ARAŞTIRMALARDA BİYOİSTATİSTİK PRENSİP ve YÖNTEMLER ...
ARAŞTIRMALARDA BİYOİSTATİSTİK PRENSİP ve YÖNTEMLER ...
ARAŞTIRMALARDA BİYOİSTATİSTİK PRENSİP ve YÖNTEMLER ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>ARAŞTIRMALARDA</strong><br />
<strong>BİYOİSTATİSTİK</strong><br />
<strong>PRENSİP</strong> <strong>ve</strong> <strong>YÖNTEMLER</strong>İNİN<br />
BİLİNÇLİ KULLANIMI<br />
Prof. Dr. Kadir SÜMBÜLOĞLU
Bilimsel araştırmalarda<br />
biyoistatistik prensip<br />
<strong>ve</strong><br />
yöntemlerinin<br />
“ bilinçsiz” olarak kullanıldığı<br />
1900’lerden bu yana<br />
bilinmektedir.
Bilinçsiz kullanım Tüm Ülkelerde<br />
görülmektedir.<br />
Ülkemizde çok daha ciddi<br />
boyuttadır.<br />
Biyoistatistiğin bilinçsiz kullanımı<br />
konusunda çok ünlü Biyoistatistik<br />
Hoca’larının görüşlerini kronolojik<br />
bir sıra içerisinde inceleyelim:
Andrew Lang, (1905)<br />
Sarhoş bir kişi;<br />
sokak lambasına aydınlanmak<br />
için değil,<br />
için sarılır.<br />
yere yıkılmamak<br />
Bazı araştırıcılar da biyoistatistiğe<br />
aynı amaçla sarılmaktadır.
Lancet Dergisi Editörü, 1930<br />
Çoğunluğu önlenebilecek hatalarla<br />
düzenlenen araştırmalara dayalı<br />
kararların ne kadar tehlikeli olduğu<br />
tartışılamaz.<br />
Yapılacak tüm araştırmaları<br />
“ biyoistatistik” prensip <strong>ve</strong><br />
yöntemlerini kullanarak bilimsel<br />
temellere oturtmak zorundayız.
Bradford Hill (Lancet, 1930)<br />
(1)<br />
Sağlık personeli araştırmaya<br />
başlamadan önce biyoistatistik<br />
uzmanına başvurmalıdır,<br />
SONUNDA DEĞİL!!!
(2)<br />
Tüm Hekimler;<br />
• araştırmanın düzenlenmesi,<br />
• değerlendirilmesi <strong>ve</strong><br />
• yorumlanmasında<br />
biyoistatistiğin önemi, rolü <strong>ve</strong><br />
biyoistatistikçi ile ilişki kurma<br />
konusunda eğitilmelidir.
Greenwood, 1932<br />
Biyoistatistik prensip <strong>ve</strong> yöntemleri<br />
araştırmalarda eskiye oranla<br />
daha sık kullanılmaktadır.<br />
Fakat!<br />
bu prensiplerin araştırmalarda<br />
kullanılma mantığını kavrayan<br />
sayısı çok azdır.
Mainland, 1950<br />
Biyoistatistik prensip <strong>ve</strong> yöntemleri<br />
istediğimizde gözardı edeceğimiz,<br />
istediğimizde sarılacağımız kurallar<br />
değildir.<br />
Araştırmaların temel kurallarıdır.<br />
Klinik araştırıcılar dahil tüm<br />
araştırıcılar; bu prensipleri çok iyi<br />
kavramak zorundadır.
SCHOOLMAN VE ARKADAŞLARI, 1968<br />
Derlenen <strong>ve</strong>rinin nasıl analiz<br />
edileceği elbette önemlidir.<br />
Ancak, daha önemlisi, araştırmanın<br />
nasıl düzenlendiğidir.<br />
Geçerli <strong>ve</strong> gü<strong>ve</strong>nilir sonuç ancak<br />
uygun planlanmış bir araştırma ile<br />
sağlanabilir.
Cox, 1983<br />
Biyoistatistik prensip <strong>ve</strong><br />
yöntemlerine;<br />
bilimsel gerekliliğine inanıldığı<br />
için değil,<br />
araştırma kurumu ya da editörleri<br />
tatmin etmek için başvurulduğu<br />
hissine kapılıyorum.
Sackett, 1986<br />
Bir araştırmayı uygun biçimde<br />
düzenlemek için tek yol vardır:<br />
“ Araştırmanın başında<br />
biyoistatistik prensip <strong>ve</strong><br />
yöntemlerini kullanmak kullanmak” .<br />
Oysa, onu hatalı biçimde<br />
düzenlemek için binlerce yol<br />
bulunabilir.
Altman, 1992<br />
<strong>BİYOİSTATİSTİK</strong>;<br />
“ matematik” , “ mantık mantık” <strong>ve</strong><br />
“ muhakeme” den<br />
oluşan bir karışımdır.<br />
Kolay tarafı;<br />
matematiksel işlemlerin öğrenilmesidir.<br />
Zor tarafı;<br />
araştırmanın bilimselliğini sağlayan<br />
mantıksal <strong>ve</strong> muhakemesel yönüdür.
Colton<br />
Sağlık personelinin<br />
yanlış bir inancı vardır:<br />
Biyoistatistiğin görevinin derlenen<br />
<strong>ve</strong>rilerin analizi olduğunu sanırlar.<br />
Bu çok küçük bir görevdir görevdir.<br />
Temel görevi araştırmaların bilimsel<br />
planlanmasıdır.
CampbellMachin Machin<br />
Bir araştırmanın;<br />
uygun biçimde düzenlenmesi<br />
analizden daha önemlidir.<br />
Çünkü;<br />
Kötü düzenlenmiş bir araştırma<br />
tekrar düzeltilemez.<br />
Oysa, kötü bir analiz düzeltilebilir.
Noller <strong>ve</strong> Melton, 1985<br />
Bir klinik araştırmanın kalitesi onun<br />
ne derece uygun <strong>ve</strong> dikkatli biçimde<br />
düzenlendiği ile ölçülür.<br />
Oysa,<br />
klinik araştırmalarda "araştırmanın<br />
uygun düzenlenmesi" kadar ihmal<br />
edilen başka bir husus yoktur.
Buna rağmen,<br />
bir klinik araştırmanın uygun<br />
biçimde nasıl düzenleneceğini<br />
öğrenmek için fazla sayıda istekli<br />
kişi bulmak mümkün değildir.<br />
Oysa, herkes SPSS paketini<br />
kullanmayı öğrenmek için can<br />
atmaktadır.
Buyse, 1984<br />
Uygun biçimde düzenlenmeyen<br />
bir araştırmadan elde edilen<br />
<strong>ve</strong>rilerden<br />
iyi sonuç alabilecek herhangi bir<br />
biyoistatistik yöntemi yoktur.
<strong>ARAŞTIRMALARDA</strong><br />
<strong>BİYOİSTATİSTİK</strong><br />
<strong>PRENSİP</strong> <strong>ve</strong> <strong>YÖNTEMLER</strong>İNİN<br />
BİLİNÇLİ KULLANIMI NE<br />
DEMEKTİR?
Bilinçli kullanım;<br />
Derlenmiş <strong>ve</strong>rileri<br />
değerlendirmek için doğru<br />
yöntemi seçme <strong>ve</strong> hesaplama<br />
değildir!!!
Bilinçli kullanım:<br />
Bilimsel araştırmanın temelini<br />
Biyoistatistik<br />
prensip <strong>ve</strong> yöntemlerinin<br />
oluşturduğunun bilincinde<br />
olmaktır.
Biyoistatistiğin bilinçli kullanımında dört<br />
temel öge vardır:<br />
1. Araştırmanın bir ekip işi olduğunun<br />
bilincinde olmak,<br />
2. Araştırma <strong>ve</strong> istatistiğin ayrı bilimler<br />
olmadığının, ikisinin bir bütün<br />
olduğunun farkında olmak,
3.Biyoistatistik prensip <strong>ve</strong> yöntemlerinin<br />
araştırmanın her aşamasında<br />
(planlama, <strong>ve</strong>ri derleme <strong>ve</strong> analiz)<br />
kullanılması gerektiğinin bilincinde<br />
olmak,<br />
4.Doğru yöntemleri seçebilme,<br />
yorumlama bilgi <strong>ve</strong> becerisine sahip<br />
olmak
Araştırmanın Bir Ekip İşi<br />
Olduğunun Bilincinde Olmak;<br />
Araştırma değişik disiplinlerden<br />
oluşan bir ekip işidir. Tek kişilik<br />
bir oyun değildir.<br />
Bu ekipte bir biyoistatistik uzmanı<br />
mutlaka bulunmalı <strong>ve</strong> en başta<br />
ekibe katılmalıdır.
Altman, 1991<br />
Araştırmayı uygun düzenlemek kolay<br />
değildir.<br />
Çünkü, dikkate alınacak çok sayıda<br />
nokta vardır.<br />
Bu nedenle araştırmanın planlama<br />
aşamasında bir biyoistatistikçinin<br />
katılımını sağlamak en akılcı yoldur.<br />
Oysa,
araştırıcılar biyoistatistik uzmanını<br />
araştırma ekibinde düşünmediği<br />
gibi,<br />
araştırmanın başında danışmanlığına<br />
dahi başvurma gereği<br />
duymamaktadır.
Araştırmayı kendi bildiği gibi<br />
düzenleyip,<br />
<strong>ve</strong>rileri derledikten sonra<br />
biyoistatistikçiye başvurmaktadır.
Ben ARAŞTIRICIYIM,<br />
benim görevim<br />
araştırmayı düzenlemek<br />
<strong>ve</strong> <strong>ve</strong>rileri derlemektir.<br />
Biyoistatistikçinin görevi ise<br />
düzenlediğim araştırmadan<br />
elde ettiğim <strong>ve</strong>rileri değerlendirmektir.<br />
Onun görevi değerlendirme<br />
aşamasında başlar.
Biçimindeki bu<br />
YANLIŞ YAKLAŞIM <strong>ve</strong> DÜŞÜNCE<br />
yapılan araştırmaların<br />
bilimsellikten uzak olmasının<br />
baş nedenidir.
Araştırma <strong>ve</strong> Biyoistatistik<br />
iki ayrı bilim değildir.<br />
İkisi Bölünemez Bir Bütündür.<br />
Belirli bir sınıra kadarı araştırma,<br />
bu sınırdan sonrası biyoistatistiktir<br />
demek olası değildir.
Biyoistatistik prensip <strong>ve</strong> yöntemleri<br />
bir araştırmanın her aşamasında<br />
(planlama, <strong>ve</strong>ri derleme <strong>ve</strong> analiz)<br />
kullanılmalıdır.
Başından itibaren<br />
biyoistatistik prensip <strong>ve</strong><br />
yöntemleri kullanılmadan<br />
düzenlenen bir araştırmayı,<br />
biyoistatistik yöntemlerini<br />
kullanarak değerlendirmek<br />
«etik dışı»<br />
bir davranış olur.
Çünkü, bu davranış bilimsel değer<br />
taşımayan bir araştırmaya<br />
bilimsel kılıf<br />
bulmaya çalışmaktan başka bir<br />
anlam taşımaz.<br />
Bu aşamada kullanılan biyoistatistik<br />
yöntemleri bu araştırmayı bilimsel<br />
konuma getiremez.
PAKET PROGRAMLAR DA<br />
BİLİNÇLİ OLARAK<br />
KULLANILMALIDIR.
Hofacker, 1983<br />
Paket programların kullanımı ile ilgili<br />
endişesini şöyle dile getirmektedir;<br />
“ Paket programlar hesaplama işlemlerini<br />
kolaylaştırmıştır.<br />
Bu olumlu bir gelişmedir gelişmedir.<br />
Ancak, doğru <strong>ve</strong> geçerli sonuç elde<br />
etmemizi sağlayıcı bir unsur değildir.<br />
Danışmanlık almadan kullanılmamalıdır”
YAYINLANMIŞ MAKALELERDE<br />
<strong>BİYOİSTATİSTİK</strong> <strong>PRENSİP</strong> VE<br />
<strong>YÖNTEMLER</strong>İNİN<br />
BİLİNÇSİZ <strong>ve</strong> YANLIŞ KULLANIMI<br />
KONUSUNDA YAPILAN<br />
<strong>ARAŞTIRMALARDA</strong>N SADECE<br />
BİRİSİNİN SONUÇLARINI ÖRNEK<br />
OLARAK İNCELEYELİM
Tyson <strong>ve</strong> arkadaşları, 1983<br />
4 dergide yayınlanan<br />
perinatal olgular ile ilgili 86<br />
tane araştırma raporunu<br />
incelemişlerdir.<br />
Bulgular şöyledir:
Örneklem büyüklüğü yeterli olan: %15<br />
Doğru istatistik yöntemi kullanan: %26<br />
Gerekli olduğu halde körleme kullanmayan: %51<br />
Uygun randomizasyon kullanabilen: %9<br />
Planlı prospektif <strong>ve</strong>ri derleyen: % 48<br />
İncelenen denekleri tanıtan: % 51
“Araştırma Araştırma yapıldıktan sonra<br />
Biyoistatistikçiye başvurmak;<br />
ölüye otopsi yapmasını istemekten<br />
Çünkü,<br />
başka bir şey değildir.<br />
Bu aşamada biyoistatistikçi sadece,<br />
araştırmanın neden öldüğünü<br />
söyleyebilir.”<br />
R.A. Fisher
<strong>BİYOİSTATİSTİK</strong> UZMANI<br />
BİLİMSEL ARAŞTIRMALARA NE<br />
GİBİ KATKILAR YAPABİLİR?
Biyoistatistik uzmanı bir araştırmaya<br />
başından sonuna kadar çok önemli<br />
katkılarda bulunacak kişidir.<br />
Bu katkılar özet olarak şunlardır:
PLANLAMA<br />
AŞAMASINDA<br />
KATKILAR
Planlama aşaması araştırmanın en<br />
önemli aşamasıdır.<br />
Çünkü bu aşamada araştırmanın;<br />
• Veri derleme öncesi işlemleri,<br />
• Veri derleme işlemleri,<br />
• Veri işlem, analiz <strong>ve</strong> rapor yazımı<br />
işlemleri<br />
bir bütün olarak planlanır.
Bu nedenle,<br />
biyoistatistik uzmanının araştırmanın<br />
başında ekibe katılması yaşamsal<br />
önem taşımaktadır.<br />
Planlama aşamasında biyoistatistik<br />
uzmanının katkıları şunlardır:
• Problemin formüle edilmesi <strong>ve</strong><br />
sınırlandırılması,<br />
• Hipotezlerin formüle edilmesi,<br />
• Belirli bir güç ile anlamlı bir sonuç<br />
elde etmek için gerekli örneklem<br />
büyüklüğünün saptanması,<br />
• Uygun örneklem yönteminin<br />
saptanması,<br />
• Bireylerin yansız olarak seçiminin<br />
sağlanması,
• Formüle edilen problemi <strong>ve</strong> belirlenen<br />
hipotezleri açıklığa kavuşturacak <strong>ve</strong>ri<br />
gereksiniminin kararlaştırılması,<br />
• Kararlaştırılan <strong>ve</strong>riler için uygun ölçüm<br />
biçimlerinin <strong>ve</strong> kriterlerinin saptanması,<br />
• Araştırma sonucunu en iyi ölçebilecek<br />
ölçünün bulunması bulunması,<br />
• Veri derleme biçiminin kararlaştırılması,<br />
• Veri derleme formlarının geliştirilmesi,
• Veri derleme için gerekli ölçüm araçlarının<br />
saptanması, geçerlik <strong>ve</strong> gü<strong>ve</strong>nirliklerinin<br />
araştırılması,<br />
• Olası hata kaynaklarını <strong>ve</strong> yan tutma<br />
kaynaklarına karşı önlemlerin alınması,<br />
• En uygun araştırma düzeninin<br />
(deney düzeninin) seçilmesi,<br />
• Kontrol grubunun kullanılıp kullanılmayacağı,<br />
Kullanılacaksa eşleştirme işlemlerinin<br />
kararlaştırılması,<br />
• Deneklerin gruplara rasgele yerleştirilme<br />
işlemlerinin kararlaştırılması,
• Körleme uygulanması <strong>ve</strong> koşullarının<br />
kararlaştırılması,<br />
• Seçilecek değişkenlerin <strong>ve</strong> değişkenler<br />
arası ilişki aranacaksa bunun nasıl<br />
yapılacağının kararlaştırılması,<br />
• Derlenen <strong>ve</strong>rilerin analize hazırlanması:<br />
Kodlama, Kodlama, denetleme,<br />
Yükleme<br />
Hata Hata denetimleri <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>ri temizleme<br />
işlemlerinin kararlaştırılması
• Derlenecek <strong>ve</strong>rilerin analiz işlemlerinin<br />
kararlaştırılması:<br />
• Üretilecek tablo <strong>ve</strong> grafikler,<br />
• kullanılacak biyoistatistik yöntemleri<br />
• Boş tablo <strong>ve</strong> grafiklerin hazırlanması,
VERİ DERLEME<br />
AŞAMASI
• Veri derleme süresince muhtemel yan<br />
tutma kaynaklarını en aza indirgeyecek<br />
önlemlerin alınması,<br />
• Araştırmada çalışacak <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>ri derleyecek<br />
bireylerin eğitiminin sağlanması,<br />
• Veri derleme işlemlerinin standart<br />
koşullarda yapılması için gereken<br />
önlemlerin alınması,
• Yanıt alamama, kayıp <strong>ve</strong>ri ya da<br />
ulaşılamama durumunda yapılacak<br />
işlemlerin kararlaştırılması,<br />
• Derlenen <strong>ve</strong>rilerin doğru <strong>ve</strong> eksiksiz<br />
olarak elde edilmesinin sağlanması,
ANALİZ AŞAMASI
• Veri işleminin gerçekleştirilmesi <strong>ve</strong><br />
analize hazırlanması:<br />
Kodlama,<br />
Denetim,<br />
Yükleme<br />
Aşırı değerlerin düzeltilmesi<br />
Veri temizleme
• Verilerin analizi:<br />
Önceden kararlaştırılan, gerekirse<br />
yeni eklenecek, analiz işlemlerinin<br />
gerçekleştirilmesi,<br />
• Tablo <strong>ve</strong> grafiklerin geliştirilmesi,<br />
• Gerekli testlerin uygulanması,<br />
• Değişkenler arasındaki ilişkilerin<br />
incelenmesi,<br />
• Bulguların yorumu
Change language