Ruhsal Travma ve Afetlerin Epidemiyolojik Özellikleri
Ruhsal Travma ve Afetlerin Epidemiyolojik Özellikleri
Ruhsal Travma ve Afetlerin Epidemiyolojik Özellikleri
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
RUHSAL TRAVMA VE İLİŞKİLİ<br />
BOZUKLUKLARDA PSİKOEĞİTİM<br />
Tamer Aker
<strong>Travma</strong><br />
• <strong>Travma</strong>tik olaylar kişinin yaşamını <strong>ve</strong>ya<br />
yaşamsal bütünlüğünü tehdit eden olaylardır.<br />
• Örnekler???
3 şekilde yaşanır;<br />
• Olay doğrudan kişinin başına gelir.<br />
• Kişi, bu tür olaylara tanık olur, olayı yaşayan<br />
insanlara yardım eder.<br />
• Bu tür bir olayın sevdiği bir kişinin başına<br />
geldiğini öğrenir.
<strong>Ruhsal</strong> <strong>Travma</strong><br />
Bir travmatik olay sırasında <strong>ve</strong>ya hemen<br />
sonrasında klişiler korku, dehşet, çaresizlik,<br />
utanç <strong>ve</strong> suçluluk gibi tepkiler <strong>ve</strong>rdiyse bu tür<br />
olaylar artık ruhsal açıdan travmatik olaylar ya<br />
da ruhsal travmatik olaylar olarak adlandırılır.
<strong>Travma</strong>tik Olayların Sınıflanması<br />
• İnsan elinden kasıtlı olarak çıkan olaylar,<br />
• Doğal afetler / olaylar,<br />
• Kazalar.<br />
3
Afet Tanımı I<br />
Belirli bir zaman dönemi içerisinde, tıp<br />
mesleğinin kapasite <strong>ve</strong> kaynakları ile<br />
olağandışı durumdan etkilenen <strong>ve</strong>ya sağlığı<br />
tehdit altında olan insanların gereksinimleri<br />
arasında akut <strong>ve</strong> öngörülemeyen bir<br />
dengesizlikliğin ortaya çıktığı olaylardır.
AFET TANIMI II<br />
• İnsanlar için fiziksel, ekonomik <strong>ve</strong> sosyal<br />
kayıplar doğuran, normal yaşamı <strong>ve</strong> insan<br />
faaliyetlerini durdurarak <strong>ve</strong>ya kesintiye<br />
uğratarak toplulukları etkileyen <strong>ve</strong> etkilenen<br />
topluluğun kendi imkân <strong>ve</strong> kaynaklarını<br />
kullanarak üstesinden gelemeyeceği, doğal,<br />
teknolojik <strong>ve</strong>ya insan kökenli olaylardır. Afet<br />
olayın kendisi değil, doğurduğu sonuçlardır.
Kökenlerine Göre Afet Sınıflaması<br />
• Doğal Afetler (Örn: deprem, sel, heyelan )<br />
• Teknolojik Afetler (Örn: nükleer patlamalar )<br />
• İnsan Kökenli Afetler (Örn: savaşlar, terör<br />
olayları )<br />
3
<strong>Ruhsal</strong> <strong>Travma</strong> <strong>ve</strong> <strong>Afetlerin</strong><br />
<strong>Epidemiyolojik</strong> <strong>Özellikleri</strong><br />
• <strong>Travma</strong>tik olaylar oldukça yaygın / çok sık<br />
yaşanır.<br />
– Doğru?<br />
– Yanlış?
<strong>Ruhsal</strong> <strong>Travma</strong> <strong>ve</strong> <strong>Afetlerin</strong><br />
<strong>Epidemiyolojik</strong> <strong>Özellikleri</strong><br />
• Afetler daha çok yoksul <strong>ve</strong> yoksunları<br />
etkilerler.<br />
– Doğru?<br />
– Yanlış?<br />
II
<strong>Ruhsal</strong> <strong>Travma</strong> <strong>ve</strong> <strong>Afetlerin</strong><br />
<strong>Epidemiyolojik</strong> <strong>Özellikleri</strong><br />
III<br />
• <strong>Ruhsal</strong> travmaya bağlı hastalıklar kadınlarda<br />
daha yaygındır.<br />
– Doğru?<br />
– Yanlış?
<strong>Ruhsal</strong> <strong>Travma</strong> <strong>ve</strong> <strong>Afetlerin</strong><br />
<strong>Epidemiyolojik</strong> <strong>Özellikleri</strong><br />
IV<br />
• <strong>Ruhsal</strong> travmalardan sonra ortaya çıkan<br />
hastalıklar çok yaygın olmaları nedeniyle<br />
önemli bir halk sağlığı sorunudur.<br />
• Marmara depremlerinden sonra bölgede<br />
yaygın oranda TSSB <strong>ve</strong> diğer ruhsal sorunlara<br />
rastlanmıştır.
RUHSAL TRAVMA<br />
VE PSİKİYATRİK HASTALIKLAR<br />
1. Akut stres tepkileri, ASB, Eşik altı TSSB, Akut<br />
TSSB, Kronik TSSB, Geç Başlangıçlı TSSB, DESNOS<br />
– Felaket sonrası kalıcı kişilik değişikliği –<br />
Karmaşık TSSB, <strong>Travma</strong>tik Yas<br />
2. Kişilik Bozuklukları, Majör Depresyon (MD),<br />
Diğer Anksiyete Bozuklukları, Diğer Duygudurum<br />
Bozuklukları, Somotoform Bozukluklar,<br />
Dissosiyatif Bozukluklar, Cinsel İşlev Bozuklukları,<br />
Uyku Bozuklukları, Ağrı Bozuklukları, Psikotik<br />
Bozukluklar
UNUTMAYIN;<br />
• Bu hastalıklar yaşanılan ruhsal travma <strong>ve</strong>ya<br />
afetten önce de var olabilirler.<br />
• <strong>Ruhsal</strong> travma <strong>ve</strong> afet bu hastalıklara ilişkin<br />
belirtilerin ortaya çıkmasını kolaylaştırmış<br />
olabilir.<br />
• <strong>Ruhsal</strong> travma <strong>ve</strong> afet bu hastalıkların<br />
kendilerinin ortaya çıkmasını kolaylaştırmış<br />
olabilir.
<strong>Ruhsal</strong> travma insan sağlığını<br />
bozar.
Risk Etkenleri<br />
HASTALIKLARIN ORTAYA ÇIKMASINI<br />
KOLAYLAŞTIRAN ETKENLER
<strong>Travma</strong> <strong>ve</strong> stres<br />
• <strong>Travma</strong>tik olayın şiddeti, özellikle yaşamı tehdit<br />
etmesi, fiziksel yaralanma <strong>ve</strong> kayıpların yoğunluğu<br />
• <strong>Travma</strong>tik olayın süregen olması<br />
• İnsan eliyle yaratılan travmatik olaylar<br />
• <strong>Travma</strong> sırasında yaşanılan belirtilerin niteliği <strong>ve</strong><br />
şiddeti<br />
• <strong>Travma</strong>ya karşı <strong>ve</strong>rilen öznel yanıtın şiddeti<br />
• Akut <strong>ve</strong>ya süregen ikincil stresler
• Kadın cinsiyet<br />
• Bekar, dul ya da boşanmış<br />
olmak<br />
• Çocuk ya da yaşlı olmak<br />
• Azınlık üyesi olmak<br />
• Yoksulluk <strong>ve</strong>ya düşük sosyoekonomik<br />
düzey<br />
• Düşük eğitim düzeyi<br />
Kişisel Özellikler<br />
• Kişisel <strong>ve</strong>ya ailesel<br />
psikiyatrik hastalık öyküsü<br />
• Çocukluk çağı ruhsal<br />
travmaları<br />
• Bazı kişilik özellikleri (içe<br />
dönüklük gibi)<br />
• İşlevsel olmayan başa çıkma<br />
çabaları
Çevresel Etkenler<br />
• Tıbbi, psikolojik <strong>ve</strong> sosyal yardım servislerine<br />
ulaşımın yetersizliği<br />
• Sosyal kaynakların <strong>ve</strong> desteğin azlığı<br />
• Az gelişmiş / gelişmekte olan bir ülkede<br />
yaşamak<br />
• Göçmen <strong>ve</strong>ya mülteci olmak
RUHSAL TRAVMA İLE İLİŞKİLİ<br />
HASTALIKLAR
<strong>Travma</strong> Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB)<br />
• TSSB tanısı koyabilmek için ilk ölçüt ruhsal<br />
açıdan travmatik bir olay yaşamanın<br />
gerekliliğidir.<br />
• TSSB belirtilerini 3 ana kümede toplanmak<br />
mümkündür;
Tanı İçin Gerekenler; <strong>Ruhsal</strong> <strong>Travma</strong><br />
<strong>ve</strong>…<br />
• <strong>Travma</strong>tik olayı yeniden yaşama<br />
• <strong>Travma</strong>ya eşlik etmiş uyaranlardan kaçınma<br />
<strong>ve</strong> genel tepki <strong>ve</strong>rme düzeyinde azalma<br />
(küntleşme)<br />
• Uyarılmışlık belirtileri
TRAVMATİK OLAYI YENİDEN YAŞAMA<br />
/ YENİDEN YAŞANTILAMA<br />
1. Zorlayıcı imge <strong>ve</strong>ya düşünceler<br />
2. Kabuslar<br />
3. Geriye dönüşler<br />
4. Hatırlatıcılar sırasında kaygı<br />
5. Hatırlatıcılar sırasında fizyolojik tepkiler
KAÇINMA – KÜNTLEŞME BELİRTİLERİ<br />
1. <strong>Travma</strong>tik olay ile ilgili düşünce <strong>ve</strong><br />
duygulardan kaçınmak<br />
2. <strong>Travma</strong>tik olayı hatırlatan, bu olaya <strong>ve</strong>ya<br />
olayın herhangi bir özelliğine benzeyen<br />
etkinlik, yer, durum, kişi, zaman gibi<br />
uyaranlardan kaçınma.<br />
3. <strong>Travma</strong>tik olayın önemli bir bölüm <strong>ve</strong>ya<br />
özelliğini hatırlayamama.
Kaçınma - KÜNTLEŞME<br />
4. Duygularını hissedememe, yaşayamama’,<br />
‘Taşlaşma’<br />
5. Daha önceden sevilen etkinliklere karşı ilgi<br />
kaybı<br />
6. İnsanlardan uzaklaşma ya da yabancılık<br />
duyma<br />
7. Mesleği, evliliği, çocukları ya da yaşam süresi<br />
ile ilişkili olumsuz duygular ya da geleceği<br />
kalmadığı duygusunu yaşama
UYARILMIŞLIK<br />
1. Uykuya dalmak <strong>ve</strong>ya uykuyu sürdürmekte<br />
güçlük<br />
2. Tetiktelik<br />
3. Çabuk irkilme<br />
4. Çabuk sinirlenme, öfke patlamaları<br />
5. Yoğunlaşmada güçlük
Akut Stres Bozukluğu<br />
<strong>Ruhsal</strong> travmatik yaşantıdan sonra iki ile 30<br />
gün arasında ortaya çıkıp kaybolan travmatik<br />
stres <strong>ve</strong> dissossiyasyon belirtileri ile<br />
tanımlanan hastalık.
Dissosiyatif Belirtiler<br />
1. Uyuşukluk, dalgınlık ya da duygusal<br />
tepkisizlik<br />
2. Çevrede olan bitenin farkına varmanın<br />
azalması<br />
3. Derealizasyon<br />
4. Depersonalizasyon<br />
5. Disosiyatif amnezi
• İnkar dönemi<br />
• Öfke dönemi<br />
<strong>Travma</strong>tik Yas<br />
Yasta ortak tepki / dönemler<br />
• Pazarlık dönemi<br />
• Çökkünlük / Depresyon dönemi<br />
• Kabullenme dönemi
<strong>Travma</strong>tik Yas Terimi<br />
Deprem , insan kaynaklı şiddet gibi travmatik<br />
yaşantılar sonucunda ölümün gerçekleşmesini<br />
takiben, travmatik stres fenomeni (görüngüsü)<br />
ile yas fenomeni arasındaki etkileşimden<br />
doğan kliniği tarif etmek için kullanılmaya<br />
başlanmıştır.
<strong>Travma</strong>tik yasın güçlüğü<br />
• Birey özlem duygusuyla kaybına, kaybıyla ilgili<br />
anılara doğru çekilirken, öte yandan, kaybın<br />
travma bileşeniyle ilişkili korku <strong>ve</strong> sıkıntı<br />
hissiyle kaybından <strong>ve</strong> anılarından uzaklaşma<br />
ihtiyacı hisseder. Böylelikle bu iki kuv<strong>ve</strong>t<br />
arasında sıkışan birey yasını tamamlamasını<br />
sağlayacak yas ödevlerini yerine<br />
getirememekte <strong>ve</strong> yas hali normal seyrini<br />
izleyemediği için sonlanamamakta <strong>ve</strong> devam<br />
etmektedir.
<strong>Travma</strong>tik Yas – <strong>Travma</strong>tik Stres<br />
Ayırıcı Tanısı<br />
• <strong>Travma</strong>tik yasta bir “ayrılık travması” söz konusu<br />
olduğu için öleni görmeye can atma <strong>ve</strong>ya arama<br />
gibi ayrılıkla ilişkili belirtiler gözlenir.<br />
• Kaçınma <strong>ve</strong> aşırı uyarılmışlık çok baskın belirtiler<br />
değildir.<br />
• <strong>Travma</strong>tik yasta travmatik olayın yeniden<br />
yaşanmasından çok ölenin olmaması sıkıntının<br />
kaynağıdır.<br />
• Aşırı uyarılmışlık belirtileri özellikle ölüyle, kayıpla<br />
ilişkili durumlarda ortaya çıkar
Biliş<br />
<strong>Travma</strong>tik Yas <strong>ve</strong> <strong>Travma</strong>tik Stres<br />
Duygudurum<br />
Bileşenleri<br />
YAS TRAVMA<br />
Odak ölende,<br />
ölenin imgesi<br />
Ölene hasret,<br />
ayrılma anksiyetesi<br />
Odak ölümde,<br />
dehşetin imgesi<br />
Gü<strong>ve</strong>ne hasret,<br />
tehlikenin<br />
anksiyetesi<br />
Davranış Öleni arama Tehlikeden korunma
KARMAŞIK TRAVMA SONRASI STRES<br />
BOZUKLUĞU<br />
Uzayan ya da süregiden travmalar, travmatik<br />
stres belirtilerinden daha farklı sorunların<br />
ortaya çıkmasına yol açar<br />
(Çocukluk çağında fiziksel <strong>ve</strong> cinsel istismar,<br />
işkence, ev içi şiddet, ensest, tecavüz,<br />
tutsaklık gibi süreğen <strong>ve</strong> insan eliyle<br />
oluşturulan travmatik olaylar)
kTSSB Belirtileri<br />
• Öfke kontrolünde zorluk, duygusal patlama ya da<br />
dengesizlikler<br />
• Amnezi, dissosiyasyon gibi bilinç <strong>ve</strong> dikkat değişiklikleri<br />
• Süreğen sorumluluk <strong>ve</strong> suçluluk duygusu, utanç<br />
• Gü<strong>ve</strong>nsizlik, yakınlık kuramama, toplumdan uzaklaşma<br />
• Tıbbi bir nedenle açıklanamayan somatik yakınmalar<br />
• Yaşamını <strong>ve</strong> dünyayı anlamlandırmada değişiklikler
Majör Depresyon<br />
• Majör Depresyon (MD) belirtileri ruhsal<br />
bozuklukların hemen hepsinde görülebildiği<br />
gibi travmalardan sonra da sık olarak ortaya<br />
çıkar.<br />
• TSSB’ye de en sık eşlik eden psikiyatrik durum<br />
MD’dir.
TRAVMATİK STRES HASTALIKLARINI<br />
AÇIKLAYAN KURAMLAR
Hazır <strong>ve</strong> Kültürel Korkular<br />
• İnsanların evrimsel ya da genetik olarak<br />
“hazırlandığı” bazı korkular vardır.<br />
• Toprağın yarılması<br />
• Kıyamet
Stres-Tepki Kuramı<br />
• İnsan beyni, yaşadığı<br />
travmatik olay <strong>ve</strong> ilişkili<br />
özellikleri, var olan<br />
bilişsel şemaları ile<br />
bütünleştirme<br />
eğilimindedir. Bir başka<br />
deyişle, yaşadığı bir<br />
olayı bir anlamda<br />
sindirmek ister.
Bunları bilselerdi…
Bu kadar kolay sindirebilirler<br />
miydi?
Korkuyu da anlamlandırmak <strong>ve</strong>ya<br />
sindirmek için çabalar dururuz…
Temel Varsayımlar<br />
Bireyin sahip olduğu temel varsayımlar üç ana<br />
grupta ele alınmaktadır: Dünyanın iyiliği,<br />
dünyanın anlamlılığı, benlik değeri.<br />
<strong>Travma</strong>tik olaylar bireyin bu varsayımlarını<br />
sarsarak, dünya <strong>ve</strong> kendisiyle ilgili olumlu<br />
inançlarını sorgulamasına; kendi<br />
incinebilirliğini fark etmesine neden<br />
olmaktadır
Binalar gibi temel inançlarımız da<br />
yıkılabilir…
Korku Koşullanması<br />
1. <strong>Travma</strong>tik yaşantı sırasında bulunan iç <strong>ve</strong> dış<br />
uyaranlar travmaya <strong>ve</strong>rilen aşırı yanıtın<br />
(korkunun) etkisiyle koşullu uyaranlar haline<br />
gelirler.<br />
2. Koşullu uyaranlarla karşılaşmak ise korku<br />
tepkisinin ortaya çıkmasına neden olur.
Koşulsuz Uyaran<br />
Deprem sarsıntısı<br />
İki Etkenli Kuram…<br />
EDİMSEL KOŞULLANMA<br />
Koşullu Uyaran A Yanıt Sonuç<br />
Yatak odası Korku, dehşet Yatak odasına<br />
çaresizlik girmekten kaçınma<br />
Koşullu Uyaran B<br />
Karanlık karanlıkta yalnız<br />
kalamama<br />
C, D, E gibi<br />
diğer koşullu uyaranlar<br />
KLASİK KOŞULLANMA
Bilişsel modele göre, anksiyete <strong>ve</strong> benzeri<br />
duygusal sorunlara uyumsuz <strong>ve</strong> gerçekci<br />
olmayan düşünme biçimleri neden olur.<br />
Tehdidin nasıl algılandığı, kestirilebilirliği <strong>ve</strong><br />
kontrol edilebilirliği gibi bilişsel değişkenlerin<br />
TSSB’nin gelişimi <strong>ve</strong> sürmesinde etkili olduğu<br />
düşünülür.
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme Kılavuzu<br />
I. <strong>Travma</strong>nın öğrenilmesi<br />
Güç olabilir yakınlık, gü<strong>ve</strong>n ilişkisi<br />
II. <strong>Travma</strong>tik stres belirtilerinin taranması<br />
Kabuslar, kaçınma davranışları Duygusal donukluk, irkilme<br />
III. Diğer belirtilerin araştırılması<br />
<strong>Travma</strong>tik stres, yas kTSSB, MD<br />
IV. Öykünün derinleştirilmesi <strong>ve</strong> risk etkenleri<br />
Bireye, travmaya, çevreye ait risk etkenleri
TRAVMATİK STRESE PSİKOLOJİK<br />
Genel ilkeler<br />
YAKLAŞIM<br />
• Gü<strong>ve</strong>n ilişkisi kurmak<br />
• Yakınlık göstermek, yakın olmak.<br />
• Anlamak, anlaşmak<br />
• Dinlemek, paylaşmak<br />
• Eğitimek, açıklamak<br />
• Yargılamamak
Psikolojik eğitim<br />
• Belirti <strong>ve</strong> hastalığı anlatmak, açıklamak<br />
• Belirtilerin neden-sonuç ilişkilerini kurmak,<br />
yaşadıklarını tanıtmak<br />
Amaç, kişileri mağdur konumundan kurtarıp<br />
bir felaket sonrası yaşamlarını yeni baştan<br />
düzenlemeye çalışan insanlar durumuna<br />
getirmektir.
Normalleştirme / Olağanlaştırma<br />
<strong>Ruhsal</strong> sorunlarının “olağanüstü bir duruma<br />
<strong>ve</strong>rilen olağan, anlaşılabilir tepkiler” olduğunu,<br />
birçok kişide görülebildiğini açıklamak, yalnız<br />
<strong>ve</strong> tek olmadığını belirtmek yararlıdır. Bunun<br />
bir zayıflık ya da eksiklikten kaynaklanmadığı,<br />
bu durumdaki insanlara yardım edilebildiği<br />
söylenebilir.
Başa çıkma yöntemleri<br />
Bugüne kadar sorunlarıyla nasıl başa çıktığını<br />
öğrenmek doktora, yapacağı öneriler<br />
konusunda yardımcı olabilir. İşlevsel başa<br />
çıkma yöntemlerini desteklemek, bazı<br />
yöntemlerle ilgili rehberlik yapmak gerekebilir.
Sorun çözmeye yönelik öneriler<br />
• <strong>Travma</strong>tik olaya (örn; afete) bağlı olarak ortaya<br />
çıkan evdeki hasar, yaşanılan mekandaki (örn;<br />
çadırkentteki) güçlükler, çocukların eğitimi gibi<br />
pek çok konuda travma mağdurlarının yaşadığı<br />
sorunlarla sağlıklı bir şekilde başa çıkabilmeleri<br />
için sorun çözmeye yönelik öneriler <strong>ve</strong>rilebilir.<br />
• Bunun için, bu kişilere destek <strong>ve</strong>ren uzmanın,<br />
sorunların çözümlerine ilişkin bilgi sahibi<br />
olması önemlidir.
Toplumsal paylaşımı desteklemek<br />
Kişiyi sorunlarını anlatmasına teşvik etmek,<br />
çok yakın olduğu kişilerle paylaşmasını<br />
önermek yararlıdır. Böylece yaşadığı acıyı,<br />
travmayı daha kolay kavraması <strong>ve</strong> sıkıntılarını<br />
belli bir miktar azaltması mümkün<br />
olabilecektir.
Gün içindeki sıkıntının azaltılmasına<br />
yönelik öneriler<br />
• Gevşeme<br />
• Nefes egzersizi<br />
• Olumlu düşünme / telkin<br />
• Girişkenlik eğitimi<br />
• Düşünce durdurma<br />
Yöntemlerin kültürel uygunluğu da sınanmalıdır.
Korkulan durumun <strong>ve</strong>ya düşüncenin<br />
üzerine gitme / alışma<br />
Korkulan duruma alıştırma egzersizleri,<br />
travmayı hatırlatan uyaranların (ev, oda,<br />
karanlık, yalnız kalmak, bazı sesler, kokular<br />
gibi) yarattığı anksiyete <strong>ve</strong> korkuyu azaltmayı<br />
amaçlar. Bunun için, aynı uyaranın üzerine<br />
yavaş yavaş gidilerek kişi korktuğu duruma<br />
alıştırılır.
Etkinlikleri belirleme<br />
Kişinin amaca yönelik etkinliklerini yaşadığı<br />
ortamın şartlarına göre belirlemek <strong>ve</strong> özgül<br />
bazı hedefler koymak işlevselliğini artırmak<br />
açısından yararlı olabilir. Bu durum, kişinin<br />
varolan destek sistemlerine katılımına <strong>ve</strong><br />
toplumsal birlik duygusunun oluşumuna da<br />
katkıda bulunacaktır.
Genel tıbbi sağlığın sürdürülmesi<br />
• Bütün bunlarla birlikte kişilerin fiziksel<br />
sağlıkları da çok önemlidir. İyi beslenmeleri,<br />
bedensel olarak hareketli olmaları <strong>ve</strong> düzenli<br />
uyumaları gerekir.<br />
• Bu konuda önerilerde bulunurken travma<br />
sonrası aşamayı göz önünde bulundurmak çok<br />
önemlidir.
İntihar / özkıyım riskine yaklaşım<br />
• Yaşama karşı bir bıkkınlıktan, böyle yaşamaktansa<br />
ölüp kurtulmaktan bahseden kişilerde intihar<br />
riskinin değerlendirilmesi açıkça sorularak<br />
yapılmalıdır.<br />
• Bu amaçla intiharı düşünüp düşünmediği<br />
araştırılmalıdır.<br />
• Eğer kişinin böyle bir düşüncesi varsa planı, ne<br />
yapacağı, böyle bir plan üzerinde nereye kadar<br />
harekete geçtiği, son zamanlarda bu yönde ne<br />
gibi hareketler yaptığı <strong>ve</strong> planı hakkında şu anki<br />
düşüncesi konuşulmalıdır.
PSİKOFARMAKOLOJİK TEDAVİ<br />
(İlaç Tedavileri)
Tedavinin Amaçları<br />
• Hastalığın uzun süre devam etmesini,<br />
ilerleyerek kötüleşmesini <strong>ve</strong> kronik sorunların<br />
ortaya çıkmasını engellemek,<br />
• Belirtilerin uzun sürmesi <strong>ve</strong> şiddetli olması<br />
durumunda kişinin uyumunu, anlama <strong>ve</strong><br />
kavrama yeteneğini artırmak,<br />
• Kişide, belirtileri yenebileceği <strong>ve</strong> baş<br />
edebileceği düşüncesini uyandırmak,
Tedavinin Amaçları<br />
• Uykusuzluk, kâbus görme gibi belirtilere karşı<br />
semptomatik tedaviyi kolaylaştırmak,<br />
• Nüksü önlemek, mevcut tedaviyi sürdürmek,<br />
• Eşlik edebilecek başka bir psikiyatrik hastalığa<br />
karşı önlem almak,<br />
• Yaşanılan yoğun kaygıyı azaltmak <strong>ve</strong> bu<br />
kaygının işlevselliği etkilemesinin önüne<br />
geçmek<br />
• İlaca uyum
İlaç uyumunu artırmak için;<br />
• ‘Gü<strong>ve</strong>n ilişkisi kurmak,<br />
• Tedaviyi seçerken hastanın tercihini de öğrenmek,<br />
• İlaç kullanımının bir zayıflık ya da delilik<br />
olmadığını, bağımlılık yapmayacağını vurgulamak,<br />
• Tedavinin gerekçe <strong>ve</strong> gidişini anlatmak,<br />
• Kişinin genel tıbbi durumunu değerlendirmek,<br />
• Yan etkileri az olan ialçlar seçmek’<br />
yararlıdır...
İlk Seçenek İlaçlar; Antidepresanlar<br />
TSSB tedavisinde öncelikle tercih edilecek ilaç<br />
grubu Seçici Serotonin Geri Alım Engelleyicileri<br />
(SSGE) grubudur (fluoksetin 10-20 mg/gün,<br />
sertralin 25-50 mg/gün, paroksetin 10-20<br />
mg/gün).<br />
SSGE’lere yanıt <strong>ve</strong>rmeyen hastalarda <strong>ve</strong>nlafaksin,<br />
trisiklik antidepresanlar (TSA) <strong>ve</strong> Geri Dönüşümlü<br />
MAO Engelleyicileri (GMAE) düşünülmelidir.
Uyku sorunları belirginse;<br />
Trazadon, mianserin <strong>ve</strong> mirtazapin gibi<br />
antidepresanlar TSSB’ye bağlı uyku<br />
sorunlarında sıkça kulanılmaktadır.
Tedavi süresi;<br />
12-24 ay<br />
arasında<br />
değişebilmektedir.
ANTİDEPRESAN İLAÇLAR
TRAVMA SONRASI KARŞILAŞILAN<br />
RUHSAL SORUNLARA YAKLAŞIM
<strong>Ruhsal</strong> travmanın özelliklerini<br />
belirleyin<br />
Belirtileri <strong>ve</strong> işlevselliği araştırın<br />
Risk etkenlerini saptayın<br />
Tanı <strong>ve</strong> tedavi
Diğer psikiyatrik hastalıklar<br />
Mevcut hastalığın<br />
tedavisini sürdürün.<br />
Tekrarlayan hastalığı<br />
tedavisine başlayın.<br />
<strong>Travma</strong> sonrası ortaya<br />
çıkan hastalığın tedavisine<br />
başlayın.<br />
<strong>Travma</strong>tik stres hastalıkları<br />
Rist etkenleri belirginde izleyin, destekleyin.<br />
<strong>Ruhsal</strong> eğitim <strong>ve</strong>rin, olağanlaştırın.<br />
Sorun çözme, başa çıkma <strong>ve</strong> paylaşımı<br />
destekleyin.<br />
Etkinlik belirleyin, kaygıyı azaltın, alıştırma<br />
önerileri <strong>ve</strong>rin.<br />
Uyku sorunu belirginse ilaç tedavisine başlayın<br />
<strong>ve</strong> sağlıklı uyku önerilerinde bulunun.<br />
Belirtiler bir aydır sürüyorsa antidepresan<br />
tedavi başlayın.<br />
İki ay boyunca düzelme yoksa uzmana sevk<br />
edin.
TRAVMATİK OLAYLARDA<br />
YARDIM ÇALIŞANLARI
Dolaylı <strong>Travma</strong> /<br />
İkincil <strong>Travma</strong>tik Stres<br />
“... ciddi biçimde strese yol açan ya da trajik<br />
bir olaya tanık olan, bu olaya ilişkin bilgiye<br />
sahip olan ya da olay sonrası yardım<br />
çalışmalarında bulunanların tepkisi”
• Olaya Bağlı Stres Kaynakları<br />
• Mesleki Stres Kaynakları<br />
• Çevresel Stres Kaynakları<br />
Stres Kaynakları
• Topluca yaşanan krizin bir parçası olmak<br />
Olaya Bağlı Stres Kaynakları<br />
• Uzun süre travmatik bir duruma duruma maruz kalmak<br />
• Hayati risk<br />
• Şiddete maruz kalma<br />
• Dolaylı/dolaysız tehdit altında kalma<br />
• Çalışmalar sırasında bir iş arkadaşının ölümüne ya da yaralanmasına tanık olmak<br />
• Bir çocuğun ya da yetişkinin ölümüne ya da fiziksel zarar görmesine tanık olmak<br />
• Uzun süren çabalardan sonra bir travma mağdurunun hayatını kaybetmesi<br />
• Duygu yükü ağır olan olayların içinde yer almak<br />
• Mağdur ya da koşullarla özdeşim kurmak
Mesleki Stres Kaynakları<br />
• Hazırlıksız yakalanma<br />
• Zaman baskısı<br />
• Aşırı sorumluluk<br />
• Fiziksel olarak zorlu, çok yorucu <strong>ve</strong> tehlikeli görevler<br />
• Kronik yorgunluk<br />
• Duygusal olarak zorlayıcı koşullar<br />
– Görevle baş edememe hissi<br />
– Ahlaki ya da manevi ikilemler yaşamak<br />
– Destek sisteminden uzak kalmak (ev /aile)<br />
– Çalışma ortamında desteklenmediğini hissetmek<br />
• Açık olmayan, yetersiz ya da tutarsız bir yönetim anlayışı<br />
• Kaynakların sınırlılığı<br />
• Yüksek beklentiler
Çevresel Stres Kaynakları<br />
Yardım çalışanları olumsuz çevresel koşullar<br />
altında çalışmalarını sürdürmek durumunda<br />
kalabilirler.<br />
• El<strong>ve</strong>rişsiz hava durumu<br />
• Yangın<br />
• Kimyasal zehirlenme olasılığının olduğu ortamlar vb.
• Fiziksel<br />
• Duygusal<br />
• Zihinsel<br />
Çalışanlarda Stres Belirtileri<br />
• Davranışsal <strong>ve</strong> Sosyal
Fiziksel Tepkiler<br />
• Kalp atışlarında <strong>ve</strong> soluk almada hızlanma<br />
• Tansiyonun yükselmesi<br />
• Sindirim sistemi sorunları<br />
• İştahta değişim, kilo kaybı ya da artması<br />
• Titreme<br />
• Terleme ya da üşüme<br />
• Kas seğirmeleri<br />
• Koordinasyon bozukluğu<br />
• Sırt <strong>ve</strong> bel ağrıları<br />
• Boğazda yumru hissi<br />
• Aşırı irkilme tepkisi<br />
• Kronik yorgunluk<br />
• Bağışıklık sisteminin zayıflaması<br />
• Baş ağrıları<br />
• Kas ağrıları<br />
• Yoğunlaşma sorunları<br />
• Uyku sorunları
Duygusal Tepkiler<br />
• Kötümserlik <strong>ve</strong> inançsızlık<br />
• İdeallerin yitirilmesi<br />
• Kendini değersiz hissetmek<br />
• Yetersizlik, çaresizlik duyguları<br />
• Keyifsizlik<br />
• Kahramanca, incinmez <strong>ve</strong> aşırı enerjik hissetme<br />
• Kaygı <strong>ve</strong> korku<br />
• Kendisinin <strong>ve</strong> başkalarınıngü<strong>ve</strong>nliği konusunda endişelenme<br />
• Öfke<br />
• Huzursuzluk<br />
• Üzüntü, depresyon<br />
• Suçluluk<br />
• Umutsuzluk<br />
• Rahatsız edici rüyalar<br />
• Yalnız, kaybolmuş, tükenmiş hissetme<br />
• Afetzedelerle özdeşleşme
Davranışsal <strong>ve</strong> Sosyal Tepkiler<br />
• Aile <strong>ve</strong> arkadaşlardanuzaklaşma, içe kapanma<br />
• İletişim güçlükleri<br />
• Öfke patlamaları, sık sık tartışmalara girme<br />
• Ağlama nöbetleri<br />
• Dinlenememe<br />
• Yeme alışkanlıklarınındeğişmesi<br />
• Uyku alışkanlıklarınındeğişmesi<br />
• İş başarısında azalma<br />
• Alkol, sigara ya da ilaç kullanımında artış<br />
• Anıları canlandıran yerlerden ya da etkinliklerden kaçınma<br />
• Gü<strong>ve</strong>nliği <strong>ve</strong> fiziksel ihtiyaçları ihmal etmek<br />
• Çevreye <strong>ve</strong> insanlara karşı gü<strong>ve</strong>nsizlik<br />
• Uyumsuz davranışlar<br />
• Mizah yoluyla başa çıkmaya çalışma
• Hatırlamada güçlük<br />
• Kafa karışıklığı<br />
Bilişsel Tepkiler<br />
• Düşünme <strong>ve</strong> kavramadayavaşlık<br />
• Planlamada, öncelikleri belirlemede <strong>ve</strong> karar <strong>ve</strong>rmede güçlük<br />
• Dikkati toplamada sorunlar<br />
• Sürekli olarak olay hakkında düşünme
Destek almayı gerektirebilecek durumlar<br />
Yardım çalışanının,<br />
• Ailesinden <strong>ve</strong> çevresinden giderek uzaklaşmaya başlaması <strong>ve</strong><br />
içine kapanması;<br />
• Başkalarıyla ilişkilerinde ciddi sıkıntılar yaşaması;<br />
• İş yerinde hatalara, kazalara <strong>ve</strong> yaralanmalara yol açacak<br />
şekilde dikkatinin azalması;<br />
• Daha önce keyif aldığı etkinlikleri artık yapmak istememesi;<br />
• Çökkün, mutsuz, tedirgin, umutsuz hissetmeye başlaması
Bireysel Yöntemler<br />
• Afet çalışanı olarak yapılacak işin güçlükleri konusunda zihinsel hazırlık<br />
• Kişisel yaşam <strong>ve</strong> iş yaşamı arasında denge kurma<br />
• Stres yönetimi konusunda bilgilenme<br />
• Kendi stres tepkilerini izleme<br />
• Kendi tepkilerinin farkına varma<br />
• Gevşeme yolları geliştirme<br />
• Mantıklı kişisel beklentiler<br />
• Olayla ilişkili kendine yardım stratejileri<br />
• Kişisel bakım<br />
– Olabildiğince dinlenme<br />
– Dengeli <strong>ve</strong> sağlıklı beslenme<br />
– Fiziksel egzersiz<br />
– İlaç <strong>ve</strong> madde kullanımından kaçınma<br />
– Çalışma arkadaşlarıyla sohbet<br />
– Başkalarını dinleme <strong>ve</strong> destek olma<br />
– Beklentileri gerçekçi düzeyde tutma<br />
– Arkadaşlar <strong>ve</strong> aileyle bağlantıyı koparmama<br />
– Destek <strong>ve</strong> danışmanlık hizmeti alma
Kurumsal Destek<br />
• Görevlerin, çalışanlar için minimum düzeyde stres içerecek biçimde planlanması<br />
• Zorlu yaşantılara sürekli olarak maruz kalmanın olası etkilerini bilerek <strong>ve</strong> bunlara dikkat ederek<br />
çalışmaların yürütülmesi<br />
• Stres kaynakları <strong>ve</strong> stres tepkileri, stresle başaçıkma becerileri <strong>ve</strong> teknikleri konularında hizmet<br />
öncesi <strong>ve</strong> hizmet içi eğitimler<br />
• Ekiplerin dönüşümlü çalıştırılması<br />
• Fiziksel sağlamlığı arttırmaya yönelik çalışmalar<br />
• Destekleyici kişiler arası ilişkiler <strong>ve</strong> sosyal etkinliklere önem <strong>ve</strong>rilmesi<br />
• Çalışanların duygularını tanımlama <strong>ve</strong> ifade etme <strong>ve</strong> bu duyguları iş arkadaşlarıyla<br />
paylaşabilmelerini kolaylaştıracak paylaşım grupları düzenlenmesi<br />
• Çalışanların bir araya gelerek günlük deneyimlerini paylaşabilecekleri küçük gruplar kurulması için<br />
olanak sağlanması
TRAVMA SONRASI BÜYÜME
Ciddi bir mücadeleyi gerektiren<br />
bir durumun ardından ortaya çıkan<br />
Olumlu ruhsal değişim
Değişimin boyutları<br />
• Kişilerarası ilişkiler<br />
Yakınlık<br />
Kendini açma, özellikle duyguları aktarma<br />
• Kendilik algısı<br />
“Bana olmaz” algısının değişmesi<br />
Güçlülük<br />
• Yaşamın değerini anlama<br />
Yaşamın değerini kavramak: gündelik, sıradan olayları değerlendirebilmek<br />
Yaşamdaki önceliklere yönelik değişiklikler yapmak<br />
Yeni seçeneklerin fark edilmesi<br />
Gereklilikleri değerlendirmek, olanaksız olanlardan vazgeçebilmek<br />
İnanç sisteminde gelişim<br />
Varoluşun anlamını kavrayabilmek
TRAVMA SONRASI GELİŞİM ,<br />
• TEDAVİYE YENİ BİR BAKIŞ AÇISI İLE YAKLAŞMAKTIR<br />
• TERAPİST TARAFINDAN YARATILAN BİR SÜREÇ DEĞİLDİR
Terapide <strong>Travma</strong> Sonrası Gelişim<br />
• Dinlemeye odaklanmak<br />
Çözüm üretmeye odaklanmadan dinlemek<br />
• İpuçlarına duyarlı olmak<br />
Gelişimin boyutlarına ilişkin ipuçlarını farketmek<br />
(“Bundan sonrasında yaşamım nasıl olacak?” gibi anlam <strong>ve</strong>rme çabaları<br />
gelişim için olumlu işaretler olabilir)<br />
• Danışan tarafından dile getirildiğinde pekiştirmek
Change language