afyonkarahisaricd2007.pdf 10024KB May 03 2011 12:00:00 AM

A. COĞRAFİ KAPSAM
A.1.Giriş:
İlin Adının Kaynağı
Afyonkarahisar Kalesi , şehrin güneyinde, çok yüksek ve yalçın bir dağın tepesindedir. Adını dünyanın oluşumunun dördüncü zaman
diliminde bir yanardağ ağzında meydana gelen sarp kayalar üzerine kurulan kaleden (Karahisar) ve ilk defa “Synnada” antik kenti sikkelerin
de karşımıza çıkan haşhaş (Opium-Afyon)’dan alan Afyonkarahisar M.Ö. 2.000 yıllarına kadar uzanan bir tarih şeridi yaşatır.
İlk yerleşim izine, II. Murşil’in Arzava seferinde kullanıldığından bahsedilen ve Hapanova (Yüksek Tepe) olarak adlandırılan Kalede
rastlamaktayız. Günümüze kadar ulaşan Hitit sur parçalarından da burasının Hititlerce ilk defa kullanıldığını öğrenmiş oluyoruz.
Hititlerden sonra Anadolu’da uygarlık kurmuş olan Frigler’in izlerine, sarp kayalık üzerinde tespit ettiğimiz Frig ihrabı, sunu çukurları,
Frig basamaklı sunağı gibi kayalığın zirvesinde bulunan Frig kaya tapınağında rastlamaktayız. Sarp kayalık üzerinde günümüze kadar
korunarak gelmiş dinî amaçlı yapılanmadan, burasının Frigler döneminde dinî bir merkez olarak kullanıldığı anlaşılmaktadır.
Roma ve Bizans döneminde Asya ve Anadolu eyaletine bağlı bir yerleşim yeri olan ilimizin adı, Akronıum (Yüksek Tepe)’dir. Bu
dönemde, kaplıcaları, Frigya Salutaris (Şifalı Frigya) adıyla ün yapmıştır.
Afyonkarahisar, asıl önemine “Selçuklular” döneminde kavuşmuştur. Milâdî 1147-1157 yılları arasında Sultan I. Mesud’un emri ile
“Karahisar” adı ile tanınan kalenin eteklerine, bir Türk boyu olan Karaşar’ lar yerleştirildiler. Stratejik yolların kavşağında çok çetin bir kalesi
bulunması dolayısıyla, kale ile Hıdırlık (kalenin güneyinde bulunan tepe) tepesi arasındaki yerleşim alanı çok kısa sürede genişlemiştir. Bu
gelişmeyi hızlandıran diğer bir olay da, Sultan I. Alâaddin Keykubat’ın tahta çıkar çıkmaz başlattığı yurt kalelerinin onarımı sırasında
Afyonkarahisar Kalesi’nin de onarılmasını buyurmasıdır.
Sultan I.Alâaddin Keykubat, 1231 yılında lalası ve mimarı Bedrettin Gevhertaş’ı kale dizdarı olarak Afyonkarahisar’a gönderir.
Gevhertaş, kalenin burç ve bedenlerini onardıktan sonra, yukarı Kale’de küçük minareli mozaik çini mihraplı bir mescit ve onun doğu yanına
da bir saray yaptırır. Ayrıca Alâaddin Medresesi adlı Hisarardı Medresesi’ni yaptırır.
Sarp kayalar üzerindeki kalesi sağlam ve güvenilir olan Afyonkarahisar’da Selçuklu Devleti’nin hazineleri saklanır olmuş ve adına da
“Karahisar-ı Devle” denilmiştir.
Anadolu Selçuklu Devleti’nin 1243 Kösedağ Savaşı sonrasında Moğolların hâkimiyetine girmesiyle Afyonkarahisar’da Sahipata Beyliği
kurulmuş, daha sonra sırayla Eşrefoğulları, Germiyanoğulları ve Karamanoğulları Beylikleri egemenliğinde kalmıştır.
Şehir, Osmanlı İmparatorluğu döneminde genişleyerek büyümüştür. Fatih Sultan Mehmet’in sadrazamlarından Gedik Ahmet Paşa,
Karaman Seferi sırasında Afyonkarahisar’da konaklamış ve 1472-1477 yılları arasında yapımı tamamlanan Gedik Ahmet Paşa
Külliyesi’ni(sübyan mektebi, medrese, hamam, imaret ve camii’den müteşekkil) yaptırmıştır. Bunun yanında çok sayıda mescit, cami,
medrese yapılmıştır. Mevlevîlik tarikatının yayıldığı merkez olan Afyonkarahisar’daki Mevlevi Tekkesi’nin 19.yy.’da yanmasından sonra
dönemin padişahı II. Abdülhamid Han tarafından yaptırılan Mevlevî Tekkesi (Bugün cami olarak kullanılmaktadır.) önemli mimarî
eserlerdendir.
İstiklâl Savaşı yıllarında Afyonkarahisar, Başkomutanlık Karargâhı olmuş, Millî Mücadeleyi zafere ulaştıran Başkomutanlık Meydan
Savaşı, Afyonkarahisar’da da verilmiştir. Kurtuluş Savaşında, Büyük Taarruzdan bir gün sonra 27 Ağustos 1922 günü, saat:17.oo’de Türk
orduları Afyonkarahisar’a girmiş bundan sonra Başkomutanlık ve Garp Cephesi Karargâhı Afyonkarahisar’a taşınmış ve karargâh olarak
kullanılmıştır. Atatürk, 28 Ağustos1922 günü Afyonkarahisar’daki karargâhına gelmiş, büyük zafere kadar çalışmalarını buradan idare
etmiştir.
1-Tarih Öncesinde Afyonkarahisar:
Afyonkarahisar topraklarında ilk insan topluluklarına ne zaman rastlandığını bilemiyoruz, ancak çevre illerde yapılan kazılar,
Afyonkarahisar’da da tarih öncesi çağlarda yerleşme yerleri bulunacağını göstermektedir.
M.Ö.3000 yıllarından itibaren yoğunlaşan, yerleşim yerleri bulunmaktadır. Bunlardan en önemlisi Kusura Höyük’tür. Bu dönem, ilk kez
madenin işlendiği, Tunç’un kullanıldığı dönem olması “Tunç Çağı” olarak adlandırılmaktadır. Bu dönemde madenle birlikte, kullanıma ve
ihtiyaca göre, taş ve kilden yapılan kap türü eşyalar görülmektedir.
2-Tarihte Afyonkarahisar:
a) Hititler (M.Ö. 1800-1200):
M.Ö. 1800’den sonra Anadolu’da Afyonkarahisar’ın da içinde bulunduğu, Hitit Krallığı kurulmuştur. Hitit Devleti’nin bu ilk dönemi, Hint-
Avrupa kaynaklı bir kültürün etkisi altındadır. Bununla birlikte Hatti’lerin din ve kültür özellikleri yok olmamıştır. Bu döneme ait Seydiler
kasabası Yanarlar mevkiinde yapılan kazı ile eski Hitit küp mezarlığı ortaya çıkartılmış olup, Eski Hitit Krallığı’nın batı sınırının Afyonkarahisar
olduğu anlaşılmıştır. Hitit Devleti’nin M.Ö. 1500’lerde başlayan “İmparatorluk” döneminde, kral soyunun da Hatti kökenli olduğu bilinmektedir.
16