Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
ŞİZOFRENİDE RUHSAL<br />
TOPLUMSAL BECERİ EĞİTİMİ<br />
Prof. Dr. Mustafa YILDIZ<br />
Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi<br />
Psikiyatri Anabilim Dalı Öğretim Üyesi<br />
TPD 17. Yıllık ve Klinik Eğitim Toplantısı<br />
Antalya, 2013<br />
1
Açıklama: 2010-2013<br />
İlaç Şirketleri ile ilişkiler<br />
Araştırmacı: Pfizer<br />
Danışman: Janssen Cilag, Astra Zeneca<br />
Konuşmacı: Janssen-Cilag, Astra Zeneca,<br />
Bilim İlaç Şti.<br />
2
Şizofrenide temel sorunlar<br />
Tedaviye uyumsuzluk<br />
İçgörü bozukluğu<br />
Hastalık belirtilerinin devam etmesi<br />
Alevlenme ve yinelemelerin olması<br />
Eklenen <strong>ruhsal</strong> ve tıbbi sorunlar<br />
Toplumsal yalıtım<br />
İşlevsellikte bozulma<br />
Ailenin yükü<br />
Damgalanma<br />
3
Şizofreninin tedavisi<br />
Farmakoterapi birincil / temel öneme sahiptir<br />
Ruhsal ve <strong>toplumsal</strong> tedavi programlarıyla<br />
yeterince desteklenmezse başarısı sınırlıdır.<br />
Depreşme ve yinelemelerin önlenmesinde,<br />
yaşam kalitesinin artırılmasında eğitim<br />
programları etkin bulunmuştur.<br />
Herz MI et al. (2000) Arch Gen Psychiatry. 57:277-283.<br />
Hogarty GE et al. (1991) Archives of General Psychiatry 48:340-347.<br />
Marder SR et al. (1996) Am J Psychiatry, 153:1585-1592.<br />
4
(+) blr<br />
(-) blr<br />
Depresyon<br />
Bilişsel blr<br />
Madde kk<br />
Şizofrenide bütüncül tedavi<br />
İlaç tedavisi<br />
Ruhsal iyileştirim<br />
Ruhsal <strong>toplumsal</strong> tedaviler<br />
İşlevsel<br />
Sonuçlar<br />
İş<br />
Eğitim<br />
Toplumsallık<br />
Yaşam kalitesi<br />
5
Şizofrenide yaygın olarak uygulanan <strong>ruhsal</strong> <strong>toplumsal</strong> tedaviler<br />
1. Destekleyici tedavi<br />
2. Toplumsal <strong>beceri</strong> <strong>eğitimi</strong><br />
3. Ruhsal eğitim<br />
4. Bilişsel onarım<br />
5. Bilişsel davranışçı tedavi<br />
6
Şizofrenide yaygın olarak uygulanan <strong>ruhsal</strong> <strong>toplumsal</strong> tedaviler<br />
6. Aile tedavisi/<strong>eğitimi</strong><br />
7. Tedaviye uyumu güçlendirme<br />
8. Kişiselleştirilmiş (personal) tedavi<br />
9. Olgu yönetimi (case management)<br />
10. Mesleki iyileştirim<br />
7
Toplumsal Beceri Eğitimi,<br />
UCLA Social and Independent Skills Modules, Liberman ve ark.<br />
1) İlaç tedavisi yönetimi (medication management)<br />
2) Belirti yönetimi (symptom management)<br />
3) Temel konuşma <strong>beceri</strong>leri (basic conversation skills)<br />
4) Topluma tekrar katılma (community re-entry)<br />
5) Boş zamanda eğlenti (recreation for leisure)<br />
6) Madde kötüye kullanımı yönetimi (substance abuse manag.)<br />
7) İş yerinde temel <strong>beceri</strong>ler (workplace fundamentals skills)<br />
8) Arkadaşlık ve yakınlık kurma (friendship and intimacy)<br />
9) Ailelerin hizmetlere dahil edilmesi (Involving families in services)<br />
8
Şizofreni hastaları için uygun bir tedavi yaklaşımı<br />
RUHSAL EĞİTİM<br />
TOPLUMSAL BECERİ EĞİTİMİ<br />
GRUP TEDAVİSİ<br />
AİLE EĞİTİMİ<br />
RUHSAL TOPLUMSAL BECERİ EĞİTİMİ (RUTBE)<br />
9
Şizofrenide grup tedavisi / <strong>eğitimi</strong><br />
TOPLUMSAL YALITIM<br />
DUYGULANIM SORUNLARI<br />
İLİŞKİ SORUNLARI<br />
İÇGÖRÜ SORUNLARI<br />
ŞİZOFRENİ & GRUP ?<br />
10
Grup tedavisinde tedavi edici etmenler (Yalom, 1985)<br />
1. Umut aşılama, 2. Evrensellik,<br />
3. Bilgilenme, 4. Fedakarlık,<br />
5. Toplumsallaşma, 6. Taklitçi davranış,<br />
7. Karşılıklı öğrenme, 8. Grup bağlılığı,<br />
9. Boşalım (Katarsis), 10. Varoluş etmenleri<br />
11. Aile yaşantısının onarıcı nitelikte grupta<br />
yinelenmesi,<br />
11
Şizofreni gruplarında tedavi edici etmenler (Kanas, 1996)<br />
Hastalar sorunlarıyla yalnız olmadıklarını öğrenirler,<br />
Grup hastaların daha az kuşkucu olmasına yardım eder,<br />
Başkalarına yardım etmeyi ve fedakârlığı öğrenirler,<br />
Hayal ve gerçek arasındaki farkı fark etmede yardımcı olur,<br />
Diğer insanlarla ilişkilerin iyileşmesini sağlar,<br />
Belirtilerle başetmede yardımcı olur,<br />
Geleceğe umutla bakmaya yardımcı olur,<br />
İçgörü geliştirmeye yardımcı olur,<br />
Duygularını özgürce ifade edebileceği bir ortam sağlar.<br />
12
Tedaviye uyumsuzluk<br />
İçgörü bozukluğu<br />
Hastalık belirtilerinin devam etmesi<br />
Alevlenme ve yinelemelerin olması<br />
Eklenen <strong>ruhsal</strong> ve tıbbi sorunlar<br />
Toplumsal yalıtım<br />
İşlevsellikte bozulma<br />
Benlik saygısında düşme<br />
Ailenin yükü<br />
Damgalanma<br />
RUTBE – Amaçları<br />
Tedaviye uyumun artırılması<br />
İçgörünün artırılması<br />
Belirtilerle başetmenin öğretilmesi<br />
Alevlenmelerin önlenmesi<br />
Ek sorunların önlenmesi<br />
Toplumsal ilişkilerin artırılması<br />
İşlevselliğin artırılması<br />
Özgüvenin artırılması<br />
Damgalamaya karşı mücadele<br />
Ailenin <strong>eğitimi</strong> / yükün azaltılması<br />
13
RUTBE ile<br />
Psikotik alevlenmelerin azalması ya da<br />
kısa sürede atlatılması<br />
Hastalıkla başetme <strong>beceri</strong>lerinin geliştirilmesi<br />
Kişiler arası ilişkilerin güçlenmesi<br />
Toplumsal işlevselliğin artması<br />
beklenir<br />
14
Bireysel ya da grup şeklinde uygulanan<br />
Yapılandırılmış,<br />
Etkileşimsel,<br />
RUTBE<br />
Sistemli bir eğitim yaklaşımıdır.<br />
Yatan ya da ayaktan hastalara<br />
Grup ortamında uygulanır<br />
15
RUTBE – genel yaklaşım<br />
Eğitsel<br />
Etkileşimsel<br />
16
RUTBE – Hastalığa vurgu<br />
Biyolojik<br />
Klinik ve<br />
Kişiler-arası ilişki yönleri<br />
17
RUTBE – Zaman vurgusu<br />
Şimdiki zamanı işlemek ve<br />
Geleceğe hazırlanmak.<br />
18
hemşire,<br />
psikolog,<br />
PDR uzmanı,<br />
sosyal çalışmacı,<br />
doktor<br />
RUTBE - Eğitmenler<br />
eğitimci olabilir.<br />
19
Hastalığın & tedavinin evreleri<br />
İkna dönemi<br />
GRUBUN OLUŞTURULMASI<br />
İşlevsellik düzeyi<br />
Ekinsel & eğitim düzeyi<br />
20
GRUBUN OLUŞTURULMASI<br />
Üye sayısı 5-10<br />
Oturum sıklığı 2x2 / hf<br />
Oturum süresi 40 dk (30-50)<br />
Eğitim süresi 6-7 ay<br />
Destek oturumları 1-2/ay (15-20 k.) (yıllarca)<br />
21
KOLTUK<br />
SEHPA<br />
GRUP ORTAMI<br />
YAZI TAHTASI, KALEMLER<br />
DUVARDA ASILI İLETİŞİM BECERİLERİ ve<br />
SORUN ÇÖZME BASAMAKLARI TABLOSU<br />
22
Isınma, nasılsınız? Neler yaptınız?<br />
Ödevlerin kontrolü<br />
GRUP İŞLEYİŞİ<br />
Geçen oturumun özeti<br />
Yeni konunun çalışılması<br />
Ortaya çıkabilecek sorunlar?<br />
23
RUTBE – <strong>beceri</strong> alanları<br />
1. İletişim <strong>beceri</strong>lerini geliştirmek,<br />
2. Sorun çözme <strong>beceri</strong>lerini geliştirmek,<br />
3. Dikkat ve bellek sorunlarıyla başetmeyi öğrenmek,<br />
4. Psikozu ve şizofreniyi anlamak,<br />
5. Antipsikotik ilaç tedavisini öğrenmek,<br />
6. İlaç yan etkilerini öğrenmek,<br />
7. Tedaviyi değerlendirmek,<br />
8. İnatçı belirtilerle başetmeyi öğrenmek,<br />
9. Uyarıcı işaretleri tanımak ve izlemek,<br />
10. Alkol ve uyuşturucudan kaçınmak,<br />
11. Faydasız tedavi arayışlarından uzak durmak,<br />
12. Stresle başetmeyi öğrenmek,<br />
13. Özgüveni artırmak,<br />
14. Zamanı değerlendirmek ve günlük faaliyetler,<br />
15. Arkadaşlık ilişkilerini geliştirmek,<br />
16. Toplumsal faaliyetlere katılmak.<br />
24
RUTBE – programın akışı<br />
1. Amaç,<br />
2. Bilgilendirme,<br />
3. Deneyimlerin paylaşılması<br />
(yanlış bilgilerin düzeltilmesi),<br />
4. Rol oynama,<br />
5. Sorun çözme,<br />
6. Alıştırmalar,<br />
7. Ev ödevleri,<br />
8. Aile <strong>eğitimi</strong>.<br />
25
RUTBE – Kullanılan teknikler<br />
Bilgilenme, Karşılıklı öğrenme,<br />
Modelleme, Rol oynama,<br />
Destekleme, Davranışın şekillendiril.,<br />
Pekiştirmeler, Sorun çözümleri,<br />
Toplumsal algı çalış. Kendini ifade etme,<br />
Kendini izleme, Alıştırmalar,<br />
Ev ödevleri.<br />
26
1 - HAZIRLIK OTURUMU<br />
1. Hastaların gruba yönelimini sağlamak<br />
2. Programın açıklanması<br />
3. Uygulamalar için genel bir çerçeve çizmek<br />
4. Hastaların hastalıkla ilgili bilgilerini öğrenmek<br />
5. Hastalığa tıbbi model örneklemek (HT, RA, AB)<br />
6. Hastaların beklentilerini öğrenmek<br />
7. Eğitimin amaçlarını açıklamak<br />
8. Ailenin bilgilendirilmesi<br />
27
2 – İLETİŞİM BECERİLERİNİ GELİŞTİRMEK<br />
İletişimin günlük yaşamdaki ve<br />
hedeflere ulaşmadaki önemi<br />
İletişimin öğeleri<br />
Sözel olanlar Sözsüz (bedensel) olanlar<br />
.................................. .......................................<br />
.................................. .......................................<br />
.................................. .......................................<br />
28
Senaryo (basit, anlaşılır)<br />
Eğitmen - yardımcı<br />
Eğitmen - hasta<br />
Hasta – hasta<br />
2 – Rol oynamalar<br />
Başarımın değerlendirilmesi<br />
Geribildirimlerde bulunma<br />
29
3 - SORUN ÇÖZME BECERİLERİNİ GELİŞTİRMEK<br />
SORUN: bir şeyi yapmak istediğimizde beklenmedik bir şekilde<br />
engel olarak karşımıza çıkan durumlar<br />
Sorun karşısında etkin tutumlar benimsenmelidir<br />
Sorunlar kaçınılmazdır, kendini suçlamak gereksizdir,<br />
Sorun bir engeldir, tehdit değil, kaçınmaya gerek yok,<br />
Sorunla karşılaşıldığında bir şey yapmamaktansa onu çözme<br />
girişiminde bulunmak yetersiz kalsa bile her zaman olumlu sonuç verir,<br />
Her sorunun bir çözümü vardır, yeter ki çözüme yönelinsin,<br />
Sorun çözmek için çabaya ve kaynaklara gereksinim vardır.<br />
30
3 - SORUN ÇÖZME BASAMAKLARI<br />
1. Dur ve düşün: sorunu tanımla,<br />
2. Tüm olası çözüm yollarını sırala,<br />
3. Her biri için yarar ve zararları değerlendir,<br />
4. En uygun seçeneği seç,<br />
5. Çözümü uygulamak için kaynak araştır,<br />
6. Zaman belirle ve uygula,<br />
7. Sonuçları değerlendir.<br />
31
3 - SORUN ÇÖZME - ALIŞTIRMA<br />
Birinci basamak: Dur ve düşün, sorun nedir?<br />
Sorunu kısaca yazınız<br />
...................................................................................................................................<br />
İkinci basamak: Sorunun çözüm yolları nelerdir?<br />
Hastaların önerdikleri her seçeneği sırayla tahtaya yazınız. Benzer önerileri<br />
birleştirin.<br />
........... I .......... ........... I I.......... .......... III ..........<br />
Üçüncü basamak: Çözüm yollarını değerlendir.<br />
Fayda ve zararlara ilişkin örnekler isteyin ve bunları seçeneklerin altına yazın.<br />
........... I .......... ........... I I.......... ........... III ..........<br />
….F…. ….Z…. ….F…. .…Z…. ….F…. ….Z….<br />
….F…. ….Z…. ….F…. .…Z…. ….F…. ….Z….<br />
….F…. ….Z…. ….F…. .…Z…. ….F…. ….Z….<br />
Dördüncü basamak …..<br />
32
3 – Aile <strong>eğitimi</strong> /<br />
Hastalarla iletişimde ve sorun çözmede dikkat edilmesi gereken noktalar<br />
• Ne demek istendiği açıkça belirtilmeli,<br />
• Doğrudan konuşmalı, sade bir dil kullanılmalı,<br />
• Mümkün olduğunca kısa ve net konuşulmalı,<br />
• Sakin bir sesle konuşulmalı,<br />
• Dikkatle dinlenmeli,<br />
• Aynı anda tek konuya odaklanılmalı,<br />
• Ne hissedildiği sözcüklerle ifade edilmeli (.. sevinirim, .. üzülürüm),<br />
• Söylenenler değil, hastaların anladıkları önemsenmelidir (tekrardan kaçınılmamalı),<br />
• Doğru anlaşılıp anlaşılmadığı tekrar sorarak kontrol edilmeli, yanlış anlamalar<br />
önlenmeli,<br />
• Yapılan her olumlu hareket kutlanmalı,<br />
• ‘Ben’ dili kullanılmalı ve hastaların da bunu kullanması teşvik edilmeli,<br />
• Tutum ve kişilikler üzerinde değil, daha çok davranışlar üzerinde durulmalı,<br />
• Hastaları eleştirmekten kaçınılmalı,<br />
• Eleştiri yerine yanlış davranışlardan duyulan üzüntü dile getirilip doğru davranış<br />
örneklenmeli ve sonucunda duyulacak memnuniyet bildirilmelidir.<br />
33
4 – DİKKAT VE BELLEK SORUNLARIYLA<br />
BAŞETMEYİ ÖĞRENMEK<br />
Bilişsel işlevler<br />
1. Dikkat ……… (odaklanma, sürdürme)<br />
2. Bellek ……… (kısa/işlem 7±2, uzun/depo)<br />
3. Yürütücü işlevler…… (karar verme)<br />
34
4 – Dikkat, bellek ve yürütme işlevleri arasındaki ilişkiler<br />
Uyarılar<br />
DİKKAT<br />
İŞLEM<br />
BELLEĞİ<br />
DEPO BELLEK<br />
UYGULAMA<br />
KARAR VERME<br />
SORUN ÇÖZME<br />
35
4 – Toplumsal algı çalışması<br />
GÜNLÜK GAZETEDEN BİR RESİM GÖSTERİLİR<br />
(olay, kişilerarası ilişkiler)<br />
1. RESMİN AYRINTILI TASVİRİ İSTENİR<br />
2. RESİMLE İLGİLİ YORUMLAR ALINIR<br />
3. RESME ORTAK BAŞLIK KONUR<br />
36
5 – PSİKOZU VE ŞİZOFRENİYİ ANLAMAK<br />
Psikozun tanımı<br />
Gerçeklikten kopma, çıldırı, delilik<br />
Rüya benzetmesi<br />
Uykusuzluk, yoksunluk, madde etkisi (norm.)<br />
Şizofreninin tanımı<br />
37
5 – Şizofreni hakkında bilgi sağlaması<br />
1. Bir beyin hastalığıdır, olasılıkla beyindeki kimyasal<br />
ileti maddelerinin dengesizliği söz konusudur.<br />
2. Büyünün, cinlerin, başka insanların davranışlarının<br />
bu hastalığın ortaya çıkmasında bir etkileri yoktur.<br />
3. Süregen bir hastalıktır, düzelebilir ve tekrarlayabilir.<br />
4. İlaçlar hastalığın belirtilerini yatıştırırlar.<br />
5. Hastalıktan dolayı kişinin <strong>toplumsal</strong> ilişkileri bozulur.<br />
6. Stres hastalığın alevlenmesine sebep olabilir.<br />
7. Hastalığın iyileşmesinde ailenin önemli katkıları olur.<br />
38
5 – Aile <strong>eğitimi</strong><br />
Genel bilgilerin verilmesi<br />
Hastalığın ismi, kabul<br />
Bedensel hastalık benzetmesi<br />
Suçlanma, suçlama<br />
Kalıtım hakkında bilgilendirme<br />
Hastalığın gidişi (1/3 ler)<br />
Şiddet<br />
İşlevsellik<br />
Evlenme<br />
….<br />
39
6 – ANTİPSİKOTİK İLAÇ TEDAVİSİNİ ÖĞRENMEK<br />
Antipsikotik (psikoz giderici) ilaçlar<br />
Anti / psikoz<br />
sanrı, varsanı, konuşma bozuklukları, davranış bozuklukları,<br />
duygulanımda bozulma, içe kapanma, yoğunlaşma güçlüğü,<br />
uyku düzeninin bozulması gibi belirtileri geçirir,<br />
psikozun tekrarlamasının önlerler.<br />
Sürekli kullanılma gereksinimi / doğru bilgi kaynakları<br />
Kesilme durumları / başka ilaçlarla birlikte kull.<br />
Elektrikli tutarık tedavisi (EKT)<br />
40
6 – Hastaların sıklıkla kullandığı ilaçlar<br />
Antipsikotik ilaçlar<br />
Norodol, Largactil<br />
Prolixin, Lidanil<br />
Stilizan, Clopixol<br />
Solian, Risperdal<br />
Seroquel, Zyprexa,<br />
Zeldox, Abilify,<br />
Leponex, Serdolect<br />
Yan etki giderici ilaçlar Yardımcı ilaçlar<br />
Akineton<br />
Sormodren<br />
Diazem<br />
Xanax<br />
Rivotril<br />
Tranxilene<br />
Dideral<br />
Benadryl<br />
Lithuril<br />
Depakin<br />
Tegretol<br />
Prozac<br />
Lustral<br />
Cipram<br />
Efexor<br />
Diazem<br />
41
6 – Aile <strong>eğitimi</strong><br />
Antipsikotik ilaçlar (etki düzenekleri)<br />
İlaçların kullanılma şekilleri (hap, iğne)<br />
Kullanma süresi<br />
Başka ilaçlarla birlikte kullanımı<br />
Yiyecek-içeceklerle ilişkileri<br />
Kullanmak istenmeme durumları<br />
Bağımlılık ve kısırlık yapmama özellikleri<br />
EKT<br />
42
7- İLAÇ YAN ETKİLERİNİ ÖĞRENMEK<br />
Yan etkilerle sıkça karşılaşılır<br />
Tedaviyi bırakmaya neden olabilirler<br />
Bazılarına tolerans gelişir<br />
Ortaya çıkma zamanları farklı olabilir<br />
Yan etkileri gidermek için yanlış tutumlar<br />
Listede olanlar ve başetme yöntemleri<br />
43
7- İLAÇ YAN ETKİLERİNİ ÖĞRENMEK<br />
Güneş ışığına duyarlılık<br />
Ağız / boğaz kuruluğu<br />
Görme bulanıklığı (DB)<br />
Deride döküntü, allerjik tepkiler, renk değişikliği (DB)<br />
Salya gelmesi ya da yutmada güçlük (DB)<br />
Kabızlık<br />
Baş dönmesi<br />
Uyuşukluk, uyku hali<br />
İştah artışı, kilo alma<br />
Titremeler (DB)<br />
Kas katılığı, ani kasılma (DB)<br />
Hareketlerde azalma (DB)<br />
Akatizi (DB)<br />
Cinsel zorluk, memeden süt gelmesi, adet düzensizliği (DB)<br />
44<br />
Geç diskinezi (DB) …..
Antipsikotik ilaçlar<br />
Etki düzenekleri<br />
Kullanılma şekilleri<br />
Düzenli kullanımın önemi<br />
Yan etkilerde yapılabilecekler<br />
Önyargılar<br />
7- Aile <strong>eğitimi</strong><br />
Tedaviyi Değerlendirme Çizelgesi<br />
45
8 – TEDAVİYİ DEĞERLENDİRMEK<br />
1. Tedaviyi düzenli sürdürmenin önemi<br />
2. Doz atlama durumları<br />
3. Depo ilaç kullanımı<br />
4. Tedaviyi değerlendirme çizelgesi<br />
46
8 – TEDAVİYİ DEĞERLENDİRME ÇİZELGESİ<br />
Günler 1 2 3 4 5 6<br />
İlaçlar<br />
Aldım ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )<br />
Uyku<br />
Normal ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )<br />
Yetersiz ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )<br />
Aşırı ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )<br />
İştah<br />
Normal ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )<br />
Az ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )<br />
Çok ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )<br />
Yoğunlaşma<br />
Normal ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )<br />
Orta sorunlu ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )<br />
Kötü<br />
Enerji düzeyi<br />
( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )<br />
Canlı ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )<br />
Uyuşuk ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )<br />
Yorgun<br />
Diğer durumlar (ilaç y.e.)<br />
( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )<br />
Huzursuzluk ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )<br />
Sinirlilik ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )<br />
Kabızlık ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )<br />
Cinsel istek azl. ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )<br />
47
9 – İNATÇI BELİRTİLERLE BAŞETMEYİ ÖĞRENMEK<br />
İnatçı belirtiler tanım<br />
Bireysel farklılıklar<br />
Telepati<br />
Taşkınlık blr Yoksunluk blr Bilişsel blr<br />
Sanrılar düşünce azlığı dikkat boz<br />
Varsanılar isteksizlik bellek sorunları<br />
Dağınık konuşma zevk almama<br />
Dağınık davranış duygusal kısıtlılık<br />
48
9 – İNATÇI BELİRTİLERLE BAŞETME / teknikler<br />
Mırıldan veya şarkı söyle. Bir süre uyu.<br />
Seslere gitmelerini söyle. Seslerle tartış.<br />
‘Geçeceğini’ düşün. Arkadaşlarınla konuş.<br />
Sinemaya git. Kitap, gazete, dergi oku.<br />
Bulmaca çöz. Uzan ve gevşe.<br />
Fiziksel egzersiz yap. Televizyon izle, radyo dinle.<br />
En çok istediğin ve sevdiğin şeyi yap. Gezintiye çık.<br />
Kendine güven ver. Görmezden gel.<br />
Dua et. Kabul et.<br />
Toplumsal faaliyetlere katıl. Ailenizle alışverişe gidin.<br />
Kendinize program yapın. Gündüz uyumaya sınır getirin.<br />
Kendinize hedefler koyun.<br />
Düzenli olarak bazı arkadaşlarınızla beraber olun.<br />
Zamanınızı mümkün olduğunca etkinlikle geçirin.<br />
49
9 – Aile <strong>eğitimi</strong><br />
Yoksunluk belirtileri ile başetmek için öneriler<br />
Hastayı da diğer aile üyelerinin yaptığı işlerin (alış veriş, yürüyüş, ziyaret vs) içine<br />
dahil edin. En azından her seferinde davet edin.<br />
Günlük faaliyetler için yapılaştırılmış program sunun. Hafta sonları için planlı<br />
faaliyetler düzenleyin.<br />
Hastanız için düzenli olarak eğlenceli faaliyetler düzenleyin. Başlangıçta çok çaba<br />
gerektirmeyen faaliyetleri seçin. Katılıma ikna etmeye çalışın. Haftanın belirli<br />
günlerini bu faaliyete ayırın. Faaliyetin sonucunda hastanızla birlikte<br />
değerlendirme yapın. Bir faaliyete alıştıktan sonra yeni birisini başlatın.<br />
Hastanızın daha önceden zevkle yaptığı faaliyetleri (örneğin, hastalanmadan<br />
önce müzikle uğraşmış olabilir, masa tenisi oynamayı seviyor olabilir) tekrar<br />
yapmasını teşvik edin.<br />
Büyük hedeflere ulaşmaya çalışmak yerine küçük hedeflerle ilerleyerek ana<br />
hedefe ulaşmaya çalışın. Ana hedefe basamak basamak çıkın. Sorun çözme<br />
tekniklerini kullanın.<br />
Hastanızı başarmakta zorlanacağı hedeflere yönlendirmekten kaçının<br />
50
10 – UYARICI İŞARETLERİ TANIMAK VE İZLEMEK<br />
Öncü işaretler / blrt tam geçmemesi / mangal-köz<br />
Soğuk algınlığı benzetmesi<br />
1. Uyarıcı işaretlerin saptanması<br />
2. Uyarıcı işaretler çizelgesi<br />
3. Acil Durum Planı<br />
4. Aile / çevrenin yardımı<br />
51
10 – UYARICI İŞARETLERİ SAPTAMAK<br />
(UYARICI İŞARETLER LİSTESİ)<br />
En sık karşılaşılan uyarıcı işaretler şunlardır<br />
* Gerginlik ve sinirlilik,<br />
* Uyku sorunları (uykusuzluk ya da aşırı<br />
uyuma),<br />
* Bunaltı,<br />
* Depresyon,<br />
* Dikkat sorunları,<br />
* Toplumdan kaçınma,<br />
* İlaç almak istememe,<br />
* Yeme sorunları (az ya da çok yeme).<br />
52
10 – ACİL DURUM PLANI<br />
1. Adım: Uyarıcı işaretler çizelgesini ailenizle gözden geçirin.<br />
Eğer bunların ciddi uyarıcı işaretler olduğuna karar verilmişse ikinci adıma<br />
geçin.<br />
2. Adım: Kliniğe gitmenin gerekli olup olmadığını anlamak için doktorla<br />
temas kurun.<br />
Doktorunuzun ismi ve telefon numarası:<br />
.............................................................................................<br />
Eğer doktora ulaşılamazsa.<br />
3. Adım: Doğrudan bir psikiyatri polikliniğine ya da bir psikiyatriste gidin<br />
ve acil bir değerlendirme isteyin.<br />
Psikiyatri kliniklerinin isim ve telefon numaraları:<br />
.............................................................................................<br />
.............................................................................................<br />
Eğer poliklinikler kapalıysa.<br />
4. Adım: Bir acil servise gidin, psikiyatrik yardım istediğinizi söyleyin.<br />
Acil servislerin isim ve telefon numaraları:<br />
.............................................................................................<br />
53
10 – Aile <strong>eğitimi</strong><br />
Uyarıcı işaretlerin tanımı<br />
Ailelerin farkındalıkları ve örnekler<br />
Uyarıcı işaretlerin izlenmesi<br />
Acil Durum Planı<br />
54
11 – ALKOL VE UYUŞTURUCUDAN<br />
KAÇINMAK<br />
Alkol, esrar, kokain, diazem, akineton<br />
Kullanmanın nedenleri<br />
1. Kullanmanın zararları<br />
2. Ret etmede basamaklar<br />
3. Faydalı etkinlikler<br />
Sigara<br />
Kafein ?<br />
55
12 – FAYDASIZ TEDAVİ ARAYIŞLARINDAN<br />
UZAK DURMAK<br />
Hoca, türbe, ziyaret yerleri vb.<br />
Akupunktur, NLP, Nörobiyofidbek<br />
Buralardan çare arama nedenleri, sonuçlar ?<br />
56
11-12 – Aile <strong>eğitimi</strong><br />
Alkol ve uyuşturucu kullanımı<br />
Faydasız tedavi arayışları hakkında ailelerin<br />
bilgilendirilmesi<br />
57
13 – STRESLE BAŞETMEYİ ÖĞRENMEK<br />
1. Stresin tanımı<br />
Günlük yaşam olayları / Önemli yaşam olayları<br />
Atakların ortaya çıkmasında stresin rolü<br />
Stres algısında farklılık<br />
2. Stres karşısındaki tutumlar<br />
sigara, alkol<br />
kapanma<br />
sinirlenme<br />
umutsuzluk<br />
etkin tutum takınmalı<br />
3. Anlaşmazlık – çözüm üretme - uzlaşmacılık<br />
58
Önemli yaşam<br />
olayları<br />
13 – STRESİN ÇÖZÜMLENMESİ<br />
STRESLER<br />
ÇÖZÜMLEME<br />
Günlük olaylar<br />
Değiştirilebilir<br />
Değiştirmek için<br />
çaba göster,<br />
Yardım iste,<br />
Kaynakları kullan<br />
Değiştirilemez<br />
Katlanmayı öğren,<br />
Kendini güçlendir<br />
59
13 - Aile <strong>eğitimi</strong><br />
Beklentilerin gerçekçi düzeye çekilmesi<br />
Stresle hasta arasında tampon olunması<br />
Aşırı duygusal ifade (EE)<br />
Eleştirel tutum<br />
Düşmanca tutum<br />
Duygusal müdahalecilik, özel yaşama karışma<br />
STRES ALEVLENME<br />
60
14 – ÖZGÜVENİ ARTIRMAK<br />
Özgüven, özsaygı sorunları<br />
1. Güven duygusu<br />
2. Kimlik duygusu<br />
3. Aidiyet duygusu<br />
4. Amaçlılık duygusu<br />
5. Yeterlilik duygusu<br />
61
14 – ÖZGÜVEN le ilişkili etmenler<br />
Beden sağlığı<br />
Ruh sağlığı<br />
Düzenli tedavi<br />
Hastalığın tekrarlamasının<br />
önlenmesi<br />
Alkol ve uyuşturucudan<br />
kaçınmak<br />
ÖZGÜVEN<br />
Kimliğimiz<br />
Aidiyetimiz,<br />
aile ve akrabalar<br />
dernek, kulüp, parti<br />
Güvendiğimiz insanlar<br />
Arkadaşlarımız<br />
Toplumsal faaliyetlerimiz<br />
Amaçlarımız<br />
62
14 – ÖZGÜVEN / Ev ödevi<br />
Kısa vadeli (1-6 ay) hedeflerim Gerçekleşme olasılığı (%)<br />
.................................................. .............................................<br />
.................................................. ……….................................<br />
.................................................. ….........................................<br />
Uzun vadeli (6 ay ilerisi) hedef. Gerçekleşme olasılığı (%)<br />
................................................... ……...................................<br />
................................................... ...........................................<br />
................................................... ...........................................<br />
63
15 – ZAMANI DEĞERLENDİRMEK VE<br />
GÜNLÜK FAALİYETLER<br />
Zaman nasıl geçiyor? Amaçsızlık? Eylemsizlik?<br />
1. Günlük zaman dilimleri<br />
2. Günlük faaliyetler<br />
3. Günlük yaşam faaliyetleri çizelgesi<br />
64
1. 8 saat<br />
UYKU<br />
15 – Günlük zaman dilimleri<br />
2. 8 saat<br />
İŞ<br />
OKUL<br />
MESLEK<br />
3. 8 saat<br />
TEMİZLİK<br />
YEME-İÇME<br />
EĞLENME<br />
KÜLTÜR SANAT<br />
65
15 – Günlük yaşam faaliyetleri çizelgesi<br />
Günler 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20<br />
ÖZBAKIM<br />
Sabah vakitli kalkış<br />
El-yüz yıkamak<br />
Tıraş olmak<br />
Saç taramak<br />
Kahvaltı<br />
Öğle yemeği<br />
Akşam yemeği<br />
Diş fırçalamak<br />
Uyumak<br />
Tırnak kesmek<br />
Banyo / duş<br />
Makyaj yapmak<br />
66
EV İŞLERİ<br />
Yemek yapma<br />
Bulaşık yıkama<br />
Temizlik yapmak<br />
Elişi yapma<br />
FAALİYET<br />
Alışveriş yapma<br />
Gazete, dergi okuma<br />
Kitap okuma<br />
Sinema / konser<br />
TV / radyo / müzik<br />
Arkadaş / komşu<br />
İşe / kurs / okul<br />
Bilgisayar<br />
Spor / egzersiz<br />
15 – Günlük yaşam faaliyetleri çizelgesi<br />
67
15 – Aile <strong>eğitimi</strong><br />
Hastaların ev içerisindeki davranışları<br />
Yoksunluk belirtilerinin önemi<br />
Yapılandırılmış günlük faaliyetlerin önemi<br />
Ev işlerinde yardım istenmesi<br />
Başarı duygusunu yaşamalarına izin verilmesi<br />
Uygunsuz davranışların olumsuz pekiştirilmesi<br />
68
16 – ARKADAŞLIK İLİŞKİLERİNİ GELİŞTİRMEK<br />
1. Olumlu ve olumsuz duyguları ifade etme,<br />
iltifat etme<br />
2. Ortak ilgi alanlarının bulunması<br />
3. Sorumluluk alma<br />
69
17 – TOPLUMSAL FAALİYETLERE KATILMAK<br />
Yaşamda en önemli amacımız?<br />
Mutlu olmak, zevk almak, eğlenmek<br />
Günlük zaman dilimleri / üçüncü dilim<br />
Boş zaman = sıkıntı<br />
Tek başına ya da grupla yapılan <strong>toplumsal</strong> faaliyetler<br />
70
17 – Alıştırma<br />
Ortak faaliyet düzenlenmesi<br />
Faaliyet: ..........................................<br />
Zaman: ..........................................<br />
Yer: ..........................................<br />
Gerekli malzemeler: ..........................................<br />
Katılımcılar: ..........................................<br />
Ulaşım: ..........................................<br />
Maliyet: ..........................................<br />
Süre: ..........................................<br />
71
18 – SON OTURUM - PARTİ<br />
Hasta ve ailelerin katıldığı toplantı<br />
1. Genel gözden geçirme<br />
2. Başarı belgesinin verilmesi<br />
3. Gelecek için plan yapma<br />
72
18 – SON OTURUM<br />
BAŞARI BELGESİ<br />
...................................................<br />
RUHSAL TOPLUMSAL BECERİ<br />
EĞİTİMİ PROGRAMINI<br />
Başarıyla tamamlamıştır.<br />
Eğitimci Program yöneticisi<br />
……………………. …………………<br />
İmza İmza<br />
73
19 – DESTEK OTURUMLARI<br />
1. Genel sorun çözme denemeleri<br />
2. Yeni durumlar ve uyum <strong>beceri</strong>leri<br />
3. İletişim <strong>beceri</strong>leri için pekiştirmeler<br />
4. Bilişsel <strong>beceri</strong> çalışmaları<br />
74
YOĞUN BİR KURSU TAMAMLADINIZ<br />
KATILIMINIZ İÇİN TEŞEKKÜRLER<br />
UNUTMAYIN<br />
KUTLAMA<br />
HASTALAR İÇİN YAPACAĞINIZ HER ŞEY ÇOK KIYMETLİDİR<br />
KOLAY GELSİN<br />
75
Change language