JEM405 Maden Yatakları Ders Notu – II (Prof.Dr.Şükrü KOÇ)

Kristalleşme ilerledikçe artık magma sıvılarında iki büyük gelişme görülür.
a) Artık magma silis, alümin ve alkalinlerce zenginleşir.
b) Başlangıçta bütün magma haznesi içine dağılmış bulunan uçucu elemanlar katılaşmamış kısımlada
konsantre olarak tenörleri artar. Bu durum magmanın iç basıncını da yükseltir. Bazı durumlarda uçucu
eleman birikimi o kadar fazladır ki artık magma, ana maddesini kondanse olmuş uçucu elemanlar teşkil
den ve çeşitli metalleri kapsayan ergiyikler haline dönüşür. Yüksek iç basınç nedeniyle, bu ergiyikler
daha önce katılaşmış magma kütlesi veya yan taşlar içine sızarak beraberlerinde getirdikleri muhtelif
metal yahut silikat minerallerini çökeltirler ve aynı zamanda oralarda ayrışım olaylarına sebebiyet
verirler.
5.1.1.6.1. Katılaşma Evreleri
Magmanın katılaşması dört evrede olur (Şekil 5.1).
Şekil 5.1. Niggli diyagramı.
5.1.1.6.1.a. Ortomagmatik Evre (veya asıl magmasal evre): Magmasal kayaçların asıl kütlesinin
katılaştığı evredir. 1000 °C ile 700 °C sıcaklık aralığında oluşur. Sürekli ve süreksiz mineral serilerinin
bütün mineralleri bu evrede sırasıyla kristalleşirler. Evre sonunda magmanın büyük bir kütlesi katılaşmış
ve geriye silis, alümin, alkaliler ile uçucu elemanlarca zenginleşmiş artık eriyikler kalmıştır. Bu bakımdan
ortomagmatitik evreden sonraki evrelere post-magmatik evreler de denir.
5.1.1.6.1.b. Pegmatitik Evre: Sıcaklığın düşmesiyle bakiye eriyikler katılaşarak Pegmatit denilen iri
kristalli kayaçları oluştururlar. Bu evrede uçucu elemanların tenörü yükselmiş olduğundan etkileri de
büyüktür. Uçucu elemanlar artık magmanın vizkozitesini azaltır ve ona büyük bir akıcılık verirken,
minerallerin kristalleşme imkanını da artırır. Böylece geniş çapta kristalleşmeler ve iri boyutlu kristaller
meydana gelir. Bu esnada bazı nadir elementlerin de konsantrasyonu büyük ölçüde artarak kristalleşmeye
27