Aşkın Evrimi: Bağlanmak v Yitirmek şkın Evrimi: Bağlanmak ve ...

Aşkın Evrimi: Bağlanmak ve 

Yitirmek 

Dr. Ürün Özer 

Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi 

BARİLEM Evrimsel Psikiyatri Grubu

Konuşmacı: Yok 

Araştırmacı: Yok 

Danışman: Yok 

Açıklama 2008 20082010

Aşk 

“Love is a matter of feeling, not to willing, and I 

cannot love because I will to, still less because I 

ought to (I cannot be constrained to love); so a 

duty to love is an absurdity.” 

“Aşk bir duygu meselesidir, irade değil; sevmek 

zorunda olduğum için sevemem (sevmeye 

mecbur tutulamam), dolayısıyla bir görev olarak 

sevmekten söz etmek saçmalıktır.” 

(Kant I, Ahlakın Metafiziği 1797)

Aşkın Nörobilimi 

• Aşkın genel olarak insanlara özgü olduğu varsayılsa da, aşka 

benzer bağlanma davranışının diğer memelilerde de olduğu 

bilinmektedir. 

• Kur yapma ve baştan çıkarma davranışı filogenetik olarak 

daha yeni beyin yapılarıyla ortaya çıkan davranışlar olarak 

sayılmaktadır. 

• Primatların cinsellik davranışı genelde yüz ifadesi ve sesler 

yoluyla iletişim kurarak başlatılır, bu iletişim yakınlığı ve 

üreme davranışını getirecektir. 

(Eşel 2007)


• Memelilerde çiftleşme, üreme ve çocuk 

büyütme için beyinde birbirleriyle ilişkili 3 esas 

emosyonel‐motivasyonel motivasyonel sistem vardır: 

1.Cinsel dürtü (lust) 

2.Cezbedilme (attraction) 

3.Bağlanma (attachment) 

(Fisher ve ark 2002)

1. Cinsel dürtü (lust): 


• Bir partner ile eşleşmeyi sağlar. 

• Cinsel doyum isteği ile karakterizedir. 

• Östrojen ve androjenler ile 

ilişkilendirilmektedir.


2. Cezbedilme (attraction): 

• Özellikle bir partneri seçmeyi ve tercih etmeyi 

sağlar. 

• Romantik aşk sırasında devreye girer. 

• Sevilen nesnenin obsesif biçimde düşünülmesi 

ve partnerle emosyonel olarak birleşme isteği 

ile karakterizedir. 

• Artmış dopamin ve noradrenalin, azalmış 

serotonin ile ilişkilendirilmektedir.


3. Bağlanma (attachment): 

• Çiftlerin ebeveyn görevleri yerine getirilene 

kadar birlikte kalmasını ve birlikte hareket 

etmesini sağlar. 

• Güvenlik, emosyonel birliktelik duyguları eşlik 

eder. 

• Oksitosin, vazopressin gibi nöropeptidlerle 

ilişkilendirilmektedir.

Cinsel dürtü (lust) 

Rol Herhangi bir uygun 

partner ile cinsel 

birleşme amaçlanır 

Mediatörler Hipotalamus, seks 

hormonları 

Modifiye etme 

yolları 

Feromonlar, 

testosteron 

Cezbedilme 

(attraction) 

Bir partner seçme‐ 

tercih etme 

Kortikolimbilk 

yolaklar, dopamin, 

azalmış serotonin, 

adrenalin 

Feromonlar, 

stimulanlar, 

oksitosin? 

Bağlanma 

(attachment) 

Partnerle 

birlikteliğe devam 

etme 

Oksitosin, 

vazopressin, CRH? 

Oksitosin, 

vazopressin, 

entaktogenler, 

CRH? 

(Savulescu ve Sandberg 2008)

Oksitosin/Vazopressin 

• Aşkın ve sosyal bağlanma davranışının biyolojik 

temelinde esas rolü oynarlar. 

• Sosyal davranışlar, sosyal işaretleri tanıma, 

hatırlama, tanıdık bireyleri hatırlama, toplum 

içinde işlevsellikte işlev görürler. 

• Amigdaladaki oksitosin reseptörlerinin uyarılması 

sosyal ilişkileri arttırır. 

• Nukleus accumbens gibi ödül yapılarında D2 

reseptörlerini uyararak sosyal davranışları 

kolaylaştırırlar. 

(Eşel 2007)

Feromonlar 

• Başlıca aksiller ve pubik bölgedeki apokrin bezlerden 

salgılanan ve testosterondan metabolize edilen 16 16‐ 

androstenlerden üretilen steroid yapıda maddelerdir. 

• Bu bezler puberte sırasında aktifleşirler. 

• Feromonlar algılandığında GnRH, buna bağlı olarak 

FSH, LH ve testosteron salınımına neden olarak cinsel 

istekte artışa neden olur. 

• Feromonların algılanması amigdaladan nukleus 

akumbense giden dopaminerjik yolakları uyararak 

ödüllendirici bir etki de oluşturmaktadır. 

(Eşel 2007)

Feromonlar 

• Varsayımsal erkek feromonu olan 4,16 4,16‐ 

androstadien‐3‐one one kadınlarca koklandığında ön 

hipotalamus aktive olurken, erkekler kokladığında 

sadece primer olfaktor bölge aktive olur. 

• Varsayımsal kadın feromonu olan oestra oestra‐1,3,5,10‐ 

tetraen‐3‐ol ol erkeklerce koklandığında tüm 

hipotalamus aktive olurken, kadınlar kokladığında 

yine sadece primer olfaktor bölge aktive olur. 

(Eşel 2007)

Testosteron 

• Testosteron verilmesi kadında ve erkekte cinsel 

arzuyu arttırabilir. 

• Cinsellikle ilgili düşünce ve eylemde artış 

tanımlanmış fakat romantik tutku ya da 

partnerlerine bağlılıklarında artış belirtilmemiştir. 

(Savulescu ve Sandberg 2008) 

• Aşık olan insanlarda yapılan bir çalışmada serum 

testosteron miktarının kadınlarda artarken 

erkeklerde azaldığı görülmüştür. 

(Eşel 2007)

CRH 

• Aşkta ayrılmaktan korkma ve ayrılmayla 

birlikte ortaya çıkan üzüntünün CRH’a bağlı 

olabileceği düşünülmektedir. 

Kortizol 


• Aşık olan insanlarda yapılan bir çalışmada 

erkek ve kadınlarda Kortizol düzeyi yüksek 

bulunmuştur. 

(Eşel 2007)


• Aşık olunan kişinin resmi gösterildiğinde aktive olan beyin 

bölgeleri kokain kullanıldığında uyarılanların aynısıdır. 

(Bartels ve Zeki 2000) 

• İnsanlara sevdikleri kişinin fotoğrafları gösterildiğinde limbik 

yapılarda aktivite artışı olduğu gözlenmiştir. 

(Fisher ve ark 2005) 

• Aşık oldukları kişiye bakan kadınlarda kaudat nukleus, 

septum ve posterior parietal kortekste (emosyon, bellek ve 

dikkatle ilişkili yapılarda) aktivite artışı gözlenmiştir. 

• Aşık oldukları kişiye bakan erkeklerde vizüel kortekste 

aktivite artışı olmuştur. (Bu bölgede cinsel uyarılma 

sırasında da aktivite artışı olur.) 

(Fisher ve ark 2005)


• Aşık olan kişilerde olumsuz affekt, diğer insanların 

duygularını ve davranışlarını yargılama ve 

olumsuz değerlendirme ile ilişkili bölgelerde 

sistematik deaktivasyon gözlenmiştir. 


• Olumsuz emosyonlar, sosyal yargı ve eleştirel 

düşünceyle ilgili beyin yapılarında (orta 

prefrontal, inferior parietal ve posterior singulat 

korteks gibi) aktivasyon azalması olmaktadır. 

(Bartels ve Zeki 2004)


• Aşık olan insanlarda yapılan bir çalışmada 

erkek ve kadınlarda kortizol düzeyi yüksek 

saptanmış, testosteron miktarı kadınlarda 

artarken erkeklerde azaldığı görülmüştür. 

• Bu çalışmada aynı insanlara 12 12‐18 ay sonra 

bakıldığında hormon düzeyleri normal 

saptanmıştır. 

(Eşel 2007)

Romantik Aşk/Olgun Aşk 

• Geleneksel olarak aşkın iki farklı türünün 

olduğu kabul edilir: 

‐Romantik aşk 

‐Olgun aşk 

• Romantik aşk zamanla sonlanır, biter ya da 

olgun aşka döner.

Romantik Aşk 

Aşık olunan kişi idealize edilir, ona abartılı, 

büyüsel özellikler atfedilir, onun iyi 

taraflarına odaklanılır, kötü tarafları 

görülmez. 

Yoğun erotik cezbedilme vardır. 

Sevilen kişinin obsesif biçimde 

düşünülmesi söz konusudur. 

Reddedilme korkusu, ayrılık anksiyetesi, 

kıskançlık belirgindir. 

Artmış enerji, öfori, uyku ihtiyacının 

azalması, iştah kaybı, titremeler, çarpıntı 

gibi belirtiler görülür. 

Noradrenalin ve Dopamin artışı, Serotonin 

azalmasıyla ilişkilendirilir. 

Olgun Aşk 

Aşık olunan kişi olduğu gibi, kusurlu 

taraflarıyla görülür ve beğenilir, kişi 

bütünüyle sevilir. 

Fedakarlık, dostluk ve paylaşım ön 

plandadır. 

Güvenlik ve birliktelik duyguları hissedilir. 

Bu belirtiler görülmez. 

Oksitosin ve Vazopressin gibi 

nöropeptidlerle ilişkilendirilmektedir. 

(Eşel, 2007)

Monogami 

• Hayvan türlerinde “yaşam boyu eş” bulmaya 

rastlanmaktadır. 

• Hayvanlarda monogami daha çok çocuğun büyütülmesi 

için iki ebeveyne de gereksinim olduğunda görülür. 

• Bu durumda aşkın‐sosyal sosyal bağlanmanın geliştirilmesi 

üremeyi ve çocuğun yaşamasını kolaylaştırarak doğal 

seçilimde avantaj sağlar. 

• Memelilerin %3 kadarı monogamdır (insan da buna 

dahil edilebilir). 

• Monogam hayvan türlerinde eş dışı ilişkinin de yaygın 

bir davranış şekli olduğu bilinmektedir. 

(Eşel 2007)

Monogami 

• İnsan türünde bireylerin yaklaşık %80’i monogam yaşar. 

• Poligami, izin verilen topluluklarda da göreceli olarak 

nadirdir (%20’den az) ve genelde yüksek ekonomik 

düzey ile ilişkilendirilir. 

• Poligaminin erkeğin kaynak sağlama becerisi ile, 

kadının ise en iyi partneri seçme (bu partneri 

paylaşacak olsa dahi) isteği ile ilişkili olması olasıdır. 

• Araştırmalar insan türünün insanlık tarihinde uzun 

süredir monogamiye güçlü bir eğilimi olduğunu 

göstermektedir. 


Monogami 

• Monogam olan ve olmayan hayvan türlerinde Oksitosin 

ve Vazopressin reseptör dağılımı farklıdır. 

• Beynin hangi bölgesindeki V1a reseptörlerinin 

monogamiden sorumlu olabileceği konusunda en 

büyük aday ventral pallidum ve bununla ilişkili ödül 

yapılarıdır. 

• Bir başka ödül yapısı olan nukleus accumbenste 

Oksitosin reseptörleri monogam hayvanlarda fazla 

bulunmuştur. 

• Ödül sisteminden gelen uyaranlar ile sosyal bellek 

verileri ventral ön beyinde bir araya getirilerek eş 

seçimi sağlanıyor olabilir. 

(Lim ve ark 2004)

Monogami 

• CRH’ın da monogam hayvanlarda eşleşmede 

etkili olduğu ileri sürülmektedir. 

• Monogam hayvanların CRF1 ve CRF2 reseptör 

dağılımları da farklıdır. 

• Nukleus accumbensteki CRF2, Oksitosin ve D2 

reseptörlerin birbirleriyle etkileşerek eşleşme 

davranışını, dolayısıyla monogamiyi 

destekliyor olabilecekleri düşünülmektedir. 

(Lim ve ark 2005)

Microtus ochrogaster Microtus montanus

Kır sıçanlarının eşleşme stratejilerinin 

araştırıldığı bir çalışmada: 

• Monogam kır sıçanları (Microtus ochrogaster) ve 

poligam dağ sıçanları (Microtus montanus) yakın 

akrabadır. 

• Sıçanın eşe bağlanma stratejileri, ebeveyn ebeveyn‐çocuk 

bağlanmasını ve sosyal tanımayı da sağlayan oksitosin 

ve vazopressin gibi hormonlarla ilişkilidir. 

• Monogam ve poligam sıçanlarda hormonal 

reseptörlerin dağılımı farklı bulunmuştur. 

• Dişi kır sıçanlarının beynine oksitosin, erkek kır 

sıçanlarının beynine vazopressin enjeksiyonu, çiftleşme 

olmasa dahi eşe bağlanmayı kolaylaştırmıştır. 

• Monogam olmayanlarda bir etki gözlenmemiştir. 


Kır sıçanlarının eşleşme stratejilerinin 

araştırıldığı başka bir çalışmada: 

• Monogam erkek kır sıçanından alınan 

Vazopressin reseptör geni, gen terapisi 

kullanılarak yakın akrabası olan poligam dağ 

sıçanının beynine uygulanmıştır. 

• Genetik olarak modifiye edilen dağ sıçanı 

monogam olmuştur. 


Eşleşme (Mating) 

• Eşleşme evrimsel süreçte adaptasyonlar 

yaratmada merkezi bir role sahiptir. 

• Modern insanlar başarılı bir eşleşme için gereken 

karmaşık görevleri yerine getirebilmiş ataların 

soyundan gelmektedir. 

• Bu nedenle doğurgan bir eş seçme, eşi 

cezbetmekte aynı cinsten rakiplerini yarış dışı 

bırakma, eşin terk etmesini önleme, başarılı bir 

döllenme, çocuğun doğumu ve hayatta kalması 

için gereken cinsel ve sosyal davranışları gösterme 

gibi eşleşme stratejileri kalıtılmıştır. 

(Buss 2007)

Eşeysel Seçilim (Sexual Selection) 

Teorisi 

• Eşeysel seçilim teorisi canlılardaki özelliklerin 

evriminin, eşleşmede avantaj sağlama 

doğrultusunda olduğunu ileri sürer. 

• Eşeysel seçilim iki alt süreçte 

gerçekleşmektedir: 

‐Cinsiyet Cinsiyet içi rekabet 

‐Cinsiyetler Cinsiyetler arası seçilim 

(Buss 2007)

Eşeysel Seçilim (Sexual Selection) 

Teorisi 

• Cinsiyet içi rekabet: 

Aynı cinsin üyeleri karşı cinsi elde etmek için 

rekabete girerler. Bu mücadelenin galibi karşı 

cinsle eşleşmeyi başarır. Bu durumda eşleşme 

açısından avantaj sağlayan özellikler sonraki 

kuşaklara daha fazla aktarılır. 

• Cinsiyetler arası seçilim: 

Karşı cinsin tercih ettiği özelliklere sahip olan canlı 

eşleşmeyi başarır ve bu özellikler sonraki 

kuşaklara daha fazla aktarılır. 

(Buss 2007)

Cinsiyetler arası 

seçilim 

Cinsiyet içi 

rekabet 

• Bu süreçler karşılıklı olarak birbirini etkiler. 

• Burada önemli olan eşleşme açısından başarıya 

ulaştıran özelliklerin sonraki kuşaklara daha fazla 

aktarılması ve eşeysel seçilim doğrultusunda 

evrimin gerçekleşmesidir. 

(Buss 2007)

Anababasal Yatırım 

(Parental Investment) 

• Eş seçiminde hangi cinsin seçen, hangisinin 

seçilmek için yarışan olacağını belirlemekte 

anababasal yatırım teorisi ortaya atılmıştır. 

• Bu teoriye göre çocuğa diğer cinse göre daha 

fazla yatırım yapan cins seçen olacaktır. 

(Demirtaş Madran 2007, Buss 2007)

Eş Seçimi (Mate Selection) 

• Canlılar üreme güçlerini en üst düzeye getirecek 

biçimde eş seçerler. 

(Eşel 2007) 

• Güzelliğin eşeysel seçilim sonucunda evrimleştiği 

ileri sürülür. 

• Her iki cinste eş seçiminde tercih edilen bazı 

özelliklerin büyük benzerlik gösterdiği 

görülmüştür. 

• Karşı cinste aranan ortak özellikler : zeki, nazik, 

anlayışlı, güvenilir ve sağlıklı olması 

(Buss 2007)

Eş Seçimi (Mate Selection) 

• Cinsiyetler arasında eş seçimi için tercih edilen 

özelliklerdeki farklılıklar ele alındığında: Kadınların 

erkeklerde daha çok kaynak sağlama becerisi, 

erkeklerinse kadınlarda daha çok doğurganlıkla 

ilişkili olarak gençlik ve fiziksel çekicilik işaretleri 

aradığı ileri sürülmüştür. 

• Böylelikle üreme ve üreme sonucunda doğan 

çocuğun sağ kalımı olasılığının arttırıldığı 

düşünülmüştür. 

(Eşel 2007, Buss 2007)

Kıskançlık 

• Kıskançlığın kökeninde evrimsel nedenlerin yattığı 

düşünülmektedir. 

• Kıskançlık insanın yaşamsal uyumuna hizmet eden bir 

duygudur, aldatılma ve terk edilmeye karşı bir savunma 

olarak ortaya çıkmıştır. 

(Buss 2000) 

• Kıskançlık ilişkiyi koruma amacına hizmet eden bir 

içgüdüdür. 

(Kenrick ve Trost 1997) 

• Kıskançlıkla ilgili duygu ve davranışlar, çiftlerin ilişkilerini 

sürdürmelerini, üremelerini, çocuklarını büyütmelerini ve 

dolayısıyla soylarını sürdürmelerini sağlar. 

(Demirtaş Madran 2007)

Duygusal/Cinsel Kıskançlık 

• Kadın ve erkeğin kıskançlığının evrimsel 

temellerinin farklı olduğu ileri sürülmektedir. 

• Kadınların duygusal, erkeklerinse cinsel 

aldatılma durumunda daha çok kıskançlık 

duydukları belirtilmektedir. 



• Cinsel sadakatsizlik durumunda erkeğin bir 

başkasının çocuğuna babalık etme, dolayısıyla 

kaynaklarını kendi soyundan olmayan bir çocuğa 

aktarma ve belki de kendi soyunun sürmesinin 

engellenmesi riskiyle karşı karşıya kaldığı; 

• Kadının ise eşinin duygusal olarak bağlandığı 

başka bir kadına kaynaklarını yatırmasından, 

dolayısıyla kendisinin ve çocuğunun bu 

kaynaklardan mahrum kalmasından çekindiği 

şeklinde açıklanmaktadır. 



• Erkeklerde ve kadınlarda kıskançlığa yol açan 

rakibin özelliklerinin farklı olduğu ve 

kıskançlığa verilen tepkilerin ve baş etme 

yollarının da farklılık gösterdiği ileri 

sürülmüştür. 


Eşleşme Stratejileri 

• Uzun ve kısa‐süreli süreli eşleşme stratejileri 

açısından kadın ve erkek arasındaki 

farklılıkların üreme açısından yarar sağlamaya 

yönelik geliştiği düşünülmektedir. 

(Buss 2007)

Ayrılık 

• Sosyal bağların sağlık üzerinde olumlu 

etkisinin olduğu ve stresörlere karşı koruyucu 

işlev gördüğüne dair kanıtlar vardır. 

• Sosyal bağların yokluğunun ya da aniden 

yitirilmesinin bazı bozukluklara yol açtığı 

bilinmektedir. 

(Bosch ve ark 2009)

Partnerden ayrılmanın nörobiyolojik 

sonuçlarının araştırıldığı bir çalışmada: 

• Monogam olan erkek kır sıçanları (Microtus ochrogaster) 

dişilerden 3‐5 5 gün süreyle ayrılarak incelenmiştir. 

• Dişilerden ayrılan erkeklerde pasif başa çıkma davranışının 

(depresyon ve anksiyete benzeri davranış indikatörü) ortaya 

çıktığı görülmüştür. 

• Bu aşamada CRF reseptör blokajı bu davranışın ortaya 

çıkmasını engellemiştir. 

• Bazal plazma kortikosteron düzeyleri yüksek bulunmuş, HPA 

ekseninde aktivite artışı saptanmıştır. 

• Dişiyle temasa geçildiğinde HPA ekseninin baskılandığı ve 

bazal plazma kortikosteron düzeylerinin azaldığı 

görülmüştür. 


Ayrılığın Nörobilimi 

• Bağlanılan partnerden ayrılmanın davranışsal etkileri beyin 

CRF sistemi ve HPA ekseni ile ilgili olabilir. 

• CRF sisteminin kronik upregülasyonunun anksiyete ve 

depresyon gibi bozuklukların patogenezinde önemli olduğu 

düşünülmektedir. 

• Bağlanılan partnerden ayrılmayla artan HPA ekseni 

aktivitesi ve ortaya çıkan anksiyete ve depresyonla ilişkili 

davranışların maladaptif olduğu düşünülebilir. 

• Bunlar bağ kurma, bağları sürdürme ve güçlendirme amaçlı 

adaptif emosyonel sistemin yanürünüdür. 

• Ayrılma durumunda tekrar temas kurma, yakınlık arama 

davranışlarını sağlar. 


Sonuç 

• İnsanın aşk, bağlanma, kıskançlık gibi sosyal davranışlarının 

altında karmaşık biyolojik süreçler yatmaktadır. 

• Beyinde özel olarak “aşk merkezleri”nden söz etmek güçtür, 

aşkın oluşmasında rol oynayan geniş olarak yayılmış 

sistemlerdir. 

• İnsanlarda bağlanma sadece cinsel dürtü amaçları ile 

açıklanamayacağı gibi, aşık olmak da sadece cinsel arzu, 

yakınlık ya da bağlanma gereksinimi ile açıklanamaz. 

• İnsan sosyal bir canlıdır ve sosyal davranışlar geliştirmesi de 

evrimsel süreçte ona avantaj sağlamıştır. 

• Aşk ve bağlanmanın insan türünün devam etmesinde 

önemli etkileri olduğu açıktır.

Sonuç 

“Evolution has not created us to be happy, but 

rather created happiness to keep us alive and 

reproducing.” 

“Evrim bizlerin mutlu olması amacıyla 

gerçekleşmedi, mutluluk bizlerin hayatta 

kalması ve üremesi için evrimleşti.” 


Kaynaklar 

• Eşel E: Aşkın Biyolojik ve Evrimsel Temelleri. Yeni/New Symposium 

Journal 2007; 45 (1):21‐27 

• Buss D M: The Evolution of Human Mating. Acta Psychologica Sinica 

2007; 39(3):502‐512 

• Eşel E: Güzellik Algılaması ve Cinsel Çekicilik. Türkiye'de Psikiyatri 

2007; 9(2):124‐134 

• Demirtaş Madran H A: Duygusal ve Cinsel Kıskançlık Açısından 

Temel Cinsiyet Farklılıkları: Evrimsel Yaklaşım ve Süregelen 

Tartışmalar. Türk Psikiyatri Dergisi 2008; 19(3):300 19(3):300‐309 

• Bosch O J et all: The CRF System Mediates Increased Passive Stress Stress‐ 

Coping Behavior Following the Loss of a Bonded Partner in a 

Monogamous Rodent. Neuropsychopharmacology 2009; 34:1406 34:1406‐ 

1415 

• Savulescu J, Sandberg A: Neuroenhancement of Love and Marriage: 

The Chemicals Between Us. Neuroethics 2008; 1:31 1:31‐44

Teşekkürler...

Aşkın Evrimi: Bağlanmak v Yitirmek şkın Evrimi: Bağlanmak ve ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?