JEM405 Maden Yatakları Ders Notu – II (Prof.Dr.Şükrü KOÇ)

5.1.2.2.2. Bölgesel Başkalaşımla (Rejyonal Metamorfizma): Ortaya çıkan cevherleşmelere daha çok
eski (Antekambriyen) kalkanlarda rastlanılır. Polimetamorfik oluşumlu olan bu cevherleşmelerde mineral
oluşum sıcaklığı yüksektir. Ancak bu parajenezleri asit Plütonlara bağlı parajenezlerden ayırmak zordur.
Bunun için elde güvenilir ölçütler yoktur. Örneğin başkalaşım geçirmiş arazilerde yerleşmiş hidrotermal
cevherleşmeleri metamorfik yataklardan ayırmak zordur. Ancak hidrotermal alterasyonlar çözüm için
yardımcı olabilir. Metamorfik yataklarda hidrotermal alterasyon kuşakları görülmez. Bölgesel
başkalaşımla oluşmuş yataklara örnek olarak itabiritik yataklar (jaspilitler, demirli kuvarsitler) verilebilir.
Metamorfizma sırasında açığa çıkan çözeltiler, kayaçların içinde düşük konsantrasyonlarda bulunan metal
bileşiklerin çözülüp taşınmasına ve yataklanarak yeni cevherleşmelerin ortaya çıkmasına sebep olabilir.
Ancak bu çözeltilerin yüksek sıcaklıklı olması durumunda bilinen hidrotermal yataklara geçiş gösterir ve
bunları magmatik hidrotermal yataklardan ayırmak oldukça zordur. Çözeltilerin düşük sıcaklıklı olması
halinde yanal-göç (lateral segregasyon) yatakları ortaya çıkar.
Metamorfizma süreçlerine bağlı olarak birçok endüstriyel hammadde yatağı oluşmaktadır. Bunların
başında grafit, korund, zımpara taşı, andaluzit, sillimanit, disten, apatit, granat ve elmas yatakları gelir.
Metamorfizma geçiren bazı yatakların kalitesi artar. Mesela linyit yatakları taşkömürü ve antrasitlere kil
yatakları şifertona, kireçtaşı ve dolomitler mermerlere dönüşür.
5.2. YERÜSTÜ OLAYLARI:
Bu olaylar çeşitli jeolojik devirlerde gelişen, litosfer tabakasının en üst seviyeleri ile hidrosfer arasındaki
olaylardır. Bu daha çok kıtalardan aşınma, çözünme ve denizlere çeşitli şekillerde taşınma, orada uygun
ortamlarda çökelerek katılaşmaları şeklinde devam eden olaylar zinciridir.
Goldschmidt eksojen olayları iki alt bölüme ayırmıştır;
5.2.1. Kayaç ve minerallerin değişmesi, bozunması (alterasyonu)
5.2.2. Taşınma ve çökelme
Her iki bölümdeki olaylar doğada birbiri içine girmiş durumdadır.
Bu zincirin ilk halkası şüphesiz malzemelerin taşınabilecek hale gelmelerini sağlayan olaylardır. Bazı
fiziksel ve kimyasal olaylar sonucunda katı malzeme, ideal çözelti ya da koloidal çözelti haline geçer.
1) Đdeal Çözelti: Bileşiklerin sıvı içinde iyon veya moleküllerine ayrılmalarıyla ideal çözeltiler oluşur.
Bu iyon ve moleküller su içinde gazlara benzer tarzda düzensiz dağılmışlardır. Örnek olarak iyonlar
halindeki çözeltiye tuzlar, moleküller halindeki çözeltiye de şeker verilebilir. Her iki durumda da sulu
çözeltiler oluşur. Çözelti seyreltik ise iyonlar su içinde hareket halinde kalırlar. Çözeltide iyonlar veren
madde çoğaltılırsa yani çözelti belli bir doygunluğa erişirse iyonlar bileşik halinde çökelir. Çözünürlük
sıcaklık ve basınç ile değişebilen bir özelliktir. Sıcaklık ve basıncın artmasıyla çözünürlük artar.
2) Kollaidal Çözeltiler (Soller): Đdeal çözeltilerde çözünen madde iyon ya da molekül halindeyken,
kollaidal çözeltilerde katı madde sıvı içinde çok küçük parçacıklar halinde dağılmış durumdadır.
46