Warszawabo i Stockholm Warszawianka w ... - Suecia Polonia

More documents

Recommendations

Info

En belevad, godmodig och något gråsprängd herre med knappt hörbar lwowsk accent undervisade i filosofi vid Stockholms universitet. Ingen skulle komma på tanken att han är samme slyngel som i sina tidiga tonår utgjorde ett utmärkt chefsämne för smugglar-maffian. Alexander Orlowski, har verkligen en ovanlig livshistoria, som kunde ha varit ovanligt lämplig att filma. I polska kretsar i Stockholm går det rykten om att det är just han som var förebilden till hjälten i Agnieszka Hollands film Europa, Europa. Faktum är att under krigstillståndet (i Polen 1981) dök den kända regissören upp i filosofens vackra bostad på Vikingagatan i Stockholm. När man tog ett glas i goda vänners lag uppehöll man sig en stund vid värdens öden under ockupationen. Agnieszka Holland visade dock inget större intresse och fnös något om opportunism. − Jag brydde mig inte om det och avbröt berättelsen, särskilt som alla då var starkt påverkade av de aktuella händelserna i Polen, minns Alexander. Agnieszka brottades med tanken på om hon skulle stanna i Sverige eller söka asyl i Frankrike. Idéen till filmen Europa, Europa som hon senare gjorde kom sannolikt till denna kväll. Den var kontroversiell, framför allt för att den skildrade en judisk pojkes öden på ett okonventionellt sätt. Först i Hitlerjugends uniform, senare i soldatkläder smugglade han sig igenom historien. Likt en vindflöjel som vänds av händelsernas vind förlorade han på vägen sin identitet. Konformist, kappvändare, en viljelös Zelig ?… Trots att huvudpersonens och Alexanders levnadsöden sammanfaller på ett ganska ytligt sätt, går det dock inte att förneka att det finns en likhet, med den skillnaden att Alexander byter namn, yrken, uniformer och identitetshandlingar med glimten i ögat. Som en skådespelare förkroppsligar han olika roller, klär ut sig för att rädda sitt skinn, samtidigt som han aktar sig för att inte tappa bort sig själv, för att behålla sin identitet. När man bara är 15 år vet man ju inte ännu vem man är, vad som är en mask eller det äkta ansiktet, vad som Między Lublinem a Lizboną – ciąg dalszy ➔ ❘ Mellan Lublin och Lissabon – fortsättning ➔ betsreglerna. Kalmarunionen, det senmedeltida Nordeuropas största politiska framgång, skulle fortleva till 1523. Omedelbart efter dess tillkomst började Kalmarunionen interagera med den polsk-litauiska unionen. De två nya politiska formationerna fick avgörande betydelse för den politiska jämvikten i Östersjöregionen. 1398, medan Margareta fortfarande stred om Sverige, intog Tyska orden Gotland. Det var det pris som Kalmarunionens medlemsstater fick betala för erkännandet. 1403 ville danskarna få Gotland tillbaka. Ordensriddarna, som fruktade ett krig på två fronter, drog sig tillbaka från Dobrzynlänet som de hade försökt slita från Polen. 1408 beslöt de att inleda ett krig mot den polsklitauiska unionen i syfte att en gång för alltid reducera Polen till en vasallstat. Därför avstod de Gotland till Margareta för att undvika ett tvåfrontskrig. Även en enda front visade sig dock vara dem övermäktig. 1410 års kampanj tog slut i juli med slaget vid Grunwald. Slaget blev förödande för ordensstaten och ledde till en betydande försvagning av dess militära makt. Tyska orden skulle under ytterligare 100 år upprätthålla ag- ☛ fort. sid. 19 18 Kiedy byłem chłopakiem wydawało mi się, że zawdzięczam to sprytowi. Z czasem pewność siebie minęła i zacząlem sobie uświadamiać, jak wiele jestem winien zbiegowi sprzyjających przypadków. Mojemu prywatnemu Aniołowi Stróżowi, który zawsze, w najbardziej odpowiednim momencie, pojawiał się i interweniował... Nobliwy, szpakowaty pan o pogodnym usposobieniu i ledwo uchwytnym lwowskim akcencie wykładał do niedawna filozofię na Uniwersytecie Sztokholmskim. Nikt nawet nie domyślał się w nim tamtego trzynastoletniego baciara, który był doskonałym materiałem na szefa przemytniczej mafii. Historia życia Aleksandra Orłowskiego doskonale nadaje się do sfilmowania. W środowisku sztokholmskiej Polonii usłyszałem nawet, że to właśnie on był prototypem bohatera filmu Agnieszki Holland Europa, Europa. Istotnie, w roku stanu wojennego reżyserka pojawiła się w mieszkaniu filozofa przy ulicy Vikingagatan w Sztokholmie. Przy kieliszku w gronie zaprzyjaźnionych osób rozmowa zatrzymała się przez chwilę na okupacyjnych losach gospodarza. Agnieszka Holland nie wykazała jednak większego dla nich zrozumienia, a jedynie przychnęła coś na temat oportunizmu... – Machnąłem na to ręką i urwałem opowiadanie, wspominał Aleksander. Tym bardziej, że wszyscy byli pod silnym wrażeniem aktualnej sytuacji w Polsce. Agnieszka Holland biła się z myślami, czy pozostać w Szwecji, czy wybrać azyl we Francji. Jej późniejszy film Europa, Europa, którego pomysł zrodził się prawdopodobnie tamtego wieczoru, wzbudził sporo kontrowersji. Przede wszystkim niekonwencjonalnym ujęciem losów żydowskiego chłopca. Najpierw w mundurze Hitlerjugend, innym razem w sołdackich drelichach przeszmuglował się przez historię. Tracąc po drodze swą tożsamość stał się podobny do kurka na wieży obracanaego wiatrem dziejów. Konformista, koniunkturalista, bezwolny Zelig?... Jakkolwiek zbieżność życiorysu Aleksandra z biografią bohatera tej opowieści wydaje się powierzchowna, nie da się trzech państw. W dokumencie programowym unii kalmarskiej określono elekcyjność tronu i zasady współpracy państw w niej uczestniczących. Unia kalmarska, największe polityczne osiągnięcie Europy Północnej późnego średniowiecza przetrwała do 1523 r. Zaraz po zawarciu Unii w Kalmarze, dwa nowe organizmy polityczne nad Bałtykiem (ten drugi to unia polsko-litewska) zaczęły na siebie oddziaływać i stały się najważniejszymi elementami równowagi politycznej w regionie. W 1398 r., jeszcze w trakcie walk Małgorzaty o Szwecję, Krzyżacy zajęli Gotlandię. Była to cena, jaką państwa unii kalmarskiej musiały zapłacić za uznanie. W 1403 r. Duńczycy chcieli odzyskać Gotlandię. Krzyżacy, obawiając się walki na dwa fronty, wycofali się z ziemi dobrzyńskiej, o którą toczyli cały czas wojnę podjazdową z Polską. W roku 1408 Krzyżacy postanowili rozpocząć wojnę z unią polsko-litewską, aby raz na zawsze zwasalizować Polskę. Oddali więc Małgorzacie Gotlandię, obawiając się wojny na dwa fronty. Jednak nie wytrzymali trudów i jednego frontu. Kampania wojenna ☛ cd. str. 19
ukryć, że istnieje. Z tą jednak różnicą, że Aleksander zmienia nazwiska i zawody, mundury i dowody osobiste jakby z przymrużeniem oka. Jak aktor wciela się w swe kolejne role i przebrania po to, by ratować własną skórę, a przy tym nie zatracić się, ocalić tożsamość. Chociaż, kiedy się ma 15 lat – nie wiadomo jeszcze jeszcze, kim się jest naprawdę, co bywa maską a co prawdziwą twarzą, co – teatrem gestów na użytek zewnętrzny, a co – prawdziwym przeżyciem. Jakimś szóstym zmysłem on potrafił to rozróżnić... Dzieciństwo Opowieść o Aleksandrze Orłowskim najprościej byłoby zacząć od 1942 roku i jego ucieczki z obozu w Janowie (koło Lwowa) skąd Żydów wywożono do obozów zagłady. Miał 15 lat. Do dzisiaj nie może pojąc, jak, na oczach niemieckiej eskort – dał nogę. Jednak zarówno ta ucieczka jak i wiele późniejszych wydarzeń domaga się cofnięcia się w głąb dzieciństwa naszego bohatera. Tam bowiem ukształtowało się wiele cech jego osobowości. Skrytość i samodzielność, umiejętność dystanowania się od otoczenia, i podejmowania ryzyka czy wreszcie genialny refleks, który przy zdolności zachowania zimnej krwi decydował o szczęśliwym finale wielu życiowych opresji. Z rodzinnego Lwowa wyniósł wspomnienia licznych śladów przeszłości szczególnie z czasów Monarchii Austro-Węgierskiej. Tamtejszy, niezwykle intensywny rytm życia narzucała wielonarodowa mieszanka ludności: Polacy, Ukraińcy, Ormianie, trochę Niemców i przede wszystkim mniejszość żydowska, z której się wywodził. Zrzeszała ona 30% wszystkich mieszkańców miasta, w sumie kilkaset tysięcy ludzi. Ojciec był kapelusznikiem. Pochodził z dość biednej rzemieślniczej rodziny. Matka zaś ze środowiska zamożnego mieszczaństwa. W jej rodzinie byli adwokaci, właściciele sklepów i małych fabryczek. We wczesnym dzieciństwie Olka, babcia wspólnie z matką prowadziły sklep z towarami kolonialnymi. Mieszkali w tym samym budynku, nad sklepem do cza- Między Lublinem a Lizboną – ciąg dalszy ➔ ❘ Mellan Lublin och Lissabon – fortsättning ➔ w 1410 r. zakończyła się dla Krzyżaków w lipcu bitwą pod Grunwaldem. Bitwa była klęską państwa zakonnego i doprowadziła do znacznego osłabienia jego potęgi militarnej. Krzyżacy jeszcze przez 100 lat próbowali działań agresywnych wobec unii polsko-litewskiej, ale wojny te były w istocie już tylko obroną swojego terytorium, które stopniowo tracili. Data bitwy pod Grunwaldem, 1410, stała się zaś, dla wszystkich Polaków, najlepiej rozpoznawalną datą w historii Polski. Po Grunwaldzie na południowym brzegu Bałtyku zaczęło dominować unijne państwo polsko-litewskie. Sojusz między dwoma państwami unijnymi, jednym na południu a drugim na północy Bałtyku, mającymi przynajmniej jednego wspólnego przeciwnika w postaci Zakonu Krzyżackiego, wydawał się sprawą naturalną. Strona polska, w 1418 r., proponowała zjazd trzech władców: Jagiełły, Eryka oraz Króla Rzymskiego Zygmunta Luksemburskiego, w Poznaniu wiosną 1419 r.. Przymierze miało być skierowane przeciw państwu zakonnemu, rozważano nawet przeniesienie Krzyżaków na Rodos. ☛ cd. str.20 19 är ett spel eller äkta upplevelse. På något sätt med hjälp av sitt sjätte sinne lyckades dock Alexander skilja dessa åt. Barndomen Det skulle vara lättast att börja berättelsen om Alexander Orlowskis öden med året 1942 och hans flykt från Janowlägret i närheten av Lwow, varifrån man transporterade judar till förintelseläger. Han var 15 år och än idag kan han inte förstå hur det kom sig att han kunde fly mitt framför ögonen på Sonderdienstvakterna. Men både denna flykt och en hel del av de följande händelserna föranleder att man går tillbaka till hans tidiga barndom. Det var då många av hans karaktärsdrag tog form, förtegenhet och självständighet, förmåga att distansera sig från omgivningarna, att ta risker och att dessutom kunna hålla huvudet kallt, ledde till att många av livets trångmål slutade lyckligt. Från sin barndoms Lwow fick han med sig många intryck, särskilt från Österrike-Ungerns monarki tid. Denna period präglades av intensiv livsrytm bland den mångkulturella befolkningen som bestod av polacker, ukrainare, armenier, ett fåtal tyskar och framförallt den judiska minoriteten från vilken han själv härstammade. Den uppgick till en inte obetydlig summa på några hundra tusen, vilket var ca 30 procent av stadens invånare. Fadern var hattmakare och kom från en ganska fattig hantverkarfamilj. Modern var dock från välbärgad borgarklass. I hennes familj fanns det advokater, affärsinnehavare och småföretagare. Under hans tidiga barndom ledde hans mormor tillsammans med modern en affär med kolonialvaror. Fram till hans yngsta systers födelse bodde de i samma hus, ovanpå affären. Modern gick bort i barnsäng och barnaskaran blev uppdelad. Alexander som var fem år hamnade hos den fattigare delen av släkten, den äldre systern hos en moster och den yngsta fick ammas hos en familj på landet. Alexander fick bo hos en faster i ett litet rum där det redan bodde fyra personer och där också farbroderns skräddarverkstad var inhyst, där gressivt tryck mot den polsk-litauiska unionen men dessa krig gick i slutändan ut på att skydda sitt eget krympande territorium. 1410, årtalet för slaget vid Grunwald, blev det mest kända datumet i Polens historia. Den polsk-litauiska unionsstaten kom efter Grunwald att dominera den södra Östersjökusten. En pakt mellan de två unionsstaterna, den ena söder om Östersjön och den andra i norr med Tyska orden som gemensam utmanare, föreföll självklar. Den polska sidan föreslog 1418 att de tre potentaterna Jagiello, Erik och romerske kungen Sigismund av Luxemburg skulle mötas i Poznan våren 1419. Alliansen skulle vara riktad mot ordensstaten, man övervägde t.o.m. möjligheten att förflytta ordensbröderna till Rhodos. Mötet blev inte av men året därpå anlände Eriks sändebud med svaret på den polske kungens förslag. Man ingick en pakt med udden riktad mot Brandenburg och Tyska orden, som förpliktigade parterna till ömsesidig hjälp, militärt samarbete och delning av krigsbytet. Man var mån om att understryka paktens varaktiga karaktär. ☛ fort. sid.20
Page 1 and 2: 2 N≗2(28) 2009 årgång/rok VIII
Page 3 and 4: Foto: arrowfilms.co.uk Suecia Polon
Page 5 and 6: Szkic z dobrej dzielnicy To że nie
Page 7 and 8: Warszawianka w Sztokholmie Miasto p
Page 9 and 10: den tiden inte fanns på Europakart
Page 11 and 12: Moniuszko för ungdomar Fotoi: www.
Page 13 and 14: Men Marika som var medlem i sällsk
Page 15 and 16: till stånd. Senare, när hon minde
Page 17: Jozef Baran Foto: commons.wikimedia
Page 21 and 22: Kiedy ojciec ożenił się powtórn
Page 23 and 24: oddano mu puste mieszkanie niedalek
Page 25 and 26: Foto: arrowfilms.co.uk do zapalnicz
Page 27 and 28: przesłuchanie. Siedzieliśmy tam d
Page 29 and 30: Bogislav Erik Małgorzata, panując
Page 31 and 32: życie codzienne i artystyczne Y va
Page 33 and 34: Nanas krönika Nanafelieton Det bor

Warszawabo i Stockholm Warszawianka w ... - Suecia Polonia

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?