JEM405 Maden Yatakları Ders Notu – II (Prof.Dr.Şükrü KOÇ)

Şekil 5.9. Plütonun çevresinde çeşitli sıcaklık derecelerinde, soğumaya bağlı olarak zonlanması (Cissarz,
1965).
5.1.2. Başkalaşım (Metamorfik) Olayları ve Maden Yatakları
Metamorfizma kayaçların yüksek sıcaklık ve basınç altında mineral bileşim ve yapılarını değiştiren
olayların tümü olarak tanımlanır. Metamorfizma sonucunda kayaçların genel kimyasal bileşimi değişmez
ancak su kaybı olur. Genel olarak 20-1000 MPa aralığında basınç ve 200-1000 °C aralığında sıcaklık
şartlarında başkalaşım gerçekleşir. Daha yüksek sıcaklık ve basınç şartları ya gelişmez ya da anateksi
olayı başlar. Başkalaşımla mineraller başka bileşimli minerallere dönüşebilir. Örneğin killi kayaçların
granatlı, distenli, andaluzitli şistlere dönüşmesi gibi. Kayaç minerallerinde olduğu gibi cevher
minerallerinde de değişimler gözlemlenir. Demir oksitler ve karbonatlar magnetit ve hematite dönüşür.
Başkalaşmış minerallerin yoğunlukları yüksek, fakat kapladıkları hacim küçük olur. Mineral ve kayacın
önceki yapı ve dokusunda önemli değişiklikler olur. Yapraklı ve dilinimli yapılar, yönlenmeler en tipik
özellikleridir.
Başkalaşım olayına bağlı yataklar ikiye ayrılabilir;
1) Varolan yatağın başkalaşması: Başkalaşmış ilk yatağın bileşiminde köklü değişiklikler olmaz. Sadece
cevher kütlesinin şekli minerallerin yapı ve dokuları değişime uğrar.
2) Başkalaşım sürecinde oluşan yataklar: Minerallerini daha çok başkalaşıma uğrayan kayaçlardan alan
yataklardır. Bu tip yataklanmaların tümünün veya bir kısmının metamorfik süreçlerden kaynaklanan
minerallerden olduğunu belirlemek güçtür. Metamorfizma öncesi kayaçlar içinde dağınık bulunan cevher
minerallerini bir araya toplama rolü oynamış da olabilir.
5.1.2.1. Başkalaşımla Ortaya Çıkan Değişiklikler
1) Minerallerin değişikliğe uğraması
2) Yeni minerallerin ortaya çıkması
3) Yapı ve dokusal değişimler
4) Cevher kütlesi şekillerinin değişmesi
44