникативная культура педагога и руководителя. -М: Сентябрь, 2002 

6. Иванов Д.А. Компетенции учителя. - М: Чистые пруды, 2008 

7. Исенко С. Имидж и коммуникативная культура экспертов в сфере образования. //Народное образование. 

2007. №8. С.115 

37



ОНТАГАРОВА 

ДИНАРА 

РАХИМОВНА 

п.ғ.к, Семей қаласының 


мемлекеттік 


доценті м.а 

ТҰРҒАНБАЕВА 

АҚЕРКЕ 

СЕРІКЖАНҚЫЗЫ 






Мақала болашақ мұғалімдердің ақпараттық 

құзыреттіліктері мен коммуникативтік мәдениетін 

қалыптастыру мәселелеріне арналған. Авторлар 

жоғарғы оқу орны жағдайында болашақ педагогтардың 

коммуникативтік мәдениетін қалыптастыру 

мәселелерін көтереді. 

Статья посвящена вопросам формирования 

информационной компетентности и 

коммуникативной культуры будущих педагогов. 

Авторы статьи рассматривают проблемы 

формирования коммуникативной культуры будущего 

учителя в процессе вузовской подготовки. 

The article is devoted to the issues of formation of information 

competence and communicative culture of future 

teachers. The authors of the article consider the problems 

of forming the communicative culture of the future teacher 

in the process of university study. 

38 

БОЛАШАҚ МҰҒАЛІМНІҢ АҚПАРАТТЫҚ- 

КОММУНИКАЦИЯЛЫҚ ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІ 

МЕН АҚПАРАТТЫҚ МӘДЕНИЕТІН 

ҚАЛЫПТАСТЫРУ 

Қазіргі таңда адамдардың мәлімет алмасуына, қарымқатынасы 

ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың 

кеңінен қолданысқа еніп, жылдам дамып келе 

жатқан кезінде келешек қоғамымыздың мүшелері - 

жастардың бойында ақпараттық мәдениетті 

қалыптастыру қоғамның алдында тұрған ең басты 

міндет. 

Ақпараттық мәдениетті, сауатты адам-ақпараттың 

қажет кезін сезіну, оны тауып алуға, бағалауға және 

тиімді қолдануға қабілетті, ақпарат сақталатын дәстүрлі 

және автоматтандырылған құралдарын пайдалана білуі 

керек. 

Адамның жас шaғында жетiлдiрiлмеген ойлау қабiлетi 

сол қалпында қалып қоятыны белгiлi. Сондықтан қазiргi 

ақпараттық қоғамдaғы өміpге балаларды дайындау үшiн 

олардың тек ойлау қабiлетін, талдау мен синтез жасау 

мүмкiндiктерiн ғана дамытып қоймай, оқыту процесiнiң 

ең маңызды бөлiгi - aқпараттық мәдениет элементтерiн 

бойларына сiңiрiп, ұғындыру керек. 

Қазіргі мектепке шығармашылық ізденіс қабілеті 

дамыған, жаңа педагогикалық технологияларды жете 

меңгерген мамандық шеберлігі қалыптасқан мұғалім 

қажет. 

Білім беруді процесінде ақпараттандыру жағдайында 

жеке тұлғаның интеллектуалдық, қоғамдық, 

экономикалық, коммуникациялық және ақпараттық 

сияқты іс-әрекеттерін түрлі салаларға қолдану арқылы 

құзіреттіліктерін қалыптастыру негізгі талаптарына 

айналады. 

Енді біз "ақпараттық-коммуникациялық құзіреттілік 

дегеніміз не?",-деген сауалға жан-жақты тоқталайық. 

"Құзіреттілік" ұғымы латын тілінен аударғанда "жасай 

алу" деген мағынаны білдіреді. ЮНЕСКО 

глоссарийінде мынадай анықтама берген: Құзіреттілік 

- бұл күнделікті өмірдің нақты жағдайларында пайда 

болатын проблемалар мен міндеттерді тиімді түрде 

шешуге мүмкіндік беретін қабілеттілік. Стенфорд 

комиссиясының директоры Г.Вайнер құзіреттілікті 

адамның белгілі бір әрекеттер аймағына сәйкес 

бағыттылығы ретінде қарастырады. Ал белгілі ғалым 

М.М.Чошанов құзіреттілікты білім, білік, дағдының 

өзара байланысы деп қарап, оның төмендегідей 

формуласын ұсынады: білімді қолданудың 

жылдамдығы + әдістердің оралымдылығы + ойлаудың 

сынаулығы. Аталған анықтамадан кейін біз 

"ақпараттық құзіреттілік дегеніміз не?" анықтамасына 

тоқталайық. 

Ақпараттық құзіреттілік - бұл оқу, тұрмыс және кәсіби 

бағыттағы міндеттерді шешуде ақпараттықкоммуникациялық 

технологияның мүмкіндіктерін жанжақты 

қолдану қабілеті[1]. 

Жалпы әдебиеттерде "ақпараттық құзіреттілік", 

"компьютерлік құзіреттілік" терминдері жиі кездеседі. 

Ақпараттық-коммуникациялық технологияның 

жеделдетіп дамуына байланысты "ақпараттықкоммуникациялық 

құзіреттілік" деген терминді қолдану 

тиімді. Ақпараттық-коммуникациялық құзіреттілік - бұл 

адамдардың кез келген проблема мен міндеттерді 

компьютермен, ақпараттық құрылғылармен және 

телекоммуникациямен шешу қабілеті. 

Ақпараттық-коммуникативтік құзіреттілікті қалыптастыру 

жолдарын 1-суретте көре аласыздар.



Ақпараттық қоғам жағдайында педагог мамандардың ақпараттық-коммуникациялық құзіреттілігін қалыптастыру 

көрсеткіштері төмендегідей [2, 65 б.]. 

- білім беру жүйесінің әлемдік ақпараттық кеңістікке саналы түрде енуін қамтамасыз ету; 

- ақпараттардың шексіз көлемі мен осы ақпараттарды аналитикалық түрде өңдеуді қамтамасыз етуге даярлау; 

- ақпараттық ортада жеке тұлғаның шығармашылық сапасын дамыту мен қалыптастыру және өзіндік ақпараттық 

ортаны құру дағдыларын қалыптастыру; 

- ақпараттық ортада коммуникативтік мәдениетті қалыптастыру; 

- ақпараттық ортада өзара байланыс қызметтерін қалыптастыру; 

- ақпараттық ортада ақпаратты алу, таңдау, сақтау, қабылдау, түрлендіру, жіберу және бір-бірімен сабақтастыру 

мәдениеттерін қалыптастыру; -интерактивтік телекоммуникациялық технологияларды (Интернет, қашықтықтан оқыту 

және т.б.) қолдануға даярлау; 

- ақпараттық-білімдік ортаны модельдеу мен жобалау қабілетін қалыптастыру және осы дағдыны өзіндік кәсіби 

қызметтеріне қолдануға даярлау. 

Қазіргі жағдайда мұғалімнің ақпараттық-коммуникациялық құзіреттілігі кәсіби мамандықтың құрамды бөліктері 

болып табылады. Сондықтан бұл мәселе мектепке болашақ мұғалімдерді даярлаудың көкейкесті мәселелерінің 

бірі ретінде айқындалады. Ол мына мәселелерді қамту керек: 

Ақпараттық-коммуникациялық құзіреттілікті қалыптастырудың кезеңдері қандай? Ақпараттық-коммуникациялық 

құзіреттілікті қалыптастырудың мазмұны мен құрылымы қандай? 

Қандай деңгейде ақпараттық-коммуникациялық құзіреттілік қалыптасуы мүмкін? 

Педагогикалық жоғарғы оқу орындарында ақпараттық-коммуникациялық құзіреттілікті қалыптастыруды 3 кезеңге 

бөлуге болады және оған сәйкес негізгі сипаттамалары келесі кестеде (1-кесте) [3, 6 б.]. 

1-кесте. Педагогикалық мамандарды даярлауда АКҚ қалыптастыру кезеңдері 

№ Кезеңнің 

атауы 

1 

Базалық - 

базалық 

АКҚ-ті 

қалыптастыру 

АКҚ-ті 

қалыптастыруды 

үйрету пәндері мен 


кезеңі 

Орта мектеп. 

"Информатика" 

және/немесе 

"Ақпараттық 

технология" 

Берілген кезеңдерде АКҚ-ті 

қалыптастыру бөліктері 

Компьютер құрылғысы туралы жалпы түсінік. 

Операциялық жүйемен жұмыс жасау негіздері. 

Word-та қарапайым құжаттарды құру. 

Excel-де қарапайым есептеулерді жүргізу. 

Қарапайым презентацияларды құру. 

Интернет ресурстарын қолдану арқылы 

ақпараттарды табу. 

Word-та қарапайым (суретсіз, кестесіз) және 

күрделі (кестемен, суреттермен, кескіндермен) 

құжаттарды құру. 

Кезеңнің 

сипаттамалық 

ерекшеліктері 

Мектеп 

оқушыларының 

оқу қызметін 

ұйымдастыруда 

АКТ-ны қолдану. 

Қарапайым 

тұрмыстық 

есептерді шешу. 

2 

Жалпы - 

жалпы 

АКҚ-ті 


Педагогикалық 

жоғарғы 

оқу орындарында 

1-2 

курстары. 

"Информатика" 

Excel-де формулаларды, математикалық, 

логикалық және статистикалық функцияларды 

жүргізу. 

Диаграммаларды тұрғызу. 

Деректер қорын (біркестелік және көпкестелік) 

және сұраныстарды, формалар мен отчеттарды 

деректер қорында құру 

Семинарға, практикалық 

сабақтарға 

дайындалуда, баяндамалар 

жазуда, 

дипломдық және 

курстық жұмыстарды, 

сонымен бірге 

ғылыми конферен- 

39



3 Кәсібилік - 

кәсібилік 

АКҚ-ті 


Педагогикалық 

жоғарғы оқу 

орындарында 3-4 

курстары. 

"Оқытудың 

техникалық 

және 

аудиовизуальдық 

құралдары", "Дәріс 

беруді ақпараттық 

және техникалық 

жағынан 

қамтамасыз ету" 

"Оқытудың 

ақпараттық 

технологиясы", 

"ақпараттық 

коммуникативті 

технологиялар" 

және т.б. 

Ақпараттарды іздеуде Интернет ресурстарын 

қолдану. 

Оқу-программалық құжаттарды безендіру мен оқу 

процесіндегі материалдарды жасақтауға мәтіндік 

процессорды қолдану. 

Бағалаудың рейтингілік жүйелері мен компьютерлік 

тестіні жасақтауда кестелік процессорды 

қолдану. 

Мектеп оқушыларының оқу қызметінің нәтижелерін 

есепке алу үшін деректер қорының 

базалық жүйесін құру. 

Компьютерлік тестіні құруға негізделген арнайы 

инструментальды құралдар жүйесін қолдану. 

Өзіндік интернет-ресурстарды құру үшін 

қолданбалы программалық құралдарды қолдану. 

цияларда баяндама 

даярлауда ақпараттық 

технологияны 

қолдану 

Ақпараттықкоммуникациялық 

технологияны 

қолдану арқылы 

кәсіптік 

педагогикалық 

міндеттерді шешу. 

Білім беру үрдісінің барлық қатысушыларының үздік 

оқыту ресурстары мен технологияларына тең қол 

жеткізуін қамтамасыз ету мақсатында оқу орындарына 

электрондық оқыту жүйесі енгізілген болатын. 

Электрондық оқыту жағдайында жұмыстану үшін 

мұғалімнің кәсіби құзыреттілігінің, соның ішінде 

ақпараттық құзыреттілігінің жоғары деңгейде болуы 

қажет. Болашақ мамандардың өмір бойы оқуға, ізденуге 

дағдылануы, цифрлы білім беру контентімен 

жұмыстануы және жасақтауы, жаңа техника мен 

технологияларды меңгеруі, өз білімін жетілдіруі, 

қосымша білім алуы үшін ақпараттық құзыреттілігі болуы 

тиіс. 

Қазіргі замандағы ақпараттық технология әрбір 

тұлғаның білім алу үрдісінде шығармашылық қабілетін 

дамытуға айқын мүмкіндіктер береді. 

Кәсіби маман шығармашылық деңгейге көтерілуі үшін 

екі қанаты "білім" және "ғылым", бір базалық тұғыры 

"практика" болмақ. 

Шет елдерде де жаңа ақпараттық технологияны оқыту 

барысында келешек мамандарды дайындаудың 

мақсаттары мен оқыту жолдары анықталған. АҚШ-тағы 

университеттердің бірінде осы саланы зерттеушілердің 

бір тобы болашақ мамандарға қойылатын талаптарды 

ерекшелеп көрсетті. Бұл талаптар бойынша келешек 

мұғалімдер: 

1. Компьютердің аппараттық және программалық 

жабдықталуымен таныс болуы тиіс. 

2. Компьютер көмегімен оқыту бағдарламаларын білуі 

тиіс. 

3. Жаңа ақпараттық технологияны пайдалану 

барысында оқушылардың жеке ерекшеліктерін ескеруі 

тиіс. 

4. Компьютерді қолдануға арналған уақытты таңдай 

алуы және оны оқу процесіне енгізе білуі тиіс; 

5. Компьютерде модельдеуді қолдана алуы тиіс. 

6."Ақпараттық ғасырдың" қоғамдық және 

педагогикалық маңызын білуі қажет; 

Білім беруді ақпараттандыру процесі мұғалімнің 

дайындық деңгейі мен мамандық сапасына үлкен талап 

қояды. Болашақ мұғалiмнің ақпараттық-коммуникациялық 

құзыреттілігі мен ақпараттық мәдениетiн 

қалыптастыру қазiргi таңда үздiксiз педагогикалық бiлiм 

беру жүйесiндегi ең көкейтестi мәселелердiң бiрiне 

айналып отыр. Сондықтан да педагог ғалымдар мен 

оқытушылардың ұстаздық қызметінің басты міндеті 

студент жастардың бойындағы шығармашылық қабілетін 

тани білу, олардың қабілетін дамыту жолдарын 

қарастыру, ынталандыру, мүмкіндік жасау, 

шығармашылыққа тәрбиелеу болмақ. 


1. Кенжебеков Б.Т. Университет студенттерінің кәсіби құзыреттілігін қалыптастырудың теориясы мен практикасы. 

Монография. - Астана: Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ, 2001.-125б. 

2. Бидайбеков Е.Н. "Білім беру жүйесіндегі ақпараттық коммуникациялық технологиялар" 

3. 12 жылдық білім беру бойынша мемлекеттік стандарт жобасы. 

4. Мектептегі шет тілі .Республикалық әдістемелік - педагогикалық журнал .№3 2010 ж 

40



Мақала ағылшын тілі сабақтарында оқушылардың функционалдық 

сауаттылығын дамыту мәселелеріне арналған. Автор аталған 

міндетті жүзеге асырудың жолдарын: арнай оқыту ортасын 

қалыптастыру, құзыреттілікті дамыту тәсілдерін қолдану, оқыту 

әдістемесін өзгерту, функционалдық сауаттылық индикаторларын 

қолдану мәселелерін қарастырады. 

В статье рассматриваются вопросы развития функциональной 

грамотности учащихся на уроках английского языка, методы 

решения данной задачи путем создания особой образовательной 

среды, внедрения компетентностного подхода, изменений в 

методике преподавания, использования индикаторов 


ШАРАНОВА ОЛЬГА 

БОРИСОВНА 

учитель английского языка КГУ 

"Средняя общеобразовательная 

школа №2" г. Семей 

The article deals with the development of the functional literacy of students 

in English classes, the methods of solving this problem by creating a 

special educational environment, the introduction of a competence approach, 

changes in teaching methods, and the use of indicators of functional 

literacy. 

РАЗВИТИЕ ЯЗЫКОВОЙ КОМПЕТЕНЦИИ 

ОБУЧАЮЩЕГОСЯ 

НА УРОКАХ АНГЛИЙСКОГО ЯЗЫКА КАК ОСНОВА 

ФУНКЦИОНАЛЬНОЙ ГРАМОТНОСТИ 

В настоящее время в нашей стране идет становление 

новой системы образования, ориентированной на 

вхождение в мировое образовательное пространство. 

Одним из показателей успешности этого процесса 

является выполнение образовательных международных 

стандартов, в которых формирование функциональной 

грамотности обозначено в качестве одной из 

приоритетных задач. Одна из важнейших задач 

современной школы - формирование функционально 

грамотных людей. 

В рамках предмета "Иностранный язык" 

формирование функциональной грамотности 

школьников предполагает формирование умения 

школьников применять полученные знания в жизненных 

ситуациях. Функциональная грамотность - новая модель 

школьного образования. ФУНКЦИОНАЛЬНАЯ 

ГРАМОТНОСТЬ - способность человека вступать в 

отношения с внешней средой и максимально быстро 

адаптироваться и функционировать в ней. Новый 

словарь методических терминов и понятий (теория и 

практика обучения языкам) 

Национальный план действий по развитию 

функциональной грамотности школьников на 2012 - 

2016 годы выделяет в качестве одной из главных задач 

обновления образования обеспечение знания на уровне 

функциональной грамотности как минимум одного 

иностранного языка всеми выпускниками средней 

школы. 

В Национальном Плане действий по развитию 

функциональной грамотности школьников на 2012 - 

2016 годы ясно определена цель обучения 

иностранному языку: "Совершенствование иноязычной 

компетенции - способности и готовности школьников 

использовать язык для решения коммуникативных 

задач". 

Акцент делается на: 

- Лингвистическую компетенцию (предполагает знание 

определенного количества языковых единиц, 

готовность и желание взаимодействовать с другими); 

- социолингвистическую (способность использовать 

языковые единицы в определенной ситуации); 

- дискурсивную и стратегическую (умение излагать 

свою позицию, решать речевые задачи); 

- социокультурную (готовность и способность вести 

диалог культур). 

Нормативная база обновления содержания 

образования. Закон РК "О внесении изменений и 

дополнений в Закон РК "Об образовании" от 24 октября 

2011 г. Государственная Программа развития образования 

Республики Казахстан на 2011-2020 годы 

Национальный план действий по развитию 

функциональной грамотности школьников на 2012-2016 

годы, постановление Правительства РК от 25 июня 2012 

года № 832. Государственный общеобязательный 

стандарт среднего образования (начального, основного 

среднего, общего среднего образования), утвержденный 

постановлением Правительства РК от 23 августа 2012 

г. № 1080. Типовой комплексный план по усилению 

воспитательного компонента процесса обучения во всех 

организациях образования от 29 июня 2012 г. №873. 

Требования нашей жизни определяют потребность в 

образовании и воспитании детей с новым типом 

мышления. В целях создания необходимых условий 

достижения нового современного качества общего 

образования планируется усилить роль ряда дисциплин, 

в том числе и иностранного языка для обеспечения 

успешной социализации учащихся; обеспечения 

выпускников средней школы знаниями на уровне 


Программа по английскому языку, как первому 

иностранному, состоит из трех частей: 

- на первом этапе цель обучения - достижение 

элементарной грамотности (1-4 кл.); 

- на втором - функциональная грамотность учащихся 

(5-9 кл); 

- на третьем -дальнейшее развитие иноязычной 

коммуникативной компетенции, развитие и воспитание 

способности к личностному и профессиональному 

самоопределению, социальной адаптации (10-11 кл). 

Исходя из целей и задач, поставленных перед 

41


учителем иностранного языка, а также следуя 

требованиям к выпускнику школы, необходимо давать 

ученикам не только знания по предмету, но и 

осуществлять их практическую направленность, их 

активное применение в реальной жизни. 

А именно: 

- знания национально-культурных особенностей 

речевого и неречевого поведения в своей стране и 

странах изучаемого языка; 

- применение этих знаний в различных ситуациях 

формального и неформального межличностного и 

межкультурного общения; 

- применение в речи основных норм речевого этикета 

(реплики-клише, идиоматические выражения, фразовые 

глаголы, принятые в странах изучаемого языка. 

Достичь функциональной грамотности в процессе 

обучения английского языка можно различными 

способами. Учитель должен четко представлять, для 

какой цели выполняется то или иное задание, и 

понимать какие приемы и методы помогут достичь 

конечной цели - научить учащихся говорить на 

иностранном языке. Для этого учитель использует метод 

коммуникативно-ориентированного обучения, 

включающего в себя ситуативность, коллективное 

взаимодействие, вовлечение в речемыслительную 

деятельность, личностно-ориентированную 

самостоятельную работу. Функциональная грамотность 

- явление метапредметное, и поэтому она формируется 

при изучении разных школьных дисциплин и имеет 

разнообразные формы проявления. 

На уроках иностранного языка мы используем знания, 

полученные учащимися на уроках литературы, 

географии, истории, предметов деятельного цикла - 

музыки, изобразительного искусства. Мы считаем, что 

необходимо учить детей извлекать и применять на 

уроках иностранного языка информацию, полученную 

при изучении данных предметов. Это помогает ученикам 

строить для себя общую картину мира, и вырабатывать 

собственное отношение ко всему. 

Для решения задач формирования функциональной 

грамотности, необходимо использовать ИКТ в учебном 

процессе, что позволит повысить мотивацию учения, 

интенсифицировать обучение, создать комфортную 

среду обучения. С помощью сети Интернет можно 

создать подлинную языковую среду и поставить задачу 


формирования потребности в изучении английского 

языка на основе интенсивного общения с носителями 

языка, аудирования оригинальных текстов, записанных 

носителями языка. 

Информационная грамотность, которая прежде всего 

опирается на умение осуществлять поиск информации 

(в учебниках, в справочной литературе), извлекать её 

из различных источников (например, из Интернета, 

компакт-дисков учебного содержания), перерабатывать, 

систематизировать информацию и предъявлять ее 

разными способами. Процесс обучения должен быть 

ориентирован не только на формирование навыков 

анализа языка, способности классифицировать 

языковые явления и факты, но и на воспитание речевой 

культуры, формирование таких жизненно важных 

умений, как использование различных видов чтения, 

информационная переработка текстов, различные 

формы поиска информации и разные способы передачи 

ее в соответствии с речевой ситуацией и нормами 

литературного языка и этическими нормами общения. 

Достичь формирования функциональной грамотности 

можно лишь умело, грамотно сочетая в своей работе 

различные образовательные педагогические технологии. 

Влияние технологии развивающего обучения RWCT 

(Развитие критического мышления через чтение и 

письмо на формирование компетенций учащихся)" 

Учащиеся на уроках английского языка ребята успешно 

выполняют задания, способствующие развитию 

критического мышления. Приемы "Синквейн", "Кластеры" 

применяю для организации словарной работы. Работа 

по созданию "Кластера" заключается в том, что 

информация, касающаяся какого - либо понятия, 

явления, события, описанного в тексте, 

систематизируется в виде грозди понятий. В центре 

находится ключевое понятие. Последующие 

ассоциации, обучающиеся логически связывают с 

ключевым понятием. 

Разработка и внедрение критериального оценивания 

учебных достижений учащихся при изучении английского 

языка. Внедрение технологии проблемнодиалогического 

обучения 

Таким образом, обучение языкам в основной школе 

должно обеспечить общекультурный уровень человека, 

способного в дальнейшем продолжить обучение в 

различных образовательных организациях. 


1. Anderson, L. W. & Krathwohl, D. R. A taxonomy for learning, teaching, and assessing. New York: Longman. - 2001. 

2. Методическое пособие. Особенности формирования функциональной грамотности учащихся основной школы 

при освоении дисциплин общественно-гуманитарного цикла, Астана, 2013г. 

3. Панфилова Е.И. К вопросу о формировании функциональной грамотности учащихся на уроках английского 

языка [Электронный ресурс] // Концепт: Современные научные исследования: актуальные теории и концепции. 

Выпуск 3. - 2015. - ART 65081. - URL: http://e-koncept.ru/teleconf/65081.html-ISSN 2304-12ОХ. 

4. Пассов Е.И. Коммуникативный метод обучения иноязычному говорению.- Москва, 1991 г. 

5. Полат Е.С. Метод проектов на уроках иностранного языка. Ж. Иностранные языки в школе.2000 г. №2,3 

6. Послание Президента Республики Казахстан Н.Назарбаева народу Казахстана от 27 января 2012 года 

"Социально-экономическая модернизация - главный вектор развития Казахстана". 

42



Мақала жоғарғы оқу орны жүйесінде студенттердің өздік 

жұмысын ұйымдастыру мәселелеріне арналған. Өздік 

жұмыстың психологиялық-педагогикалық аспектілеріне 

көңіл бөлінеді, өздік жұмыс стилін қалыптастыруға 

қатысты ұсыныстар беріледі. 


ДИНАРА 


п.ғ.к., Семей қаласының 



университеті, доцент 

МЫРЗАГАЗИНА 

АЙГЕРИМ 

ЕСИЛОВНА 




университеті 


Статья посвящена организации самостоятельной 

работы студентов в системе высшего образования на 

современном этапе. Особое внимание уделено психологопедагогическим 

аспектам самостоятельной работы, 

даны рекомендации по выработке стиля 

самостоятельной работы. 

The article deals with the organization of self-guided work of 

the students in the system of higher education nowadays. Special 

attention is paid to psychological and pedagogical aspects 

of self-guided work. The recommendations for the development 

of the individual styles of self-guided work are given in the article. 

СТУДЕНТТЕРДІҢ ӨЗДІК ЖҰМЫСТАРЫН 

ЖОО-ДА ҚАЛЫПТАСТЫРУ НЕГІЗДЕРІ 

Еліміздің президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан 

халқына арналған үндеуінде ұлттық білім беру жүйесінің 

дүние жүзілік стандартқа сай, қазіргі кездегі талаптарды 

қанағаттандыратындай болу қажеттігі ең маңызды 

мәселе ретінде қаралып, Қазақстан Республикасының 

түгел дерлік бағдарламалық құжаттарынан өзінің 

көрінісін табуда [1]. 

ЖОО-дағы үлкен міндеттердің бірі болашақ 

мамандарды өз бетімен жұмыс істей білуге, өз бетімен 

білім ала білу дағдысын дамытуға және тұлғалық 

қасиеттерін қалыптастыруға бағытталған. Егер студент 

ЖОО-на келген күннен бастап оның танымдық 

белсенділігін оятатындай ортада болса, әрине, бұл 

міндет сөзсіз орындалар еді. Жеке іс-әрекеттің 

нысанасына қойылмаған білім еш уақытта адамның 

жетістігіне айнала алмайды. Жоғарыдағы міндетті 

шешуде өздік жұмыс студенттердің танымдық әрекеті 

ретінде оң ықпалын тигізеді. 

Жоғары мектептерде жұмыс істейтін оқытушылардан 

өмірдің өзі студенттермен өзара әрекет барысын 

ұйымдастыруды өзгертуді талап етіп отыр. Оқытушы тек 

сұраққа жауап беріп, белгілі бір тапсырмаларды 

орындап қана қоймай, оқытуда ақыл-ойлық инициатива 

көтере алатын, өз ойын білдіре алатын интеллигенцияны 

даярлауда қоғамдық дамудың әлеуметтік талаптарын 

ескере білуі қажет. Студенттің өздік жұмыс істей алуы 

үшін қазіргі оқытушынен тек өз пәні бойынша білімі емес, 

жоғары психология-педагогикалық мәдениет, оқыту 

процесінде студентпен өзінің арасындағы бірлескен 

жұмысты ұйымдастырудың әртүрлі әдістері мен 

формаларын меңгеруді талап етеді. Оқытушының ең 

басты қасиеттерінің бірі - студенттің өздік жұмыс жасай 

алуын ынталандыра білу іскерлігі . 

Қазіргі жоғары мектептегі оқу процесін жетілдіру екі 

негізгі аспектіні қамтиды: білім беру мазмұнын жетілдіру 

және жаңа білім беру технологияларын енгізу. 

Білім беру технологиялары оқытудың түрлі 

құрылымдық деңгейлерінде қызмет ете алады: 

жұмыстың жекелеген түрлері деңгейінде (түсініктеме 

берілетін жазба технологиясы, белгілі бір тапсырма типін 

шешу технологиясы), сабақ және басқа да оқытуды 

ұйымдастыру формасы деңгейінде (сабақты кіріктіріп 

өткізу технологиясы), педагогикалық жүйелер деңгейі 

(педагогикалық жүйе технологиясы), тұтастай алғанда 

оқыту деңгейінде (бұл жалпы оқыту технологиясы деп 

аталады). 

Өзіндік жұмысты ұйымдастыру үшін технологияларды 

таңдаудың басты ерекшелігі - студент тұлғасына, оның 

бейімдері мен қабілеттеріне, сол сияқты шығармашылық 

өзін-өзі іске асыруға сұранысына сүйену болып 

табылады. 

Жоғары мектепте оқытудың болашақ маманның 

шығармашылық тұлғасын қалыптастыруға 

бағыттылығының күшеюі ЖОО пәндері мазмұны мен 

оқытушы іс-әрекетін студенттің өзіндік тұлғасына, өзіндік 

құндылығына, қызығушылықтары мен сұраныстарына 

бағыттауды талап етеді. Яғни, студенттердің өзіндік 

жұмысы тұлғаға бағытталған оқыту позициясында 

құрастырылуы тиіс. 

Тұлғаға бағытталған өзіндік жұмыстың түрлі 

аспектілерін қарастыру барысында осы процестегі 

студент пен оқытушының өзара қарым-қатынастары 

мәселесіне тоқталмай өту мүмкін емес. Оқу процесінің 

субъектілері арасындағы өзара түсіністік оқытудың 

тиімділігін арттырады. Өзіндік жұмыс жүйесіндегі 

оқытушы мен студенттердің өзара қатынасының 

оптимальды типі болып мынадай қарым-қатынас 

табылады: оқытушы мен студенттердің позициясы 

алшақтатылмайды, олардың ынтымақтастығы мен 

біріккен шығармашылық әрекеті болады; студенттердің 

белсенділігі қайталау, ұқсастық, өзіндік жұмысты 

ұйымдастырудың белгіленген түрі шеңберінде қалып 

қоймайды, керісінше, ұсынылған тапсырмаларды 

шығармашылықпен санадан өткізу деңгейіне шығады; 

оқытушы дара өзіндік ерекшелікті - әр студенттің "Мен - 

концепциясын" қабылдауға, тұлғаға бағытталған 

оқытуды ұйымдастыруға психологиялық және 

практикалық даярлығы жоғары. 

Жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып, қазіргі 

жоғары білім беру жүйесіндегі тиімді жол студенттердің 

өзіндік жұмысын ұйымдастыруда тұлғаға бағытталған 

оқыту принциптеріне сүйену болып табылады деген 

қорытынды жасауға болады. Оқу процесін осылайша 

ұйымдастыру барысында оқытушы студенттің өзіндік ісәрекетіне 

тікелей емес, осы іс-әрекет жемісті болуы үшін 

жағдайлар жасау арқылы қатысады. 

43


Дәстүрлі білім берудің "білімдік" моделі студенттің 

оқыту объектісі болып табылатынын көрсете отырып, 

оның білімдері, тәжірибесін оқытушы (субъект) өзгертеді, 

яғни оқытушы оқытуы, дайын білімдерді беруі керек 

деген тұжырымға құрылған. "Білім беруде көптеген 

ғасырлар бойына үстемдік етіп келген білімдікағартушылық 

парадигма - деп көрсетеді В.В.Сериков, - 

өз мүмкіндіктерін тауысты... бұл жерде сөз, әрине 

білімнің "зияны" туралы емес, білімдік парадигманың 

ойлау стилі ретінде шектеулілігі туралы болып отыр. 

Білімнің өзін алатын болсақ, ол әрине, сөзсіз білімділік 

өлшемі болып табылады, өйткені тіпті индивидтің 

тұлғалық тәжірибесі мен оның рефлексиясының басқа 

да өнімдері түртің түбінде білім формасында болады, 

тек олар басқаша сипатта... (дүниені үстіртін-заттық 

меңгерудің орнына оны адамның космогенез субъектісі 

ретінде терең-мағыналық түсінуі келеді)". 

Білім берудің тұлғаға бағытталған моделінде студент 

Студенттердің өзіндік жұмыстарын 

ұйымдастырудағы оқытушының функциясы 

төмендегілер болып табылады: 

тұлғаға бағытталған студенттердің өзіндік 

жұмысын жоспарлау кезінде көмек; 

оқу мазмұнын таңдау (тұлғалық-дамытушы 

жағдаяттар, студент даралығын ашуға 

бағытталған тапсырмалар құру); 

студенттердің өзіндік жұмыстарын 

ұйымдастырудың өзі, яғни, оқыту процесінің 

барлық компоненттерінің өзара байланысын 

қамтамасыз ету; 

студенттердің өзіндік жұмысын басқару; 

білім алущылардың оқу іс-әрекетін 

мониторингілеу (кеңес беру жүйесі арқылы, оқу 

еңбегін қатаң регламенттеуге емес, оқу ісәрекетінің 

түрлерін меңгеруге, өзін өзі іске 

асыруға көмек түрінде). 

Жоғары оқу орындарында студенттің өздігінен 

орындайтын жұмысын және оқытушы қатысуымен 

жүргізілетін өзіндік жұмысты ұйымдастыру 

мәселелерін талдау кредиттік жүйе жағдайында 

арнаулы курстар бойынша экономиканы оқытудағы 

өзіндік жұмыстардың және ОСӨЖ-ді іске асырудың 

психологиялық-әдістемелік құрылымын ұсынуға 

болады. Әдістемелік құрылым дегеніміз - қандай да 

бір процестің жүргізілген жүйесі мен мен іс-әрекетін 

бейнелеуші сұлбасы. 

Кредиттік оқыту жүйесі жағдайында экономиканың 

арнаулы курстарын оқыту процесінде оқытушы мен 

студент субъектілер ретінде қарастырылады. 

Оқытушы студентпен бірлесіп жұмыс істеу барысында 

оның білім деңгейінің жоғарлауына, дара тұлға ретінде 

қалыптасуына мүмкіндік береді. 

Бұл ынтымақтастық негізінде кері байланыс орнап, 

белгілі бір оқу әрекетінің белсенді түрі жетіліп, оның 

нәтижесі бақылау мен өзіндік бақылау арқылы бекітіледі. 

Оқытушы мен студенттің ынтымақтастығы бірлескен 

төмендегі компоненттерден тұрады: Мазмұндық 

компонент экономиканың арнаулы курстарын оқытуда 

өзіндік жұмысты ұйымдастыру мазмұнын анықтайды. 

Мұның негізгі мақсаты студенттердің кредиттік оқыту 

жүйесі жағдайында өзіндік жұмыстарын 

ұйымдастырудың әдістемелік жүйесін құру. Мазмұндық 

компонентте студенттерге берілетін өзіндік жұмыстардың 

көлемі, орындалу уақыты, орындалу жолы көрсетіледі. 

Мазмұндық компонент бойынша ұйымдастырылатын 

өзіндік жұмыс негізінде студенттің тұлға ретінде 

қалыптасуына мүмкіндік туады. 

Студенттерге экономикадан терең білім беру процесін 

нәтижелі ұйымдастыру пәннің әдістемелік қамтылуының 

қандай дәрежеде әзірленгеніне байланысты болады. 


іс-әрекет жүйесіне субъект ретінде тартылады, онда өз 

бетімен саналы және мақсатты әрекет ету, білім алу, ісәрекеттің 

түрлерін жетілдіру қабілеті бар деп есептелінеді. 

Студенттердің өзіндік жұмысын ұйымдастыруға тұлғаға 

бағытталған тұрғыдан келу оны білім алушы үшін жеке 

мәнділік позициясына шығарады, ал бұл болса өз 

кезегінде өзіндік іс-әрекеттің кез келген түрінде белсенділік 

пен шығармашылық бастаудың күшеюіне әкеледі. 

Нәтижесінде "өзара әрекет бөліктерден маңызды" 

болатын күрделі тұтастық түріндегі өзіндік жұмыстың 

жүйесі құрылады. Осындай өзіндік жұмысты біз тұлғаға 

бағытталған деп есептейміз. Осындай тұрғыдан келуде 

тұлғалық парадигмаға өту "білімдік" білім беруден бас 

тартуды білдірмейді, керісінше, білімді басқа сапалы 

деңгейге - тұлғалық мағына деңгейіне шығарады. 

Студенттердің өзіндік жұмыстарын ұйымдастырудағы 

оқытушының мен студенттің функциялары төмендегі 

кестеде көрсетілген [2]. 

Өзінің өзіндік жұмысын ұйымдастыруда 

студенттердің функциялары: 

өз іс-әрекеттерін жоспарлау, яғни 

мақсаттарды қою және оған жету жолдарын 

анықтау; 

өзінің танымдық іс-әрекетін 

ұйымдастыру, яғни қойылған оқу міндеттерін 

шешу үшін өзінің ішкі мүмкіндіктерін толық 

пайдалану; 

өз іс-әрекетін басқару, яғни өзін өзі 

бақылауды, қажет болған жағдайда өз іс-әрекетін 

қайта түзетуді іске асыру; 

дұрыс шешім қабылдауды қамтамасыз 

ететін ақпарат беру негізінде оқытушылар мен 

курстастарымен байланыс жасау; 

Пәннің әдістемелік тұрғыдан жабдықталуына оқу 

жоспары, бағдарламасы, студентке арналған оқуәдістемелік 

кешенін құру жатады. Оқу-әдістемелік 

кешендер Қазақстан Республикасы білім беру 

стандартына, Қазақстан Республикасы жоғары білімін 

дамыту бағдарламасына, типтік бағдарламаға сүйеніп 

құрылады. Мазмұндық компонент пәнді оқытуға қажетті 

құралдарының толықтығын және оқытудың ұтымды әдістәсілдерін 

қолданылуды керек етеді. Студенттерді 

оқытудың әр түрлі формаларын (дәріс, семинар, 

зертханалық жұмыс, сарамандақ сабақ), СӨЖ және 

СОӨЖ-ын дұрыс ұйымдастыруда олардың жекебас 

ерекшеліктерін ескеріп, тапсырманың мазмұны мен 

көлемін олардың деңгейлеріне қарай беру өте маңызды 

мәселенің бірі. 

Мазмұндық компонентте ең алдымен студенттердің 

өзіндік жұмысының тақырыбы, жоспары, қолданатын 

әдіс түрі анықталып, құрылып, орындалу кестесі түзіледі. 

Өзіндік жұмыс кестесі студенттерге арналған оқуәдістемелік 

кешен силлабуста беріледі. 

Студенттің қолында осындай оқу-әдістемелік кешеннің 

болуы студенттің өзіндік жұмысты дұрыс 

ұйымдасутырына, уақытын үнемді пайдалануына жағдай 

туғызады [3]. 

Процессуальды-әрекеттік компонент оқытушының 

оқыту іс-әрекеті мен студенттің танымдық әрекетінің 

бірлесуінен тұрады. Оқытушының педагогикалық ісәрекеті 

жоғары оқу орнының педагогикалық процесінде 

оқытуға, студенттің дара тұлға ретінде қалыптасуына, 

шығармашылық деңгейінің дамуына тиімді жағдай 

туғызуға бағытталады. 

Оқытушы студенттерге білім беру кезінде мемлекеттік 

білім беру стандарты және типтік бағдарлама талабына 

сай оқу-әдістемелік кешенді, оқу жұмыс бағдарламасын, 

44


жұмыс бағдарламасын құрастырады. Оқу-әдістемелік 

кешендер студенттердің мамандықтарына, 

мамандануына, оқылатын пәннің мазмұнына тікелей 

байланысты болады. 

Оқытушы мен студенттің іс-әрекеті оқу жұмысының әр 

түрін іске асыруға бағытталады. Жоғары оқу 

орындарында оқу жұмысын ұйымдастыру формаларына 

дәріс, сарамандық сабақ, зертханалық жұмыс, семинар, 


студенттің оқытушы қатысуымен өтетін өзіндік жұмысы 

жатады. Оларды дәрісханалық, дәрісханадан тыс деп 

жіктейміз 

Оқытушы қатысуымен жүргізілетін СӨЖ кредиттік жүйе 

жағдайында енгізілген оқыту формасы ретінде сабақ 

кестесіне қойылады. Сабақтың осы түрінде әр қилы 

белсенді әдістер қолданыла отырып, студенттердің 

өзіндік жұмыстары ұйымдастырылады. 

Кредиттік оқыту жүйесі жағдайында студенттердің 

өзіндік жұмысын ұйымдастыруда арнайы құрылған 

белсенді оқу материалдарын қолдану олардың пәнді 

терең меңгеруіне мүмкіндік береді. 

Білімді бақылап, бағалаушы компонент. Кредиттік 

оқыту жүйесі жағдайында студенттердің өзіндік жұмысын 

орындаудың жеке траекториясы белгіленеді. Ол 

траекторияның жүзеге асуы блокты-рейтингті бақылау 

жүйесінің бағдарламалық қамтылуына, білімді 

бақылауға арналған тест тапсырмаларының жеткілікті 

мөлшерде жиынтығы болуына, электрондық оқытушытексеруші 

бағдарламалардың болуына және оқытушы 

тарапынан көмек пен бақылаудың ұйымдастырылуына 

тікелей байланысты. 

Блокты-рейтингті оқыту жүйесі өзінің құрылымы, 

құралу сипаты жағынан объективті, нанымды жүйелі 

нәтижені өңдеу, диагностикалау, бағалауды қамтамасыз 

етеді. Рейтингтік жүйе-жинақтаушы типті бағалау жүйесі 

рейтингтік өлшеулерге негізделіп, студенттер үлгерімін, 

шығармашылық деңгейін анықтайды. 

Жоғарыда айтылғандарды қорыта келе оқытушылар 

мен студенттердің өзіндік жұмыс жүйесіндегі жемісті 

ынтымақтастығы төмендегі шарттар орындалған 

жағдайда мүмкін болатынын айтуға болады: 

оқу іс-әрекетінде осы іс-әрекет субъектілерінің оң 

тәжірибесіне сүйену және сол жерде өзара қарымқатынасты 

ынталандыру; 

студенттердің оқу іс-әрекетінің нәтижелерін 

емтихандар нәтижесімен емес, оқу мерзімі бойындағы 

оның жүйелі, шығармашылық жұмысы нәтижелерімен 

негіздеу. Бұл жерде білім алушының фактілерді 

қаншалықты есте сақтауын емес, оның "ой күшінің", 

ойлау, сын тұрғысынан ойлауының, дұрыс шешім 

қабылдау, алынған білімдерді практикада қолдана білу, 

өзіне мәлім іс-әрекет тәсілдерін өзі үшін жаңа 

жағдаяттарға бейімдей алу және іс-әрекеттің жаңа 

тәсілдерін ашу қабілеттерінің қаншалықты дамығанын 

анықтау маңызды; 

түрлі қиындық деңгейіндегі және түрлі бағалау 

жүйесіндегі тапсырмалар құру және студенттерге өзінің 

тұлғалық сұраныстары мен мүмкіндіктеріне сәйкес 

деңгей таңдауына мүмкіндік беру; 

45


өзіндік жұмыс жасау кезінде студенттердің әр түрлі 

кооперацияларын ұйымдастыру, себебі, кез келген 

сабаққа, сол сияқты сынақтар мен емтихандарға 

дайындық оған екі-үш адам қатысқан жағдайда 


тиімді жүргізілетіні дәлелденген, мұндай жағдайда 

олар бір-бірін тек бақылап қоймай, сонымен бірге 

топтың оқуға түрткілерін жоғарылатуға себеп 

болады [4]. 


1. Қазақстан жолы - 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан 

Назарбаевтың 2014 жылдың 17 қаңтарындағы халқына жолдауы. 

2. Кузьмина Ю.В. СРС как средство формирование профессиональных компетенций // Высшее образование 

сегодня. - 2010. - №12. - С. 27-28. 

3. Санжар Кулмаганбетов. ЖОО-дағы оқу-тәрбиелік жұмыстың тиімділігін арттырудағы ОСӨЖ-ның ролі. G - 

Global. - 2016. 

4. Салпынова Қ. Танымдық қызығуды дамыту. Қазақстан мектебі. № 4, 2007. 42-43б. 

46



Мақалада орта мектептегі білім беру үрдісін жетілдіру 

мәселелері қарастырылады. Мақала орта мектеп 

ұстаздарына, әдіскерлерге, мұғалімдерге, студенттер мен 

магистранттарға арналады. 

В статье рассмотрены вопросы совершенствования 

образовательного процесса в средней школе. Статья будет 

интересна учителям, методистам, а также студентам и 

магистрантам педагогических специальностей. 

СУЛЕЙМЕНОВА ЗАМИРА 

ДУЙСЕНБАЕВНА 

Учитель биологии и химии КГУ "Озерская 

средняя общеобразовательная школа" 

г. Семей 

The article is devoted the issues of improving the educational 

process in high school. The article will be of interest to teachers, 

instructors, students and undergraduates of pedagogical specialties. 

ИНТЕГРАЦИЯ СОДЕРЖАНИЯ ОСНОВНОГО 

И ДОПОЛНИТЕЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ 

Долг каждого из нас принести посильную лепту 

на пользу своей Родины. 

Ы. Алтынсарин 

"Я всегда говорю: молодежь опора нашего будущего. 

Государство открыло перед новым поколением все 

двери и все пути. "Нурлы жол" - вот где можно приложить 

усилия, развернуться нашей креативной динамичной 

молодежи". Н.А. Назарбаев. 

Действительно школа дает общее образование, 

важное и значимое; но многогранному развитию 

личности, раскрытию ее способностей, ранней 

профориентации способствует именно дополнительное 

образование. Дети выбирают то, что близко их природе, 

что отвечает их потребностям, удовлетворяет их 

интересы. По большому счету основное и 

дополнительное образование не должны существовать 

друг без друга, ибо по отдельности они односторонни и 

неполноценны. 

Интеграция сегодня - важнейший принцип развития 

современной образовательной системы, тесно 

взаимосвязанный с принципом дифференциации 

Современная система дополнительного образования 

предоставляет возможность обучающимся заниматься, 

краеведческой работой, художественным и техническим 

творчеством, спортом, эколого-биологической 

деятельностью и исследовательской работой - в 

соответствии со своими желаниями, интересами и 

потенциальными возможностями. 

Интеграция основного и дополнительного 

образования детей позволяет сблизить процессы 

воспитания, обучения и развития. 

Интеграция дает следующие результаты: 

-Уменьшается число учащихся, состоящих на 

внешкольном учете и на учете в инспекции по делам 

несовершеннолетних. 

-Увеличивается количество победителей творческих 

конкурсов, проектов. 

- Наблюдается положительная динамика в изменении 

качества знаний учащихся 

- Занятия в кружках помогает им находить общий язык 

со сверстниками и учителями. 

Хочется отметить, что интеграция основного и 

дополнительного образования позволяет: 

-способствовать более глубокому и осознанному 

освоению изучаемого материала также, позволяет 

формировать новый тип учащегося, обладающего 

набором умений и навыков самостоятельной 

конструктивной работы, помогает формировать у 

учащихся исследовательский и познавательный интерес 

к учебным предметам. 

Дополнительное образование дает ребенку реальную 

возможность выбора своего индивидуального пути. В 

условиях дополнительного образования дети могут 

развивать свой творческий потенциал. И действительно 

хочу сказать из личного опыта что, участвуя на 

различных конкурсах, проектах, акциях, спортивных 

мероприятиях у детей появляется уверенность в себе, 

проявляется углубленный интерес к предмету. Многие 

выпускники нашей школы - участники проектов экологобиологического 

направления в последующем выбрали 

специальности врача, повара, биотехнолога пищевых 

продуктов, работников лесного хозяйства. 

На протяжении 10 лет наша школа тесно 

сотрудничает с областным детским биологическим 

центром города Семей. Активно принимаем участие 

во всех мероприятиях эколого-биологического 

направления. Ученики ответственно подходят к 

участию и показывают хорошие результаты, 

многократно стали победителями различных 

мероприятий. С каждым годом количество учащихся, 

участвующих в проектах увеличивается. Учащиеся 

создают проекты на темы: "Юный исследователь", 

"Природа родного края", "Я для своей Родины", 

"Поможем Птицам", "Чистый родник", "Жидкие обои в 

домашних условиях" и многие другие. Конечно, в 

первую очередь хочется отметить повышение 

интереса к изучению предмета биологии. Помимо 

сотрудничества с биологическим центром, учителя 

нашей школы совместно с учениками участвуют на 

различных проектах, конкурсах, олимпиадах. За 

последние пять лет учителей, заинтересованных в 

участии в проектах областного детского 

биологического центра, растет. Если раньше в 

47


основном участвовали учителя биологии, то сейчас 

заинтересованы и учителя начальных классов, 

технологии, информатики, физической культуры, 

русского языка и литературы. Все учителя благодарны 

биологическому центру за такой огромный 

плодотворный труд. Это позволяет раскрывать 


творческие способности учащихся. Мы вместе со 

своими учениками будем продолжать совместную 

работу с биологическим центром. 

Как говорил советский педагог, музыкант Генрих 

Нейгуаз "Таланты создавать нельзя, но создавать 

культуру, то есть почву, на которой растут и процветают 

таланты - можно. Иногда наш труд оправдан. 


1. Жидкин А. И. Интеграция биологического образования // Интеграция региональных систем образования. 

Саранск, 1995. С. 120 - 121. 

2. Чегодаев А. В. Интеграция основного и дополнительного образования в обучении одаренных школьников // 

Молодой ученый. - 2013. С. 540-543. 

3. Интернет ресурс Mugalim.Ru © 2017 

4. Послание Президента РК Н.А. Назарбаева народу Казахстана 

48



Мақала "Химия" мамандығы бойынша білім алатын 

студенттердің кәсіби құзыреттіліктерін қалыптастыру 

мәселелеріне арналған. Мақалада студенттердің болашақ 

кәсіби қызметіне қажетті эксперименталды жұмыстарды 

жүргізудің алгоритмі беріледі. Сонымен қатар болашақ 

мамандардың кәсіби құзыреттілігін қалыптастыруды 

қамтамасыз ететін педагогикалық шарттар 

қарастырылған. 


ДИНАРА 


п.ғ.к., Семей қаласының 



университеті Химия 

және география 

кафедрасының аға 

оқытушысы 

ИЛЬЯСОВА 

ЖАҢЫЛ 

БАРЛЫҚАНҚЫЗЫ 





магистаранты 

Статья посвящена вопросам формирования 

профессиональной компетентности у студентов, 

обучающихся по специальности "Химия". Приводится 

алгоритм проведения экспериментальных работ, 

необходимый в предстоящей профессиональной 

деятельности будущего специалиста. Представлены 

педагогические условия, обеспечивающие 

эффективность формирования профессиональной 

компетентности у будущих специалистов. 

The article is devoted to the formation of professional competence 

of students, who study at the specialty "Chemistry". It 

provides the algorithm of conducting experimental work which 

necessary for student's future professional activity. The article 

also presents the pedagogical conditions that provide effective 

formation of professional competence at future specialists. 

ХИМИЯЛЫҚ ЭКСПЕРИМЕНТТІҢ 

ТҮРЛЕРІНІҢ СТУДЕНТТЕРДІҢ КӘСІБИ 

ҚҰЗЫРЛЫҚТАРЫН АРТТЫРУҒА ЫҚПАЛЫ 

Кәсіби білім берудің мақсаты - бәсекеге қабілетті 

тұлға дайындау мақсатында әлемдік білім беру 

кеңістігіне кіре отырып, адамның құзырлылық қабілетіне 

сүйену арқылы нәтижеге бағытталған білім беру. Белгілі 

сала бойынша жан - жақты хабардар, білгір деген 

мағынаны қамти отырып, қандай да бір сұрақтар 

төңірегінде беделді түрде шешім шығара алады дегенді 

білдіреді [1]. 

"Құзырлық" сөзі "құзыр" деген сөзден алынған туынды 

сөз. Бұл туралы қазақ тілі терминдерінің салалық 

ғылыми түсіндірме сөздігінде: "құзыр (компетенция) - 

жалпы алған қайсыбір тапсырманы орындауға 

қабілеттілік немесе бір нәрсені жасау" деп берілген. 

Латын тілінен аударғанда "құзырлық - өз ісін жетік білу, 

танымы мол, тәжірибелі" деген мағынаны білдіреді. 

Белгілі бір саладағы құзырлықты меңгерген тұлға өз 

саласына сәйкес білім мен біліктілікпен қаруланған 

қандай да бір негізі бар ой - тұжырым жасайтын және 

тиімді әрекет ете алатын адамды есептеуге болады. Осы 

ұғымның мәнін терең талдайтын болсақ, онда "құзыр" - 

тұлғаның белгілі бір пәндер шеңберіне қатысты білімі, 

біліктілігі, дағдысы мен іс-әрекеттері тәсілінің өзара 

байланысқан сапаларының жиынтығы, ал "құзырлық"- 

адамның іс-әрекеті саласына сай құзырлықтарды 

меңгеруі. Мысалы, құзырлық студенттер дайындығына 

алдын-ала қойылатын талаптарды, ал құзыреттілік 

олардың қалыптасқан тұлғалық сапасын және белгілі бір 

саладағы іс-әрекетке қатысты жинақталған тәжірибесін 

айтады [2]. 

Құзырлықпен қатар жүретін ұғым ол әрине құзыреттілік. 

"Құзіреттілік" деген білім мен дағдысы арқылы мәселені 

өз бетінше шеше алуға мүмкіндігі бар жеке тұлға, 

теориялық, танымдық және тәжірибелі іскерлігін меңгеру 

дәрежесін анықтайтын тұлғаның білімділік деңгейі. 

Демек әрбір студенттің, янғи болашақ мамандардың 

кәсіби құзырлықтарын дамытудың маңызы зор болып 

табылады [1]. 

Химия мамандығында оқитын студенттердің осы 

қабілеттерін, яғни кәсіби құзырлықтарын дамытуда 

химиялық эксперименттердің ықпалы жоғары. 

Эксперименттік ғылымдардың негізгісі-химия екені 

белгілі. Сол себепті білім алушылардың оқуға деген 

қабілетін арттыруда, дербестікке баулуда, тақырыпқа 

байланысты материал іздеп тауып, білімін 

толтыруда өткізілетін зертханалық жұмыстың маңызы 

үлкен. 

Химиялық эксперимент - химияға қызығушылықты 

арттырып,өзін-өзгілікті қалыптастырады, яғни 

экспериментті орындау процесі кезінде білім алушылар 

жұмыстың практикалық біліктілігіне қол жеткізіп қана 

қоймай,өз білімін шығармашылық түрде игеру 

мүмкіншілігіне ие болады. Химиялық эксперимент білім 

алушылардың ойлануын, біліктілігін арттырады, оны 

алынған нәтиженің дұрыстылық критерийі ретінде 

қарастыруға болады. Эксперимент жиі жағдайда 

қабылдаудың негізі болып келеді,онсыз продуктивті 

ойлану іскерлігі жүрмейді. Ойлауды дамытуда 

экспериментпен, практикамен біріге отырып, маңызды 

рөлді теория алады. Химиялық эксперимент бірнеше 

кезеңдерде жүргізіледі: 

1. тәжірибені қоюды түсіндіру; 

2. жоспарлау мен жүргізу; 

3. алынған нәтижелерді бағалау. 

Негізінде химимялық эксперимент: көрнекілік 

(демонстрациялық) және оқу эксперименті болып екіге 

бөлінеді. Көрнекілік эксперимент - оқытушының немесе 

студенттің көмегімен барлық білім алушылардың 

бақылауы арқылы жасалады.Оқу эксперименті - студент 

49

50 


өздігінен жүргізетін практикалық, зерханалық 

эксперименттік жұмыстар. Осы аталған жұмыстардан 

басқа виртуальды және қызықты тәжірибелер жиынтығы 

бар. 

Өз кезегінде химиялық оқу эксперименті бірнеше 

түрлерге жіктеледі : 

- демонстрациялық эксперимент; 

- зертханалық тәжірибелер; 

- зертханалық жұмыстар; 

- сарамандық жұмыстар; 

- эксперименттік практикум; 

- үй эксперименті. 

Жалпы ұсынылған оқу экспериментінің классификациясының 

логикалық негізі: білім алушы мен 

оқытушының іскерлілік мүмкіндігі екені белгілі. Осы 

эксперименттерді ашып көрсетсек: 

1) Демонстрациялық эксперимент- студенттерге жаңа 

материалды түсіндіру үшін аудитория, сынып ішінде тек 

қана оқытушының қатысуымен жүргізілетін эксперимент. 

Жоғары оқу орындарында қолданылатын 

демонстрациялық эксперимент ғылыми докладтарда, 

конференцияларда, үлкен лекцияларда кең 

қолданылады. Демонстрациялық эксперимент әртүрлі 

негізге сүйенеді және жүргізіледі.Демонстрациялық 

эксперименттің негізгі мақсатының бірі студенттерде 

оқытушының іс-әрекетіне еліктеуге деген ықыласын 

туғызу. 

2) Зертханалық тәжірибелер - оқытушының тікелей 

жетекшілігімен білім алушының орындайтын 

эксперименті. Зертханалық тәжіріибелер әдетте 

жекеленген, ол химиялық нысанның бір жақтарын 

қарастырып, оқытуға арналған. 

3) Зертханалық жұмыстар - бірнеше зертханалық 

тәжірибелердің жиынтығынан тұрады, химиялық 

нысанның бірнеше жағын, үрдістерді қарастыруға 

мүмкіндік береді. Зертханалық жұмыстар мұғалімнің 

тапсырмасы бойынша білім алушылардың әр түрлі 

құрал-жабдықтарды пайдалана отырып, жұмыс 

жасауын көздейді. Зертханалық сабақта білім алушы 

әдетте жұмысты тапсырма немесе оқулық бойынша 

емес оқытушының нұсқаулығы бойынша 

орындайды. 

4) Сарамандық жұмыстар- сарамандық сабақта білім 

алушылар өздеріне көрсетілген нұсқау бойынша 

зерханалық жұмыстарды өздігімен орындайды, әдетте 

бұл бөлек тақырып немесе үлкен бөлімді өткеннен кейін, 

әрине оқытушының қадағалуымен орындалатын 

эксперимент түрі. 

5) Эксперименттік практикум - білім алушылардың 

өздігінен орындайтын жұмыс түрі. Эксперименттік 

практикум әдетте үлкен тарау бітекен соң орындалады 

және жалпылау, қортындылау сипатында болады. 

Мұндай практикум білім алушыларда білім, біліктерін 

қортындылау дағдысын қалыптастырады. 

6) Үй эксперименті - бұл білім алушылардың үйде 

орындалатын тәжірибелері, ол білім алушыда таным 

қызығушылығына және қажеттіліктеріне ықпал етеді, 

сонымен қатар олардың шығармашылық әрекеттерін 

дамытуға ықпал етеді [3]. 

Аталмыш эксперименттер химия мамандығының 

студенттерінде әртүрлі құзырлықтардың дамуына 

айтарлықтай ықпал етеді. Құзырлықтардың бірнеше түрі 

бар солар қалай ықпал ететіні төменде көрсетілген: 

- Мән-семантикалық құзырлық дегеніміз қоршаған 

әлемді танып білу, өзінің осы өмірдегі рөлі мен орнын 

түсіну, өзінің іс-әрекетің үшін мәнді және ойлысын таңдай 

білу, шешім қабылдай білу қабілетін айтады. Химиялық 

эксперименттерді орындау арқылы салауатты өмір 

салтын ұстау қажеттігі, эксперимент орындалу 


барысында қауіпсіздік ережелерінің сақталуы т.б жайлы 

біліп үйренеді. 

- Жалпы мәдени құзырлықтар дегеніміз әлемдік 

мәдени кеңістікке енуді және онда өзінің орнын табуды 

қамтамасыз ететін, тәжірибелік қызметте кәсіби білімі 

мен дағдысын қолдана алатын, әлеуметте дағдылана 

алатын және халықаралық қарым-қатынас мәдениетін 

білетін сөйлесу мәнері мен әдеби тілді меңгеруге 

мүмкіндік беретін тұлғаның базалық құзырлығы. 

Химиялық көрнекілік және оқу эксперименттермен 

білім алушылар сөйлеу мәдениетін, химиялық тілді 

сақтап отырып түсіндіруді, қызығушылығын оятатын 

зертханалық жұмыстарды таңдап орындауды, 

тақырыпқа сәйкес эксперименттерді дұрыс 

тағайындауды және орындауды, орындау кезеңдерін 

білуді меңгереді. 

- Оқу - танымдық құзырлық дегеніміз нақты танымдық 

обьектілермен байланысқан; логикалық, 

методологиялық, жалпы оқу элементтері бар, өзінің 

білімділік қабілетін ұйымдастыру, жоспарлай білу, 

ізденушілік - зерттеушілік әрекет дағдыларын игеру, 

талдау, қорытынды жасай білу қабілетінің жиынтығы. 

Химиялық оқу эксперименттерінің түрлерін пайдалана 

отырып жеке тұлғалық сапаларын: эксперменттің 

орындалу жолын білу арқылы логикалық ойлау, 

экспериментті орындау арқылы танымдық қабілетін 

дамыту, эксперименттің барысын бақылау арқылы сыни 

ойлау, қорытынды жасау, эксперименттердің 

орындалуын теориялық сұрақтарға жауап беру арқылы 

методологиялық қабілетін дамытады. 

- Коммуникативтік құзырлық дегеніміз адамдармен 

өзара қарым - қатынас жасау тәсілдерін білуді және 

топ, ұжымда жұмыс істеуді, дискуссия мен сұрақ-жауап 

жүргізе білуді үйрететін, мемлекеттік тіл ретінде қазақ 

тілінде, халықаралық қатынаста шетел тілінде қатынас 

дағдыларын дамытатын қабілеті. Химиялық оқу 

экспериментті топпен жасау арқылы ұжымдық іс-әрекет 

дағдысын, басқаларға экспериментті қалай жүзеге 

асатынын дұрыс жеткізуді және өз нәтижесін теориялық 

дәлелдеуді меңгертеді. 

- Ақпараттық - технологиялық құзырлық дегеніміз 

ақпараттық технологиялар мен техникалық объектілер 

көмегімен бағдарлау, өз бетінше іздеп, таңдап, талдап, 

өзгерте білуді, жұмысты жүзеге асыра білу мен Интернет 

желісінен алынған ақпараттар, электрондық каталогтар 

мен сөздіктермен, электронды оқулықтармен жұмыс 

жасау қабілеті. Виртуальды эксперимент көмегімен 

жылдам ойлау, компьютерлік, цифрлік технологиялармен 

жұмыс істеу қабілеті дамиды. 

- Әлеуметтік - еңбек құзырлығы дегеніміз әлеуметтік - 

қоғамдық жағдайларға талдау жасай білу, шешім 

қабылдай білу, түрлі өмірлік жағдайларда жеке басына 

және қоғам мүддесіне сәйкес ықпал ете білу қабілетілігін 

қамтитын кұзырлықтың негізі түрі. Химиялық 

экспериментге талдау жасап отырып, қорытынды 

жүргізуді үйренеді. 

- Тұлғалық өзін - өзі дамыту құзырлығы дегеніміз өзінің: 

ойлау, ішкі жан-дүниесі, рухани, физикалық дамыту 

тәсілдерін білу, эмоциалық өзін-өзі басқару мен қолдау, 

өзінің денсаулығына немқұрайлы қарамау, өзінің ісәрекетіне 

талдау жасау қабілетін айтады. Химиялық оқу 

эксперменті арқылы денсаулыққа зиянды 

қосылыстардың зияндығын білу, салауатты өмір 

салтының маңызын түсіну[4]. 

Қорытындыласақ, осы аталған эксперименттер 

студенттердің бойындағы болашақта қажет кәсіби 

құзырлықтарды дамытуға септігін тигізеді. Химия 

мамандығындағы студенттер химиялық экспериментті 

орындау барысында кәсіби құзырлылықтың келесі 

қабілеттері артатыны көрсетілеген:



Химиялық эксперимент түрлері 

• демонстрациялық эксперимент; 

• зертханалық тәжірибелер; 

• зертханалық жұмыстар; 

• сарамандық жұмыстар; 

Дамитын құзырлық қабілеттерінің түрлері 

Оқу- танымдық; ақпараттық-технологиялық; 

коммуникативті; әлеуметтік – еңбек; мәнсемантикалық 

құзырлықтары; 

Оқу- танымдық; мән-семантикалық; 

коммуникативтік; ақпараттық-технологиялық; 

әлеуметтік – еңбек; тұлғалық өзін - өзі дамыту 


Оқу- танымдық; коммуникативтік; ақпараттықтехнологиялық; 

тұлғалық өзін - өзі дамыту 


Оқу- танымдық; коммуникативтік; ақпараттықтехнологиялық; 

жалпы мәдени ;әлеуметтік – 

еңбек; тұлғалық өзін - өзі дамыту құзырлықтары; 

• эксперименттік практикум; Оқу- танымдық; коммуникативтік; тұлғалық өзін - 

өзі дамыту құзырлықтары; 

• үй эксперименті. Оқу – танымдық; жалпы мәдени;тұлғалық өзін - 

өзі дамыту құзырлықтары. 


1. Шалғынбаева Қ.Қ., Албытова Н.П.,Сламбекова Т.С. Жоғары мектеп педагогикасы: Магистранттарға арналған 

құралы: Алматы: Эверо, 2014. -272 бет. 

2. Қ. Құдайбергенова "Құзырлылық - тұлға дамуының сапалық критерийі" (ғылыми-практикалық конференция 

материалдары) Алматы -2008. 

3. Нұғыманұлы И., Шоқыбаев Ж.Ә., Өнербаева З.О. Химияны оқыту әдістемесі: Оқу құралы. - Алматы: Print-S, 

2005. - 354 б. 

4. С.Құдайбергенова. Құзырлылық нәтижеге бағытталған білім беру жүйесінің әдіснамалық негізі. // Білім 

технологиялары. Ғылыми-әдістемелік, педагогикалық журнал. Алматы қ., №2, 2006 ж. 

51



Берілген әдістемелік жұмыс орта мектепте физика 

пәнінен жүргізілетін сабақтың үлгісі ретінде ұсынылған. 

Сабақ жоспары орта мектеп ұстаздарының, әдіскерлердің, 

педагогикалық мамандықтарда білім алатын студенттер 

мен магистранттардың назарына ұсынылады. 

Данная методическая работа представляет собой пример 

проведения урока по физике в средние школы. Методическая 

разработка будет интересна учителям средней школы, 

методистам, студентам и магистрантам педагогических 

специальностей. 

ЕСЕНСАРИНА АЛИЯ СЕРИКОВНА 

ШҚО, Аягөз қаласы №4 

аралас жалпы білім беретін орта 

мектебінің физика пәнінің мұғалімі 

This methodological work represents the example of a Physics 

lesson for pupils of secondary school. The study manual might be 

useful to the secondary school teachers, methodologists and students 

in the master's programs of pedagogics. 

ФИЗИКА ПӘНІНЕН ОРТА МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫНА 

АРНАЛҒАН САБАҚТЫҢ ҮЛГІСІ 

Сабақ тақырыбы: Архимед күші. 

Сабақ мақсаты: 

1.Тәжірибелер арқылы Архимед күші туралы ұғым 

қалыптастыру. 

2.Оқушыларды өз бетімен ғылыми ой 

қорытындыларын жасай алуға жетелеу. 

3.Жауапкершілікке, тиянақтылыққа, еңбекқорлыққа 

тәрбиелеу. 

Сабақ түрі: аралас 

Сабақ әдісі: баяндау, сұрақ-жауап, көрсетілімдер. 

Техникалық оқыту құралдары: компьютер, 

видеопроектор, экран 

Құрал-жабдықтар: аквариум, суы бар ыдыс, Архимед 

күші, таразы. 

Демонстрациялық көрсетілімдер. 

Сабақ барысы: 

І. Ұйымдастыру кезеңі. 

Сабағымызды бастамас бұрын, мен сендердің 

әрбіреуінің бүгінгі сабағымыздың жақсы өтуіне үлес 

қосуларыңды сұраймын. 

Жай ғана өздеріңді еркін ұстап мын сөзді іштеріннен 

қайталаңдар "Мен физика сабағында отырмын, басқа 

ештенкені ойламаймын", жақсы енді физика сбағамызды 

бастайық. 

ІІ. Үй тапсырмасы бойынша сұрақтар: "Физикалық 

лото" 

1. Қандай қысым гидравликалық деп 

аталады? 

2. паскаль заңының 

тұжырымда-масы қандай ? 

3. Ыдыс түбіндегі қысымды 

қалай анықтаймыз? 

4. Қай формулада ыдыс түбіндегі қысымды 

анықтаймыз? 

5.Атмосфералық ауа қысымынан жоғары немесе 

төмен болатын қысымды өлшеуге арналған құралдар 

қалай аталады? 

6.Манометрлердің жұмыс істеу принципі қандай заңға 

негізделген? 

7.Ашық сұйықтық манометр қалай жасалған және 

қалай жұмыс істейді? 

ІІІ. Жаңа сабақ 

Мотивациялық қадам(проблемалық жағдаят) 

Адам қоршаған орта, табиғат туралы ойлауға және 

оның алдында тұрған жұмбақты шешуге тырысты. 

Алдымен адам табиғатты жанды деп есептеді, кейіннен 

олар айналадағы барлық қозғалыс бір заңдылыққа 

бағынатының түсінді.Сендер әрине күнделікті әртүрлі 

физикалық көрністермен кездесесіңдер. 

Тәжірибе:" неге бір жұмыртқа су бетінде қалқып 

жүредеі, ал басқасы батып кетеді?" 

(мұғалімнің столында 2 стакан су бар, таза су және 

тұзды су) 

Балалар қойылған сұраққа жауап береді.Олай болса, 

неге мұндай көрініс болатының, ненің әсерінен 

болатының білуіміз керек. Жаңа материалды өту үшін 

"доп" туралы видео көрсетіледі. Сұрақ: не себепті бұлай 

болып тұр, допты біреу ұстап тұр ма? Иә, бұл күш кері 

итеруші күш немесе Архимед күші деп аталады. Бүгінгі 

өтетін тақырыбымыз "Архимед күші". 

Цилиндрге ығыстырушы күш әсер ете ме екенін тексеру 

үшін, цилиндрді динамометрге іліп, динамометрдің 

көрсеткішін жазып аламыз. Содан кейін цилиндрді сол 

тұрған күйінде суға батырамыз да, динамометрдің 

кқрсетуін жазып аламыз. Екі жағдайдағы динамометр 

көрсеткішін салыстырамыз. Тәжірибе жасалады. Не 

байқадыңдар: 

52



Цилиндрді суға салғанда динамометрдің көрсетуі кемиді. Су салынған кез келген денеге ығыстырушы күш әсер 

етеді. 

Сұйықтықта тұрған денеге әсер ететін ығыстырушы күш жоғары қарай бағытталған. 

Жаңа тақырыпты меңгерту тапсырмалары: 

"Физикалық эстафета" 

Есептер шығару: 

1.Кірпіш ауада 30 Н, ал суда - 

10 Н. Осы кірпіштердің архимед 

күші неге тең? 

2. Суға салынған крпішке кері итеруші күш 20 Н. Кірпіш көлемі неге тең? 

VII. Бағалау. 

VIII. Үйге тапсырма 

53


Д Л Я 

З А М Е Т О К 

54

Қ Ұ Р М Е Т Т І Ә Р І П Т Е С Т Е Р ! 


"ERUDIT" білім беру-ғылыми орталығы ғалымдар мен педагогтерден "Еуразия білімі. Eurasian education. 

Евразийское образование" халықаралық ғылыми-әдістемелік журналына (Қазақстан 

Республикасының инвестициялар мен экономикалық даму министрлігі берген мерзімді баспасөз 

басылымын есепке қою туралы №14770-Ж куәлігі) жариялауға жұмыстар қабылдауды жалғастырады. 

Мерзімді баспасөз басылымы айына бір рет қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде жарық көреді. Журнал 

жарияланымдарының тақырыптық бағыттары - ғылыми-әдістемелік, педагогикалық, ақпараттық-жарнамалық (білім 

беру мекемелері үшін). 

Журналдың таралу аймағы - Қазақстан Республикасы, ТМД елдері, таяу және алыс шет елдері. 

Журналға Қазақстан, Евразиялық экономикалық қауымдастық елдері, ТМД, Грузия, Украина, Түркия, Қытай және 

Евроодақ елдері ғалымдарының, ізденушілердің, докторанттардың, магистранттардың, мұғалімдер мен 

оқытушылардың, әдіскерлердің, білім беру ұйымдарының жетекшілері мен қызметкерлерінің ғылыми зерттеулері, 

мақалалары, сабақ жоспарлары, ғылыми жобалары және басқа да ғылыми-әдістемелік жұмыстары жарияланады. 

Журналға жариялауға келесі бағыттар бойынша ғылыми зерттеу еңбектері, очерктер мен әдістемелік жұмыстар, 

сабақ жоспарлары қабылданады: 

Жаратылыстану ғылымдары; 

Гуманитарлық ғылымдар; 

Әлеуметтік ғылымдар; 

Техникалық ғылымдар; 

Экономикалық ғылымдар; 

Педагогикалық ғылымдар; 

Білім беру мәселелері. 

Бір автордан журналдың бір санына екі жұмыстан артық қабылданбайды. Ұжымдық авторлықта жазылған 

жұмыстар жеке жұмыстармен қатар қабылданады. Бір жұмыстың авторларының саны 5-тен аспауы тиіс. 

ЖУРНАЛДА ЖАРИЯЛАНАТЫН ЖҰМЫСТАРҒА ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР: 

Жұмыс мәтіні 2 беттен кем болмауы тиіс және 10 (он) беттен аспауы керек, жол арасы 1,0 интервалымен Microsoft 

Word редакторында, жиектері - сол жағынан 3 см, жоғары және төменгі жағынан 2 см, оң жағынан 1,5 см болатын 

А4 форматындағы стандартты бетте Times New Roman қарпімен 14-ші шрифтпен терілуі керек, жұмыстың әрбір 

абзацы жаңа жолдан 1 см шегініспен жазылады. Жол ортасынан автор(лар)-дың тегі, аты-жөні (толығымен) қою 

шрифтпен жазылады. Келесі жолға автордың жұмыс (оқу) орнының толық атауы мен лауазымы, ғылыми атақдәрежесі 

жазылады. Бұдан соң жол ортасынан мақала тақырыбы қою шрифтпен жазылады. Бір интервалдан кейін 

жаңа жолдан мақала мәтіні жазылады, пайдаланылған әдебиеттер тізімі еңбекте көрсетілген тәртібіне сәйкес, 

мақаланың соңында жазылады. Мәтінде сілтеме берілген әдебиеттер тік жақшаның ішінде, әдебиеттер тізіміндегі 

нөміріне сәйкес көрсетіледі. Дәйектеме (цитата) қолданылған жағдайда міндетті түрде түпнұсқаның беті көрсетіледі 

(мысалы, [1, 256]). Барлық суреттер, таблицалар, диаграммалар, формулалар мен басқа да көрнекілік суреттемелер 

компьютерлік редакторларда жасалып, мақалада сілтеме берілген ретпен көрсетілуі тиіс. Егер мақала қазақ, орыс 

және ағылшын тілдерінен бөлек, басқа тілде жазылған жағдайда, мақалаға ағылшын не қазақ (орыс) тілінде жазылған 

қысқаша аннотация берілуі керек. 

Редакция алқасы жинақтың тақырыбына сәйкес келмейтін, жоғарыда көрсетілген ережелерге сай емес және 

мазмұны жағынан Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына қайшы келетін материалдарды 

қабылдамауға құқылы. 

Журналға енетін ғылыми-әдістемелік жұмыстар электронды нұсқада, автордың байланыс телефондарын көрсете 

отырып, eruditgroup@gmail.com электронды поштасына жіберіледі. 

Жұмыспен бірге авторлар өздерінің электронды нұсқадағы фотосуреттерін жіберуі керек (JPEG форматындағы 

сканерден өткізілген фотосурет көшірмелері де қабылданады). Фотосурет 5х6 форматындағы портреттік фото түрінде 

түсірілуі керек, егер мақала авторлары 3 (үш) не одан көп адам болса, біртекті ашық фонда түсірілген бір ұжымдық 

фотосурет қабылданады. Сапасы төмен немесе автордың бет-әлпеті көрінбейтін фотосуреттер қабылданбайды. 

Журнал санына жұмысы жарияланған әрбір авторға редакция алқасы жұмысының жарияланғандығы туралы 

сертификат береді. 

Журналға мақала жариялау жөніндегі барлық 

сұрақтар бойынша "ERUDIT" білім беру-ғылыми орталығына 

келесі телефон номерлері бойынша хабарласа аласыздар: 

8 (7222) 56-25-25, +77076594160 (Азамат Азатов), +77778543577 (Арафат Мамырбеков) 

e-mail: eruditgroup@gmail.com 

Редакцияның мекенжайы: 

071400 Семей қаласы, Уранхаев көшесі, 45/3 

55


D E A R C O L L E A G U E S ! 

Educational and scientific center "Erudit" continues accepting works of scientists and educators for publication 

in international scientific journal "Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование" (certificate on 

registration of a periodical printed publication №14770-F from 11.14.2014, issued by the Ministry of Investment 

and Development of the Republic of Kazakhstan) 

Periodical edition is published once a month in the Kazakh, Russian and English. Thematic focus of the journal publications 

is scientific, methodical, educational and informational and advertising (for educational and scientific institutions). 

Area of journal's distribution - the Republic of Kazakhstan, CIS countries, near and far abroad. 

The journal publishes scientific research articles, methodological developments and projects of scientists, competitors, 

doctoral, masters, teachers - teachers, trainers, managers and employees of institutions of Education and Science of 

Kazakhstan, the Eurasian Economic Community, the CIS, Ukraine, Georgia, Turkey, China and the European Union. 

Works accepted for publication in the journal - scientific, methodological articles, studies, essays, lesson development, 

written in Kazakh, Russian, English and other languages in the following areas: 

Natural Sciences; 

Humanitarian sciences; 

Social Sciences; 

Technical sciences; 

Economic sciences; 

Pedagogical sciences; 

Issues of The Education. 

Each author may submit no more than two works in one issue of the journal. Works written in collaboration are accepted 

together with the author's works. The number of authors should not exceed 5 people. 

REQUIREMENTS FOR FORMATTING OF PAPERS PUBLISHED IN THE JOURNAL: 

The text of the work should be at least 2 (two) and no more than ten (10) pages, typed in Microsoft Word in Times New 

Roman 12 pin, with a single line spacing, on a standard A4 page with a border around the edges - to the left - 3 cm, right 

- 1,5 cm, top and bottom of the page 2 cm, with indention of 1 cm. From the middle of the page in bold indicate the 

author's name (in full), the name of his place of work (study), position and regalia. Job title is written in a middle of the 

page in bold. The text of the work is written after the title with a single-spaced interval. The list of references is written in 

the end. Literature is specified in the order mentioned in the text of the paper, in the case of quotations necessarily in 

square brackets indicate the source page (example: [1, 256]). All drawings, maps, photographs, tables, charts, formulas, 

other Illustrations and inserts are recommended to perform using computer editors and post the article as they are 

mentioned. If the work is written in a language other than Kazakh, Russian and English, the work should include a brief 

abstract, written in English or Russian (Kazakh) language. 

The Editorial Board has the right to refuse to publish works that do not meet the content requirements of the subject of 

the journal and to the design of the works, as well as that works, which are contrary to the content of the current legislation 

of the Republic of Kazakhstan. 

Work for publication in the international scientific and methodological, pedagogical journal "Еуразия білімі. Eurasian 

education. Евразийское образование" are accepted in electronic form with contact information of the author (s) by e- 

mail eruditgroup@gmail.com. 

Together with the work of the authors should make their photos in electronic form (scanned copy of the photos is 

allowed in the format JPEG). Photo of the author must be of good quality, made in the form of portrait photography 5x6, 

if the authors of three (3) or more persons, is accepted to send one collective picture taken against a plain, light background. 

Low quality photos, as well as those where can not distinguish the faces of the authors, not accepted for publication. 

All authors will receive a certificate of confirmation of the publication of their work in the international scientific journal 

"Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование" 

On all matters concerning the publication of papers in the journal 

"Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование" 

please contact the Educational Research Centre 

" ERUDIT "by phone: 

8 (7222) 56-25-25, +77076594160 (Azamat Azat), +77778543577 (Arafat Mamyrbekov) 


Editorial Office Address: 

45/3 Uranhayev St., Semey, 071400 

56


У В А Ж А Е М Ы Е К О Л Л Е Г И ! 

Образовательно-научный центр "Erudit" продолжает прием работ ученых и педагогов для публикации 

в международном научно-методическом журнале "Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское 

образование" (свидетельство о постановке на учет периодического печатного издания №14770-Ж от 

14.11.2014 г. выдано Министерством по инвестициям и развитию Республики Казахстан) 

Периодическое издание выходит один раз в месяц на казахском, русском и английском языках. Тематическая 

направленность публикаций журнала - научная, методическая, педагогическая и информационно-рекламная (для 

учреждений образования и науки). 

Территория распространения журнала - Республика Казахстан, страны СНГ, ближнее и дальнее зарубежье. 

Журнал публикует научные изыскания, статьи, методические разработки и проекты ученых, соискателей, 

докторантов, магистрантов, педагогов - преподавателей, учителей, методистов, руководителей и работников 

учреждений образования и науки Казахстана, стран Евразийского экономического содружества, СНГ, Украины, 

Грузии, Турции, Китая и стран Евросоюза. 

К публикации в журнале принимаются работы - научные, методические статьи, исследования, очерки, разработки 

уроков, написанные на казахском, русском, английском и других языках, по следующим направлениям: 

Естественные науки; 

Гуманитарные науки; 

Социальные науки; 

Технические науки; 

Экономические науки; 

Педагогические науки; 

Вопросы образования. 

От одного автора принимается не двух работ в один номер журнала. Труды, написанные в соавторстве, 

принимаются наряду с авторскими работами. Количество авторов одной статьи не должно превышать 5-ти человек. 

ТРЕБОВАНИЯ К ОФОРМЛЕНИЮ РАБОТ, ПУБЛИКУЕМЫХ В ЖУРНАЛЕ: 

Текст работы должен быть не менее 2 (двух) и не более 10 (десяти) страниц, набранных в редакторе Microsoft 

Word шрифтом Times New Roman 12-го кегля, с единичным интервалом между строк, на стандартной странице 

формата А4 с полями по краям - слева - 3 см, справа - 1,5 см, вверху и внизу страницы по 2 см, с абзацными 

отступами в 1 см. С середины страницы жирным шрифтом указываются ФИО автора (полностью), наименования 

его места работы (учебы), должность и регалии. Заголовок работы пишется с середины страницы жирным шрифтом. 

После заголовка через один интервал пишется непосредственный текст работы, в конце указывается список 

использованной литературы. Литература указывается в порядке упоминания в тексте работы, в случае 

использования цитат, в обязательном порядке в прямых скобках указывается страница первоисточника (пример: 

[1, 256]). Все рисунки, карты, фотографии, таблицы, диаграммы, формулы пр. иллюстрации и вставки рекомендуется 

выполнять с помощью компьютерных редакторов и размещать в статье по мере их упоминания. В случае, если 

работа написана на ином языке, кроме казахского, русского и английского, к работе прилагается краткая аннотация, 

написанная на английском или русском (казахском) языке. 

Редакционная коллегия вправе отказать в публикации работ, не соответствующих по содержанию тематике 

журнала и требованиям к оформлению работ, а также противоречащих по содержанию действующему 

законодательству Республики Казахстан. 

Работы к публикации в международном научно-методическом, педагогическом журнале "Еуразия білімі. Eurasian 

education. Евразийское образование" принимаются в электронном виде с указанием контактных данных 

автора(-ов) на электронный адрес eruditgroup@gmail.com. 

Вместе с работой авторы должны приложить свои фотографии в электронном варианте (допускается 

сканированная копия фотографии в формате JPEG). Фотография автора должна быть хорошего качества, 

выполненной в виде портретной фотографии 5х6, в случае, если авторов 3 (три) и более человек, принимается 

одна коллективная фотография, сделанная на однотонном, светлом фоне. Фотографии низкого качества, а также 

те, на которых нельзя различить лица авторов, к публикации не принимаются. 

Все авторы, получают сертификаты-подтверждения о публикации их работы в международном научнометодическом 

журнале "Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование". 

По всем вопросам, относительно публикации работ в журнале "Еуразия білімі. Eurasian education. 

Евразийское образование" обращайтесь в Образовательно-научный центр "ERUDIT" по телефонам: 

8 (7222) 56-25-25, +77076594160 (Азамат Азатов), +77778543577 (Арафат Мамырбеков) 


Адрес редакции: 

071400, г.Семей, ул.Уранхаева, 45/3 

57


Жауапты редактор / Ответственный редактор / Executive editor 

Azamat Azatov 

Дизайн және компьютерлік беттеу / Дизайн и компьютерная верстка / 

Design and Desktop Publishing 

Didar Kambarova 

Басуға жіберілді / Подписано в печать / Signed into Print: 

25.07.2017 

Пішіні / Формат / Format 

60х84 1/8 

Тираж / Copies 

100 дана / экземпляров / number 

Тапсырыс / Заказ / Order No 

4445 

Авторлардың пікірлері редакция көзқарасын білдірмейді. 

Мнение авторов публикаций не всегда отражает мнение редакции журнала. 

Opinion of publishing author not always reflect the opinion of the publisher. 

Журнал материалдарын қолданған жағдайда, журналға сілтеме беру міндетті. 

При использовании материалов ссылка на журнал обязательна. 

While using materials reference to the journal is obligatory. 

Редакцияның мекенжайы / Адрес редакции / The editorial office address 

0 7 1 4 0 0 

Семей қаласы, Уранхаев көшесі 45, 2 қабат, 3 кеңсе. 

г. Семей, ул. Уранхаева, 45, 2 этаж, офис 3. 

Semey, Uranhayev Street 45, 2nd floor, office 3. 

Тел/Tel: + 7 (7222) 56 25 25 


Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігінің Байланыс, 

ақпараттандыру және ақпарат комитетінде 24.11.2014 ж. есепке қойылып, 

№14770-Ж куәлігі берілген 

Свидетельство о постановке на учет выдано Комитетом связи, 

информатизации и информации Министерства по инвестициям 

и развитию Республики Казахстан 

№14770-Ж от 24.11.2014 г. 

Registered in The Ministry of Investment and Development of the Republic of Kazakhstan, 

Communication, Information and Information Committee 24.11.2014. Certificate No. 14770-Ж 

Басылды / Напечатано в / Journal is published 

"ImPress" баспасы / Издательство "ImPress" / Publishing house "ImPress" 

071400 Семей қаласы, Найманбаев к-сі, 163, 2 офис 

г. Семей, ул. Найманбаева, 163, офис 2 

Semey, Naimanbayev Street, 163, office 2 

Тел/Tel: + 7 (7222) 56 04 56 

58

98 

¹7 (7) 2015

Eurasian education №6 2017

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?