hakkari il çevre durum raporu-2007 - çevresel etki değerlendirme ...
hakkari il çevre durum raporu-2007 - çevresel etki değerlendirme ...
hakkari il çevre durum raporu-2007 - çevresel etki değerlendirme ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
T.C.<br />
ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI<br />
HAKKARİ İLİ ÇEVRE DURUM<br />
RAPORU-<strong>2007</strong><br />
HAKKARİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ<br />
HAKKARİ, 2008
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü<br />
i
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü<br />
ii
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü<br />
iii
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Çevre konusu, günümüz dünyasında ülke sınırlarını aĢmıĢ ve ülkelerin ortak<br />
çabalarıyla desteklemeleri gereken önemli bir konu haline gelmiĢtir.<br />
Ġnsanoğlu var oluĢundan bu yana sürekli refah içinde yaĢayab<strong>il</strong>mek için çaba<br />
harcamaktadır. Rahat ve mutlu yaĢayab<strong>il</strong>menin ön koĢulu ekonomik kalkınmayla,<br />
dolayısıyla teknolojik ve endüstriyel olarak belli bir geliĢmiĢlik düzeyine ulaĢmakla<br />
mümkün olmaktadır.<br />
Sanayi devriminden bu yana sanay<strong>il</strong>eĢme tüm dünyada baĢ döndürücü bir hızla<br />
<strong>il</strong>erlemiĢ ve adeta bir yarıĢ halini almıĢtır. Bu yarıĢta baĢarılı olan ülkeler ekonomik<br />
ülkeler ekonomik anlamda kalkınıp ön plana çıkarak hem kendi haklarını rahata ve<br />
mutluluğa ulaĢtırmıĢ, hem de dünyada pek çok konuda söz sahibi olmayı baĢarmıĢlardır.<br />
Ancak tüm bu geliĢmeler, hızlı ve çarpık kentleĢme, dünya nüfusundaki büyük<br />
artıĢa bağlı olarak aĢırı ve b<strong>il</strong>inçsiz tüketimle birleĢince dünyanın doğal kaynaklarını tehdit<br />
edecek bir konuma gelmiĢtir. Ġnsanoğlu bir yandan teknoloji üretirken bir yandan da<br />
doğayı kirletmeye baĢlamıĢtır. Dünyada, doğal kaynakların temeli olan hava, su ve toprak<br />
her geçen gün biraz daha kirlenmeye; bir çok bitki ve hayvan türü yok olmaya baĢlamıĢtır.<br />
ĠĢte, bu tehlike <strong>durum</strong>u önce kontrol altına alıp daha sonra tersine çevirmek için<br />
tüm insanlığa bazı görevler düĢmektedir. Bu görevlerin baĢında <strong>etki</strong>n bir <strong>çevre</strong> b<strong>il</strong>incinin<br />
oluĢturulması kuĢkusuz çok önemlidir. Bu nedenle her bireye küçük yaĢlardan itibaren<br />
<strong>çevre</strong> b<strong>il</strong>incinin geliĢmesine yönelik eğitimler mutlaka ver<strong>il</strong>melidir ki <strong>çevre</strong> konusunda<br />
kend<strong>il</strong>erine düĢen sorumlulukların farkına vararak bu konuda duyarlı davranıĢlar serg<strong>il</strong>eyip<br />
örnek bir birey olarak <strong>çevre</strong> sorunlarının çözümüne de katkı sağlasınlar. Doğanın<br />
kirlenerek yok ed<strong>il</strong>mesinin önlenmesine yönelik olarak iyi bir planlama anlayıĢı da<br />
kaçınılmaz bir önlemdir. Koruma ve kullanma dengesini sağlamanın temel bir politika<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü<br />
iv
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
olduğu düĢüncesiyle hareket eden bir planlama anlayıĢı,hızlı kentleĢmenin olumsuz<br />
etk<strong>il</strong>erini mümkün olduğunca en aza indirgeyeb<strong>il</strong>ecek bir yöntemdir.<br />
Dünyadaki ve ülkemizdeki hızlı geliĢme içerisinde muhakkak ki <strong>il</strong>imizin de önemli<br />
bir yeri bulunmaktadır. Ayrıca <strong>il</strong>imizde ĢehirleĢme hızlı bir süreç göstermekte, bu da çeĢitli<br />
<strong>çevre</strong> sorunlarını beraberinde getirmektedir.<br />
Ġlimizde <strong>çevre</strong> temizliğinin sağlanması ve çöp sorunun çözümü için <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i birimlere<br />
gerekli talimatlar ver<strong>il</strong>miĢ olup, sonuçları takip ed<strong>il</strong>mektedir. Bununla birlikte <strong>il</strong>imizde<br />
hava, su, toprak ve doğa tahribatının önlenmesi için düzenlenen eğitim çalıĢmaları<br />
desteklenmektedir.<br />
Ġlimizde dağlık bir bölge oluĢu erozyon sorununu da beraberinde getirmektedir. Bu<br />
amaçla Ġlimizde ağaçlandırma çalıĢmalarına büyük önem ver<strong>il</strong>mektedir. Val<strong>il</strong>iğimizce<br />
2002 yılında 50.000 meĢe palamudu ve 30.000 fidan 2003 yılında 40.000 fidan 100.000<br />
meĢe palamudu. 2004 yılında 17.000 fidan. 2005 yılında 33.000 fidan, 2006 yılında 17.000<br />
fidan kamu kurum ve kuruluĢları, siv<strong>il</strong> toplum örgütleri ve halka dağıtılarak ekim ve<br />
dikimleri gerçekleĢtir<strong>il</strong>miĢtir.<br />
Zap Vadisinde 3050 Hektarlık alanda Çok Amaçlı Rehab<strong>il</strong>itasyon Projesi yapımı<br />
iĢinin ihalesi yapılmıĢtır. Ve 2.632,5 hektarlık alanda çalıĢma yapmak üzere<br />
projelendir<strong>il</strong>miĢtir.<strong>2007</strong> yılının Ġlkbahar aylarında toprak iĢleme iĢine baĢlanılacaktır.<br />
Dünya Ormancılık Günü faaliyetleri sırasında 18.000 adet ibreli ve yapraklı orman ağacı<br />
yöre halkına dağıtılarak dikimi tamamlanmıĢtır.<br />
Bu mücadelenin temeli olan halkımızın <strong>çevre</strong> b<strong>il</strong>incinin geliĢmesine katkıda<br />
bulunacağına yürekten inandığım bu <strong>raporu</strong>n hazırlanmasında katkıları bulunanlara<br />
teĢekkür ederim.<br />
Ayhan NASUHBEYOĞLU<br />
Hakkari Valisi<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü<br />
v
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü<br />
vi
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
HAKKÂRĠ’NĠN ÇEVRE DURUMU<br />
Hakkâri Anadolu‟muzun Doğu Bölgesinde bulunan en uzak <strong>il</strong>imizdir. Doğu‟da Ġran<br />
Devleti, Batı‟da ġırnak Ġli, Kuzeyde Van Ġli ve Güneyde Irak Devleti <strong>il</strong>e koĢu olan <strong>il</strong>imiz<br />
Türkiye‟nin en dağlık ve sarp yerlerinden biridir.<br />
Hakkari Ġlimiz, güzel yaylaları, zengin bitki örtüsü <strong>il</strong>e hayvancılığın geliĢtir<strong>il</strong>mesi<br />
açısından çok uygun bir coğrafyaya sahiptir. Hayvancılık projelerinin uygulanması halinde<br />
hem kendi ihtiyaçlarını hem de diğer <strong>il</strong>lerimizin ihtiyacını karĢılayab<strong>il</strong>ecek hatta ihracat<br />
yapacak bir <strong>durum</strong>a geleb<strong>il</strong>ecek zengin bir potansiyele sahiptir.<br />
Hakkari halkı son zamanlarda bu güzel <strong>il</strong>imize yeteri kadar sahip çıkmadığından,<br />
<strong>il</strong>imizin <strong>çevre</strong> sorunları ihmal ed<strong>il</strong>erek, insanların b<strong>il</strong>inçsizce bitki örtüsünü tahrip etmesi,<br />
bunun yanında doğal afetlerin (erozyon, çığ, sel vb.) <strong>çevre</strong>ye verdiği zarar, buradaki<br />
insanları fakirleĢtirmiĢ, gelecek nes<strong>il</strong>lerin yaĢamlarını tehdit eder <strong>durum</strong>a gelerek <strong>çevre</strong><br />
sorunlarının artmasına sebep olmuĢtur.<br />
Hakkari <strong>il</strong>imizde 1990‟lı yıllardan itibaren köyden kente aĢırı göç olması,Ġl ve<br />
Ġlçelerin kentsel sorunlarını arttırmıĢtır. Önemli <strong>çevre</strong> sorunları olarak çöp, atık su,<br />
kanalizasyon, çarpık kentleĢme, içme ve kullanma sularının kirlenmesini ve bitki<br />
örtüsünün tahribatını sayab<strong>il</strong>iriz.<br />
Türkiye‟nin en yüksek <strong>il</strong>çesi olan Yüksekova Neh<strong>il</strong> sulak alanları maksatlı<br />
müdahalelerle kurutulmaya çalıĢılmıĢ,bozulan ekolojik denge sonucunda bu ovadaki<br />
tarımsal verim düĢmüĢtür.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü<br />
vii
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Hakkar<strong>il</strong><strong>il</strong>er olarak bizlerin ortak varlığımız olan, <strong>çevre</strong>nin korunması,<br />
iy<strong>il</strong>eĢtir<strong>il</strong>mesi, kırsal ve kentsel alanda arazinin ve doğal kaynakların en uygun Ģek<strong>il</strong>de<br />
kullanılması ve korunması, toprak, bitki örtüsü, su ve havanın kirlenmesinin önlenmesi,<br />
<strong>il</strong>imizin <strong>çevre</strong> ve doğal zenginliklerinin korunması; Ġlimiz ve Ġlçelerimizde toplum<br />
sağlığını ve <strong>çevre</strong>mizi yakından <strong>il</strong>g<strong>il</strong>endiren konularda duyarlı olunması ve vatandaĢ olarak<br />
üzerine düĢen görevleri yerine getirmesi çok önemlidir.<br />
Ġlimizde dördüncü defa hazırlanan bu Çevre Durum Raporu <strong>il</strong>e; insanlarımızın<br />
b<strong>il</strong>inçlendir<strong>il</strong>mesini sağlamak, <strong>çevre</strong> sorunlarını kontrol altına almak, <strong>il</strong>imizde<br />
sürdürüleb<strong>il</strong>ir kalkınmayı sağlamak, gelecek nes<strong>il</strong>lerin bizlere emanet ettiği bu güzel<br />
<strong>çevre</strong>yi tüketmeden, kirletmeden, üreterek daha sağlıklı bir <strong>çevre</strong>de yaĢamak<br />
amaçlanmaktadır.<br />
Çevre sorunları <strong>il</strong>e mücadelede sadece kurum ve kuruluĢların çabaları yeterli<br />
olmayacağından mücadelenin daha geniĢ kitlelere yayılması siv<strong>il</strong> toplum örgütleri ve<br />
gönüllü kuruluĢlar <strong>il</strong>e beraber bir çalıĢma yürütülmesi belirlenen hedeflere ulaĢmamızı<br />
daha da kolaylaĢtıracaktır. Tabi ki bu da ancak halkın <strong>çevre</strong> konusunda eğitimi <strong>il</strong>e<br />
mümkündür.ĠĢte <strong>çevre</strong> eğitiminin bir parçası olarak <strong>çevre</strong> sorunlarının belirleneb<strong>il</strong>mesi ve<br />
bu sorunlara çözümler getir<strong>il</strong>eb<strong>il</strong>mesi amacı <strong>il</strong>e Çevre Durum Raporu hazırlanmıĢtır.<br />
Bu duygu ve düĢüncelerle, Ġlimiz Çevre Durum Raporunun hazırlanmasında bizlere<br />
desteklerini esirgemeyen baĢta sayın Valimiz Ayhan NASUHBEYOĞLU‟na Ģükranlarımı<br />
arz eder, kamu kurum ve kuruluĢlarına, siv<strong>il</strong> toplum örgütlerine ve emeği geçen mesai<br />
arkadaĢlarıma teĢekkür ederim.<br />
AyĢe OKAY<br />
Ġl Çevre ve Orman Müdürü<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü<br />
viii
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
HAZIRLAYANLAR<br />
AyĢe OKAY<br />
Ġl Çevre ve Orman Müdürü<br />
Necmettin YILMAZ Çevre Yön. ve ÇED ġube Müdür V.<br />
Lokman YALÇIN<br />
Cengiz YAYAN<br />
B<strong>il</strong>gisayar ĠĢletmeni<br />
Sayman<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü<br />
ix
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
ĠÇĠNDEKĠLER<br />
TABLO LİSTESİ ................................................................................................................................... xix<br />
HARİTA LİSTESİ ................................................................................................................................. xxi<br />
GRAFİK LİSTESİ ................................................................................................................................. xxii<br />
RESİM LİSTESİ ................................................................................................................................. xxiii<br />
A. COĞRAFİ KAPSAM ......................................................................................................................... 1<br />
A.1. Giriş ......................................................................................................................................... 1<br />
A.1.1. Tarih ................................................................................................................................. 1<br />
A.1.2 İslam Uygarlığı Dönemi ..................................................................................................... 1<br />
A.1.3 Osmanlı Uygarlığı Dönemi ................................................................................................. 1<br />
A.1.4 Cumhuriyet Dönemi .......................................................................................................... 2<br />
A.2. İl ve İlçe Sınırları ...................................................................................................................... 2<br />
A.2.1. Merkez İlçe ....................................................................................................................... 2<br />
A.2.2. Çukurca İlçesi ................................................................................................................... 3<br />
A.2.3. Şemdinli İlçesi ................................................................................................................... 3<br />
A.2.4. Yüksekova İlçesi ............................................................................................................... 4<br />
A.3. İlin Coğrafi Durumu ................................................................................................................. 4<br />
A.4. İlin Topografyası ve Jeomorfolojik Durumu ............................................................................ 4<br />
A.4.1. Dağlar ............................................................................................................................... 5<br />
A.4.2. Yaylalar ............................................................................................................................. 6<br />
A.4.3. Platolar ............................................................................................................................. 6<br />
A.4.4. Ovalar ............................................................................................................................... 7<br />
A.4.5. Vad<strong>il</strong>er .............................................................................................................................. 7<br />
A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi ....................................................................................................... 7<br />
A.5.1. Metamorfizma ve Mağmatizma ....................................................................................... 8<br />
A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya ............................................................................................... 8<br />
B. DOĞAL KAYNAKLAR ...................................................................................................................... 10<br />
B.1. Enerji Kaynakları .................................................................................................................... 10<br />
B.1.1. Güneş ............................................................................................................................. 10<br />
B.1.2. Su Gücü .......................................................................................................................... 10<br />
B.1.3. Kömür ............................................................................................................................. 11<br />
B.1.4. Doğalgaz ......................................................................................................................... 11<br />
B.1.5. Rüzgar ............................................................................................................................. 11<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü<br />
x
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
B.1.6. Biyokütle ........................................................................................................................ 11<br />
B.1.7. Petrol .............................................................................................................................. 11<br />
B.1.8. Jeotermal Sahalar ........................................................................................................... 11<br />
B.2. Biyolojik Çeşitl<strong>il</strong>ik ................................................................................................................... 11<br />
B.2.1. Ormanlar ........................................................................................................................ 11<br />
B.2.2. Çayır ve Mera ................................................................................................................. 14<br />
B.2.3. Sulak Alanlar ................................................................................................................... 14<br />
B.3. Toprak ................................................................................................................................... 16<br />
B.3.1. Alüvyal Toprak ................................................................................................................ 16<br />
B.3.2. Kolüvyal Topraklar .......................................................................................................... 16<br />
B.3.3. Kahverengi Orman Toprakları ........................................................................................ 16<br />
B.3.4. Kireçsiz Kahverengi Topraklar ........................................................................................ 17<br />
B.3.5. Gri-Kahverengi Podzolik Topraklar. ................................................................................ 17<br />
B.3.6. Kestane Renkli Topraklar ............................................................................................... 17<br />
B.3.7. Sierozemler .................................................................................................................... 18<br />
B.3.8. Çıplak Kaya ve Molozlar ................................................................................................. 18<br />
B.3.9. Irmak Taşkın Yatakları .................................................................................................... 18<br />
B.4. Su Kaynakları ......................................................................................................................... 20<br />
B.4.1. İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar ................................................................................... 20<br />
B.4.2. Yeraltı Su Kaynakları ....................................................................................................... 20<br />
B.4.3. Akarsular ........................................................................................................................ 21<br />
B.4.4. Göller ve Göletler ........................................................................................................... 21<br />
B.5. Mineral Kaynaklar ................................................................................................................. 21<br />
B.5.1. Sanayi Madenleri............................................................................................................ 21<br />
B.5.2. Metalik Madenler ........................................................................................................... 21<br />
B.5.3. Enerji Hammaddeleri ..................................................................................................... 21<br />
B.5.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi olan Doğal Malzemeler ........................................... 22<br />
C. HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) ........................................................................................................ 23<br />
C.1. İklim ve Hava ......................................................................................................................... 23<br />
C.1.1. Doğal Değişkenler........................................................................................................... 23<br />
C.1.2. Yapay Etmenler .............................................................................................................. 29<br />
C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları ..................................................................................... 30<br />
C.2.1. Kükürt dioksit Konsantrasyonu ve Duman ..................................................................... 30<br />
C.2.2. Partikül Madde (PM) Emisyonları .................................................................................. 30<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü<br />
xi
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
C.2.3. Karbon monoksit Emisyonları ........................................................................................ 30<br />
C.2.4. Azot Oksit (NOx) Emisyonları ......................................................................................... 30<br />
C.2.5. Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları ............................................................................... 30<br />
C.3. Atmosferik Kirl<strong>il</strong>ik .................................................................................................................. 30<br />
C.3.1. Ozon Tabakasının İncelmesinin Etk<strong>il</strong>eri .......................................................................... 30<br />
C.3.2. Asit Yağışlarının Etk<strong>il</strong>eri .................................................................................................. 30<br />
C.4. Hava Kirletic<strong>il</strong>erinin Çevreye Olan Etk<strong>il</strong>eri ............................................................................. 30<br />
C.4.1. Doğal Çevreye Etk<strong>il</strong>eri .................................................................................................... 30<br />
C.4.2. Yapay Çevreye (Görüntü Kirl<strong>il</strong>iği Üzerine) Etk<strong>il</strong>eri .......................................................... 31<br />
D. SU ................................................................................................................................................. 32<br />
D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı .................................................................................................... 32<br />
D.1.1. Yeraltı Suları ................................................................................................................... 32<br />
D.1.2. Jeotermal Kaynaklar....................................................................................................... 32<br />
D.1.3. Akarsular ........................................................................................................................ 32<br />
D.1.4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar .................................................................................... 35<br />
D.1.5. Denizler .......................................................................................................................... 35<br />
D.3. Su Kaynaklarının Kirl<strong>il</strong>iği ve Çevreye Etk<strong>il</strong>eri ...................................................................... 35<br />
D.3.1. Yeraltı Suları ve Kirl<strong>il</strong>ik .................................................................................................... 35<br />
D.3.2. Akarsularda Kirl<strong>il</strong>ik ......................................................................................................... 36<br />
D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirl<strong>il</strong>ik ...................................................................... 38<br />
D.3.4. Denizlerde Kirl<strong>il</strong>ik ........................................................................................................... 38<br />
E. TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI ...................................................................................................... 39<br />
E.1. Genel Toprak Yapısı ............................................................................................................... 39<br />
E.2. Toprak Kirl<strong>il</strong>iği ........................................................................................................................ 39<br />
E.2.1. Kimyasal Kirlenme .......................................................................................................... 39<br />
E.3. Arazi ....................................................................................................................................... 39<br />
E.3.1. Arazi Varlığı ..................................................................................................................... 39<br />
E.3.2. Arazi Problemleri ............................................................................................................ 43<br />
F . FLORA - FAUNA VE HASSAS YÖRELER .......................................................................................... 45<br />
F.1. Ekosistem Tipleri ................................................................................................................... 45<br />
F.1.1. Ormanlar ........................................................................................................................ 45<br />
F.1.2. Çayır ve Meralar ............................................................................................................. 49<br />
F.1.3. Sulak Alanlar ................................................................................................................... 49<br />
F.2. Flora ....................................................................................................................................... 49<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü<br />
xii
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
F.2.1. Habitat ve Toplulukları ................................................................................................... 49<br />
F.2.2. Türler ve Popülasyonları ................................................................................................ 50<br />
F. 3. Fauna .................................................................................................................................... 51<br />
F.3.1. Türler ve Populasyonları ................................................................................................. 51<br />
G. TURİZM ........................................................................................................................................ 52<br />
G.1. Yörenin Turistik Değerleri ..................................................................................................... 52<br />
G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri ................................................................................................. 52<br />
G.1.2. Kültürel Değerler ............................................................................................................ 52<br />
G.2. Turizm Çeşitleri ..................................................................................................................... 60<br />
G.2.1.Yayla Turizmi ................................................................................................................... 60<br />
G.2.2. Dağ Turizmi .................................................................................................................... 60<br />
G.2.3. Av Turizmi ...................................................................................................................... 61<br />
G.2.4. Yürüyüş Turizmi ............................................................................................................. 62<br />
G.2.5. Su Sporları (Rafting) ....................................................................................................... 62<br />
G.2.6. Kültür Turizmi ................................................................................................................ 62<br />
G.2.7. İnanç Turizmi .................................................................................................................. 62<br />
G.2.8. Şifalı Sular ...................................................................................................................... 63<br />
G.2.9.Kamp- Karavan Turizmi (Günübirlik) ............................................................................... 63<br />
G.2.10. Hakkari’de Gelişmesi Beklenen Turizm Türleri ............................................................ 64<br />
G.2.11. Yüksekova Kuş Alanı ..................................................................................................... 67<br />
G.2.12. Hakkari’nin Ulaşım İmkanları ....................................................................................... 67<br />
G.3. Turistik Altyapı ...................................................................................................................... 68<br />
H. TARIM VE HAYVANCILIK ............................................................................................................... 71<br />
H.1. Genel Tarımsal Yapı .............................................................................................................. 71<br />
H.2. Tarımsal Üretim ................................................................................................................... 71<br />
H.2.1. Bitkisel Üretim ............................................................................................................... 74<br />
H.2.2. Hayvansal Üretim ........................................................................................................... 80<br />
H.2.2.1. Büyükbaş Hayvancılık ................................................................................................. 81<br />
H.3. Organik Tarım ....................................................................................................................... 86<br />
H.5. Tarımsal Faaliyetler ............................................................................................................... 86<br />
H.5.1. Pestisit Kullanımı ............................................................................................................ 86<br />
I. MADENCİLİK ................................................................................................................................. 87<br />
I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal<br />
Malzemeler .................................................................................................................................. 87<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü<br />
xiii
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
I.1.1.Sanayi Madenleri .............................................................................................................. 87<br />
I.1.2. Metalik Madenler ............................................................................................................ 88<br />
I.1.3. Enerji Madenleri .............................................................................................................. 88<br />
I.1.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler ............................................ 88<br />
J. ENERJİ ........................................................................................................................................... 89<br />
J.1. Birinc<strong>il</strong> Enerji Kaynakları ........................................................................................................ 89<br />
J.1.1. Taşkömürü ve Linyit ........................................................................................................ 89<br />
J.1.3. Asfaltit ............................................................................................................................. 89<br />
J.1.4. Bitümlü Şist ..................................................................................................................... 89<br />
J.1.5. Ham petrol ...................................................................................................................... 89<br />
J.1.6. Doğalgaz .......................................................................................................................... 89<br />
J.1.7. Nükleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum) ....................................................................... 89<br />
J.1.8. Orman ............................................................................................................................. 89<br />
J.1.9. Hidrolik ............................................................................................................................ 89<br />
J.1.10. Jeotermal ...................................................................................................................... 90<br />
J.1.11. Güneş ............................................................................................................................ 90<br />
J.1.12. Rüzgar ........................................................................................................................... 90<br />
J.1.13. Biyokütle ....................................................................................................................... 90<br />
J.2. İkinc<strong>il</strong> Enerji Kaynakları .......................................................................................................... 90<br />
J.2.1. Termik Enerji ................................................................................................................... 90<br />
J.2.2. Hidrolik Enerji .................................................................................................................. 90<br />
J.2.3. Nükleer Enerji .................................................................................................................. 91<br />
J.3. Enerji Tüketiminin Sektörlere Dağılımı .................................................................................. 91<br />
J.4. Enerji Tasarrufu İle İlg<strong>il</strong>i Yapılan Çalışmalar ........................................................................... 91<br />
K. SANAYİ VE TEKNOLOJİ .................................................................................................................. 93<br />
K.1. İl Sanayinin Gelişimi, Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etk<strong>il</strong>eyen Etkenler ................................. 93<br />
K.2. Genel Anlamda Sanayi Gruplandırılması ............................................................................... 93<br />
K.2.1. Hakkari Organize Sanayi Bölgesi .................................................................................... 94<br />
K.2.2. Tarıma Dayalı İhtisas Organize Sanayi Bölgesi ............................................................... 96<br />
K.2.3. İlimizdeki Diğer Sanayi Kuruluşları ................................................................................. 96<br />
K.3. Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı............................................................................................ 97<br />
K.4. Hakkari’nin Sanayi ve Ticaret Durumu Göstergeleri ............................................................. 98<br />
L. ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME ........................................................................................... 107<br />
L.1. Altyapı .................................................................................................................................. 107<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü<br />
xiv
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
L.1.1. Temiz Su Sistemi ........................................................................................................... 107<br />
L.1.2. Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi .......................................................... 110<br />
L.1.3. Yeş<strong>il</strong> Alanlar .................................................................................................................. 110<br />
L.1.4. Elektrik İletim Hatları .................................................................................................... 110<br />
L.2. Ulaşım .................................................................................................................................. 111<br />
L.2.1. Karayolları ..................................................................................................................... 111<br />
L.2.2. Demiryolları .................................................................................................................. 113<br />
L.2.3. Deniz, Göl ve Nehir Taşımacılığı .................................................................................... 114<br />
L.2.4. Havayolları .................................................................................................................... 114<br />
L.3. Haberleşme .......................................................................................................................... 114<br />
L.4. İlin Plan Durumu .................................................................................................................. 115<br />
L.5. İldeki Baz İstasyonları .......................................................................................................... 115<br />
M. YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS ................................................................................................ 117<br />
M.1. Kentsel ve Kırsal Planlama ................................................................................................. 117<br />
M.1.1. Kentsel Alanlar ............................................................................................................ 117<br />
M.2. Altyapı ................................................................................................................................ 118<br />
M.3. Binalar ve Yapı Çeşitleri ...................................................................................................... 118<br />
M.3.1. Kamu Binaları .............................................................................................................. 118<br />
M.3.2. Okullar ......................................................................................................................... 119<br />
M.3.3. Hastaneler ve Sağlık Tesisleri ...................................................................................... 130<br />
M.3.4. Sosyal ve Kültürel Tesisler ........................................................................................... 131<br />
M.3.5. Endüstriyel Yapılar ...................................................................................................... 132<br />
M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar ..................................................................................... 133<br />
M.3.7. Otel-Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar................................................................. 133<br />
M.3.8. Bürolar ve Dükkanlar .................................................................................................. 133<br />
M.3.9. Yerel Mimari Özelikler ................................................................................................ 133<br />
M.3.10. Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller ............................................................ 133<br />
M.4. Sosyo-Ekonomik Yapı ......................................................................................................... 133<br />
M.4.1. İş Alanları ve İşsizlik ..................................................................................................... 133<br />
M.4.2. Göçler .......................................................................................................................... 134<br />
M.4.3. Göçebe İşç<strong>il</strong>er (Mevsimlik).......................................................................................... 134<br />
M.4.4. Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı ............................................................................. 134<br />
M.4.5. Konut Yapım Süreçleri ................................................................................................. 134<br />
M.4.6. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri ........................................................................ 134<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü<br />
xv
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
M.5. Yerleşim Yerlerinin Çevresel Etk<strong>il</strong>eri .................................................................................. 134<br />
M.5.1. Binalarda Ses İzolasyonu ............................................................................................. 134<br />
M.5.2. Havaalanları ve Çevresinde Oluşturulan Gürültü Zonları ........................................... 134<br />
M.5.3. Kentsel Atıklar ............................................................................................................. 134<br />
M.5.4. Binalarda Isı Yalıtımı .................................................................................................... 135<br />
M.6. Nüfus .................................................................................................................................. 135<br />
M.6.1. Nüfusun Yıllara Göre Değişimi .................................................................................... 135<br />
M.6.2. Nüfusun Yaş, Cinsiyet ve Eğitim Gruplarına Göre Dağılımı ......................................... 136<br />
M.6.3. İl ve İlçelerin Nüfus Yoğunlukları ................................................................................. 138<br />
M.6.4. Nüfus Değişim Oranı ................................................................................................... 139<br />
N. ATIKLAR ...................................................................................................................................... 140<br />
N.1. Evsel Katı Atıklar ................................................................................................................. 140<br />
N.2. Özel Atıklar .......................................................................................................................... 140<br />
N.2.1. Tıbbi Atıklar .................................................................................................................. 140<br />
N.2.2. Atık Yağlar .................................................................................................................... 140<br />
N.3. Diğer Atıklar ........................................................................................................................ 140<br />
N.3.1. Radyoaktif Atıklar ........................................................................................................ 140<br />
N.3.2. Mezbaha Atıkları .......................................................................................................... 140<br />
N.4. Katı Atıkların Biriktir<strong>il</strong>mesi, Toplanması, Taşınması ve Transferi ........................................ 140<br />
N.5. Atıkların Bertaraf Yöntemleri .............................................................................................. 141<br />
N.5.1. Katı Atıkların Depolanması .......................................................................................... 141<br />
N.5.2. Atıkların Yakılması ........................................................................................................ 141<br />
N.5.3. Kompost ....................................................................................................................... 141<br />
N.6. Atıkların Geri Kazandırılması Ve Değerlendir<strong>il</strong>mesi ............................................................ 141<br />
N.7. Atıkların Çevre Üzerindeki Etk<strong>il</strong>eri ...................................................................................... 141<br />
O. GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM .............................................................................................................. 142<br />
O.1. Gürültü ................................................................................................................................ 142<br />
O.1.1. Gürültü Kaynakları ....................................................................................................... 142<br />
O.1.2. Gürültünün Çevreye Olan Etk<strong>il</strong>eri ............................................................................... 143<br />
O.1.3. Gürültünün İnsanlar Üzerine Olan Etk<strong>il</strong>eri ................................................................... 143<br />
O.2. Titreşim ............................................................................................................................... 144<br />
P. AFETLER ...................................................................................................................................... 145<br />
P.1. Doğal Afetler ....................................................................................................................... 145<br />
P.1.1. Depremler .................................................................................................................... 145<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü<br />
xvi
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
P.1.2. Heyelan ve Çığlar .......................................................................................................... 146<br />
P.1.3. Seller ............................................................................................................................. 149<br />
P.1.4. Fırtınalar ....................................................................................................................... 149<br />
P.2. Diğer Afetler ........................................................................................................................ 149<br />
P.2.1. Radyoaktif Maddeler .................................................................................................... 149<br />
P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklar .......................................................... 149<br />
P.2.3. Tehlikeli Maddeler ........................................................................................................ 149<br />
P.3. Afetlerin Etk<strong>il</strong>eri ve Yardım Tedbirleri ................................................................................. 150<br />
P.3.1. Siv<strong>il</strong> Savunma Birimleri ................................................................................................. 150<br />
P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri ........................................................................... 151<br />
P.3.3. İlkyardım Servisleri ....................................................................................................... 151<br />
P.3.4. Afetzedeler ve Mültec<strong>il</strong>erin Yeniden İskanı .................................................................. 151<br />
R. SAĞLIK VE ÇEVRE ........................................................................................................................ 152<br />
R.1. Temel Sağlık Hizmetleri ....................................................................................................... 152<br />
R.1.1. Sağlık Kurumlarının Dağılımı ........................................................................................ 152<br />
R.1.2. Bulaşıcı Hastalıklar ....................................................................................................... 154<br />
R.1.3. Aşılama Çalışmaları ..................................................................................................... 155<br />
R.1.4. Bebek Ölümleri ............................................................................................................. 156<br />
R.1.5. A<strong>il</strong>e Planlaması Çalışmaları ........................................................................................... 156<br />
R.2. Çevre Kirl<strong>il</strong>iği ve Zararlarından Oluşan Sağlık Riskleri ......................................................... 157<br />
S. ÇEVRE EĞİTİMİ ............................................................................................................................ 159<br />
S.1. Kamu Kuruluşlarının Çevre Eğitimi İle İlg<strong>il</strong>i Faaliyetleri ....................................................... 159<br />
S.2. Çevreyle İlg<strong>il</strong>i Gönüllü Kuruluşlar ve Faaliyetleri ................................................................. 169<br />
S.2.1. Çevre Vakıfları .............................................................................................................. 169<br />
S.2.2. Çevre Dernekleri ........................................................................................................... 169<br />
T. ÇEVRE YÖNETİMİ VE ÇED PLANLAMA ........................................................................................ 170<br />
T.1. Çevre Kirl<strong>il</strong>iğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi ............................................................ 170<br />
T.2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı, Korunması ve<br />
Geliştir<strong>il</strong>mesi ............................................................................................................................... 171<br />
T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin Çevrenin Taşıma Kapasitesini Aşmayacak Biçimde<br />
Planlanması ................................................................................................................................ 171<br />
T.4. Çevrenin İnsan-Psikososyal İhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması ...................................... 171<br />
T.5. Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması ............................................................................. 171<br />
T.6. Çevresel Etki Değerlendirmesi ve ÇED Faaliyetleri .............................................................. 172<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü<br />
xvii
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
T.6.1. Su Kirl<strong>il</strong>iği Kontrolü Yönetmeliği Çerçevesinde Yapılan Çalışmalar .............................. 172<br />
T.6.2. ÇED Çalışmaları ve Denetimi ........................................................................................ 173<br />
T.6.3. Evsel Atıklar .................................................................................................................. 174<br />
T.6.4. Tıbbi Atıklar .................................................................................................................. 175<br />
T.6.5. Tehlikeli Atıklar ............................................................................................................. 176<br />
T.6.6. Kimyasal Atıklar ............................................................................................................ 176<br />
T.7. Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği Çalışmaları .......................................................... 176<br />
T.8. Gürültü Kontrol Yönetmeliği Çalışmaları ............................................................................. 178<br />
T.9. AGM Mühendisliği Çalışmaları ............................................................................................ 180<br />
T.10. Orköy Mühendisliği Çalışmaları ......................................................................................... 184<br />
T.11. DKMP Mühendisliği Çalışmaları......................................................................................... 186<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü<br />
xviii
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
TABLO LĠSTESĠ<br />
Tablo 1. <strong>2007</strong> yılında yapılan su ölçümleri ____________________________________________________ 10<br />
Tablo 2. Hakkari <strong>il</strong>inin <strong>il</strong>çelere göre orman <strong>durum</strong>u _____________________________________________ 13<br />
Tablo 3. Alüvyal Topraklara Ait Haritalama Birimleri (Tarım İl Müdürlüğü <strong>2007</strong>) ______________________ 18<br />
Tablo 4. Kolüvyal Topraklara Ait Haritalama Birimleri (Tarım İl Müdürlüğü <strong>2007</strong>) _____________________ 19<br />
Tablo 5. Gri-Kahverengi Podzolik Topraklara Ait Haritalama Birimleri (İl Müdürlüğü <strong>2007</strong>) _____________ 19<br />
Tablo 6. Büyük Toprak Gruplarının İlçelere Göre Dağılımı (Hektar) (Tarım İl Müdürlüğü <strong>2007</strong>) ___________ 20<br />
Tablo 7. <strong>2007</strong> yılı ortalama ve en çok esen rüzgar hızı ( Meteoroloji Müdürlüğü <strong>2007</strong>) _________________ 23<br />
Tablo 8. <strong>2007</strong> yılı ortalama fırtınalı günler sayısı ( Meteoroloji Müdürlüğü <strong>2007</strong>) _____________________ 24<br />
Tablo 9. <strong>2007</strong> yılı ortalama kuvvetli rüzgarlı günler sayısı ( Meteoroloji Müdürlüğü <strong>2007</strong>) ______________ 24<br />
Tablo 10. <strong>2007</strong> yılı en düşük, en yüksek ve ortalama basınç değerleri ( Meteoroloji Müdürlüğü <strong>2007</strong>) _____ 25<br />
Tablo 11. <strong>2007</strong> yılı aylık ortalama bağıl nem ve en düşük bağıl nem değerleri (Meteoroloji Müdürlüğü <strong>2007</strong>)<br />
_____________________________________________________________________________________ 25<br />
Tablo 12. <strong>2007</strong> yılı aylık sıcaklık, ortalama yüksek ve ortalama düşük sıcaklık değerleri (Meteoroloji<br />
Müdürlüğü <strong>2007</strong>) _______________________________________________________________________ 26<br />
Tablo 13. <strong>2007</strong> yılı en yüksek sıcaklık günü ve en yüksek sıcaklık değerleri (Meteoroloji Müdürlüğü <strong>2007</strong>) _ 26<br />
Tablo 14. <strong>2007</strong> yılı ortalama buharlaşma ve günlük en çok buharlaşma miktarları (Meteoroloji Müdürlüğü<br />
<strong>2007</strong>) _________________________________________________________________________________ 27<br />
Tablo 15. <strong>2007</strong> yılı ortalama toplam yağış miktarı ve günlük en çok yağış miktarları (Meteoroloji Müdürlüğü<br />
<strong>2007</strong>) _________________________________________________________________________________ 27<br />
Tablo 16. <strong>2007</strong> yılı ortalama kar yağışlı, sisli, dolulu ve kırağılı günler sayısı (Meteoroloji Müdürlüğü <strong>2007</strong>) 28<br />
Tablo 17. <strong>2007</strong> yılı akarsu ölçüm değerleri (Devlet Su İşleri, <strong>2007</strong>) _________________________________ 33<br />
Tablo 18. Zap suyu ölçüm sonuçları (İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2006) __________________________ 34<br />
Tablo 19.Hakkari <strong>il</strong>indeki yeraltı su kaynaklarının yerleri, kapasiteleri ve nitelikleri (Devlet Su İşleri, 2006) _ 36<br />
Tablo 20. Hakkari <strong>il</strong>i sınırları içerisinde su numunesi alınan istasyon yerleri __________________________ 37<br />
Tablo 21. Hakkari <strong>il</strong>i sınırları içerisinde su numuneleri analiz sonuçları ______________________________ 38<br />
Tablo 22. Hakkari <strong>il</strong>i arazi dağılımı __________________________________________________________ 42<br />
Tablo 23. Hakkari <strong>il</strong>i arazi kullanım <strong>durum</strong>u ___________________________________________________ 43<br />
Tablo 24. Hakkari <strong>il</strong>i orman <strong>durum</strong>u _________________________________________________________ 47<br />
Tablo 25. Hakkari <strong>il</strong>indeki bitki florası (Orman İşletme Müdürlüğü) ________________________________ 50<br />
Tablo 26. Hakkari <strong>il</strong>inde bulunan fauna türleri (Orman İşletme Müdürlüğü) _________________________ 51<br />
Tablo 27. Hakkari <strong>il</strong> merkezinin başlıca merkezlerden uzaklıkları __________________________________ 68<br />
Tablo 28. Bakanlık Belgeli Turistik İşletmeler __________________________________________________ 69<br />
Tablo 29. Belediye onaylı turistik işletmeler ___________________________________________________ 69<br />
Tablo 30. Turizm işletmesi belgeli işletme sayısı _______________________________________________ 69<br />
Tablo 31. Belediye belgeli işletme sayısı ______________________________________________________ 69<br />
Tablo 32. Tarımda İşletme Büyüklüğü ve Edinme Biçimi (Tarım İl Müdürlüğü, <strong>2007</strong>) ___________________ 72<br />
Tablo 33.Tarım arazisi dağılımı (ha) (Tarım İl Müdürlüğü, <strong>2007</strong>) __________________________________ 73<br />
Tablo 34. Tarla ürünlerinin üretim alanları (Tarım İl Müdürlüğü, <strong>2007</strong>) _____________________________ 74<br />
Tablo 35. Tahıl ve baklag<strong>il</strong> ürünleri üretim miktarları (Tarım İl Müdürlüğü, <strong>2007</strong>) _____________________ 74<br />
Tablo 36. <strong>2007</strong> yılı <strong>il</strong>çelere göre yem bitk<strong>il</strong>erine yapılan toplam destekler (Tarım İl Müdürlüğü, <strong>2007</strong>) _____ 75<br />
Tablo 37. Yem bitk<strong>il</strong>eri üretim miktarları (Tarım İl Müdürlüğü, <strong>2007</strong>) _______________________________ 75<br />
Tablo 38. Endüstri ürünleri üretim miktarları (Tarım İl Müdürlüğü, <strong>2007</strong>) ___________________________ 75<br />
Tablo 39. Meyvec<strong>il</strong>iği geliştirme programı satın alım miktarları (Tarım İl Müdürlüğü, <strong>2007</strong>) _____________ 75<br />
Tablo 40. Meyvec<strong>il</strong>iği ve hayvancılığı geliştirme programı 2006-<strong>2007</strong> sarın alımları (Tarım İl Müdürlüğü,<br />
<strong>2007</strong>) _________________________________________________________________________________ 76<br />
Tablo 41. Meyvec<strong>il</strong>iği geliştirme programı (Tarım İl Müdürlüğü, <strong>2007</strong>) _____________________________ 77<br />
Tablo 42. <strong>2007</strong> yılında üret<strong>il</strong>en meyve bitk<strong>il</strong>eri ve miktarları (Tarım İl Müdürlüğü, <strong>2007</strong>) _______________ 77<br />
Tablo 43. Sebzec<strong>il</strong>iği geliştirme programı (Tarım İl Müdürlüğü, <strong>2007</strong>) ______________________________ 78<br />
Tablo 44. <strong>2007</strong> yılında sebze üretim miktarları (Tarım İl Müdürlüğü, <strong>2007</strong>) __________________________ 78<br />
Tablo 45. Ters Lale'nin yetiştiği yerler (Tarım İl Müdürlüğü, <strong>2007</strong>) _________________________________ 80<br />
Tablo 46. <strong>2007</strong> yılı <strong>il</strong>çelere göre havya sayısı (Tarım İl Müdürlüğü, <strong>2007</strong>) ____________________________ 81<br />
Tablo 47. Yıllara göre <strong>il</strong>çelerdeki büyükbaş hayvan sayısı (Tarım İl Müdürlüğü, <strong>2007</strong>) __________________ 82<br />
Tablo 48. Yıllara göre <strong>il</strong>çelerdeki küçükbaş hayvan sayısı (Tarım İl Müdürlüğü, <strong>2007</strong>) __________________ 83<br />
Tablo 49. İlçeler göre kümes hayvancılığı (Tarım İl Müdürlüğü, <strong>2007</strong>) ______________________________ 83<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü<br />
xix
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Tablo 50. Arı kovanları (Tarım İl Müdürlüğü, <strong>2007</strong>) _____________________________________________ 84<br />
Tablo 51. Hakkari <strong>il</strong>inde küçük sanayi sitelerinin <strong>durum</strong>u (Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü) ______________ 93<br />
Tablo 52. Hakkari Küçük Sanayi Sitesi parsel b<strong>il</strong>g<strong>il</strong>eri ___________________________________________ 94<br />
Tablo 53. Hakkari'deki diğer sanayi kuruluşları ________________________________________________ 97<br />
Tablo 54. Sanayinin <strong>il</strong>çelere göre dağılımı ____________________________________________________ 98<br />
Tablo 55. Hakkari’nin genel ekonomik göstergeleri _____________________________________________ 99<br />
Tablo 56. Hakkari <strong>il</strong>i genel sanayi <strong>durum</strong>u ___________________________________________________ 100<br />
Tablo 57. Hakkari <strong>il</strong>i genel ticaret <strong>durum</strong>u ___________________________________________________ 101<br />
Tablo 58. Hakkari <strong>il</strong>i iktisadi faaliyet kollarının sektörlere göre dağılımı ____________________________ 101<br />
Tablo 59. Hakkari <strong>il</strong>i imalat sanayi firma adedi ve istihdam sayısı ________________________________ 103<br />
Tablo 60. Hakkari <strong>il</strong>i kamu gelirleri-kamu giderleri (bin YTL) _____________________________________ 103<br />
Tablo 61. Hakkari <strong>il</strong>i kamu yatırımları ______________________________________________________ 103<br />
Tablo 62. Hakkari <strong>il</strong>i kooperatiflerinin sayısal dağılımı _________________________________________ 104<br />
Tablo 63. Hakkari <strong>il</strong>i şirket ve sayıları _______________________________________________________ 104<br />
Tablo 64. Hakkari <strong>il</strong>i tüketicinin korunmasına dair b<strong>il</strong>g<strong>il</strong>er _______________________________________ 105<br />
Tablo 65. Proje taşkınları pik deb<strong>il</strong>eri _______________________________________________________ 108<br />
Tablo 66. Projelendirmeye esas hidrolik kapasiteler ___________________________________________ 108<br />
Tablo 67. İldeki motorlu araç sayısı (Emniyet İl Müdürlüğü) _____________________________________ 112<br />
Tablo 68. Hakkari <strong>il</strong>inin belli başlı merkezlere uzaklığı __________________________________________ 112<br />
Tablo 69. Yıllık ortalama günlük trafik ve tüket<strong>il</strong>en ortalama yakıt miktarları değerleri _______________ 113<br />
Tablo 70. Telefon hatlarının yer altından ve yer üstünden geçir<strong>il</strong>me oranları (İl Telekom Müdürlüğü, <strong>2007</strong>)<br />
____________________________________________________________________________________ 115<br />
Tablo 71. Türk Telekom'a ait baz istasyonları ________________________________________________ 115<br />
Tablo 72. GSM firmalarına ait baz istasyonları _______________________________________________ 116<br />
Tablo 73. Merkez <strong>il</strong>çedeki <strong>2007</strong> yılına ait okul ve öğrenci sayıları (M<strong>il</strong>li Eğitim Müdürlüğü, <strong>2007</strong>) ________ 120<br />
Tablo 74. Çukurca <strong>il</strong>çesindeki <strong>2007</strong> yılına ait okul ve öğrenci sayıları (M<strong>il</strong>li Eğitim Müdürlüğü, <strong>2007</strong>) _____ 121<br />
Tablo 75. Şemdinli <strong>il</strong>çesindeki <strong>2007</strong> yılına ait okul ve öğrenci sayıları (M<strong>il</strong>li Eğitim Müdürlüğü, <strong>2007</strong>) ____ 124<br />
Tablo 76. Yüksekova <strong>il</strong>çesindeki <strong>2007</strong> yılına ait okul ve öğrenci sayıları (M<strong>il</strong>li Eğitim Müdürlüğü, <strong>2007</strong>) ___ 128<br />
Tablo 77. İlçe merkezlerindeki okul ve öğrenci sayıları (M<strong>il</strong>li Eğitim Müdürlüğü, <strong>2007</strong>) ________________ 129<br />
Tablo 78. 2004-2005 Mesleki eğitim öğrenci öğretmen sayıları __________________________________ 129<br />
Tablo 79. Halk Eğitim Merkezi Müdürlüklerince yapılan faaliyetler _______________________________ 129<br />
Tablo 80. Resmi pansiyonlar ______________________________________________________________ 129<br />
Tablo 81. İlimizdeki mevcut sağlık birimleri (İl Sağlık Müdürlüğü, 2005) ____________________________ 131<br />
Tablo 82. Yıllara göre nüfus artış oranları ___________________________________________________ 135<br />
Tablo 83. <strong>2007</strong> yılı nüfus sayımlarına göre nüfus yoğunlukları ___________________________________ 138<br />
Tablo 84. Hakkari’de meydana gelen depremler ve şiddetleri (Siv<strong>il</strong> Savunma İl Müdürlüğü, 2008) _______ 146<br />
Tablo 85. Hakkari <strong>il</strong>inde geçmiş yıllarda meydana gelen heyelanlar (Siv<strong>il</strong> Savunma İl Müdürlüğü, 2008) __ 147<br />
Tablo 86. Hakkari <strong>il</strong>inde geçmiş yıllarda meydana gelen çığ olayları ve çığ riski olan bölgeler __________ 148<br />
Tablo 87. Hakkari'de meydana gelen kaya düşmesi olayları _____________________________________ 149<br />
Tablo 88. Hakkari <strong>il</strong>inde 2004 yılında meydana gelen sel olayları _________________________________ 149<br />
Tablo 89. Bulaşıcı hastalıklar _____________________________________________________________ 154<br />
Tablo 90. Aşılama çalışmaları _____________________________________________________________ 156<br />
Tablo 91. Bebek ölümleri (Sağlık İl Müdürlüğü, 2005) __________________________________________ 156<br />
Tablo 92. 2005 yılında a<strong>il</strong>e planlaması çalışmalarında kullanılan yöntemler ________________________ 156<br />
Tablo 93. Su numuneleri _________________________________________________________________ 172<br />
Tablo 94. İş Temrin Planları Tablosu ________________________________________________________ 172<br />
Tablo 95. Tıbbi atıklar ___________________________________________________________________ 176<br />
Tablo 96. Kömür satış izni ver<strong>il</strong>en firmalar ___________________________________________________ 178<br />
Tablo 97. Mahalli <strong>çevre</strong> kurulu toplantıları __________________________________________________ 179<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü<br />
xx
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
HARĠTA LĠSTESĠ<br />
Harita 1. Hakkari <strong>il</strong> sınırları ( İl Kültür Müd.2006) _______________________________________________ 5<br />
Harita 2. Neh<strong>il</strong> Sazlığı ____________________________________________________________________ 15<br />
Harita 3. Hakkari İli Sınırları İçerisinde Yapılan Su Kalitesi Gözlem Çalışmalarının Yerleri (Devlet Su İşleri) __ 37<br />
Harita 4. Hakkari karayolları haritası _______________________________________________________ 113<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü<br />
xxi
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
GRAFĠK LĠSTESĠ<br />
Grafik 1. İlde Bulunan Yüksek Dağlar (2006 Hakkari İl Yıllığı) ______________________________________ 6<br />
Grafik 2. Yakacak odun üretiminin yıllara göre dağılımı _________________________________________ 14<br />
Grafik 3. Hakkari <strong>il</strong>i arazi sınıfları kullanma <strong>durum</strong>ları (Tarım İl Müdürlüğü) _________________________ 40<br />
Grafik 4. Hakkari <strong>il</strong>i <strong>il</strong>çelerine göre arazi dağılımları (Tarım İl Müdürlüğü) ___________________________ 42<br />
Grafik 5. Yakacak odun üretiminin yıllara göre dağılımı _________________________________________ 46<br />
Grafik 6. Hakkari <strong>il</strong>in tarım işletmelerinin faaliyeti (Tarım İl Müdürlüğü, <strong>2007</strong>) _______________________ 72<br />
Grafik 7. Tarım işletmelerinin büyüklüklerine göre dağılımı (Tarım İl Müdürlüğü, <strong>2007</strong>) ________________ 72<br />
Grafik 8. Yıllara göre büyükbaş hayvancılığın gelişimi (Tarım İl Müdürlüğü, <strong>2007</strong>) ____________________ 82<br />
Grafik 9. Yıllara göre küçükbaş hayvancılığı gelişimi (Tarım İl Müdürlüğü, <strong>2007</strong>) ______________________ 83<br />
Grafik 10. <strong>2007</strong> yılı nüfus sonuçlarının cinsiyet ve yaşa göre dağılımı (Türkiye İstatistik Kurumu, 2008) ___ 136<br />
Grafik 11. <strong>2007</strong> yılı nüfus sonuçları Merkez <strong>il</strong>çe cinsiyet ve yaşa göre dağılımı (Türkiye İstatistik Kurumu,<br />
2008) ________________________________________________________________________________ 136<br />
Grafik 12. <strong>2007</strong> yılı nüfus sonuçları Çukurca <strong>il</strong>çesi cinsiyet ve yaşa göre dağılımı (Türkiye İstatistik Kurumu,<br />
2008) ________________________________________________________________________________ 137<br />
Grafik 13. <strong>2007</strong> yılı nüfus sonuçları Şemdinli <strong>il</strong>çesi cinsiyet ve yaşa göre dağılımı (Türkiye İstatistik Kurumu,<br />
2008) ________________________________________________________________________________ 137<br />
Grafik 14. <strong>2007</strong> yılı nüfus sonuçları Yüksekova <strong>il</strong>çesi cinsiyet ve yaşa göre dağılımı (Türkiye İstatistik Kurumu,<br />
2008) ________________________________________________________________________________ 138<br />
Grafik 15. <strong>2007</strong> nüfus sonuçlarının <strong>il</strong>çelere göre köy ve kent değerleri (Türkiye İstatistik Kurumu, 2008) __ 138<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü<br />
xxii
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
RESĠM LĠSTESĠ<br />
Resim 1. Tarihi Meydan Medresesi __________________________________________________________ 53<br />
Resim 2. Kelat Sarayından bir görünüm ______________________________________________________ 56<br />
Resim 3. Tarihi mezar taşlarından bir görünüm ________________________________________________ 57<br />
Resim 4.C<strong>il</strong>o Sat Dağları __________________________________________________________________ 61<br />
Resim 5. Berçelan Yaylası _________________________________________________________________ 64<br />
Resim 6. Sadece Hakkari'de yetişen “Ters Lale” ________________________________________________ 79<br />
Resim 7. 5 Haziran Dünya Çevre Günü-1 ____________________________________________________ 160<br />
Resim 8. 5 Haziran Dünya Çevre Günü-2 ____________________________________________________ 161<br />
Resim 9. 5 Haziran Dünya Çevre Günü-3 ____________________________________________________ 162<br />
Resim 10. 5 Haziran Dünya Çevre Günü-4 ___________________________________________________ 162<br />
Resim 11. 5 Haziran Dünya Çevre Günü-5 ___________________________________________________ 163<br />
Resim 12. 5 Haziran Dünya Çevre Günü-6 ___________________________________________________ 163<br />
Resim 13. 5 Haziran Dünya Çevre Günü-7 ___________________________________________________ 164<br />
Resim 14. 5 Haziran Dünya Çevre Günü-8 ___________________________________________________ 164<br />
Resim 15. Çevre eğitimi çalışmaları-1 _______________________________________________________ 165<br />
Resim 16. Çevre eğitimi çalışmaları-2 _______________________________________________________ 166<br />
Resim 17. Çevre eğitimi çalışmaları-3 _______________________________________________________ 166<br />
Resim 18. Çevre eğitimi çalışmaları-4 _______________________________________________________ 167<br />
Resim 19. Çevre eğitimi çalışmaları-5 _______________________________________________________ 167<br />
Resim 20. Çevre eğitimi çalışmaları-6 _______________________________________________________ 168<br />
Resim 21. Çevre eğitimi çalışmaları-7 _______________________________________________________ 168<br />
Resim 22. Çevre eğitimi çalışmaları-8 _______________________________________________________ 169<br />
Resim 23. ÇED Denetimleri-1 _____________________________________________________________ 174<br />
Resim 24. ÇED Denetimleri-2 _____________________________________________________________ 174<br />
Resim 25. Evsel atıklar __________________________________________________________________ 175<br />
Resim 26. Tıbbi atıklar __________________________________________________________________ 176<br />
Resim 27. Kömür satışı __________________________________________________________________ 178<br />
Resim 28. Gürültü kontrol çalışmaları ______________________________________________________ 179<br />
Resim 29. Mahalli Çevre Kurulu toplantısı-1 _________________________________________________ 180<br />
Resim 30. Mahalli Çevre Kurulu toplantısı-2 _________________________________________________ 180<br />
Resim 31. AGM Mühendisliği çalışmaları-1 __________________________________________________ 181<br />
Resim 32. AGM Mühendisliği çalışmaları-2 __________________________________________________ 181<br />
Resim 33. AGM Mühendisliği çalışmaları-3 __________________________________________________ 182<br />
Resim 34. AGM Mühendisliği çalışmaları-4 __________________________________________________ 182<br />
Resim 35. AGM Mühendisliği çalışmaları-5 __________________________________________________ 183<br />
Resim 36. AGM Mühendisliği çalışmaları-6 __________________________________________________ 183<br />
Resim 37. AGM Mühendisliği çalışmaları-7 __________________________________________________ 184<br />
Resim 38. AGM Mühendisliği çalışmaları-8 __________________________________________________ 184<br />
Resim 39. ORKÖY Mühendisliği çalışmaları-1 _________________________________________________ 185<br />
Resim 40. ORKÖY Mühendisliği çalışmaları-2 _________________________________________________ 185<br />
Resim 41. ORKÖY Mühendisliği çalışmaları-3 _________________________________________________ 185<br />
Resim 42. DKMP Mühendisliği çalışmaları-1 _________________________________________________ 186<br />
Resim 43. DKMP Mühendisliği çalışmaları-2 _________________________________________________ 186<br />
Resim 44. Kurban kesimi denetimleri _______________________________________________________ 187<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü<br />
xxiii
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
A. COĞRAFĠ KAPSAM<br />
A.1. Giriş<br />
A.1.1. Tarih<br />
ĠÖ.7000'den bu yana sürekli bir yerleĢme yeri olan Hakkari yöresinin adına <strong>il</strong>iĢkin<br />
<strong>il</strong>k b<strong>il</strong>g<strong>il</strong>ere, X.yy Arap tarih ve coğrafya kaynaklarında rastlanmaktadır. Ünlü Arap<br />
tarihçisi Ġn Havsal, yöredeki Hakkari yani Her-kariyan (Güçlü, savaĢçı, edeb<strong>il</strong>en) anlamına<br />
gelen ve o coğrafyada yaĢayan boyların adıdır. 300 yıl öncesine dek tarihi Hakkari<br />
topraklarının yüz ölçümü 35-40 bin km2 idi. Böylesine geniĢ bir alanda ErtuĢi ve PinyaniĢi<br />
aĢiretleri bu boylardan ikisi ve yöre siyasetinde <strong>etki</strong>n olanlarıdır. "Akar" ise köy altı sulak,<br />
bahçelik alan demektir. Bugün Hakkari merkez <strong>il</strong>çesine bağlı bir köy <strong>il</strong>e Yüksekova'ya<br />
bağlı Oramar Bucağı'nın bir köyü de yine bu aĢiretin adıyla, Akar (Akarı) olarak<br />
anılmaktadır. Yöre 1536'da Kanuni Sultan Süleyman'ca Osmanlı topraklarına<br />
katılmasından bu yana, Hakkari olarak anıla gelmektedir.<br />
Hakkari yöresi tarihin <strong>il</strong>k dönemlerinden bu yana insan toplulukların yerleĢim alanı<br />
olmuĢtur. Bölgede prehistorik dönemlerde bazı yerleĢmeler olduğu <strong>il</strong> sınırları içinde<br />
değiĢik yerlerde bulunan kaya resimlerinden anlaĢılmaktadır. Ancak bu resimlerin hangi<br />
döneme ait olduğunun kesin olarak belirlenmesi oldukça güçtür. Bu resimleri önemli bir<br />
bölümü 2600 metre yükseklikteki Geveruk vadisinde yer almaktadır. Bunların çoğu<br />
yöredeki bir tür dağ keçisini belirtmektedir. Ġlkel ve simgesel olan av tuzakları <strong>il</strong>e<br />
hayvanlara sopalarla saldıran insan resimleri de vardır. Bunlar Doğu Anadolu‟dan<br />
Azerbaycan‟a değin uzanan dağlık yörede karĢılanan on binlerce kaya resimlerine<br />
benzerler. Bir baĢka kaya resimleri kümesi de ġiye Handevade tepesinin eteklerinde ortaya<br />
çıkarılmıĢtır. Kayalar üzerindeki çok sayıda resim kompozisyonu yöre halkının yerleĢik<br />
hayata geçtiğini, avcılığın yanı sıra hayvancılık ve tarımla uğraĢtığını ortaya koymaktadır.<br />
Bugün Hakkari <strong>il</strong>inin Merkez <strong>il</strong>çesi olan Çölemerik'e, Ermen<strong>il</strong>erin Ġlmar,<br />
Süryan<strong>il</strong>erin Gülarmak, Memlukların da Colamerg adını verdikleri b<strong>il</strong>inmektedir.<br />
A.1.2 Ġslam Uygarlığı Dönemi<br />
VII. yy‟da gerçekleĢen Ġslam akınları <strong>il</strong>e bölgedeki Bizans hakimiyeti <strong>etki</strong>sini<br />
kaybetmeye baĢlamıĢtır. Halife Hz. Ömer‟in h<strong>il</strong>afeti döneminde Hakkari fethed<strong>il</strong>erek Ġslam<br />
topraklarına katılmıĢtır.<br />
A.1.3 Osmanlı Uygarlığı Dönemi<br />
Hakkari Beylerinden Zahit Bey beyliğini iki oğlu arasında paylaĢtırmıĢtı.<br />
Oğullarında Seyyid Mehmet Vastan (GevaĢ) Melik bey Pay (Bay) kalesini merkez<br />
edinerek kend<strong>il</strong>erine ver<strong>il</strong>en yerleri yönett<strong>il</strong>er. Ġki ayrı betin yönetiminde bulunan Hakkari<br />
1534‟te Osmanlılara bağlandı. Ancak 1535‟te Safevi hükümdarı ġah Tahmasb‟ın öner<strong>il</strong>er<br />
karĢısında Seyyid Mehmet Safev<strong>il</strong>erin güdümünde bir yönetim kurdu. Aynı yıl yörenin<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 1
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
aĢiret beyleri egemen oldukları yerlerdeki haklarını korumak iç iĢlerinde bağımsız olmak<br />
ve Osmanlı toprak düzeni dıĢında bir sistemle yönet<strong>il</strong>mek Ģartı <strong>il</strong>e Osmanlılara bağlandılar.<br />
Hakkari beylerinde Melik Bey‟in Van Beyler Beyi Ġskender PaĢaca idam ed<strong>il</strong>mesi<br />
Osmanlılara karĢı isyanın baĢlamasına sebep oldu. Bu sınır kentte olayların büyümesini<br />
istemeyen Osmanlı Devleti ödün vermek zorunda kaldı. Beyliğin yönetimi Melik Beyin<br />
Oğullarında Zeynel Bey‟e ver<strong>il</strong>di. Ancak Zeynel Bey‟in amcası Seyyid Mehmet ve oğlu<br />
Zahit Bey PinyaniĢi AĢiretinin desteğini alarak yönetimi Zeynel Beyden aldılar. Bunun<br />
üzerini Osmanlı Devletinde yardım isteyen Zeynel Bey aldığı destek <strong>il</strong>e yönetimi yeniden<br />
aldı. Osmanlı Devleti <strong>il</strong>e olan iyi <strong>il</strong>iĢk<strong>il</strong>erini geliĢtiren Zeynel Bey 1578‟de PadiĢah<br />
Buyruğu <strong>il</strong>e Ġbrahim Bey‟i Hakkari Beyliğinin BaĢına Geçirdi. Osmanlı Ordusunun<br />
1585‟te Tebriz üzerine yaptığı sefere Zeynel Bey de katıldı. Bu sefer esnasında Merent‟te<br />
yapılan savaĢta öldü. Hakkari Beyliği varlığını 18.yy da korudu. Yalnız 1688 yılından<br />
itibaren yörenin yönetim biçimi “Bağlı Hükümetten” “Ocaklık” biçimine dönüĢtü.<br />
A.1.4 Cumhuriyet Dönemi<br />
Cumhuriyet öncesinde Hakkari, Van V<strong>il</strong>ayetinin bir sancağı idi. Ancak Musul‟un<br />
kuzeyinde yer alması Emperyalist devletlerinin burayla <strong>il</strong>g<strong>il</strong>enmesine sebep olmuĢtur.<br />
Ġng<strong>il</strong>tere 1830‟dan itibaren Hakkari‟de bulunan Nestur<strong>il</strong>erle <strong>il</strong>g<strong>il</strong>enerek emellerine<br />
ulaĢmaya çalıĢmıĢtır. Ġng<strong>il</strong>tere‟nin Musul <strong>il</strong>e beraber Hakkari‟nin Ġmaniye ve Zaho<br />
kazalarını da iĢgal etmiĢ olması Hakkari‟nin siyasal geleceğini Musul V<strong>il</strong>ayetinin alacağı<br />
<strong>durum</strong>a bağlamıĢtır.<br />
Lozan BarıĢ görüĢmelerinde hal edemediğimiz problemlerden biri Türk-Irak sınırı<br />
olmuĢtur. Türkiye M<strong>il</strong>li sınırlar içerisindeki bir toprağını kaybetmemek; Ġng<strong>il</strong>tere ise<br />
zengin petrollere sahip bölgeyi bırakmamak için mücadele etmiĢtir. Hatta göre Musul ve<br />
Hakkari bir birinden ayrılıyordu. Komisyon daha sonra Musul‟un Irak‟ta Hakkari‟nin de<br />
Türkiye de kalmasına karar verdi. Bu karar 16 Aralık 1920‟te Van Cemiyeti‟nin Karar<br />
olarak kabul ed<strong>il</strong>di. 20 Mayıs 1923‟te Van‟a bağlı <strong>il</strong>çe <strong>durum</strong>una getir<strong>il</strong>en Hakkari 4 Ocak<br />
1936‟da <strong>il</strong> yapılarak bu günkü konumunu kazanmıĢtır.<br />
A.2. İl ve İlçe Sınırları<br />
Hakkari <strong>il</strong>i, Merkez <strong>il</strong>çe dâh<strong>il</strong> 4 (dört) <strong>il</strong>çe <strong>il</strong>e Doğu Anadolu bölgesinde yer<br />
almakta olup bu <strong>il</strong>çeler aĢağıda sıralanmıĢtır:<br />
1- Merkez Ġlçe<br />
2- Çukurca Ġlçesi<br />
3- ġemdinli Ġlçesi<br />
4- Yüksekova Ġlçesi<br />
A.2.1. Merkez Ġlçe<br />
Merkez <strong>il</strong>çe Zap suyu vadisinin 3 km kadar batısında, yükselt<strong>il</strong>eri 3500,4000 metreyi bulan ReĢko, C<strong>il</strong>o,<br />
Karadağ ve Sümbül dağlarıyla çevr<strong>il</strong>i bir alanda yer almaktadır. Bu alanın yükseltisi 1.600-1.700 m‟dir. Kent<br />
güneyde Çukurca üzerinden Irak‟a, Yüksekova üzerinden Ġran‟a ve BaĢkale üzerinden Van‟a giden yollarla<br />
<strong>çevre</strong> <strong>il</strong>lere ve komĢu ülkelere bağlanmaktadır.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 2
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Merkez Ġlçenin 2000 sayımına göre nüfusu 83.853 kiĢidir. Ġlçe merkezine bağlı 1<br />
Bucak 33 Köy ve 149 mezra bulunmaktadır.<br />
Merkez <strong>il</strong>çe tarihsel yapıt yönünden hayli zengindir. Ġlçe merkezinde ve <strong>çevre</strong> köylerinde (Konak, Üzümcü,<br />
Çanaklı, Geçimli) Nastur<strong>il</strong>erden kalma k<strong>il</strong>ise kalıntıları vardır. Kentte egemen bir tepe üstündeki Hakkari<br />
kalesinde su sarnıçları ve arkları bulunmaktadır. Ayrıca Biçer mahallesindeki meydan Medresesi en önemli<br />
tarihi eserlerindendir. Bunun yanı sıra Kızılkümbet, Kalealtı, Melik Esat ve Zeynel bey tarihi mezarlıkları da<br />
tesc<strong>il</strong> ed<strong>il</strong>miĢ kültür varlıklarındandır. GülüreĢbaba, ġeyh Nazır, ġeyh Ali ve ġeyh Musa türbeleri de yörede<br />
tanınmıĢ halk arasında saygı duyulan ve ziyaret ed<strong>il</strong>en mekanlardır.<br />
A.2.2. Çukurca Ġlçesi<br />
Çukurca Urartu Uygarlığının <strong>il</strong>k yerleĢim yerlerinden biri olarak b<strong>il</strong>inmektedir.<br />
Abbas<strong>il</strong>er bu küçük yerleĢim yerini “Mir” adı ver<strong>il</strong>en dini, siyasi askeri Ģeflikler<br />
yönetmiĢlerdir. Selçuklular zamanında Çukurca Ġmaniye Beyliği‟ne bağlanmıĢtır.<br />
Selçuklulardan sonra Osmanlı döneminde Hakkari Beyliğine tabi olmuĢtur. 1.Dünya<br />
savaĢında Ruslar ve Nastur<strong>il</strong>er Çukurca‟yı yakıp yıkmıĢtır. Musul sorunu <strong>il</strong>e önem kazanan<br />
Çukurca, 1926 yılında Ankara AntlaĢmasıyla Türkiye toprakları içine alınmıĢtır. 6068<br />
sayılı kanunla 1953 yılında <strong>il</strong>çe yapılmıĢtır.<br />
Çukurca‟nın yüzölçümü 1009 km² dir. Doğuda Yüksekova, batıda ġırnak kuzeyde<br />
Hakkari Merkez <strong>il</strong>çe, güneyde ise Irak sınırı <strong>il</strong>e çevr<strong>il</strong>i olup, rakımı 1285 m‟dir. Ġlçe<br />
yerleĢim merkezi dağlarla çevr<strong>il</strong>idir.<br />
A.2.3. ġemdinli Ġlçesi<br />
Bölgenin tarih çağına Sümerler ve Akatlarla girdiği kentte <strong>il</strong>k önce Sümerlerin hakan boyu olduğu, sonra<br />
Akatlar Urartular ve Asurların bölgede uzun süre yaĢadıkları anlaĢılmıĢtır.<br />
Bölgenin daha sonra Med‟ler, Bab<strong>il</strong>ler, Persler, Makedonyalılar ve S<strong>il</strong>veskosların eline geçtiği, Hz. Ömer<br />
devrinde Ġslam Ordularının bölgeyi Müslüman Birliğine kattığı, daha Yavuz Sultan Selim‟in 1514 yılında<br />
Çaldıran zaferinden sonra Osmanlı egemenliğine girdiği ve tarih boyunca birçok kavimlere belde olduğu<br />
görülmüĢtür.<br />
Rusların 1853 yılında Türklere savaĢ açması sonucunda Dağıstan‟daki ġeyh ġam<strong>il</strong> <strong>il</strong>e iĢbirliği yapan<br />
ġemdinl<strong>il</strong>i Seyyid Taha düĢmana savaĢ <strong>il</strong>an etmiĢtir. Ölümü üzerine kardeĢi ġeyh Salih Azerbaycanlıları ve<br />
Hakkar<strong>il</strong><strong>il</strong>eri Ruslara karĢı ayaklandırdı. Fakat güneyde Cizre‟de hüküm süren Ġzzettin ġir Ruslar tarafından<br />
kandırılarak isyan çıkarması sağlandı. Yezidi ve Nestur<strong>il</strong>erle birleĢen Ġzzettin ġir Musul ve Bitlis dolaylarını<br />
yağma <strong>il</strong>e iĢgal etti.<br />
Fakat Diyarbakırlı Timur Ağa as<strong>il</strong>eri tamamen ortadan kaldırdı. Sonra Van<br />
sancağına bağlı ġemdinan (ġemdinli) albak, Çölemerik (Hakkari), Gever( Yüksekova),<br />
BeytüĢĢebap, Çal, Tiyari ve Kotor <strong>il</strong>çeleri <strong>il</strong>e birlikte Erzurum V<strong>il</strong>ayetine Bağlandı.<br />
1865‟te Van v<strong>il</strong>ayetinin kurulması <strong>il</strong>e <strong>il</strong>çeler Van‟a bağlandı.<br />
1926 yılında yapılan Ankara antlaĢması <strong>il</strong>e Musul ve Hakkari‟nin 5 bölgesi sınır dıĢı<br />
kaldı. Nihayet Çölemerik (Hakkari), Gever (Yüksekova) ve ġemdinan (ġemdinli)<br />
<strong>il</strong>çelerinden meydana gelen Hakkari V<strong>il</strong>ayeti kuruldu. Cumhuriyet döneminde bir süre Van<br />
V<strong>il</strong>ayeti içerisinde kaldı. 4 Ocak 1936 tarihinde Hakkari tekrar v<strong>il</strong>ayet olunca ġemdinli‟de<br />
Hakkari‟ye bağlandı.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 3
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
A.2.4. Yüksekova Ġlçesi<br />
Tarihi bir kent olan Yüksekova‟da sürekli yerleĢimin M.Ö. 7000'lere değin uzandığı<br />
kesin olarak b<strong>il</strong>inmektedir. M.Ö.1000‟de ise yörede Urartu Uygarlığı yaĢamıĢtır. Eski adı<br />
Gever olan Yüksekova, Kanuni Sultan Süleyman döneminde Osmanlı topraklarına<br />
katılmıĢtır.<br />
Yüksekova I.Dünya SavaĢı sonunda Rus ĠĢgaline uğramıĢ. Ġlçenin m<strong>il</strong>is kuvvetleri ve ordunun baĢarısı<br />
sonucu 5 Mayıs 19182‟de düĢman iĢgalinden kurtulmuĢtur. 19.yy‟da da Van V<strong>il</strong>ayetine bağlı Hakkari<br />
livasının kazası olan Yüksekova, 1936‟da <strong>il</strong>çe <strong>durum</strong>una getir<strong>il</strong>miĢtir. Ġlçe merkezinin eski adı Dize‟dir.<br />
Tarihi eser olarak Urartu Uygarlığının en kalıcı kanıtları ünlü “Ordu Yolu” dur. Bu<br />
yol Yüksekova KelaĢin Geçidinden Van‟a uzanmaktadır. Ordu yolu üzerindeki kelaĢin ve<br />
toprağa stelleri anıtları üzerinde Urartu d<strong>il</strong>iyle yazılmıĢ yazıtlar vardır ki, bu uygarlıkla<br />
<strong>il</strong>g<strong>il</strong>i en doğrudan b<strong>il</strong>g<strong>il</strong>er bu yazıtlarda elde ed<strong>il</strong>miĢtir.<br />
A.3. İlin Coğrafi Durumu<br />
Türkiye‟nin Serhat <strong>il</strong>lerinden olan Hakkari Doğu Anadolu Bölgesi‟nin güneydoğu<br />
ucunda 42-10 ve 44-50 doğu boyları <strong>il</strong>e 36-57 ve 37-48 kuzey enlemleri arasında yer<br />
almaktadır.<br />
Ġlimiz doğuda Ġran, güneyde Irak Devletleri <strong>il</strong>e komĢudur. Ülke içerisindeki<br />
sınırlarımızda kuzeyde Van <strong>il</strong>inin BaĢkale, Gürpınar ve Çatak <strong>il</strong>çeleri batı sınırımızda da<br />
ġırnak <strong>il</strong>inin BeytüĢĢebap ve Uludere <strong>il</strong>çeleri <strong>il</strong>e sınır komĢuluğumuz vardır.<br />
A.4. İlin Topografyası ve Jeomorfolojik Durumu<br />
Hakkari Ġl Merkezi ve <strong>çevre</strong>si, değiĢik yükselt<strong>il</strong>erde ve eğimlerde dağlarla kaplıdır.<br />
Hakkari Ġlinin % 86‟sı dağlık , % 2,4‟ü ova, % 2,8‟i yayla, % 7,5‟u dalgalı ve % 1‟i<br />
vad<strong>il</strong>erden meydana gelmektedir. Ġl Merkezi kuzeyden güneye doğru alçalan bir<br />
topografyaya sahiptir. Eğimler yer yer 30 derecenin üzerindedir. Litoloj<strong>il</strong>erin üst seviyeleri<br />
ve dik yamaçlı yerleri çok gevĢek bir yapı kazanmıĢtır.<br />
Doğu Anadolu Bölgesinde yer alan Hakkari‟nin <strong>il</strong> merkezi denizden 1650 metre<br />
yüksekliktedir. Hakkari, bölgesinin özelliklerine uygun olarak geniĢ düzlükleri olmayan,<br />
3.500 metrenin üzerinde 10‟dan yükseklikleri kapsayan dağlık ve engebeli bir bölgedir.<br />
Ġlin sınırları içerisinde bulunan Güneydoğu Torosların uzantısı olan bu dağlar derin akarsu<br />
vad<strong>il</strong>eri ve ırmakları <strong>il</strong>e birbirinden ayrılmaktadır. Topraklarının büyük bir kısmını dağlar<br />
oluĢturmaktadır. Az bir kısmı ova, diğer kısmı ise yaylalardan meydana gelmiĢtir. En<br />
önemli ovası Yüksekova ovası, en önemli akarsuyu Zap suyudur.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 4
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Harita 1. Hakkari <strong>il</strong> sınırları ( Ġl Kültür Müd.2006)<br />
A.4.1. Dağlar<br />
Yörenin %87,6 sı dağlık %10,3 ü platoluk %2,1 ovalıktır. Hakkari MuhteĢem<br />
dağları ve vad<strong>il</strong>eriyle ünlüdür. Üstte ünlü Sat-C<strong>il</strong>o dağlarından bir bölüm görülmektedir.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 5
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
4500<br />
4168<br />
4000<br />
3500<br />
3000<br />
3559<br />
3245 3300<br />
3049<br />
3500<br />
3380<br />
3250 3245<br />
3121<br />
2500<br />
2000<br />
1500<br />
1000<br />
500<br />
0<br />
Yüksekliği (M.)<br />
C<strong>il</strong>o Dağları(Reşko Tepesi) Arnos Dağı Gökdağı<br />
Sat Dağı Tanin Dağları Sümbül Dağı<br />
Altın Dağları Küp Dağı Samur Dağı<br />
Grafik 1. Ġlde Bulunan Yüksek Dağlar (2006 Hakkari Ġl Yıllığı)<br />
3. zaman yereyleri Alp-Himalayaların ülkemizdeki bağlantı kuĢağı <strong>durum</strong>undaki<br />
Toroslar en heybetli <strong>durum</strong>unu oluĢturur. DıĢ Doğu Toroslar Bitlis sınırından sonra<br />
Hakkari Dağları ismini alır, Ġran sınırına kadar devam eder. Dağlar burada doğu batı<br />
doğrultulu uzanır. Ancak yer yerde bu uzantılar, güney-kuzey doğrultulu derin vad<strong>il</strong>erle<br />
parçalanır. UlaĢım bu akarsu yatakları <strong>durum</strong>undaki vadi yamaçlarında, yer yer ise<br />
dağların zirvelerindeki geçiĢlerden sağlanır.<br />
Ġl topraklarının yaklaĢık %86‟sını kapsayan dağlar, genellikle ülke dağlarının<br />
ortalamasından daha yüksektedir. Bu dağların en öneml<strong>il</strong>eri; C<strong>il</strong>o (4168), Sand<strong>il</strong> (3818),<br />
Mordağ (3810), Karadağ (3630), Geverok (3680), Sümbül (3250)m‟dir.<br />
A.4.2. Yaylalar<br />
Hakkari‟de yaylalar ekonomik hayatı belirlemiĢ ve hayvancılığı ön plana<br />
geçirmiĢtir. Ġlde arazi engebeli, dağlık ve yüksek olmakla birlikte dağların üst kesimlerinde<br />
nispi düzlükler görüleb<strong>il</strong>ir Önemli yaylaları Armutdüzü, Berçelan Yaylası, Meydan Çiçek,<br />
Davut Meydanı, Han Yaylası, Devman Meydanıdır. Bu düzlüklerin yükseklikleri yaklaĢık<br />
2500 <strong>il</strong>e 3000 metre civarındadır.<br />
A.4.3. Platolar<br />
Dağlık alandan sonra en geniĢ alanı platolar kaplar. Ġl arazisinin %10‟una sahip<br />
platolar 3. zaman sonunda buradaki orojenik hareketlerle kubbelenmiĢ araz<strong>il</strong>erin buzul su<br />
ve ısı farkından dolayı parçalanmaları sonucunda oluĢmuĢlardır. Genellikle orman üst<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 6
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
sınırında bir yükseltiye sahiptirler. Bu sebeple tarımsal <strong>etki</strong>nliklere sahip değ<strong>il</strong>lerdir.<br />
Ağaçsız bu bölgeler hayvan sürüleri ve yaylacılık alanlarıdır.<br />
A.4.4. Ovalar<br />
Ovalık alanlar Hakkari topraklarının ancak %2.5‟ini kapsamaktadır. Hakkari <strong>il</strong>inin<br />
tek önemli ovası uzunluğu 40 km.yi bulan ve geniĢliği 15 km. olan Yüksekova ovasıdır.<br />
Tabanı 2.000 metre yükseklikte olan bu ova kapalı havza <strong>durum</strong>undadır. Neh<strong>il</strong> Çayı bu<br />
havzanın sularını Zap vadisine boĢaltmaktadır.<br />
A.4.5. Vad<strong>il</strong>er<br />
Hakkari <strong>il</strong> toprakları Dicle‟nin havzası alanındadır. Dolayısı <strong>il</strong>e <strong>il</strong> toprakları<br />
Dicle‟nin kulları olan Zap ve Habur sularının akıĢ vad<strong>il</strong>eri <strong>il</strong>e ayrılmıĢtır. 4. zamandan<br />
sonra buzulların çek<strong>il</strong>mesi sonucu derin karstik vad<strong>il</strong>er açılmıĢtır.<br />
Zap Vadisi Hakkari <strong>il</strong>e simgelenmiĢ bir vadidir. Havr<strong>il</strong> dağlarından baĢlayan vadi<br />
geniĢ olarak devam eder. BaĢkale yakınlarında daha da geniĢler. Hakkari <strong>il</strong> sınırına<br />
girdikten sonra daralma ve geniĢleme baĢlar. Çukurca <strong>il</strong>çe sınırımızı terk edip Irak<br />
topraklarına gider<br />
A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi<br />
Hakkari hakkında jeolojik ve jeomorfolojik anlamda <strong>il</strong>k ciddi çalıĢmalar 1994<br />
yılında Türkiye‟nin 1. Coğrafya kongresini araĢtırma gez<strong>il</strong>erinde ele alındı. Jeolojik olarak<br />
bu bölüm “Hakkari Bölgesi” olarak adlandırıldı. Bu kongrenin dıĢında 1980 yılında<br />
Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) Maden T<strong>etki</strong>k Arama (MTA) Enstitüsünün<br />
veya maden arayan birkaç yerli ve yabancı Ģirketinde raporları Hakkari‟nin jeolojik<br />
yapısına ıĢık tutmuĢtur.<br />
Bu bölüm Arabistan, Avrasya levhalarıyla Anadolu levhasının tektonik<br />
hareketlerinin bir ürünüdür. Bu levhaların orta eosen ve miyosen <strong>il</strong>e 3. zaman sonlarında<br />
birbirlerine yaklaĢma sonunda geliĢen perokzismal (Toplu yükselme) nitelikli erojenez<br />
(Dağ OluĢumu) fazları <strong>il</strong>e tektonik çatı sağlamıĢtır. Bu yapısal hareketler sonucunda bölüm<br />
kuzey-güney yönlü, tektonik kuvvetlerin <strong>etki</strong>sinde kalmıĢ otokton birimlerin üzerine<br />
allokton örtüleri <strong>il</strong>e <strong>il</strong>erlemiĢtir. Bundan dolayı bölüm Alp Himalaya orojenezin bir<br />
devamın niteliğinde geliĢip faylar, kıvrımlar, yapraklanma ve heyelanlara çokça sahne<br />
olmuĢtur. Ġlin kuzey kısımlarında Ģistler, doğusunda ise daha ziyade kratese kalkerleri<br />
görülür. Bölümün güney batısı ise oldukça kalın çimentolaĢmıĢ konglomeralar ve kırmızı<br />
kum taĢları <strong>il</strong>e götürmüĢtür.<br />
Hakkari KarmaĢığı: Tipik olarak Hakkari <strong>il</strong> merkezi yerleĢim alanı ve yakın<br />
civarında yüzeyleme veren karmaĢığın litolojisini ince- orta katmanlı kumtaĢı, k<strong>il</strong>taĢı, Ģeyl,<br />
marn, kireçtaĢı, radyolarit, çörtler <strong>il</strong>e kireçtaĢı blokları oluĢturmaktadır. Oldukça kırıklı<br />
olan formasyonun üst bölümlerinde ayrıĢmalar sonucu birkaç metreye varan kalınlıkta<br />
toprak örtüsü oluĢmuĢtur. KarmaĢığın litolojisini oluĢturan kayaçlar genellikle ardalanmalı,<br />
bazen de düzensiz Ģek<strong>il</strong>de bulunmaktadır. Formasyonun litolojik ve paleontolojik<br />
özellikleri derin denizel ortamda çökelmiĢ olduğuna iĢaret etmektedir.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 7
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Sümbül Dağı Formasyonu: Sümbül Dağının batı yamaçları boyunca tipik olarak<br />
yüzeyleme veren formasyon gri, sarımsı gri-bej renkli, orta katmanlı ve bol fos<strong>il</strong>li oldukça<br />
çatlaklı kireçtaĢlarından oluĢmaktadır. Birimin uzantısı genelde KB-GD dir. Engebeli ve<br />
sarp bir topoğrafik görünüm sağlamaktadır. Litolojik ve paleontolojik özelikleri sığ denizel<br />
bir ortamda çökelmiĢ olduğunu göstermektedir.<br />
Alüvyonlar: Genellikle Yüksekova Ovasının tipik birimi olan bu birimler, yatağı<br />
geniĢ olan akarsular civarında ve yer yer düzlük alanlarda görülmektedir.<br />
A.5.1. Metamorfizma ve Mağmatizma<br />
Hakkari <strong>il</strong>inde bulunan jeolojik birimlerin tektonik yapısı ve mevcut metamorfik<br />
kayalar ve mermer yatakları metamorfizmanın göstergesi <strong>durum</strong>undadır. Ayrıca magmatik<br />
kayalar, özellikle granit grubu derinlik kayaları oldukça geniĢ alanlarda yayılım<br />
göstermektedir.<br />
A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya<br />
Hakkari <strong>il</strong> merkezi güney dolaylarında plastik malzemeli Kretase oluĢukları,<br />
Lamraien hareketleri sonunda ve güney yönünde Ģiddetli kıvrımlar kaydetmiĢtir. Bu faz<br />
sırasında diğer araz<strong>il</strong>erde de küçük çaplı kıvrımlar <strong>il</strong>e güneye bakıĢla faylar oluĢmuĢtur.<br />
Hakkari‟nin doğusunda geliĢmiĢ Sümbül, C<strong>il</strong>o, Sad ve Geverok dağlarının en yüksek<br />
tepeleri hemen hemen tümüyle ofiyolit kompleksi araz<strong>il</strong>erinden oluĢmuĢtur. Ofiyolit<br />
kompleksi kretase kalker, k<strong>il</strong>li kalkerleri ve Lutetien kalkelleri <strong>il</strong>e güney yönünde, otokton<br />
üst jurasik karbonatları üzerinde naplanmıĢlardır. Napların tabanından baĢlayarak kimi<br />
yerde, Irak sınırı ötesine kadar komprehansıf ve birkaç bin metre kalınlığındaki jurasik- üst<br />
trias karbonatkları <strong>il</strong>e diğer araz<strong>il</strong>er kalın oluĢuklar olduğundan dolayı ancak antiklinal<br />
kıvrımları ve bindirmeler kaydetmiĢlerdir. Sümbül ve C<strong>il</strong>o dağlarında napların Lütetien<br />
kalkerlerinin tabanında görülmesi bunların Laremien hareketleri sırasında oluĢmuĢ olması<br />
olasılığına karĢın diğer dağlardak<strong>il</strong>er savien hareketleri ürünüdür. Zira Sat ve Geverok<br />
dağlarında Lütetien kalkerleri de saplanmıĢtır. Doğu-batı yönlü ve genellikle güneye<br />
bakıĢlı faylar savien hareketleri sırasında oluĢmuĢtur.<br />
SONUÇ: Ġlimizin bulunduğu bölgenin Genel Jeolojisi aĢağıda ver<strong>il</strong>ecek olan<br />
stratigrafik tanımlamayla ver<strong>il</strong>eb<strong>il</strong>ir. Birimler alttan üste doğru bu Ģek<strong>il</strong>de tanımlanab<strong>il</strong>ir.<br />
Üst Kretase yaĢlı Dağlıca gurubu (Dağlıca kireçtaĢları <strong>il</strong>e Çubuklu volkanitleri ve<br />
Ģeylleri) Ġntrusif dokanakla YeĢ<strong>il</strong>taĢ bazik mağmatikleri tarafından örtülür. Kalınlığı 3500<br />
metreden fazladır.<br />
Eosen yaĢlı ġemdinli gurubu (YeĢ<strong>il</strong>taĢ bazik mağmatikleri, Çayır kireçtaĢları,<br />
KöĢkönü serpantinleĢmiĢ ultrabazikleri, Ġkizlen Ģeyl-marn-kumtaĢı-kireçtaĢları, Beyazpınar<br />
f<strong>il</strong>iĢi) faylı dokanakla Karlı volkanitleri tarafından örtülür. Ayrıca ġemdinli gurubu<br />
üyelerinden KöĢkönü serpantinleĢmiĢ ultrabazikleri Çayır kireçtaĢları tarafından tektonik<br />
dokanakla örtülür. ġemdinli gurubu üyelerinin toplam kalınlığı 2500-7000 metre arası<br />
değiĢmektedir.<br />
Eosen ve Miyosen yaĢlı Yüksekova gurubu (Karlı volkanitleri, Çamdalı kireçtaĢlar-<br />
Ģeylleri, Serindere kumtaĢları) tektonik dokanakla Hakkari melanjı tarafından örtülür.<br />
Yüksekova gurubunun toplam kalınlığı 2750 metreden fazladır.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 8
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Eosen yaĢlı Hakkari melanjı 1500 metreden fazla kalınlığa sahip olup tektonik<br />
dokanakla Yüksekova gurubundan ayrılır. Hakkari melanjı Dağlıca, ġemdinli ve<br />
Yüksekova guruplarını Hakkari-Yüksekova-Esendere bindirme kuĢağı boyunca transverse<br />
olarak örter. Hakkari melanjı içerisinde serpantin, sp<strong>il</strong>it, kırmızımsı ve beyazımsı<br />
kireçtaĢları, yeĢ<strong>il</strong>imsi s<strong>il</strong>is b<strong>il</strong>eĢenleri, beyazımsı kireçtaĢı blokları, ġeyl, marn, anglomera<br />
v.b. birimler bulunmaktadır.<br />
BÖLÜM KAYNAKÇASI<br />
Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2008<br />
Hakkari 2006 Ġl Yıllığı<br />
2006 Ġl Çevre Durum Raporu<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 9
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
B. DOĞAL KAYNAKLAR<br />
B.1. Enerji Kaynakları<br />
B.1.1. GüneĢ<br />
Hakkari <strong>il</strong>inde yılık güneĢlenme süresi 3000 saat civarında olup, bu da günde<br />
ortalama 8 saati aĢmaktadır. Hakkari <strong>il</strong>inde güneĢ enerjisinden yararlanarak iĢlet<strong>il</strong>en sanayi<br />
tesisi mevcut değ<strong>il</strong>dir.<br />
B.1.2. Su Gücü<br />
Hakkari <strong>il</strong>inin en büyük akarsuyu Dicle Nehrinin bir kolu olan Zap suyudur. Bu<br />
suyun yıllık olarak debisi Max:100.541 m³/sn-M<strong>il</strong>: 9.733.m³/sn.dir. Bu akarsu, tabanının<br />
derin olması ve rejimi nedeniyle sulama suyu olarak kullanılmamakta olup elektrik enerjisi<br />
üretiminde yararlanılması tamamlanmaktadır. Bu amaçla Enerji ve Tabii Kaynaklar<br />
Bakanlığı Zap suyu üzerinde iki adet hidroelektrik santrali kurmayı programlamıĢtır.<br />
ÇalıĢmalar etüt safhasındadır. Yüksekova ve ġemdinli <strong>il</strong>çelerindeki derelerden ise sulama<br />
amaçlı faaliyetlerde yararlanılab<strong>il</strong>mektedir.<br />
Sıra No Suyun Adı Ölçü Tarihi Ölçü Değeri (m 3 /s)<br />
1 Geyman Çayı 11,04,<strong>2007</strong> 144,905<br />
2 Kotum Suyu - Tatvan - Kotum 13,06,<strong>2007</strong> 119,711<br />
1 Zap Suyu - Üzümcü 11,04,<strong>2007</strong> 75,541<br />
2 Zap Suyu - Üzümcü 13,06,<strong>2007</strong> 100,541<br />
1 Zap Suyu - Depin 10,04,<strong>2007</strong> 71,136<br />
2 Zap Suyu - Depin 13,06,<strong>2007</strong> 67,554<br />
1 Zap Suyu - Çaldıran 11,04,<strong>2007</strong> 12,326<br />
2 Zap Suyu - Çaldıran 13,06,<strong>2007</strong> 9,733<br />
1 Esendere Çayı-Esendere 10,04,0<strong>2007</strong> 3,853<br />
2 Esendere Çayı-Esendere 12,06,20047 2,599<br />
1 Büyükçay-D<strong>il</strong>imli 07,11,2006 2,158<br />
2 Büyükçay-D<strong>il</strong>imli 12,06,<strong>2007</strong> 1,085<br />
1 Neh<strong>il</strong> Suyu-Konaklı 10,11,<strong>2007</strong> 35,633<br />
2 Neh<strong>il</strong> Suyu-Konaklı 13,04,<strong>2007</strong> 10,667<br />
1 Navroza-ġemd<strong>il</strong>li 10,04,<strong>2007</strong> 31,042<br />
2 Navroza-ġemd<strong>il</strong>li 12,06,<strong>2007</strong> 10,785<br />
Tablo 1. <strong>2007</strong> yılında yapılan su ölçümleri<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 10
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
B.1.3. Kömür<br />
ġemdinli‟ye bağlı Derecik beldesinde özel Ģahıslar tarafından ruhsatlanmıĢ kömür<br />
yatakları mevcuttur. Ancak bu kömür yatakları henüz iĢletme aĢamasına gelmemiĢtir.<br />
Hakkari‟de çeĢitli amaçlarla kullanılan kömür baĢka yerlerden gelmektedir.<br />
B.1.4. Doğalgaz<br />
Ġlimizde tespit ed<strong>il</strong>miĢ doğalgaz rezervleri bulunmamakta olduğu gibi herhangi bir<br />
alanda doğalgaz kullanımı da yoktur.<br />
B.1.5. Rüzgar<br />
Ġlimizde herhangi bir alanda rüzgar enerjisinden yararlanılmamaktadır.<br />
B.1.6. Biyokütle<br />
Hakkari <strong>il</strong>inde biyogaz üretimi ve kullanımı bulunmamaktadır. Ancak odun ve<br />
özellikle kırsal kesimlerde tezek kullanımı yaygındır. Kullanılan odun Hakkari<br />
ormanlarından sağlanmaktadır.<br />
Ġlimiz ormanlarında asli ürün olarak enerji (yakacak) amaçlı odun üret<strong>il</strong>mektedir.<br />
Tomruk üretimi yapılmamaktadır. Ġlimizde yakacak amaçlı olarak yıllık ortalama 30.000<br />
ster yakacak odun üretimi gerçekleĢtir<strong>il</strong>mektedir. Bunun yanında Tüm ülkemizde olduğu<br />
gibi <strong>il</strong>imizde de halkın gayri resmi (kaçak) olarak yıllık ürettiği yakacak odun miktarı da<br />
resmi olarak üret<strong>il</strong>en yakacak odun miktarına yakın olduğu tahmin ed<strong>il</strong>mektedir.<br />
B.1.7. Petrol<br />
Hakkari <strong>il</strong> sınırları içerisinde günümüze kadar <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i kurumlarca tespit ed<strong>il</strong>en petrol<br />
yatakları mevcut değ<strong>il</strong>dir.<br />
B.1.8. Jeotermal Sahalar<br />
Hakkari <strong>il</strong>inde b<strong>il</strong>inen en önemli kaplıca Hakkari- Van karayolu güzergahındaki<br />
Karasu kaplıcasıdır. Kent merkezlerinde jeotermal sulardan yararlanılmamaktadır.<br />
B.2. Biyolojik Çeşitl<strong>il</strong>ik<br />
B.2.1. Ormanlar<br />
Hakkari Orman ĠĢletme Müdürlüğü‟nün Hakkari <strong>il</strong>ini kapsayan tüm alanı 742.705<br />
Ha.‟dır. Bu alanın %19,96‟sı (148.213 Ha.) orman alanıdır. Ormanların bulunduğu<br />
alanların tamamına yakın kısmı çok mey<strong>il</strong>li, engebeli ve dağlık alanlarda yayılıĢ<br />
göstermektedir. Hakkari <strong>il</strong>inin değiĢik bölgeleri arasında çok büyük yükselti ve iklim<br />
farklılıkları mevcuttur. Dağlık, sarp alanlardan oluĢmaktadır. Tarıma elveriĢli alan yok<br />
denecek kadar azdır. Tarım alanlarının genel alana oranı ancak %5 civarındadır. Tamamen<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 11
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
verimsiz, hasılat vermeyen arazi ormanlık alanı dahi geçerek genel alana oranı %20,06<br />
(149.053 Ha.) dır. Yükseltisi 3000 m. Üzerinde çok sayıda yer bulunmaktadır.<br />
Hakkari‟nin en düĢük rakımlı yeri ġemdinli Ġlçesinde Derecik bölgesinde 600 m., Çukurca<br />
Ġlçesinde 750 m. Rakımlara kadar ineb<strong>il</strong>mektedir. En yüksek rakımlı yeri ise C<strong>il</strong>o<br />
dağlarıdır. 4500 m. Rakımın üzerindedir. YerleĢim birimleri de 600 m. Ġle 2000 m.<br />
rakımları arasında çeĢitli yükselt<strong>il</strong>erde kurulmuĢlardır.<br />
Hakkari <strong>il</strong>i yazları çok kurak ve sıcak; kıĢları soğuk ve uzun sürelidir. En fazla<br />
yağıĢlar <strong>il</strong>kbahar mevsiminde yağmur Ģeklinde, kıĢları da kar Ģeklinde görülmektedir.<br />
Yıllık ortalama yağıĢ miktarı 757 mm dir. Ġlkbahar ve sonbahar mevsimleri çok kısa<br />
sürmektedir. Ġlkbahar ve sonbahar donları sık olmaktadır. Bu nedenle ağaçlandırma<br />
çalıĢmalarını kısıtlamaktadır. Orman ağaçları türleri bakımından da çeĢitl<strong>il</strong>ik<br />
göstermemektedir.<br />
Yukarıda belirt<strong>il</strong>en ekolojik nedenlerden dolayı bölgede kazık ve derin kök yapan,<br />
kuraklığa karĢı dayanıklı türler <strong>il</strong>e donlardan fazla etk<strong>il</strong>enmeyen türler doğal olarak<br />
yetiĢeb<strong>il</strong>mektedir. Orman oluĢturan doğal türler MeĢe ve Ardıç türleridir. Bu ormanlarda<br />
çok nadiren diğer türlerde bu türlerle karıĢıma katılmaktadır.<br />
Ġlimiz ormanları genel olarak dağlık bölgelerde yoğunlaĢmıĢtır. Arazi yapısı sarp ve<br />
çok engebelidir. Ormanlık alanlarda eğim çok yüksektir. Ormanlık alanlarının yaklaĢık %<br />
75 inin arazi meyli % 50 nin üzerindedir. Bu nedenle mevcut birçok orman alanının<br />
koruma altına alınması gerekmektedir. Orman alanlarının tahribi <strong>durum</strong>unda yeniden<br />
ormanlaĢtırma olanaksızlaĢacaktır.<br />
Bütün bölgede ormanlar 600 m. rakımdan baĢlayarak, 1700 m., bazı yerlerde 2000<br />
m. rakıma kadar yayılıĢ göstermektedir. Bu nedenledir ki; dağların büyük bölümü orman<br />
örtüsünden yoksun olup, sadece otsu ve dikenli çalımsı türler bulunmaktadır. Çoğunlukla<br />
çıplak ve sert kayalardan oluĢmaktadır.<br />
Ġlimizde mevcut ormanların tamamı devlet ormanlarıdır. Özel mülkiyete ve diğer<br />
tüzel kiĢ<strong>il</strong>iklere ait ormanlar bulunmamaktadır. Ormanların tamamı Orman Genel<br />
Müdürlüğü tarafından iĢlet<strong>il</strong>mektedir. <strong>2007</strong> yılında toplam 210 ha. alanda enerji ormanı<br />
yen<strong>il</strong>eme çalıĢması sonucu 7.546 ster yakacak odunu üret<strong>il</strong>miĢ ve 488 ha. Ormanlık alanda<br />
Rehab<strong>il</strong>itasyon çalıĢması yapılmıĢtır. Yapılan rehab<strong>il</strong>itasyon çalıĢmalarının 265 hektarı<br />
Merkez <strong>il</strong>çede, 223 hektarı da ġemdinli <strong>il</strong>çesinde gerçekleĢtir<strong>il</strong>miĢtir.<br />
MERKEZ ÇUKURCA ġEMDĠNLĠ YÜKSEKOVA TOPLAM<br />
Seri Adedi 4 3 7 2 16<br />
Ormanlık Sahalar 26.629 34.231 78.657 8.696 148.213<br />
Bozuk Baltalık Orman Sahası 16.260 12.708 47.764 6.123 82.855<br />
Verimli Baltalık Orman Sahası 2.224 12.040 19.294 1.622 35.179<br />
Baltalık Orman Sahası 18.484 24.748 67.057 7.745 118.034<br />
Bozuk Koru Orman Sahası 8.145 9.483 11.600 951 30.179<br />
Verimli Koru Orman Sahası - - - - -<br />
Koru orman Sahası 8.145 9.483 11.600 951 30.179<br />
Verimli Orman Sahası 2.224 12.040 19.294 1.622 35.179<br />
Bozuk Orman Sahası 24.405 22.191 59.364 7.074 113.034<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 12
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Ormansız Sahalar 202.029 59.020 102.140 231.303 594.492<br />
Ağaçlanması Mümkün Orm.İçi<br />
- 26 - - 26<br />
Açıklık "AOT"<br />
Ağaçlanması Müm.Olmayan<br />
1.361 2.177 4.567 28 8.133<br />
Açıklık "OT"<br />
Yanık Saha "Y" - - - - -<br />
Fidanlık "F" - -<br />
- -<br />
-<br />
Hasılat vermeyen Arazi "T" 30.079 30.168 43.858 44.949 149.053<br />
Gol,Bent,Baraj "SU" 241 88 146 3.368 3.843<br />
Otlak,Yayla,Çayır,Mera "Me" 169.000 23.382 46.793 157.627 396.802<br />
İskan Sahası "İs" 11 326 352 60 749<br />
Tarım Arazisi "Z" 1.337 2.853 6.426 25.271 35.887<br />
Genel Saha 228.657 93.252 180.797 239.999 742.705<br />
Ağaç Türlerinin Kapladığı Saha 26.629 34.231 78.657 8.696 148.213<br />
Meşe "M" 22.854 34.231 78.657 8.066 143.808<br />
Ardıç "A" 1.821 - - - 1.821<br />
Diğer 1.954 - - 630 2.584<br />
Blt.Ormanları Hac.Durumu<br />
393.365,1 909.213,5 3.199.328,1 194.618,0 4.696.524,7<br />
Top.(Ster)<br />
Blt.Ormanları Art.Durumu<br />
15.611,6 30.152,2 84.676,4 8.599,0 139.039,2<br />
Top.(Ster)<br />
Koru Ormanları Hacim Durumu<br />
92.770,0 99.718,0 130.971,0 8.696,0 332.155,0<br />
M3<br />
Koru Ormanları Artım Durumu<br />
2.419,0 1.996,6 3.445,0 196,0 8.056,6<br />
M3<br />
Ağaçlanması Lüzumlu Saha 2.857,0 850,3 11.489,0 1.021,0 16.217,25<br />
Yıllık Eta Ster 14.854,6 46.928,1 169.568,0 7.192,0 238.542,7<br />
Periyodik Eta 297.084,5 1.045.225,7 3.391.340,0 143.836,0 4.877.486,2<br />
Tablo 2. Hakkari <strong>il</strong>inin <strong>il</strong>çelere göre orman <strong>durum</strong>u<br />
B.2.1.1. Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları<br />
Orman Genel Müdürlüğü tarafından iĢlet<strong>il</strong>mekte olan devlet ormanlarından üret<strong>il</strong>ip<br />
kullanıma sunulan <strong>il</strong>imizdeki en önemli ürün yakacak odunudur. Bazı yıllarda orman tali<br />
ürünü olan meĢe mazısı üretimi de yapılmıĢtır. Ancak bu üretimde sürekl<strong>il</strong>ik<br />
sağlanamamıĢtır.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 13
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
35.000<br />
Üretim <strong>durum</strong>u (hektar)<br />
30.000<br />
28.589<br />
25.000<br />
20.000<br />
15.000<br />
10.000<br />
5.000<br />
9.395<br />
4.908<br />
5.977<br />
7.546<br />
-<br />
Yıllar<br />
2003 2004 2005 2006 <strong>2007</strong><br />
Grafik 2. Yakacak odun üretiminin yıllara göre dağılımı<br />
B.2.2. Çayır ve Mera<br />
Ġlimiz sınırları dah<strong>il</strong>inde çayır ve mera alanı olarak envanter tablosunda da<br />
görüleceği üzere; Hakkari Merkezde 169.000 ha., Çukurca <strong>il</strong>çesinde 23.382 ha., ġemdinli<br />
Ġlçesinde 46.793 ha., Yüksekova Ġlçesinde 157.627 ha. Alan olmak üzere toplam 396.802<br />
ha. Çayır ve mera alanı bulunmaktadır. Mevcut ver<strong>il</strong>er 1972 Amenajman planı ver<strong>il</strong>erine<br />
dayanmaktadır. 1972 yılından bu yana herhangi bir envanter çalıĢması yapılmamıĢtır.<br />
Çayır ve mera alanında planlama ve ıslahı gibi hiçbir çalıĢma yapılmamıĢtır. Ġlimizdeki<br />
tüm orman varlığı hakkında detaylı envanter ve fonksiyonel planlama çalıĢmaları 2011<br />
yılında yapılması öngörülmüĢtür.<br />
B.2.3. Sulak Alanlar<br />
Ġlimiz Yüksekova Ġlçesi‟nde bulunan Neh<strong>il</strong> Sazlığı uluslar arası kriterlere sahip B<br />
Sınıfı Nitelikli Sulak Alanlar listesinde yer almakta olup, toplam 28.000 hektar alan<br />
kaplamaktadır.<br />
Zap Suyu vasıtasıyla Dicle Nehrine karıĢan Neh<strong>il</strong> Çayının oluĢturduğu etrafı<br />
yüksek dağlarla çevr<strong>il</strong>i taĢkın ovası niteliğindedir.<br />
Ovada yer alan birçok küçük dere Neh<strong>il</strong> Çayına karıĢır. Neh<strong>il</strong> Çayının taĢkın alanı<br />
boyunca mevsimsel bataklıklar <strong>il</strong>e sulak çayırlar yer alır.Ovanın büyük bir bölümü baharda<br />
taĢkına maruz kalır.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 14
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
GeniĢ sulak çayırlara yoğun olarak hayvancılık yapılmaktadır.Sazlık alanlarda saz<br />
kesimi yapılmaktadır.ġeker Pancarı ve hububat baĢlıca tarım ürünleridir.Alanda turna, toy,<br />
saz delicesi ve erguvani balıkçılın önemli üreme alanıdır.<br />
Harita 2. Neh<strong>il</strong> Sazlığı<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 15
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
B.3. Toprak<br />
Ġklim, topografya ve ana madde farklılıkları nedeniyle Hakkari‟de çeĢitli büyük<br />
toprak gurupları oluĢmuĢtur. Büyük toprak guruplarının yanı sıra toprak üstünde yoksun<br />
bazı arazi tipleri de görülmektedir.<br />
B.3.1. Alüvyal Toprak<br />
Bu topraklar akarsular tarafından taĢınıp depolanan materyaller üzerinde oluĢan<br />
(A)C prof<strong>il</strong>li genç topraklardır. Mineral b<strong>il</strong>eĢimleri akarsu havzasının litolojik b<strong>il</strong>eĢimi <strong>il</strong>e<br />
jeolojik periyotlarda yer alan toprak geliĢimi sırasındaki erozyon ve birikme devirlerine<br />
bağlı olup heterejonlardır. Prof<strong>il</strong>lerinde hirozonlaĢma ya hiç yok, yada çok az belirginidir.<br />
Buna karĢılık değiĢik özellikte katlar görülür. Çoğu yukarı araz<strong>il</strong>erden yıkanan kireçse<br />
zengindir.<br />
Üzerelerindeki bitki örtüsü iklime bağlıdır. Bulundukları iklime uyab<strong>il</strong>en her türlü<br />
kültür bitkisinin yetiĢtir<strong>il</strong>mesine elveriĢli ve üretken topraklardır.<br />
Hakkari <strong>il</strong>inde alüvyal toprakların toplam alanı 9289 hektardır. Bunun 1307 hektarı<br />
I. Sınıf, 6166 hektarı II. Sınıf,1175 hektarı III. Sınıf ve 507 hektarı IV. Sınıf arazi<br />
topraklarıdır.<br />
Bu topraklara ait haritalama birimleri kullanma Ģek<strong>il</strong>leri ve yüzölçümleri çizelge<br />
1‟de göster<strong>il</strong>miĢtir.<br />
B.3.2. Kolüvyal Topraklar<br />
Genellikle dik eğimlerin eteklerinde ve vadi ağızlarında yer alırlar. Yerçekimi,<br />
toprak kayması, yüzey akıĢı ve yan derelerle taĢınarak biriken materyaller üzerinde<br />
oluĢmuĢ.(A)C prof<strong>il</strong>li genç topraklardır. Ayrıca özellikleri bakımından daha çok <strong>çevre</strong>deki<br />
yukarı arazi topraklarına benzerlerse de ana materyalde derecelenme ya hiç yada<br />
yetersizdir. Dik eğimler ve vadi ağızlarında bulunanlar çoğunlukla az topraklı olup kaba<br />
taĢ ve molozları içerirler. Eğimin çok azaldığı yerlerde parçacıklardaki küçülme alüvyüm<br />
parçaları düzeyine geldiğinden, bu gibi yerlerde kolüvyal topraklar, geçiĢli olarak alüvyal<br />
topraklara karıĢır.<br />
Toplam alanları 1463 hektar olan kolüvyal toprakların, yağıĢın yeteli olması veya<br />
sulanmaları halinde verimleri yüksektir.<br />
Bu topraklara ait haritalama birimleri kullanma Ģek<strong>il</strong>leri ve yüzölçümleri çizelge<br />
3‟de göster<strong>il</strong>miĢtir.<br />
B.3.3. Kahverengi Orman Toprakları<br />
Kahverengi orman toprakları kireççe zengin ana madde üzerinde oluĢurlar.<br />
Prof<strong>il</strong>leri A (B) C Ģeklinde olup Horizaonlar birbirine tedricen geçiĢ yapar. A horizonu çok<br />
geliĢmiĢ olduğundan iyice belirgin olup koyu kahverengi ve dağılgandır. B horizon rengi<br />
açık kahverengi <strong>il</strong>e kırmızı arasında değiĢir. Reaksiyonu A horizonundaki gibidir. Çok az<br />
miktarda k<strong>il</strong> birikmesi olab<strong>il</strong>ir. Horizonun aĢağıdaki kısımlarında CaCO 3 bulunur.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 16
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Ġldeki toplam alanları 222.252 hektardır. Bunun 40 hektarı I.Sınıf, 558 hektarı<br />
II.sınıf, 6039 hektarı III sınıf, 1185 hektarı IV. Sınıf, 10368 hektarı V. Sınıf, 204062<br />
hektarı VI. Sınıf araz<strong>il</strong>erden oluĢur.<br />
B.3.4. Kireçsiz Kahverengi Topraklar<br />
A (B) C prof<strong>il</strong>li topraklardır. A horizonu kahverengi kırmızımsı kahverengi, grimsi<br />
kahverengi olup yumuĢak kıvamda veya biraz sıkıdır. B horizonu daha ağır bünyeli, daha<br />
sert, kahverengi veya kırmızımsı kahverengidir. B horizonun normal olarak kireci<br />
yıkanmıĢtır. Fakat reaksiyon nötr veya kalevidir. A‟dan B‟ye geçiĢ tedricidir.<br />
Kireçsiz kahverengi topraklar asit ana madde üzerinde olduğu kadar, kireçtaĢı<br />
üzerinde de oluĢab<strong>il</strong>ir. Doğal bitki örtüsü çalı ve otlar <strong>il</strong>e yaprağını döken ormandır. Doğal<br />
drenajları iyidir.<br />
Ġldeki toplam alanları 271520 hektardır. Bunun 179 hektarı I. Sınıf, 635 hektarı II.<br />
Sınıf, 2912 hektarı III.sınıf, 599 hektarı IV. Sınıf, 9012 hektarı V.sınıf, 258.183 hektarı VI.<br />
Sınıf araz<strong>il</strong>erden oluĢmaktadır.<br />
B.3.5. Gri-Kahverengi Podzolik Topraklar.<br />
Zonal topraklara sahip olması nedeniyle bariz olarak A,B ve C horizonları yer alır.<br />
A horizonu ince olup humus mineral madde <strong>il</strong>e iyice karıĢmıĢ haldedir. A 1 horizonu çok<br />
zayıf teĢekkül eder ve fazla asit reaksiyonuna sahip değ<strong>il</strong>dir. A 2 horizonundaki yıkanma<br />
kuvvetli değ<strong>il</strong>dir. Bu sebeple renk açık beyaz olmayıp sarımsı kahverengidir.<br />
Bu topraklardaki en önemli karakteri kahverengi bünyesel B horizonuna sahip<br />
olması nedeniyle B horizonunda k<strong>il</strong> birikmesinin mecburiyetidir. Bu <strong>durum</strong> ped<br />
yüzeylerinde k<strong>il</strong> kaplamaları veya kanallardaki k<strong>il</strong> dolguları <strong>il</strong>e kendini belli eder. B<br />
horizonunun baz satüresyonu %40‟tan büyüktür ve bu derinlikte artıĢ gösterir. Tabi<br />
vejetasyon esas olarak yaprağını döken kısmen de iğne yapraklı orman ağaçlarıdır.<br />
Ġk<strong>il</strong>im genellikle bütün yıl boyunca toprağın nemli olduğu muted<strong>il</strong>-hum id iklimdir.<br />
Yıllık ortalama yağıĢ 500-1200 mm dir.<br />
Ana madde çok değiĢiklik gösterir. KumtaĢından Ģistlere, kalkerden volkanik<br />
kayalara kadar çeĢitl<strong>il</strong>iğe sahiptir.<br />
Ġldeki toplam alanları 84,631 hektardır. Bunun 3318 hektarı II. Sınıf, 620 hektarı<br />
III.sınıf, 3648 hektarı IV. Sınıf, 2915 hektarı VI. Sınıf, 74130 hektarı VII. Sınıf araz<strong>il</strong>erden<br />
meydana gelir.<br />
B.3.6. Kestane Renkli Topraklar<br />
ABC veya A (B) C prof<strong>il</strong>ine sahip kalsifikasyon amaliyesi sonucu oluĢmuĢ zonal<br />
bir topraktır. Kalsifikasyon sebebi <strong>il</strong>e prof<strong>il</strong>de kalsiyum zengin olup baz satürasyonu<br />
yüksektir.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 17
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
A horizonu nispeten kalın (30-50 cm) garnürel yapıda, orta derecede organik<br />
madde muhtevasına ve dağılab<strong>il</strong>ir kıvama sahiptir. Renk koyu kahverengidir. B<br />
horizonunun rengi koyu kahverengi ve veya kırmızımsı kahverengi yapısı prizmatik olup<br />
k<strong>il</strong> birikmesi görülür. Prof<strong>il</strong>de slikat k<strong>il</strong>lerinden <strong>il</strong>lit gurubu dominattır.<br />
Tabi vejetasyon kısa ve uzun otlarla çalılardan ve seyrek ağaçlardan ibarettir. Yılın<br />
birçok ayları kurak geçen sub, hum, id ve semiasid iklimlerde yer alır. Ancak ender<br />
hallerde bütün prof<strong>il</strong> neml<strong>il</strong>ik gösterir. Bu da yağıĢlı mevsimlere isabet eder. Yıllık<br />
ortalama yağıĢ 370-620 mm dir.<br />
B.3.7. Sierozemler<br />
Sierozem topraklar, çöl topraklarına nazaren oldukça yüksek rutubet Ģartlarında<br />
oluĢur. Bitki vejetasyonunun zayıf ve az olması nedeniyle topraklarda organik madde<br />
birikmesi çok azdır. Toprakların rengi açık gri <strong>il</strong>e kahverengi-gri arasında değiĢir.<br />
Ġldeki toplam alanlar 207 hektardır.<br />
B.3.8. Çıplak Kaya ve Molozlar<br />
Üzerinde toprak örtüsü bulunmayan parçalanmamıĢ veya sert kaya ve taĢlarla kaplı<br />
sahalardır. Genellikle bitki örtüsünden yoksundur. Bazen arasında toprak bulunan kaya<br />
çatlaklarında veya topraklı küçük ceplerde yetiĢen çok seyrek orman ağaçları, çalı ve otlar<br />
bulunur.<br />
Hakkari‟de bu tür araz<strong>il</strong>erin toplam alanı 134088 hektar olup <strong>il</strong> genel ölçümünün<br />
%14.08‟ini oluĢturur.<br />
B.3.9. Irmak TaĢkın Yatakları<br />
Akarsuların normal yatakları dıĢında, feyezan halinde iken yayıldıkları alanlardır.<br />
Genellikle kumlu, çakıllı ve molozlu malzeme <strong>il</strong>e kaplıdır. TaĢkın suları <strong>il</strong>e sık sık<br />
yıkanmaya maruz kaldıklarından toprak materyali ihtiva etmezler ve bu nedenle arazi tipi<br />
olarak nitelendir<strong>il</strong>mezler. Tarıma elveriĢli olmadıkları gibi üzerlerinde doğal bitki örtüsü<br />
de yoktur.<br />
Hakkari‟de bu tür araz<strong>il</strong>erin toplam alanı 62 hektardır. Ayrıca sazlık, bataklık arazi<br />
3080 hektar daima karla kaplı arazi 1304 hektardır.<br />
Haritalama<br />
Arazi Kullanma (Hektar)<br />
Toplam<br />
Birimi K S Sy B Ç M O F Yo<br />
A2 1119 1119<br />
A4y 93 6 99<br />
A5y 3348 2113 530 20 6011<br />
A6y 161 137 289<br />
A7f 686 686<br />
A7hf 504 504<br />
A8f 484 484<br />
TOPLAM 3509 3413 2204 137 26 9289<br />
Tablo 3. Alüvyal Topraklara Ait Haritalama Birimleri (Tarım Ġl Müdürlüğü <strong>2007</strong>)<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 18
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Haritalama<br />
Arazi Kullanma (Hektar)<br />
Toplam<br />
Birimi K S Sy B Ç M O F Ya<br />
G6.2 1930 555 109 5 2599<br />
G10.2 98 399 104 19 620<br />
G15.2 3648 3648<br />
G15.3 34 2868 13 2915<br />
G16.4 293 34 327<br />
G19.3 185 1553 1963 5 3706<br />
G19.13 96 96<br />
G19.14 126 126<br />
G23.3 34983 6 34989<br />
G23.13 700 700<br />
G23.4 250 250<br />
G23.14 2199 3527 5693 5 11424<br />
G24.14 2058 10615 10558 23231<br />
TOPLAM 1930 653 508 0 0 4873 55026 21588 53 84631<br />
Tablo 4. Kolüvyal Topraklara Ait Haritalama Birimleri (Tarım Ġl Müdürlüğü <strong>2007</strong>)<br />
BÜYÜK TOPRAK<br />
GRUPLARI<br />
ĠLÇELER<br />
Merkez Çukurca ġemdinli Yüksekova<br />
Tablo 5. Gri-Kahverengi Podzolik Topraklara Ait Haritalama Birimleri (Ġl Müdürlüğü <strong>2007</strong>)<br />
TOPLAM<br />
Alüvyal Topraklar 348 272 8342 9289<br />
Kestane rengi Topraklar 66369 66856 214339<br />
Hidromorfik Alüvyal<br />
8811 8811<br />
Topraklar<br />
Gri Kahverengi Podzolik<br />
84631 84631<br />
Topraklar<br />
Kolüvyal Topraklar 22 546 489 406 1463<br />
Kahverengi Orman<br />
53103 46112 1145 24464 222252<br />
Topraklar<br />
Kireçsiz Kahverengi<br />
57812 35456 3997 97554 221520<br />
Topraklar<br />
Siorezemler 207<br />
Sazlık-Bataklık 3080 3080<br />
YerleĢim Alanı (Yoğun) 171 25 31 92 409<br />
Su Yüzeyi 151 53 132 176 621<br />
TOPLAM 213019 93605 167183 240877 952146<br />
Büyük Toprak<br />
Grubu<br />
Alüvyal<br />
Topraklar<br />
Kolüvyal<br />
Topraklar<br />
Arazi Kullanma (Hektar)<br />
Toplam<br />
K S Sy B Ç M O F Ya<br />
3509 3413 2204 137 26 9289<br />
335 1080 28 20 1463<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 19
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Kahverengi 1930 653 508 4873 55026 21588 53 84631<br />
Podzolik<br />
Kahverengi 772 4179 58 348 67310 19248 130034 303 222252<br />
Orman Top<br />
Kestane rengi 6430 9819 685 332 196911 232 214409<br />
Topraklar<br />
Kireçsiz<br />
3001 252944 6807 8603 165 271520<br />
Kahverengi<br />
Sierozenler 207 207<br />
TOPLAM 12976 22145 1251 348 11341 522410 81081 160225 805 812582<br />
Tablo 6. Büyük Toprak Gruplarının Ġlçelere Göre Dağılımı (Hektar) (Tarım Ġl Müdürlüğü <strong>2007</strong>)<br />
B.4. Su Kaynakları<br />
B.4.1. Ġçme Suyu Kaynakları ve Barajlar<br />
Ġlimizde içme suyu kaynakları, taĢıdıkları su miktarlar;<br />
Ġlimiz merkezi genel anlamda 2 adet isale hattı içme suları açısından<br />
beslenmektedir.<br />
1) Golan Ġçme Suyu Ġsale Hattı<br />
2) Berçelan içme suyu isale hattı<br />
1) Golan Ġçme suyu isale hattını besleyen su kaynakları<br />
a) Kara dağdan gelen kaynak<br />
b) Beusumak kaynağı<br />
c) Golan Kaynağı<br />
d) Bayram dere kaynağı<br />
2) Berçelan içme Suyu Ġsale Hattını besleyen kaynaklar:<br />
a) Dahula ġura Kaynağı<br />
b) Vali Kaynak<br />
c) Kani Hiyal Su Kaynağı<br />
Kırkaynalar ve Katırcılar çeĢmesi de geçen yaz döneminde AKSA enerji Ģirketinin<br />
desteğiyle yaptırılmıĢtır.<br />
Yukarıda belirt<strong>il</strong>en kaynakların su miktarları (deb<strong>il</strong>eri):<br />
Berçelan(yaz):Dahula Sura+Vali Kaynak+Kani Hiyal+Kırkaynak+katırcı<br />
20 lt/sn+10 lt/sn+20lt/sn+22lt/sn+8lt/sn= 80lt/sn<br />
Berçelan(kıĢ): Dahula Sura+Vali Kaynak+Kani Hiyal+Kırkaynak+katırcı<br />
12lt/sn+5lt/sn+10lt/sn+10lt/sn+2lt/sn= 39lt/sn<br />
Golan (Yaz) : Karadağ+Beysumak+Golan+Büyük Dere<br />
30lt/sn+15lt/sn+35lt/sn+20lt/sn =100 lt/sn<br />
Golan (KıĢ) : Karadağ+Beysumak+Golan+Büyük Dere<br />
15 lt/sn+7 lt/sn+25lt/sn+13lt/sn= 60 lt/sn<br />
B.4.2. Yeraltı Su Kaynakları<br />
Yeraltısuyu: 147,32 hm3/yıl<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 20
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
B.4.3. Akarsular<br />
Bakınız D.1.1.<br />
B.4.4. Göller ve Göletler<br />
Bakınız D.1.2.<br />
B.5. Mineral Kaynaklar<br />
Bölgemizde böyle bir kaynak bulunmamaktadır.<br />
B.5.1. Sanayi Madenleri<br />
Hakkari <strong>il</strong>inde b<strong>il</strong>inen endüstriyel hammaddeler aĢağıda ver<strong>il</strong>miĢtir.<br />
KROM ( Cr )<br />
Krom : Yüksekova Kısıklı ve adaklı köylerinde iĢletmeye hazır ocaklar mevcuttur.<br />
Ġl genelinde: iki adet zuhur, bir adet terk ed<strong>il</strong>miĢ ocak vardır.<br />
Tenor : % 10-20 Cr2O3 (Ocakta) % 33-48 Cr2O3 (zuhurda)<br />
Rezerv: 5 830 ton görünür+muhtemel<br />
KUKURT ( S )<br />
Singusir (Yumrukkaya) Yatağı:<br />
Rezerv : 10 cm kalınlığında sublume kükürt olup<br />
0.8-1.70 m lik zon içinde dağılmaktadır. 1967 yılında 3 adet sondaj yapılmıĢtır.<br />
TITANYUM ( Ti )<br />
Çukurca-TaĢbası Yatağı:Tenor : % 5 TiO2<br />
Rezerv: 1 620 ton muhtemel, 5 112 ton mümkün<br />
TURBA ( Turb )<br />
Yüksekova Yatağı: Kalite: Havada kuru AID degeri= 2923 Kcal/ kg dir.<br />
Rezerv: 74 507 800 ton görünür<br />
Mermer : Oldukça yaygındır. Merkez, Yüksekova, ġemdinli ve Çukurca<br />
<strong>il</strong>çelerinde çeĢitli türlerine rastlanmaktadır.<br />
Traverten: Yüksekova da tespit ed<strong>il</strong>en yataklar mevcuttur.<br />
Granit : Merkez Durankaya, Berçelan yaylası, Yüksekova P<strong>il</strong>onk köyü civarında<br />
yaygındır.<br />
Kuvarsit : Yüksekova Oramar mıntıkasında ve Çukurca GüzereĢ (Cevizli<br />
Köyü)yaylalarında bulunmaktadır.<br />
K<strong>il</strong> ÇeĢitleri : Oldukça yaygın olup, henüz sanayide yararlanılmamaktadır.<br />
Kireç TaĢı : Ġlin hemen her yerinde rastlanmaktadır.<br />
B.5.2. Metalik Madenler<br />
Çinko – Bakır : Merkez Üzümcü köyü civarında yatakları mevcuttur.<br />
B.5.3. Enerji Hammaddeleri<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 21
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Kömür : ġemdinli <strong>il</strong>çesi Derecik beldesinde tespit ed<strong>il</strong>en kömür yatakları<br />
mevcuttur.<br />
B.5.4. TaĢ Ocakları Nizamnamesine Tabi olan Doğal Malzemeler<br />
İlimizde bulunan kum ve taş ocakları, yerleri ve alanları şunlardır:<br />
Yeni Köprü Musahan mevki kum ocağı (30.250 m 2 )<br />
Hakkari Depin mevki taĢ ocağı (59.749 m 2 )<br />
ġemdinli Desan Çayı mevki kum ocağı (1600 m 2 )<br />
Yüksekova Demir Konak Köyü Dugir mevki (12.118 m 2 )<br />
Hakkari Zap suyu içerisinde Erziki mevki kum-çakıl ocağı (120.000.m2 )<br />
Çukurca sınırları içinde kum çakıl ocağı<br />
BÖLÜM KAYNAKÇASI<br />
Sanayi Ticaret Müdürlüğü, 2008<br />
Devlet Su iĢleri, 2008<br />
Orman ĠĢletme Müdürlüğü, 2008<br />
Tarım Ġl Müdürlüğü, 2008<br />
2006 Çevre Durum Raporu<br />
Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 22
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
C.1. İklim ve Hava<br />
C. HAVA (ATMOSFER VE ĠKLĠM)<br />
Bir bölgenin ikliminin izahında meteorolojik ver<strong>il</strong>er kadar bitki örtüsünün de<br />
önemli olduğu görülür. Doğu Anadolu iklim özellikleri <strong>il</strong>e Hakkari‟nin bitki örtüsü yer yer<br />
birbirine tezatlık teĢk<strong>il</strong> eder.<br />
YağıĢlar, yıllık ortalama mevsimlerine göre dağılıĢı bakımından da doğu<br />
Anadolu‟nun diğer kesimlerinden farklılıklar gösterir. YağıĢların büyük bölümü <strong>il</strong>kbahar<br />
ve kıĢ aylarında olur. Ġlde bulunan meteorolojik istasyon klimatik ve sinoptik özelliktedir.<br />
C.1.1. Doğal DeğiĢkenler<br />
C.1.1.1. Rüzgar<br />
Hakkari <strong>il</strong>inin <strong>2007</strong> yılı için aylık ve yıllık ortalama rüzgar hızı (m/sn), en hızlı esen<br />
rüzgarın yönü ve hızı, ortalama fırtınalı günler sayısı, ortalama kuvvetli rüzgarlı günler<br />
sayısı b<strong>il</strong>g<strong>il</strong>eri aĢağıdaki gibidir.<br />
Aylar<br />
Ortalama Rüzgar En Çok Esen<br />
Hızı (M/Sn) Rüzgar (M/Sn)<br />
Ocak 1.0 SSW 17.0<br />
ġubat 0.8 SSW 13.1<br />
Mart 1.7 SSW 19.3<br />
Nisan 1.6 WSW 19.4<br />
Mayıs 1.2 NNE 16.5<br />
Haziran 1.9 NNW 19.4<br />
Temmuz 1.9 NNW 23.0<br />
Ağustos 1.9 NNW 15.4<br />
Eylül 1.5 NNE 12.9<br />
Ekim 1.4 WSW 17.5<br />
Kasım 1.5 WSW 17.2<br />
Aralık 0.9 WSW 13.8<br />
Yıllık 1.4 NNW 23.0<br />
Tablo 7. <strong>2007</strong> yılı ortalama ve en çok esen rüzgar hızı ( Meteoroloji Müdürlüğü <strong>2007</strong>)<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 23
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Aylar<br />
Ortalama Fırtınalı Günler Sayısı<br />
Ocak 0<br />
ġubat 0<br />
Mart 1<br />
Nisan 1<br />
Mayıs 0<br />
Haziran 1<br />
Temmuz 1<br />
Ağustos 0<br />
Eylül 0<br />
Ekim 1<br />
Kasım 1<br />
Aralık 0<br />
Yıllık 6<br />
Tablo 8. <strong>2007</strong> yılı ortalama fırtınalı günler sayısı ( Meteoroloji Müdürlüğü <strong>2007</strong>)<br />
Aylar<br />
Ortalama Kuvvetli Rüzgarlı Günler<br />
Sayısı<br />
Ocak 5<br />
ġubat 3<br />
Mart 4<br />
Nisan 5<br />
Mayıs 10<br />
Haziran 8<br />
Temmuz 7<br />
Ağustos 12<br />
Eylül 2<br />
Ekim 5<br />
Kasım 6<br />
Aralık 1<br />
Yıllık 68<br />
Tablo 9. <strong>2007</strong> yılı ortalama kuvvetli rüzgarlı günler sayısı ( Meteoroloji Müdürlüğü <strong>2007</strong>)<br />
C.1.1.2. Basınç<br />
Hakkari <strong>il</strong>i <strong>2007</strong> yılı için ortalama en yüksek ve en düĢük yerel basınç (hPa), aylık<br />
ortalama basınç, aylık ortalama buhar basıncı (hPa) aĢağıdaki gibidir.<br />
Aylar<br />
En DüĢük Basınç En Yüksek Basınç Ortalama Basınç Ortalama Buhar<br />
(hPa)<br />
(hPa)<br />
(hPa)<br />
Basıncı (hPa)<br />
Ocak 816.5 841.0 832.0 2.9<br />
ġubat 815.6 832.7 826.5 4.0<br />
Mart 815.5 831.4 825.3 5.1<br />
Nisan 818.1 830.5 824.2 6.2<br />
Mayıs 822.3 831.2 827.4 11.6<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 24
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Haziran 816.0 825.5 820.9 13.5<br />
Temmuz 816.4 826.2 820.8 15.6<br />
Ağustos 818.5 828.7 822.1 14.1<br />
Eylül 820.7 830.9 825.1 9.8<br />
Ekim 826.9 824.7 831.0 8.8<br />
Kasım 822.7 833.2 828.1 5.9<br />
Aralık 819.0 838.1 828.3 3.8<br />
Yıllık 815.5 841 826.0 8.4<br />
Tablo 10. <strong>2007</strong> yılı en düĢük, en yüksek ve ortalama basınç değerleri ( Meteoroloji Müdürlüğü <strong>2007</strong>)<br />
C.1.1.3. Nem<br />
Hakkari <strong>il</strong>i <strong>2007</strong> yılı için aylık ortalama ve en düĢük bağıl nem (%) değerleri<br />
aĢağıdaki gibidir.<br />
Aylar<br />
Ortalama Bağıl En DüĢük Bağıl<br />
Nem (%)<br />
Nem (%)<br />
Ocak 71 56<br />
ġubat 77 56<br />
Mart 73 48<br />
Nisan 71 38<br />
Mayıs 63 36<br />
Haziran 52 32<br />
Temmuz 51 32<br />
Ağustos 46 18<br />
Eylül 37 16<br />
Ekim 57 30<br />
Kasım 64 37<br />
Aralık 71 41<br />
Yıllık 61 16<br />
Tablo 11. <strong>2007</strong> yılı aylık ortalama bağıl nem ve en düĢük bağıl nem değerleri (Meteoroloji Müdürlüğü <strong>2007</strong>)<br />
C.1.1.4. Sıcaklık<br />
Hakkari <strong>il</strong>i <strong>2007</strong> yılı için aylık ve yıllık ortalama sıcaklık ( о C), aylık ve yıllık<br />
ortalama yüksek ve düĢük sıcaklık ( о C), en yüksek sıcaklık günü ve en yüksek sıcaklık ( о C)<br />
değerleri aĢağıdaki gibidir.<br />
Aylar<br />
Ortalama Ortalama Yüksek Ortalama DüĢük<br />
Sıcaklık ( о C) Sıcaklık ( о C) Sıcaklık ( о C)<br />
Ocak -6.2 -1.9 -10.7<br />
ġubat -3.0 1.0 -7.2<br />
Mart 1.9 6.3 -2.5<br />
Nisan 5.2 10.0 1.3<br />
Mayıs 16.5 22.0 11.3<br />
Haziran 21.9 28.0 15.2<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 25
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Temmuz 24.7 31.0 18.4<br />
Ağustos 24.8 31.8 17.9<br />
Eylül 22.0 29.0 14.8<br />
Ekim 13.9 19.6 8.2<br />
Kasım 5.4 10.3 1.2<br />
Aralık -2.5 1.2 -6.5<br />
Yıllık 10.4 15.7 5.1<br />
Tablo 12. <strong>2007</strong> yılı aylık sıcaklık, ortalama yüksek ve ortalama düĢük sıcaklık değerleri (Meteoroloji Müdürlüğü<br />
<strong>2007</strong>)<br />
Aylar<br />
En Yüksek<br />
Sıcaklık Günü<br />
En Yüksek<br />
Sıcaklık ( о C)<br />
Ocak 27 4.2<br />
ġubat 25 8.4<br />
Mart 12 10.0<br />
Nisan 28 16.2<br />
Mayıs 26 28.7<br />
Haziran 15 32.7<br />
Temmuz 13 34.2<br />
Ağustos 13 36.1<br />
Eylül 2 33.0<br />
Ekim 4 25.3<br />
Kasım 2 16.6<br />
Aralık 1 7.2<br />
Yıllık 13 36.1<br />
Tablo 13. <strong>2007</strong> yılı en yüksek sıcaklık günü ve en yüksek sıcaklık değerleri (Meteoroloji Müdürlüğü <strong>2007</strong>)<br />
C.1.1.5. BuharlaĢma<br />
BuharlaĢma suyun sıvı halden su buharı Ģekline gelmesi Ģeklinde tanımlanır.<br />
BuharlaĢma uygun Ģartlarda doyma noktasına kadar devam eder.<br />
BuharlaĢma ölçümleri, yeryüzündeki serbest suda, toprak ve bitk<strong>il</strong>erde<br />
buharlaĢma nedeniyle meydana gelen su kayıplarını tespit etmek için yapılır. BuharlaĢma<br />
yolu <strong>il</strong>e kaybolan su buharını ölçmek için evaporimetre adı ver<strong>il</strong>en aletler kullanılır.<br />
AĢağıdaki sebepler her hangi bir yerdeki buharlaĢma miktarına <strong>etki</strong> eden<br />
faktörlerdir.<br />
0- Radyasyon<br />
1- Havanın ve buharlaĢma yüzeyinin sıcaklığı<br />
2- Yüzey rüzgar hızı<br />
3- Havanın nisbi nemi<br />
4- Atmosferik basınç<br />
5- Yüzeyin doğal <strong>durum</strong>u<br />
6- BuharlaĢma yüzeyi üzerindeki havanın bahar basıncı ve duymuĢ bahar<br />
basıncı<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 26
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Hakkari <strong>il</strong>i <strong>2007</strong> yılı için ortalama buharlaĢma ve günlük en çok buharlaĢma miktarı<br />
(mm) aĢağıdaki gibidir.<br />
Aylar<br />
Ortalama Günlük En Çok BuharlaĢma<br />
BuharlaĢma (mm) Miktarı (mm)<br />
Ocak 0.0 0.0<br />
ġubat 0.0 0.0<br />
Mart 0.0 0.0<br />
Nisan 0.0 0.0<br />
Mayıs 191.7 16.8<br />
Haziran 271.2 13.7<br />
Temmuz 302.8 14.5<br />
Ağustos 287.6 13.0<br />
Eylül 241.5 12.0<br />
Ekim 104.7 7.4<br />
Kasım 28.4 4.5<br />
Aralık 0 0.0<br />
Yıllık 0 16.0<br />
Tablo 14. <strong>2007</strong> yılı ortalama buharlaĢma ve günlük en çok buharlaĢma miktarları (Meteoroloji Müdürlüğü <strong>2007</strong>)<br />
C.1.1.6. YağıĢlar<br />
C.1.1.6.1. Yağmur<br />
Hakkari iĢi <strong>2007</strong> yılı için ortalama toplam yağıĢ miktarı (mm), günlük en çok yağıĢ<br />
miktarı <strong>il</strong>e yağıĢın aylar ve mevsimlere göre dağılımı aĢağıdaki gibidir.<br />
Aylar<br />
Aylık Ortalama Toplam Günlük En Çok YağıĢ<br />
YağıĢ Miktarı (mm) Miktarı (mm)<br />
Ocak 76.5 34.2<br />
ġubat 73.0 24.8<br />
Mart 70.7 19.3<br />
Nisan 155.0 28.4<br />
Mayıs 38.9 13.6<br />
Haziran 13.3 5.6<br />
Temmuz 6.5 3.5<br />
Ağustos 19.7 17.0<br />
Eylül 0.0 0.0<br />
Ekim 17.7 5.5<br />
Kasım 66.2 23.5<br />
Aralık 71.6 21.0<br />
Yıllık 609.1 34.2<br />
Tablo 15. <strong>2007</strong> yılı ortalama toplam yağıĢ miktarı ve günlük en çok yağıĢ miktarları (Meteoroloji Müdürlüğü<br />
<strong>2007</strong>)<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 27
Ortalama Karla<br />
Örtülü Günler Sayısı<br />
En Yüksek Kar<br />
Örtüsü Kalınlığı (cm)<br />
Donlu Gün Sayısı<br />
Ortalama Sisli Gün<br />
Sayısı<br />
Ortalama Kırağılı<br />
Günler Sayısı<br />
Ortalama Orajlı<br />
Günler Sayısı<br />
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
C.1.1.6.2. Kar, Dolu, Sis ve Kırağı<br />
Hakkari <strong>il</strong>i <strong>2007</strong> yılı için ortalama kar yağıĢlı günler sayısı, ortalama karla örtülü<br />
günler sayısı, en yüksek kar örtüsü kalınlığı (cm), donlu gün sayısı, ortalama sisli, dolulu<br />
ve kırağılı günler sayısı, sisin, dolunun ve kırağının en yüksek ve en düĢük olduğu aylar<br />
aĢağıdaki gibidir.<br />
Aylar<br />
Ocak 31.0 56.0 0 0 0 0<br />
ġubat 28.0 114.0 0 0 0 0<br />
Mart 11.0 20.0 0 0 0 0<br />
Nisan 0 0 0 0 0 0<br />
Mayıs 0 0 0 0 0 1.0<br />
Haziran 0 0 1.0 0 0 1.0<br />
Temmuz 0 0 4.0 0 0 5.0<br />
Ağustos 0 0 2.0 0 0 2.0<br />
Eylül 0 0 0 0 0 0<br />
Ekim 0 0 0 0 0 0<br />
Kasım 2.0 4.0 0 0 0 0<br />
Aralık 16.0 8.0 0 0 0 0<br />
Yıllık 88.0 114.0 7.0 0 0 9.0<br />
Tablo 16. <strong>2007</strong> yılı ortalama kar yağıĢlı, sisli, dolulu ve kırağılı günler sayısı (Meteoroloji Müdürlüğü <strong>2007</strong>)<br />
C.1.1.7. Seller<br />
TaĢkın Koruma Tesisi Tesis Arazi(ha) Meskun Mahal<br />
ĠĢletmede olan : 10 163 10<br />
Hakkari Yüksekova Bulaklı TaĢ. Kor. Tes. : 140 1<br />
Hakkari Yüksekova Tatlıköyü TaĢ. Kor. Tes. : 17 1<br />
Hakkari Merkez Kırıkdağ TaĢ. Kor. Tes. : 1<br />
Hakkari Çukurca Uzundere Köyü TaĢ. Rus. Kont : 6 1<br />
Hakkari Merkez Erziki Köyü TaĢ. Kor. Tes. : 1<br />
Hakkari Merkez Olgunlar Köyü TaĢ. Kor. Tes. : 1<br />
Hakkari Merkez Üzümcü Köyü TaĢ. Kor. Tes. : 1<br />
Hakkari Çukurca Köprülü Köyü TaĢ. Kor. Tes. : 1<br />
Hakkari Yüksekova Neh<strong>il</strong> Çayı TaĢ. Kor. Tes. : 1<br />
Hakkari Yüksekova Esendere TaĢ. Kor. Tes. : 1<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 28
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
C.1.1.8. Kuraklık<br />
Hakkari <strong>il</strong>i tüm yıllarda yaz aylarında kuraklık yaĢamaktadır.<br />
C.1.1.9. Mikroklima<br />
Bugüne kadar Hakkari„de meteorolojik etmenlerden oluĢan küçük klima yaratan<br />
farklı alanlar konusunda çalıĢmalar yapılmamıĢtır.<br />
C.1.2. Yapay Etmenler<br />
C.1.2.1. Plansız KentleĢme<br />
Plansız kentleĢmenin en büyük olgusu göçtür. Göç eden nüfusun göç nedeni<br />
bulundukları yerdeki;<br />
- ĠĢ güvenliklerinin olmayıĢı,<br />
- ĠĢsizlik,<br />
- A<strong>il</strong>e büyüklüğünün ülke standartlarının üzerinde olması ve çalıĢılan sektörde<br />
(çoğunlukla tarım alanında) gizli iĢsizliğin yaĢanması,<br />
- Sosyal hayatın olmaması,<br />
- Kentlerin yaĢanan yere göre çekici olması (eğitim, teknik altyapı, sosyal altyapı,<br />
sağlık koĢulları ve iĢ imkanları)<br />
Son yıllarda köylerden kent merkezine yapılan göçler sonucunda ortaya çıkan<br />
çarpık ve düzensiz kentleĢme <strong>il</strong>in geliĢmesine engel teĢk<strong>il</strong> etmekte olup, bu sorun düzenli<br />
imar ve <strong>çevre</strong> düzen planlarının yapılması zorunluluğunu ortaya çıkarmaktadır.<br />
C.1.2.2. YeĢ<strong>il</strong> Alanlar<br />
Ġlde kiĢi baĢına düĢen yeĢ<strong>il</strong> alan, toplam kentsel yeĢ<strong>il</strong> alan yüzölçümü, doğal veya<br />
kent koĢullarına uyum sağlamıĢ bitki türleri, ağaçlandırma planları gibi b<strong>il</strong>g<strong>il</strong>er<br />
incelenmelidir.<br />
C.1.2.3. Isınmada Kullanılan Yakıtlar<br />
Ġlimizde ısınma amaçlı olarak kullanılan yakıtlarda en büyük pay ithal ve yerli<br />
taĢkömürü <strong>il</strong>e odundur. Buna <strong>il</strong>ave olarak son zamanlarda sıvı yakıt (mazot, fuel-o<strong>il</strong>),<br />
gibi yakıtlar da ısınmada kullanılmaktadır. Ayrıca köylerde geleneksel yakıt türü olarak<br />
tezek kullanılmaktadır.<br />
C.1.2.4. Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar<br />
Hakkari Val<strong>il</strong>iği Emniyet Müdürlüğü‟nden alınan b<strong>il</strong>g<strong>il</strong>ere göre, <strong>il</strong> trafiğine kayıtlı<br />
4987 adet motorlu araç bulunmaktadır. Çevre Koruma Vakfı tarafından yürütülen egzoz<br />
gazı ölçümleri bakanlık tarafından yurt genelinde yaptığı yasaktan dolayı <strong>2007</strong> yılı içinde<br />
879 adet ölçüm yapılmıĢtır.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 29
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları<br />
C.2.1. Kükürt dioksit Konsantrasyonu ve Duman<br />
Ġlde ölçüm yapılmamıĢtır.<br />
C.2.2. Partikül Madde (PM) Emisyonları<br />
Ġlde ölçüm yapılmamıĢtır.<br />
C.2.3. Karbon monoksit Emisyonları<br />
Ġlde ölçüm yapılmamıĢtır.<br />
C.2.4. Azot Oksit (NOx) Emisyonları<br />
Ġlde ölçüm yapılmamıĢtır.<br />
C.2.5. Hidrokarbon ve KurĢun Emisyonları<br />
Ġlde ölçüm yapılmamıĢtır.<br />
C.3. Atmosferik Kirl<strong>il</strong>ik<br />
C.3.1. Ozon Tabakasının Ġncelmesinin Etk<strong>il</strong>eri<br />
Atmosferde ozon tabakasına zarar veren floroklorokarbonlar <strong>il</strong>e <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i hiçbir faaliyet<br />
olmamasına karĢın <strong>çevre</strong> sorunlarının sınır tanınamazlığı nedeniyle Hakkari‟de ozon<br />
tabakasının delinmesinden oluĢan zararlardan etk<strong>il</strong>enmektedir. Ġldeki sanay<strong>il</strong>er içinde<br />
dondurucu-soğutucu den<strong>il</strong>en malzemelerin imalatı yoktur.<br />
C.3.2. Asit YağıĢlarının Etk<strong>il</strong>eri<br />
Hakkari <strong>il</strong>inde henüz bu konuda çalıĢma yapılmadı.<br />
C.4. Hava Kirletic<strong>il</strong>erinin Çevreye Olan Etk<strong>il</strong>eri<br />
C.4.1. Doğal Çevreye Etk<strong>il</strong>eri<br />
C.4.1.1. Su Üzerindeki Etk<strong>il</strong>eri<br />
Atmosfere atılan kükürt dioksit (SO 2 ) ve azot oksitler (NO x ) havadaki su buharı <strong>il</strong>e<br />
birleĢerek sülfat ve nitrat asitlerine dönüĢmektedir. Benzer Ģek<strong>il</strong>de egzoz gazlarından<br />
atmosfere atılan azot monoksit (NO) azot dioksite (NO 2 ) dönüĢmektedir. Azot dioksit<br />
(NO 2 ) hidroks<strong>il</strong> radikalleriyle nitrat asidine (HNO 3 ) yükseltgenir. Sonuçta yağmurlar<br />
yukarıdaki asitlere sahip olarak yeryüzüne inmektedir. Böylece toprağın asitleĢmesi<br />
nedeniyle birçok zehirli metal çözünerek yeraltı sularına karıĢmaktadır.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 30
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
C.4.1.2. Toprak Üzerine Etk<strong>il</strong>eri<br />
Havanın kalitesini bozan ve havada istenmeyen emisyonların örneğin NO x ve<br />
SO 2 'lerin havanın su buharı <strong>il</strong>e etk<strong>il</strong>erinin sonucu oluĢan asit yağmurları havanın, suyun<br />
kalitesini bozduğu gibi toprağında doğal yapısını bozmaktadır. Toprağın asitleĢmesi<br />
sonucu bir takım istenmeyen zehirli metalleri açığa çıkarab<strong>il</strong>ir. Toprak kalitesinin belli<br />
zaman d<strong>il</strong>imlerinde etüt ed<strong>il</strong>mesinde yarar olacaktır.<br />
C.4.1.3. Flora ve Fauna Üzerindeki Etk<strong>il</strong>eri<br />
Atmosfere salınan kirletic<strong>il</strong>erin çoğu, ikinc<strong>il</strong> tepkimeler aracılığıyla etk<strong>il</strong>erini<br />
devam ettirerek istenmeyen pek çok yan ürün oluĢturab<strong>il</strong>irler. Örneğin güneĢ ıĢınlarının<br />
katalitik <strong>etki</strong>siyle ozon, azot monoksit, azottrioksit (NO-O 3 -NO 3 ) arasında gerçekleĢen<br />
fotolitik çevrimde oluĢan çeĢitli radikaller, olefinik ve aromatik yapılı hidrokarbonlarla<br />
tepkimeye girerek PAN ve PB 2 N gibi zararlı ürünlerin ve fotokimyasal dumanın<br />
oluĢumuna yol açarlar.<br />
C.4.1.4. Ġnsan Sağlığı Üzerindeki Etk<strong>il</strong>eri<br />
Havada kirletici maddelerden karbondioksit renksiz, kokusuz ve zehirli bir gazdır.<br />
Sülfürlü ve azotlu hava kirletic<strong>il</strong>eri de insan sağlığını olumsuz yönde etk<strong>il</strong>emekte, farenjit,<br />
astım, bronĢit, gibi solunum yolu enfeksiyonlarına yol açab<strong>il</strong>mekte, maruz kalma süresine<br />
göre de insandaki etk<strong>il</strong>eri artmaktadır.<br />
C.4.2. Yapay Çevreye (Görüntü Kirl<strong>il</strong>iği Üzerine) Etk<strong>il</strong>eri<br />
Hava kirletici gazların yağmur <strong>etki</strong>siyle asit yağmuruna dönüĢmesi <strong>il</strong>e asidik<br />
karakter kazanır. Asit yağmurları korozit özellik taĢıdıkları için bölgedeki yapay <strong>çevre</strong>de<br />
aĢındırıcı <strong>etki</strong> göstermektedir. Konuyla <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i araĢtırmaya rastlanmaması nedeniyle<br />
bölgedeki boyutları hakkında kesin b<strong>il</strong>giye ulaĢılamamıĢtır.<br />
BÖLÜM KAYNAKÇASI<br />
Meteoroloji Ġl Müdürlüğü, 2008<br />
Hakkari Belediyesi, 2008<br />
Çevre ve Orman Ġl Müdürlüğü, 2008<br />
2006 Ġl Çevre Durum Raporu<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 31
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
D. SU<br />
D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı<br />
D.1.1. Yeraltı Suları<br />
Hakkari <strong>il</strong>inde yer altı suları çıkarılmamaktadır.<br />
D.1.2. Jeotermal Kaynaklar<br />
Hakkari <strong>il</strong>inde jeotermal kaynak yoktur.<br />
D.1.3. Akarsular<br />
Hakkari toprakları aynı zamanda Dicle nehrinin bir havzası konumundadır. Bu<br />
sebeple Hakkari‟deki bütün Dicle‟nin kolları <strong>durum</strong>undadır. Bu kolların en önemlisi ise<br />
Hakkari <strong>il</strong>i <strong>il</strong>e özdeĢleĢmiĢ olan Zap suyudur. Bundan sonra Yüksekova‟da Neh<strong>il</strong> ve<br />
Oramar, Merkez <strong>il</strong>çede Kat<strong>il</strong> suyu, Erziki, Kırıkdağ, Katramas dereleri <strong>il</strong>e Ceylanlı suyu,<br />
ġemdinli‟de AvarobaĢin, ġemdinli deresi ve Hacıbey deresidir.<br />
Bu akarsuların tümünün özellikleri birbirine benzer. Rejimleri düzensiz, deb<strong>il</strong>eri<br />
güçlü olup, kar ve yer altı suları <strong>il</strong>e beslenirler. Bu sebeple Nisan ve Mayıs aylarında<br />
karların erimesi <strong>il</strong>e kabarmaya baĢlar ve coĢarlar. Bu coĢkulu akıĢ yaz ortalarına kadar<br />
sürer. Drene ettikleri alanlardan sürükledikleri alüvyon topraklarla, coĢkulu zamanlarında<br />
adeta bir çamur seli gibi akarlar.<br />
Zap suyu; <strong>il</strong>k kaynağını BaĢkale‟nin kuzeyindeki Havr<strong>il</strong> dağlarından alır.<br />
Yüksekova‟nın Neh<strong>il</strong> çayı <strong>il</strong>e birleĢir ve 180-190 km‟lik akıĢını daha birçok kollar<br />
toplayarak, güçlü debisi <strong>il</strong>e beraber sınırlarımız dıĢında Dicle nehrine katılır. Ancak<br />
Hakkari <strong>il</strong>i sınırları içindeki uzunluğu 100 km kadardır. Debisi saniyede 80 m3 tür. Bu debi<br />
<strong>il</strong>e ülkemizdeki akarsular içinde en güçlü debiye sahiptir. Aynı zamanda Türkiye‟nin en<br />
görkemli ve en derin vadisine sahip Zap suyunun yamaç yükseklikleri bazı yerlerde 2500<br />
m yi geçmektedir. Bu zorlu doğa koĢullarına rağmen Zap suyu üzerine 11 betonarme köprü<br />
ve çok sayıda asma köprü yapılmıĢtır.<br />
Zap suyu:<br />
438 ha<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 32
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Sıra No Suyun Adı Ölçü Tarihi Ölçü Değeri (m 3 /s)<br />
1 Geyman Çayı 11,04,<strong>2007</strong> 144,905<br />
2 Kotum Suyu - Tatvan - Kotum 13,06,<strong>2007</strong> 119,711<br />
1 Zap Suyu - Üzümcü 11,04,<strong>2007</strong> 75,541<br />
2 Zap Suyu - Üzümcü 13,06,<strong>2007</strong> 100,541<br />
1 Zap Suyu - Depin 10,04,<strong>2007</strong> 71,136<br />
2 Zap Suyu - Depin 13,06,<strong>2007</strong> 67,554<br />
1 Zap Suyu - Çaldıran 11,04,<strong>2007</strong> 12,326<br />
2 Zap Suyu - Çaldıran 13,06,<strong>2007</strong> 9,733<br />
1 Esendere Çayı-Esendere 10,04,0<strong>2007</strong> 3,853<br />
2 Esendere Çayı-Esendere 12,06,20047 2,599<br />
1 Büyükçay-D<strong>il</strong>imli 07,11,2006 2,158<br />
2 Büyükçay-D<strong>il</strong>imli 12,06,<strong>2007</strong> 1,085<br />
1 Neh<strong>il</strong> Suyu-Konaklı 10,11,<strong>2007</strong> 35,633<br />
2 Neh<strong>il</strong> Suyu-Konaklı 13,04,<strong>2007</strong> 10,667<br />
1 Navroza-ġemd<strong>il</strong>li 10,04,<strong>2007</strong> 31,042<br />
2 Navroza-ġemd<strong>il</strong>li 12,06,<strong>2007</strong> 10,785<br />
Tablo 17. <strong>2007</strong> yılı akarsu ölçüm değerleri (Devlet Su ĠĢleri, <strong>2007</strong>)<br />
D.1.3.1. Zap Suyu Analiz Sonuçları<br />
Hakkari Val<strong>il</strong>iği Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü tarafından 29.05.2005 tarihinde<br />
Zap suyu ġıne köprüsü mevkiinde alınan dere su numunesi sonuçlarını Çevre ve Orman<br />
Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü Çevre Referans Laboratuarı tarafından<br />
aĢağıdaki tabloda ver<strong>il</strong>miĢtir.<br />
SKKYTA<br />
BLO1<br />
SU KALĠTE SINIFLAR ÖLÇÜLEN<br />
DEĞERLER<br />
I II III IV<br />
A) Fiziksel Ve Ġnorganik Kimyasal Parametreler<br />
Sıcaklık (0C ) 25 25 30 >30 19,4<br />
pH 6,5-8,5 6,5-8,5 6.0-9.0 6.0-9.0 7,79<br />
dıĢında<br />
ÇözülmüĢ Oksijen 8 6 3 400 22<br />
Amozyon Asotu (mg NH 4 -N/L) 0,2 c 1 c 2 c >2 0,05 20 0,65 0,156<br />
Toplam ÇözünmüĢ Madde (mg/1) 500 1500 5000 >5000 -<br />
Renk (pt-Co birimi) 5 50 300 >300 -<br />
Sodyum (mg Na + /L) 125 125 250 >250 3,414<br />
B) Organik Parametreler<br />
Kim. oksijen Ġhtiyacı KOĠ (mg/1) 25 50 70 >70 10<br />
Biyolojik oksijen iht. BOĠ (m) 4 8 20 >20 2<br />
Toplam organik karbon (mg/1) 5 8 12 >12 -<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 33
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Toplam Kjeldal Azotu (mg/1) 0,5 1.5 5 >5 -<br />
Yağ ve gres (mg/1) 0,02 0.3 0.5 >0.5 -<br />
Met<strong>il</strong>en mavisi <strong>il</strong>e reaks. veren yüzey aktif 0,05 0.2 1 >1.5 0,27<br />
mad. (MBAS) (mg/1)<br />
Fenolik Maddeler (uçucu)(mg/1) 0,002 0.01 0.1 >0.1 -<br />
Mineral yağlar ve türevleri (mg/1) 0,02 0.1 0.5 >0.5 -<br />
Toplam Pestisid (mg/1) 0,001 0.01 0.1 >0.1 -<br />
C) Ġnolik kirlenme parametreleri -d<br />
Civa (µHg/1) 0,1 0,5 2 >2 10 50 6,0<br />
Arsenik (µg As/1) 20 50 100 >100 7,0<br />
Bakır (µg Cu/1) 20 50 200 >200 4,0<br />
Krom (toplam) (µg Cr/1) 20 50 200 >200 10<br />
Krom (µg Cr +6 /1)<br />
Ölçülemeye 20 50 >50 -<br />
cek kadar az<br />
Kobalt (µg Co/1) 10 20 200 >200 2,0<br />
Nikel (µg Ni/1) 20 50 200 >200 38<br />
Çinko (µg Zn) 200 500 2000 >2000 26<br />
Siyanür (toplam) (µgCN/1) 10 50 100 >100 -<br />
Florör (µg F/1) 1000 1500 2000 >2000 50 10 5000 1284<br />
Mangan (µg Mn/1) 100 500 3000 3000 175<br />
Bor (µg B/1) 1000 c 1000 c 1000 c >1000 188<br />
Selenyum (µg Se/1) 10 10 20 >20 2000 66<br />
Alüminyum (mg Al/1) 0,3 0,3 1 >1 0,546<br />
Radyoaktivite ( (pCi/1)<br />
Alfa-aktivite 1 10 10 >10 -<br />
Beta-aktivite 10 100 100 >100 -<br />
D) Bakteriyolojik Parametreler<br />
Fekal Kaliform (EMS/100 ml) 10 200 2000 >2000 -<br />
Toplam Koliform (EMS/100 ml) 100 20000 10000 >10000 -<br />
Tablo 18. Zap suyu ölçüm sonuçları (Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2006)<br />
a) Kontrasyon veya dolgunluk yüzdesi parametrelerinden sadece birisinin sağlanması<br />
yeterlidir.<br />
b) Klore karĢı hassas bitk<strong>il</strong>erin sulanmasında bu konsantrasyon limitini düĢürmek<br />
gerekeb<strong>il</strong>ir.<br />
c) pH değerine bağlı olarak serbest amonyak azotu konsantrasyonu 0.02mg/1 NH 3 -N/1<br />
değerini geçmemelidir.<br />
d) Bu guruptaki kriterler parametreleri oluĢturan kimyasal türlerin toplam<br />
konsantrasyonlarını vermektedir.<br />
e) Bora karĢı hassa bitk<strong>il</strong>erin sulanmasında kriteri sulanmasında 300 µg/1‟ye kadar<br />
düĢürmek gerekeb<strong>il</strong>ir.<br />
Analizi yapanlar; pH, sıcaklık, çözünmüĢ oksijen doygunluğu gibi yerinde<br />
ölçülmesi gereken parametreler laboratuarda ölçülmüĢtür.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 34
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
D.1.4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar<br />
Doğal Göl yüzeyleri : 139 ha<br />
Akarsu yüzeyleri : 550 ha<br />
Zap suyu : 438 ha<br />
Nah<strong>il</strong> çayı : 112 ha<br />
ĠĢletmede olan Sulamalar<br />
Diğer Sulamalar<br />
Topraksu kooperatifleri sulamaları(YAS) : ---<br />
KHGM (gölet ve yerüstü) sulamaları : 6 843 ha<br />
Halk sulamaları : 4 600 ha<br />
Diğer sulamalar toplamı : 11 443 ha<br />
D.1.5. Denizler<br />
Hakkari <strong>il</strong>inin denizlerle hiçbir kıyısı yoktur.<br />
D.3. Su Kaynaklarının Kirl<strong>il</strong>iği ve Çevreye Etk<strong>il</strong>eri<br />
D.3.1. Yeraltı Suları ve Kirl<strong>il</strong>ik<br />
Ġlimiz sınırları içinde bulunan yer altı suları içme suyu, kullanma suyu <strong>il</strong>e sulama<br />
amaçlı olarak kullanılmaktadır. Yer altı suları evsel atıkların kanalizasyon sistemi olmayan<br />
yerlerde sızdırmalı fosseptiklere ver<strong>il</strong>mesinden dolayı kirlenmektedir.<br />
Mikroorganizmalar, yer altı suyuna taĢınım sırasında doğal olarak temizlenmeye uğrar.<br />
Ancak deterjan gibi parçalamaya karĢı dayanıklı b<strong>il</strong>eĢikler yer altı suyuna ulaĢarak içme<br />
suyu açısından sorun yaratab<strong>il</strong>mektedir. Çöplerin açık alanlarda depolanması ve kirl<strong>il</strong>iği<br />
azaltıcı faaliyetlerin uygulamaya konmaması önemli sorunlara neden olmaktadır.<br />
Kaynak<br />
Debi (lt/sn)<br />
Kaynak Yeri Çıktığı Formasyon Adedi Mayıs Eylül EC mho/cm.<br />
No<br />
1 Köprücek Köyü içi Dolomitli KireçtaĢı (ep) 1 20 15 Analiz Yapılmadı<br />
2 Köprücek Köyü 1,3km. W'sı F<strong>il</strong>iĢ (em) KireçtaĢı (ep) 3 10 10 Analiz Yapılmadı<br />
kontağı<br />
3 Oymakaya Köyü içi Mermerimsi KireçtaĢı 2 60 50 Analiz Yapılmadı<br />
(Akr)<br />
4 Büyükçiftlik Köyü 1,8 km. Kırmızı marn (Akr) 2 40 35 280<br />
N'yi<br />
5 Büyükçiftlik Köyü 1km. NE'su Alüvyon (Al) 4 15 12 Analiz Yapılmadı<br />
6 Büyük Çiftlik Köyü 250m. Kırmızı marn (Akr) 2 16 10 170<br />
S'yi<br />
7 Kadıköy giriĢi Kırmızı marn (Akr) 2 30 25 250<br />
8 Kadıköy 2,5 km. NW'sı Mermerimsi KireçtaĢı 3 20 15 Analiz Yapılmadı<br />
(Akr)<br />
9 Mamak Köyü 1 km. W'sı Alüvyon (Al) 4 65 40 Analiz Yapılmadı<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 35
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
10 Mamak Köyü içi Alüvyon (Al) 3 16 12 310<br />
11 Mamak Köyü 1 km. E'su Alüvyon (Al) 2 15 10 Analiz Yapılmadı<br />
12 Kalemli Köyü 500 m. S'yi Kırmızı marn (Akr) 2 15 10 Analiz Yapılmadı<br />
13 Adaklı Köyü 500 m. W'sı Alüvyon (Al) 3 15 13 Analiz Yapılmadı<br />
14 Bulak Köyü içi Kırmızı marn (Akr) 2 20 15 Analiz Yapılmadı<br />
15 Karlı Köyü 750 m. SE'su Volkanik (Ükr) 2 12 10 330<br />
16 Bulak Köyü 1 km. SE'su Kırmızı marn (Akr) 4 50 40 Analiz Yapılmadı<br />
17 Çatma Köyü içi Volkanik (Ükr) 2 15 12 350<br />
18 K<strong>il</strong>imli Köyü içi Alüvyon (Al) 2 13 10 Analiz Yapılmadı<br />
19 Karabağ Köyü 2 km. E'su Mermerimsi KireçtaĢı 2 600 150 250<br />
(Akr)<br />
20 Yürekli Köyü 1 km. NW'sı Kırmızı marn (Akr) 1 15 12 340<br />
21 Uzunsırt Köyü 1 km. S'yi Kristalize kireçtaĢı (Pz) 2 30 15 280<br />
22 Çatma Köyü 500 m. N'yi Kristalize kireçtaĢı (Pz) 3 25 10 290<br />
23 Güçlü Köyü 2,5 km. S'yi Alüvyon (Al) 4 15 10 300<br />
24 BaĢpınar Köyü 150m E'su Dolamitli kalker (ep) 1 25 20 Analiz Yapılmadı<br />
25 Köprücek Köyü 750 m. NE'su Alüvyon (Al) 2 12 10 Analiz Yapılmadı<br />
26 Karabey Köyü 250 m. NW'sı Metamorfik Ģist (P2) 1 20 18 Analiz Yapılmadı<br />
27 Akalın Köyü 500 m. W'sı Alüvyon (Al) 2 13 10 Analiz Yapılmadı<br />
Tablo 19.Hakkari <strong>il</strong>indeki yeraltı su kaynaklarının yerleri, kapasiteleri ve nitelikleri (Devlet Su ĠĢleri, 2006)<br />
D.3.2. Akarsularda Kirl<strong>il</strong>ik<br />
DSĠ. 17.Bölge Kalite kontrol ve laboratuar Ģube müdürlüğü tarafından 26-17-00-<br />
092 (Zap Suyu Yeniköprü Mevkii),26-17-00-093 (Zap Suyu Hakkari çıkıĢı) Kalite Gözlem<br />
ÇalıĢmaları 1991 yılında, geniĢ çaplı kalite izleme çalıĢmaları ise 2001 yılında baĢlamıĢtır.<br />
Bu amaçla Hakkari <strong>il</strong>i sınırları içerisinde tespit ed<strong>il</strong>en toplam istasyon sayısı 2<br />
tanedir.<br />
Su Kalitesi Gözlem ÇalıĢmalarında Ölçülen Parametreler<br />
Kalsiyum (Ca) pH Fosfat PO4-P<br />
Klor (Cl) Bor (B) Toplam Karbonat<br />
Elektriksel Ġletkenlik (EC) Organik Madde (pV) Alkanite Karbonat<br />
Magnezyum (Mg) Toplam Tuzluluk (TDS) Toplam Sertlik<br />
Sodyum (Na) Nitrat (NO3-N) Bulanıklık (Turb)<br />
Potasyum (K) Amonyum (NH4-N ) Renk (Col)<br />
Sülfat (SO4) Nitrit (NO2-N) Sıcaklık (T)<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 36
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Harita 3. Hakkari Ġli Sınırları Ġçerisinde Yapılan Su Kalitesi Gözlem ÇalıĢmalarının Yerleri (Devlet Su ĠĢleri)<br />
DSĠ XVII. Bölge Müdürlüğü’nce Yürütülen Su Kalitesi Gözlem ÇalıĢmaları<br />
ISTASYON NO İLİ İSTASYON ADI<br />
KOORDİNATLAR<br />
KUZEY<br />
DOĞU<br />
1 26-17-00-092 HAKKARİ ZAP SUYU - YENİKÖPRÜ MEVKİİ 4173869 415903<br />
2 26-17-00-093 HAKKARİ ZAP SUYU - HAKKARİ ÇIKIŞI 4155738 389670<br />
Tablo 20. Hakkari <strong>il</strong>i sınırları içerisinde su numunesi alınan istasyon yerleri<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 37
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Su Kalitesi Gözlem ÇalıĢmaları Ġle Ġlg<strong>il</strong>i Değerlendirmeler:<br />
26-17-00-092 Zap Suyu Yeniköprü Mevkii Orta derecede tuzlu su olup, tuza çok<br />
hassas bitk<strong>il</strong>er hariç sulamada kullanılab<strong>il</strong>ir. Kirletici parametrelerden Azot grubu<br />
parametreler değerlendir<strong>il</strong>diğinde III. sınıf kirlenmiĢ sudur. Tekst<strong>il</strong> ve gıda gibi kaliteli su<br />
gerektiren endüstr<strong>il</strong>er hariç uygun bir arıtmadan sonra endüstriyel su temininde<br />
iy<strong>il</strong>eĢtir<strong>il</strong>erek kullanılab<strong>il</strong>ecek yüzeysel sulardır.26-17-00-093 Zapsuyu Hakkari çıkıĢı Orta<br />
derecede Tuzlu su olup tuza çok hassas bitk<strong>il</strong>er hariç sulamada kullanılab<strong>il</strong>ir.Kirletici<br />
paramatrelerden Azot gurubu parametreler değerlendir<strong>il</strong>diğinde II. Sınıf az kirlenmiĢ<br />
sudur.Ġleri veya uygun bir arıtmayla içme suyu olarak kullanılab<strong>il</strong>ir.<br />
Hakkari <strong>il</strong>indeki Ġstasyonlara Ait Su Numunelerinin Analiz Sonuçlarına Göre<br />
Sınıflaması;<br />
ĠSTASYON YERĠ<br />
ĠSTASYON<br />
NO<br />
KĠRLĠLĠK PARAMETRELERĠ<br />
NO 3 -N NH 4 -N NO 2 -N PO 4 -P Cl<br />
Zap Suyu Yeniköprü 26-17-00-092 I.Sınıf III.Sınıf III. Sınıf I.Sınıf I.Sınıf<br />
Mevkii<br />
Zap Suyu Hakkari ÇıkıĢı 26-17-00-093 I.Sınıf I.Sınıf II..Sınıf II.Sınıf I.Sınıf<br />
Tablo 21. Hakkari <strong>il</strong>i sınırları içerisinde su numuneleri analiz sonuçları<br />
D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirl<strong>il</strong>ik<br />
Hakkari <strong>il</strong>inde bulunan göl ve göletlerde insan yaĢamı olmadığı için kirl<strong>il</strong>ikte<br />
yoktur.<br />
D.3.4. Denizlerde Kirl<strong>il</strong>ik<br />
Hakkari <strong>il</strong>inin denizlere kıyısı yoktur.<br />
BÖLÜM KAYNAKÇASI<br />
Devlet Su ĠĢleri Müdürlüğü, 2008<br />
Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008<br />
Köy Hizmetleri Ġl Müdürlüğü, 2008<br />
2006 Ġl Çevre Durum Raporu<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 38
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
E. TOPRAK VE ARAZĠ KULLANIMI<br />
E.1. Genel Toprak Yapısı<br />
Hakkari <strong>il</strong>inin genellinde hemen hemen her tür litolojik birimler (Tortul, Volkanik,<br />
Metamorfik) mevcut olduğundan dolayı toprak türleri de çeĢitl<strong>il</strong>ik arz etmektedir. Ancak<br />
bu toprak çeĢitlerinden sanayi alanında yararlanılmamaktadır. Daha çok tarımsal faaliyetler<br />
yürütülmektedir. Toprak prof<strong>il</strong>inin pedgenetik özelliklerini esas alan kategor<strong>il</strong>ere göre<br />
Hakkari <strong>il</strong>i araz<strong>il</strong>erinin toprak grupları düzeyinde tasnifi yapılmıĢ, yaygın olan topraklar ve<br />
miktarları aĢağıda belirt<strong>il</strong>miĢtir. Ġlin tarım yapılan topraklarının %10.4‟ü kum,%76‟sı tın,<br />
%13.6‟sı t<strong>il</strong>li-tın bünyesine sahiptir.<br />
Toprak reaksiyonu %3.5 asit, %6.5‟i orta kireçli, %25.6‟sı kireçli ve %25.9‟u da<br />
fazla kireçlidir. Organik madde yönünden ise fakirdir.<br />
E.2. Toprak Kirl<strong>il</strong>iği<br />
E.2.1. Kimyasal Kirlenme<br />
E.2.1.1 .Atmosferik Kirlenme<br />
Bu konuyla <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i olarak <strong>il</strong>imizde henüz bir çalıĢma yapılmamıĢtır.<br />
E.3. Arazi<br />
E.3.1. Arazi Varlığı<br />
E.3.1.1. Arazi Sınıfları<br />
Hakkari‟de I-IV. sınıf tarım araz<strong>il</strong>eri 62.676 ha olup, genelde tarım bu araz<strong>il</strong>er<br />
üzerinde yapılmaktadır. 652.008 ha alan V-VIII. sınıf arazi sınıfına girmektedir. Tarım<br />
alanlarından önce birinci sırayı alan mera alanları Vll. sınıf araz<strong>il</strong>er üzerinde<br />
yoğunlaĢmaktadır.<br />
Kullanma kab<strong>il</strong>iyet sınıfları sekiz adet olup, toprak zarar ve sınırlandırmaları 1.<br />
sınıf‟tan VIlI. sınıf‟a doğru giderek artmaktadır.<br />
SINIF - l:<br />
1. Sınıf araz<strong>il</strong>erin kapladığı alan 2063 ha olup <strong>il</strong> yüzölçümünün % 0,22‟siniı teĢk<strong>il</strong><br />
etmektedir. 1. Sınıf araz<strong>il</strong>erin; % 63,35‟ni alüvyal topraklar, % 1,07‟sini kolüvyal<br />
topraklar, % 1,94‟ünü kahverengi orman topraklar, % 24,96‟sını kestane rengi topraklar ve<br />
% 8,68„ini kireçsiz kahverengi topraklar, % 3,5‟nu kırmızı kahverengi topraklar<br />
oluĢturmaktadır.<br />
Bu araz<strong>il</strong>erin 615 hektarında nadaslı kuru tarım, 1448 hektarında sulu tarım<br />
yapılmaktadır.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 39
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
SINIF- Il:<br />
Toplam miktarı 14219 hektarlık yüzölçümleri <strong>il</strong>e %1,49‟luk bir oran teĢk<strong>il</strong><br />
etmektedir.. Bu araz<strong>il</strong>eri % 43,36‟sını alüvyal topraklar, % 9,94‟ünü kolüvyal topraklar, %<br />
23,33‟ünü Gri Kahverengi Podzolik,%3,92‟sini Kahverengi orman toprakları, % 14,07‟sini<br />
Kestane rengi ve %4,47‟sini kireçsiz kahverengi topraklar oluĢturmaktadır.<br />
Bu araz<strong>il</strong>erin; 6236 hektarı nadaslı kuru, 6942 hektarı sulu, 109 hektarı yetersiz<br />
sulu, 577 hektarı çayır,206 hektarı orman,149 hektarı da tarım dıĢı ve diğer araz<strong>il</strong>er olarak<br />
kullanılmaktadır.<br />
SINIF- III:<br />
III. sınıf araz<strong>il</strong>er 29321 ha kapladığı alan <strong>il</strong>e <strong>il</strong>in % 3,08‟ini teĢk<strong>il</strong> eder. Bu arazinin<br />
toprak gruplarına göre dağılımı ise % 4,01‟ini alüvyal topraklar, % 0,09‟unu kolüvyal<br />
topraklar, % 2,11‟ini Gri-kahvene rengi podzolik topraklar, % 20,6‟sını Kahverengi orman<br />
toprak, % 63,26‟sını kestane rengi toprak ve % 9,93‟ünü kireçsiz kahverengi topraklar<br />
Ģeklindedir.<br />
Bu alanların kullanım <strong>durum</strong>ları ise Ģöyledir; 4294 hektarı kuru, 13303 hektarı sulu,<br />
1142 hektarı yetersiz sulu, 64 hektarı bahçe(kuru), 1455 hektarı çayır, 7893 hektarı mera,<br />
856 hektarı funda, 314 hektarı da tarım dıĢı ve diğer araz<strong>il</strong>er olarak kullanılmaktadır.<br />
I II III IV V VI VII VIII Su Yüzeyi<br />
VIII; 107950<br />
I; 2063<br />
III; 22894<br />
Su Yüzeyi; 2.023<br />
V; 8811<br />
II; 13825 IV; 23894<br />
VI; 31990<br />
VII; 503257<br />
Grafik 3. Hakkari <strong>il</strong>i arazi sınıfları kullanma <strong>durum</strong>ları (Tarım Ġl Müdürlüğü)<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 40
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
SINIF- IV:<br />
IV. sınıf araz<strong>il</strong>er <strong>il</strong>in 26069 ha alanı <strong>il</strong>e <strong>il</strong> genelinin % 2,74‟ünü kaplamaktadır.<br />
lV.‟üncü sınıf araz<strong>il</strong>erin toprak gruplarına göre dağılımı ise Ģöyledir; 504 hektarı alüvyal<br />
topraklar, 3648 hektarı gri-kahverengi toprak,1185 hektarı kahverengi orman topraklar,<br />
20163 hektarı kestane rengi topraklar ve 599 hektarı kireçsiz kahverengi topraklardan<br />
oluĢmaktadır.<br />
Bu alanların kullanım <strong>durum</strong>ları ise Ģöyledir; 700 ha‟da kuru tarım, 326 ha‟da sulu<br />
tarım, 20565 ha‟da mera,3768 hektarı orman,216 hektarı orman,20 hektarı tarım dıĢı(az<br />
yoğun yerleĢim alanı) olarak kullanılan alanlardır.<br />
SINIF- V:<br />
8811 ha alanı <strong>il</strong>e <strong>il</strong>in % 0,93‟ünü kaplamaktadır. Bu alanın büyük toprak gruplarına<br />
göre dağılımı Ģöyledir;Bu araz<strong>il</strong>erin 8805 hektarı çayır arazisi olarak kullanılırken geri<br />
kalanı da az yoğun yerleĢim alanı olarak kullanılmaktadır.<br />
SINIF- VI:<br />
76088 alanı <strong>il</strong>e <strong>il</strong>in % 7,99‟luk kaplar ve toprak gruplarına göre dağılımı ise;<br />
%0,18 alüvyal,% 3,83ü Gri-kahverengi podzolik, %13,63‟ü Kahverengi<br />
orman,%70,52‟si kestane rengi,% 11,84‟ü Kireçsiz kahverengi topraklardan oluĢmaktadır.<br />
Bu toprakların kullanım <strong>durum</strong>ları ise Ģöyledir;<br />
1131 ha‟ında kuru tarım, 126 ha‟ında sulu tarım yapılmaktadır. Bu toprakların<br />
68929 ha‟ında mera, 5845 ha‟ında fundalık, 57 ha‟ında tarım dıĢı(az yoğun yerleĢim<br />
alanı)olarak kullanılmaktadır.<br />
SINIF- VII:<br />
655981 ha alanı <strong>il</strong>e <strong>il</strong>in % 68,90‟lık kısmını kaplar. Bu alanların toprak gruplarının<br />
dağılımı ise; 74130 ha gri-kahverengi podzolik topraklar, 204062 ha kahverengi orman<br />
toprakları, 119399 ha kestane rengi topraklar, 258183 ha kireçsiz kahverengi topraklar, 207<br />
ha sierozem topraklar Ģeklindedir.<br />
VII. sınıf toprak alanlarının; 284 ha‟ında kuru(bahçe) tarım, 425023 ha‟ı<br />
mera,77107 ha orman, 153308 ha funda arazisi ve 259 ha yerleĢim alanı mevcuttur.<br />
SINIF- VIlI:<br />
138943 ha <strong>il</strong>e <strong>il</strong> topraklarının % 14,59‟luk kısmını oluĢturur. Bu araz<strong>il</strong>erin 3080<br />
hektarı sazlık,bataklık,62 hektarı ırmak taĢkın yatakları,1304 hektarı daimi karla kaplı<br />
arazi, 134088 hektarı çıplak kaya ve moloz, 409 hektarı da yoğun yerleĢim alanıdır.<br />
Kuru tarımda kullanılan arazi 12976 hektar, sulu tarım yapılan 23396 hektar, bağbahçe<br />
olarak kullanılan arazi miktarı 348 hektar,çayır-mera olara kullanılan 533751 hektar<br />
olup bunun 11341 hektarı çayır, 522410 hektarı da mera olarak kullanılmaktadır.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 41
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Orman ve fundalık alanlar <strong>il</strong>in 241306 ha‟ını kaplar. Bunun 81081 ha‟ı orman,<br />
160225 ha‟ı fundalıktır.Orman-fundalık alanların % 97,91‟i VI. Ve VII. Sınıf araz<strong>il</strong>erde<br />
bulunmaktadır.<br />
Tarım dıĢı araz<strong>il</strong>erin toplam alanı 1214 hektardır.<br />
Tarım araz<strong>il</strong>erinde Hakkari‟de kuru, sulu ve bahçe araz<strong>il</strong>erinin çoğunluğu herhangi<br />
bir Ģek<strong>il</strong>de muhafaza çalıĢması gerekmektedir. Muhafaza iĢlemlerine gerek göstermeyen ve<br />
I. sınıf olarak nitelendir<strong>il</strong>en tarım araz<strong>il</strong>erinin oranı % 0,2‟dir. Bunların dıĢında kalan tarım<br />
araz<strong>il</strong>eri problemin cinsine göre değiĢik muhafaza çalıĢmalarına ihtiyaç göstermektedir.<br />
Tarım araz<strong>il</strong>erinde muhafaza iĢlemlerini gerektiren problemler erozyon zararı, aĢırı su ve<br />
elveriĢsiz toprak Ģartlarıdır. Yüzey akıĢı toprağın üst katmanını tabalar halinde taĢıyıp<br />
götürdükçe, daha alt tabakaların sürülmesi gerekmekte ve en sonunda yüzeye çıkan<br />
verimsiz ana materyalin b<strong>il</strong>e iĢlenmesi icap etmektedir. Erozyon <strong>il</strong>erledikçe toprakların<br />
verimi de düĢmektedir. Çünkü bitki besin maddeleri, organik maddeler ve toprağa canlılık<br />
veren mikroorganizmalarda yüzey akıĢları <strong>il</strong>e taĢınıp gitmektedir. Erozyonu önlemede<br />
kontur sürüm, Ģeritvari ekim ve teraslama öner<strong>il</strong>eb<strong>il</strong>ir.<br />
ARAZĠ<br />
MĠKTARI(HA)<br />
TARIM ARAZĠSĠ 61.529<br />
ÇAYIR-MERA 369.610<br />
ORMAN VE FUNDALIK 174.955<br />
YERLEġĠM ALANI 959<br />
TARIM DIġI ARAZĠ(Terk ed<strong>il</strong>miĢ Arazi) 107.631<br />
TOPLAM 714.684<br />
Tablo 22. Hakkari <strong>il</strong>i arazi dağılımı<br />
Hakkari <strong>il</strong>i <strong>il</strong>çelere göre arazi dağılımı aĢağıdaki gibidir.<br />
Yüksekova<br />
%34<br />
(240.877 Ha)<br />
Merkez<br />
%30<br />
(213.019 Ha)<br />
Şemdinli<br />
%23<br />
(167.183Ha)<br />
Çukurca<br />
%13<br />
(93.605 Ha)<br />
Grafik 4. Hakkari <strong>il</strong>i <strong>il</strong>çelerine göre arazi dağılımları (Tarım Ġl Müdürlüğü)<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 42
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
E.3.1.2. Kullanım Durumu<br />
Hakkari <strong>il</strong>i arazi kullanım <strong>durum</strong>ları aĢağıdaki gibidir.<br />
KULLANMA<br />
ĠLÇELER(HA)<br />
TOPLAM<br />
ġEKLĠ<br />
Merkez Çukurca ġemdinli Yüksekova<br />
Kuru Tarım 4.869 1.477 4.870 9.054 20.270<br />
Sulu Tarım 10.512 4.523 6.205 18.256 39.496<br />
Yetersiz Sulu Tarım 155 508 588 1.251<br />
Çayır 327 5 10.743 11.075<br />
Mera 130.210 30.058 50.065 148.202 358.535<br />
Orman 0 15.128 57.537 2.659 75.324<br />
Funda 30.903 29.178 21.587 17.963 99.631<br />
Yoğun YerleĢim Alanı 171 25 31 92 319<br />
Az yoğun Yer.Alanı 178 87 133 242 640<br />
Su Yüzeyi 151 53 132 176 512<br />
Terk Ed<strong>il</strong>miĢ Arazi 35.043 11.141 26.702 34.745 107.631<br />
Toplam 213.019 93.605 167.183 240.877 714.684<br />
Tablo 23. Hakkari <strong>il</strong>i arazi kullanım <strong>durum</strong>u<br />
E.3.2. Arazi Problemleri<br />
Toprak sığlılığı; topraklarda köklerin geliĢtiği ve bitki besin maddelerinin ve<br />
suyun temin ed<strong>il</strong>diği bölgenin derinliği bitki yetiĢtirme açısından önemlidir. Bu bölge derin<br />
olursa iklime uyab<strong>il</strong>en her türlü kültür bitkisini yetiĢtirmek mümkün olur.Hakkari <strong>il</strong>i<br />
topraklarının 22049 hektarı (%2,71) 90 cm‟den fazla derinliğe sahiptir.Bunun da 18463<br />
hektarı düz ve düze yakın eğimlerde yer almaktadır.Erozyon ya hiç yok ya da hafiftir.<br />
Büyük bir kısmı I.,II.,III. Sınıf olup kuru tarım ,sulu tarım ve çayır mera olarak<br />
kullanılmaktadır.<br />
Orta derin topraklar 49165 hektarlık alanı, sığ topraklar 298531 hektar,çok sığ<br />
topraklar 442837 hektarlık alanı teĢk<strong>il</strong> etmektedirler.<br />
Sığ ve çok sığ topraklar ise 741368 hektarlık yüzölçümleri <strong>il</strong>e <strong>il</strong> genelinin %<br />
91,18‟lik bir oran oluĢturmaktadır.<br />
Drenaj; Genellikle alüvyal düzlüklerde görülen ve taban suyunun her zaman veya<br />
yılın bir bölümünde bitki geliĢimine zarar verecek kadar yüksek düzeyde bulunduğu<br />
topraklar 17303 hektarlık bir alanı kaplamaktadır.6408 hektarı yetersiz drenajlı,1170<br />
hektarı fena drenajlı,9315 hektarı hafif tuzlu fena drenajlıdır.<br />
Erozyon; Hakkari‟de en yaygın sorun su erozyonudur. Bu sorundan çok az<br />
etk<strong>il</strong>enen veya hiç etk<strong>il</strong>enmeyen alanlar genellikle alüvyal topraklardan oluĢan taban<br />
araz<strong>il</strong>er ve kolüvyal toprakların düze yakın ve hafif eğimli alanlarıdır.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 43
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
BÖLÜM KAYNAKÇASI<br />
Tarım Ġl Müdürlüğü, 2008<br />
2006 Ġl Çevre Durum Raporu<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 44
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
F . FLORA - FAUNA VE HASSAS YÖRELER<br />
F.1. Ekosistem Tipleri<br />
F.1.1. Ormanlar<br />
F.1.1.1. Ormanların Ekolojik Yapısı<br />
Hakkari Orman ĠĢletme Müdürlüğü‟nün Hakkari <strong>il</strong>ini kapsayan tüm alanı 742.705<br />
Ha. dır. Bu alanın %19,96‟sı (148.213 Ha.) orman alanıdır. Ormanların bulunduğu<br />
alanların tamamına yakın kısmı çok mey<strong>il</strong>li, engebeli ve dağlık alanlarda yayılıĢ<br />
göstermektedir. Hakkari <strong>il</strong>inin değiĢik bölgeleri arasında çok büyük yükselti ve iklim<br />
farklılıkları mevcuttur. Dağlık, sarp alanlardan oluĢmaktadır. Tarıma elveriĢli alan yok<br />
denecek kadar azdır. Tarım alanlarının genel alana oranı ancak %5 civarındadır. Tamamen<br />
verimsiz, hasılat vermeyen arazi ormanlık alanı dahi geçerek genel alana oranı %20,06<br />
(149.053 Ha.) dır. Yükseltisi 3000 m. Üzerinde çok sayıda yer bulunmaktadır.<br />
Hakkari‟nin en düĢük rakımlı yeri ġemdinli Ġlçesinde Derecik bölgesinde 600 m., Çukurca<br />
Ġlçesinde 750 m. Rakımlara kadar ineb<strong>il</strong>mektedir. En yüksek rakımlı yeri ise C<strong>il</strong>o<br />
dağlarıdır. 4500 m. Rakımın üzerindedir. YerleĢim birimleri de 600 m. Ġle 2000 m.<br />
rakımları arasında çeĢitli yükselt<strong>il</strong>erde kurulmuĢlardır.<br />
Hakkari <strong>il</strong>i yazları çok kurak ve sıcak; kıĢları soğuk ve uzun sürelidir. En fazla<br />
yağıĢlar <strong>il</strong>kbahar mevsiminde yağmur Ģeklinde, kıĢları da kar Ģeklinde görülmektedir.<br />
Yıllık ortalama yağıĢ miktarı 757 mm dir. Ġlkbahar ve sonbahar mevsimleri çok kısa<br />
sürmektedir. Ġlkbahar ve sonbahar donları sık olmaktadır. Bu nedenle ağaçlandırma<br />
çalıĢmalarını kısıtlamaktadır. Orman ağaçları türleri bakımından da çeĢitl<strong>il</strong>ik<br />
göstermemektedir.<br />
Yukarıda belirt<strong>il</strong>en ekolojik nedenlerden dolayı bölgede kazık ve derin kök yapan,<br />
kuraklığa karĢı dayanıklı türler <strong>il</strong>e donlardan fazla etk<strong>il</strong>enmeyen türler doğal olarak<br />
yetiĢeb<strong>il</strong>mektedir. Orman oluĢturan doğal türler MeĢe ve Ardıç türleridir. Bu ormanlarda<br />
çok nadiren diğer türlerde bu türlerle karıĢıma katılmaktadır.<br />
Ġlimiz ormanları genel olarak dağlık bölgelerde yoğunlaĢmıĢtır. Arazi yapısı sarp ve<br />
çok engebelidir. Ormanlık alanlarda eğim çok yüksektir. Ormanlık alanlarının yaklaĢık %<br />
75 inin arazi meyli % 50 nin üzerindedir. Bu nedenle mevcut birçok orman alanının<br />
koruma altına alınması gerekmektedir. Orman alanlarının tahribi <strong>durum</strong>unda yeniden<br />
ormanlaĢtırma olanaksızlaĢacaktır.<br />
Belli BaĢlı Dağ, Tepe ve Sırtlar<br />
En Belirginleri; Gökdağ (3604 m.), Herifte dağı (3399 m.), Kürek dağı (3328 m.),<br />
Sümbül dağı (3886 m.), Mere dağı (3421 m.), Mirhamza T. (3919 m.), Samur dağı (3254<br />
m.), M<strong>il</strong>amujuli T.(3346 m.), Mavorsis T.(3336 m.), Keç<strong>il</strong>ik dağı (3171 m.), Lat dağı<br />
(3403 m.), Arslan dağı (3743 m.), C<strong>il</strong>o dağı, Hal<strong>il</strong> Ati dağı (4572 m.), Dolampar dağı<br />
(3711 m.), Kand<strong>il</strong> dağı (3350 m.9, Mordağ (3807 m.), Peridağı (3374 m.), ġehidan dağı<br />
(3523 m.), Zamta dağı (3010 m.), Ziyaret T. (3294 m.), Varvezir T.(3099 m.), Serabiri T.<br />
(3044 m.), Tereguluk T. (3414 m.), MedliĢend (3364 m.), Siyah T. (3273 m.), KesmetaĢ T.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 45
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
(3549 m.), Dolampardağı (3794 m.), GiriptirĢi T. (3544 m.) gibi 3000 m. rakımın üzerinde<br />
çok sayıda dağ ve tepe mevcuttur. Buraya önemli bir kısmı alınmıĢtır.<br />
Bütün bölgede ormanlar 600 m. rakımdan baĢlayarak, 1700 m., bazı yerlerde 2000<br />
m. rakıma kadar yayılıĢ göstermektedir. Bu nedenledir ki; dağların büyük bölümü orman<br />
örtüsünden yoksun olup, sadece otsu ve dikenli çalımsı türler bulunmaktadır. Çoğunlukla<br />
çıplak ve sert kayalardan oluĢmaktadır.<br />
F.1.1.2. Ġlin Orman Envanteri<br />
Hakkari Orman ĠĢletme Müdürlüğünün Hakkari Ġlini kapsayan Merkez ve ġemdinli<br />
Orman ĠĢletme ġefliklerinin genel alanı; 742.705 ha. olup, bu alanın 148.213 ha. alanı<br />
orman alanıdır. Bu <strong>durum</strong>a göre alanın % 19.96 „ sı orman alanıdır. Mevcut ormanlık<br />
alanın 118.034 ha. baltalık orman, 30.179 ha. koru orman alanıdır. Bu alanlarında % 23.7‟<br />
si verimli orman, % 76.3 „ ü bozuk orman alanıdır.<br />
Orman Genel Müdürlüğü tarafından iĢlet<strong>il</strong>mekte olan devlet ormanlarından üret<strong>il</strong>ip<br />
kullanıma sunulan <strong>il</strong>imizdeki en önemli ürün yakacak odunudur. Bazı yıllarda orman tali<br />
ürünü olan meĢe mazısı üretimi de yapılmıĢtır. Ancak bu üretimde sürekl<strong>il</strong>ik<br />
sağlanamamıĢtır.<br />
Yakacak Odun Üretiminin yıllara göre dağılımı:<br />
35.000<br />
Üretim <strong>durum</strong>u (hektar)<br />
30.000<br />
28.589<br />
25.000<br />
20.000<br />
15.000<br />
10.000<br />
5.000<br />
9.395<br />
4.908<br />
5.977<br />
7.546<br />
-<br />
Yıllar<br />
2003 2004 2005 2006 <strong>2007</strong><br />
Grafik 5. Yakacak odun üretiminin yıllara göre dağılımı<br />
Hakkari <strong>il</strong>imizde <strong>il</strong>k orman envanteri 1972 yılında halen Orman ĠĢletme<br />
Müdürlüğümüzce kullanılan Orman Amenajman Planlarıdır. Bu planların dıĢında günün<br />
koĢullarına cevap veren sağlıklı bir envanter çalıĢması yapılamamıĢtır. Mevcut amenajman<br />
planları 1972-1992 yıllarını kapsamaktadır. Planların süreleri 1992 de bitmesine rağmen<br />
plan yen<strong>il</strong>emeleri yapılamamıĢtır. 2011 yılında amenajman planlarının yen<strong>il</strong>enmesi, günün<br />
koĢullarına ve ormancılık anlayıĢına uyan envanter çalıĢmalarının yapılması planlanmıĢtır.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 46
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
AĢağıda ver<strong>il</strong>en envanter b<strong>il</strong>g<strong>il</strong>eri 1972 tarihli amenajman plan ver<strong>il</strong>erine göre<br />
düzenlenmiĢtir.<br />
MERKEZ ÇUKURCA ġEMDĠNLĠ YÜKSEKOVA TOPLAM<br />
Seri Adedi 4 3 7 2 16<br />
Ormanlık Sahalar 26.629 34.231 78.657 8.696 148.213<br />
Bozuk Baltalık Orman Sahası 16.260 12.708 47.764 6.123 82.855<br />
Verimli Baltalık Orman Sahası 2.224 12.040 19.294 1.622 35.179<br />
Baltalık Orman Sahası 18.484 24.748 67.057 7.745 118.034<br />
Bozuk Koru Orman Sahası 8.145 9.483 11.600 951 30.179<br />
Verimli Koru Orman Sahası - - - - -<br />
Koru orman Sahası 8.145 9.483 11.600 951 30.179<br />
Verimli Orman Sahası 2.224 12.040 19.294 1.622 35.179<br />
Bozuk Orman Sahası 24.405 22.191 59.364 7.074 113.034<br />
Ormansız Sahalar 202.029 59.020 102.140 231.303 594.492<br />
Ağaçlanması Mümkün Orm.İçi<br />
- 26 - - 26<br />
Açıklık "AOT"<br />
Ağaçlanması Müm.Olmayan<br />
1.361 2.177 4.567 28 8.133<br />
Açıklık "OT"<br />
Yanık Saha "Y" - - - - -<br />
Fidanlık "F" - -<br />
- -<br />
-<br />
Hasılat vermeyen Arazi "T" 30.079 30.168 43.858 44.949 149.053<br />
Gol,Bent,Baraj "SU" 241 88 146 3.368 3.843<br />
Otlak,Yayla,Çayır,Mera "Me" 169.000 23.382 46.793 157.627 396.802<br />
İskan Sahası "İs" 11 326 352 60 749<br />
Tarım Arazisi "Z" 1.337 2.853 6.426 25.271 35.887<br />
Genel Saha 228.657 93.252 180.797 239.999 742.705<br />
Ağaç Türlerinin Kapladığı Saha 26.629 34.231 78.657 8.696 148.213<br />
Meşe "M" 22.854 34.231 78.657 8.066 143.808<br />
Ardıç "A" 1.821 - - - 1.821<br />
Diğer 1.954 - - 630 2.584<br />
Blt.Ormanları Hac.Durumu<br />
393.365,1 909.213,5 3.199.328,1 194.618,0 4.696.524,7<br />
Top.(Ster)<br />
Blt.Ormanları Art.Durumu<br />
15.611,6 30.152,2 84.676,4 8.599,0 139.039,2<br />
Top.(Ster)<br />
Koru Ormanları Hacim Durumu<br />
92.770,0 99.718,0 130.971,0 8.696,0 332.155,0<br />
M3<br />
Koru Ormanları Artım Durumu<br />
2.419,0 1.996,6 3.445,0 196,0 8.056,6<br />
M3<br />
Ağaçlanması Lüzumlu Saha 2.857,0 850,3 11.489,0 1.021,0 16.217,25<br />
Yıllık Eta Ster 14.854,6 46.928,1 169.568,0 7.192,0 238.542,7<br />
Periyodik Eta 297.084,5 1.045.225,7 3.391.340,0 143.836,0 4.877.486,2<br />
Tablo 24. Hakkari <strong>il</strong>i orman <strong>durum</strong>u<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 47
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
F.1.1.3. Orman Varlığının Yararları<br />
Ġlimiz topografyası çok engebeli ve sarp olduğundan; Ģiddetli erozyona maruz<br />
kalmaktadır. Bu nedenle özellikle havzalar boyunca mevcut ormanların özellikle erozyonu<br />
önleme, toprak veriml<strong>il</strong>iğinin korunması, peyzaj değeri ve yaban hayatının korunması<br />
açısından muhafaza ormanı olarak ayrılması yönünde çalıĢmaların yapılması<br />
gerekmektedir.<br />
Rekreasyon amaçlı olarak; Hakkari Ġli Merkez Ġlçesi yakın <strong>çevre</strong>sinde peyzaj değeri<br />
yüksek iki bölgede; Bay kalesi ve <strong>çevre</strong>sinde 75.Yıl Ormanı, Hakkari <strong>il</strong> merkezi giriĢinde<br />
Val<strong>il</strong>ik Ormanı adı altında toplam 60 ha. lık alanda ağaçlandırma çalıĢmaları Hakkari<br />
Orman ĠĢletme Müdürlüğü ve Hakkari Val<strong>il</strong>iği iĢbirliği <strong>il</strong>e gerçekleĢtir<strong>il</strong>miĢtir. Gelecekte<br />
rekreasyon amaçlı kullanılab<strong>il</strong>ecek Ģek<strong>il</strong>de düzenlenmiĢtir. Her iki alanda da yöreye uygun<br />
20.000 adetten fazla yapraklı ve ibreli fidan dikimi ve 8 tona yakın yapraklı ağaç tohumu<br />
ekimi gerçekleĢtir<strong>il</strong>miĢtir. Sahalarda baĢarı oranı % 90 nın üzerindedir. Her iki sahanın da<br />
tamamının <strong>çevre</strong> ihatası yapılmıĢ ve koruma altına alınmıĢtır.<br />
Ağaçlandırılan bu sahaların yıllık bakımları Hakkari Orman ĠĢletme<br />
Müdürlüğümüzce düzenli olarak yapılmaktadır.<br />
Üzümcü köyünde Hakkari Orman ĠĢletme Müdürlüğü ve Tema Vakfı ĠĢbirliği <strong>il</strong>e<br />
20 Ha.lık alanda enerji ormanı tesisi gerçekleĢtir<strong>il</strong>miĢtir.<br />
Enerji ormanı yen<strong>il</strong>eme çalıĢmaları her yıl düzenli olarak yapılmaktadır. 2005<br />
yılında 196 Ha. alanda enerji orman yen<strong>il</strong>eme çalıĢması yapılmıĢtır. Son 10 yılda yapılan<br />
enerji ormanı yen<strong>il</strong>eme çalıĢması 4.560 Ha.dır.<br />
F.1.1.4. Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları<br />
Ġlimizde bu güne kadar orman kadastro çalıĢmaları yapılamamıĢtır. Mülkiyet<br />
konularında halen sorunlar yaĢanmaktadır. <strong>2007</strong> yılında Hakkari Merkez ve Yüksekova<br />
<strong>il</strong>çelerinde bir kısım orman köylerinde arazi kadastrosu ve 3402 S.K. na göre orman<br />
sınırlandırma çalıĢmalarına baĢlandı, bir kısmı bitirme aĢamasına geldi. <strong>2007</strong> yılında<br />
orman sınırlaması çalıĢmasına baĢlanan köyler, 2008 yılında askıya çıkacaktır. Kalan<br />
orman köylerinde de; 2008 yılında çalıĢmalar hızla devam edecektir.<br />
Hakkari <strong>il</strong>i sınırları dah<strong>il</strong>inde orman sınırlandırma çalıĢmaları henüz hiçbir yerde<br />
tamamlanmadığından;<br />
Orman olarak muhafazasında b<strong>il</strong>im ve fen bakımından hiçbir yarar görülmeyen<br />
ve tarım alanlarına dönüĢtürülen alan da bulunmamaktadır.<br />
Bölgede orman niteliğini tam olarak kaybetmiĢ olan tarla, bağ, meyvelik,<br />
zeytinlik gibi çeĢitli tarım alanlarında veya hayvancılıkta kullanılması yararlı<br />
araz<strong>il</strong>er de ancak kadastro çalıĢmalarının tamamlanması sonucu tespitler<br />
yapılab<strong>il</strong>ecektir. Bölgede halen bu Ģek<strong>il</strong>de tespiti yapılan bir alan<br />
bulunmamaktadır.<br />
Bölgede yapılan planlama 1972 yılında gerçekleĢtir<strong>il</strong>miĢ, yapılan 16<br />
amenajman planından 15 adedinin süresi 1992 yılında, 1 adedinin de süresi<br />
2002 yılında bitmiĢ, bu planların hiç biri henüz yen<strong>il</strong>enmemiĢ, 2011 yılında<br />
yen<strong>il</strong>enmesi düĢünülmüĢtür.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 48
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
<br />
Orman alanlarının orman dıĢı kullanım amaçları <strong>il</strong>e yasal dayanaklar<br />
doğrultusunda daraltılması çalıĢmaları yapılmamıĢtır.<br />
Bu güne kadar 2/B <strong>il</strong>e orman sınırı dıĢına çıkarılan alan bulunmamaktadır.<br />
<strong>2007</strong> yılı içerisinde meĢe tapulu kesimi yapılmamıĢtır.<br />
6831 sayılı Orman Kanunu‟nun 16., 17. ve 18. maddelerine göre ormanlık<br />
sahalardan özellikle madenc<strong>il</strong>ik faaliyetleri için baĢvurular artmıĢ; daha önce izin<br />
ver<strong>il</strong>enlerle beraber ver<strong>il</strong>en izin sayısı 15‟e çıkmıĢtır. Ver<strong>il</strong>en izin alanı 30 hektara<br />
yakındır.<br />
Hakkari <strong>il</strong>i sınırları dah<strong>il</strong>inde <strong>2007</strong> yılında 10 adet orman yangını çıkmıĢ. Bu<br />
yangınlardan 5 adeti Çukurca <strong>il</strong>çesi, 5 adedi de ġemdinli <strong>il</strong>çesinde meydana gelmiĢtir.<br />
Toplam yanan alan 407 hektardır. Yanan ağaç türü MeĢedir. Bu yangınlarda toplam 10.210<br />
ster meĢe odunu tamamen yanmıĢtır. Yangınlardan dolayı toplam zarar miktarının parasal<br />
değeri 588.591 YTL dir.<br />
Orman yangınları için; iĢletme müdürlüğümüz ve askeri birliklerle yangınla<br />
mücadele protokolü, <strong>il</strong>imizde bulunan diğer kamu kurum ve kuruluĢlarıyla iĢbirliği<br />
yapılarak daha <strong>etki</strong>n mücadele yapılab<strong>il</strong>mesi sağlanmıĢtır. Yangın sezonu döneminde<br />
Orman ĠĢletme Müdürlüğümüz tüm personeli <strong>il</strong>e orman yangınlarına en kısa ve en <strong>etki</strong>n<br />
biçimde yangına müdahale edeb<strong>il</strong>mesi için; düzenli olarak orman muhafaza memurları<br />
kontrollere gönder<strong>il</strong>mekte; yangın söndürme malzemeleri ĠĢletme Müdürlüğümüzde hazır<br />
bulundurulmaktadır.<br />
F.1.2. Çayır ve Meralar<br />
Ġlimiz sınırları dah<strong>il</strong>inde çayır ve mera alanı olarak envanter tablosunda da<br />
görüleceği üzere; Hakkari Merkezde 169.000 ha., Çukurca <strong>il</strong>çesinde 23.382 ha., ġemdinli<br />
Ġlçesinde 46.793 ha., Yüksekova Ġlçesinde 157.627 ha. Alan olmak üzere toplam 396.802<br />
ha. Çayır ve mera alanı bulunmaktadır. Mevcut ver<strong>il</strong>er 1972 Amenajman planı ver<strong>il</strong>erine<br />
dayanmaktadır. 1972 yılından bu yana herhangi bir envanter çalıĢması yapılmamıĢtır.<br />
Çayır ve mera alanında planlama ve ıslahı gibi hiçbir çalıĢma yapılmamıĢtır.<br />
Ġlimizdeki tüm orman varlığı hakkında detaylı envanter ve fonksiyonel planlama<br />
çalıĢmaları 2011 yılında yapılması öngörülmüĢtür.<br />
F.1.3. Sulak Alanlar<br />
Bu baĢlıkla <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i ayrıntılı b<strong>il</strong>g<strong>il</strong>er F.4. bölümünde ver<strong>il</strong>mektedir.<br />
F.2. Flora<br />
F.2.1. Habitat ve Toplulukları<br />
Aquatik yaĢam ortamları olarak yukarıda sözü ed<strong>il</strong>en belli baĢlı derelerimizdir.<br />
Ancak bu derelerde de herhangi bir envanter çalıĢması yapılmamıĢtır.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 49
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Karasal yaĢam ortamları ve mevcut fauna hakkında da sağlıklı bir b<strong>il</strong>gi ve envanter<br />
bulunmamaktadır.<br />
Fauna varlığı ve endemik hayvanlar (karasal ve aquatik türler, popülasyonlar,<br />
habitat ve toplulukları) hakkında herhangi bir envanter çalıĢması yapılmamıĢtır. Bu<br />
nedenle konu <strong>il</strong>e <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i olarak amenajman planlarımızda veri bulunmamaktadır.<br />
F.2.2. Türler ve Popülasyonları<br />
Bitki florası ve biyolojik çeĢitl<strong>il</strong>ik bakımından <strong>il</strong>imiz zengin olmakla birlikte,<br />
konuyla <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i yeterli araĢtırma yapılmamıĢtır. Ġlimizde genel olarak b<strong>il</strong>inen bitki listesi<br />
aĢağıda ver<strong>il</strong>miĢtir. Bu listenin dıĢında çok sayıda bitki türü mevcuttur. Ancak bu konuda<br />
yapılacak bir araĢtırma <strong>il</strong>e tür mevcudu ve çeĢidi hakkında b<strong>il</strong>gi edin<strong>il</strong>eb<strong>il</strong>ir.<br />
Quercus aeg<strong>il</strong>ops<br />
Salix viminalis<br />
Quercus libani<br />
Quercus infectoria<br />
Juniperus sabina<br />
Juniperus Excelsa<br />
Pyrus eleagnifulia Pall.<br />
Morus alba<br />
Crataegus monogyna Pistacia vera L.<br />
Vaccinium myrt<strong>il</strong>lus<br />
Prunus amygdalus<br />
Tamarix<br />
Rosa gallica<br />
Crataegus orientalis<br />
Cercis s<strong>il</strong>iquastrum<br />
Rhus corioria<br />
Polirus<br />
Cornus mos<br />
Cistus<br />
Vitis<br />
Fragaria vesca<br />
Cotinus sp.<br />
Rubus sp.<br />
Malus sp.<br />
Morus nigra<br />
Astralagus microcephalus W<strong>il</strong>d. Eleagnus angustifolia L.<br />
Ficus sp.<br />
Rosa canina<br />
Pictacia terebinthus<br />
Pictacia lentiscus<br />
Calluna vulgaris<br />
Malus sylvestris<br />
Betula verrucusa<br />
Fraxinus excelsior<br />
Fraxcinus oxicarpa<br />
Juglans regia<br />
Platanus orientalis<br />
Populus alba<br />
Populus tremula<br />
Populus nigra<br />
Salix alba<br />
Salix caprea<br />
Quercus brantii<br />
Tablo 25. Hakkari <strong>il</strong>indeki bitki florası (Orman ĠĢletme Müdürlüğü)<br />
Bunların dıĢında daha birçok ağaç ve ağaçcık <strong>il</strong>e çalımsı türden bitki türleri mevcut<br />
olup, burada yalnızca b<strong>il</strong>diklerimi ve öneml<strong>il</strong>erini listeledim. Ayrıca otsu bitk<strong>il</strong>ere hiç<br />
değin<strong>il</strong>memiĢtir. Otsu bitk<strong>il</strong>er bakımından oldukça zengin olmasına karĢın, bu konuda<br />
herhangi bir araĢtırma yapılamamıĢtır.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 50
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
F. 3. Fauna<br />
F.3.1. Türler ve Populasyonları<br />
Hakkari <strong>il</strong>inde bulunan fauna türleri aĢağıdaki gibidir.<br />
Ġl Genelinde B<strong>il</strong>inen Mevcut KuĢ Türleri<br />
Ciconia ciconia (Leylek)<br />
Tadurna tadurna (Suna)<br />
Melanitta nigra (Kara Ördek)<br />
Coturnix coturnix (Bıldırcın)<br />
Alectoris chukar (Kınalı Keklik)<br />
Rallidae (Sutavuğug<strong>il</strong>ler)<br />
Columba livia (Kaya güvercini)<br />
Karatavuk (Turtus merula)<br />
Accipiter nisus (Küçük Atmaca)<br />
Buteo buteo (ġahin)<br />
Aqu<strong>il</strong>a chrysaetos (Kaya Kartalı)<br />
Neophron percnopterus (Küçük akbaba)<br />
Falconidae (Doğang<strong>il</strong>ler)<br />
Falco tinnunculus (Kerkenez)<br />
Perdix perdix (Ç<strong>il</strong> Keklik)<br />
Glareolidae (Kırlangıçg<strong>il</strong>ler)<br />
Larus armenicus (Doğu Martısı)<br />
Steptopelia orientalis (Doğu üveyiği)<br />
Aegolius funereus (Paçalı BaykuĢ)<br />
Apus apus (Ebab<strong>il</strong>)<br />
Merops apiaster (Arı kuĢu)<br />
Merops superc<strong>il</strong>liosus (YeĢ<strong>il</strong> Arı KuĢu)<br />
Upupa epops (Ġbibik)<br />
Dryocopus martius (Kara Ağaçkakan)<br />
Picus canus ( Küçük YeĢ<strong>il</strong> Ağaçkakan)<br />
Picus viridis (YeĢ<strong>il</strong> Ağaçkakan)<br />
Dendrocopus minor (Küçük Ağaçkakan)<br />
Pytonoprogne rupestris (Kaya Kırlangıcı)<br />
Anthus trivialis (Ağaç incirkuĢu)<br />
Motac<strong>il</strong>la alba (Ak Kuyruksallayan)<br />
Hypuculius ampelinus (Tırtılyiyen)<br />
Lanius collurio (çekirge KuĢu)<br />
Prunella modularis (dağ Bülbülü)<br />
Alauda arvensis (Tarla KuĢu)<br />
Regulus regulus (ÇalıkuĢu)<br />
Sylviaconspic<strong>il</strong>lata (Bozkır Ötleğeni)<br />
Oenante picata (Doğu Kuyrukkakanı)<br />
Luscinia megarhynchus (Bülbül)<br />
Cinclus cinclus (Dere KuĢu)<br />
Passer domesticus (Serçe)<br />
Stumus vulgaris (Sığırcık)<br />
Ablepharus kitaibeli (Ġnce Kertenkele)<br />
Genel Olarak Fauna Türleri<br />
Spermoph<strong>il</strong>is citellus (Sincap)<br />
Testudo graeca (Adi Kaplumbağa)<br />
Acanthodactylus vulgaris (Kertenkele)<br />
Passer domestricus (Serçe)<br />
Corvus comix (leĢ Kargası)<br />
Erinaceus concolor (Kirpi)<br />
Alauda arvensis (Tarla KuĢu)<br />
Sus scrofa scrofa (Yaban Domuzu)<br />
Canis lupus (Kurt)<br />
Capra aegagrus (Dağ Keçisi)<br />
Hystrix cristata (Oklu Kirpi)<br />
Tablo 26. Hakkari <strong>il</strong>inde bulunan fauna türleri (Orman ĠĢletme Müdürlüğü)<br />
Listelenen bu türler dıĢında yine çok sayıda fauna türü mevcut olup, konu <strong>il</strong>e <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i<br />
yeterli bir araĢtırma yapılmadığından ancak b<strong>il</strong>inenler listelenmiĢtir.<br />
BÖLÜM KAYNAKÇASI<br />
Orman ĠĢletme Müdürlüğü, 2008<br />
2006 Ġl Çevre Durum Raporu<br />
Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 51
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
G. TURĠZM<br />
G.1. Yörenin Turistik Değerleri<br />
G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri<br />
Ġlimiz Gökyüzünü uzanan yüksek ve haĢmetli dağları, derin vad<strong>il</strong>eri, buzullu göl ve<br />
durukları, yüksek Ģelaleri, rengarenk ot ve çiçeklerle bezenmiĢ alpin çayırları, devamlı<br />
karlarla kaplı yüksek zirveleri, yazın koyun ve kuzu sürülerinin meleĢtiği soğuk sulu serin<br />
yaylaları <strong>il</strong>e dağcılık , su ve kara avcılığı, kıĢ sporları, doğa yürüyüĢü ve raftingin rahatlıkla<br />
yapılab<strong>il</strong>eceği turizm açısından zengin doğal kaynaklara sahiptir.<br />
Ġnsanoğluna adeta meydan okuyan bütün bu manzaraya baĢka yerlerde rastlamak<br />
mümkün değ<strong>il</strong>dir. Bunun yanında M.Ö. 7000‟li yıllara kadar uzanan tarihi geçmiĢe sahip<br />
çeĢitli kültür ve medeniyet izlerini taĢıyan tarihi eserlerin varlığı turizm açısından ayrı bir<br />
potansiyel oluĢturmaktadır.<br />
Bugüne kadar ulaĢım, tesis, alt yapı ve tanıtım yetersizliği gibi nedenlerle yeterince değerlendir<strong>il</strong>emeyen bu<br />
bakir kaynaklar rasyonel bir Ģek<strong>il</strong>de ele alınıp turizme kazandırıldığı takdirde bölgenin sosyal ve ekonomik<br />
yönden kalkınmasına önemli katkı sağlayacaktır.<br />
Hakkari taĢıdığı doğal değerler açısından ülke genelinde özel bir konuma sahiptir.<br />
Bu nedenle Hakkari‟de ağırlıklı olarak doğaya yönelik turizm türleri önemli<br />
kazanmaktadır.<br />
Günümüzde büyük Ģehirlerde yaĢayan insanların Ģehrin gürültüsü ve kirl<strong>il</strong>iğinden<br />
kaçıp doğal güzelliklere sahip sessiz alanları tercih etmelerinin doğal bir sonucu olarak,<br />
özellikle deniz sah<strong>il</strong>lerinde ki tat<strong>il</strong> beldelerinin sıcak ve nemli havasına karĢılık yaylaların<br />
çok çeĢitli bitki örtüsü soğuk suları, krater gölleri, dereleri, tarihi kültürel ve arkeolojik<br />
değerleri, dağ ve doğa yürüyüĢleri rafting, kıĢ sporları, avcılık, el sanatları, yayla Ģenlikleri<br />
gibi değerleri taĢıması nedeniyle turizm çekim merkezleri olmalarına imkan sağlamaktadır.<br />
Bu açıdan bakıldığında Hakkari‟nin meĢhur Berçelan Yaylası, Golan yayları, C<strong>il</strong>o-<br />
Sat dağları üzerindeki yaylalar birer turizm cazibe merkezleri <strong>durum</strong>undadır.<br />
G.1.2. Kültürel Değerler<br />
G.1.2.1. Zeynel Bey Medresesi<br />
Medrese, Hakkari‟nin GülereĢ Baba Mahallesi‟nde bahçeler arasında ve dere<br />
kenarında yer almaktadır.<br />
Bugün büyük ölçüde yıkılmıĢ Medrese Hakkari Beyleri‟nden aynı zamanda Kanuni<br />
Sultan Süleyman ve II. Selim‟in mazhariyetine na<strong>il</strong> olmuĢ, Zeynel Bey tarafında<br />
yapılmıĢtır. Zeynel Bey 1560-1578 tarihleri arasında Hakkari Beyliği‟nde kalmıĢtır.<br />
Muhtemelen medreseyi bu tarihler arasında yapmıĢ olmalıdır. Ġranlılarla yapılan bir savaĢ<br />
sırasında 1585 tarihinde Marend‟de Ģehit düĢen Zeynel Bey‟in naaĢı 1587 de Çölemerik‟e<br />
nakled<strong>il</strong>erek kendi yaptırdığı medresenin avlusuna gömülmüĢtür.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 52
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
G.1.2.2. Meydan Medresesi<br />
Hakkari merkez Biçer Mahallesinde bulunmaktadır. Medrese 1701 tarihinde<br />
Hakkari beylerinden Ġzzettin oğlu Ġbrahim Bey tarafında yaptırılmıĢtır. Meyden Medresesi,<br />
anıtsal yapısı, düzgün kesme taĢ iĢç<strong>il</strong>iği içteki revaklı avlusu, kapısındaki süslemeleri ve iki<br />
katlı planıyla Hakkari‟nin günümüze kadar sağlam olarak gelmiĢ en önemli anıtsal<br />
yapısıdır.<br />
Resim 1. Tarihi Meydan Medresesi<br />
Ayrıca Van Yüzüncü Yıl Rektörlüğü tarafından müze haline getir<strong>il</strong>ecek olan<br />
Meydan Medresesine, geçmiĢten bugüne kadar Hakkari ve <strong>çevre</strong>sinde çıkan tarihi eserler<br />
bu müzede serg<strong>il</strong>enecektir.<br />
Hakkari‟nin Osmanlı idaresine girmesiyle birlikte, yerel Hakkari Beyleri tarafından<br />
yönet<strong>il</strong>meye devam etmiĢtir. Bu dönemde yapılmıĢ olan medreseler, Hakkari‟deki en<br />
önemli mimari yapıları teĢk<strong>il</strong> etmektedir. Bunlardan birisini 16. yüzyılın ikinci yarısında<br />
Zeynel Bey tarafından yaptırılmıĢ “Zeynel Bey Medresesi” değerini ise, 18. yüzyılın<br />
baĢında yani 1700 yılında inĢa ed<strong>il</strong>miĢ “Meydan Medresesi” oluĢturmaktadır. Zeynel Bey<br />
medresesinin büyük ölçüde yıkılmıĢ olmasına karĢın, Meydan medresesinin sağlam ve<br />
anıtsal yapısı, haklı olarak kendini Hakkari‟nin sembolü <strong>durum</strong>una getirmektedir. Bu<br />
yazımız çerçevesinde bu önemli yapıyı plan, mimari ve süsleme özellikleriyle tanıtmaya<br />
çalıĢacağız.<br />
Meydan Medresesi, Hakkari merkezinde Biçer Mahallesi‟nde bulunmaktadır.<br />
GiriĢ kapısı üzerindeki kitabesine göre medrese, H.1112 M.1700-1701 tarihinde<br />
yaptırılmıĢtır. Kapı üzerindeki iki satır halinde dört bölümden oluĢan kitabenin büyük bir<br />
bölümünü Kur‟an-ı Kerim‟den ayetler oluĢturmaktadır. Bu nedenle kitabeden medreseyi<br />
kimin yaptırdığı anlaĢılamamıĢtır. Ancak o yıllarda Hakkari Hükümeti‟nin mutasarrıfı olan<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 53
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Ġzzeddin oğlu Ġbrahim Bey tarafından yaptırılmıĢ olab<strong>il</strong>ir. Ayrıca medresenin 1472 tarihli<br />
bir Akkoyunlu eseri olduğuna dair görüĢler mevcuttur. Yapım tarihi üzerindeki kitabeyle<br />
kesin olarak belirlenen medresenin bu tarihte yapılmıĢ olması mümkün görülmemektedir.<br />
Kitabe, iki parçadan oluĢan mermer üzerine nesih bir hatla iki satır halinde yazılmıĢtır.<br />
0.30 x 0.90 m ölçülerindeki kitabelerin metni Ģöyledir:<br />
Ve iz bevve‟na li-Ġbrahime mekane‟l-beyti en la tuĢrik bî Ģey‟en. (el-Hac-26).<br />
Fetevekkel alallah kâle Ġbrahimu veccehtu vechiye l<strong>il</strong>lezi feterassemavati ve‟l-ardı (el-<br />
En‟am - 79). Zakiren bi-tarihihi fetevekkel alallah sene - 1112.<br />
Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından 1984 yılında onarımı gerçekleĢtir<strong>il</strong>miĢtir.<br />
1959‟da yapıdan bahseden O. Aslanapa, iki katlı yapının revaklı avlusunun yıkık olduğunu<br />
b<strong>il</strong>dirmektedir. Bu da medresenin önceleri büyük ölçüde yıkılmıĢ olduğunu ortaya<br />
koymaktadır.<br />
Medrese, 18.25 x 23.40 m ebadında dıĢ ölçülere sahip, enine dikdörtgen bir alana<br />
oturmaktadır. Avlulu, iki katlı ve iki kanatlı medreseler grubuna girmektedir. Yapıya<br />
güney cephenin ortasındaki bir kapı vasıtasıyla gir<strong>il</strong>mektedir.<br />
6.10 x 10.20 m ölçülerindeki boylamasına dikdörtgen avluyu dört yandan, iki kat<br />
halinde revaklar <strong>çevre</strong>lemektedir. Alt kat revakları değiĢik Ģek<strong>il</strong>lerde baĢlık ve kaideleri<br />
olan s<strong>il</strong>indirik gövdeli sütunlara, ikinci kat ise payelere oturmaktadır. Kuzey ve güneyde<br />
üçer, yanlarda dörder revak gözü yer almaktadır. Bunlar basık ve sivri kemerli Ģek<strong>il</strong>lerde<br />
olup, her bir bölümün üzeri basık beĢik tonozlarla örtülmüĢtür. Yapının içerisine<br />
gir<strong>il</strong>diğinde, <strong>il</strong>k dikkati çeken hususun alt kat revaklarındaki sütun baĢlık ve altlıklarının<br />
olduğu görülmektedir. Her birisi değiĢik Ģek<strong>il</strong>lerde düzenlenmiĢ baĢlıklar, mukarnaslı ve<br />
b<strong>il</strong>ezikli olarak karĢımıza çıkmaktadır.<br />
Doğu kanatta ise, altta üç, üstte iki oda yer almaktadır. Her iki katın kuzey<br />
tarafında daha büyük tutulmuĢ iki oda mescid ve dershane olarak düzenlenmiĢtir. Üst<br />
kattaki 3.50 x 9.50 m ölçüsünde dikdörtgen planlı ve üzeri beĢik tonoz örtülüdür.<br />
Kuzeybatı köĢeden bir kapıyla gir<strong>il</strong>mektedir Doğu duvarında iki, batı ve kuzey duvarında<br />
birer pencereyle aydınlatılmaktadır. Güney duvarı ortasındaki mihrap, üstten üç d<strong>il</strong>imli<br />
kemerle taçlandırılmıĢ yarım daire planlıdır. Bunun güney tarafındaki diğer oda, 3.50 x<br />
5.50 m ölçüsünde beĢik tonoz örtülü olup, güney duvarında bir mazgal pencere, diğer<br />
duvarlarında ocak ve dolap niĢleri yer almaktadır.<br />
Düzgün kesme taĢlarla gerçekleĢtir<strong>il</strong>miĢ yapının güney cephesi taç kapıyla<br />
hareketlendir<strong>il</strong>miĢtir. Diğer cephelerde dikdörtgen açıklık Ģeklindeki pencereler dıĢında,<br />
herhangi bir hareketlendirici unsur göze çarpmamaktadır.<br />
Medrese, düzgün kesme taĢ iĢç<strong>il</strong>iği gösteren anıtsal yapısı, düzgün planı, iki katlı<br />
revaklı avlusu, mescit ve odaları <strong>il</strong>e kapısındaki süslemeler ve içerisindeki sütun baĢlıkları<br />
<strong>il</strong>e dikkat çekmektedir. Ayrıca günümüze sağlam olarak ve büyük ölçüde orijinal yapısını<br />
muhafaza ederek gelmiĢ, Hakkari‟nin, tek anıt yapısıdır. Bunun aslına uygun restorasyonu<br />
gerçekleĢtirecek, müze olarak kullanıma ve ziyaretç<strong>il</strong>ere açılması, Hakkari‟ye büyük bir<br />
kültürel katkı sağlayacaktır.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 54
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
G.1.2.3. Hakkari Stelleri<br />
1998 yılında Hakkari Kalesi‟nin kuzey eteğinde yapılan bir kazı sonucu ortaya<br />
çıkarılan steller arkeoloji <strong>çevre</strong>lerinde derin yankılar uyandırdı. Uzmanların tespitlerine<br />
göre bu steller, tüm Anadolu ve hatta yakın doğu sanatı için eĢsiz bir görünüm<br />
serg<strong>il</strong>emektedirler. Bu güne kadar gerek st<strong>il</strong> ve gerekse konu açısından benzerlerin hiç<br />
rastlanmayan bu taĢtan kabartmalı stellerin yerli sanatçılarca üret<strong>il</strong>dikleri anlaĢılmıĢtır.<br />
Hakkari Stelleri üzerinde betimlenen beylerin tarihte yukarı zap Nehrinin yukarı çığırı<br />
üzerinde küçük bir bağımsız devlet olarak yaĢayan HubuĢkia devletine ait olması kuvvetle<br />
muhtemeldir. Steller Hakkari Meydan Medresesin‟de koruma altına alınmıĢtır.<br />
G.1.2.4. TaĢ Köprü<br />
Osmanlı döneminde ġemdinli deresi üzerinde kurulan TaĢ Köprü Seyyid Mehmet<br />
Sıddık tarafından yaptırılmıĢtır. Yüksek dağların arasındaki derin vadide yer alan köprü<br />
kuzey-güney istikametinde tek açıklık halinde her iki ayağı kayalıklara oturmaktadır.<br />
Köprü yüksekliği 10,80 m. uzunluğu 21.10 m. GeniĢliği 2.90 m. Ölçülerine ihtiva<br />
etmektedir.<br />
Mimari yapısı ve estetik görünüĢüyle tarihi “MOSTAR KÖPRÜSÜ”‟nü<br />
anımsatmaktadır.<br />
G.1.2.5. Kelat Sarayı<br />
ġemdinli‟ye 17 km uzaklıktaki eski <strong>il</strong>çe merkezi Nehri‟nin güney batısında dere<br />
kenarında kurulmuĢtur. Saray (Konak) büyük ölçüde yıkılmıĢ olup, halen ayakta kalan iki<br />
kemer ve bir duvar bulunmaktadır. Üç katlı muntazam bir yapı olduğu, güney duvar<br />
kısmen ayakta kalmıĢ diğer kısımları tamamen yıkılmıĢtır. Sarayın günümüze kadar ayakta<br />
kalan güney duvarındaki kalıntılarından cephenin ortada kapı <strong>il</strong>e bulunan yanındaki<br />
pencerelerle hareketlendirdiği görülmektedir. Cephenin ortasındaki kapı, anıtsal bir<br />
portakal Ģeklinde düzenlenmiĢtir. Yapının kesin tarihini veren kitabe ve herhangi bir yazılı<br />
belge mevcut değ<strong>il</strong>dir. Ancak mahalli kaynaklara göre Seyyit Ahmet Sıddık tarafından<br />
yaptırıldığı b<strong>il</strong>inmektedir. Seyyit Taha-i Hakkari‟nin torunlarından olan Seyyit M.Sıddık<br />
Seyyit Übeydullah‟ın oğlu olup, 1878-1903 yılları arasında yönetimde etk<strong>il</strong>i olmuĢtur.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 55
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
G.1.2.6. Kayme Sarayı<br />
Resim 2. Kelat Sarayından bir görünüm<br />
Saray Nehri‟deki eski yerleĢimlerin kuzey tarafında bugünkü köy evlerin batısında<br />
yer almaktadır. Ġki katlı olarak yapılmıĢ olan saray, 18.80-24.50 m. Ölçülerinde kuzey<br />
güney doğrultusunda dikdörtgen bir alana oturmaktadır. Günümüzde sarayın duvarları<br />
ekseriyetle doğu ve güney duvarları kısmen ayakta kalab<strong>il</strong>miĢ örtüsü tamamen yıkılmıĢtır.<br />
Bakanlara hicri “ 1330 tarihinin (l909 müjdele” ibresi yazılıdır. Yapının kuzey cephesinde<br />
giriĢ kapısı sağ ve sol köĢelerine birer tane kitabe yerleĢtir<strong>il</strong>miĢtir. Sağdaki kitabede H.<br />
1332 (l911) soldaki kitabede H 1330 (1909) tarihi yer almaktadır. Buna göre Nehri‟deki<br />
Kayma Sarayı 1909-1911 tarihleri arasında inĢa ed<strong>il</strong>miĢtir.<br />
Kitabelerde yaptırana <strong>il</strong>iĢkin herhangi bir isim yer almamakla beraber<br />
Übeydullah‟ın Oğlu Seyyit Abdullah tarafından yaptırıldığı kabul ed<strong>il</strong>mektedir.<br />
G.1.2.7. Kızıl Kümbet Mezarlığı<br />
GülereĢ Baba Mahallesi‟nde Kuzeyden Güneye Doğru eyimli bir sırtta yer alan<br />
mezarlık halk tarafından ziyaret ed<strong>il</strong>en ve kutsal b<strong>il</strong>inen yerlerden birisidir. Zaviye<br />
kalıntısının kuzey tarafındaki düzlük kesiminde Osmanlı döneminden kalma üzerleri<br />
kitabeli, zengin bitkisel ve geometrik desenli mezar taĢları mevcuttur. Burada Abdullah<br />
oğlu Ġbrahim Han‟a ait olan mezar taĢları sanatsal bakımdan en dikkate değer olanlardır.<br />
Üzerindeki “Amele Muhammed” Ģeklindeki usta kitabesi Çiçek motifleri ve yazılar<br />
gerçekten en önemli yanlarını oluĢturmaktadır.<br />
G.1.2.8. Kale Altı Mezarlığı<br />
Biçer Mahallesi‟nde kalenin doğu kesiminde kalan büyükçe bir mezarlıktır. Bu<br />
mezarlığın değiĢik kesimlerde 16 adet çoğu yerlerinde sökülmüĢ sanatsal özeliğe sahip<br />
üzerleri bitkisel ve geometrik desenlerle bezenmiĢ mezar taĢlarına rastlanmıĢtır.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 56
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
G.1.2.9. K<strong>il</strong>iseler<br />
G.1.2.9.1. Hal<strong>il</strong> K<strong>il</strong>isesi<br />
Resim 3. Tarihi mezar taĢlarından bir görünüm<br />
Hakkari‟ye 10 km mesafede ana yol kenarındaki Hal<strong>il</strong> mevkiinde bulunmaktadır.<br />
Nastur<strong>il</strong>ere ait olan yapının üzerinde kitabe ve süsleme mevcut olmadığından hangi tarihte<br />
ve kim tarafından yapıldığı b<strong>il</strong>inmemiĢtir.<br />
K<strong>il</strong>ise 6.70x13.70m. dıĢ ölçülere sahip doğu-batı doğrultusunda uzanan dörtgen<br />
planlı ve iki bölümden oluĢmuĢtur. Batıdaki birinci bölüm daha büyük tutulmuĢtur. Buraya<br />
güney cephedeki kapı vasıtasıyla gir<strong>il</strong>mektedir.<br />
Doğudaki birinci bölüme daha büyük olan birinci bölümden iki kapı vasıtasıyla<br />
geç<strong>il</strong>mektedir. Kapılardan biri ortaya yakın yerde sivri kemerli bir girinti içerisinde sivri<br />
kemerli bir açıklık Ģeklinde, diğeri ise güney köĢede sivri kemerli açıklık biçimdedir.<br />
Yapının tamamında taĢ malzeme kullanılmıĢ olup dıĢ cephelerde düzgün sıralı kaba<br />
yontu taĢlar görülmektedir. Yapı oldukça sağlam dıĢtan düz toprak dam örtülüdür.<br />
G.1.2.9.2. Derav K<strong>il</strong>isesi<br />
Zap vadisinde Üzümcü köyünün <strong>il</strong>ersinde Derav mevkiinde bulunmaktadır. Zap<br />
soyunun karĢı tarafındaki sırtta eğimli bir arazide kurulmuĢtur.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 57
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Nastur<strong>il</strong>ere ait olduğu kabul ed<strong>il</strong>en yapının üzerinde kitabe süsleme olmadığından<br />
yapının tarihi ve dönemi belli değ<strong>il</strong>dir.<br />
Oldukça küçük olan yapı 6.85x10 m. ölçülere sahip, doğu batı doğrultusunda<br />
uzanan dikdörtgen planlıdır.<br />
Yapının tamamı moloz ve kaba yon taĢlarla gerçekleĢmiĢtir. DıĢtan üzeri düz toprak<br />
dam örtülüdür. Duvarları yer yer kırılmıĢ olmakla beraber, günümüze sağlam olarak<br />
olaĢmıĢtır.<br />
G.1.2.9.3. Konak K<strong>il</strong>isesi<br />
K<strong>il</strong>isenin bulunduğu Konak Köyü, Hakkari merkeze 18 km. uzaklıkta ve Ģehrin<br />
kuzey tarafında kalmaktadır. Doğu batı yönünde uzanan ve içerisinde geniĢçe düzlüklerin<br />
ve kavaklıkların bulunduğu bir vadi içerisinde yer almaktadır. 1996 yılından beri köy<br />
meskun değ<strong>il</strong>dir. Köye ulaĢım kuzeybatıdan Berçelan yaylası eteklerinden stab<strong>il</strong>ize bir yol<br />
<strong>il</strong>e sağlanmaktadır.<br />
K<strong>il</strong>ise köyün doğu tarafına vadi hakim noktada doğal kayalık bir platform üzerine<br />
kurulmuĢtur. 16.70mx8.30m dıĢ ölçülere sahip, doğu-batı ekseninde dikdörtgen planlı bir<br />
yapıdır. Güney cephenin batı köĢesine kaydırılmıĢ bir kapı <strong>il</strong>e yapıya gir<strong>il</strong>mektedir. K<strong>il</strong>ise<br />
iç mekanı iki bölümden meydana gelmiĢtir. Bunlardan birincisi doğrudan dıĢ <strong>il</strong>e bağlantılı<br />
sahın bölümü, ikincisi sahından iki kapı açıklığıyla geç<strong>il</strong>en doğudaki Kanki (Bema)<br />
bölümüdür. Ayrıca kuzey tarafa kayalıkların üzerine, biraz yüksekte kalan ve<br />
havalandırmaya geçiĢ sağlayan bir bölüm daha <strong>il</strong>ave ed<strong>il</strong>miĢtir.<br />
Ayrıca batıdan birinci bölümün kuzey arkası kamari üzerine ek bölüme geçiĢi<br />
sağlayan dikdörtgen açıklıklı bir kapı açılmıĢtır. Buraya çıkıĢ seyyar bir merdivenle<br />
sağlanmıĢ olmalıdır. Yine ikinci bölümün kuzey duvarına arkad kemeri içine bir niĢ daha<br />
açılmıĢtır.<br />
Doğadaki kanki bölümü 5.70mx2.40m ebatlarında kuzey- güney doğrultusunda<br />
dikdörtgen planlıdır. Ortadan duvarlara oturan sivri bir kemerle iki kısma ayrılmıĢ ve<br />
üzer<strong>il</strong>eri kubbe <strong>il</strong>e örtülmüĢtür. buraya sahın bölümünden sivri kemer açıklı iki kapı <strong>il</strong>e<br />
gir<strong>il</strong>mektedir. Güney duvarına sivri kemerli bir girinti açılmıĢ ortasına bir mazgal pencere<br />
yerleĢtir<strong>il</strong>miĢtir. Doğu duvarı güneye doğru kaçak define arayıcıları tarafından yıkılarak<br />
burada dıĢtan 1.5m geniĢliğinde bir delik oluĢturulmuĢtur. Ġç kesimde de yine kaçak<br />
kazılarla kaplama taĢları sökülerek tahribatlar yapılmıĢtır.<br />
Bu k<strong>il</strong>ise Hakkari bölgesinde yaĢayan Nastur<strong>il</strong>er‟in dini idare merkezinde yer<br />
almaktadır. Yani Patriğe karĢılık gelen büyük Mar ġemun unvanlı din adamları burada<br />
yaĢamaktaydı. Bu açıdan olduğu gibi mimari olarak da diğerlerinden ayrılan özelliklere<br />
sahiptir. DıĢ cephelerdeki düzgün kesme taĢ iĢç<strong>il</strong>iği ve süslemeleri bulunması bunu açıkça<br />
göstermektedir. Bu özellikleri yanında <strong>çevre</strong>nin doğal güzellikleri yapıyı daha da<br />
ayrıcalıklı kılmaktadır. Korunması ve turizme kazandırılması yörenin kültürel canlılığını<br />
arttırıcı bir rol oynayacaktır.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 58
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
G.1.2.9.4. Koçanıs Manastır K<strong>il</strong>isesi<br />
Ġ.S. 4.y.y.‟da Papaz Nasturiyus tarafından kurulan ve onun adını taĢıyan merkezi<br />
k<strong>il</strong>isedir. “Doğu Asur K<strong>il</strong>isesi” olarak da b<strong>il</strong>iniyor. K<strong>il</strong>ise Koçanıs (Konak) köyünün doğu<br />
kesiminde inĢa ed<strong>il</strong>miĢtir. K<strong>il</strong>isede en yüksek ruhani liderliği MarĢamon den<strong>il</strong>en Patrikler<br />
tarafından yürütülmüĢtü. Bina kesme taĢlardan oldukça düzgün bir mimari <strong>il</strong>e yapılmıĢtır.<br />
Ancak son yıllarda büyük bir tahribat görmüĢtür.<br />
G.1.2.9.5. Mar ġalita K<strong>il</strong>isesi<br />
Merkez Kırıkdağ (Derz) vadisinin güney yakasında, oldukça yükseklikte inĢa ed<strong>il</strong>en<br />
bir dağ k<strong>il</strong>isesidir. “Ak K<strong>il</strong>ise” veya “Dağ K<strong>il</strong>ise” de denir. Ġçinde doğal su kaynağı vardır.<br />
GeçmiĢte Hıristiyan Zahidler tarafından kullanılmıĢ kutsal k<strong>il</strong>iselerden biridir. Ġnanırları<br />
ona gitmekle hacı olurlardı.<br />
G.1.2.9.6. Mar Abdiso K<strong>il</strong>isesi<br />
Merkeze bağlı Tal (Oğul) köyünde bir dağ K<strong>il</strong>isesidir. Onunda içinde suyu vardır.<br />
Müritleri için kutsal bir değere sahiptir. Yılın belirli günlerinde dini ayinlere sahne olurdu.<br />
O da yörenin kutsal K<strong>il</strong>iselerinden biridir.<br />
G.1.2.10. Ağaçdibi ġelalesi<br />
Ġlimiz Çukurca <strong>il</strong>çesi yolunun 14.km.sinde solda dar ve derin bir vadinin içine geçit<br />
mahiyetinde bir araba yolu görünür. Bu yolun 6.km.sinde Ağaçdibi(Kehi) köyü vardır.<br />
Köyün 500 metre doğusunda yaklaĢık 35-40 metre yükseklikte düĢen bir Ģelale vardır.<br />
Sümbül dağının güney eteklerindeki buzul sularının bir kısmı önce yer altına süzülür.<br />
ġelalenin 50 metre kuzeyinde ak köprülerle yeniden fıĢkırarak güneye doğru akmaya<br />
baĢlar. Zamanla aĢındırdığı dik kayanın yüzünü terk ederek hızla aĢağı iner, sesi uzaktan<br />
yankılanan sular düĢtüğü yerde bir çukur meydana getirmiĢ, 20 metre çapında bir alanı<br />
akıntısından saçan damlacıklarla ıslatarak <strong>çevre</strong>yi serinletiyor. Güneyden gelen güneĢ<br />
ıĢınları vurunca Ģelale içinde görüntüsüne duyum olmayan bir gök kuĢağı oluĢuyor.<br />
Havaların açık olduğu Ağustos sıcağında bu renkli ve sık sık yer değiĢtiren kuĢağı izlemek<br />
insan ruhuna canlılık veriyor. ġelalenin beyazımsı suları doğudan gelen baĢka buzulların<br />
suları <strong>il</strong>e birleĢip köye akıyor. Çevresinde yüzlerce insanı barındıracak bir saha vardır. Az<br />
bir emekle her türlü ihtiyaca karĢılık vereb<strong>il</strong>ecek bir parka dönüĢtüreb<strong>il</strong>ir. Çıplak<br />
kentleĢmeden usanmıĢ, çamurlu ve tuzlu caddelerde gezmekten bunalmıĢ, her gün aynı<br />
yüzleri görmekten bıkmıĢ insanlar yanında oturmakla sıkıntılarını unuturlar. Ancak köy <strong>il</strong>e<br />
Ģelale arasındaki 500 metrelik mesafeyi araba ulaĢımına açmak gerekiyor. Yolda kaya yok.<br />
Az bir emekle açılab<strong>il</strong>ir. Ġlimizi tanıtan belgelerde bu Ģelalenin görüntüleri vardır. ġehir<br />
merkezine sadece 20 Km mesafede olan bu güzelim doğa harikasının <strong>çevre</strong>sini ıslah edip<br />
yöre halkının hizmetine sunmak önemli bir ihtiyacı karĢılaĢacağı gibi, Ağaçdibi (Kehi)<br />
köyünün sosyal ve ekonomik yapısına da önemli katkı sağlayacaktır. Hakkari‟de yaĢayan,<br />
hizmet veren, doğaya hayran insanların bu görmeye değer Ģelaleyi görmeleri stres ve<br />
tansiyon sıkıntılarını gidermek için yeterlidir. C<strong>il</strong>o-Sat dağlarındaki buzul, zirve ve<br />
gölleriyle buluĢmak için zamanın erken olduğunu düĢünenler olab<strong>il</strong>ir, Fakat kent insanının<br />
hemen yanı baĢındaki Ģelaleyi görmek için geç kalınıyor diye düĢünüyorum.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 59
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
G.2. Turizm Çeşitleri<br />
G.2.1.Yayla Turizmi<br />
Berçelan Yaylası ve <strong>çevre</strong>si dağcılık, kayak,doğa yürüyüĢü imkanına, güzel floraya<br />
sahip bir alandır. Berçelan yaylası diğer yaylalar gibi yöre halkının yazın hayvanlarını<br />
otlatmak ve ürünlerini <strong>değerlendirme</strong>k için göç ettikleri, geleneksel kara çadırları <strong>il</strong>e<br />
yaĢadıkları bir yayladır. Hakkari‟ye 18 km uzaklıkta bulunmaktadır. Yayla civarında<br />
bulunan Seyyidhan buzul gölü <strong>çevre</strong>ye ayrı bir özellik ve güzellik katmaktadır. Dağcılık ve<br />
kayak sporları için uygun alanların bulunduğu bölgede kara avcılığı da rahatlıkla<br />
yapılab<strong>il</strong>mektedir.<br />
Berçelan yaylasının batısında bulunan Golan yaylası yörenin en önemli kayak<br />
merkezi olab<strong>il</strong>ecek bir konumdadır. Golan yaylasına 15 km.lik bir yolla ulaĢılmaktadır.<br />
C<strong>il</strong>o-sat dağlarındaki yaylalar diğer yaylaların sahip oldukları özelliklerin yanı sıra<br />
dağcılık sporu açısından Türkiye‟nin en önemli bölgeleridir. Sürekli karlı tepeleri, krater<br />
gölleri ve hırçın doğası <strong>il</strong>e olağan üstü güzellikler sahiptir. C<strong>il</strong>o-Sat dağlarına Hakkari‟ye<br />
37km uzaklıkta Yüksekova <strong>il</strong>çe merkezinden büyük bölümü araba <strong>il</strong>e bir kısmı da<br />
yürüyerek ulaĢılab<strong>il</strong>mektedir.<br />
G.2.2. Dağ Turizmi<br />
Ġlimiz dağcılık açısından dünya çapında önemli bir yer. Kent merkezine yakın<br />
yerlerde b<strong>il</strong>e sayısız kaya duvarları, yürüyüĢ parkurları bulunmaktadır.<br />
Dağ turizmi, kayak sporu ve dağcılığın çeĢitli dallarını kapsamaktadır. Hakkari<br />
doğal yapısı nedeniyle kıĢ sporları ve dağcılık açısından Türkiye‟nin en önemli bölgesi<br />
olma potansiyelini taĢımaktadır. Hatta tanıtım ve tesis eksikliğinin gider<strong>il</strong>mesi halinde<br />
diğer ülkelerden de talep bulab<strong>il</strong>eceğini söylemek mümkündür.<br />
Hakkari‟nin kuzey batısındaki Karadağ, orta kesimindeki C<strong>il</strong>o (Buzul) Dağları ve<br />
güneyindeki Sat (Ġkiyaka) Dağları dağ turizmi için en önemli bölgelerdir. Bu dağlarda<br />
krater (buzul) gölleri de ayrı bir cazibe unsuru olmaktadır.<br />
C<strong>il</strong>o ve Sat dağlarında yazın gezi ve tırmanıĢ yapacaklar için en uygun zaman<br />
haziran baĢı eylül sonu arasıdır. KıĢ tırmanıĢları için ise en uygun zaman Ģubat ve mart<br />
aylarıdır. Diğer aylarda çığ düĢme tehlikesi bulunmaktadır.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 60
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Resim 4.C<strong>il</strong>o Sat Dağları<br />
Hakkari uzun soluklu kıĢ mevsimi ve yer yer 2 metreyi bulan karıyla kıĢ sporları<br />
için uygun olan bir bölgedir. Bu yönü itibariyle “Türkiye‟nin Ġsviçresi” diye tanımlamak<br />
fazla mübalağalı görülmemelidir. Ancak, <strong>il</strong>de dağcılık ve kıĢ sporlarına yönelik Yüksekova<br />
Ġlçesinde 25 yataklı kayak tesisi ve pisti, <strong>il</strong> merkezinde de sadece bir kayak tesisi<br />
bulunması tesis yetersizliğini ve tanıtım yetersizliğini gözler önüne sermektedir.<br />
Spora elveriĢli alanların turizm açısından belirlenmesi, planlama yapılıp, altyapı<br />
sorunlarının çözümlenmesi ve tanıtıma yönelik çalıĢmaların tüm imkanlar kullanılarak<br />
yerine getir<strong>il</strong>mesinden sonra yatırımcıların bu alanlara yönlendir<strong>il</strong>mesi sağlanmalıdır.<br />
Jeomorfolog Ġsmet Ülker daha önce Türkiye‟deki dağ turizmi olanaklarını<br />
incelemiĢ ve sonuçta yazdığı “Dağ Turizmi – Planlama Yöntemleri Yüksek Dağlarımız,<br />
Kayak Merkezleri” adlı kitabında C<strong>il</strong>o ve Sat Dağlarına da yer vermiĢ, gezi ve tırmanma<br />
programları oluĢturmuĢtur.<br />
G.2.3. Av Turizmi<br />
Hakkari av turizmi açısından da geliĢeb<strong>il</strong>ecek yörelerdendir. Özellikle merkez <strong>il</strong>çe<br />
Sümbül Dağı ve Ağaçdibi Köyü dağ keçisi bakımından zengin bir bölgedir. Bu alanın av<br />
koruma sahası olarak saptanması <strong>il</strong>e yöreye av turizmi için yurtiçi ve yurtdıĢından<br />
turistlerin gelmesi sağlanmalıdır.<br />
Özellikle yabancı turistler için avcılık, yöreye gelmenin bir amacı haline<br />
getir<strong>il</strong>eb<strong>il</strong>ir. Bu yörede dıĢ bağlantılı turlar düzenleneb<strong>il</strong>ir ve av programları geliĢtir<strong>il</strong>eb<strong>il</strong>ir.<br />
Bu çalıĢmalar kapsamında tespit ed<strong>il</strong>ecek belirli alanlarda avcı kulübeleri yapılmalıdır.<br />
Ayrıca Orman Bakanlığınca av hayvanlarını koruma ve üretme sahası olarak<br />
belirlenen Hakkari – ġemdinli – Rubaruk bölgesi dıĢında baĢka bölgelerin de av koruma<br />
alanı içine alınması ve kontrollü avcılık olanakları sağlanması sonucunda av turizmi<br />
geliĢecektir.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 61
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Ayrıca Zap Suyu‟nda su avcılığı da yapılab<strong>il</strong>mektedir. Sazan, inc<strong>il</strong>i kefal ve<br />
alabalık bulunan akarsu kenarında günübirlik bir kamping için uygun alanların saptanması<br />
ve gerekli altyapının getir<strong>il</strong>mesi <strong>il</strong>e <strong>il</strong> halkı için rekreatif alanlar yaratılacağı gibi, turistler<br />
için de faaliyetlerin çeĢitlenmesi sağlanacaktır.<br />
G.2.4. YürüyüĢ Turizmi<br />
Hakkari‟nin doğal yapısı dağcılıkla birlikte yürüyüĢ turizmi açısından da uygun<br />
koĢullar taĢımaktadır. Hakkari‟de yürüyüĢ turizmine öncelikle organizasyonel olarak temel<br />
hazırlanması gerekmektedir. YürüyüĢ güzergahlarının araĢtırılması, haritalanması gibi<br />
çalıĢmaların yapılarak, gelen turistlerin esas ya da yan faaliyet olarak yürüyüĢ turlarını<br />
benimsemesi sağlanab<strong>il</strong>ir.<br />
G.2.5. Su Sporları (Rafting)<br />
Hakkari‟de bulunan Zap Suyu ve kollarının b<strong>il</strong>imsel olarak incelenmesi ve<br />
kanoculuğa uygun olup olmadığının saptanması, uygun görülen alanlar için gerekli<br />
organizasyon giriĢimlerinin yapılması <strong>il</strong> turizmine katkı sağlayacaktır.<br />
G.2.6. Kültür Turizmi<br />
Kültür turizmi, <strong>il</strong>k etapta ve baĢlı baĢına geliĢeb<strong>il</strong>ecek bir turizm türü olarak<br />
değerlendir<strong>il</strong>miĢtir. Zira kayıtlarda geçen tarihi eserlerin çoğu harap <strong>durum</strong>dadır. Restore<br />
ed<strong>il</strong>miĢ olan birkaç eser ise kültür turizmi için bir potansiyel olarak görülmemektedir. Kazı<br />
ve restorasyon çalıĢmaları yapıldıktan sonra bu eserler doğaya dönük turizm amacıyla<br />
gelenlerin yan bir faaliyet olarak gezip görecekleri yerler olarak düĢünülmüĢtür. Kültür<br />
Turizmi, Hakkari Merkez, Yüksekova ve ġemdinli‟de geliĢeb<strong>il</strong>ecektir.<br />
G.2.7. Ġnanç Turizmi<br />
Hz. Süleyman Camisi<br />
Hakkari Çukurca yol güzergahında Tiyar Vadisinde MeĢeli Köyünde bulunan ve Süleyman Peygambere ait<br />
olduğu rivayet ed<strong>il</strong>en türbe yerli ve yabancı ziyaretç<strong>il</strong>erin önemli uğrak yerlerinden biridir.<br />
Seyyit Taha-i Hakkari Mezarı<br />
ġemdinli <strong>il</strong>çesi Bağlar Köyü‟nde bulunmaktadır. 18. yy‟da yaĢamıĢ büyük evliyalardandır. ġeyh Abdulkadir<br />
Geylani‟nin 11. torunudur. Mevlana Halid-i Bağdadi Hazretlerinin talebelerindendir. Mezarının bulunduğu<br />
Bağlar Köyü yurt içi ve yurt dıĢından gelen sevenleriyle sürekli dolup taĢmaktadır.<br />
ġeyh Ali Türbesi<br />
Merkez Üzümcü Köyü‟nde bulunmaktadır. ġeyh Abdulkadir Geylani Hazretlerinin<br />
Hocası olduğu rivayet ed<strong>il</strong>mektedir. Mezarı kendi adını taĢıyan caminin hücresindedir.<br />
ġeyh Nazır Türbesi<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 62
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Merkez Durankaya Beldesindedir. Her yıl, Ģehit ed<strong>il</strong>diği gün olan 28 Temmuzda türbesi ziyaretçi akınına<br />
uğramaktadır. Yöreyi fetheden Ġslam ordularının baĢındaki komutanlardan olup burada Ģehit olduğu rivayet<br />
ed<strong>il</strong>mektedir.<br />
ġeyh Musa Türbesi<br />
Merkez IĢık Köyündedir. Kendi adını taĢıyan camini hücresindedir. ġeyh Abdulkadir Geylani Hazretlerinin<br />
babası Musa Cengi Dost olduğu rivayet ed<strong>il</strong>mektedir.<br />
ġeyh Ġsma<strong>il</strong> Türbesi:<br />
Çukurca Ġlçesi Narlı Köyündedir. Türbesi yöre halkı tarafından ziyaret ed<strong>il</strong>en ve<br />
saygı duyulan önemli bir ziyaretgahtır.<br />
Seyyit Abdullah Türbesi<br />
Seyyit Taha-i Hakkari‟nin amcasıdır. Türbesi ġemdinli Bağlar Köyü‟nde<br />
bulunmaktadır.<br />
GülereĢ Baba Türbesi<br />
Hakkari merkez Biçer Mahallesi‟nde bulunmaktadır. Türbesi kendi adını taĢıyan<br />
caminin bahçesindedir. Yılın 365 günü ziyaret ed<strong>il</strong>en önemli bir ziyaretgahtır.<br />
G.2.8. ġifalı Sular<br />
Sarılık Suyu<br />
Sarılık hastalığına iyi geldiği b<strong>il</strong>imsel olarak tespit ed<strong>il</strong>en doğal ve balıklı bir sudur.<br />
Yüksekova-ġemdinli yol güzergahının 5.km‟sinde Altınoluk köyünde bulunan suyun ve<br />
içindeki balıkların sarılıkla birlikte birçok hastalığa iyi geldiği söylenmektedir.<br />
Zerene Kaplıcası<br />
Hakkari-Van kara yolunun 55.km.sinde Zap Suyu‟nun yukarı kollarından<br />
Karasu‟nun kenarındadır. Doğal su birikint<strong>il</strong>erinden oluĢmaktadır. Üzerinde tesis<br />
bulunmadığından günü birlik gid<strong>il</strong>erek suya gir<strong>il</strong>eb<strong>il</strong>mektedir. BaĢta romatizmal<br />
rahatsızlıklar olmak üzere birçok eklem ağrılarına iyi geldiği test ed<strong>il</strong>miĢtir.<br />
G.2.9.Kamp- Karavan Turizmi (Günübirlik)<br />
Ġli kuzeyden güneye geçen Zap suyu turizm açısından baĢlı baĢına bir değerdir. Zap<br />
suyu kenarında su sporları ve su avcılığı faaliyetlerinin geliĢimine bağlı olarak kampkaravan<br />
turizmi ve günübirlik turizmin geliĢeb<strong>il</strong>eceği düĢünülmektedir.<br />
Merkeze yakınlığı ve ulaĢımın göreli kolaylığı dikkate alınarak Berçelan<br />
Yaylası‟nda da aynı turizm türlerinin geliĢeb<strong>il</strong>eceği varsayılmıĢtır.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 63
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
G.2.10. Hakkari’de GeliĢmesi Beklenen Turizm Türleri<br />
Hakkari, taĢıdığı doğal değerleri açısından çok özel bir konuma sahiptir. Yıl<br />
boyunca üzerinde karların eksik olmadığı yüksek dağları, krater ve buzul gölleri, yaylaları,<br />
Zap Vadisi, derin mağaraları ve avcılık alanları <strong>il</strong>e özel <strong>il</strong>gi alanlarına hitap edecek çok<br />
zengin turizm kaynaklarına sahiptir. Bu nedenle Hakkari‟de ağırlıklı olarak doğaya yönelik<br />
turizm türlerinin geliĢeb<strong>il</strong>eceği varsayılmaktadır.<br />
G.2.10.1. Berçelan Yaylası<br />
Berçelan Yaylası ve <strong>çevre</strong>si dağcılık, kayakçılık, trekking (yürüyüĢ) olanaklarına ,<br />
güzel peyzaja sahip bir alandır. Berçelan Yaylası diğer yaylalar gibi yöre halkının yazın<br />
hayvanlarını otlatmak ve ürünlerini <strong>değerlendirme</strong>k için göç ettikleri, geleneksel çadırları<br />
<strong>il</strong>e yaĢadıkları bir bölgedir. Berçelan Yaylası Hakkari‟ye 18 km. uzaklıktadır. Ġl<br />
merkezine yakınlığı ve zengin doğal kaynakları <strong>il</strong>e öncelikle planlanacak alanlardandır.<br />
Burada öncelikle 1/25 000 ölçekli <strong>çevre</strong> düzeni planı yapılmalı ve dağcılık ve kıĢ<br />
sporlarına uygun turistik tesislerle turizmin geliĢmesi desteklenmelidir.<br />
Berçelan yaylası civarında yer alan krater gölleri de <strong>çevre</strong>ye ayrı bir özellik<br />
katmaktadır. Bölge trekking (doğa yürüyüĢü) ne elveriĢli olup bu amaçla, yürüyüĢ<br />
güzergahları saptanmalı mola noktaları belirlenmelidir.<br />
Resim 5. Berçelan Yaylası<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 64
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Yörede dağcılık sporu için de çok elveriĢli alanlar bulunmaktadır. TırmanıĢa<br />
elveriĢli dağlar dağcılık sporu <strong>il</strong>e uğraĢanların <strong>il</strong>gisini çekmektedir. Dağların kolay ve zor<br />
tırmanılan güzergahları belirlenerek turistlerin d<strong>il</strong>edikleri güzergahı seçme olanağı<br />
sağlanmalıdır. Dağcılık ve kayak federasyonu ve üniversitelerin <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i bölümlerinin yardımı<br />
<strong>il</strong>e buralarda incelemeler yapılmalı ve bu konuda uzmanların görüĢleri alınmalıdır. Ayrıca<br />
yörede kara avcılığı olanakları da bulunmaktadır.<br />
Berçelan Yaylası geliĢme alanında yayla turizmi, dağ turizmi (kıĢ sporları,<br />
dağcılık), kamp-karavan turizmi, av turizmi, (kara avcılığı) günübirlik turizm ve yürüyüĢ<br />
turizmi geliĢmesi beklenen turizm türleridir.<br />
Bölgenin 1.etap geliĢmesi öngörülmektedir. Plan dönemi sonunda Berçelan<br />
Yaylasında 125 dağ oteli 150 oberj ve 50 kamping yatağı öner<strong>il</strong>miĢtir.<br />
G.2.10.2. Golan Yaylası<br />
Golan Yaylası geliĢme alanı yörenin en önemli kayak merkezi olma niteliği olan<br />
yeridir. Bölgede kayak sporuna elveriĢli alanlar bulunmaktadır. Golan Yaylası‟na Otluca<br />
Köyü‟nden 15 km.lik bir yolla ulaĢılmaktadır.<br />
Tüm Hakkari‟de olduğu gibi burada da tüm kıĢ boyunca kayak yapma olanağı<br />
bulunmaktadır.<br />
Yörede öncelikle Berçelan Yaylası‟nı da içine alan bir bölgenin <strong>çevre</strong> düzeni<br />
planlarının düzenlenmesi daha sonra uygulama imar planları hazırlanarak altyapının<br />
planlanması, konaklama tesislerinin konumlandırılması, kayak parkurlarının saptanması,<br />
telesiej, teleski ve kayak pisti düzenlenmesi gerekmektedir.<br />
Yöreye ulaĢımın sağlanması <strong>il</strong>k etapta gerçekleĢtir<strong>il</strong>melidir. Golan Yaylası<br />
geliĢmesinde plan dönemi sonunda 175 dağ oteli ve 200 oberj yatağı öner<strong>il</strong>miĢtir.<br />
Yörede geliĢmesi beklenen turizm türleri, kıĢ sporları turizmi, yayla turizmi, dağ<br />
turizmi, yürüyüĢ turizmi ve av turizmidir. (kara avcılığı).<br />
G.2.10.3. C<strong>il</strong>o Yaylaları<br />
C<strong>il</strong>o dağlarının bulunduğu bu alan diğer yaylalarda olan özelliklere sahiptir. C<strong>il</strong>o<br />
(Buzul) dağları dağcılık sporu için Türkiye‟nin en önemli dağlarındandır. Sürekli karlı<br />
tepeleri, yüksek gölleri <strong>il</strong>e olağanüstü güzelliklere sahiptir. C<strong>il</strong>o dağlarına Hakkari (37 km)<br />
ve Yüksekova <strong>il</strong>çe merkezinden büyük bölümünü araba <strong>il</strong>e bir kısmı da yürüyerek<br />
ulaĢılmaktadır. Türkiye‟nin üçüncü yüksek dağı C<strong>il</strong>oların en yüksek noktası 4168 m <strong>il</strong>e<br />
ReĢko doruğudur.<br />
C<strong>il</strong>o dağları flora yönünden de zengindir. Yaz aylarında bir tarafta buzul ve karlar<br />
diğer yanda çeĢitli çiçekler ve yeĢ<strong>il</strong> çayırlar görme olanağı vardır. Buraya özgü ters lale<br />
çiçeği bulunmaktadır.<br />
Yörede dağcılık ve kayak sporu yanında zengin av hayvanları bulunduğundan<br />
avcılık olanağı da bulunmaktadır.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 65
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
C<strong>il</strong>o yaylaları geliĢmesinde yayla turizmi, dağ turizmi (kıĢ sporları, dağcılık), av<br />
turizmi (kara avcılığı) ve yürüyüĢ turizmi geliĢmesi beklenen turizm türleridir.<br />
Ancak alanın geniĢliğine oranla yatak kapasitesi kısıtlı tutulmuĢ, doğal yapının<br />
korunması amaçlanmıĢtır. UlaĢım zorluğu nedeniyle 2.etap geliĢme alanı olarak<br />
düĢünülmüĢtür. <strong>2007</strong> yılında 100 oberj yatağı planlanmıĢtır.<br />
G.2.10.4. Sat Yaylaları<br />
Sat dağlarının bulunduğu bölge de C<strong>il</strong>o dağları gibi karlı tepeleri, buzul gölleri,<br />
yaylaları ve hırçın doğası <strong>il</strong>e önemli doğal güzelliklere sahip alanlardır.<br />
Sat dağlarının en yüksek tepesi olan Samdi tepesinin yüksekliği 3818 m.dir. Burada<br />
yer alan buzul gölleri genellikle donmuĢ halde olup yaz aylarında bir kısmı erimektedir.<br />
Krater gölü olduklarından balık yoktur. Sat yaylaları geliĢme alanı <strong>çevre</strong>sinde Sat<br />
dağlarında Geverok vadisinde ve Oramar (Dağlıca) bucağında prehistorik mağaralar<br />
bulunmaktadır. Bu mağaralarda kayalar üzerinde neolitik çağdan kaldığı sanılan kazıma<br />
resimler vardır. Bu tarihi değerlerin harap olmasının engellenmesi amacıyla tesc<strong>il</strong> ve<br />
tespitlerinin tamamlanıp koruma alanı altına alınması gerekmektedir. Ancak bu<br />
mağaraların turizme açılması Avrupa‟daki örneklerinde görüldüğü gibi harap olmalarına<br />
neden olmaktadır. Bu nedenle öncelikle sadece araĢtırmacılara açılması sağlanmalıdır.<br />
Sat Yaylası geliĢiminde de yayla turizmi, dağ turizmi (dağcılık, kıĢ sporları),<br />
yürüyüĢ turizmi (trekking) ve av turizminin (kara avcılığı) geliĢeceği varsayılmaktadır.<br />
Burası da 2.etap geliĢme alanı olarak düĢünülmektedir. Yöreye ulaĢım 1.etapta<br />
getir<strong>il</strong>ecek olup dağların korunması amacıyla fazla yatak öner<strong>il</strong>memiĢtir. Sat yaylaları<br />
geliĢme planı için <strong>2007</strong> yılında 100 oberj yatağı öner<strong>il</strong>miĢtir.<br />
G.2.10.5 Zap Suyu<br />
Zap Suyu ve kenarı, rafting, avcılık olanakları, güzel peyzajı ve karayolu kenarı<br />
olması gibi nedenlerle turistik potansiyele sahiptir. Bu alanda karayolu kenarı mola<br />
noktaları, rafting amacıyla gelenlerin konaklayacağı kamping alanları ve rekreasyon<br />
alanları öner<strong>il</strong>mektedir. Zap Suyu‟nda öncelikle rafting olanaklarının araĢtırılması,<br />
akarsuyun debisinin geniĢliğinin aktığı arazi üzerindeki düĢüĢler, akarsu yatağı içindeki<br />
kayalıklar gibi fiziksel özelliklerinin ve <strong>çevre</strong> özelliklerinin uzmanlarca incelenip uygun<br />
bölgelerin saptanması, güzergah belirlenmesi gerekmektedir. Ayrıca Zap suyu boyunca<br />
ağaçlandırma çalıĢmaları yapılması ve yöre halkınca mesire alanı olarak kullanımının<br />
sağlanması turizmin geliĢimine katkıda bulunacaktır.<br />
Zap Suyu geliĢmesinde 100 kamping ve 100 motel yatağı öner<strong>il</strong>mektedir. Bu<br />
alanda geliĢmesi beklenen turizm türleri spor amaçlı turizm türlerinden su sporları (raftingkanoculuk)<br />
av turizmi (su avcılığı), kamp karavan turizmi ve günübirlik turizmidir.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 66
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
G.2.10.6. Turizm Arz ve Talep Varsayımları<br />
Türkiye çapında turizm sektörü geliĢme göstermektedir. Doğu Anadolu bölgesinde<br />
sosyo-ekonomik geliĢmenin sağlanması ve altyapı sorunlarının çözümlenmesi <strong>il</strong>e<br />
Türkiye‟deki geliĢmeye paralel olarak <strong>il</strong>‟de turizm sektörünün geliĢeceği varsayılab<strong>il</strong>ir.<br />
Hakkari‟de son yıllarda transit geçiĢler dıĢında turistik amaçlarla <strong>il</strong>‟e gelen<br />
olmamaktadır. Ġl de önceki yıllarda gelen turist sayıları, gecelemeleri ve doluluk oranları<br />
ver<strong>il</strong>eri bulunmadığından turist sayısı ve yatak sayısı projeksiyonları yapmak olanaksızdır.<br />
Yörede öncelikle doğal güzelliklerin varlığı nedeniyle doğaya dönük turizm<br />
türlerinin geliĢeceği ve <strong>il</strong>in <strong>il</strong>ginç doğal yapısının bu amaca hizmetini sağlayıcı tesislerle<br />
turizmin desteklenmesi düĢünülmektedir.<br />
Ġle 2008 yılında 70.000 turist geleceği varsayımı kabul ed<strong>il</strong>mektedir. KıĢ<br />
mevsiminin uzunluğu ve Haziran-Temmuz aylarındaki kayak yapma olanağı bulunan<br />
köĢelere sahip yörede özellikle kayakçılık, dağcılık, trekking, rafting gibi doğa sporlarına<br />
olanak veren turizm geliĢimi olacağından turizm geliĢmelerinin bu olanakları taĢıyan<br />
yaylalarda olması beklenmektedir. Buna göre bu tür merkezler saptanmıĢ ve turizm<br />
geliĢme alanları olarak öner<strong>il</strong>miĢtir.<br />
G.2.11. Yüksekova KuĢ Alanı<br />
Koordinatlar : 37-33 derece‟ K, 44-15 D<br />
Rakım : 1925 m<br />
Alan : 28000 ha.<br />
Bölgenin koruma statüsü yoktur.<br />
Yüksekova deniz düzeyinden çok yüksekte yer alan bir ovadır. Ovanın ortasından<br />
kıvrılarak akan Neh<strong>il</strong> Çayı <strong>çevre</strong>si bozulmamıĢ, orkide bakımından zengin sulak çayırlar,<br />
saz ve kamıĢlarla kaplıdır.<br />
Halen bozulmamıĢlığını koruyan ender bölgelerden biri olan Yüksekova‟da tarımın<br />
geliĢmesi, habitatların hızla bozulmasına neden olacaktır.<br />
Ornitolojik olarak henüz çok fazla b<strong>il</strong>gi açığı vardır. Bölgede kuluçkaya yatan<br />
türlerden Erguvan Balıkçıl, Saz Delicesi, Çayır Delicesi (15 çift), Turna (5 çiftten az) ve<br />
Kızılbacak önemli örneklerdir.<br />
Kızıl Akbaba, Yılan Kartalı, Doğu Atmacası, Küçük orman kartalı, Kaya Kartalı,<br />
Küçük Kartal, Doğan ve Puhu ise bölgede gözlenen diğer türlerdir.<br />
G.2.12. Hakkari’nin UlaĢım Ġmkanları<br />
Son yıllarda <strong>il</strong>imizde gerek diğer <strong>il</strong>lere olan ulaĢım bağlantısı ve gerekse <strong>il</strong> içi<br />
yerleĢim birimlerine ulaĢımda önemli mesafeler kayded<strong>il</strong>miĢtir. Yol yapımında karĢılaĢılan<br />
güçlükler açılan yolların her yıl Ģiddetli kıĢ Ģartları altında bozulması <strong>il</strong>e artan bakım<br />
harcamaları ve nüfusun seyrekliği nedeniyle açılan yollardan yararlananların azlığı göz<br />
önünde bulundurulursa Hakkari <strong>çevre</strong>sindeki yolların maliyetinin ne kadar masraflı<br />
olduğu, ancak pahalı oluĢu oranında bölge halkı ve memleket turizmi için nedenli kıymetli<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 67
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
olduğu ortaya çıkmaktadır. Hakkari‟nin yaz-kıĢ devamlı açık olan Van Hakkari<br />
karayolunun uzunluğu 202 km olup, tümü asfalttır.<br />
G.2.12.1. Hava Yolu UlaĢımı<br />
Türkiye‟nin her hangi bir yerinden uçak seyahatiyle Hakkari‟ye gelmek isteyenler<br />
için THY <strong>il</strong>e Ġstanbul Hava Yolları‟nın uçak seferlerinden yararlanab<strong>il</strong>irler. THY<br />
Ankara‟dan günde karĢılıklı olarak ikiĢer sefer, Ġstanbul‟dan günde bir, Ġstanbul Hava<br />
Yolları da hafta da iki gün Van‟a düzenli olarak uçak seferleri gerçekleĢtirmektedir.<br />
Hakkari-Van arası ulaĢım karayolundan sağlanmaktadır.<br />
G.2.12.2. Karayolu UlaĢımı<br />
Hakkari-Van arasında her gün dörder karĢılıklı olarak otobüs seferleri<br />
yapılmaktadır. Otobüs seyahatleri 2-3 saat süreli olup, gayet rahat ve konforludur.<br />
Çukurca, ġemdinli ve Yüksekova <strong>il</strong>çelerine her gün karĢılıklı olarak düzenli bir Ģek<strong>il</strong>de<br />
otobüs ve minibüs seferleri yapılmaktadır. Bunun yanında daha seyrek kullanılan Hakkari-<br />
Uludere- ġırnak karayolu <strong>il</strong>e Siirt‟e ve yine aynı yolla Cizre üzerinden Mardin‟e gitmek<br />
mümkündür. Yol asfalt kaplamalıdır. Hakkari-ġırnak arası192 km, Cizre ise 237 km‟dir.<br />
Hakkari-Van karayolunun 45 km‟sinde ayrılan ve Yüksekova- Esendere sınır<br />
kapısından geçen Türkiye- Ġran transit karayolundan da kısaca bahsetmek yerinde<br />
olacaktır. Van- Esendere arası 236 km olup, tamamen asfalttır. Yüksekova-Van arası<br />
devamlı ulaĢıma açık olup, karĢılıklı otobüs seferleri yapılmaktadır. Ayrıca 1991 yılında<br />
Türkiye ve Ġran arasında imzalanan protokol gereğince Esendere Gümrük kapısında her iki<br />
ülke vatandaĢlarının açtıkları iĢ yerlerinde karĢılıklı olarak alıĢ veriĢ yapılmaktadır.<br />
G.3. Turistik Altyapı<br />
Hakkari <strong>il</strong> merkezinin baĢlıca merkezlerden uzaklıkları<br />
ĠSTANBUL 1815 KM<br />
ANKARA<br />
1418 KM<br />
ĠZMĠR<br />
1967 KM<br />
ADANA<br />
1073 KM<br />
DĠYARBAKIR 547 KM<br />
ERZURUM 617 KM<br />
VAN<br />
202 KM<br />
Tablo 27. Hakkari <strong>il</strong> merkezinin baĢlıca merkezlerden uzaklıkları<br />
G.3.1. Turistik ĠĢletmeler<br />
Hakkari <strong>il</strong>inde hizmet veren turistik iĢletmeler aĢağıdaki gibidir.<br />
Tesisin Adı Hizmet Yeri Yıldız veya Grubu Kapasite Oda-Yatak<br />
ġenler Oteli Hakkari Merkez xxx 36 - 75<br />
Oslo Otel Yüksekova xxx 30 - 60<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 68
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Ufuk Zafer Yüksekova xx 30 - 60<br />
Tablo 28. Bakanlık Belgeli Turistik ĠĢletmeler<br />
Tesisin Adı Niteliği Bulunduğu Yer Kapasitesi<br />
Oda - Yatak<br />
Vali Orhan IĢın Oteli 1. sınıf ġemdinli 12 - 22<br />
Esen Oteli 1. Sınıf Yüksekova 24- 50<br />
Aslan Oteli 1. Sınıf Yüksekova 14- 46<br />
Ova Oteli 1. Sınıf Yüksekova 29- 59<br />
Otel 2000 1. Sınıf Yüksekova 24- 30<br />
Tablo 29. Belediye onaylı turistik iĢletmeler<br />
Tesis ve Yatak<br />
YILLAR<br />
sayısı<br />
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2003 2004 2005<br />
Tesis Sayısı 2 2 2 2 2 2 2 4 4 4<br />
Yatak Sayısı 135 135 135 135 135 135 135 328 328 328<br />
Oda sayısı 94 94 94 94 94 94 94 124 124 124<br />
Tablo 30. Turizm iĢletmesi belgeli iĢletme sayısı<br />
Tesis ve Yatak<br />
YILLAR<br />
sayısı<br />
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2003 2004 2005<br />
Tesis Sayısı 2 2 2 2 2 2 2 4 5 5<br />
Yatak Sayısı 135 135 135 135 135 135 135 195 228 228<br />
Oda sayısı 135 135 135 135 135 135 135 279 300 300<br />
Tablo 31. Belediye belgeli iĢletme sayısı<br />
Bakanlık belgeli seyahat acenteleri<br />
Oguzkurt Turizm Sey.Ac. Hakkari Merkez (B) Grubu<br />
Onay Turizm Sey.Ac. Yüksekova Merkez (B) Grubu<br />
2003 yılı Esendere hudut kapısından <strong>il</strong>imizi ziyaret eden yerli ve yabancı<br />
uyruklu Ģahıslar.<br />
Yerli Yabancı Toplam<br />
102383 54462 167845<br />
2004 yılı Esendere hudut kapısından <strong>il</strong>imizi ziyaret eden yerli ve yabancı<br />
uyruklu Ģahıslar.<br />
Yerli Yabancı Toplam<br />
94089 100567 194656<br />
2005 yılı Esendere hudut kapısından <strong>il</strong>imizi ziyaret eden yerli ve yabancı<br />
uyruklu Ģahıslar.<br />
Yerli Yabancı Toplam<br />
11235 94580 105815<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 69
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
BÖLÜM KAYNAKÇASI<br />
Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2008<br />
2006 Ġl Çevre Durum Raporu<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 70
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
H. TARIM VE HAYVANCILIK<br />
H.1. Genel Tarımsal Yapı<br />
Hakkari nüfusun % 70 i geçimini tarım <strong>il</strong>e sağlamaktadır. Tarımla uğraĢan nüfusun<br />
%50 si hayvancılıkla uğraĢmaktadır. Ġlimizin iĢleneb<strong>il</strong>en tarım arazisi az olduğundan tarla<br />
tarımı, meyvec<strong>il</strong>ik ve sebzec<strong>il</strong>ik gibi araziye bağlı tarımsal faaliyetler yeterli ölçüde<br />
geliĢememiĢtir. Ancak geniĢ çayır-meraları ve yüksek yayları <strong>il</strong>e hayvancılık yapmaya<br />
oldukça elveriĢlidir. Bunun dıĢında arıcılık, su ürünleri yetiĢtiric<strong>il</strong>iği, ipekböcekç<strong>il</strong>iği gibi<br />
entansif ve semi-entansif üretim faaliyetlerine son derece uygundur. Ġlimizin su kaynakları<br />
bakımından zengin olması, geniĢ tarla araz<strong>il</strong>erine sahip olmaması, ciddi bir hava<br />
kirl<strong>il</strong>iğinin olmaması, araziye ve doğaya fazla müdahale ed<strong>il</strong>memesi sonucu tahrip<br />
ed<strong>il</strong>memiĢ bir doğaya sahip olması, zengin bir floristik yapıya sahip olması sebebiyle<br />
özellikle arıcılık ve su ürünleri yetiĢtiric<strong>il</strong>iği için önemli bir cazibe merkezidir.<br />
Ġlimizin kullanılan toplam tarım arazisinin %74,8‟i, sulanmaktadır. Sulamanın<br />
tamamı halk sulaması olup devlet sulaması uygulanmamaktadır.<br />
Merkez Ġlçe dah<strong>il</strong> olmak üzere toplam 4 <strong>il</strong>çe, 6 bucak ve Yüksekova <strong>il</strong>çesine bağlı<br />
Büyükçiftlik <strong>il</strong>e Merkez <strong>il</strong>çeye bağlı Durankaya Beldeleri bulunmaktadır. Ġl genelinde 92<br />
köy dolu 30 köy boĢ <strong>durum</strong>dadır.<br />
Hakkari nüfusun % 70 i geçimini tarım <strong>il</strong>e sağlamaktadır. Tarımla uğraĢan nüfusun %50 si<br />
hayvancılıkla uğraĢmaktadır. Ġlimizin iĢleneb<strong>il</strong>en tarım arazisi az olduğundan tarla tarımı,<br />
meyvec<strong>il</strong>ik ve sebzec<strong>il</strong>ik gibi araziye bağlı tarım yeterli ölçüde geliĢememiĢtir. Ancak<br />
geniĢ çayır-meraları ve yüksek yayları <strong>il</strong>e hayvancılık yapmaya oldukça elveriĢlidir.<br />
Bunun dıĢında arıcılık, su ürünleri yetiĢtiric<strong>il</strong>iği, ipekböcekç<strong>il</strong>iği gibi entansif ve semientansif<br />
üretim faaliyetlerine son derece uygundur. Ġlimizin su kaynakları bakımından<br />
zengin olması, geniĢ tarla araz<strong>il</strong>erine sahip olmaması, ciddi bir hava kirl<strong>il</strong>iğinin olmaması,<br />
araziye ve doğaya fazla müdahale ed<strong>il</strong>memesi sonucu tahrip ed<strong>il</strong>memiĢ bir doğaya sahip<br />
olması, zengin bir floristik yapıya sahip olması sebebiyle özellikle arıcılık ve su ürünleri<br />
yetiĢtiric<strong>il</strong>iği için önemli bir cazibe merkezidir.<br />
H.2. Tarımsal Üretim<br />
Ġlde 10500 adet tarım iĢletmesi mevcuttur. Bu iĢletmelerin tamamı a<strong>il</strong>e iĢletmesidir.<br />
Ġl de tarım iĢletmeleri genellikle bitkisel ve hayvansal üretimi birlikte yapmakta ve bu<br />
iĢletmelerin oranı da % 88„yi bulmaktadır. Bu iĢletmeleri sırasıyla % 10,4‟ü yalnızca<br />
bitkisel üretim yapan iĢletmeler ve % 1,2‟ü yalnızca hayvansal üretim yapan iĢletmeler<br />
izlemektedir.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 71
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Hayvansal +<br />
Bitkisel Üretim<br />
88%<br />
Bitkisel Üretim<br />
11%<br />
Hayvansal Üretim<br />
1%<br />
Grafik 6. Hakkari <strong>il</strong>in tarım iĢletmelerinin faaliyeti (Tarım Ġl Müdürlüğü, <strong>2007</strong>)<br />
0%<br />
7%<br />
8%<br />
29%<br />
22%<br />
16%<br />
>10 da<br />
11-20 da<br />
21-50 da<br />
51-100 da<br />
101-200 da<br />
201-500 da<br />
18%<br />
501 da<<br />
Grafik 7. Tarım iĢletmelerinin büyüklüklerine göre dağılımı (Tarım Ġl Müdürlüğü, <strong>2007</strong>)<br />
Arazi<br />
Büyüklüğü<br />
Da.<br />
ĠĢletme<br />
Sayısı<br />
Arazi<br />
Da.<br />
Yalnızca Kendi<br />
Araz<strong>il</strong>erini<br />
ĠĢleyenler<br />
BaĢkasından<br />
Arazi Tutup<br />
BaĢkasına<br />
Arazi<br />
Vermeyenler<br />
Kendi Arazisi Olmayan<br />
ĠĢletmeler<br />
Kiracı<br />
Ortakçı<br />
A B A B A B A B<br />
Arazisi<br />
Olmayan<br />
22<br />
0-5 1.037 3.004 1.031 2.991 - - 7 13 - -<br />
6-10 1.988 13.294 1.884 12.770 - - - - 91 453<br />
11-20 2.340 29.824 2.283 29.253 - - 12 118 45 453<br />
21-50 1.656 48.063 1.585 45.980 26 725 - - 45 1.358<br />
51-100 1.882 120.916 1.853 118.461 29 2.455 - - - -<br />
101-200 827 99.843 811 97.474 - - 16 2369 - -<br />
201-500 730 175.993 704 169.492 26 6.501 - - - -<br />
501-999 17 8.852 16 8.050 - - - - 1 802<br />
1000 ve üstü 1 3.247 - - - - - - - 3.247<br />
Toplam 10.500 503.036 10.167 484.471 81 9.681 35 2500 183 6.313<br />
Tablo 32. Tarımda ĠĢletme Büyüklüğü ve Edinme Biçimi (Tarım Ġl Müdürlüğü, <strong>2007</strong>)<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 72
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Hakkari nüfusun % 70 i geçimini tarım <strong>il</strong>e sağlamaktadır. Tarımla uğraĢan nüfusun<br />
%50 si hayvancılıkla uğraĢmaktadır. Ġlimizin iĢleneb<strong>il</strong>en tarım arazisi az olduğundan tarla<br />
tarımı, meyvec<strong>il</strong>ik ve sebzec<strong>il</strong>ik gibi araziye bağlı tarımsal faaliyetler yeterli ölçüde<br />
geliĢememiĢtir. Ancak geniĢ çayır-meraları ve yüksek yayları <strong>il</strong>e hayvancılık yapmaya<br />
oldukça elveriĢlidir. Bunun dıĢında arıcılık, su ürünleri yetiĢtiric<strong>il</strong>iği, ipekböcekç<strong>il</strong>iği gibi<br />
entansif ve semi-entansif üretim faaliyetlerine son derece uygundur. Ġlimizin su kaynakları<br />
bakımından zengin olması, geniĢ tarla araz<strong>il</strong>erine sahip olmaması, ciddi bir hava<br />
kirl<strong>il</strong>iğinin olmaması, araziye ve doğaya fazla müdahale ed<strong>il</strong>memesi sonucu tahrip<br />
ed<strong>il</strong>memiĢ bir doğaya sahip olması, zengin bir floristik yapıya sahip olması sebebiyle<br />
özellikle arıcılık ve su ürünleri yetiĢtiric<strong>il</strong>iği için önemli bir cazibe merkezidir.<br />
Organik Tarım: Ġlimizde bitkisel ve hayvansal üretimde kimyasal girdi<br />
kullanmadan üretim yapılan birçok ürün mevcuttur. Organik tarımın uygulama esasları<br />
içerisinde yer alan üretim yöntemlerinin uygulanması yönünde çalıĢmalar yürütülmekte<br />
olup, bu konu <strong>il</strong>e <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i proje hazırlıkları yapılmaktadır.<br />
KULLANIM DURUMU MERKEZ ÇUKURCA ġEMDĠNLĠ YÜKSEKOVA TOPLAM<br />
TARLA BĠTKĠLERĠ 9.356 747 4.425 24.399 38.927<br />
SEBZECĠLĠK 1.287 534 467 66 2.354<br />
MEYVECĠLĠK 297 2.719 687 628 4.331<br />
ÜRÜN BAZLI TOPLAM 10.940 4.000 5.579 25.093 45.612<br />
NADAS 1200 0 100 4.000 5.300<br />
KULLANILAN T.ARAZĠ 12.140 4.000 5.679 29.093 50.762<br />
TOPLAMI<br />
KULLANILMAYAN<br />
1.503 252 6.862 2.000 10.617<br />
TA.ARAZĠSĠ<br />
TARIM ARAZĠSĠ<br />
13.643 4.252 12.541 31.093 61.529<br />
TOPLAMI<br />
Tablo 33.Tarım arazisi dağılımı (ha) (Tarım Ġl Müdürlüğü, <strong>2007</strong>)<br />
2005 yılı Çiftçi Kayıt Sistemi ver<strong>il</strong>erine göre Ġlde 14.234 adet çiftçi kayıtlıdır.<br />
Ayrıca Ġlde 10500 adet tarım iĢletmesi mevcuttur. Bu iĢletmelerin tamamı a<strong>il</strong>e iĢletmesidir.<br />
Ġl de tarım iĢletmeleri genellikle bitkisel ve hayvansal üretimi birlikte yapmakta ve bu<br />
iĢletmelerin oranı da % 88„yi bulmaktadır. Bu iĢletmeleri sırasıyla % 10,4‟ü yalnızca<br />
bitkisel üretim yapan iĢletmeler ve % 1,2‟ü yalnızca hayvansal üretim yapan iĢletmeler<br />
izlemektedir.<br />
YağıĢın yıllık toplamı 650 mm olmasına karĢın, mevsimlere göre dağılıĢındaki<br />
dengesizlik nedeniyle, <strong>il</strong>de kuru tarım sistemi hâkimdir. Bitkisel üretim tahıllar üzerinde<br />
yoğunlaĢmıĢ olup, tahıl yetiĢtirmede nadas+tahıl sistemi uygulanmaktadır Hakkari‟de<br />
toplam 61.529 hektar tarım arazisi mevcut olup bunun %30,9‟unda hububat tarımı<br />
yapılmaktadır. Tablo‟ da tarım araz<strong>il</strong>erinin kullanım <strong>durum</strong>una göre dağılımları ver<strong>il</strong>miĢtir.<br />
Bu tabloda dikkat çeken bir husus kullanılmayan tarım araz<strong>il</strong>erinin oranının %12 gibi<br />
yüksek bir rakam olmasıdır. Nadas araz<strong>il</strong>erinin oranı da yüksek olup %20,42‟dir.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 73
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
H.2.1. Bitkisel Üretim<br />
H.2.1.1. Tarla Bitk<strong>il</strong>eri<br />
H.2.1.1.1. Buğdayg<strong>il</strong>ler ve Baklag<strong>il</strong>ler<br />
Ürün adı<br />
Üretim Alanı(Ha)<br />
Buğday 20.168<br />
Arpa 514,6<br />
Çeltik 334<br />
Nohut 307,7<br />
Tütün 220<br />
Yonca 12.000<br />
Tablo 34. Tarla ürünlerinin üretim alanları (Tarım Ġl Müdürlüğü, <strong>2007</strong>)<br />
Baklag<strong>il</strong>ler Ek<strong>il</strong>iĢ (da) Verim (kg/da) Üretim<br />
(ton)<br />
Y.Mercimek 1.130 136 154<br />
Fasulye (Kuru) 1.020 233 238<br />
Nohut 2.450 118 289<br />
Yumrulu Bitk<strong>il</strong>er Ek<strong>il</strong>iĢ (da) Verim (kg/da) Üretim<br />
(ton)<br />
Patates (1. ve 2. Ürün) 850 2.800 2.380<br />
Tahıllar Ek<strong>il</strong>iĢ (da) Verim (kg/da) Üretim<br />
(ton)<br />
Buğday 165.900 180 29.862<br />
Arpa 7.200 186 1.339<br />
Çavdar 35 100 3,5<br />
Yulaf 60 250 15<br />
Çeltik 2.600 250 650<br />
Tablo 35. Tahıl ve baklag<strong>il</strong> ürünleri üretim miktarları (Tarım Ġl Müdürlüğü, <strong>2007</strong>)<br />
H.2.1.1.2. Yem Bitk<strong>il</strong>eri<br />
2000/467 Sayılı Hayvancılığın Desteklenmesi Hakkında Bakanlar Kurulu kararı<br />
kapsamında <strong>2007</strong> yılı içerisinde yem bitk<strong>il</strong>eri üretimi yapan çiftç<strong>il</strong>ere,gerekli yatırım ve<br />
tesis masraflarını yaptıktan sonra masrafların %35'i desteklenmektedir. Bu desteklemeden<br />
yararlanmak için <strong>2007</strong> yılında Ġl ve Ġlçe Müdürlüklerimize yapılan müracaatlar<br />
değerlendir<strong>il</strong>miĢ olup, 3.399 adet yem bitk<strong>il</strong>eri projesi onaylanmıĢtır. Bu çiftç<strong>il</strong>ere ait<br />
55.455,109 da. Yem bitk<strong>il</strong>eri ek<strong>il</strong>iĢi gerçekleĢtir<strong>il</strong>miĢtir. Bu ek<strong>il</strong>iĢler üzerinden<br />
çiftç<strong>il</strong>erimize 7.475.529,38 YTL destekleme ödemesi yapılması için hakkediĢleri <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i<br />
banka Ģubelerine gönder<strong>il</strong>miĢtir.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 74
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Ġlçe Adı<br />
Çiftçi<br />
Sayısı<br />
Toplam<br />
Ödemeye<br />
Esas Alan<br />
(Da)<br />
Tablo 36. <strong>2007</strong> yılı <strong>il</strong>çelere göre yem bitk<strong>il</strong>erine yapılan toplam destekler (Tarım Ġl Müdürlüğü, <strong>2007</strong>)<br />
Yem Bitk<strong>il</strong>eri<br />
Ek<strong>il</strong>iĢ Verim Üretim<br />
(da) (kg/da) (ton)<br />
Korunga 16.000 650 10.400<br />
Yonca 199.800 900 179.820<br />
Üçgül 4.850 1.050 5.093<br />
Fiğ 5.900 470 2.773<br />
Tablo 37. Yem bitk<strong>il</strong>eri üretim miktarları (Tarım Ġl Müdürlüğü, <strong>2007</strong>)<br />
H.2.1.1.3. Endüstriyel Bitk<strong>il</strong>er<br />
Endüstri Bitk<strong>il</strong>eri<br />
Ek<strong>il</strong>iĢ Verim Üretim<br />
(da) (kg/da) (ton)<br />
Tütün 1.925 120 231<br />
Mısır 300 250 75<br />
Susam 955 125 119<br />
Ayçiçeği 170 193 33<br />
Tablo 38. Endüstri ürünleri üretim miktarları (Tarım Ġl Müdürlüğü, <strong>2007</strong>)<br />
H.2.1.2. Bahçe Bitk<strong>il</strong>eri<br />
H.2.1.2.1. Meyve Üretimi<br />
Toplam Ödenecek Miktar (Da)<br />
Yonca Korunga Fiğ S<strong>il</strong>ajlık<br />
Mısır<br />
Toplam<br />
Tutar<br />
(YTL)<br />
ÇUKURCA 7 141,250 141,250 0,000 0,000 0,000 19.813,75<br />
MERKEZ 738 8.556,914 7.965,931 372 193 25,983 1.184.824,85<br />
ġEMDĠNLĠ 616 4.887,600 4.868,600 11 0,000 8,000 702.103,05<br />
YÜKSEKOVA 2.038 41.869,345 36.944,966 348,116 3.139,716 1.436,547 5.568.787,73<br />
TOPLAM 3.399 55.455,109 49.920,747 731,116 3332,716 1470,53 7.475.529,38<br />
Ġlimizde Meyvec<strong>il</strong>iği GeliĢtirme Projesi Kapsamında; Bakanlığımıza sunulmuĢ ve<br />
uygun görülen projeyle; 3.500 adet Kiraz, 3.500 adet Yarı bodur elma, 1.760 adet asma<br />
fidanı ve 1000 adet Badem Fidanının alımı yapılmıĢ ve dikimler gerçekleĢtir<strong>il</strong>miĢtir.<br />
Meyve Fidanı Adı<br />
Adet<br />
Yarı bodur Elma 3.500<br />
Kiraz 3.500<br />
Asma 1.760<br />
Badem 1.000<br />
Toplam 9.760<br />
Tablo 39. Meyvec<strong>il</strong>iği geliĢtirme programı satın alım miktarları (Tarım Ġl Müdürlüğü, <strong>2007</strong>)<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 75
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
ĠLÇESĠ SATIN ALINAN MĠKTAR(Adet-Kg) TUTAR (YTL)<br />
MERKEZ<br />
YÜKSEKOVA<br />
ġEMDĠNLĠ<br />
ÇUKURCA<br />
ĠLÇESĠ<br />
Ceviz Fidanı 8000 29.090<br />
Sebze Tohumu 65 1.800<br />
Korunga Tohumu 2400 6.790<br />
Meyve Fidanı 32.000 108.409<br />
Sebze Fidesi 130.000 40.897<br />
Ahududu fidanı 3.000 1.500<br />
Sıvı Azot - Sperma - 11.216<br />
Teknik Çiftçi Gezisi - 5.000<br />
ĠLÇE TOPLAMI 204.702<br />
Ceviz Fidanı 7000 25.200<br />
Bodur Elma Fidanı 5000 23.800<br />
Sebze Tohumu 42 556<br />
S<strong>il</strong>ajlık Mısır Tohumu 5000 15.150<br />
Mısır S<strong>il</strong>aj makinesi 1 13.514<br />
Balya Makinesi 1 27.360<br />
Toprak Analiz Lab. 1 70.000<br />
ĠLÇE TOPLAMI 175.580<br />
Ceviz Fidanı 7000 25.200<br />
S<strong>il</strong>ajlık Mısır Tohumu 200 600<br />
Korunga Tohumu 1000 2.950<br />
Meyve Fidanı 21.450 64.322<br />
ĠLÇE TOPLAMI 93.072<br />
Meyve Fidanı 3650 28.300<br />
ĠLÇE TOPLAMI 28.300<br />
ĠLÇELERE AKTARILAN VE KULLANILAN KAYNAKLAR<br />
AKTARILAN KAYNAK<br />
(YTL)<br />
KULLANILAN<br />
KAYNAK (YTL)<br />
KALAN<br />
(YTL)<br />
MERKEZ 374.430 204.702 169.728<br />
YÜKSEKOVA 240.485 175.580 64.905<br />
ġEMDĠNLĠ 149.335 93.072 56.263<br />
ÇUKURCA 35.750 28.300 7.450<br />
TOPLAM 800.000 501.654 298.346<br />
Tablo 40. Meyvec<strong>il</strong>iği ve hayvancılığı geliĢtirme programı 2006-<strong>2007</strong> sarın alımları (Tarım Ġl Müdürlüğü, <strong>2007</strong>)<br />
Meyve Fidanı Ġlçe Adı Adet Alan(da) Çiftçi Sayısı<br />
Adı<br />
Ceviz Merkez 8.000 800 210<br />
Yüksekova 7.000 700 150<br />
ġemdinli 7.000 700 250<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 76
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Çukurca - - -<br />
Toplam 22.000 2.200 610<br />
Ġlçe Adı<br />
Meyve Fidanı Adı/adet<br />
Yarı Bodur Elma Kiraz Kayısı Armut<br />
Merkez 21.000 5.000 3.000 3.000<br />
ġemdinli 11.500 3.000 2.000 600<br />
Yüksekova 5.000 - - -<br />
Çukurca - - - -<br />
Toplam 37.500 8.000 5.000 3.600<br />
Tablo 41. Meyvec<strong>il</strong>iği geliĢtirme programı (Tarım Ġl Müdürlüğü, <strong>2007</strong>)<br />
<strong>2007</strong> yılı içerisinde Hakkari‟de üret<strong>il</strong>en meyve bitk<strong>il</strong>eri ve miktarları aĢağıdaki<br />
gibidir.<br />
ÜRÜNLER<br />
YumuĢak Çekirdekl<strong>il</strong>er<br />
Meyve Veren<br />
Ağaç Sayısı<br />
Verim<br />
(kg/ağaç)<br />
Üretim<br />
(ton)<br />
Armut 42.400 24 1.018<br />
Elma 142.450 30 4.274<br />
Ayva 13.650 21 287<br />
TaĢ Çekirdekl<strong>il</strong>er<br />
Kiraz 7.400 20 148<br />
ġeftali 7.320 25 183<br />
Erik 55.400 30 1.662<br />
Kayısı 13.650 29 396<br />
Sert Kabuklular<br />
Ceviz 184.100 50 9.250<br />
Antep Fıstığı 4.500 5 22,5<br />
Badem 550 12 6,6<br />
Subtropik Ġklim Meyveleri<br />
Ġncir 4.050 12 48,6<br />
Nar 2.420 25 60,5<br />
Dut 700 20 14<br />
Üzümsü Meyveler<br />
Kg/da<br />
Üzüm (Kurutmalık) (da) 20 2.000 40<br />
Üzüm (Sofralık) (da) 3.840 1.250 4.800<br />
Tablo 42. <strong>2007</strong> yılında üret<strong>il</strong>en meyve bitk<strong>il</strong>eri ve miktarları (Tarım Ġl Müdürlüğü, <strong>2007</strong>)<br />
H.2.1.2.2. Sebze Üretimi<br />
Sebzec<strong>il</strong>iği GeliĢtirme Projesi kapsamında Merkez <strong>il</strong>çede 40 çiftçiye 25 da alan için<br />
50kg fasulye, 15pk hıyar tohumu dağıtımı yapılmıĢtır. Y.ova <strong>il</strong>çemizde ise 7 çiftçiye 14<br />
dekar alan için 42kg fasulye, 16 çiftçiye 14 koli domates fidesi, 16,5 koli karpuz fidesi<br />
dağıtımı yapılmıĢtır.<br />
Tohumluk –Fide Adı/Miktarı<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 77
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Ġlçe Adı<br />
Çiftçi<br />
Sayısı<br />
Fasulye<br />
Dağıtılan<br />
Miktar(Kg)<br />
Alan(da)<br />
Hıyar Tohumluğu(pk)<br />
/Domates-Karpuz<br />
Fidesi(koli)<br />
Çiftçi<br />
Sayısı<br />
Dağıtılan Paket<br />
(500gr)<br />
Merkez 30 50 25 8 15<br />
ġemdinli - - - - -<br />
Yüksekova 14 42 14 16 14+ 16,5<br />
=30,5Koli<br />
Çukurca - - - - -<br />
Toplam 44 92 39 24 15pk+30,5Koli<br />
Tablo 43. Sebzec<strong>il</strong>iği geliĢtirme programı (Tarım Ġl Müdürlüğü, <strong>2007</strong>)<br />
Hakkari <strong>il</strong>inde <strong>2007</strong> yılı içerisinde üret<strong>il</strong>en sebze bitk<strong>il</strong>eri ve miktarları aĢağıdaki<br />
gibidir.<br />
ÜRÜNLER Ek<strong>il</strong>iĢ (da) Verim<br />
(kg/da)<br />
Açıkta Sebze<br />
Üretim<br />
(ton)<br />
Domates(Sofralık) 7.800 3.175 24.765<br />
Domates(Salçalık) 50 3.000 150<br />
Hıyar(Sofralık) 3.080 3.350 10.318<br />
Kabak(Sakız) 350 4.080 1.428<br />
Kabak(Bal) 500 3.497 1.749<br />
Maydanoz 340 325 111<br />
Patlıcan 685 833 571<br />
Biber Sivri, Çarliston 1.450 1.025 1.486<br />
Biber Dolmalık 1.100 1.050 1.155<br />
Karpuz 190 7.360 1.398<br />
Fasulye Taze 1.170 950 1.112<br />
Soğan Taze 760 812 617<br />
Tablo 44. <strong>2007</strong> yılında sebze üretim miktarları (Tarım Ġl Müdürlüğü, <strong>2007</strong>)<br />
H.2.1.2.3. Süs Bitk<strong>il</strong>eri<br />
H.2.1.2.3.1. Ters Lale (Fritallaria imperialis)<br />
Ġlimiz doğal florasında yöremize özgü endemik bir tür olan ters lale yetiĢmektedir.<br />
Ters lale en yoğun olarak Hakkari merkezi <strong>il</strong>e ġemdinli ve Yüksekova <strong>il</strong>çelerinde<br />
yetiĢmekte, yetiĢtiric<strong>il</strong>iği buralarda sürdürülmektedir.. Soğan, yumru ve rizom gibi toprak<br />
altı organlara sahip olan geofit bitk<strong>il</strong>eri diğer birçok kullanımları yanında erken <strong>il</strong>kbaharda<br />
ve sonbaharda açan narin, gösteriĢli ve güzel çiçekleri nedeniyle süs bitkisi yönünden<br />
büyük bir öneme sahip olmuĢlardır. Özellikle kıĢ aylarının sonlarında kar topraktan kalkar<br />
kalmaz veya karla birlikte çiçek açan türleri insanların <strong>il</strong>kbahara olan özlemini<br />
gidermesiyle birlikte bahar müjdecisi olarak ta sembolik önem taĢımıĢtır. Ayrıca, soğan,<br />
yumru ve rizom gibi toprakaltı organları sayesinde orijinal habitatlarından baĢka ülkelere<br />
canlı olarak taĢına b<strong>il</strong>mesi ve kolay üret<strong>il</strong>mesi gibi nedenlerle, geofit bitk<strong>il</strong>er ekonomik<br />
açıdan da değerlendir<strong>il</strong>meye baĢlamıĢlardır.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 78
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Hakkari dağları eteklerinde kend<strong>il</strong>iğinden yetiĢen, her dalında 3 <strong>il</strong>a 8 lalenin ters<br />
büyüdüğü , boyu 60 <strong>il</strong>a 80 cm'yi bulan ters lale belirli yerlerde yetiĢmektedir. Gen<br />
merkezinin <strong>il</strong>imiz olduğu halde kaçak yollarla Avrupa ülkelerinde satıldığı ve buralarda<br />
kozmetik ve <strong>il</strong>aç sanayisinde kullanılmakta hatta süs çiçeği olarak parkları süslemekte<br />
olduğu b<strong>il</strong>iniyor. Avrupa'da Frit<strong>il</strong>lasio Ġmperialis , "Kejan lalesi" , Prestika "Karagöz<br />
lalesi" , Emperyalis "Ağlayan Gelin" gibi isimlerle anılmaktadır. Halkımız tarafından da<br />
Ağlayan Gelin, Kerbela ve Kral lalesi olarak da b<strong>il</strong>inmektedir. Dünyada bir benzeri daha<br />
bulunmayan ve anavatanı "Dağların Kenti" <strong>il</strong>imizde yetiĢen ters lale dünyanın en nadide<br />
çiçeklerinden biridir. Kan kırmızı rengiyle kadife hassaslığındaki çiçeği <strong>il</strong>e estetik<br />
görünümlü tersliğiyle adeta bir doğa harikasıdır. Bunun yanı sıra Ġlimiz bitki çeĢitl<strong>il</strong>iği ve<br />
zenginliği bakımından bir botanik bahçesi niteliğinde ve müzesi <strong>durum</strong>undadır. Ġlimizin<br />
kalkınması açısından biyolojik çeĢitliğin yerel bitki türleri envanterinin çıkarılması, bitki<br />
patentinin alınması, on doğal rengi bulunan Kardelen kokusundan insanları ferahladığı<br />
Nergiz , Süsün ve Beybüne kadar pek çok ekonomik değeri olan bitki ve çiçek türlerinin<br />
araĢtırılması, ıslah ed<strong>il</strong>mesi ve korunması gerekmektedir.<br />
Resim 6. Sadece Hakkari'de yetiĢen “Ters Lale”<br />
Soğanlı bitk<strong>il</strong>er zengin floranın nadide türlerindendir. Toprak altında gıda maddesi<br />
depolamak üzere değiĢime uğramıĢ gövdeleri olan, gösteriĢli çiçeklere sahip bu bitk<strong>il</strong>erin<br />
toprak üstündeki kısımları büyüme mevsimini tamamladıktan sonra sararıp solar. Soğanları<br />
ise uzun yıllar yaĢamaya devam eder. Ters laleler dünyanın en güzel çiçekleri arasında yer<br />
almaktadır. Bu çiçeklerinde mazisi çok uzun yıllara dayanmaktadır. Dünya üzerinde sadece<br />
Türkiye'de yetiĢtiği söylenmektedir, böyle bir çiçeğin ne kadar değerli olduğu buradan<br />
anlaĢılmaktadır. Ülkemizde Hakkari'nin yüksek dağlarında yetiĢmektedir.<br />
Genellikle ġubat sonu ve Mart ayı baĢlarında topraktan çıkarak yeni mevsime merhaba<br />
derler. Soğuk mevsim bitk<strong>il</strong>eridir (-) derecelerde yaprakları donar ölmüĢ görünürler ama<br />
güneĢi görünce tekrar normale dönüp geliĢimlerine devam ederler ama kesinlikle bir Ģey<br />
olmaz.<br />
Ters Lale’nin Üretimi<br />
Ters laleler genellikle sarı ve turuncu renklidir. Imperialis cinsleri 1 metrenin<br />
üzerine çıkab<strong>il</strong>irler ve senede sadece mart-nisan ayları arasında bir kere açarlar.<br />
Üretimi daha çok tohumla yapılır. Soğanlı bitki oldukları için soğanın belli bir olgunluğa<br />
ulaĢmasıyla bitkide çiçeklenme görülür.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 79
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Ters laleler günümüzde tıp alanında ve bahçe dekorasyonlarında kullanılmaktadır.<br />
Son yıllarda ticari önemi artmıĢtır.<br />
Ters Lale'nin Bitki Özelikleri<br />
Soğan: 7-8 cm çağında basık; yaprakları kiremit diz<strong>il</strong>iĢli.<br />
Gövde boyu: 50-100 cm<br />
Yapraklar: 4-8 adet; parlak yeĢ<strong>il</strong>; gövdenin üst yarısında dairesel diz<strong>il</strong>iĢli; mızrak<br />
Ģeklinde.<br />
Çiçekler: 5-12 adet çan Ģeklinde.<br />
Tepaller: 4-4.5 cm; kırmızı veya turuncu, bazen sarı, bal özü salgılayan bezler<br />
tepallerin tabanında, beyaz yuvarlak Ģek<strong>il</strong>li.<br />
Kapsül: 1.5-2 cm; kanatlı.<br />
Çiçek açma dönemi: Mart-Mayıs ayları arası.<br />
Ġlimizin florasına münhasır bulunan Ters Lale (Fritallaria imperialis) önemli bir<br />
ihracat ürünüdür. GeçmiĢ yıllarda kaçak sökümlerle bölge dıĢına çıkarılmaya çalıĢılmıĢtır.<br />
1995 yılında yayınlanan yönetmelik buna engel olmuĢ, böylece çiçek soğanlarının sökümü,<br />
üretimi ve ihracatı kontrol altına alınmıĢtır.<br />
BULUNDUĞU YER<br />
NOKTA ADRESLERĠ<br />
DeĢt<strong>il</strong>ok Yaylası ve civarı (Yürekli ve Bozyamaç köy sınırları)<br />
Arı Kovanı Dağları (Karabey Köy Sınırları)<br />
Yüksekova<br />
Havruk Dağları (Yürekli ve Bozyamaç köy sınırları)<br />
Uzunsırt Köyü (Yukarı Mevkii)<br />
Tloran Köyü Dağları<br />
Kayalar Köyü<br />
Mağaraönü Köyü<br />
ġemdinli<br />
Derecik Köy yolu vadisi<br />
Sürinüs Köyü Yaylası<br />
ġehit Dağları<br />
Tablo 45. Ters Lale'nin yetiĢtiği yerler (Tarım Ġl Müdürlüğü, <strong>2007</strong>)<br />
H.2.2. Hayvansal Üretim<br />
Ġlimiz yaklaĢık 370.000 Ha zengin Çayır ve Mera alanıyla küçükbaĢ hayvancılık<br />
için çok önemli bir cazibe merkezi olup son yıllarda yaĢanan terör olaylarında dolayı çayır<br />
ve mera alanlarının önemli bir kısmı terk ed<strong>il</strong>miĢ bulunulmaktadır.<br />
Hakkari Ġli yüksek rakımlı bir arazi üzerine kurulmuĢ olduğundan flora ve fauna<br />
özellikleri açısından karakteristik bir yapıya sahiptir. Flora desenine bakıldığında<br />
hayvancılık için oldukça uygun otlaklar bulunmaktadır.2000 m den yukarı alanlarda alpin<br />
kuĢak den<strong>il</strong>en ot vejetasyonu klimaks (durağan –kararlı Bitki örtüsü) <strong>durum</strong>dadır.<br />
Otlakların varlığı geçmiĢ yıllarda küçük ve büyükbaĢ hayvan yetiĢtiric<strong>il</strong>iğini özendirmiĢ<br />
ve sayısal olarak hayvan varlığı çok olumlu bir noktaya getirmiĢtir. Fakat bölgede yaĢanan<br />
olaylardan sonra otlaklar ve yaylalar kullanılamamıĢ hayvancılık bitme noktasına gelmiĢtir.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 80
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Özellikle Yüksekova Ġlçemiz gerek besi sığırcılığı ve gerekse de süt sığırcılığı<br />
açısından önem arz eden geniĢ çayır ve mera alanlarına sahiptir. Ġlçede ova köylerinin hala<br />
en önemli geçim kaynağı sığırcılıktır. Yapılan mevcut hayvancılık <strong>il</strong>e Ġlçenin potansiyeli<br />
karĢılaĢtırıldığında mevcut potansiyelin ancak %15-20 nin kullanıldığı söyleneb<strong>il</strong>ir.<br />
Nitekim burada iĢletmelerin sütlerini toplayarak iĢleyen ve <strong>çevre</strong> Ġllere pazarlayan Baskın<br />
KardeĢler A.ġ. ancak % 20 kapasite <strong>il</strong>e çalıĢab<strong>il</strong>mektedir.<br />
2005/8503 Sayılı Hayvancılığın Desteklenmesi Hakkındaki Bakanlar Kurulu Kararı<br />
uygulamalarından gebe düve alımı, suni tohumlama ve buzağılara <strong>il</strong>iĢkin<br />
desteklemelerden, <strong>il</strong>deki çiftç<strong>il</strong>er isten<strong>il</strong>en düzeyde yararlandırılamamaktadır.<br />
Bölgede hayvancılığın geliĢtir<strong>il</strong>mesi için çayır ve meralar önemli bir potansiyel<br />
teĢk<strong>il</strong> etmektedir. Uzun süre otlatma yapılmaması ve terk ed<strong>il</strong>mesi sonucu çayır-meralar<br />
doğal olarak ıslah olmuĢ bulunmaktadır.<br />
B<strong>il</strong>indiği üzere Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerimizin en önemli geçim<br />
kaynağı hayvancılıktır. Ancak 1990‟dan sonraki tarihlerde terör olaylarındaki artıĢtan<br />
dolayı hayvancılıkla uğraĢan köylülerin köylerini boĢaltarak Ġl ve Ġlçe merkezlerine göç<br />
etmeye baĢlamaları, mera ve yaylalardan faydalanılamaması sebebiyle her geçen gün<br />
hayvancılık faaliyetleri azalmıĢ ve günümüzde yok olma noktasına gelmiĢtir. Ġlimizde<br />
köylere dönüĢlerin baĢlamasıyla hayvancılık faaliyetlerince canlanma baĢlamıĢtır. Hayvan<br />
kaçakçılığının önlenmesi ve hareketlerin kontrol altına alınması amacıyla 2005 yılında tüm<br />
<strong>il</strong>de küçükbaĢ hayvanların sayım ve büyükbaĢ hayvanların küpeleme çalıĢmaları<br />
tamamlanarak <strong>il</strong>imiz hayvan varlığı kayıt altına alınmıĢtır.<br />
BÜYÜK<br />
BAġ<br />
KÜÇÜK<br />
BAġ<br />
MERKEZ ÇUKURCA ġEMDĠNLĠ YÜKSEKOVA TOPLAM<br />
SIĞIR 5904 1097 7515 22444 36.960<br />
BUZAĞI- 3.936 116 3000 7619 14.671<br />
DANA<br />
MANDA 0 0 0 3 3<br />
KOYUN 166.680 3.500 45.870 450.000 666.050<br />
KEÇĠ 113.815 4.500 75.158 150.000 343.473<br />
TAVUK(YUMURTA) 23.000 1.450 15000 39.417 85.747<br />
TAVUK(BROĠLER) 1300 80 1000 4.500 6.880<br />
ÖRDEK 1.700 60 1000 550 3.310<br />
KAZ 450 80 100 850 1.480<br />
HĠNDĠ 1.700 50 1000 5.000 7.750<br />
ARILI KOVAN 19.000 1.304 17.500 23.050 60.854<br />
Tablo 46. <strong>2007</strong> yılı <strong>il</strong>çelere göre havya sayısı (Tarım Ġl Müdürlüğü, <strong>2007</strong>)<br />
H.2.2.1. BüyükbaĢ Hayvancılık<br />
1990‟lı yılların baĢında 65.000 adet olan büyükbaĢ hayvan varlığı, Hakkâri Ġlinde<br />
2002 yılı itibariyle büyük baĢ hayvan varlığı 48.000 adettir. Türkiye genelinde mevcut<br />
büyük baĢ hayvan sayısı 11.147.438 adet olup bu rakamın %0,60‟ı Hakkâri bulunmaktadır.<br />
Ülke geneline bakıldığında Hakkâri Ġli sahip olduğu büyük baĢ hayvan varlığı açısından<br />
önemli yer teĢk<strong>il</strong> etmektedir.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 81
1990<br />
1991<br />
1992<br />
1993<br />
1994<br />
1995<br />
1996<br />
1997<br />
1998<br />
1999<br />
2000<br />
2001<br />
2002<br />
2003<br />
2004<br />
2005<br />
2006<br />
<strong>2007</strong><br />
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
ĠLÇELER<br />
BÜYÜK BAġ<br />
2002 2003 2004 2005 2006 <strong>2007</strong><br />
MERKEZ 4.500 6.600 10.683 9.840 11.799 6.516<br />
ÇUKURCA 900 1.210 1.083 1.213 1.366 1.270<br />
ġEMDĠNLĠ 4.500 8.100 11.167 10.717 12.369 13.316<br />
YÜKSEKOVA 37.850 37.822 23.670 22.497 20.580 22.934<br />
TOPLAM 47.750 53.732 46.603 44.267 46.114 44.036<br />
Tablo 47. Yıllara göre <strong>il</strong>çelerdeki büyükbaĢ hayvan sayısı (Tarım Ġl Müdürlüğü, <strong>2007</strong>)<br />
Hakkari‟nin <strong>il</strong>i Yüksekova-ġemdinli bölgesinde hayvan yetiĢtiric<strong>il</strong>iği yüksek<br />
oranda yapılmaktadır. Bu bölge, Hakkari <strong>il</strong>inin en büyük yüzölçümüne ( 408060 ha.) ve<br />
geniĢ çayır-mera alanlarına (226636 ha.) sahip bölgesidir. Yine saf ve kültür melezi hayvan<br />
sayısının en yüksek olduğu bölge Yüksekova-ġemdinli bölgesidir. Yıllara göre büyükbaĢ<br />
hayvancılığın geliĢimi aĢağıdaki gibidir.<br />
150000<br />
ADET<br />
100000<br />
50000<br />
0<br />
Grafik 8. Yıllara göre büyükbaĢ hayvancılığın geliĢimi (Tarım Ġl Müdürlüğü, <strong>2007</strong>)<br />
H.2.2.2. KüçükbaĢ Hayvancılık<br />
Hakkâri <strong>il</strong>inde mevcut küçükbaĢ hayvan varlığının büyük kısmı Yüksekova ve<br />
ġemdinli Ġlçelerinde görülmektedir. Hakkari <strong>il</strong>inde yetiĢtir<strong>il</strong>en koyunların % 98‟den<br />
fazlasını yerli koyun ırkı olan Akkaraman, keç<strong>il</strong>erin ise tamamına yakınını yerli ırk olan kıl<br />
keçisi oluĢturmaktadır.<br />
DĠE ver<strong>il</strong>en son on yıllık dönemde Türkiye geneli küçükbaĢ hayvan varlığında<br />
(koyun %27.4; kıl keçisi %22,4) önemli ölçüde azalma olduğunu göstermektedir. Hakkari<br />
genelinde 1995-2005 yılları arasında yıllara göre azalma veya çoğalma aĢağıda<br />
görülmektedir.<br />
ĠLÇELER<br />
KÜÇÜKBAġ<br />
2002 2003 2004 2005 2006 <strong>2007</strong><br />
MERKEZ 50.000 115.000 93.044 129.217 144.842 280.495<br />
ÇUKURCA 4.600 8.800 8.500 2.851 5.025 8.000<br />
ġEMDĠNLĠ 75.000 95.000 140.750 142.000 126.800 121.028<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 82
1990<br />
1991<br />
1992<br />
1993<br />
1994<br />
1995<br />
1996<br />
1997<br />
1998<br />
1999<br />
2000<br />
2001<br />
2002<br />
2003<br />
2004<br />
2005<br />
2006<br />
<strong>2007</strong><br />
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
YÜKSEKOVA 286.000 262.151 373.913 538.247 746.454 600.000<br />
TOPLAM 415.600 480.951 616.207 812.315 1.023.076 1.009.523<br />
Tablo 48. Yıllara göre <strong>il</strong>çelerdeki küçükbaĢ hayvan sayısı (Tarım Ġl Müdürlüğü, <strong>2007</strong>)<br />
Yıllara göre küçükbaĢ hayvancılığı geliĢimi aĢağıdaki gibidir.<br />
150000<br />
ADET<br />
100000<br />
50000<br />
0<br />
Grafik 9. Yıllara göre küçükbaĢ hayvancılığı geliĢimi (Tarım Ġl Müdürlüğü, <strong>2007</strong>)<br />
H.2.2.3. Kümes Hayvancılığı ( Kanatlı Üretimi)<br />
Kümes hayvancılığı <strong>il</strong>e <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i b<strong>il</strong>g<strong>il</strong>er aĢağıdaki gibidir.<br />
MERKEZ ÇUKURCA ġEMDĠNLĠ YÜKSEKOVA TOPLAM<br />
TAVUK(YUMURTA) 23.000 1.450 15000 39.417 85.747<br />
TAVUK(BROĠLER) 1300 80 1000 4.500 6.880<br />
ÖRDEK 1.700 60 1000 550 3.310<br />
KAZ 450 80 100 850 1.480<br />
HĠNDĠ 1.700 50 1000 5.000 7.750<br />
Tablo 49. Ġlçeler göre kümes hayvancılığı (Tarım Ġl Müdürlüğü, <strong>2007</strong>)<br />
H.2.2.4. Arıcılık ve Ġpekböcekç<strong>il</strong>iği<br />
Arıcılık, dünyada en yaygın tarımsal <strong>etki</strong>nliklerinden biridir. Ġlimizde 2005 yılı<br />
ver<strong>il</strong>erine 52.234 adet modern ve 1.655 adet <strong>il</strong>kel olmak üzere toplam 45.205 adet kovan<br />
bulunmaktadır. Bu kovanlardan yılda toplam 526 ton bal alınmaktadır. Kovan baĢına<br />
ortalama bal üretimi ise yaklaĢık 11,7 kg. „dir.<br />
Ġlimizin arazi yapısı engebeli olup dar bir alan içinde topoğrafik farklılıkları nedeni<br />
<strong>il</strong>e arıcılık sezonu diğer <strong>il</strong>lere göre daha uzun sürmektedir. Ġlimizdeki bu yükseklik<br />
farklılıklarının yanı sıra; bitki örtüsü bakımından zengin bir floraya sahip olması, bitk<strong>il</strong>erin<br />
değiĢik zamanlarda çiçek açması, arıcılık sezonunun uzun sürmesi ve yöreye has çiçeklerin<br />
bolluğu arıcılık yönünden en önemli yöresi olma özelliğine sahip bulunmaktadır. B<strong>il</strong>indiği<br />
gibi pestisit kullanımı bal arılarının yararlandığı nektar kaynaklarını azaltmakta, bu <strong>durum</strong><br />
hem koloni veriminde azalmaya hem de daha yoğun seyyar arıcılık yapılmasına neden<br />
olmaktadır. Yöremizde ise zirai mücadele faaliyetinin çok az olması nedeniyle gerek bal<br />
kalitesini ve gerekse arı popülasyonunun korunmasında önemli bir ayrıcalık<br />
sağlamaktadır.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 83
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Yöremizde özellikle yaylalarda arıcılık için çok önemli olan geven, kekik gibi<br />
birçok mera bitkisi mevcuttur. Ayrıca yöremizde bol miktarda yonca, korunga tarımı ve<br />
vad<strong>il</strong>erde meyvec<strong>il</strong>ikte bol miktarda yapılmaktadır. Bu tür bitk<strong>il</strong>erinde arıcılık için önemi<br />
büyüktür. Yöremizin arıcılık için uygun bitki örtüsüne sahip olması ve yaz aylarının serin<br />
geçmesi nedeniyle çiçeklenme süresi uzun olmakta ve yaz aylarında her döneminde<br />
zaman arının çiçek ve nektar bulması mümkün olmaktadır.<br />
Bölgemize uygun saf arı ırkları <strong>il</strong>e arıcılığın yapılab<strong>il</strong>mesi, Ürünlerin her zaman<br />
pazar bulab<strong>il</strong>mesi, Arıcılık ürünlerinin hammadde kullanımı olmadan elde<br />
ed<strong>il</strong>mesi,Doğadaki bitk<strong>il</strong>erin tozlaĢmasına büyük bir kısmına bal arıları tarafından<br />
yapılması ülkemiz ve dünyada vazgeç<strong>il</strong>mez bir üretim dalı haline gelmiĢtir.<br />
Ġlimizdeki zengin florayı değerlendirerek Ġlimiz ve Ülke ekonomisine katkı sağlamak amacıyla<br />
hazırlanan projeler <strong>il</strong>e arılı kovan dağıtımı yapılarak istihdam sağlanmaktadır. 2005 yılı ver<strong>il</strong>erine göre Ġl‟de<br />
43.550 adet fenni ve 1.655 adet iptidai tip olmak üzere toplam 45.205 adet arılı kovan bulunmaktadır. Yıllık<br />
bal üretim miktarı 678ton olarak gerçekleĢmiĢtir. Ġstihdamın yansıra üretic<strong>il</strong>erimizin kaliteli bal üretmeleri,<br />
verimli çalıĢmaları ve örgütlenmeleri için eğitim çalıĢmalarına ağırlık ver<strong>il</strong>miĢ olup, kooperatifleĢmelerine<br />
çalıĢılmaktadır.<br />
Şemdinli Balı<br />
ġemdinli‟de elde ed<strong>il</strong>en bala yönelik yapılan çalıĢmada, ġemdinli Ġlçesinden elde<br />
ed<strong>il</strong>en balın yine ülkemizin Anzer yöresinden elde ed<strong>il</strong>en ve yüksek fiyatlarla<br />
pazarlanab<strong>il</strong>en hatta ihraç olanağını sürekli koruyan Anzer balıyla bir karĢılaĢtırma<br />
yapıldığında bu bala özelliğini veren maddelerin ġemdinli balında da aynı oranlarda<br />
bulunduğu görülmüĢtür.<br />
ġemdinli, arı varlığı ve bal üretimi <strong>il</strong>e önemli bir arıcılık merkezidir. Ancak arıcılık<br />
potansiyelinden yeterince yararlanamamaktadır. Veriml<strong>il</strong>iği sınırlayan unsurların<br />
kaldırılması <strong>durum</strong>unda arıcılık yöre halkının gelirinin artırılmasında önemli rol<br />
oynayacaktır. Diğer yandan ġemdinli balının laboratuar sonuçları <strong>il</strong>e kesinleĢmiĢ üstün<br />
özellikleri <strong>il</strong>e geniĢ kitlelere ulaĢtırılması ve ülkemizin bir kaynağının dıĢ dünyaya<br />
tanıtılması sayesinde dıĢ satım yoluyla ülke ekonomisine döviz katkısı sağlayacaktır.<br />
ġemdinli <strong>il</strong>çesi doğal yapısı ve florası <strong>il</strong>e arıcılığın cazibe merkezlerindendir. Buranın<br />
koruma altına alınması ve gerekli tanıtıcı faaliyetlerin yapılması halinde buradan elde<br />
ed<strong>il</strong>ecek bal kalitesiyle ünlü Anzer Balı‟na rakip olab<strong>il</strong>ecektir. Bu anlamda ġemdinli<br />
Ġlçemiz gezginci arıcılığa kapatılarak koruma altına alınmıĢtır. Bununla beraber bal<br />
numunelerinin laboratuar analizleri sonucu kesinleĢen üstün özellikleri, balın geniĢ<br />
kitlelere ulaĢtırılması ve Ülkemizin bir kaynağının daha dıĢ dünyaya tanıtılması için basın<br />
ve yayın organlarında tanıtım çalıĢmaları yapılmıĢtır.<br />
ARI KOVANLARI ÜRÜNLER Arı Besleyen<br />
Eski Usul Kovan<br />
Sayısı<br />
Yeni Usul Kovan Sayısı Bal (kg) Balmumu<br />
(kg)<br />
Köyler Sayısı<br />
1.655 43.550 678.075 250 89<br />
Tablo 50. Arı kovanları (Tarım Ġl Müdürlüğü, <strong>2007</strong>)<br />
Ġlimiz, yükseltisi 800m den 4000m ye kadar değiĢen alanlardan oluĢtuğundan<br />
dolayı iklimi birkaç bölgenin iklimini yansıtmaktadır. Ġklim Doğu Anadolu‟nun karasal<br />
iklimine daha yakın olmakla Çukurca, ġemdinli, Derecik ve Dağlıca da mikro klima<br />
özelliği göstermektedir. Genellikle iklim, yazları sıcak, kıĢları çok Ģiddetli olmamakla<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 84
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
beraber soğuktur. YağıĢlar genelde kıĢ aylarında meydana gelir. Çok farklı yükselt<strong>il</strong>ere<br />
sahip olmasından dolayı çok uzun bir arıcılık sezonunun yaĢanması <strong>il</strong>imizi arıcılar için<br />
bulunmaz bir yer yapmaktadır. Dolayısıyla her yıl özellikle yaz aylarında gezginci<br />
arıcıların akımına uğraması bunun bir göstergesidir.<br />
ġemdinli, arı varlığı ve bal üretimi <strong>il</strong>e önemli bir arıcılık merkezidir. Ancak arıcılık<br />
potansiyelinden yeterince yararlanamamaktadır. Veriml<strong>il</strong>iği sınırlayan unsurların<br />
kaldırılması <strong>durum</strong>unda arıcılık yöre halkının gelirinin artırılmasında önemli rol<br />
oynayacaktır. Diğer yandan ġemdinli balının laboratuar sonuçları <strong>il</strong>e kesinleĢmiĢ üstün<br />
özellikleri <strong>il</strong>e geniĢ kitlelere ulaĢtırılması ve ülkemizin bir kaynağının dıĢ dünyaya<br />
tanıtılması sayesinde dıĢ satım yoluyla ülke ekonomisine döviz katkısı sağlayacaktır.<br />
Doğal yapısı ve florası <strong>il</strong>e arıcılığın cazibe merkezlerindendir. Buranın koruma altına<br />
alınması ve gerekli tanıtıcı faaliyetlerin yapılması halinde buradan elde ed<strong>il</strong>ecek bal<br />
kalitesiyle ünlü Anzer Balı‟na rakip olab<strong>il</strong>ecektir. Bu anlamda ġemdinli Ġlçemiz gezginci<br />
arıcılığa kapatılarak koruma altına alınmıĢtır. Bununla beraber bal numunelerinin<br />
laboratuar analizleri sonucu kesinleĢen üstün özellikleri, balın geniĢ kitlelere ulaĢtırılması<br />
ve Ülkemizin bir kaynağının daha dıĢ dünyaya tanıtılması için basın ve yayın organlarında<br />
tanıtım çalıĢmaları yapılmıĢtır.<br />
Bal Hakkari Ġlinde özellikle Merkez <strong>il</strong>çe,ġemdinli ve Çukurca kırsal kesiminde<br />
birçok hanenin önemli geçim kaynaklarından biridir. Hakkari‟nin neredeyse her <strong>il</strong>çesinde<br />
bal üretimi yapılmaktadır. Ancak ġemdinli <strong>il</strong>çesinde üret<strong>il</strong>en bal ġemdinli Balı olarak isim<br />
yapmıĢtır.<br />
ġemdinli‟de elde ed<strong>il</strong>en bala yönelik yapılan çalıĢmada, ġemdinli Ġlçesinden elde<br />
ed<strong>il</strong>en balın yine ülkemizin Anzer yöresinden elde ed<strong>il</strong>en ve yüksek fiyatlarla<br />
pazarlanab<strong>il</strong>en hatta ihraç olanağını sürekli koruyan Anzer balıyla bir karĢılaĢtırma<br />
yapıldığında bu bala özelliğini veren maddelerin ġemdinli balında da aynı oranlarda<br />
bulunduğu görülmüĢtür.<br />
ġemdinli, arı varlığı ve bal üretimi <strong>il</strong>e önemli bir arıcılık merkezidir. Ancak arıcılık<br />
potansiyelinden yeterince yararlanamamaktadır. Veriml<strong>il</strong>iği sınırlayan unsurların<br />
kaldırılması <strong>durum</strong>unda arıcılık yöre halkının gelirinin artırılmasında önemli rol<br />
oynayacaktır. Diğer yandan ġemdinli balının laboratuar sonuçları <strong>il</strong>e kesinleĢmiĢ üstün<br />
özellikleri <strong>il</strong>e geniĢ kitlelere ulaĢtırılması ve ülkemizin bir kaynağının dıĢ dünyaya<br />
tanıtılması sayesinde dıĢ satım yoluyla ülke ekonomisine döviz katkısı sağlayacaktır.<br />
ġemdinli <strong>il</strong>çesi doğal yapısı ve florası <strong>il</strong>e arıcılığın cazibe merkezlerindendir. Buranın<br />
koruma altına alınması ve gerekli tanıtıcı faaliyetlerin yapılması halinde buradan elde<br />
ed<strong>il</strong>ecek bal kalitesiyle ünlü Anzer Balı‟na rakip olab<strong>il</strong>ecektir. Bu anlamda ġemdinli<br />
Ġlçemiz gezginci arıcılığa kapatılarak koruma altına alınmıĢtır. Bununla beraber bal<br />
numunelerinin laboratuvar analizleri sonucu kesinleĢen üstün özellikleri, balın geniĢ<br />
kitlelere ulaĢtırılması ve Ülkemizin bir kaynağının daha dıĢ dünyaya tanıtılması için basın<br />
ve yayın organlarında tanıtım çalıĢmaları yapılmıĢtır.<br />
Ġlimizde 2002 yılında 1.330 ton bal elde ed<strong>il</strong>miĢtir. Bunun büyük bir kısmı petekli<br />
baldır. Elde ed<strong>il</strong>en bal, herhangi bir orijinal ve alben<strong>il</strong>i ambalaj yapılmadan çerçeveli bir<br />
Ģek<strong>il</strong>de piyasaya sürülmektedir. Bu Ģek<strong>il</strong>de piyasaya arz ed<strong>il</strong>en ürün taĢıma ve depolama<br />
sırasında zarar görmekte ve aynı zamanda çekici olmadığı için müĢteri bulamamaktadır.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 85
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
H.3. Organik Tarım<br />
Ġlimizde organik tarım yapılmamaktadır.<br />
H.5. Tarımsal Faaliyetler<br />
H.5.1. Pestisit Kullanımı<br />
Bitki koruma <strong>il</strong>açları uygulandıktan sonra çeĢitli yollarla (yağmur, sulama suyu,<br />
direkt bulaĢma, toprak ve tohum <strong>il</strong>açlaması vs.) toprağa intikal ederek birikir. Ġlaçların<br />
<strong>çevre</strong>de veya toprakta kalıcılık özellikleri çok farklıdır. AraĢtırmalar, toprakta en sürekli<br />
olarak ağır metal (Civa, KurĢun, Arsenik, Çinko) içeren pestisitlerle, klorlu hidrokarbon<br />
grubuna bağlı insektisitlerin kalıcı olduğunu göstermiĢtir. Ancak artık civa, kurĢun, arsenik<br />
ihtiva eden pestisitler tamamıyla yasaklanmıĢ, klorlu hidrokarbon grubu insektisitlerden de<br />
sadece endosülfan etken maddesini içerenler kalmıĢ, diğerlerinin imalatı tamamen<br />
yasaklanmıĢtır. Günümüzde en çok kullanılan organik fosforlu, karbonatlı ve sentetik<br />
piretroidli insektisitlerin toprakta kalıcılıkları fazla değ<strong>il</strong>dir. Çabuk dekompoze<br />
olmaktadırlar. Toprağa intikal etmiĢ pestisitler özellikle insektisitler toprakta yaĢayan<br />
memeli, sürüngen, böcek, solucan, yabancı ot, mantar, bakteri ve nematodları etk<strong>il</strong>eyerek<br />
zehirlenip ölmelerine, üreme kab<strong>il</strong>iyetlerinin yok olma ve azalmalarına, düĢmanlarına<br />
kolay yakalanmalarına, dirençlerinin azalıp kolay hastalanmalarına yol açab<strong>il</strong>ir.<br />
Bazı hassas türlerin ortadan kalkmasıyla topraktaki makro ve mikro flora ve fauna<br />
arasındaki oksijen-karbondioksit alıĢveriĢi, azot fiksassiyonu, mikrobiyolojik<br />
parçalanmanın sekteye uğramasına, bitki beslenmesinde hayati öneme sahip olan toprak<br />
mikroorganizma faaliyetlerinin azalmasına, besin zincirinin parçalanarak biyolojik<br />
dengenin bozulmasına neden olurlar.<br />
BÖLÜM KAYNAKÇASI<br />
Tarım Ġl Müdürlüğü Brifingi, 2005<br />
Genel Tarım Sayımı, DĠE, 2001<br />
Hakkari Ġlinin Arazi Varlığı, Köy Hiz.Gen.Müd., 2000<br />
2006 Ġl Çevre Durum Raporu<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 86
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
I. MADENCĠLĠK<br />
Ġlimizde yeraltı ve yerüstü zenginlikleri el değmemiĢ, bir o kadar da potansiyeli<br />
mevcuttur. Yörede Çinko, Mermer gibi yer altı zenginliklerinin varlığı b<strong>il</strong>inmektedir.<br />
Bunun dıĢında baĢka yeraltı zenginliklerinin araĢtırılması gerekmektedir. B<strong>il</strong>inen Mermer<br />
ve Çinko ocaklarının daha fazla gecik<strong>il</strong>meden iĢlerlik kazandırılmasına yönelik<br />
çalıĢmaların yoğunlaĢtırılmasını gerekmektedir.<br />
Ocaklardan çıkartılan mermerin Ġl dah<strong>il</strong>inde iĢlenmesi, kes<strong>il</strong>mesi ve kullanıma hazır<br />
hale getir<strong>il</strong>mesi yörede bu konu <strong>il</strong>e <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i küçük ve orta ölçekli iĢletmelerin oluĢumunu da<br />
beraberinde getirecek ve istihdamı da yaratacaktır.<br />
Hakkari Merkez Otluca (Golan ve Konak Köyleri) civarında zengin Kuvars<br />
Kristalleri, Hakkari Merkez Üzümcü, Oğul,Seyran ve Çanaklı Köyleri civarında KurĢun<br />
madeni, Hakkari Merkez Erziki mevkiinde Kükürt madeni, Hakkari Merkez IĢıklı Köyü<br />
civarında Asbest ve Talk madenleri bulunmaktadır.<br />
ġemdinli Ġlçesi Örencik, Semanlı ve Devecik Köyleri civarında zengin krom ve<br />
kömür madeni yatakları bulunmaktadır.<br />
Hakkari Çukurca Ġlçesi Köprülü, Kavak, Uzundere, Dedeler ve Zavite Köyleri<br />
civarında Asfaltit Kömürleri <strong>il</strong>e Kuvars Kristalleri bulunmaktadır. Boğaz Ören Köyü<br />
civarında kömür madeni bulunmaktadır.<br />
Yurdumuzun en zengin Linyit ve Asfaltit yataklarının bulunduğu ġırnak Ġline hudut<br />
olması nedeniyle <strong>il</strong>imizde zengin Asfaltit Kömürleri yataklarına rastlanmaktadır. MTA‟nın<br />
yapmıĢ olduğu rapora göre Ġlimizin Güney sınırları <strong>il</strong>e ġemdinli <strong>il</strong>çesinde Kömür yatakları<br />
vardır.<br />
I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan<br />
Doğal Malzemeler<br />
I.1.1.Sanayi Madenleri<br />
Hakkari <strong>il</strong>inde b<strong>il</strong>inen endüstriyel hammaddeler aşağıda ver<strong>il</strong>miştir.<br />
KROM ( Cr )<br />
Krom : Yüksekova Kısıklı ve adaklı köylerinde iĢletmeye hazır ocaklar mevcuttur.<br />
Il genelinde: iki adet zuhur, bir adet de terk ed<strong>il</strong>miĢ ocak vardır.<br />
Tenor : % 10-20 Cr2O3 (Ocakta) % 33-48 Cr2O3 (zuhurda)<br />
Rezerv: 5 830 ton görünür+muhtemel<br />
KUKURT ( S )<br />
Singusir (Yumrukkaya) Yatağı:<br />
Rezerv : 10 cm kalınlığında sublume kükürt olup<br />
0.8-1.70 m lik zon içinde dağılmaktadır. 1967 yılında 3 adet sondaj yapılmıĢtır.<br />
TITANYUM ( Ti )<br />
Çukurca-TaĢbası Yatağı:Tenor : % 5 TiO2<br />
Rezerv: 1 620 ton muhtemel, 5 112 ton mümkün<br />
TURBA ( Turb )<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 87
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Yuksekova Yatağı: Kalite: Havada kuru AID degeri= 2923 Kcal/ kg dir.<br />
Rezerv: 74 507 800 ton görünür<br />
Mermer : Oldukça yaygındır. Merkez, Yüksekova, ġemdinli ve Çukurca<br />
<strong>il</strong>çelerinde çeĢitli türlerine rastlanmaktadır.<br />
Traverten: Yüksekova da tespit ed<strong>il</strong>en yataklar mevcuttur.<br />
Granit : Merkez Durankaya, Berçelan yaylası, Yüksekova P<strong>il</strong>onk köyü civarında<br />
yaygındır.<br />
Kuvarsit : Yüksekova Oramar mıntıkasında ve Çukurca GüzereĢ yaylalarında<br />
bulunmaktadır.<br />
K<strong>il</strong> ÇeĢitleri : Oldukça yaygın olup, henüz sanayide yararlanılmamaktadır.<br />
Kireç TaĢı : Ġlin hemen her yerinde rastlanmaktadır.<br />
I.1.2. Metalik Madenler<br />
Çinko – Bakır : Merkez Üzümcü köyü civarında yatakları mevcuttur.<br />
I.1.3. Enerji Madenleri<br />
Kömür: ġemdinli <strong>il</strong>çesi Derecik beldesinde tespit ed<strong>il</strong>en kömür yatakları<br />
mevcuttur.<br />
I.1.4. TaĢ Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler<br />
İlimizde bulunan kum ve taş ocakları, yerleri ve alanları şunlardır:<br />
Yeni Köprü Musahan mevki kum ocağı (30.250 m 2 )<br />
Hakkari Depin mevki taĢ ocağı (59.749 m 2 )<br />
ġemdinli Desan Çayı mevki kum ocağı (1600 m 2 )<br />
Yüksekova Demir Konak Köyü Dugir mevki (12.118 m 2 )<br />
Hakkari Zap suyu içerisinde Erziki mevki kum-çakıl ocağı (120.000.m2 )<br />
Çukurca sınırları içinde kum çakıl ocağı<br />
BÖLÜM KAYNAKÇASI<br />
Sanayi ve Ticaret <strong>il</strong> Müdürlüğü, 2008<br />
2006 Ġl Çevre Durum Raporu<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 88
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
J. ENERJĠ<br />
J.1. Birinc<strong>il</strong> Enerji Kaynakları<br />
J.1.1. TaĢkömürü ve Linyit<br />
ġemdinli‟ye bağlı Derecik beldesinde özel Ģahıslar tarafından ruhsatlanmıĢ kömür<br />
yatakları mevcuttur. Ancak bu kömür yatakları henüz iĢletme aĢamasına gelmemiĢtir.<br />
Hakkari‟de çeĢitli amaçlarla kullanılan kömür baĢka yerlerden gelmektedir.<br />
J.1.3. Asfaltit<br />
Ġlimizde böyle bir enerji kaynağı bulunmamaktadır.<br />
J.1.4. Bitümlü ġist<br />
Ġlimizde böyle bir enerji kaynağı bulunmamaktadır.<br />
J.1.5. Ham petrol<br />
Ġlimizde 1980 yılında Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO)<br />
petrol arama çalıĢmaları yapılmıĢ fakat her hangi bir rezerve rastlanmamıĢtır.<br />
tarafından<br />
J.1.6. Doğalgaz<br />
Ġlimizde tespit ed<strong>il</strong>miĢ doğalgaz rezervleri bulunmamakta olduğu gibi herhangi bir<br />
alanda doğalgaz kullanımı da yoktur.<br />
J.1.7. Nükleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum)<br />
Ġlimizde böyle bir enerji kaynağı bulunmamaktadır.<br />
J.1.8. Orman<br />
Ġlimiz ormanlarında asli ürün olarak enerji (yakacak) amaçlı odun üret<strong>il</strong>mektedir.<br />
Tomruk üretimi yapılmamaktadır. Ġlimizde yakacak amaçlı olarak yıllık ortalama 30.000<br />
ster yakacak odun üretimi gerçekleĢtir<strong>il</strong>mektedir. Bunun yanında Tüm ülkemizde olduğu<br />
gibi <strong>il</strong>imizde de halkın gayri resmi (kaçak) olarak yıllık ürettiği yakacak odun miktarı da<br />
resmi olarak üret<strong>il</strong>en yakacak odun miktarına yakın olduğu tahmin ed<strong>il</strong>mektedir.<br />
J.1.9. Hidrolik<br />
Ġlimizde Zap Suyu üzerinde yapılacak olan toplam 5 adet hidra-elektrik amaçlı<br />
barajdan 2 tanesinin yap-iĢlet-devret modeli <strong>il</strong>e ihaleleri yapılmıĢ, fizib<strong>il</strong>ite çalıĢmaları<br />
bitir<strong>il</strong>miĢ olup, yatırımcı firmalarla gerekli antlaĢmalar imzalanmıĢ ve 2004 yılında<br />
yapımına baĢlanacaktır.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 89
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
J.1.10. Jeotermal<br />
Hakkari <strong>il</strong>inde b<strong>il</strong>inen en önemli kaplıca Hakkari- Van karayolu güzergahındaki<br />
Karasu kaplıcasıdır. Kent merkezlerinde jeotermal sulardan yararlanılmamaktadır.<br />
J.1.11. GüneĢ<br />
Yen<strong>il</strong>eneb<strong>il</strong>ir enerji kaynağı olan güneĢ enerjisinin kullanımına yönelik; güneĢ<br />
p<strong>il</strong>leri, termal güneĢ santralleri, güneĢ enerj<strong>il</strong>i ısıtma sistemleri <strong>il</strong>de olmadığı gibi<br />
meteorolojiden edin<strong>il</strong>en b<strong>il</strong>g<strong>il</strong>ere göre güneĢlenme süresinin az olması sistemlerin<br />
kurulmamasını etk<strong>il</strong>eyen etmendir. Hakkari <strong>il</strong>inde yılık güneĢlenme süresi 3000 saat<br />
civarındadır.<br />
J.1.12. Rüzgar<br />
Atmosferde bol ve serbest olarak bulunan yen<strong>il</strong>eneb<strong>il</strong>ir ve temiz bir enerji kaynağı<br />
da rüzgar enerjisidir. Ġldeki ortalama rüzgar hızı ve rüzgarlı gün sayılarıyla <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i b<strong>il</strong>g<strong>il</strong>er<br />
kitabın C.Hava ve Ġklim bölümünde ver<strong>il</strong>miĢtir. Rüzgar enerjisiyle <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i <strong>il</strong>de yapılan<br />
herhangi bir çalıĢma yoktur.<br />
J.1.13. Biyokütle<br />
Ġlimizde böyle bir enerji kaynağı bulunmamaktadır.<br />
J.2. İkinc<strong>il</strong> Enerji Kaynakları<br />
J.2.1. Termik Enerji<br />
Ġlimizde termik santral olarak <strong>il</strong> merkezine 7 km uzakta bulunan Depin mevkiinde<br />
elektrik üretimi yapan AKSA elektrik santrali bulunmaktadır. Bu santral motorin ve fuelo<strong>il</strong><br />
<strong>il</strong>e çalıĢmakta olup, motorinli jeneratörleri saatte 15.5 Mwh, fuel-o<strong>il</strong>‟li jeneratörleri ise<br />
saatte 25 Mwh enerji üretmekteler. Ġl Çevre Müdürlüğümüzün denetimleri sonucu<br />
santralde oluĢan yakıt atıkları için daha önce hiçbir tedbir alınmadığı tespit ed<strong>il</strong>miĢ, gerekli<br />
uyarılar yapılmıĢ ve neticede yakıt atıklarının yakıt toplama tanklarında depolanması<br />
sağlanmıĢtır. Bu atıklar tankerlerle geri taĢınmaktadır. Ayrıca 2001 yılında santralden<br />
<strong>çevre</strong>ye aĢırı Ģek<strong>il</strong>de gürültü kirl<strong>il</strong>iği yaydığı tespit ed<strong>il</strong>miĢ ve bunun önüne geçmek<br />
amacıyla <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i santrale gürültü susturucularının takılması sağlanmıĢtır. Ayrıca <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i<br />
santralin deĢarj ve emisyon izni alması için gerekli tebligat yapılmıĢ, bununla <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i<br />
çalıĢmalar devam etmektedir.<br />
J.2.2. Hidrolik Enerji<br />
Ġlimizde Zap Suyu üzerinde yapılacak olan toplam 5 adet hidra-elektrik amaçlı<br />
barajdan 2 tanesinin yap-iĢlet-devret modeli <strong>il</strong>e ihaleleri yapılmıĢ, fizib<strong>il</strong>ite çalıĢmaları<br />
bitir<strong>il</strong>miĢ olup, yatırımcı firmalarla gerekli antlaĢmalar imzalanmıĢ ve 2004 yılında<br />
yapımına baĢlanacaktır.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 90
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
J.2.3. Nükleer Enerji<br />
Hakkari <strong>il</strong> genelinde bulunan sanayi, kamu kurum ve kuruluĢlar, ticarethane ve<br />
konutlarda tüket<strong>il</strong>en enerji kaynağı, elektrik, kömür ve oduna dayalı olarak kullanılmakta<br />
olup, nükleer santral bulunmadığından nükleer enerji üretimi yapılmamaktadır. Ayrıca<br />
radyoaktif kaynak rezervleri de bölgemizde bulunmamaktadır.<br />
J.3. Enerji Tüketiminin Sektörlere Dağılımı<br />
Ġlimizde 2005 yılında tüket<strong>il</strong>en elektrik miktarı (kWh)<br />
Mesken<br />
: 36.269.817 kWh<br />
Ticaret : 5.932.203 kWh<br />
Sanayi : 554.532 kWh<br />
Resmi Daireler : 22.145.604 kWh<br />
Diğer<br />
: 39.646.450 kWh<br />
Toplam Tahakkuk : 104.548.606 kWh<br />
Kayıp+Kaçak : 199.294.329 kWh<br />
Toplam Alınan Enerji : 303.842.935 kWh<br />
J.4. Enerji Tasarrufu İle İlg<strong>il</strong>i Yapılan Çalışmalar<br />
Ġl Müdürlüğümüz sorumluluk alanında Enerji tasarrufu <strong>il</strong>e <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i çalıĢmalar 2 ana<br />
grup halinde yapılmaktadır. Bunlar;<br />
1- Hat kayıplarının asgariye indir<strong>il</strong>mesi, kayıp-kaçağın önlenmesi<br />
2- BroĢür, afiĢleme, seminer ve yerel basın yolu <strong>il</strong>e <strong>il</strong>an ve duyurularla halkı<br />
b<strong>il</strong>inçlendirmek ve enerji tasarrufunun sağlanmasına katkıda bulunmak Ģeklinde<br />
özetleneb<strong>il</strong>ir.<br />
3-<br />
Ġl Müdürlüğümüzce yıllık bazda satın alınan elektrik enerjisinin büyük bir kısmı<br />
meskenlerde tüket<strong>il</strong>mekte olup, abonelerimizin bu tüket<strong>il</strong>en enerjinin büyük bir kısmını<br />
ısınmak amacıyla kullandığı tespit ed<strong>il</strong>miĢtir. Abonelerimizin elektrik enerjisini<br />
tüketimlerinin aydınlatma ve elektronik cihazlarının çalıĢtırılmasında kullanılması yönünde<br />
uyarılar yapılmaktadır. Hatlarımızın periyodik bakımları yapılmakta olup, hat kayıplarının<br />
asgariye indir<strong>il</strong>mesi amacı <strong>il</strong>e her yıl bakım-onarım ve hat yen<strong>il</strong>emek amacıyla yatırımlar<br />
yapılmaktadır.<br />
Ġlimizde mevcut (154 kV‟luk, 380 kV‟luk) hatların güzergahı <strong>il</strong>e, uzunlukları<br />
hakkında ve 380 kV‟luk hatların yer altında ve yer üstünde geçiĢleri <strong>il</strong>e <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i b<strong>il</strong>g<strong>il</strong>er;<br />
Ġlimizde 380 kV ger<strong>il</strong>im kademesinde hat bulunmamaktadır. Ülkemizde 380<br />
kV‟luk Enerji Ġletim Hattı (E.Ġ.H) yer altı geçiĢleri bulunmamakla beraber yer üstü yani<br />
havai olarak tesis ed<strong>il</strong>miĢ 186 E.Ġ.H. bulunmaktadır. 380kV Ġletim Hatlarının <strong>il</strong>etkenleri<br />
çelikle takviye ed<strong>il</strong>miĢ alüminyum <strong>il</strong>etkenler olup 954 MCM Cardinal (546 mm2) ve 1272<br />
MCM (726 mm2 ) Phesant olarak standartlaĢtırılmıĢtır. Bu <strong>il</strong>etim hatlarına ait direkler<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 91
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
TaĢıyıcı ve Durdurucu olarak Galvanizli Cıvatalı demir direk olarak imal ed<strong>il</strong>mekte,<br />
boyları 31-35 mt arasında değiĢeb<strong>il</strong>mektedir.<br />
Ġlimizde 154 kV ger<strong>il</strong>im kademesinde 1 adet E.Ġ.H. bulunmaktadır. Bu hat BağıĢlı-<br />
Otluca hattı olup toplam uzunluğu 39 km‟dir.<br />
BÖLÜM KAYNAKÇASI<br />
Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008<br />
TEDAġ Müessese Müdürlüğü, 2008<br />
2006 Ġl Çevre Durum Raporu<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 92
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
K. SANAYĠ VE TEKNOLOJĠ<br />
K.1. İl Sanayinin Gelişimi, Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etk<strong>il</strong>eyen Etkenler<br />
Hakkari <strong>il</strong>i ekonomisine, tarım özellikle de hayvancılık hakimdir. Ġlimizde sanayi<br />
geliĢmemiĢtir. Kalkınmada öncelikli <strong>il</strong>ler arasına alınmasıyla birlikte Hakkari sınırlı da<br />
olsa bir geliĢme kazanmıĢtır. Bu geliĢmede kamu yatırımları, çok ortaklı Ģirketler ve<br />
kooperatifler esas rolü oynamıĢtır.<br />
Ġlimizin ekonomisi tarım, hayvancılık ve hizmet sektörüne dayanmaktadır. Gerek<br />
sanayinin geliĢmemiĢ olması ve gerekse sermaye yetersizliği nedeniyle üretim hammadde<br />
iĢlemleri kurulu kapasitelerinin çok altındadır. Hakkari‟de çalıĢan nüfusun çok küçük bir<br />
bölümü sanayi sektöründe çalıĢmaktadır. Sanayide çalıĢan iĢgücünün büyük bir bölümü<br />
dokuma ve gıda sanayisinde çalıĢmaktadır.<br />
Hakkari <strong>il</strong>inin geçim kaynağı tarım ve hayvancılık olup, tarımsal ve hayvansal<br />
malların alım satımı <strong>il</strong>e kısıtlı bir ticaret söz konusudur. Ġlimizin kalkınmada birinci<br />
derecede yer alması sebebiyle Devletçe bölgedeki yatırımları cazip kılmak için bazı teĢvik<br />
tedbirleri alınmıĢ ve hizmet sektörlerinin geliĢmeye baĢlamıĢ olmasıyla birlikte alt ve üst<br />
yapı inĢaatları öncelikle ticari hayatı canlandırmıĢ ve küçük imalathanelerin kurulması<br />
(KOBĠ‟ler) teĢvik ed<strong>il</strong>miĢtir.<br />
Sanayi ve Ticaret Bakanlığının teĢvik etmesiyle <strong>il</strong>imizde sanayi kuruluĢları olarak<br />
Küçük Sanayi Siteleri ve Organize Sanayi Bölgesi Ģeklinde yapılanmakta olup, bu<br />
kapsamda 2 adet Küçük Sanayi Sitesi ve 1 adet Organize Sanayi Bölgesi kurulmuĢtur.<br />
K.2. Genel Anlamda Sanayi Gruplandırılması<br />
Hakkari <strong>il</strong>inde Merkez ve Yüksekova <strong>il</strong>çelerinde küçük sanayi siteleri<br />
bulunmaktadır.<br />
ĠLĠ/ĠLÇESĠ ĠġYERĠ SAYISI DOLULUK ORANI ĠSTĠHDAM EDĠLEN KĠġĠ<br />
SAYISI<br />
Hakkari KSS 50 % 100 100<br />
Yüksekova KSS 50 % 100 150<br />
TOPLAM 100 200 350<br />
Tablo 51. Hakkari <strong>il</strong>inde küçük sanayi sitelerinin <strong>durum</strong>u (Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüğü)<br />
Bunların yanı sıra, gerek çarĢı merkezindeki sanayi esnafını sanayi sitelerine<br />
yerleĢtirmek ve gerekse Sanayi Sitelerinde ver<strong>il</strong>en hizmetin kalitesini artırmak ve istihdam<br />
sağlamak amacıyla Ġlimiz Merkez ve Yüksekova Ġlçesinde bulunan Küçük Sanayi<br />
Sitelerine 50‟Ģer ek iĢyeri inĢaatının yapılması için 12.12.2005 tarih ve 167 sayılı,<br />
09.10.<strong>2007</strong> tarih ve 2161 sayılı yazılarımız <strong>il</strong>e Hakkari Merkez Küçük Sanayi Sitesi için,<br />
13.06.2006 tarih ve 515 sayılı, 09.10.<strong>2007</strong> tarih ve 2160 sayılı yazılarımız <strong>il</strong>e de<br />
Yüksekova Ġlçesi Küçük Sanayi Sitesi için Sanayi ve Ticaret Bakanlığımıza teklifte<br />
bulunulmuĢ olup, bu konuda cevap beklen<strong>il</strong>mektedir.<br />
Ġlimiz Yüksekova Ġlçesi Küçük Sanayi Sitesi Yapı Kooperatifi tarafından<br />
BaĢbakanlık Toplu konut Ġdaresi aleyhine Yüksekova Ġlçesi Asliye Hukuk Mahkemesinin<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 93
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
2001/77 Esas sayılı dosyasında açılan davada Toplu Konut Ġdaresi aleyhine ver<strong>il</strong>en karar<br />
Yargıtay 7. Hukuk Dairesinin 21.02.<strong>2007</strong> tarih ve <strong>2007</strong>/412 E., <strong>2007</strong>/572 sayılı karar <strong>il</strong>e<br />
onanmıĢtır. Bunun üzerine Toplu konut Ġdaresince 06.04.<strong>2007</strong> tarihinde baĢvurulan Karar<br />
Düzeltme talebi 20.04.<strong>2007</strong> tarih ve 918 sayılı talep yazımız üzerine BaĢbakanlık Olur‟u<br />
<strong>il</strong>e vazgeç<strong>il</strong>erek 37.000 M2 arsa adı geçen Kooperatif adına tapuya tesc<strong>il</strong> ed<strong>il</strong>miĢtir.<br />
Ayrıca, Ġlimiz ġemdinli Ġlçesinde Küçük Sanayi Sitesi Yapı Kooperatifine ait olan<br />
ve jeolojik etüdü yapılan 7000 M2‟lik arazi üzerinde 50 kapasiteli Küçük Sanayi Sitesinin<br />
kurulması düĢünülmekte olup, bu konuda hazırlanan proje teklifi 08.12.2006 tarih ve 1132,<br />
28.03.<strong>2007</strong> tarih ve 626 sayılı ve 09.10.<strong>2007</strong> tarih ve 2159 sayılı yazılarımız ekinde Sanayi<br />
ve Ticaret Bakanlığına sunulmuĢtur.<br />
K.2.1. Hakkari Organize Sanayi Bölgesi<br />
1994-1995 yıllarında yapılan Fizib<strong>il</strong>ite Etüt Raporunda Hakkari Merkez Yukarı<br />
Otluca Köyü yer olarak seç<strong>il</strong>miĢ ve bu bölgede bulunan 338 dekarlık arazı Organize<br />
Sanayi Bölgesi için uygun görülerek KamulaĢtırması yapılmıĢtır.<br />
Hakkari Organize Sanayi Bölgesi MüteĢebbis TeĢekkül Heyeti 20.12.1991 gün ve<br />
507 sayılı Bakanlık Onayı <strong>il</strong>e kurulmuĢ olup, Ġl Valisi baĢkanlığında; <strong>il</strong> Belediye<br />
BaĢkanlığı, Ġl Özel Ġdaresi ve Ticaret Sanayi odası BaĢkanlığının ortak giriĢimi <strong>il</strong>e<br />
oluĢturulmuĢ olup, OSB Tüzel KiĢ<strong>il</strong>iği ise Sanayi ve Ticaret Bakanlığının 05.07.2001 gün<br />
ve 8630 sayılı olurlarıyla 185 nolu Bakanlık sic<strong>il</strong> defterine kaydı yapılarak resmiyet<br />
kazanmıĢtır.<br />
Adedi<br />
Yüzölçümü<br />
KamulaĢtırılan Özel ġahıslara Ait Perseller. 37 284.612..42 M2<br />
Hazineye Ait Parseller 09 76.993.05 M2<br />
Türkiye Elektrik Üretim A.ġ.‟ne (EÜAġ) Ait Parseller 03 17.643.50 M2<br />
Hazine‟ye Ait Olup, Mahkeme Kararıyla Özel ġahıs Mülkiyetine<br />
Geçen Parseller<br />
01 14.050.00 M2<br />
GENEL TOPLAM 50 393.298.97 M2<br />
Tablo 52. Hakkari Küçük Sanayi Sitesi parsel b<strong>il</strong>g<strong>il</strong>eri<br />
Hakkari OSB için KamulaĢtırılması yapılan araz<strong>il</strong>er içerisinde bulunan ve mülkiyeti<br />
Hazineye ait olup, halen 1. ve 2. derece Askeri yasak bölgeler içerisinde kalan parseller <strong>il</strong>e<br />
mülkiyeti Türkiye Elektrik Üretim A.ġ (EÜAġ) Genel Müdürlüğüne ait parsellerin 5084<br />
sayılı Kanun kapsamında bulunan Ġlimiz OSB‟ ye bedelsiz olarak tahsis ed<strong>il</strong>mesi için<br />
talepte bulunmuĢtur. Ancak, konu <strong>il</strong>e <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i olarak M<strong>il</strong>li Savunma Bakanlığından gelen<br />
cevabi yazıda, 1 ve 2 nci derece askeri yasak bölgelerden olan (341, 905, 906, 910, 937 ve<br />
934/681 no‟lu parseller), Türkiye Elektrik Üretim A.ġ. (EÜAġ) Genel Müdürlüğünden<br />
gelen cevabi yazıda ise, EÜAġ‟a ait (321, 651, 915/306 no‟lu parseller) parsellerin<br />
tahsisinin mümkün olmadığı belirt<strong>il</strong>miĢtir.<br />
Ayrıca, kamulaĢtırılan parsellerden 312, 652, 669, 911 ve 913 nolu parsel<br />
sahiplerinin müracaat etmemeleri nedeniyle herhangi bir ödeme yapılamamıĢ olup,<br />
hisseleri devam ettiğinden dolayı kamulaĢtırma iĢlemleri tamamlanamamıĢtır. 1999 yılı<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 94
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
itibariyle ödemeleri yapılamayan söz konusu parsel sahipleri vatandaĢlarımıza belirt<strong>il</strong>en<br />
tarih itibariyle 5.606.764.307 TL. kamulaĢtırma borcu bulunmaktadır.<br />
Yine, Hazineye ait olan 653 nolu parsel mahkeme kararıyla özel Ģahsın (Nevzat<br />
KILIÇ) mülkiyetine geçmiĢ olup, bu parsel OSB sınırları içerisinde bulunmaktadır. Adı<br />
geçen Ģahsın söz konusu parselin kamulaĢtırılması için talebi olmasına rağmen OSB<br />
Yönetim Kurulunca alınan kararla söz konusu parsele ihtiyaç duyulmadığından dolayı<br />
kamulaĢtırma dıĢı bırakılmıĢtır<br />
Bunların dıĢında, Hakkari Organize Sanayi Bölgesinin herhangi bir ticari ve uluslar<br />
arası yola, hava alanına, tren gibi ulaĢım merkezine yakın olmaması, ayrıca komĢumuz<br />
olan Van Ġlinde Organize Sanayi Bölgesinin mevcudiyetinin <strong>etki</strong>si nedeniyle<br />
müteĢebbislere yöre cazip gelmemekle beraber MüteĢebbis TeĢekkül Heyetinin<br />
gayretlerine rağmen yörede giriĢimci müteĢebbis bulunamamıĢ zengin iĢ adamları kendi<br />
yatırımlarını batıda yapmayı tercih etmiĢlerdir.<br />
Bunların yanı sıra,OSB MüteĢebbis TeĢekkül BaĢkanlığınca 38 hektar<br />
büyüklüğündeki OSB alanı için kamulaĢtırma ve genel idare giderleri olarak 609.690 YTL<br />
Bakanlık kredisi kullanılmıĢ olup, bu meblağ <strong>2007</strong> yılı birim fiyatlarıyla 2.028.761,34<br />
YTL‟dir.<br />
OSB‟ye ortak olan kurumların içinde bulundukları maddi imkansızlıklar nedeniyle<br />
ödemelerini zamanında yapamadıkları ve borç ödemelerinin içinden çıkılamaz bir hal<br />
alması nedeniyle maddi yönden büyük sıkıntıların yaĢandığı aĢikardır.<br />
Ayrıca, ĠçiĢleri Bakanlığı Mülkiye MüfettiĢleri Ali EKĠCĠ ve Ramazan YĠĞĠT<br />
tarafından Hakkari Val<strong>il</strong>iği Genel ĠĢ ve Yürütümü üzerinde yapılan teftiĢ sonucu<br />
düzenlenen 28.05.<strong>2007</strong> tarih ve A.E.126/32 – R.Y.168/63 sayılı teftiĢ <strong>raporu</strong>nda;<br />
Organize Sanayi Bölgesi için 1999 yılında Merkez Otluca köyü sınırları içinde 338<br />
dekar arazinin satın alındığı, satın alınan arazinin <strong>çevre</strong>sindeki hazine araz<strong>il</strong>erinin de OSB<br />
arazisi olarak düĢünüldüğü, ancak söz konusu hazine araz<strong>il</strong>erinin bir kısmının 1. ve 2.<br />
derece askeri yasak bölgelerden olduğu ve Organize Sanayi Bölgesine ver<strong>il</strong>mediği, OSB<br />
arazisi olarak düĢünülen arazinin bir kısmının da EÜAġ‟a ait olduğu ve Organize Sanayi<br />
Bölgesine ver<strong>il</strong>mediği, buna göre Sanayi için gerekli koĢullar (altyapı, ulaĢım, haberleĢme,<br />
enerji, sermaye, kalifiye eleman) oluĢmadan Hakkari Ġlinde Organize Sanayi Bölgesi<br />
oluĢturulmasının gerçekçi olmadığı, ana parası ödenemeyen ve faiz ödemeleri devam eden<br />
OSB arazisi içinden çıkılamaz bir hal aldığı;<br />
Buna göre, bir kambur halini alan OSB‟den vazgeç<strong>il</strong>meli, arazinin satıĢı dah<strong>il</strong> diğer<br />
önlemlerin alınması gerektiği Ģeklinde görüĢ özeti düzenlenmiĢtir.<br />
Bu b<strong>il</strong>g<strong>il</strong>er ıĢığında, Ġlimiz OSB projesinden vazgeç<strong>il</strong>erek, Ġlimiz Merkez Otluca<br />
Köyünde bulunan Organize sanayi Bölgesine ait arazi üzerinde Ġlimiz için büyük önem<br />
taĢıyan1 adet Eğitim fakültesinin, 1 adet Fen edebiyat Fakültesinin, 1 adet Ġktisat Fakültesi<br />
ve 2 adet Meslek Yüksekokulunun yapılması için gerekli Ģartları mevcut olduğu<br />
düĢüncesiyle OSB‟ne ait söz konusu arazinin YÖK (Yüksek Öğretim Kurulu‟na) satıĢının<br />
yapılması için 08.08.<strong>2007</strong> tarih ve 854 sayılı ve 09.10.<strong>2007</strong> tarih ve 2162 sayılı<br />
yazılarımız <strong>il</strong>e teklifte bulunulmuĢ olup, bu konuda cevap beklen<strong>il</strong>mektedir.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 95
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
K.2.2. Tarıma Dayalı Ġhtisas Organize Sanayi Bölgesi<br />
Bunların yanı sıra, Ġlimiz Yüksekova Ġlçesinde halkın temel geçim kaynağının<br />
tarım ve hayvancılığa dayandığı, bu nedenle anılan Ġlçede Tarıma Dayalı Ġhtisas Organize<br />
Sanayi Bölgesi kurulması için gerekli potansiyelin mevcut olduğundan bahisle,<br />
hayvancılığın desteklenmesi ve hayvansal ürünlere dayalı üretimin geliĢtir<strong>il</strong>mesi, yörede<br />
üretim ve istihdamın arttırılması, katma değer yaratması, dıĢ göçün önlenmesi, modern<br />
usullerle besic<strong>il</strong>iğin yapılması ve <strong>il</strong> ekonomisine büyük bir gelir sağlayarak topyekun bir<br />
kalkınma hamlesi gerçekleĢtir<strong>il</strong>mesi için Yüksekova Ġlçesinde Tarıma Dayalı Ġhtisas<br />
Organize Sanayi Bölgesinin kurulması düĢünülmekte olup, bu konuda hazırlanan proje<br />
teklifi 13.06.2006 tarih ve 516 sayılı ve 11.06.<strong>2007</strong> tarih ve 1456 sayılı yazılarımız ekinde<br />
Sanayi ve Ticaret Bakanlığına gönder<strong>il</strong>miĢ olup, cevap beklen<strong>il</strong>mektedir.<br />
Yüksekova Ġlçesinde kurulması düĢünülen Tarıma Dayalı Ġhtisas Organize Sanayi<br />
Bölgesi Ġlçede bulunan Örnek Köyü sınırları içerisinde kalan ve mera olarak kullanılmakta<br />
olan 101 ada, 1 nolu parselde yer alan toplam 500.936 m2‟lik alan, faaliyetin yapılacağı<br />
yer olarak düĢünülmekte olup, söz konusu bu yerde yatırımın gerçekleĢtir<strong>il</strong>mesi<br />
hedeflenmektedir.<br />
Tüzel kiĢ<strong>il</strong>iğin talebi <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i birimlerce değerlendir<strong>il</strong>ip uygun bulunduğu taktirde<br />
öngörülen yer için 4342 sayılı Mera Kanunu gereğince tahsis amacı değiĢikliğine<br />
gid<strong>il</strong>ecektir.<br />
K.2.3. Ġlimizdeki Diğer Sanayi KuruluĢları<br />
S.<br />
NO<br />
SANAYĠ KURULUġUNUN /ÜNVANI<br />
VE ADRESĠ<br />
ÜRETĠM KONUSU<br />
VE<br />
YILLIK KAPASĠTESĠ<br />
ĠSTĠHDAM<br />
EDĠLEN<br />
KĠġĠ SAYISI<br />
01 Hakkari Ġplik Sanayi (HĠSAġ) - HAKKARĠ Ġplik- K<strong>il</strong>im<br />
120 Ton Ġplik/Yıl<br />
10000 Ad.K<strong>il</strong>im/Yıl<br />
170 KiĢi<br />
02 ĠS-HA Tekst<strong>il</strong> Ofset Matbaacılık San. Ve<br />
Tic. Ltd. ġti. – HAKKARĠ<br />
03 Rahmi ÇĠFTÇĠ Sistem PoĢet Ġmalatı –<br />
HAKKARĠ<br />
04 OVAġ Ova Tarım ve Hayvancılık<br />
ĠnĢ.San.Tic.A.ġ. - YÜKSEKOVA<br />
05 Onay Gıda San. Ve Tic. A.ġ. –<br />
YÜKSEKOVA<br />
06 Baskın KardeĢler Gıda Süt Hayvancılık ĠnĢ.<br />
San. Tic. Ltd. ġti. – YÜKSEKOVA<br />
Kaban - Pantolon-EĢofman<br />
TiĢört 169.344 Ad./Yıl<br />
EĢofman 54.277 Ad./Yıl<br />
Kaban 10.855 Ad./Yıl<br />
Pantolon 28.244 Ad/Yıl<br />
Naylon PoĢet Ġmalatı<br />
1146.880 Kg./Yıl<br />
Et Entegre<br />
K.BaĢ Hayvan 45.000 Ton/Yıl<br />
B.BaĢ Hayvan 22.500 Ton/Yıl<br />
Buğday Unu-Kepek<br />
14000 Ton Yıl<br />
Yoğurt-Beyaz Peynir-Tereyağı-<br />
KaĢar Peyniri<br />
13 KiĢi<br />
03 KiĢi<br />
17 KiĢi<br />
10 KiĢi<br />
12 KiĢi<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 96
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
07 Kutlar Gıda Paz. San. Tic. Ltd. ġti. –<br />
YÜKSEKOVA<br />
08 Düzler Gıda Hayvancılık Turizm ĠnĢ. San.<br />
Tic. Ltd. ġti. - YÜKSEKOVA<br />
09 C<strong>il</strong>o Gıda Ġmalat Pazarlama San. Ve Tic.<br />
Ltd. ġti. – YÜKSEKOVA<br />
10 Elmas Gıda Maddeleri Turizm Akaryakıt<br />
Hayvancılık TaĢımacılık Temizlik San. Ġç ve<br />
DıĢ Ticaret Ltd. ġti. – YÜKSEKOVA<br />
11 Azim Gıda Ġmalat ve Pazarlama San. Ve Tic.<br />
Ltd. ġti. – YÜKSEKOVA<br />
12 Özelçi Gıda San. Ve Tic. Ltd. ġti. –<br />
YÜKSEKOVA<br />
Yoğurt 2.000.000<br />
Kg/Yıl<br />
Beyaz Peynir 170.000 Kg/Yıl<br />
Tereyağı 50.000 Kg/Yıl<br />
KaĢar Peyniri 65.000<br />
Kg/Yıl<br />
Küp ġeker Ġmalatı<br />
Küp ġeker 730.000 Kg/Yıl<br />
Küp ġeker Ġmalatı<br />
Küp ġeker 720.000 Kg./Yıl<br />
Küp ġeker Ġmalatı<br />
Küp ġeker 720.000 Kg./Yıl<br />
Küp ġeker Ġmalatı<br />
Küp ġeker 3.360.000 Kg/./Yıl<br />
Küp ġeker Ġmalatı<br />
Küp ġeker 1530 Kg./Ton/Yıl<br />
Naylon PoĢet Ġmalatı<br />
150 Ton/Yıl<br />
06 KiĢi<br />
11 KiĢi<br />
06 KiĢi<br />
05 KiĢi<br />
04 KiĢi<br />
03 KiĢi<br />
13 Gever Un Değirmeni – YÜKSEKOVA Un- Kepek<br />
Un 904.080 Kg./Yıl<br />
Kepek 195.360 Kg.-/Yıl<br />
01 KiĢi<br />
14 Dostlar Un Değirmeni – YÜKSEKOVA Un- Kepek<br />
Un - 500 Ton/Yıl<br />
15 Keyf<strong>il</strong>er Ekmek Fırını – ġEMDĠNLĠ Somun Ekmeği<br />
546581 Adet/Yıl<br />
02 KiĢi<br />
02 KiĢi<br />
16 Saraç Gıda Hayvancılık Akaryakıt San. Ġç ve<br />
DıĢ Tic. Ltd. ġti. – ġEMDĠNLĠ<br />
Küp ġeker Ġmalatı<br />
Küp ġeker 1060 Kg./Ton Yıl<br />
02 KiĢi<br />
GENEL TOPLAM<br />
Tablo 53. Hakkari'deki diğer sanayi kuruluĢları<br />
267 KiĢi<br />
K.3. Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı<br />
Hakkari iĢindeki sanayinin <strong>il</strong>çelere göre dağılımı aĢağıdaki gibidir.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 97
YÜKSEKOVA VE ġEMDĠNLĠ<br />
HAKKARĠ MERKEZ<br />
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
NO ÜRETĠM KONUSU ADEDĠ<br />
01 Mob<strong>il</strong>ya, Kapı-Pencere Ġmalatı 19<br />
02 PVC Kapı Pencere Ġmalatı 06<br />
03 Ġplik, K<strong>il</strong>im ve Bal Üretimi 08<br />
04 Tekst<strong>il</strong> Ürünleri 02<br />
05 Tabldot Hazır Yemek 02<br />
06 Çelik Kasa Üretimi 01<br />
07 Elektrikli Pano Üretimi 01<br />
08 Naylon PoĢet Ġmalatı 01<br />
GENEL TOPLAM<br />
40 Adet<br />
01 Mob<strong>il</strong>ya, Kapı-Pencere Ġmalatı 25<br />
02 PVC Kapı Pencere Ġmalatı 05<br />
03 Küp ġeker Paketleme 13<br />
04 Çay Paketleme 12<br />
05 Un-Kepek Üretimi 03<br />
06 Süt Ürünleri (Yoğurt, Peynir, 01<br />
Tereyağı)<br />
07 Et Entegre 01<br />
08 Hazır Betan 01<br />
09 Tabldot Hazır Yemek 01<br />
GENEL TOPLAM<br />
62 Adet<br />
Tablo 54. Sanayinin <strong>il</strong>çelere göre dağılımı<br />
K.4. Hakkari’nin Sanayi ve Ticaret Durumu Göstergeleri<br />
Sosyo Ekonomik Göstergeler Yılı Birimi Miktar Türkiye<br />
Sıralaması<br />
Nüfus 2000 kiĢi 236.581 69<br />
Yüz Ölçümü - km 2 9521<br />
Rakım .. metre 1720<br />
Nüfus Yoğunluğu <strong>2007</strong> kiĢi/km 2 34,33 69<br />
Yıllık Nüfus ArtıĢ Hızı <strong>2007</strong> Binde 31,59 5<br />
ġehirleĢme Oranı <strong>2007</strong> (%) 58,95 24<br />
KiĢi baĢına GSYĠH <strong>2007</strong> ABD $ 900<br />
KiĢi BaĢına Vergi <strong>2007</strong> bin YTL. 90.00<br />
Mevduatların Krediye DönüĢme Oranı <strong>2007</strong> (%) 0,02<br />
Kayıtlı ĠĢ Arayanlar (ĠġKUR) <strong>2007</strong> KiĢi 1421<br />
Sosyal Güv.Yarar.Top. Nüfus Oranı (%)<br />
SSK <strong>2007</strong> (%) 7054<br />
Emekli Sandığı <strong>2007</strong> (%)<br />
Tarım Sigortalısı <strong>2007</strong> (%) 314<br />
Bağ Kur <strong>2007</strong> (%) 4054<br />
10.000 KiĢiye DüĢen Motorlu Kara<br />
TaĢıtı<br />
<strong>2007</strong> adet 8312<br />
Türkiye Payı %<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 98
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
GSYĠH m<strong>il</strong>yon $<br />
TeĢvikli<br />
Yatırımlar<br />
GENEL TeĢvikler<br />
KOBĠ TeĢvikleri<br />
bin YTL.<br />
bin YTL.<br />
Kamu Yatırımları <strong>2007</strong> bin YTL. 76.906,119<br />
Kredi Miktarı<br />
Mevduat Miktarı<br />
bin YTL.<br />
bin YTL.<br />
Ġhracat Değeri 1000 $ 76.000.000<br />
Ġthalat Değeri 1000 $ 15.000.000<br />
Ġlk 500'e Giren Firma Sayısı <strong>2007</strong> adet<br />
Toplam Elektrik Tüketimi <strong>2007</strong> MW 136359<br />
KiĢi BaĢına Elektrik Tüketimi <strong>2007</strong> MW 0,553<br />
Sanayide Elektrik Tüketimi <strong>2007</strong> MW 366<br />
Toplam Hekim Sayısı <strong>2007</strong> kiĢi 122<br />
KiĢi BaĢına DüĢen Hekim Sayısı <strong>2007</strong> kiĢi 2022<br />
Ġlin Doğurkanlık Oranı <strong>2007</strong> % 21<br />
Bebek Ölüm Oranı <strong>2007</strong> % 4,2 10<br />
Diğer Göstergeler<br />
Okur Yazarlık Oranı <strong>2007</strong> % 92.21<br />
Yayınlanan Yerel Gazete Sayısı <strong>2007</strong> adet 14<br />
Yerel TV Ġstasyonu <strong>2007</strong> adet 0,00<br />
Yerel Radyo Ġstasyonu <strong>2007</strong> adet 2<br />
Nitelikli Eleman Potansiyeli <strong>2007</strong> adet<br />
Tesc<strong>il</strong>li Marka Sayısı <strong>2007</strong> adet<br />
Ortalama, En Yüksek, En DüĢük Sıcaklık <strong>2007</strong><br />
o C<br />
(16,1 Oc) -( 5,8 OC)<br />
Yıllık YağıĢ Miktarı (son 10 yılın ortalaması) <strong>2007</strong> m 2 /kg 75<br />
Nisbi Nem Oranı (son 10 yılın ortalaması) <strong>2007</strong> (%) 53,00<br />
Hakim Rüzgar Yönü<br />
<strong>2007</strong> NNE 1,6 m/sec<br />
(1.Derece,2.Derece,3.Derece)<br />
Deprem Konumu <strong>2007</strong> 1. Derece<br />
Kalkınmada Öncelikli Yöre Durumu <strong>2007</strong> 1.Derece<br />
Tarım Sek. ÇalıĢanların Top.Ġstih. Oranı % <strong>2007</strong> 52,44<br />
Sanayi Sek. ÇalıĢanların Top.Ġstih. Oranı % <strong>2007</strong> 1,35<br />
Hava Yolu UlaĢımı (En Yakın Havaalanı)<br />
Van Ferit Melen Havaalanı<br />
Ġlin Bunduğu Çoğrafi Bölge<br />
Doğu Anadolu Bölgesi<br />
KomĢu Ġller<br />
Van-ġırnak<br />
ĠLÇELER NUFUS YÜZ ÖLÇÜMÜ BELEDĠ KÖY<br />
Merkez Köy Toplam<br />
YE SAYISI<br />
SAYISI<br />
Merkez 57.954 16.183 74.137 9521 Km 2 35<br />
Çukurca 7.033 4.645 11.678 1009 Km 1 16<br />
ġemdinli 11.727 31.032 42.759 1652 Km 2 22<br />
Yüksekova 59.410 38.996 98.406 2291 Km 3 57<br />
Tablo 55. Hakkari’nin genel ekonomik göstergeleri<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 99
TĠCARET DURUMU<br />
KOOPERATĠFLER<br />
TĠCARET BORSALARI<br />
SANAYĠ DURUMU<br />
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Birimi 2006 <strong>2007</strong> <strong>2007</strong>/2006<br />
ArtıĢ oranı<br />
% (+,-)<br />
Özel Sektöre Ait Sanayi Tesisleri adet 16 16 0%<br />
Kamuya Ait Sanayi Tesisleri adet 0 0 0%<br />
Organize Sanayi Bölgeleri 1 1 0%<br />
Endüstri Bölgeleri adet 0 0 0%<br />
Küçük Sanayi Siteleri adet 2 2 0%<br />
Teknoloji GeliĢtirme Bölgeleri adet 0 0 0%<br />
Teknoparklar adet 0 0 0%<br />
Serbest Bölgeler adet 0 0 0%<br />
Nitelikli Sanayi Bölgeleri adet 0 0 0%<br />
Sanayi Odaları adet 2 2 0%<br />
Tablo 56. Hakkari <strong>il</strong>i genel sanayi <strong>durum</strong>u<br />
2006 <strong>2007</strong> <strong>2007</strong>/2006<br />
ArtıĢ<br />
oranı<br />
% (+,-)<br />
Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliği adet 1 1 0%<br />
Esnaf ve Sanatkarlar Odası adet 3 3 0%<br />
Esnaf ve Sanatkarlar adet 1.335 1.305 -2%<br />
Ġhracatçı Firma adet 15 8 -47%<br />
Ġthalatçı Firma adet 15 8 -47%<br />
Ticaret Odaları (Her Türlü) adet 2 2 0%<br />
Ġhracat Birlikleri adet 1 1 0%<br />
Sermaye ġirketleri adet 30 36 20%<br />
ġahıs ġirketleri adet 35 38 9%<br />
Banka ġubeleri adet 11 11 0%<br />
Serbest Bölge ihracat 1000 $ 0 0 0%<br />
ithalat 1000 $ 0 0 0%<br />
Birlik Ortağı Olan adet 0 0 0%<br />
kiĢi 0 0 0%<br />
Ortak Sayısı adet 0 0 0%<br />
Tasfiye Halinde<br />
kiĢi 0 0 0%<br />
adet<br />
3 0%<br />
3<br />
kiĢi 0 0 0%<br />
………...Ticaret Borsası ġahıs kiĢi 0 0 0%<br />
Tüz.KiĢi adet 0 0 0%<br />
Ür.Tesc<strong>il</strong> bin 0 0 0%<br />
YTL<br />
………...Ticaret Borsası ġahıs kiĢi 0 0 0%<br />
Tüz.KiĢi adet 0 0 0%<br />
Ür.Tesc<strong>il</strong> bin 0 0 0%<br />
YTL<br />
………...Ticaret Borsası ġahıs kiĢi 0 0 0%<br />
Tüz.KiĢi adet 0 0 0%<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 100
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
ÜST YAPI<br />
KURULUġ.<br />
Ür.Tesc<strong>il</strong> bin<br />
YTL<br />
0 0 0%<br />
Kooperatif Birlikleri adet 2 2 0%<br />
Oda ve Diğer Birlikler adet 0 0 0%<br />
SENDĠKALAR KURULUġLAR iĢçi 9 9 0%<br />
ĠKTĠSADĠ FAALĠYET<br />
KOLLARI<br />
memur 20 20 0%<br />
Tablo 57. Hakkari <strong>il</strong>i genel ticaret <strong>durum</strong>u<br />
Tesc<strong>il</strong><br />
Olunan<br />
2006 <strong>2007</strong> <strong>2007</strong>/2006<br />
ArtıĢ oranı<br />
% (+,-)<br />
Ticareti<br />
Terk<br />
Eden<br />
Tesc<strong>il</strong><br />
Olunan<br />
Ticareti<br />
Terk<br />
Eden<br />
Ġl<br />
Ġçindeki<br />
%<br />
Oranı<br />
Tesc<strong>il</strong><br />
Olunan<br />
Ticareti<br />
Terk<br />
Eden<br />
Tarım, Ormancılık ve Balıkçılık 1 0 5 0 1 400% 0%<br />
Madenc<strong>il</strong>ik ve TaĢ Ocakcılığı 2 0 5 0 0 150% 0%<br />
Ġmalat Sanayi 0 0 1 1 0 0% 0%<br />
Enerji 0 0 0 0 0 0% 0%<br />
UlaĢtırma, HaberleĢme ve<br />
Depolama<br />
5 2 2 3 0 -60% 50%<br />
Turizm 3 0 17 0 0 467% 0%<br />
ĠnĢaat ve Bayındırlık 15 1 22 5 0 47% 400%<br />
Eğitim 7 1 14 0 0 100% -100%<br />
Sağlık 7 3 8 3 0 14% 0%<br />
Mali KuruluĢlar ve Sigortalar 0 0 2 0 0 0% 0%<br />
Toplum ve KiĢisel Hizmetler 10 5 7 2 0 -30% -60%<br />
Toptan ve Parekente Hizmetler 40 8 39 5 0 -3% -38%<br />
Hizmet Sektörü 12 4 2 2 0 -83% -50%<br />
Diğer 17 0 14 0 0 -18% 0%<br />
TOPLAM 118 24 138 20 0 17% -17%<br />
Tablo 58. Hakkari <strong>il</strong>i iktisadi faaliyet kollarının sektörlere göre dağılımı<br />
ĠMALAT SANAYĠ KOLLARI 2006 <strong>2007</strong> <strong>2007</strong>/2006<br />
ArtıĢ oranı<br />
% (+,-)<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 101
YATIRIM MALI ÜRETEN<br />
SANAYĠLER<br />
ARA MALI ÜRETEN SANAYĠLER<br />
TÜKETĠM MALI ÜRETEN SANAYĠLER<br />
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Firma<br />
Adeti<br />
Ġstihda<br />
m<br />
(KiĢi)<br />
Firm<br />
a<br />
Adeti<br />
Ġstihda<br />
m<br />
(KiĢi)<br />
Firma<br />
Adeti<br />
Ġstihda<br />
m<br />
(KiĢi)<br />
Gıda ve Ġçecek Ürünleri 0 0 0 0 0% 0%<br />
Gıda 13 76 13 55 0% 38%<br />
Ġçki 0 0 0 0 0% 0%<br />
Tütün Ürünleri 0 0 0 0 0% 0%<br />
Tekst<strong>il</strong> 1 19 1 13 0% 46%<br />
Giyim ve Kürk Ürünleri 0 0 0 0 0% 0%<br />
Ambalaj Sanayi 0 0 0 0 0% 0%<br />
Deri ve Deri Ürünleri 0 0 0 0 0% 0%<br />
Diğer 0 0 0 0 0% 0%<br />
TOPLAM 14 95 14 68 0% 40%<br />
Ağaç ve Mantar Ürünleri 0 0 0 0 0% 0%<br />
Kağıt ve Kağıt Ürünleri 0 0 0 0 0% 0%<br />
Basım ve Yayım 2 4 0 0 - 0%<br />
100%<br />
Kok ve Petrol Ürünleri 0 0 0 0 0% 0%<br />
Kimyasal Ürünler -<br />
Kimya 0 0 0 0 0% 0%<br />
Gübre 0 0 0 0 0% 0%<br />
Lastik ve Plastik Ürünler 1 2 1 3 0% -33%<br />
Metalik Olmayan Mineral Ürünler<br />
Cam 0 0 0 0 0% 0%<br />
Çimento 0 0 0 0 0% 0%<br />
Seramik, K<strong>il</strong>,TaĢ ve Çimentodan Gereçler 1 13 1 13 0% 0%<br />
Ana Metal<br />
Demir Çelik 0 0 0 0 0% 0%<br />
Demir DıĢı Metaller 0 0 0 0 0% 0%<br />
Diğer 0 0 0 0 0% 0%<br />
TOPLAM 4 19 2 16 -0,5 19%<br />
Metal EĢya Ġmalat Sanayi 0 0 0 0 0% 0%<br />
Makine ve Teçhizat<br />
Makine Ġmalatı 0 0 0 0 0% 0%<br />
Tarım Makineleri 0 0 0 0 0% 0%<br />
B<strong>il</strong>gi ĠĢlem Makineleri (B<strong>il</strong>iĢim,<br />
0 0 0 0 0% 0%<br />
Donanım)<br />
Elektrikli Makineler 0 0 0 0 0% 0%<br />
Elektronik 0 0 0 0 0% 0%<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 102
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Motorlu Kara TaĢıtları 0 0 0 0 0% 0%<br />
Diğer UlaĢım Araçları<br />
Gemi ĠnĢa 0 0 0 0 0% 0%<br />
Demiryolu TaĢıtları 0 0 0 0 0% 0%<br />
Havayolu TaĢıtları 0 0 0 0 0% 0%<br />
Bisiklet,Motosiklet ve Diğerleri 0 0 0 0 0% 0%<br />
Tıbbi,Hassas,Optik Aletler ve Saatler 0 0 0 0 0% 0%<br />
Mob<strong>il</strong>ya 2 6 0 0 - 0%<br />
100%<br />
Diğer 0 0 0 0 0% 0%<br />
TOPLAM 2 6 0 0 - 0%<br />
100<br />
%<br />
GENEL TOPLAM 20 120 16 84 -20% 43%<br />
Tablo 59. Hakkari <strong>il</strong>i imalat sanayi firma adedi ve istihdam sayısı<br />
YILLAR KAMU GELĠRLERĠ KAMU GĠDERLERĠ<br />
VERGĠ<br />
GELĠRLERĠ<br />
Strateji<br />
GeliĢtirme<br />
BaĢkanlığı<br />
ÖZEL<br />
GELĠR<br />
VE<br />
FONLAR<br />
CARĠ<br />
HARCAMALAR<br />
YATIRIM<br />
HARCAMA.<br />
TRANSFER<br />
HARCAMA.<br />
2005 35.672.909,00 .. .. 283.897.195,31 24.013.940,75 25.236.852,19<br />
2006 20.984.185,00 .. .. 427.748.385,84 45.782.551,41 21.945.234,77<br />
<strong>2007</strong> 45.309.300,00 .. .. 414.103.413,45 ---- 28.725.983,00<br />
YILLAR BĠRĠM PROJE<br />
SAYISI<br />
Tablo 60. Hakkari <strong>il</strong>i kamu gelirleri-kamu giderleri (bin YTL)<br />
PROJE<br />
TOPLAM<br />
TUTARI<br />
YILI<br />
ÖDENEĞĠ<br />
GELEN<br />
ÖDENEK<br />
NAKDĠ<br />
HARCAMA<br />
2005 bin YTL 397 799.473.413 49.280.375 30.586.908 30.586.908<br />
2006 bin YTL 308 806.264.003 32.459.732 71.119.046 34.642.354<br />
<strong>2007</strong> bin YTL 316 933.658.428 31.465.251 125.137.856 76.906.119<br />
Tablo 61. Hakkari <strong>il</strong>i kamu yatırımları<br />
KOOPERATĠFLER Birim 2006 <strong>2007</strong><br />
<strong>2007</strong>/2006<br />
ArtıĢ<br />
oranı<br />
% (+,-)<br />
YAPI<br />
KOOP.<br />
Konut Yapı Kooperatifleri adet 3 2 -33%<br />
Toplu ĠĢyeri Yapı Kooperatifleri adet 0 0 0%<br />
Küçük Sanayi Kooperatifleri adet 4 3 -25%<br />
Kooperatif Birlikleri adet 0 0 0%<br />
Diğer Kooperatifler adet 0 0 0%<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 103
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
ESNAF VE<br />
SANATKAR<br />
KOOP.<br />
Esnaf Kefalet Kooperatifi adet 2 2 0%<br />
Küçük Sanayi ĠĢletme Kooperatifi adet 0 0 0%<br />
Motorlu TaĢıyıcılar Kooperatifi adet 15 21 40%<br />
Temin , Tevzi, Ġmalat Kooperatifi adet 3 4 33%<br />
TÜKETĠM<br />
KOOP.<br />
Diğer Kooperatifler (B<strong>il</strong>im Sanat<br />
Koop)<br />
adet 3 3 0%<br />
Tüketim Kooperatifleri adet 8 7 -13%<br />
YardımlaĢma Kooperatifleri adet 0 0 0%<br />
Diğer Kooperatifleri adet 0 0 0%<br />
TARIMSAL<br />
AMAÇLI<br />
KOOP.<br />
Tarım SatıĢ Kooperatifleri adet 0 0 0%<br />
Tarım Kredi Kooperatifleri adet 0 1 0%<br />
Tarım Kalkınma Kooperatifleri adet 22 22 0%<br />
YaĢ Sebze ve Meyve Kooperatifleri adet 0 0 0%<br />
Su Ürünleri, Sulama, Hayvancılık adet 0 0 0%<br />
Diğer Kooperatifler adet 0 0 0%<br />
Tablo 62. Hakkari <strong>il</strong>i kooperatiflerinin sayısal dağılımı<br />
SERMAYE ġĠRKETLERĠ<br />
Ortak<br />
sayısı<br />
Birim 2006 <strong>2007</strong><br />
<strong>2007</strong>/2006<br />
ArtıĢ<br />
oranı<br />
% (+,-)<br />
Anonim 5-50 adet 34 36 6%<br />
ġirketler<br />
50 adet 0 0 0%<br />
Üzeri<br />
Limited ġirketler adet 449 499 11%<br />
ġAHĠS ġĠRKETLERĠ Kollektif ġirketler adet 1 1 0%<br />
Komandit ġirketler adet 722 758 5%<br />
Gerçek KiĢ<strong>il</strong>er<br />
(Firmalar)<br />
Tablo 63. Hakkari <strong>il</strong>i Ģirket ve sayıları<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 104
<strong>2007</strong>/2005<br />
ArtıĢ oranı % (+,-)<br />
<strong>2007</strong>/2005<br />
ArtıĢ oranı % (+,-)<br />
<strong>2007</strong><br />
2006<br />
2005<br />
ĠLDE<br />
YILI<br />
TÜK.ġĠK.HAK.HEY<br />
TOPLAM<br />
ĠLDE<br />
TÜK.ġĠK.HAK.HEY<br />
TOPLAM<br />
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
ADI<br />
TOPLAM<br />
BAġVURU<br />
TÜKETĠCĠ LEHĠNE<br />
TÜKETĠCĠ<br />
ALEHĠNE<br />
BAġKA<br />
KURULA<br />
SEVK<br />
Ayıplı Mal ve<br />
Hizmetler<br />
Taksitli Kampanyalı<br />
Kapıdan SatıĢlar<br />
119 119 119 119 0 0 0 0<br />
4 4 4 8 0 0 0 0<br />
Turistik ġikayetler Adet 0 0 0 0 0 0 0<br />
Promosyon Adet 0 0 0 0 0 0 0<br />
Ayıplı Mal ve<br />
Hizmetler<br />
Taksitli Kampanyalı<br />
Kapıdan SatıĢlar<br />
17 17 17 17 0 0 0 0<br />
1 0 0 0 0 0 0 0<br />
Turistik ġikayetler Adet 0 0 0 0 0 0 0<br />
Promosyon Adet 0 0 0 0 0 0 0<br />
Ayıplı Mal ve<br />
Hizmetler<br />
Taksitli Kampanyalı<br />
Kapıdan SatıĢlar<br />
216 216 213 213 0 3 3 0<br />
11 11 10 11 0 1 1 0<br />
Turistik ġikayetler Adet 0 0 0 0 0 0 0<br />
Promosyon 1 1 1 1 0 0 0 0<br />
Ayıplı Mal ve<br />
Hizmetler<br />
Taksitli Kampanyalı<br />
Kapıdan SatıĢlar<br />
Adet 82% 79% 79% 0 0 0 0<br />
Adet 0% 0% 38% 0 0 0 0<br />
Turistik ġikayetler Adet 0% 0% 0% 0 0 0 0<br />
Promosyon Adet 0% 0% 0% 0 0 0 0<br />
Ayıplı Mal ve<br />
Hizmetler<br />
Taksitli Kampanyalı<br />
Kapıdan SatıĢlar<br />
Adet 1171% 1153% 1153% 0 0 0 0<br />
Adet 0% 0% 0% 0 0 0 0<br />
Turistik ġikayetler Adet 0% 0% 0% 0 0 0 0<br />
Promosyon Adet 0% 0% 0% 0 0% 0 0<br />
Tablo 64. Hakkari <strong>il</strong>i tüketicinin korunmasına dair b<strong>il</strong>g<strong>il</strong>er<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 105
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
BÖLÜM KAYNAKÇASI<br />
Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüğü, 2008<br />
2006 Ġl Çevre Durum Raporu<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 106
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
L.1. Altyapı<br />
L.1.1. Temiz Su Sistemi<br />
L. ALTYAPI, ULAġIM VE HABERLEġME<br />
Ġlimiz Merkez Ġçme Suyu ihtiyacı Golan ve Berçelandan karĢılanmaktadır.<br />
Berçelan ve Golan Ġçme Suyu Ġsale hattı toplam 30 km uzunluğunda olup, Ģehir<br />
merkezinde ir<strong>il</strong>i ufaklı 11 içme suyu deposu mevcuttur. Ayrıca ġehir Merkezi içme suyu<br />
Ģebeke ağı hattı 205 km‟dir. Ġçme suyu isale hattımızda çelik ve PVC borular, Ģebeke ağ<br />
hattında ise çelik, PVC ve asbest borular kullanılmaktadır.<br />
Hakkari 1945‟lerden itibaren, %5-6‟lara varan oldukça yüksek bir nüfus artıĢı<br />
göstermiĢtir. Ancak, 1945-1990 döneminin sonunda %8‟lere varan bu artıĢ oranının, Ģehrin<br />
sınırlı sosyo-ekonomik potansiyelinin bir gereği olarak, uzun vadede düĢeceği ve ortalama<br />
%4‟lerde seyreden bir nüfus artıĢ emsalinin gerçekleĢeceği kabul ed<strong>il</strong>miĢtir.<br />
Gelecekteki su ihtiyacının tespitinde esas alınan nüfus projeksiyonu aĢağıdaki<br />
tabloda ver<strong>il</strong>miĢtir.<br />
Ġlimizde içme suyu kaynakları, taĢıdıkları su miktarları;<br />
Ġlimiz merkezi genel anlamda 2 adet isale hattı içme suları açısından<br />
beslenmektedir.<br />
1) Golan Ġçme Sulu Ġsale Hattı<br />
2) Berçelan içme suyu isale hattı<br />
1) Golan Ġçme suyu isale hattını besleyen su kaynakları<br />
a. Karadağdan gelen kaynak<br />
b. Beusumak kaynağı<br />
c. Golan Kaynağı<br />
d. Bayram dere kaynağı<br />
2) Berçelan içme Suyu Ġsale Hattını besleyen kaynakları:<br />
a. Dahula ġura Kaynağı<br />
b. Vali Kaynak<br />
c. Kani Hiyal Su Kaynağı<br />
Kırkaynalar ve katırcılar çeĢmesi de geçen yaz döneminde AKSA enerji Ģirketinin<br />
desteğiyle yaptırılmıĢtır.<br />
Yukarıda belirt<strong>il</strong>en kaynakların su miktarları (deb<strong>il</strong>eri):<br />
Berçelan(yaz):Dahula Sura+Vali Kaynak+Kani Hiyal+Kırkaynak+katırcı<br />
20 lt/sn+10 lt/sn+20lt/sn+22lt/sn+8lt/sn= 80lt/sn<br />
Berçelan(kıĢ): Dahula Sura+Vali Kaynak+Kani Hiyal+Kırkaynak+katırcı<br />
12lt/sn+5lt/sn+10lt/sn+10lt/sn+2lt/sn= 39lt/sn<br />
Golan (Yaz) : Karadağ+Beysumak+Golan+Büyük Dere<br />
30lt/sn+15lt/sn+35lt/sn+20lt/sn =100 lt/sn<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 107
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Golan (KıĢ) : Karadağ+Beysumak+Golan+Büyük Dere<br />
15 lt/sn+7 lt/sn+25lt/sn+13lt/sn= 60 lt/sn<br />
L.1.1.1 Proje TaĢkınları Pik Deb<strong>il</strong>eri<br />
Yinelenme süresi (yıl) Pik Debi (m3/sn)<br />
2 25<br />
5 37<br />
10 46<br />
25 59<br />
50 69<br />
100 80<br />
Tablo 65. Proje taĢkınları pik deb<strong>il</strong>eri<br />
Buna göre regülatör bağlama kesitinde, Katramas deresinde Hakkari‟nin orta ve uzun<br />
vadeli su ihtiyacını karĢılayab<strong>il</strong>ecek bir su potansiyelinin mevcut olduğu belirlenmiĢtir.<br />
L.1.1.2. Genel Proje Formülasyonu ve Kapasite Değerleri<br />
Katramas deresinden su temin sisteminin içerdiği üniteler ve projelendirmeye esas<br />
hidrolik kapasiteler aĢağıdaki tabloda özetlenmiĢtir.<br />
Otluca Regülatörü<br />
Ünite<br />
Dolu gövde 100 yıllık<br />
feyezan debisi<br />
Proje kapasitesi<br />
80 m3/sn<br />
Ġçme suyu alma prizi 330 lt/sn<br />
Su ama Yapısı (Regülatör) <strong>il</strong>e arıtma Tesisi arası ham su <strong>il</strong>etim 380 lt/sn<br />
hattı<br />
Arıtma tesisi <strong>il</strong>e DY1A deposu arası Temiz su <strong>il</strong>etim hattı 330 lt/sn<br />
Ġçme suyu arıtma tesisi<br />
Tablo 66. Projelendirmeye esas hidrolik kapasiteler<br />
330 lt/sn<br />
(1188 m3/saat)<br />
(28512 m3/1000)<br />
AĢağıdaki bölümlerde, bu proje kapasitelerine göre, içme suyu temin ünitelerinin<br />
boyutlandırma ve proses (fonksiyonel) hesapları ver<strong>il</strong>miĢtir.<br />
Otluca Regülatörü Ve İçme Suyu Su Alma Prizi<br />
Otluca regülatörü Katramas deresinin Otluca mevkiinde mevcut TEDAġ.H.E.<br />
santralinin yaklaĢık 100m mansabında yer alacaktır. Bağlama noktası, Hakkari‟nin kuĢ<br />
uçuĢu 4.0 km batısında 1900.00 <strong>il</strong>e 1905.00 (m) kutları arasında bulunmaktadır. Bu<br />
kesimde Katramas deresi yatağı ortalama meyli 0.05 m mertebelerindedir.<br />
Regülatör 2.0 m yüksekliğinde bir beton dolu gövdeyi, sol sah<strong>il</strong>den tek açıklıklı ve<br />
kapaklı bir su alma prizini, priz kapağının önünde rüsup yığılmasının önlenmesi için bir<br />
kapaklı çakıl geçidini içermektedir<br />
Regülatör Dolu Gövdesi<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 108
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Dolu gövde, crager prof<strong>il</strong>i beton ağırlık yapı olarak projelendir<strong>il</strong>miĢtir. Proje ver<strong>il</strong>eri<br />
aĢağıdaki gibidir.<br />
Proje debisi, Q 100 = 80.0 m3/sn<br />
Gövde yüksekliği, P<br />
= 2.0 m<br />
Gövde kret uzunluğu, L<br />
= 10.2 m<br />
Mesit kret uzunluğu, L= L 1 – 2 (NK p + K a ) H e<br />
Ortak ayak sayısı , N=0<br />
K = 0.05<br />
H a = 2.0 m<br />
L e = 10.20 – 2 X 0.05 X 2.0 = 10.20 – 0.20 = 10.0m<br />
Birim debi, q = Q100 /L =80/10=8.0m3/sn/m<br />
Su Alma Prizi Hidrolik Hesapları<br />
Su alma prizi giriĢ ağzı isale hattına mümkün mertebe az rüsubat girmesini<br />
sağlayacak bir geometri ve konumda tertiplenmiĢtir. GiriĢ ağzı, çöp vs. bitkisel atıkların<br />
tutulması için hareketli (üstten mafsallı ) bir kaba ızgara <strong>il</strong>e , arızi bakım imkanı için de bir<br />
sürgülü rapier kapakla teçhiz ed<strong>il</strong>miĢtir.<br />
Priz önünde max. Statik seviye (feyezan kotu ) = 1906.26 (m)<br />
Priz önünde min. Statik seviye (kret kotu) = 1904.00 (m)<br />
Ġsale debisi, Q = 0.330m3/sn<br />
Yerel Yapılar<br />
Ġletim hatları üzerinde yer alan yapılar vantuz, hava bacası, tahliye tertibatları <strong>il</strong>e yol,<br />
dere veya ark geçiĢlerinden ibarettir. Temiz su <strong>il</strong>etim hattının son 1 km‟lik kesiminde,<br />
kısmen meskun sahadan geç<strong>il</strong>mektedir.<br />
Vantuz tertibatı Ø 100 mm çift küreli vantuz ve aynı çapta izolasyon amaçlı sürgülü<br />
vana <strong>il</strong>e teçhiz ed<strong>il</strong>ecektir. Ġletim hatları genelde 10 bar‟ın altında bir statik basınca maruz<br />
kalmaktadır. Hat üstünde yer alan vana, vantuz gibi armatürlerden sadece Ø 200mm‟lik<br />
bir branĢsan vanası <strong>il</strong>e iki tahliye vanası 6-10 bar‟lık statik basınca, diğer bütün<br />
armatürler ise 6 bar‟ın altında bir basınca maruz kalmaktadır. Bu nedenle, <strong>il</strong>etim hatlarında<br />
DIN 3225 normu vanalar <strong>il</strong>e max. 10 bar‟a dayanımlı vantuzlar kullanılacaktır.<br />
Tahliye tertibatları arazi yanal eğ<strong>il</strong>imlerinin düĢük olduğu kesimlerde endirekt,<br />
yüksek olduğu kesimlerde ise direkt tertibat Ģeklinde uygulanacak ve Ø 200mm çaplı<br />
branĢman ve sürgülü vanalarla teçhiz ed<strong>il</strong>ecektir. Tahliye branĢmanı çıkıĢları oyulmaların<br />
önlenmesi için betonarme yalakla sonlanacak ve uçları contalı klapelerle (kurbağalık) <strong>il</strong>e<br />
donatılacaktır.<br />
Boru Çap Ve Cinsleri<br />
Ġletim hatlarında spiral kaynaklı çelik boru kullanılması öngörülmüĢtür. Boru çap,<br />
cins ve uzunlukları aĢağıda belirt<strong>il</strong>miĢtir.<br />
<strong>il</strong>etim Boru Boru Basınç Boru Toplam<br />
Hattı Çap Cinsi Klası Et Uzunluk<br />
(mm) (Atü) Kalınlığı (mm)<br />
--------------------------------------------------------------------------------------------------<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 109
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Ham su 500 SKÇB 10 5 389.58<br />
Temiz su 500 SKÇB 10 5 3749.17<br />
--------------------------------------------------------------------------------------------------<br />
TOPLAM - - - - 4138.75<br />
--------------------------------------------------------------------------------------------------<br />
Giriş Vana Odası<br />
GiriĢ vana odası, hamsa akımının ayarlanarak hamsa <strong>il</strong>ettim hattının hava emmeden<br />
dolu olarak akmasını sağlamak (düzenli rejim) veya akımın arızi olarak tamamen veya<br />
kısmen blokesi için tesis ed<strong>il</strong>miĢtir. Burada bir akım ayar ve denetimi söz konusu<br />
olduğunda debi metre <strong>il</strong>e baypas hat vanası da aynı yapı içinde tertiplenmiĢtir.<br />
hamsa <strong>il</strong>etim hattının sonunda akım ayarı için kırılması gereken bakiye enerji 1. etap<br />
tesis debisi olan 165 lt/sn de (1903.95-1897.47) = 6.48 m.SS, max. Proje debisi olan 330<br />
lt/sn de ise (1903.95-1897.60) = 6.35 m.SS mertebelerinde oluĢmaktadır. Ġsale hattında<br />
düzensiz rejimlerin yer almaması ve hattın hava emmemesi için tesis giriĢinde hat motor<br />
kumandalı kelebek akım ayar vanası <strong>il</strong>e donatılmıĢtır.<br />
L.1.2. Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi<br />
Ġlimiz Merkezinde <strong>il</strong>k defa 1986 yılında hizmete sunulan kanalizasyon sitemi bazı<br />
<strong>il</strong>aveler yapılarak devam etmektedir. Ġlimizin göç olaylarından sonra kanalizasyon sistemi<br />
tamamen yetersiz kalmakta ve bir çok semte kanalizasyon hattı halen bulunmamaktadır.<br />
Ayrıca Ġlimizin kanalizasyon ve atık suları Katramas deresine oradan da Zap suyuna<br />
akmakta olup, bunun da <strong>çevre</strong> kirl<strong>il</strong>iğine ve insan sağlığına zarar vermemesi için Arıtma<br />
Tesisinin yapılması gerekmektedir. Belediyemizin Maddi imkansızlıklarından dolayı<br />
arıtma tesisinin yapım çalıĢmalarımız mevcut değ<strong>il</strong>dir.<br />
L.1.3. YeĢ<strong>il</strong> Alanlar<br />
Ġlimiz Merkezinde 2001 yılında yapılan Ġmar Planına göre 13 hektar yeĢ<strong>il</strong> alan<br />
mevcut olmasına rağmen Merkez içerisindeki yeĢ<strong>il</strong> alan mevcudiyeti itibariyle Ġmar<br />
Planının % 10 civarında yeĢ<strong>il</strong> alan mevcuttur. Bu da Ġlimizin coğrafi yapısından ve sulama<br />
suyunun yetersiz oluĢundan dolayı yeĢ<strong>il</strong> alanlar yok denecek kadar azdır. YeĢ<strong>il</strong> alanların<br />
artırımı için ġehir Merkezine sulama suyu kanalları yapılması önem arz etmektedir.<br />
L.1.4. Elektrik Ġletim Hatları<br />
Ġl merkezine gelen 154 Kv‟lık elektrik hattı yerüstünden BağıĢlı‟dan sırasıyla<br />
Doğanyurt, Çaltıkuru köylerinden geçerek Berçelan Yaylasına ulaĢmakta ordan da 45 km<br />
uzaklıkta bulunan Otluca Köyünde son bulmaktadır. Bu hattın herhangi bir alt geçiĢi<br />
bulunmamaktadır.<br />
Ġlimizde 2005 yılında tüket<strong>il</strong>en elektrik miktarı (kWh)<br />
Mesken<br />
: 36.269.817 kWh<br />
Ticaret : 5.932.203 kWh<br />
Sanayi : 554.532 kWh<br />
Resmi Daireler<br />
: 22.145.604 kWh<br />
Diğer<br />
: 39.646.450 kWh<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 110
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Toplam Tahakkuk<br />
Kayıp+Kaçak<br />
: 104.548.606 kWh<br />
: 199.294.329 kWh<br />
Toplam Alınan Enerji : 303.842.935 kWh<br />
L.1.5. Doğalgaz Boru Hatları<br />
Ġlde doğalgaz enerjisi ve doğalgaz boru hattı bulunmamaktadır.<br />
L.2. Ulaşım<br />
L.2.1. Karayolları<br />
L.2.1.1. Karayolları Genel<br />
Ġl sınırları içinden geçen devlet yollarının toplamı:217.Km‟dir. Bu yolların yıllık<br />
taĢımacılıkta (insan ve yük) kullanılması:214,347.-KiĢi/Km,:242,256-Ton/Km‟dir..Hareket<br />
halindeki yıllık taĢıt sayısı:88,523,-adet.Ġl sınırları içinden geçen <strong>çevre</strong> yolu ve otoyol<br />
bulunmamaktadır.Tüm bu faaliyetler sonucu tüket<strong>il</strong>en yakıt miktarı:Yıllık ortalama benzin<br />
tüketimi:7,002-Ton/yıl.Yıllık ortalama motorin tüketimi10,014-ton/yıl. Genel toplam<br />
tüketim:17,016-Ton/yıl‟dır..<br />
L.2.1.2. UlaĢım Planlaması<br />
Ġlde günlük hareket eden insan sayısı:1,701.-kiĢi. Yolcuların taĢımasında kullanılan<br />
araç kapasiteleri: 4152845 Araç türleri: Otomob<strong>il</strong>, minibüs, midibüs ve otobüs‟tür<br />
L.2.1.3. Toplu TaĢım Sistemleri<br />
Kent içi toplu taĢımacılıkta minibüs ve otobüs kullanılmaktadır. Bu araçların yolcu<br />
taĢımacılığındaki ağırlığı yüksek orandadır. Tüket<strong>il</strong>en yakıtlar motorindir. Yıllık ortalama<br />
motorin tüketimi; otobüs için 337-ton/yıldır.<br />
L.2.1.4. Kent Ġçi Yollar<br />
Araçların kullandığı trafik yollarının ve yaya yollarının toplam planlanan alan<br />
içindeki oranı:% 20 dir. Kent içi trafik yoları iyi planlanmıĢ olup, bundan dolayı <strong>il</strong>imizde<br />
taĢıtlardan kaynaklanan hava kirl<strong>il</strong>iği, trafik sıkıĢıklığı ve gürültü gibi olumsuz etk<strong>il</strong>er<br />
asgariye inmektedir.<br />
L.2.1.5. Araç Sayıları<br />
Hareket halindeki yıllık taĢıt sayısı:88,523.-adet, araçlar otomob<strong>il</strong>, otobüs, kamyon<br />
ve ağır yük taĢıtları(Treyler. vb) Tükettikleri toplam yakıt miktarları:<br />
Otomob<strong>il</strong>:7,002 ton/yıl<br />
Otobüs:337.-Ton/yıl<br />
Kamyon:8,985.-Ton/Yıl<br />
Treyler:692.-Ton/Yıl.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 111
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
TaĢıtların yakıtlarının yanması sonucu eksozlarından atmosfere bırakmıĢ oldukları<br />
hava kirletici gazlardır. TaĢıtların hareketlerinden dolayı oluĢan gürültü <strong>il</strong>e <strong>çevre</strong>yi<br />
olumsuz etk<strong>il</strong>emektedir.<br />
ARACIN CĠNSĠ<br />
ARAÇ SAYISI<br />
RESMĠ ÖZEL TĠCARĠ TOPLAM<br />
MOTORSĠKLET 4 157 - 161<br />
OTOMOBĠL 202 1513 266 1981<br />
MĠNÜBÜS 64 34 419 517<br />
OTOBÜS 22 6 24 52<br />
KAMYONET 94 527 129 750<br />
KAMYON 132 183 489 804<br />
TRAKTÖR 14 579 0 593<br />
ÇEKĠCĠ 2 1 5 8<br />
ÖZEL AMAÇLI TAġIT 10 2 0 12<br />
TANKER 4 8 15 27<br />
ARAZĠ ARAÇ 67 8 4 79<br />
Y.RÖMORK 0 0 3 3<br />
TOPLAM 615 3018 1354 4987<br />
Tablo 67. Ġldeki motorlu araç sayısı (Emniyet Ġl Müdürlüğü)<br />
Asfaltlama çalıĢmaları olarak Hakkari 9. Bölge Hududu-Çığlı-ġine Köprüsü<br />
arasında 44 km, Yüksekova-Esen dere devlet yolunda 36 km ,Van Ġl Hd.-(Hakkari-<br />
Yüksekova) Devlet Yolu ayrımı 9 km olmak üzere toplam 89 Km asfaltlama çalıĢması<br />
yapılmıĢtır.125 km‟lik bölümde ise onarım çalıĢmaları yapılmıĢtır.<br />
ANKARA 1418 KM ERZURUM 617 KM<br />
ĠZMĠR 1967 KM VAN 202<br />
ADNANA<br />
1073 KM<br />
Tablo 68. Hakkari <strong>il</strong>inin belli baĢlı merkezlere uzaklığı<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 112
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Harita 4. Hakkari karayolları haritası<br />
Km Oto.l Yakıt<br />
(0,100)<br />
Otobüs<br />
Yakıt<br />
(0,300)<br />
Kamyon<br />
Yakıt<br />
(0,400)<br />
Treyler<br />
Yakıt<br />
(0,600)<br />
Yakıt<br />
(litre)<br />
Toplam<br />
Sayısı Otomob<strong>il</strong> Sayısı Otobüs Sayısı Kamyon Sayısı Treyler Toplam TaĢıt<br />
30 129 387 - - 44 528 - - 915 173<br />
22 357 785 1 7 211 1.857 6 79 2.728 575<br />
31 357 1.107 1 9 211 2.616 6 112 3.844 575<br />
8 653 522 10 24 418 1.338 7 34 1.918 1.088<br />
36 507 1.825 12 130 310 4.464 11 238 6.656 840<br />
34 1.116 3.794 21 214 388 5.277 27 551 9.836 1.552<br />
41 1.581 6.482 18 221 145 2.378 17 418 9.500 1.761<br />
15 935 1.403 40 180 411 2.466 20 180 4.229 1.406<br />
217 5.635 16.306 103 785 2.138 20.924 94 1.611 39.625 7.970<br />
7.002 337 8.985 692<br />
(Ton/Yıl) (Ton/Yıl) (Ton/Yıl) (Ton/Yıl)<br />
Yıllık Ortalama Benzin Tüketimi (Ton/Yıl) 7.002<br />
Yıllık Ortalama Motorin Tüketimi (Ton/Yıl) 10,014<br />
GENEL TOPLAM (Ton/Yıl) 17,016<br />
Tablo 69. Yıllık ortalama günlük trafik ve tüket<strong>il</strong>en ortalama yakıt miktarları değerleri<br />
L.2.2. Demiryolları<br />
Ġlimizde demiryolları bulunmamaktadır.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 113
SIRA NO<br />
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
L.2.3. Deniz, Göl ve Nehir TaĢımacılığı<br />
Ġlimizde deniz, göl ve nehir taĢımacılığı yapılmamaktadır.<br />
L.2.4. Havayolları<br />
Ġlimizde havaalanı bulunmamaktadır.<br />
L.3. Haberleşme<br />
Ġlin telefon hatlarının yer üstünden ve yer altından geçir<strong>il</strong>me oranları aĢağıdaki<br />
gibidir.<br />
ĠLĠ ĠLÇESĠ SANTRAL<br />
MERKEZĠ ADI<br />
YER ALTI<br />
KABLO<br />
MĠKTARI<br />
(Çift)<br />
<strong>2007</strong> YILI YER ALTI<br />
KABLO<br />
ORANI(%)<br />
HAVAĠ<br />
KABLO<br />
MĠKTARI (Çift)<br />
HAVAĠ<br />
KABLO<br />
ORAN(%)<br />
1 HAKKARİ MERKEZ Hakkari 18660 19900 48 52<br />
2 HAKKARİ MERKEZ Bağışlı 600 0 100<br />
3 HAKKARİ MERKEZ Doğanyurt 500 0 100<br />
4 HAKKARİ MERKEZ Durankaya 500 0 100<br />
5 HAKKARİ MERKEZ Geçitli 620 0 100<br />
6 HAKKARİ MERKEZ Kırıkdağ 380 0 100<br />
7 HAKKARİ MERKEZ Otluca(Tugay) 400 400 50 50<br />
8 HAKKARİ MERKEZ Sarıtaş 300 0 100<br />
9 HAKKARİ MERKEZ Taşbaşı 500 0 100<br />
10 HAKKARİ MERKEZ Üzümcü 500 0 100<br />
11 HAKKARİ YÜKSEKOVA Yüksekova 19200 26750 42 58<br />
12 HAKKARİ YÜKSEKOVA Beşatlı 320 0 100<br />
13 HAKKARİ YÜKSEKOVA Beşbulak 700 0 100<br />
14 HAKKARİ YÜKSEKOVA Büyükçiftlik 730 0 100<br />
15 HAKKARİ YÜKSEKOVA Dağlıca 220 0 100<br />
16 HAKKARİ YÜKSEKOVA D<strong>il</strong>ektaşı 450 0 100<br />
17 HAKKARİ YÜKSEKOVA Duranlar 500 0 100<br />
18 HAKKARİ YÜKSEKOVA Esendere 900 0 100<br />
19 HAKKARİ YÜKSEKOVA Güvenli 270 0 100<br />
20 HAKKARİ YÜKSEKOVA Kamışlı 250 0 100<br />
21 HAKKARİ YÜKSEKOVA Karlı 450 0 100<br />
22 HAKKARİ YÜKSEKOVA Kısıklı 310 0 100<br />
23 HAKKARİ YÜKSEKOVA Ortaç 370 0 100<br />
24 HAKKARİ YÜKSEKOVA Uzunsırt(örnek) 200 0 100<br />
25 HAKKARİ YÜKSEKOVA Vezirli 900 600 60 40<br />
26 HAKKARİ YÜKSEKOVA Arpalı 210 0 100<br />
27 HAKKARİ ŞEMDİNLİ Şemdinli 4800 4200 53 47<br />
28 HAKKARİ ŞEMDİNLİ Alan 90 0 100<br />
29 HAKKARİ ŞEMDİNLİ Aşağıkayalar 280 0 100<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 114
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
30 HAKKARİ ŞEMDİNLİ Derecik 700 0 100<br />
31 HAKKARİ ŞEMDİNLİ Durak 610 0 100<br />
32 HAKKARİ ŞEMDİNLİ Gelişen 600 0 100<br />
33 HAKKARİ ŞEMDİNLİ Gökçetaş 320 0 100<br />
34 HAKKARİ ŞEMDİNLİ Ortaklar 250 0 100<br />
35 HAKKARİ ŞEMDİNLİ Öveç 100 0 100<br />
36 HAKKARİ ŞEMDİNLİ Tekeli 520 0 100<br />
37 HAKKARİ ŞEMDİNLİ Yaylapınar 300 0 100<br />
38 HAKKARİ ŞEMDİNLİ Konur 300 0 100<br />
39 HAKKARİ ŞEMDİNLİ Güzelkaya 150 0 100<br />
40 HAKKARİ ŞEMDİNLİ Konur 300 0 100<br />
41 HAKKARİ ÇUKURCA Çukurca 1800 2620 41 59<br />
42 HAKKARİ ÇUKURCA Çığlı 250 0 100<br />
43 HAKKARİ ÇUKURCA Köprülü 700 0 100<br />
44 HAKKARİ ÇUKURCA Üzümlü 150 0 100<br />
45760 69870 40 60<br />
Tablo 70. Telefon hatlarının yer altından ve yer üstünden geçir<strong>il</strong>me oranları (Ġl Telekom Müdürlüğü, <strong>2007</strong>)<br />
L.4. İlin Plan Durumu<br />
Ġlde yapılmıĢ herhangi bir Çevre Düzeni Planlaması yoktur.<br />
L.5. İldeki Baz İstasyonları<br />
Ġlde Türk Telekom ve GSM firmalarına ait baz istasyonları sayısı aĢağıdaki gibidir.<br />
Sıra No Baz Ġstasyonunun Kurulu Bulunduğu Yer Adedi<br />
1 Hakkari-MerkezTürk Telekom Binası 1<br />
2 Yüksekova-Posta İşletme Müdürlüğü Binası 1<br />
3 Kamışlı Radyolink Binası 1<br />
Tablo 71. Türk Telekom'a ait baz istasyonları<br />
S.NO GSM FĠRMASI BAZ ĠSTASYONUNUN YERĠ<br />
1 TURKCELL Hakkari Türk Telekom<br />
2 " Hakkari-Merzan R/L<br />
3 " Hakkari-Durankaya Köyü<br />
4 " Hakkari-Kırıkdağ Köyü<br />
5 " Oğulcuk R/L<br />
6 " Y.Ova-Dağlar Tic.<br />
7 " Y.Ova- Kamışlı R/L<br />
8 " Y.Ova -Şahin Tepesi<br />
9 " Y.Ova -Akalan Köyü<br />
10 " Esendere Sınır Kapısı<br />
11 " Şemdinli Oteli Üstü<br />
12 " Çukurca sağlık tepesi<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 115
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
13 " Çukurca/Köprülü<br />
14 TELSĠM Hakkari Türk Telekom<br />
15 " Oğulcuk R/L<br />
16 " Haruna R/L<br />
17 " Y.Ova -Japon İş Merkezi<br />
18 " Y.Ova -Şahin Tepesi<br />
19 " Y.Ova- Demirkonak<br />
20 " Şemdinli-Hanım Gediği R/L<br />
21 " Çukurca-Sağlık Tepesi<br />
22 AVEA Hakkari Türk Telekom<br />
23 " Hakkari-Merzan Mah.<br />
24 " Hakkari-Yeni Mahalle<br />
25 " Y.Ova Esentepe Mahallesi<br />
26 " Y.Ova Kayak Tesisleri<br />
27 " Y.Ova Esendere<br />
28 " Şemdinli -Merkez<br />
29 " Çukurca-Merkez<br />
Tablo 72. GSM firmalarına ait baz istasyonları<br />
BÖLÜM KAYNAKÇASI<br />
Ġl Telekom Müdürlüğü, 2008<br />
Belediye BaĢkanlığı, 2008<br />
TEDAġ Müessese Müdürlüğü, 2008<br />
Karayolları ġube ġefliği, 2008<br />
Köy Hizmetleri Müdürlüğü, 2008<br />
Ġl Emniyet Müdürlüğü, 2008<br />
2006 Çevre Durum Raporu<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 116
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
M.1. Kentsel ve Kırsal Planlama<br />
M.1.1. Kentsel Alanlar<br />
M. YERLEġĠM ALANLARI VE NÜFUS<br />
M.1.1.1. Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etk<strong>il</strong>eri<br />
Bölgede,Jura – Kretase yaĢlı Dereli Formasyonu, üst kretase – paleosen yaĢlı<br />
Hakkari karmaĢığı ve Eosen yaĢlı Sümbül dağı formasyonu yüzeylenme vermektedir.<br />
Bunlardan Dereli Formasyonu, değiĢik niteliklerden kireç taĢlarından oluĢmuĢtur<br />
ve Ġl merkezinin 15 Km kadar güneyinden geniĢ alanlardan görülmektedir.Yer yer oldukca<br />
dik yamaçlı bir morfoloji serg<strong>il</strong>eyen birimin tabaka eğ<strong>il</strong>imleri de bazı yerlerde oldukça<br />
fazladır. Güneyde Zap suyunun ve Çukurca yolunun geçtiği vadi bir formasyon içerisinde<br />
yer almaktadır.<br />
Hakkari Ġl Merkezinde tipik yüzeylenmesi görülen ve Van Ġli dolaylarına kadar çok<br />
geniĢ bir alanda yüzeylenen Hakkari KarmaĢığı, bu <strong>raporu</strong>n konusu açısında en önemli<br />
birimdir. Litoloji, ince-orta katmanlı kumtaĢı, k<strong>il</strong> taĢı, Ģeyl, marn, keriçtaĢı, radyolarit,<br />
çörtler ve kireçtaĢı bloklarından oluĢmaktadır. Bu litoloj<strong>il</strong>er, genelde ardalanmalı ve bazen<br />
de düzensiz bir Ģek<strong>il</strong>de sıralanmaktadır. Özellikle üst seviyeleri ve dik yamaçlı yerleri,<br />
yüksek ayrıĢma nedeniyle çok gevĢek bir yapı kazanmıĢtır. Birimde egemen Litoloji, k<strong>il</strong><br />
taĢı ve marndır.<br />
Sümbül Dağı formasyonu ise adından da anlaĢılacağı üzere, Sümbül dağının<br />
oluĢturan bir birimdir. Orta katmanlı, sert ve çok dik eğimli kireç taĢlarından oluĢmuĢtur.<br />
Zap suyu ve karayolunun bir bölümü bu birimin içerisindeki çok dik yamaçlı bir vadiden<br />
geçmektedir.<br />
Hakkari birinci dereceden deprem kuĢağı üzerinde bulunmaktadır. Bu kuĢak, Alp-<br />
Himalaya Orojenik kuĢağının bir parçasıdır. Bu nedenle de tarih buyunca pek çok deprem<br />
yaĢanmıĢtır.<br />
Hakkari ve <strong>çevre</strong>sinin çok dik eğ<strong>il</strong>imli vad<strong>il</strong>er ve sarp dağlardan oluĢmasının<br />
nedeni de budur. Esasen, Anadolu kıtası <strong>il</strong>e Arap kıtası adı ver<strong>il</strong>en iki eski jeolojik<br />
anakaranın çarpıĢma zonu, Hakkari Ġl Merkezinin hemen güneyinden geçmektedir.<br />
Burada, Zap Vadisinin güneyindeki Sümbül dağının da içinde bulunduğu Arap kıtası<br />
üzerine Anadolu kıtası bindirmiĢtir. Yani burası, eski bir okyanusun kapanma bölgesidir.<br />
Bunun sonucu hemen her yönde ve çoğu henüz aktif olan çok sayıda fay hattı<br />
bulunmaktadır. Yine aynı nedenle, yöredeki alüvyon dıĢında tüm birimlerin eğ<strong>il</strong>imlerin,<br />
çok değiĢik yönlerde ve oldukça fazladır.<br />
Hakkâri‟nin jeoformolojik yapısı, yaĢanan bir çok doğal afetinde kaynağını<br />
oluĢturmaktadır,<br />
Genel hatları <strong>il</strong>e bir çöküntü alanı görünümünde olan <strong>il</strong> merkezinin <strong>çevre</strong>si değiĢik<br />
yüksekliklerde ve eğ<strong>il</strong>imlerde dağlarla kaplıdır. Ġl merkezinin bulunduğu alan ise,<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 117
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Kuzeyden Güneye alçalan bir topografyaya sahiptir. Eğ<strong>il</strong>imler yer yer 30 derecenin<br />
üzerindedir. Bir çok yerde tipik heyelan topografyası görülür.<br />
Yukarıda bahsed<strong>il</strong>en yüksek topografa ve kalın toprak örtüsü yağıĢ ve yer altı<br />
sularının <strong>etki</strong> etmesi sonucu, Her yıl Belediye BaĢkanlığı <strong>il</strong>e Bayındırlık ve Ġskan<br />
Müdürlüğüne yüzlerce münferit afet olayı müracaatı intikal etmektedir. Ancak; bu<br />
müracaatlar afet olaylarının bireyselliği nedeniyle 7268 Sayılı Afet kanunu çerçevesinde<br />
<strong>değerlendirme</strong>ye alınamamaktadır.<br />
M.1.1.2. Planlı Kentsel GeliĢme Alanları<br />
Ticaret kentte halkın ve <strong>çevre</strong> yerleĢimlerin temel ve günlük gereksinimlerini<br />
karĢılamaya yönelik perakende birimlerinden oluĢur. Ayrıca yerleĢimde 50 iĢyeri kapasiteli<br />
Küçük Sanayi inĢaatı devam etmektedir. Arazi yapısı, ulaĢım imkanlarının kısıtlılığı gibi<br />
nedenlerle sanayisi fazla geliĢmemiĢtir. Kentte imalat sanayi olarak iki iĢyeri<br />
bulunmaktadır.<br />
Ġdari tesisler Ģehirsel alanın %2.58‟ini kaplar. Eğitim tesisleri sayıca fazla olup,<br />
kentin %2.26‟sını oluĢturmaktadır. Kente sosyal ve kültürel canlılık getirecek olan Kültür<br />
Merkezi ĠnĢaatı devam etmektedir. Açık yeĢ<strong>il</strong> alan olarak nitelendir<strong>il</strong>eb<strong>il</strong>ecek olan 3 adet<br />
park alanı Val<strong>il</strong>ik imkanlarıyla yaptırılmıĢtır. Ġlin mevcut <strong>durum</strong> imar planı <strong>il</strong>de yaĢayan<br />
nüfusun ihtiyaçlarını sağlamaktan çok uzak kalmıĢtır. Ayrıca belediyenin teknik donanım,<br />
bütçe imkanları ve olumsuz politikaları mevcut plan kararlarından farklı bir kent ortaya<br />
çıkarmıĢtır. Kentte sadece ticari ve idari merkez <strong>çevre</strong>sinde plana uygun yapılaĢmalar<br />
oluĢmuĢtur. Konut alanlarında ise küçük parsellerden oluĢan organik dokulu, mülkiyet<br />
<strong>durum</strong>unda sokakları dahi bulunmayan yapı adaları oluĢmuĢtur. AĢırı nüfusun konut<br />
talebinin kontrolsüzce sağlanması, mülkiyet dokusunun karmaĢıklığı, engeli ve aĢırı eğimli<br />
topografyasının bulunması, dere yatakları <strong>çevre</strong>si, güney ve batıda bulunan jeolojik<br />
sakıncalı alanlar planlamayı olumsuz yönde etk<strong>il</strong>eyen faktörlerdir.<br />
M.1.1.3. Kentsel Alanlarda Yoğunluk<br />
Kentte 11 mahalle bulunmaktadır. ġehirsel alan 805.00 ha olup, brüt yoğunluk<br />
81.69 kiĢi/ha‟dır. Net yoğunluk ise 281.26 kiĢi/ha‟dır. 2004 yılı itibariyle 233.80 ha konut<br />
alanı mevcut olup, hane sayısı 7.720, a<strong>il</strong>e sayısı 11.511 olarak tespit ed<strong>il</strong>miĢtir.<br />
M.2. Altyapı<br />
Bu konuyla <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i ayrıntılı b<strong>il</strong>g<strong>il</strong>er “Altyapı, UlaĢım ve HaberleĢme" baĢlığı altında<br />
incelenmiĢtir.<br />
M.3. Binalar ve Yapı Çeşitleri<br />
M.3.1. Kamu Binaları<br />
Kentteki yapılaĢmanın niteliği, yer seçimi incelendiğinde kamu binalarının ġehir<br />
merkezinin tam ortasında yoğunlaĢması Ġlin ekonomik yapı dengesini olumsuz<br />
etk<strong>il</strong>emekte, bunun önüne geçmek için kamu binalarının merkez dıĢında yapılandırılması<br />
önem arz etmektedir.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 118
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
M.3.2. Okullar<br />
Ġlimizdeki <strong>il</strong>köğretim ve liselerin hepsi kamuya ait olup, merkez ve <strong>il</strong>çelerdeki<br />
okul, öğrenci ve öğretmen sayıları tablo 63,64,65,66‟da belirt<strong>il</strong>miĢtir.<br />
MERKEZ ĠLÇE<br />
ÖĞRENCĠ SAYISI<br />
Sıra No Okulun Adı Erkek Kız Toplam<br />
1 Hakkari Lisesi 791 247 1058<br />
2 Cumhuriyet Lisesi 640 373 1023<br />
3 Gazi Lisesi 540 347 917<br />
4 Anadolu Lisesi 240 99 349<br />
5 Atatürk Anadolu Lisesi 209 72 281<br />
6 Anadolu Öğretmen Lisesi 154 70 224<br />
7 Ġmam Hatip Lisesi 377 88 465<br />
8 Kız Meslek Lisesi 355 355<br />
9 Teknik ve End.Mes Lisesi 408 47 455<br />
10 Sağlık Meslik Lisesi 23 139 162<br />
11 Ticaret Lisesi 114 237 351<br />
12 Fen Lisesi 34 15 49<br />
13 Atatürk Ġlköğretim ok 254 185 439<br />
14 Cengiz Topel Ġlk öğrt 61 72 133<br />
15 Cumhuriyet Ġlköğretim Ok 1038 933 1971<br />
16 Fatih Sultan Ġlköğrt. Ok 166 183 349<br />
17 Gazi Ġlköğretim Okulu 326 310 636<br />
18 ÇağdaĢ YaĢam Kız YĠBO 500 500<br />
19 Kazım Karabekir ĠlkÖğrt. 30 37 67<br />
20 M<strong>il</strong>li Eğitim Vakfı Ġlköğrt. 231 228 459<br />
21 Sermaye Piyasası Kurulu Ġlköğrt. 494 443 937<br />
22 S.Demirel YĠBO 307 307<br />
23 ġ.Çetin Deniz Ġlköğrt. 193 160 353<br />
24 ġ.Selahattin Ġlköğrt 719 671 1390<br />
25 ġ.V.DerviĢ Yalım Ġlköğt 252 244 496<br />
26 T.O.B.B Ġlköğrt 736 684 1420<br />
27 V.M.Lütfullah B<strong>il</strong>gin Ġlköğrt 288 242 530<br />
28 V.Orhan IĢın Ġlköğrt 220 221 441<br />
29 Yunus Emre Ġlköğrt 388 384 772<br />
30 23 Nisan Ġlköğrt Ok 663 638 1301<br />
31 ġ.Yrb Mesut Kuru Ġlköğrt 370 380 750<br />
32 Hatice Avcı Ġlköğretim Okulu 88 56 144<br />
33 Akçalı YĠBO 292 96 388<br />
34 Durankaya YĠBO 215 165 380<br />
35 Geçitli YĠBO 270 290 560<br />
36 Ağaçdibi Köyü Ġlköğret 70 50 120<br />
37 Akbulut Köyü Ġlköğrt 18 23 41<br />
38 Akçalı Köyü Ġlköğrt 20 22 42<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 119
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
39 AkkuĢ Köy.ÇetintaĢ Mezrası Ġlköğrt 2 4 6<br />
40 BağıĢlı Köy.Budaklı Mez Ġlköğrt 17 14 31<br />
41 BağıĢlı Köy. Kanatlı Ġlköğrt 6 7 13<br />
42 BağıĢlı Mehmetçik Ġlköğrt 120 145 265<br />
43 Bay Köyü Ġlköğrt 30 39 69<br />
44 Boybeyi Köyü Ġlköğrt 33 32 65<br />
45 Cevizdibi Köyü Ġlköğrt 8 4 12<br />
46 Çimenli Köyü Ġlköğrt 28 35 63<br />
47 Demirli Köyü Ġlköğrt 13 14 27<br />
48 Demirli Köyü Yumrukaya Mez Ġlköğrt 6 6 12<br />
49 DemirtaĢ Köyü Ġlköğrt 20 30 50<br />
50 DemirtaĢ Köyü Uluklu Mez Ġlköğrt 34 24 58<br />
51 Doğanlı Köyü Ġlköğrt 16 13 29<br />
52 Doğanyurt Köyü Bağlar Mez.Ġlköğrt 4 10 14<br />
53 Doğanyurt Köyü Eğercik Mez.Ġlköğrt 8 24 32<br />
54 Doanyurt Köyü Ġlköğrt 20 24 44<br />
55 Durankaya Beld.Çaylıca Mah Ġlköğrt 9 9 18<br />
56 Durankaya Beld. DeebaĢı Mah Ġlköğrt 40 43 83<br />
57 Durankaya Bel. .Derese MezĠlköğrt 6 17 23<br />
58 Durankaya Beld.Biçenek Mah Ġlköğrt 14 17 31<br />
59 Durankaya Beld.Dağsu Mah Ġlköğrt 19 18 37<br />
60 Durankaya Beld. Ġlköğrt 55 48 103<br />
61 Durankaya Beld.TarlabaĢı Mah Ġlköğrt 5 5 10<br />
62 Elmacık Köy.KamıĢlı Mez.Ġlköğrt 5 7 12<br />
63 Geçimli Köy.Bahçeli Mez Ġlköğrt 60 37 97<br />
64 Geçitli Köyü Ġlköğrt Ok 36 58 94<br />
65 IĢık Köy.AkkuĢ Mez.Ġlköğrt 12 9 21<br />
66 IĢık Köy.Ġlköğrt 57 67 124<br />
67 IĢıklar Köyü Ġlköğrt 9 9 18<br />
68 Kaval Köyü Ġlköğrt 9 13 22<br />
69 Kaymaklı Köy.Ġlköğrt 13 7 20<br />
70 Oğul Köy.Göze Mez.Ġlköğrt 8 15 23<br />
71 Oğul Köy Ġlköğrt 14 18 32<br />
72 Olgunlar Ġlyköğrt Ok 17 23 40<br />
73 Olgunlar Köy.Yeni Mah Ġlköğrt Ok 4 6 10<br />
74 Pınarca Köyü TaĢlıca Mez Ġlköğrt 9 5 14<br />
75 SarıtaĢ Köyü Ġlköğrt Ok 13 12 25<br />
76 TaĢbaĢı Ġlköğrt Ok 120 114 234<br />
77 Üzümcü Köy.Dağaltı Mez. 12 2 14<br />
78 Üzümcü Köy.Derav Mez. 6 4 10<br />
79 Üzümcü Köy.Dereüstü Mez.Ġlköğrt 7 13 20<br />
80 Üzümcü Ġlköğrt 53 62 115<br />
MERKEZ TOPLAM 12216 10369 22585<br />
Tablo 73. Merkez <strong>il</strong>çedeki <strong>2007</strong> yılına ait okul ve öğrenci sayıları (M<strong>il</strong>li Eğitim Müdürlüğü, <strong>2007</strong>)<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 120
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
ÇUKURCA ĠLÇESĠ<br />
ÖĞRENCĠ SAYISI<br />
Sıra No Okulun Adı Erkek Kız Toplam<br />
1 Çukurca Lisesi 126 100 226<br />
2 Atatürk Ġlköğretim Okulu 183 194 377<br />
3 Cumhuriyet Ġlköğretim Okulu 91 121 212<br />
4 S. B<strong>il</strong>al Soyb<strong>il</strong>gic Yat. Ġlköğr. Bölge Ok. 249 148 397<br />
5 Akkaya Köyü ġehit Asteğmen Süleyman ġahin Ġlköğretim 17 17 34<br />
Okulu<br />
6 Akkaya ġehit Asteğmen Salim Ġzleyen Ġlköğretim Okulu 48 42 90<br />
7 Çığlı Köyü ġh.Bin.Erdoğan Özdemir Ġlköğretim Okulu 240 231 471<br />
8 GündeĢ Köyü Güzeldere Mez.ÇağdaĢ YaĢam Ġlköğretim 24 22 46<br />
Okulu<br />
9 GündeĢ Köyü Güzeldere Mezrası Ġlköğretim Okulu 4 6 10<br />
10 GündeĢ Köyü Ormanlı Mez.ġehit Asteğmen Muzaffer AteĢ<br />
Ġlköğretim Okulu<br />
41 42 83<br />
11 GündeĢ ġehit Asteğmen Bekir Hacı Ġsma<strong>il</strong>oğulları Ġlköğretim 36 38 74<br />
Okulu<br />
12 GündeĢ ġehit Astsubay Yasin Saraç Ġlköğretim Okulu 37 34 71<br />
13 Köprülü Mükerrem Akhanlı Y.Ġ.B.O. 267 217 484<br />
14 Narlı Köyü Ġlköğretim Okulu 12 5 17<br />
15 Üzümlü Köyü Kaymakam Avni Kula Ġlköğretim Okulu 60 43 103<br />
ÇUKURCA TOPLAM 1435 1260 2695<br />
Tablo 74. Çukurca <strong>il</strong>çesindeki <strong>2007</strong> yılına ait okul ve öğrenci sayıları (M<strong>il</strong>li Eğitim Müdürlüğü, <strong>2007</strong>)<br />
ġEMDĠNLĠ ĠLÇESĠ<br />
ÖĞRENCĠ SAYISI<br />
Sıra No Okulun Adı Erkek Kız Toplam<br />
1 Sabri Özel Lisesi 829 269 1098<br />
2 Derecik Lisesi 200 48 248<br />
3 ġemdinli YĠBO 470 115 585<br />
4 ġemdinli Kız Meslek Lisesi 47 47<br />
5 Altınsu Köyü Dereboyu Mezrası Ġlköğretim Okulu 19 22 41<br />
6 Altınsu Köyü Ġncesu Mez.Ġlköğretim Okulu 20 29 49<br />
7 Altınsu Köyü ġehit MemiĢ ArıbaĢ Ġlköğretim Okulu 30 35 65<br />
8 Anadağ Köyü BeĢikağacı Mezrası Ġlköğretim Okulu 27 23 50<br />
9 Anadağ Köyü Bölek Mezrası Ġlköğretim Okulu 43 25 68<br />
10 Atatürk Ġlköğretim Okulu 420 371 791<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 121
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
11 Bağlar Güzelkaya Mezrası Ġlköğretim Okulu 17 8 25<br />
12 Bağlar Köyü Ġlköğretim 21 24 45<br />
13 Bağlar Köyü Zorgeçit Mez. Ġlköğretim Okulu 17 11 28<br />
14 Bağlar-Çamlıca Ġlköğretim Okulu 6 7 13<br />
15 Beyyurdu Ġlköğretim Okulu 32 19 51<br />
16 Boğazköy Köyü Çiçekdağı Mez.Ġlköğretim Okulu 53 39 92<br />
17 Bozyamaç Köyü Ġlköğretim Okulu 42 26 68<br />
18 Cumhuriyet Ġlköğretim Okulu 556 604 1160<br />
19 Çatalca Köyü Erdemli Mez.Ġlköğretim Okulu 16 15 31<br />
20 Çatalca Köyü Güvenli Mezrası Ġlköğretim 24 16 40<br />
21 Çatalca Köyü Ġlköğretim 23 16 39<br />
22 Çatalca Soğuksu Mez.Ġlköğretim Okulu 26 21 47<br />
23 Çubuklu Ġlköğretim Okulu 8 10 18<br />
24 Çubuklu Köyü Dinarte Mez. 60.Yıl Ġlköğ. 16 8 24<br />
25 Derecik Beldesi GürmeĢe Ġlköğretim Okulu 39 42 81<br />
26 Derecik Beldesi Ġlköğretim Okulu 55 25 80<br />
27 Derecik Beldesi Samanlı Köyü Derindere Mez.Ġlköğretim 5 7 12<br />
Okulu<br />
28 Derecik Beldesi ġehit Gaffar Okkan Y.Ġ.B.O. 255 66 321<br />
29 Derecik Bel.Koçyiğit Mah. Ġlköğretim Okulu 51 75 126<br />
30 Derecik Bel.Samanlı Mah Ġlköğretim Okulu 62 58 120<br />
31 Derecik Kırca Ġlköğretim Okulu 35 42 77<br />
32 Derecik Öntepe Ġlköğretim Okulu 47 49 96<br />
33 Derecik Bel.Umurlu Mah.Ġlköğretim Okulu 54 58 112<br />
34 GeliĢen Köyü Aralık Mezrası Ġlköğretim Okulu 47 27 74<br />
35 GeliĢen Köyü Ġlköğretim Okulu 58 59 117<br />
36 GeliĢen Köyü Kütüklü Mezrası Ġlköğretim Okulu 0 0 0<br />
37 GeliĢen Köyü Suçıktı Mezrası Ġlköğretim Okulu 41 17 58<br />
38 GeliĢen UlaĢan Mez.Ġlköğretim Okulu 35 51 86<br />
39 GeliĢen-Akören Ġlköğretim Okulu 26 18 44<br />
40 GeliĢen-Koryürek Ġlköğretim Okulu 23 27 50<br />
41 GeliĢen-TaĢlıçay Ġlköğretim Okulu 22 19 41<br />
42 GeliĢen-Toklu Ġlköğretim Okulu 25 43 68<br />
43 GeliĢen-Uslu Ġlköğretim Okulu 48 39 87<br />
44 Günyazı Köyü Hazne Mez. Ġlköğretim Okulu 28 34 62<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 122
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
45 Günyazı Köyü Tekeli Mez.Ġlköğretim Okulu 222 230 452<br />
46 Günyazı Köyü Yukarı Yiğitler Mezrası Ġlköğretim Okulu 7 7 14<br />
47 Günyazı Tanyolu Ġlköğretim Okulu 35 32 67<br />
48 Günyazı-KoçbaĢı Ġlköğretim Okulu 11 12 23<br />
49 Günyazı-Oğlaklı Ġlköğretim Okulu 34 43 77<br />
50 Günyazı-Üçgöze Ġlköğretim Okulu 8 14 22<br />
51 Günyazı-Yiğitler Ġlköğretim Okulu 24 19 43<br />
52 Güzelkonak Yatılı Ġlköğretim Bölge Okulu 439 381 820<br />
53 Kayalar Köyü Alan Mez. Ġlköğretim Okulu 25 24 49<br />
54 Kayalar Köyü AĢ.Kayalar Mez. Ġlköğretim Okulu 47 37 84<br />
55 Kayalar Köyü Hasrova Mezrası Ġlköğr.Okulu 11 9 20<br />
56 Kayalar Köyü Mağaraönü Mezrası Ġlköğretim Okulu 14 6 20<br />
57 Kayalar Yuk.Kayalar Mez. Ġlköğretim Okulu 52 44 96<br />
58 Kayalar-Sarıca Ġlköğretim Okulu 4 6 10<br />
59 Konur Köyü Aktütün Mez.ġehit J.Tğm.Nadir Ozan Ġlköğretim 29 31 60<br />
Okulu<br />
60 Konur Köyü Dereyanı Mez. Ġlköğretim Okulu 32 37 69<br />
61 Konur Köyü Ġlköğretim Okulu 15 19 34<br />
62 Korgan Köyü Akbal Mez. Ġlköğretim Okulu 27 23 50<br />
63 Korgan Köyü Durak Mez. Ġlköğretim Okulu 46 50 96<br />
64 Korgan Köyü Mehdi Aydıner Ġlköğretim Okulu 11 12 23<br />
65 Korgan Köyü Tuğlu Mezrası Ġlköğretim Okulu 21 29 50<br />
66 Korgan Köyü Yufkalı Mez. Ġlköğretim Okulu 14 14 28<br />
67 Ortaklar Köyü Ġlköğretim Okulu 57 61 118<br />
68 Ortaklar Köyü Örencik Mezrası Ġlköğ.Okulu 21 13 34<br />
69 Öveç Köyü Harmanlı Mez. Ġlköğretim Okulu 15 14 29<br />
70 Öveç Köyü Ġlköğretim Okulu 6 5 11<br />
71 Öveç Köyü KarakaĢ Mez.Ġlköğretim Okulu 17 28 45<br />
72 Tütünlü Köyü Ġlköğretim Okulu 62 50 112<br />
73 Tütünlü Köyü Yukarı Güleç Mezrası Ġlköğ.Ok. 16 24 40<br />
74 Uğuraçan Köyü Ġlköğretim Okulu 37 45 82<br />
75 Uğuraçan-YeĢ<strong>il</strong>bayır Ġlköğretim Okulu 22 30 52<br />
76 Yatılı Ġlköğretim Bölge Okulu 470 115 585<br />
77 Yavuz Sultan Selim Ġlköğretim Okulu 454 460 914<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 123
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
78 Yayla Ġlköğretim Okulu 26 20 46<br />
79 Yaylapınar Ġlköğretim Okulu 104 99 203<br />
80 YeĢ<strong>il</strong>ova Köyü Mehmetçik Ġlköğretim Okulu 244 167 411<br />
81 Anadağ Köyü Bölek Mez.Ġlköğretim Okulu 43 25 68<br />
82 Derecik Bel.Yolgeldi Mah.Ġlköğretim Okulu 40 36 76<br />
83 Günyazı ÇalıĢkanlar Mez.Ġlköğretim Okulu 15 15 30<br />
84 Günyazı Köyü Ġlköğretim Okulu 46 51 97<br />
85 Günyazı Köyü YeĢ<strong>il</strong>öz Mez.Ġlköğretim Okulu 0 0 0<br />
86 Günyazı Olgunlar Mez.Ġlköğretim Okulu 15 33 48<br />
ġEMDĠNLĠ TOPLAM 6709 4934 11643<br />
Tablo 75. ġemdinli <strong>il</strong>çesindeki <strong>2007</strong> yılına ait okul ve öğrenci sayıları (M<strong>il</strong>li Eğitim Müdürlüğü, <strong>2007</strong>)<br />
YÜKSEKOVA ĠLÇESĠ<br />
ÖĞRENCĠ SAYISI<br />
Sıra No Okulun Adı Erkek Kız Toplam<br />
1 ġemsettin Onay Lisesi 1448 740 2188<br />
2 Yüksekova Anadolu Lisesi 155 77 232<br />
3 Yüksekova Lisesi 1558 980 2538<br />
4 Kız Meslsk Lisesi 48 129 177<br />
5 Tek.End.Mes.Lisesi 439 144 583<br />
6 Ġmam Hatip Lisesi 178 68 246<br />
7 Adaklı Köyü ġeh.Piy.Er.Lezgin Han Ġlköğr.Okulu 76 99 175<br />
8 Akocak Köyü Ġlköğretim Okulu 36 44 80<br />
9 Akocak-KöĢk Ġlköğretim Okulu 6 4 10<br />
10 Akocak-Sülük Ġlköğretim Okulu 7 5 12<br />
11 Akpınar Duranlar Ġlköğretim Okulu 14 16 30<br />
12 Akpınar AltınbaĢak Ġlköğretim Okulu 10 4 14<br />
13 Akpınar Ġlköğretim Okulu 18 10 28<br />
14 Akpınar Ovaiçi Ġlköğretim Okulu 22 27 49<br />
15 Armutdüzü Köyü Arpalı Mez.Ġlköğretim Okulu 6 5 11<br />
16 Armutdüzü Köyü Ġlköğretim Okulu 16 15 31<br />
17 Armutdüzü-Aktoprak Ġlköğretim Okulu 15 18 33<br />
18 Armutdüzü-Yuvalı Ġlköğretim Okulu 10 12 22<br />
19 AĢağıuluyol Köyü Ġlköğretim Okulu 55 68 123<br />
20 Atatürk Ġlköğretim Okulu 432 396 828<br />
21 BağdaĢ Ġlköğretim Okulu 43 30 73<br />
22 BağdaĢ Kazan Ġlköğretim Okulu 45 49 94<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 124
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
23 BağdaĢ köyü Ericik Mezrası Ġlköğretim Okulu 17 6 23<br />
24 BağdaĢ Köyü Gedikli Mezrası Ġlköğretim Okulu 22 22 44<br />
25 BağdaĢ Köyü Kayakonak Mezrası Ġlköğretim Okulu 26 16 42<br />
26 BağdaĢ Köyü Tatlıcak Mezrası Ġlköğretim Okulu 3 2 5<br />
27 BeĢatlı Köyü Çakmak Mezrası Ġlköğretim Okulu 20 20 40<br />
28 Büyükçiftlik Beldesi Ġlköğretim Okulu 384 410 794<br />
29 Büyükçiftlik Beldesi Kand<strong>il</strong>li Mez.Ġlköğ.Okulu 11 13 24<br />
30 Büyükçiftlik Yaylacık Ġlköğretim Okulu 8 5 13<br />
31 Cumhuriyet Ġlköğretim Okulu 787 787 1574<br />
32 Çamdalı Ġlköğretim Okulu 10 11 21<br />
33 Dağlıca Köyü Akar Mah.ġ.Piyade Er Bülent ÇalıĢkan<br />
Ġlköğ.<br />
39 25 64<br />
34 Dağlıca ġ.Ġstk. Uzm. ÇvĢ.Lokman Çoban Ġlköğ.Ok. 19 25 44<br />
35 Dedeler Köyü ġht.Piyade Er Metin Artık Ġlköğ.Ok 85 98 183<br />
36 Demirkonak-YumrutaĢı Ġlköğretim Okulu 20 19 39<br />
37 Dibekli Köyü Ġlköğretim Okulu 26 25 51<br />
38 D<strong>il</strong>ektaĢı Çalımlı Ġlköğretim Okulu 21 20 41<br />
39 D<strong>il</strong>ektaĢı Ġlköğretim Okulu 46 49 95<br />
40 Esendere Beldesi Guvenlı Mezrası Ġlköğ. 73 76 149<br />
41 Esendere Beldesi Ġlköğretim Okulu 212 196 408<br />
42 Esendere Beldesi Sarıyıldız Mezrası Ġlköğ. 7 7 14<br />
43 Esendere Beldesi Yılmaz Mez. Ġlköğ. 29 27 56<br />
44 Esendere Konuklu Ġlköğretim Okulu 7 7 14<br />
45 Fatih Sultan Mehmet Ġlköğretim Okulu 598 548 1146<br />
46 Gazi Ġlköğretim Okulu 749 700 1449<br />
47 Gökyurt Ġlköğretim Okulu 31 27 58<br />
48 Gökyurt Köyü YeĢ<strong>il</strong>yurt Mez.Ġlköğretim Okulu 17 16 33<br />
49 Güldalı Ġlköğretim Okulu 33 35 68<br />
50 Gürkavak Tokağaç Ġlköğretim Okulu 12 11 23<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 125
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
51 Gürkavak Köyü YeĢ<strong>il</strong>dere Mezrası Ġlköğretim Okulu 7 3 10<br />
52 Halit Okay Ġlköğretim Okulu 484 464 948<br />
53 Hamit Kesici Ġlköğretim Okulu 444 449 893<br />
54 Ġstanbul Menkul Kıymetler Borsası Ġlköğretim Okulu 661 625 1286<br />
55 Kadıköy Köyü Ġlköğretim Okulu 171 150 321<br />
56 KamıĢlı Mehmetçik-Basın Ġlköğretim Okulu 158 166 324<br />
57 Karlı Karabağ Ġlköğretim Okulu 26 28 54<br />
58 Keç<strong>il</strong>i Köyü Ġlköğretim Okulu 31 19 50<br />
59 Kısıklı Köyü Ġlköğretim Okulu 194 168 362<br />
60 KolbaĢı Ġlköğretim Okulu 38 26 64<br />
61 KöĢkönü Köyü Ġlköğretim Okulu 7 10 17<br />
62 Kuruköy Mahallesi Ġlköğretim 229 206 435<br />
63 Mehmetçik Ġlköğretim Okulu 605 547 1152<br />
64 OnbaĢılar Ġlköğretim Okulu 20 14 34<br />
65 OnbaĢılar Köyü Ağaçlı Mez.Ġlköğretim 15 16 31<br />
66 OnbaĢılar Köyü Ağılcık Mezrası Ġlköğretim Okulu 8 6 14<br />
67 OnbaĢılar Köyü Çobanpınar Mezrası Ġlköğretim Okulu 20 28 48<br />
68 Ortaç Köyü Ġlköğretim Okulu 135 135 270<br />
69 Ortaç Köyü Kargılı Mez.Ġlköğretim Okulu 18 16 34<br />
70 Ortaç Köyü Konak Mezrası Ġlköğretim Okulu 15 21 36<br />
71 Ortaç Köyü OdabaĢı Mez. Ġlköğretim Okulu 8 14 22<br />
72 Sabancı Ġlköğretim Okulu 337 351 688<br />
73 Salkımlı Köyü Ġlköğretim Okulu 21 21 42<br />
74 Serindere Köyü Ġlköğretim Okulu 12 13 25<br />
75 Serindere Köyü Yukarı Güveç Mezrası Ġlköğretim Okulu 6 13 19<br />
76 S.Uğur Sıtkı Ġlköğretim Okulu 639 653 1292<br />
77 Tatlı Köyü Ġlköğretim Okulu 3 3 6<br />
78 Tuğlu Ġlköğretim Okulu 16 22 38<br />
79 Vali Erdoğan Gürbüz Ġlköğretim Okulu 731 591 1322<br />
80 Vezirli Ġlköğretim Okulu 29 33 62<br />
81 Yatılı Ġlköğretim Bölge Okulu 438 438<br />
82 YeniıĢık Alacık Ġlköğretim Okulu 45 28 73<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 126
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
83 YeniıĢık-Yük.OlukbaĢı Ġlköğretim Okulu 10 12 22<br />
84 YeĢ<strong>il</strong>taĢ Köyü Ġlköğretim Okulu 49 32 81<br />
85 YeĢ<strong>il</strong>taĢ Köyü Mehmetçik Ġlköğretim Okulu 17 9 26<br />
86 Yoncalık Köyü Çevreli Mezrası Ġlköğretim 11 21 32<br />
87 Yürekli Ġlköğretim Okulu 24 17 41<br />
88 5 Mayıs Ġlköğretim Okulu 178 174 352<br />
89 50.Yıl Ġlköğretim Okulu 941 829 1770<br />
90 75.Yıl Yatılı Ġlköğretim Bölge Okulu 240 288 528<br />
91 Akalın Köyü Ġlköğretim Okulu 50 63 113<br />
92 Akçalı Ġlköğretim Okulu 35 39 74<br />
93 Aksu Köyü Ġlköğretim Okulu 40 25 65<br />
94 Altınoluk Köyü Ġlköğretim Okulu 58 51 109<br />
95 BeĢatlı Köyü Ġlköğretim Okulu 50 43 93<br />
96 Bulaklı Köyü Ġlköğretim Okulu 37 43 80<br />
97 Büyükçiftlik Bel. Unluce Mezrası Ġlköğ.Ok. 61 62 123<br />
98 Çatma Köyü Ġlköğretim Okulu 25 25 50<br />
99 Değerli AĢağıölçek Ġlköğretim Okulu 12 9 21<br />
100 Değerli DiĢli Ġlköğretim Okulu 48 42 90<br />
101 Değerli Ġlköğretim Okulu 35 47 82<br />
102 Demirkonak Köyü Çukurca Mez.Ġlköğretim Okulu 30 21 51<br />
103 Demirkonak Köyü Ġlköğretim Okulu 13 12 25<br />
104 Doğanlı Kampı Ġlköğretim Okulu 54 48 102<br />
105 Güçlü Duraklı Ġlköğretim Okulu 32 35 67<br />
106 Güçlü Köyü Ġlköğretim Okulu 22 31 53<br />
107 Güllüce Köyü Bölük Mez.Ġlköğretim Okulu 29 22 51<br />
108 Güllüce Köyü Bulgurlu Mez.Ġlköğretim Okulu 27 24 51<br />
109 Güllüce Köyü D<strong>il</strong>imli Mez.Ġlköğretim Okulu 12 7 19<br />
110 Güllüce Köyü ġeh.Piy.Er.Senar AĢan Ġlköğr.Okulu 22 27 49<br />
111 Güllüce-Çatalkaya Ġlköğretim Okulu 20 11 31<br />
112 Ġnanlı Köyü Ġlköğretim Okulu 74 74 148<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 127
MERKEZ ĠLÇE<br />
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
113 Karabey Köyü Ġlköğretim Okulu 36 44 80<br />
114 Karlı Bataklı Ġlköğretim Okulu 28 38 66<br />
115 Karlı BeĢpınar Ġlköğretim Okulu 15 14 29<br />
116 Karlı Gürdere Ġlköğretim Okulu 18 28 46<br />
117 Karlı Köyü Ġlköğretim Okulu 34 34 68<br />
118 Karlı Köyü ġeh.Piy.Er.Necmettin Özcan Ġlköğ.O. 27 24 51<br />
119 Kısıklı SarıtaĢ Ġlköğretim Okulu 22 12 34<br />
120 Kısıklı ġeh.Jan.Kıd.Çav.M.Gökbulut Ġlköğ. 37 24 61<br />
121 Kısıklı YemiĢli Ġlköğretim Okulu 26 33 59<br />
122 Köprücük Köyü Ġlköğretim Okulu 36 43 79<br />
123 Örnek Köyü Ġlköğretim Okulu 27 30 57<br />
124 Suüstü Köyü Ġlköğretim Okulu 28 44 72<br />
125 Yoncalık Köyü BeĢbulak Mez.Ġlköğretim Okulu 29 30 59<br />
YÜKSEKOVA TOPLAM 16139 13523 29662<br />
Tablo 76. Yüksekova <strong>il</strong>çesindeki <strong>2007</strong> yılına ait okul ve öğrenci sayıları (M<strong>il</strong>li Eğitim Müdürlüğü, <strong>2007</strong>)<br />
ĠLÇE<br />
ĠLÇE MERKEZLERĠNDEKĠ<br />
LĠSELER<br />
ÖĞRENCĠ SAYISI<br />
Sıra No Okulun Adı Erkek Kız Toplam<br />
1 Hakkari Lisesi 791 247 1038<br />
2 Cumhuriyet Lisesi 640 373 1013<br />
3 Gazi Lisesi 540 347 887<br />
4 Anadolu Lisesi 240 99 339<br />
5 Atatürk Anadolu Lisesi 209 72 281<br />
6 Anadolu Öğretmen Lisesi 154 70 224<br />
7 Ġmam Hatip Lisesi 377 88 465<br />
8 Kız Meslek Lisesi 0 355 355<br />
9 Teknik ve End.Mes Lisesi 408 47 455<br />
10 Sağlık Meslik Lisesi 23 139 162<br />
11 Ticaret Lisesi 114 237 351<br />
12 Fen Lisesi 34 15 49<br />
TOPLAM 3530 2089 5619<br />
ÇUKURCA 1 Çukurca Lisesi 126 100 226<br />
TOPLAM 126 100 226<br />
1 Sabri Özel Lisesi 829 269 1098<br />
ġEMDĠNLĠ<br />
2 Derecik Lisesi 200 48 248<br />
3 ġemdinli YĠBO 470 115 585<br />
4 ġemdinli Kız Meslek Lisesi 47 47<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 128
YÜKSEKOVA<br />
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
TOPLAM 1499 479 1978<br />
1 ġemsettin Onay Lisesi 1448 740 2188<br />
2 Yüksekova Anadolu Lisesi 155 77 232<br />
3 Yüksekova Lisesi 1558 980 2538<br />
4 Kız Meslsk Lisesi 48 129 177<br />
5 Tek.End.Mes.Lisesi 439 144 583<br />
6 Ġmam Hatip Lisesi 178 68 246<br />
TOPLAM 3826 2138 5964<br />
Tablo 77. Ġlçe merkezlerindeki okul ve öğrenci sayıları (M<strong>il</strong>li Eğitim Müdürlüğü, <strong>2007</strong>)<br />
MERKEZ ADI ÇIRAK SAYISI KALFA SAYISI USTA SAYISI<br />
T.O.B.B.Mesleki Eğitim Merkezi 186 649 1067<br />
TOPLAM 186 649 1067<br />
Tablo 78. 2004-2005 Mesleki eğitim öğrenci öğretmen sayıları<br />
KURSUN ADI<br />
KURS<br />
SAYISI<br />
KURSĠYER SAYISI<br />
KIZ ERKEK TOPLAM<br />
GÖREVLĠ<br />
ÖĞRETMEN<br />
SAYISI<br />
1.KADEME OKUMA YAZMA 17 370 56 426 17<br />
2.KADEME OKUMA YAZMA 3 52 41 93 3<br />
OKUMA YAZMA KURSLARININ<br />
GENEL T.<br />
MESLEKĠ KURSLARIN GENEL<br />
TOPLAMI<br />
20 422 97 519 20<br />
93 1650 1797 3447 93<br />
ĠLĠN GENEL TOPLAMI 113 2072 1794 3966 113<br />
Tablo 79. Halk Eğitim Merkezi Müdürlüklerince yapılan faaliyetler<br />
NOT: Ġlimiz genelinde<br />
bulunmaktadır<br />
merkez ve <strong>il</strong>çelerimizde birer olmak üzere toplam 4 halk eğitim merkezleri<br />
OKULUN ADI<br />
YATAK<br />
KAPASĠTESĠ<br />
TOPLAM<br />
Hakkari Lisesi Pansiyonu 80<br />
Anadolu Lisesi Pansiyonu 272<br />
Cumhuriyet Lisesi Pansiyonu 200<br />
Atatürk Anadolu Lisesi Pansiyonu 70<br />
Endüstri Meslek Lis.Pansiyonu 150<br />
Ġmam Hatip Lisesi Pansiyonu 184<br />
Gazi Mustafa Kemal Lisesi<br />
288<br />
Pansiyonu<br />
GENEL TOPLAM 1244<br />
Tablo 80. Resmi pansiyonlar<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 129
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
M.3.3. Hastaneler ve Sağlık Tesisleri<br />
Ġlimiz Merkez ve Yüksekova Ġlçesinde olmak üzere 2 AÇS-AP Merkezleri<br />
halkımıza A<strong>il</strong>e Planlaması konularında halkımıza hizmet vermektedir.<br />
Sağlık Bakanlığı Ana Çocuk sağlığı ve A<strong>il</strong>e Planlaması Genel Müdürlüğünün her<br />
yerde AP hizmetlerin uygulanması için Bakanlık bünyesinde 39 Ġlimizde RĠA, MR,<br />
RĠA+MR Uygulama eğitimleri Hekimler için üç ay Ebe ve HemĢirelere ise bir ay süreyle<br />
Uygulama eğitimi ver<strong>il</strong>mektedir. Bu eğitimler alan Sağlık personelleri gerek AÇS-AP<br />
Merkezlerinde gerekse 1. Basamak Sağlık kuruluĢlarında AP danıĢmanlık eğitimi<br />
vermektedirler. Ġlimiz Merkezindeki 1.Basamak Sağlık KuruluĢlarında AP eğitimini alan<br />
Personel olmadığından AP danıĢmanlık hizmetleri ver<strong>il</strong>memektedir. Ġlimiz Merkezinde<br />
AÇS-AP Merkezi Ġlçelerden ise Yüksekova AÇS-AP Merkezinde AP DanıĢmanlık<br />
Hizmetleri ver<strong>il</strong>mektedir.<br />
Hakkari genelinde <strong>etki</strong>n ve <strong>etki</strong>n olmayan A<strong>il</strong>e Planlaması yöntemleri<br />
kullanılmaktadır. Etkin (Modern) yöntemlerden RĠA, Hap, Condom, Mesigyna Ġğneler<br />
Tüpligasyon yöntemlerden Tüpligasyon hariç diğer yöntemler AÇS-AP Merkezlerimizde<br />
uygulanmaktadır. Tüpligasyon ise Devlet Hastanelerimizde Kadın Hastalıkları Doğum<br />
Uzmanlarınca uygulanmaktadır. Halk arasında ise Geleneksel yöntemlerden (<strong>etki</strong>n<br />
olmayan) geri çekme, takvim yöntemi kullanılmaktadır. AÇS-AP Merkezlerimize baĢvuran<br />
AP hastalarına yöntemler hakkında danıĢmanlık eğitimleri ver<strong>il</strong>mekte ve kiĢ<strong>il</strong>ere en uygun<br />
yöntem seçiminde yardımcı olunmaktadır. AÇS-AP Merkezimize bağlı 2 Mahalle ve 1 köy<br />
bulunmaktadır. Bu mahalle ve köye ev ziyaretlerinde ve aĢıya gelen bayanlara ve gebelere<br />
AP eğitimleri ver<strong>il</strong>mektedir. Ayrıca Ġlimizdeki Kamu kuruluĢlarında, okullarda ve Toplum<br />
merkezlerinde eğitimler ver<strong>il</strong>mektedir. Gerek Ġlimiz Merkezinde olsun gerekse<br />
Ġlçelerimizde olsun AP eğitimleri ve yöntemlerini kullanılmasında geçmiĢ yıllara oranla<br />
büyük bir baĢarı sağlanmıĢ olup bunun devamı için ise Bakanlığımız AP Yöntemleri için<br />
gerekli AP konstantif malzemelerini düzenli olarak göndermektedir. Bu malzemeler AÇS-<br />
AP Merkezimiz tarafından Ġl genelindeki tüm 1 Basamak ve Köylerdeki Sağlık Evlerine<br />
düzenli olarak gönder<strong>il</strong>mektedir.<br />
İlimizdeki Mevcut İlk Yardım Servisleri<br />
ĠLĠMĠZDEKĠ HASTANELER<br />
ĠLĠMĠZDEKĠ MEVCUT SAĞLIK BĠRĠMLERĠ<br />
YATAK SAYISI<br />
Hakkari Devlet Hastanesi 100<br />
Yüksekova Devlet Hastanesi 50<br />
ġemdinli Devlet Hastanesi 25<br />
ĠLĠMĠZDEKĠ SAĞLIK OCAKLARI<br />
HAKKARĠ MERKEZ<br />
DURUMU<br />
Hakkari Merkez 70. Yıl Cumhuriyet 1 Nolu Sağlık Ocağı FAAL<br />
Hakkari Merkez 2 Nolu Sağlık Ocağı<br />
FAAL<br />
Hakkari Merkez 3 Nolu Sağlık Ocağı<br />
FAAL<br />
Hakkari Merkez 4 Nolu Sağlık Ocağı<br />
FAAL<br />
Hakkari Merkez 5 Nolu Sağlık Ocağı<br />
FAAL<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 130
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Hakkari Merkez Durankaya Sağlık Ocağı<br />
Hakkari Merkez Geçitli (Piyanis) Sağlık Ocağı<br />
Hakkari Merkez BağıĢlı (ġivalan) Sağlık Ocağı<br />
Hakkari Merkez TaĢbaĢı Sağlık Ocağı<br />
Hakkari Merkez AÇS-AP Merkezi<br />
YÜKSEKOVA MERKEZ<br />
Yüksekova Merkez 1 Nolu Sağlık Ocağı<br />
Yüksekova Merkez 2 Nolu Sağlık Ocağı<br />
Yüksekova Merkez 3 Nolu Sağlık Ocağı<br />
Yüksekova Merkez 4 Nolu Sağlık Ocağı<br />
Yüksekova Merkez Esendere Sağlık Ocağı<br />
Yüksekova Merkez Büyükçiftlik Sağlık Ocağı<br />
Yüksekova Merkez Dağlıca Sağlık Ocağı<br />
Yüksekova Merkez OnbaĢılar Sağlık Ocağı<br />
Yüksekova AÇS-AP Merkezi<br />
ġEMDĠNLĠ MERKEZ<br />
FAAL<br />
FAAL<br />
FAAL<br />
FAAL<br />
DURUMU<br />
FAAL<br />
FAAL<br />
FAAL<br />
KAPALI<br />
FAAL<br />
FAAL<br />
KAPALI<br />
FAAL<br />
FAAL<br />
DURUMU<br />
ġemdinli Merkez Sağlık Ocağı<br />
ġemdinli Merkez Derecik Sağlık Ocağı<br />
ġemdinli Merkez Ortaklar Sağlık Ocağı<br />
ÇUKURCA MERKEZ<br />
DURUMU<br />
FAAL<br />
FAAL<br />
KAPALI<br />
Çukurca Sağlık Merkezi<br />
Çukurca Merkez Sağlık Ocağı<br />
FAAL<br />
FAAL<br />
Çukurca Merkez Çığlı Sağlık Ocağı<br />
FAAL<br />
Tablo 81. Ġlimizdeki mevcut sağlık birimleri (Ġl Sağlık Müdürlüğü, 2005)<br />
Yeş<strong>il</strong> Kart Çalışmaları<br />
Sağlık Bakanlığının 1992 yılından beri maddi <strong>durum</strong>u zayıf olan vatandaĢlarımıza<br />
uyguladığı YeĢ<strong>il</strong> Kart uygulamasında Ġlimiz ve <strong>il</strong>çelerimizde 1992-2004 yılları arasında<br />
Toplam 13 7046 kiĢi müracaat etmiĢ olup bunlardan 93254 kiĢi yeĢ<strong>il</strong> kart almıĢtır. 2001<br />
yılında ise 16852 kiĢi müracaat etmiĢ iken bunlardan 1155‟i iade 1240‟ı red ve 17075 kiĢi<br />
yeĢ<strong>il</strong> kart almıĢ olup Ģu anda Ġlimiz ve Ġlçelerinde olmak üzere toplam yeĢ<strong>il</strong> kart alan kiĢi<br />
sayısı 95329‟dur.<br />
M.3.4. Sosyal ve Kültürel Tesisler<br />
Hakkari kent merkezi yerleĢiminin sosyo-ekonomik yapısı içerisinde yer alan<br />
sosyal ve kültürel tesisler büyük ölçülerde bulunmayıp, küçük kent görünümü içerisinde<br />
ihtiyaca cevap verecek tarzda tesislere sahip bulunmaktadır. Ġl merkezinde 1 adet kapalı<br />
sinema, 1 adet stadyum, 1 adet kapalı spor salonu, 1 adet halı saha tesisleri, 1 adet yüzme<br />
havuzu, 1 adet kayak pisti sosyal amaçlı olarak sayılab<strong>il</strong>ir.<br />
Ġlin kültür yönüyle sahip olduğu tesisler içerisinde, Ġl Halk Kütüphanesi, Ġl Halk<br />
Eğitim Merkezi, yapımı devam etmekte olan Kültür Merkezi, eğitim ve öğretim dalında<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 131
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
hizmet veren Van Yüzüncü Yıl Üniversitesine bağlı Hakkari Meslek Yüksek Okulu <strong>il</strong>e<br />
(17) Ġlköğretim Okulu, (8) Lise yer almaktadır.<br />
Spor Tesisleri<br />
1-Hakkari ġehir Stadı<br />
2500 kiĢ<strong>il</strong>ik, kapalı tribün, 500 kiĢ<strong>il</strong>ik açık tribün; 100x70 metre ebadında etrafı<br />
ihata duvar ve tel örgü <strong>il</strong>e çevr<strong>il</strong>i, çim yüzeyli, soyunma odaları üniteli<br />
2-Merkez Kapalı Spor salonu<br />
750 seyirci kapasiteli, oyun skorbortlu, bütün salon sporlarına elveriĢli<br />
3-Açık Yüzme Havuzu<br />
16x18 ve 10x15 metre ebatlarında iki bölümden oluĢmaktadır. Otomatik su sistemi,<br />
suyu temizleme sistemi, 7 adet soyunma odası ve 3 adet duĢu bulunmaktadır.<br />
4-Tenis Kortu<br />
26x14 metre ebatlarında, zemini tartan pist, <strong>çevre</strong> tel örgü ihatalı<br />
5-Yüksekova Albay Tahir CEBĠ Kapalı Spor Salonu<br />
500 seyirci kapasiteli 30x16 metre ebatlarında sentetik parke zeminli, çok amaçlı<br />
antrenman spor salonu<br />
6-Yüksekova Ġlçe Futbol Sahası<br />
200 seyirci kapasiteli, portatif tribün 110x70 metre ebatlarında toprak zeminli etrafı<br />
beton perde soyunma odaları üniteli<br />
7-ġemdinli Ġlçe Futbol sahası<br />
500 seyirci kapasiteli portatif tribün, 90x60 metre ebatlarında toprak zeminli etrafı<br />
taĢ duvar ve tel örgü ihatalı, soyunma odası üniteli<br />
8-Çukurca Futbol sahası<br />
90x60 metre ebatlarında etrafı tel örgü ihatalı<br />
M.3.5. Endüstriyel Yapılar<br />
Hakkari yerleĢim alanı içerisinde endüstri alanında hizmet veren tesis ve yapılar,<br />
Sanayi ve Teknoloji baĢlığı altında ver<strong>il</strong>miĢtir.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 132
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar<br />
Konu baĢlığı altında <strong>il</strong> içerisinde yerleĢim bulunmamaktadır.<br />
M.3.7. Otel-Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar<br />
Ġl merkezinde 2 adet Yüksekova‟da 2 Adet Turistik ĠĢletmesi Belgeli otel<br />
bulunmakta olup, 94 oda ve 208 yatak kapasitelerine sahiptirler. Belediye belgeli<br />
iĢletmeleri Yüksekova‟da 4, adet ġemdinli‟de ise 2 adet bunlarda, 94 oda 167 yatak<br />
kapasiteye sahiptir.<br />
M.3.8. Bürolar ve Dükkanlar<br />
Kentteki iĢ merkezinin büyüklüğü yaklaĢık 3.78 hektar olup, kent merkezindeki<br />
iĢyeri geliĢme ve üretim eğ<strong>il</strong>imi az olup tüketime yönelik faaliyetler yüksek derecededir.<br />
M.3.9. Yerel Mimari Özelikler<br />
Hakkari‟nin geleneksel yapı Ģekli yığma taĢ, kerpiç ve toprak damlı evlerden<br />
oluĢmaktadır. Yörenin ekonomik yapısı ve iklim özelliğinden kaynaklanan bu geleneksel<br />
yapı Ģeklinde duvarlar en az 60 cm geniĢliğinde çamurdan harç kullanılarak taĢ veya toprak<br />
kerpiçten örülür. Evlerin damı mertek denen yuvarlak, uzun ve kalınca ağaçlar döĢendikten<br />
sonra üzeri söğüt dalları ve kavak çalıları <strong>il</strong>e daha sonra da kamıĢla örtülür. Bundan sonra<br />
çamur ve toprak <strong>il</strong>e üstü kapatılır. Lor taĢı den<strong>il</strong>en s<strong>il</strong>indir bir taĢ gezdir<strong>il</strong>erek iyice<br />
sıkıĢtırılır. Bu Ģek<strong>il</strong>de karlı ve yağmurlu günlerde damın su sızdırması önlenmiĢ olur. Daha<br />
sonra duvarlar, içine saman katılmıĢ çamur <strong>il</strong>e sıvanır. Ekonomik bakımdan dar gelirli olan<br />
yöre insanı için en ideal mesken tipini oluĢturmaktadır. Ġklim açısından ele alındığında ise<br />
kıĢları sıcak yazları da serin ve ferah bir oturma imkanı sağlanmaktadır. Köy yerinde soba<br />
ve Ģömine aynı zamanda yemek piĢirme aracı olarak kullanılmaktadır.<br />
Geleneksel yapı Ģekli toprak damlı evler olmakla beraber eğitim düzeyinin<br />
yükselmesi ve ekonomik geliĢime bağlı olarak son yıllarda baĢta <strong>il</strong> ve <strong>il</strong>çe merkezleri<br />
olmak üzere hızla modern yapılar inĢa ed<strong>il</strong>miĢtir. Özellikle <strong>il</strong> merkezinde yapımı toplu<br />
konut idaresince gerçekleĢtir<strong>il</strong>en 300 konut bunun en güzel örneğidir. Kamu sektörüne ait<br />
binalar bölgenin iklim özellikleri dikkate alınarak kaloriferli ve her türlü konfora haiz<br />
olarak inĢa ed<strong>il</strong>miĢtir.<br />
M.3.10. Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller<br />
M.3.8.‟de bahsed<strong>il</strong>en yapım Ģekli dıĢında yapılan binalarda kum, çakıl, taĢ, tuğla,<br />
briket, çimento, kireç gibi materyaller kullanılmaktadır.<br />
M.4. Sosyo-Ekonomik Yapı<br />
M.4.1. ĠĢ Alanları ve ĠĢsizlik<br />
Ekonomik yapı bölümünde yapılan çalıĢmalarda iĢsizliğin toplam nüfusa bağlı<br />
olarak çalıĢanların sayısı 9242 kiĢi olup, nüfusa oranlaması % 15.93 olup gün geçtikçe iĢ<br />
gücü projeksiyonu azalmaktadır. ĠĢsizlik oranı artmaktadır.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 133
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
M.4.2. Göçler<br />
Ġlimiz doksanlı yıllarda köylerden Ģehir merkezine büyük bir göç almıĢ olup,<br />
merkez nüfusu üçe dörde katlamak suretiyle çarpık bir yapılaĢmaya gid<strong>il</strong>mek suretiyle<br />
yerleĢik <strong>durum</strong> oluĢturulmuĢtur. Göç hareketi a<strong>il</strong>e bazında olup, her yaĢ grubu<br />
içermektedir. Göç olayı <strong>il</strong>e birlikte bölgeye gecekondu, sağlıksız yapılaĢmayı ve iĢsizliği<br />
beraberinde getirmiĢtir. Ġl merkezine yapılan göç <strong>çevre</strong> sorunları, kanalizasyon, içme suyu<br />
ve yollar açısından büyük bir sorun olmakta ve tüm Ġli olumsuz yönde etk<strong>il</strong>emektedir.<br />
M.4.3. Göçebe ĠĢç<strong>il</strong>er (Mevsimlik)<br />
Ġlimize yapılan göçebe iĢç<strong>il</strong>er bulunmamakta olup, mevcut iĢsizlik a<strong>il</strong>elerin köyden<br />
kente göç niteliğinde olup göçebe iĢç<strong>il</strong>er inĢaat sektöründe çalıĢan iĢçeler niteliğindedir.<br />
YerleĢim bölgeleri kendi yaptıkları gecekondu yapılardır.<br />
M.4.4. Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı<br />
Ticaret 3.78 hektar, küçük sanayi 2.15 hektar, resmi idari tesisler 20.76 hektar, yeĢ<strong>il</strong><br />
alan 0.38 hektar, eğitim tesisleri 18.17 hektar, sağlık tesisleri 1.79 hektar, sosyal kültürel<br />
tesis 2.27 hektar, dini tesis alanları 1.22 hektar, teknik altyapı alanları 0.48 hektar olup,<br />
geri kalan alanların tamamı özel mülkiyet olup alanın tamamı 1400 hektardır.<br />
M.4.5. Konut Yapım Süreçleri<br />
Kentteki konut ihtiyacı yerleĢik vatandaĢların kendi mülkiyeti itibariyle inĢaat<br />
yapımı devam edip kooperatifleĢme yok denecek azdır. GecekondulaĢma en büyük yapı<br />
sistemidir.<br />
M.4.6. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri<br />
Gecekondu ıslah ve önleme çalıĢmaları baĢlatılmıĢtır.<br />
M.5. Yerleşim Yerlerinin Çevresel Etk<strong>il</strong>eri<br />
M.5.1. Binalarda Ses Ġzolasyonu<br />
Binalarda gürültü kirl<strong>il</strong>iğinin çözülmesi için gerekli çalıĢmalar baĢlatılmıĢ olup,<br />
yapılan binalarda yerel yönetimlerin imar planında yer ver<strong>il</strong>miĢtir.<br />
M.5.2. Havaalanları ve Çevresinde OluĢturulan Gürültü Zonları<br />
Ġlimizde hava alanı bulunmamaktadır.<br />
M.5.3. Kentsel Atıklar<br />
Kentsel atıkların toplanması, depolanması ve depolama iĢleminin yapıldığı yerler<br />
bulunmamakta olup, bunun <strong>il</strong>e <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i çalıĢmalar devam etmektedir.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 134
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
M.5.4. Binalarda Isı Yalıtımı<br />
Ġmar planına göre bina ısı yalıtımı çalıĢmaları yapılmaya baĢlanılmıĢtır.<br />
M.6. Nüfus<br />
M.6.1. Nüfusun Yıllara Göre DeğiĢimi<br />
Hakkari <strong>il</strong>i 20.05.1923 tarih ve 2197 sayılı kanunla Van <strong>il</strong>ine bağlanmıĢ ve<br />
04.01.1936 tarih ve 2885 sayılı kanunla yeniden <strong>il</strong> haline getir<strong>il</strong>miĢtir.<br />
BeytüĢĢebap ve Uludere <strong>il</strong>çeleri 16.05.1990 tarih ve 3647 sayılı kanunla Hakkari<br />
<strong>il</strong>inden ayrılarak ġırnak Ġline bağlanmıĢtır. Yıllar itibariyle <strong>il</strong> genel nüfusu ve değiĢim<br />
oranları tablo 72‟de ver<strong>il</strong>miĢtir.<br />
SAYIM YILLARI NÜFUSU YILLIK ORTALAMA<br />
ARTIġ ORANI (%)<br />
1940 36.446<br />
1945 35.124 -0,73<br />
1950 44.207 5,17<br />
1955 54.824 4,80<br />
1960 67.766 4,72<br />
1965 83.937 4,77<br />
1970 102.312 4,38<br />
1975 126.036 4,64<br />
1980 155.463 5,84<br />
1985 138.707 -2,16<br />
1990 172.479 4,87<br />
1997 220.543 3,98<br />
2000 244.297 3,59<br />
<strong>2007</strong> 246.469 0,13<br />
Tablo 82. Yıllara göre nüfus artıĢ oranları<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 135
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
M.6.2. Nüfusun YaĢ, Cinsiyet ve Eğitim Gruplarına Göre Dağılımı<br />
20000<br />
18000<br />
16000<br />
14000<br />
12000<br />
10000<br />
8000<br />
6000<br />
4000<br />
2000<br />
0<br />
Erkek<br />
Kadın<br />
Grafik 10. <strong>2007</strong> yılı nüfus sonuçlarının cinsiyet ve yaĢa göre dağılımı (Türkiye Ġstatistik Kurumu, 2008)<br />
6000<br />
5000<br />
4000<br />
3000<br />
2000<br />
Erkek<br />
Kadın<br />
1000<br />
0<br />
Grafik 11. <strong>2007</strong> yılı nüfus sonuçları Merkez <strong>il</strong>çe cinsiyet ve yaĢa göre dağılımı (Türkiye Ġstatistik Kurumu, 2008)<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 136
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
2500<br />
2000<br />
1500<br />
1000<br />
Erkek<br />
Kadın<br />
500<br />
0<br />
Grafik 12. <strong>2007</strong> yılı nüfus sonuçları Çukurca <strong>il</strong>çesi cinsiyet ve yaĢa göre dağılımı (Türkiye Ġstatistik Kurumu,<br />
2008)<br />
4500<br />
4000<br />
3500<br />
3000<br />
2500<br />
2000<br />
1500<br />
1000<br />
500<br />
0<br />
Erkek<br />
Kadın<br />
Grafik 13. <strong>2007</strong> yılı nüfus sonuçları ġemdinli <strong>il</strong>çesi cinsiyet ve yaĢa göre dağılımı (Türkiye Ġstatistik Kurumu,<br />
2008)<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 137
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
8000<br />
7000<br />
6000<br />
5000<br />
4000<br />
3000<br />
2000<br />
Erkek<br />
Kadın<br />
1000<br />
0<br />
Grafik 14. <strong>2007</strong> yılı nüfus sonuçları Yüksekova <strong>il</strong>çesi cinsiyet ve yaĢa göre dağılımı (Türkiye Ġstatistik Kurumu,<br />
2008)<br />
60000<br />
57954<br />
59410<br />
50000<br />
40000<br />
39307<br />
45747<br />
30000<br />
20000<br />
10000<br />
19972<br />
7033<br />
5319<br />
11727<br />
Kent Nüfusu<br />
Köy Nüfusu<br />
0<br />
Merkez Çukurca Şemdinli Yüksekova<br />
Grafik 15. <strong>2007</strong> nüfus sonuçlarının <strong>il</strong>çelere göre köy ve kent değerleri (Türkiye Ġstatistik Kurumu, 2008)<br />
M.6.3. Ġl ve Ġlçelerin Nüfus Yoğunlukları<br />
<strong>2007</strong> yılında yapılan genel nüfus sayımı sonuçlarına göre <strong>il</strong>imiz nüfusunun <strong>il</strong>çeler<br />
itibarı <strong>il</strong>e coğrafi dağılımı ve yoğunluğu Ģöyledir.<br />
Kent Köy Toplam Yüzölçümü Yoğunluk<br />
Merkez 57954 19972 77926 2271 34<br />
Çukurca 7033 5319 12352 907 14<br />
ġemdinli 11727 39307 51034 1652 31<br />
Yüksekova 59410 45747 105157 2291 46<br />
Toplam 136124 110345 246469 7121 35<br />
Tablo 83. <strong>2007</strong> yılı nüfus sayımlarına göre nüfus yoğunlukları<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 138
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
M.6.4. Nüfus DeğiĢim Oranı<br />
Hızlı nüfus artıĢı, iĢsizlik köylerden kentlere göç ve Ģehirlerin çekic<strong>il</strong>iği<br />
gelmektedir.<br />
Ancak <strong>il</strong>imizdeki nüfusun dalgalanmasındaki en büyük etken son yıllarda<br />
bölgemizde meydana gelen terör olayları gelmektedir.<br />
Son yıllarda bölgemizde meydana gelen terör olayları nedeniyle merkez <strong>il</strong>çeye<br />
bağlı 16 köy ve 87 mezra. Çukurca <strong>il</strong>çesine bağlı 3 köy ve 38 mezra. ġemdinli <strong>il</strong>çesine<br />
bağlı 3 köy ve 11 mezra. Yüksekova <strong>il</strong>çesine bağlı 10 köy ve 22 mezra boĢaltılmıĢ olup,<br />
buralarda yaĢayan nüfusun bir kısmı <strong>il</strong>çe merkezlerine ve daha güvenli köylere bir kısmı da<br />
Van baĢta olmak üzere diğer <strong>il</strong>lere göç etmiĢtir. Ayrıca nüfus değiĢim oranları tablo 1‟de<br />
ver<strong>il</strong>miĢtir.<br />
Nüfus artıĢ hızları için Bölüm 6.3.1‟e bakınız.<br />
BÖLÜM KAYNAKÇASI<br />
Nüfus Ġl Müdürlüğü 2008<br />
Bayındırlık Ġl Müdürlüğü 2008<br />
M<strong>il</strong>li Eğitim Müdürlüğü 2008<br />
Gençlik Spor Ġl Müdürlüğü 2008<br />
Sağlık Müdürlüğü 2008<br />
ĠĢ Kur Ġl Müdürlüğü 2008<br />
2006 Ġl Çevre Durum Raporu<br />
TC BaĢbakanlık Türkiye Ġstatistik Kurumu, 2008<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 139
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
N. ATIKLAR<br />
N.1. Evsel Katı Atıklar<br />
Ġlimiz genelindeki tüm katı atıklar Belediye çöp merkezine alınmak suretiyle bir<br />
araya toplanmakta ve <strong>il</strong>kel Ģartlarda yakılarak imha ed<strong>il</strong>mektedir. Geri dönüĢüm projeleri<br />
hazırlık aĢamasındadır.<br />
N.2. Özel Atıklar<br />
N.2.1. Tıbbi Atıklar<br />
Ġl merkezinde bulunan sağlık kuruluĢlarından toplanan tıbbı atıklar evsel atıklardan<br />
ayrı olarak toplanmasına rağmen maalesef evsel atıkların içinde depolanmaktadır. Ġl<br />
merkezindeki sağlık kuruluĢlarından günde yaklaĢık ortalama 70 <strong>il</strong>e 100 kg. arası atık<br />
toplanmaktadır.<br />
N.2.2. Atık Yağlar<br />
Bölge dah<strong>il</strong>inde yapılan tespitlerde sıvı yağ atıklarının makine sanayi mahallerinde<br />
üret<strong>il</strong>diği (motor yağlarının değiĢimi) ancak, geri dönüĢüm iĢlemine tabi tutulmaması<br />
nedeniyle imha ed<strong>il</strong>mesi tarzının küçük sanayi kuruluĢlarında ısınma amaçlı olarak<br />
kullanıldığı gözlemlenmiĢtir.<br />
N.3. Diğer Atıklar<br />
N.3.1. Radyoaktif Atıklar<br />
Ġlde bu tür atık oluĢturan tesis mevcut değ<strong>il</strong>dir.<br />
N.3.2. Mezbaha Atıkları<br />
Ġlde bulunan mezbahada kesim sonucu oluĢan atık sular hiçbir deĢarj iĢlemine tabi<br />
tutulmadan Katramas deresine ver<strong>il</strong>mektedir.<br />
N.4. Katı Atıkların Biriktir<strong>il</strong>mesi, Toplanması, Taşınması ve Transferi<br />
Ġlde katı atıklar belediye tarafından ayrı ayrı toplatılmamaktadır. Ġl Çevre<br />
Müdürlüğünün <strong>il</strong>de faaliyete geçmesiyle beraber baĢlayan denetimlerde <strong>il</strong>imizde en önemli<br />
<strong>çevre</strong> kirl<strong>il</strong>iklerinden birini oluĢturan katı atıklar, yasak olduğu halde alıcı ortam olan direk<br />
dere yataklarına ve <strong>çevre</strong>ye atıldığından buralarda yoğun kirl<strong>il</strong>ik oluĢturduğu; <strong>çevre</strong>ye ve<br />
insan sağlığına zarar verdiği, çöplerin ve katı atıkların toplanması, taĢınması ve bertaraf<br />
ed<strong>il</strong>mesi belediyenin asli görevi olduğu halde katı atıkların <strong>çevre</strong>ye ve insan sağlığına<br />
verdiği zararları önlemek için yeteri kadar önlem almadığı tespit ed<strong>il</strong>miĢtir.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 140
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
N.5. Atıkların Bertaraf Yöntemleri<br />
N.5.1. Katı Atıkların Depolanması<br />
Ġl genelinde düzenli ve bir yapılandırma ve toplama oluĢmamaktadır.Ancak<br />
depolama zap vadisi <strong>çevre</strong>sinde tespit ed<strong>il</strong>en yerde depolanmaktadır.Katı atıkların kontrolü<br />
yönetmeliği esasen uygulama alanı bulunmamaktadır. KıĢ aylarındaki zorlu Ģartlar ve<br />
ekonomik engeller bunu iĢletmesini engellemektedir.<br />
N.5.2. Atıkların Yakılması<br />
Katı atık yakılma tesisi bulunmamakta ve uygun Ģartlarda imha ed<strong>il</strong>ememektedir<br />
N.5.3. Kompost<br />
Ġlde herhangi bir kompost tesisi bulunmamaktadır.<br />
N.6. Atıkların Geri Kazandırılması Ve Değerlendir<strong>il</strong>mesi<br />
Ġlde atıkların geri kazanılması ve değerlendir<strong>il</strong>mesiyle <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i herhangi bir iĢlem<br />
yapılmamaktadır.<br />
N.7. Atıkların Çevre Üzerindeki Etk<strong>il</strong>eri<br />
Evsel atıklar bazı yerlerde vatandaĢların evlerinin önünde yeteri kadar çöp bidonu<br />
olmadığından çöpler direk caddelere ve dere yataklarına atılmakta ve bu da kirl<strong>il</strong>iğe ve<br />
hastalıklı mikropların üreme tehlikesine yol açmaktadır. Ġl merkezinde baĢı boĢ dolaĢan<br />
hayvanlar genelde çöp bidonlarını devirmekte, ve yemek atıklarının dağılmasına neden<br />
olmaktadır. Belediyenin çöp almaya gelen görevl<strong>il</strong>eri yere dökülen atıkları<br />
toplamadığından yerde kalan atıklar koku ve haĢere üremesine yol açmakta bu da <strong>çevre</strong> ve<br />
insan sağlığına zarar vermektedir. Atıkların kaynağından ayrı toplanması gerekirken ayrı<br />
toplanmadığı ve ayrı ayrı depolanmadığı tespit ed<strong>il</strong>miĢtir. Ġlimizde belediye tarafından<br />
toplanan katı atıklar düzenli olarak toplanıp taĢınmadığı gibi, toplanan katı atıklar Zap<br />
Suyunun kenarına dökülerek düzensiz depolama yaparak geliĢi güzel yaktığı tespit<br />
ed<strong>il</strong>miĢtir.<br />
BÖLÜM KAYNAKÇASI<br />
Belediye BaĢkanlığı, 2008<br />
2006 Ġl Çevre Durum Raporu<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 141
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
O.1. Gürültü<br />
O. GÜRÜLTÜ VE TĠTREġĠM<br />
Gürültü geliĢigüzel bir yapısı olan ses spektrumudur ve sübjektif olarak istenmeyen<br />
ses biçiminde tanımlanmaktadır. Ses ise titreĢim yapan bir kaynağın hava basıncında<br />
yaptığı dalgalanmalar <strong>il</strong>e oluĢan ve insanda iĢitme duygusunu uyaran fiziksel bir olaydır.Ġki<br />
kitlenin birbirine çarpması <strong>il</strong>e ortaya çıkan gürültü de darbe gürültüsü olarak<br />
tanımlanmaktadır.<br />
Gürültü insanların iĢitme sağlığını ve algılamasını olumsuz yönden etk<strong>il</strong>eyen,<br />
fizyolojik ve psikolojik dengelerini bozab<strong>il</strong>en, iç performansını azaltan, <strong>çevre</strong>nin<br />
hoĢluğunu ve sakinliğini yok ederek niteliğini değiĢtiren bir tür kirl<strong>il</strong>iktir.<br />
Ses Ģiddetinin ölçüm birimi desibeldir. Normal solunum yani iĢitme eĢiği sıfır<br />
olarak kabul ed<strong>il</strong>irse; Normal solunum : 0 Desibel , Ġki kiĢinin konuĢması : 60 Desibel,<br />
Kalabalık trafik : 70 Desibel, Torna tezgahı : 85 Desibel, Metro treni : 100 Desibel<br />
0-30 desibel arası çok sessiz, 30-50 arası sessiz, 50-60 desibel arası orta derecede gürültü,<br />
60-70 desibel arası gürültülü, 70-82 desibel arası ise çok gürültülü ortam olarak<br />
sınıflandırılır.<br />
YaĢam kalitemizi bozmadan alacağımız basit önlemlerle insan sağlığı üzerinde<br />
olumsuz <strong>etki</strong> yapan gürültü kirl<strong>il</strong>iğini önleyeb<strong>il</strong>iriz.<br />
Düğün sünnet vb. toplu merasimlerde, <strong>çevre</strong>de bulunab<strong>il</strong>ecek yaĢlı, hasta ve<br />
bebekleri düĢünerek, aĢırı gürültülü müzik çalmayalım yada kapalı ve ses yalıtımlı<br />
mekanları seçelim.<br />
ĠĢyerlerindeki gürültünün dıĢarı taĢmasını önleyecek ses yalıtımlarını yapalım,<br />
yapmayanları uyaralım.<br />
- Evlerimizde kullandığımız TV ve müzik aletlerinin sesini sadece kendi<br />
duyab<strong>il</strong>eceğimiz kadar açalım.<br />
- Çevremizdeki insanları rahatsız edecek gereksiz gürültülerden kaçınalım.<br />
- Gereksiz yere korna çalmayalım.<br />
- Evlerimizdeki bakım ve onarım iĢlerini uygun saatlerde yapalım, yaptıralım.<br />
- Evlerde yapılacak kutlamalarda komĢuları rahatsız edici gürültülerden kaçınalım.<br />
- Çevre Kanununun 14. Maddesi kiĢ<strong>il</strong>erin huzur ve sükununu, beden ve ruh<br />
sağlığını bozacak Ģek<strong>il</strong>de “Gürültü Kontrol Yönetmeliği” nde belirlenen standartlar<br />
üzerinde gürültü çıkarılmasını yasaklamıĢtır. Bu konu hakkındaki Ģikayetleri Val<strong>il</strong>iklere<br />
b<strong>il</strong>direb<strong>il</strong>irsiniz.<br />
O.1.1. Gürültü Kaynakları<br />
O.1.1.1. Trafik Gürültüsü<br />
Hakkari, dağlık ve engebeli topografyası nedeniyle uygun taĢıt yollarına sahip<br />
değ<strong>il</strong>dir. Dar caddelerinde yoğun taĢıt trafiği oldukça yüksek gürültü oluĢmaktadır.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 142
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
O.1.1.2. Endüstri Gürültüsü<br />
Ġlimiz merkezinde gürültü kaynağı olab<strong>il</strong>ecek küçük çapta bulunan imalathane,<br />
atölye ve tamir yerleri çoğunluğu küçük sanayi sitemizde toplanmıĢ olup, meskun mahal<br />
dıĢında olduğundan <strong>çevre</strong>ye olumsuz etk<strong>il</strong>eri asgari düzeydedir. Endüstriyel iĢ yerlerinde<br />
tesis içi gürültü seviyeleri ÇalıĢma Bakanlığı ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği Ekiplerince<br />
yürütülmektedir. Ġlde büyük sanayi kuruluĢlarının ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği birimlerince<br />
bu tür çalıĢmalar yapılmamaktadır. Hakkari‟de gürültü ölçüm cihazı olmadığından gürültü<br />
ölçümler yapılamamıĢtır.<br />
O.1.1.3. ĠnĢaat Gürültüsü<br />
ĠnĢaat hafriyat çalıĢmalarında oluĢan gürültü , gürültü ölçüm cihazı olmadığından<br />
ĠnĢaat gürültüsü ölçümleri tespit ed<strong>il</strong>ememiĢtir.<br />
O.1.1.4. YerleĢim Alanlarında OluĢan Gürültüler<br />
Ġlimizde yerleĢim alanlarında oluĢan gürültü tespiti gürültü cihazı olmadığından<br />
yapılamamıĢtır. Ġl Çevre Müdürlüğü Haziran 2001 ayına kurulduğunda en çok<br />
vatandaĢların Ģikayetçi olduğu düğünlerde hem kız evinde hem de oğlan evinde kadınlar<br />
ve erkeler için ayrı ayrı davul ve Elektronik olarak yükselt<strong>il</strong>miĢ olarak çalının dört ayrı<br />
orkestranın açık havada yüksek sesle üç gün devam etmesi aĢarı gürültü kirl<strong>il</strong>iğine neden<br />
olmaktadır.<br />
O.1.1.5. Havaalanları Yakınında OluĢan Gürültü<br />
Ġlimizde Havaalanı yoktur, sadece Yüksekova Ġlçesinde Askeri uçaklar için<br />
Zorunlu iniĢ alanı mevcut olup burada gürültü ölçümü yapılmamıĢtır.<br />
O.1.2. Gürültünün Çevreye Olan Etk<strong>il</strong>eri<br />
O.1.2.1. Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etk<strong>il</strong>eri<br />
Hakkari, hızla kentleĢen ve kentleĢme sürecini plansız olarak gerçekleĢtiren bir<br />
<strong>il</strong>dir. Kent imar planlarında gürültüye duyarlı olanlar belirlenmediği gibi bu alanlar <strong>il</strong>e<br />
gürültü kaynakları arasında tampon bölgelere yer ver<strong>il</strong>memiĢtir.<br />
Ġlde henüz gürültü haritaları çıkarılmamıĢtır.<br />
O.1.3. Gürültünün Ġnsanlar Üzerine Olan Etk<strong>il</strong>eri<br />
O.1.3.1.Fiziksel Etk<strong>il</strong>eri<br />
Gürültünün insan sağlık ve konforu üzerindeki etk<strong>il</strong>eri, iĢitme hasarları Ģeklinde<br />
görülen etk<strong>il</strong>erdir. Bu konuda <strong>il</strong>de Bundan sonra Ġl Çevre Müdürlüğünce yürütülecek<br />
çalıĢmalar doğrultusunda fiziksel koĢullar iy<strong>il</strong>eĢtir<strong>il</strong>mesi sağlanacak .<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 143
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
O.1.3.2. Fizyolojik Etk<strong>il</strong>eri<br />
Ġnsan vücudu ani ve yüksek seslere karĢı otomatik ve b<strong>il</strong>inçsiz olarak tepki<br />
göstermektedir. Sürekli fizyolojik parametreleri ve elektroansefalogramları kayded<strong>il</strong>en<br />
kiĢ<strong>il</strong>erde yapılan b<strong>il</strong>imsel <strong>değerlendirme</strong>ler, gürültü kaynaklı fizyolojik etk<strong>il</strong>enmeleri<br />
açıkça göstermektedir. Gürültünün yüksek kan basıncına, hızlı kalp atıĢına, kollestrol<br />
artıĢına, adrenalin yükselmesine, solunumun hızlanmasına, adale ger<strong>il</strong>mesine ve<br />
irk<strong>il</strong>melere neden olab<strong>il</strong>diği kanıtlanmıĢtır.<br />
O.1.3.3. Psikolojik Etk<strong>il</strong>eri<br />
Gürültü yeteri kadar yüksekse ve kaynağı belirsiz ise veya neden olduğu ger<strong>il</strong>im<br />
yeteri kadar fazla ise aĢağıdaki davranıĢ bozuklarına neden olmaktadır.<br />
- Rahatsızlık, aĢırı tepk<strong>il</strong>ere ve davranıĢlara dönüĢeb<strong>il</strong>ir,<br />
- Kızgınlık ve öfkenin içe yönelmesi,<br />
- SakinleĢtirici kullanımı,<br />
- HoĢgörünün azalması,<br />
- Yardım isteğinin azalması.<br />
O.1.3.4. Performans Üzerine Etk<strong>il</strong>eri<br />
KarĢılıklı konuĢmanın etk<strong>il</strong>enmesi: Dinleme ve anlama güçlüğü, konuĢmanın<br />
kesintiye uğraması, yüksek sesle konuĢma, <strong>il</strong>etiĢimsizlik ve radyo, tv. ve müzik dinleme<br />
etk<strong>il</strong>eĢimleri gözleneb<strong>il</strong>ir. Okuma ve öğrenmenin olumsuz etk<strong>il</strong>enmesi: Konsantrasyonun<br />
etk<strong>il</strong>enmesi ĠĢ performansının etk<strong>il</strong>enmesi: ĠĢin doğru olarak yapılmamasına ve iĢ kazalara<br />
neden olab<strong>il</strong>mektedir.<br />
O.2. Titreşim<br />
Genellikle katı ortamlarda yayılan ve dokunma duyusu <strong>il</strong>e hissed<strong>il</strong>en alçak frekanslı<br />
ve yüksek genlikli salınım hareketlerdir. TitreĢim, insan sağlığı, performansı ve konforu<br />
üzerinde fizyolojik ve psikolojik etk<strong>il</strong>ere ve yapılarda hasarların baĢlamasına neden<br />
olab<strong>il</strong>mektedir.<br />
BÖLÜM KAYNAKÇASI<br />
Belediye BaĢkanlığı, 2008<br />
Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008<br />
2006 Ġl Çevre Durum Raporu<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 144
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
P.1. Doğal Afetler<br />
P. AFETLER<br />
Hakkari, 1. inci dereceden deprem bölgesine girmektedir. Bu nedenle her an için<br />
Ģiddetli depremler olab<strong>il</strong>ir. Esasen hemen güneyinden geçen bindirme hattı, bu bölgenin<br />
teknotik yönden hareketli olduğunu göstermektedir. GeçmiĢte yaĢandığı b<strong>il</strong>inen çok<br />
sayıdaki depremlerdeki can ve mal kayıpları da bunun çok açık göstergesidir.<br />
En sık rastlanan afet ise heyelandır. Heyelanın baĢlıca iki nedeni vardır. Birincisi,<br />
dik yamaçlı topoğrafik yapı, diğeri ise jeolojik yapıdır. Yamaçların yer yer 30 derecenin<br />
üzerine çıkan eğimlerin heyelan açısından risk oluĢturmaktadır. Jeolojik yönden ise,<br />
Hakkari karmaĢığı olarak adlandırılan birimlerin k<strong>il</strong> ardalanmalı oluĢları nedeni <strong>il</strong>e, ıslak<br />
k<strong>il</strong> yüzeylerinin kaygan olmaları, heyelana neden olmaktadır. Tabakaların eğ<strong>il</strong>imlerinin<br />
çoğu yerde fazla ve vad<strong>il</strong>ere doğru oluĢları yüzünden k<strong>il</strong>li birimler üzerindeki<br />
taĢıyamamakta ve kaydıramamaktadır. Ayrıca Hakkari‟ de yer altı su düzeyinin yüksek<br />
oluĢu, k<strong>il</strong>lerin sabun gibi kayganlaĢmasına neden olmaktadır. Özelikle yağıĢ sonrası ortaya<br />
çıkan bu <strong>durum</strong>, geçmiĢte bir çok heyelan olayının yaĢanmasına sebep olmuĢtur. Esasen bir<br />
yerdeki aktif heyelan Ġlimizde dolaĢan herkesin dikkatini çekmektedir.<br />
Yörede yazların kurak ve sıcak geçmesine karĢılık kıĢlar soğuk ve yağıĢlıdır. Bunun<br />
sonucu, zaman zaman ortaya çıkan aĢırı yağıĢlardan ellenmeler yaĢanmaktadır. Yamaçların<br />
yüksek eğ<strong>il</strong>imli olduğu <strong>il</strong> merkezinde 3 adet de ıslah ed<strong>il</strong>memiĢ dere geçmektedir. Bu dere<br />
yataklarının yamaçları gevĢek malzemeli ve diktir. Tüm bu etmenler sonucu yağıĢların<br />
ertesinde sık sık afet oluĢturmaktadır.<br />
Çığ ve buzul riski Zap suyu kıyısında geçmekte olan kara yolu için söz konusudur.<br />
GeçmiĢte can mal kayıplarına neden olan çok sayıda çığ felaketi yaĢanmıĢtır. Buzullar<br />
ise, küçük çapta da olsalar sık sık karayolunu kapatmaktadır.<br />
Daha önce 4. derecede deprem bölgesi olarak b<strong>il</strong>dir<strong>il</strong>en Kentimizde, konutlar bu<br />
kriterlere göre yapılmıĢtır. Yeni yapılan b<strong>il</strong>imsel çalıĢmalar sonucu, Hakkari‟nin 1.derece<br />
deprem kuĢağında olduğu saplanmıĢtır. Özelikle eski yapıların deprem dayanıklı olmadığı<br />
b<strong>il</strong>inmektedir. Ayrıca yoğun güç alan kente kaçak yapılaĢma gece kondu gibi olgular,<br />
konut sorununa ve doğal afetler karĢısındaki hasar miktarının artmasına neden olmaktadır.<br />
P.1.1. Depremler<br />
Hakkari Ġli 4.Derece Deprem Bölgesi kapsamında iken Bayındırlık ve Ġskan Bakanlığınca hazırlanan<br />
18.04.1996 tarih ve 96/8109 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı <strong>il</strong>e yürürlüğe giren Yeni Deprem Bölgeleri<br />
Haritası <strong>il</strong>e 1.Derece Deprem Bölgesi kapsamına alınmıĢtır. Bu değiĢikliğin en önemli sebebi Ġran‟daki<br />
Zagros Dağ s<strong>il</strong>s<strong>il</strong>esinin etrafında geçtiğimiz 10-15 yıl süresince meydana gelen ve büyük can,mal kaybına<br />
neden olan depremlerin gitgide Ülkemiz sınırlarına yakın bölgelerde meydana gelmiĢ olmasından<br />
kaynaklanmaktadır.<br />
Depremlerin baĢlıca sebeplerinden olan faylardan, Ülkemizdeki bulunan iki önemli<br />
fayın (Kuzey Anadolu ve Güney Anadolu Bindirmeleri) Hakkari Ġl sınırlarında birbirlerine<br />
çok yaklaĢması da bu konunun önemini ortaya çıkarmaktadır.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 145
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Hakkari Ġlinde çeĢitli tarihlerde sık sık deprem olmasına rağmen herhangi bir can ve<br />
mal kaybı olmamıĢtır. Ancak 06.05.1930 yılında meydana gelen 7.2 Ģiddetindeki depremde<br />
3000 hasarlı bina ve 2514 insanımızın kaybı ve 1999-2000 yıllarında Ülkemizde meydana<br />
gelen büyük depremlerdeki can ve mal kayıpları da unutulmamalıdır.<br />
Depremlerde alınacak önlemler ; Halkımıza deprem b<strong>il</strong>incinin ver<strong>il</strong>mesi, Deprem<br />
Haritalarının ayrıntılı bir Ģek<strong>il</strong>de çıkarılması, deprem uyarı sistemlerinin kurulması, Ġller<br />
Bankası tarafından hazırlanan Ġl Ġmar Planı 1.Derece de depreme göre hazırlanmalı, yapılar<br />
Bayındırlık ve Ġskan Müdürlüğü ġartnamesine göre yapılması gerekir.<br />
Türkiye‟deki depremler üzerine araĢtırma yapan Mec Kenzy‟ye göre Türkiye‟deki<br />
depremler 3 büyük (Afrika, Arabistan, Avrasya) ve 3 küçük (Ege, Anadolu, Karadeniz)<br />
levha arasındaki nisbi harekertlerin ürünü olduğunu b<strong>il</strong>dirmiĢtir. 1996 yılı sonlarına kadar<br />
Hakkari‟nin jeolojik yapısı <strong>il</strong>e <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i b<strong>il</strong>g<strong>il</strong>ere dayanarak <strong>il</strong>imizin 4. derece deprem<br />
kuĢağında olduğu kabul ed<strong>il</strong>miĢti. Ancak kand<strong>il</strong>li rasathanesinin Afet ĠĢleri Genel<br />
Müdürlüğünün geliĢtirmiĢ olduğu araĢtırma raporları sonuçlarına göre Hakkari‟nin deprem<br />
ve fay (Kırık hat) haritasının yeniden çiz<strong>il</strong>mesi gerektiği görüldü. Jeolojik araĢtırmalar<br />
Hakkari‟nin hem Kuzey Anadolu hem de Güney Anadolu fay hattından on derece<br />
etk<strong>il</strong>enen bir konumda olduğu tespit ed<strong>il</strong>di. Bu raporların sonucuna göre Hakkari Ġl<br />
topraklarının 1. derece deprem kuĢağı üzerinde olduğu açıklandı.<br />
Tarih Deprem ġiddeti Tarih Deprem ġiddeti<br />
25,10,1930 4,8 05,11,1963 4,3<br />
24,12,1931 4,8 10,11,1963 4,9<br />
07,03,1937 4,6 05,02,1964 4,6<br />
17,03,1940 4,8 19,09,1966 5,2<br />
10,12,1941 4,6 10,08,1968 5,1<br />
14,12,1943 4,3 05,02,1969 4,5<br />
05,04,1944 5,2 25,10,1970 5,4<br />
28,07,1945 4,9 21,09,1971 4,3<br />
1945 5,2 16,07,1972 4,8<br />
19,04,1947 5,0 05,11,1973 4,7<br />
02,08,1948 4,3 12,03,1974 4,5<br />
08,05,1949 4,9 12,01,1976 5,0<br />
13,10,1949 5,1 23,07,1981 5,5<br />
25,11,1950 4,7 01,01,1982 4,8<br />
15,03,1951 4,8 03,10,1983 4,7<br />
14,02,1953 4,5 14,06,1966 4,4<br />
09,01,1955 4,5 03,12,1984 5,0<br />
29,05,1957 4,6 27,02,1985 4,2<br />
25,01,2005 5,4<br />
Tablo 84. Hakkari’de meydana gelen depremler ve Ģiddetleri (Siv<strong>il</strong> Savunma Ġl Müdürlüğü, 2008)<br />
P.1.2. Heyelan ve Çığlar<br />
Heyelan : Hakkari Ġlinde en çok heyelana rastlanmaktadır. Heyelanın dik yamaçlı<br />
topoğrafik yapıdan ve jeolojik yapıdan oluĢan iki nedeni vardır. Yamaçların yer yer 30<br />
derecenin üzerine çıkan eğimleri, heyelan açısından risk oluĢturmaktadır. Jeolojik yönden<br />
ise Hakkari KarmaĢığı olarak adlandırılan birimlerin, k<strong>il</strong> ardalanmalı oluĢları nedeniyle,<br />
ıslak k<strong>il</strong> yüzeylerinin kaygan olmaları heyelana neden olmaktadır. Tabakaların eğimlerinin<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 146
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
çoğu yerde fazla ve vad<strong>il</strong>ere doğru oluĢları yüzünden, k<strong>il</strong>li birimler üzerindeki kütleyi<br />
taĢıyamamakta ve kaydırmaktadır. Ayrıca, yer altı su düzeyinin yer yer yüksek olması da<br />
k<strong>il</strong>lerin sabun gibi kayganlaĢmasına neden olmaktadır.<br />
ĠLÇE<br />
KÖY-MAHALLE<br />
Merkez<br />
Biçer Mah.<br />
Merkez<br />
Kıran Mah.<br />
Merkez<br />
Dağgöl Mah.<br />
Merkez<br />
BağıĢlı Köyü<br />
Merkez<br />
Biçenek Köyü<br />
ġemdinli<br />
Ayranlı Köyü<br />
ġemdinli<br />
GeliĢen Köyü<br />
ġemdinli<br />
Konur Köyü<br />
Çukurca<br />
Çayırlı Köyü<br />
Yüksekova<br />
Aktoprak Mah.<br />
Yüksekova<br />
Armutdüzü Köyü<br />
Tablo 85. Hakkari <strong>il</strong>inde geçmiĢ yıllarda meydana gelen heyelanlar (Siv<strong>il</strong> Savunma Ġl Müdürlüğü, 2008)<br />
Heyelanların önlenmesi için heyelan olab<strong>il</strong>ecek yerlerde; vadi, dere kenarları,<br />
yükselt<strong>il</strong>er v.s.nin ıslah ed<strong>il</strong>meleri, menfez, set, istinat duvarı, teraslama, ağaçlandırma<br />
v.s.yapılması gerekmektedir.<br />
Çığ: Deprem ve sel faciasından sonra ikinci derece doğal afet sayılmaktadır.Çığ<br />
genelde orman örtüsü olmayan engebeli dağlık bölümlerde,orman örtüsünün yok<br />
ed<strong>il</strong>mesinin <strong>etki</strong>siyle dağlık ve eğimli araz<strong>il</strong>erde tabakalar halinde birikmiĢ olan kar<br />
kütlesinin iç ve dıĢ kuvvetler <strong>etki</strong>siyle dağ veya vadi tabanına doğru kayması olarak<br />
tanımlanır.<br />
Çığın oluĢumunda topoğrafik ve meteorolojik kuvvetler etk<strong>il</strong>idir. Kar gevĢek bir<br />
maddedir. Çığ olayında en büyük etken yerde sıkıĢmıĢ eski kar örtüsünün üzerine tipi<br />
sonucu taze karın yağmasıyla kalın yeni bir tabakanın oluĢmasıdır. Bu tabakanın ani hava<br />
sıcaklığı, yeni yağan kar kalınlığının 25 cm.den daha yüksek olması, rüzgarın saniyede 7<br />
km. hızla esmesiyle oluĢmaktadır.<br />
Hakkari Ġli bu özelliklerin tamamını göstermesinden dolayı sık sık çığ olayları<br />
yaĢamaktadır.<br />
ĠLÇE KÖY-MAHALLE<br />
Merkez Pirudan Mah.<br />
Merkez Çalik Semti<br />
Merkez Vatan Tepesi civarı<br />
Merkez Mir Kalise Civarı<br />
Merkez BağıĢlı Köyü Kürüm Mezrası<br />
Merkez BağıĢlı Köyü A.Kayacık Mezrası<br />
Merkez Yoncalı Köyü<br />
Merkez Doğanyurt Köyü<br />
Merkez Boybeyi Köyü<br />
Merkez Kırıkdağ Köyü-Çem Mezrası<br />
Merkez Kırıkdağ Köyü Harput 1-Harput 2<br />
Merkez Ağaçdibi Köyü<br />
Merkez Oğul Köyü<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 147
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Merkez Ceylanlı Köyü-Doğanlı Mezrası<br />
Merkez TaĢbaĢı Köyü<br />
Merkez IĢık Köyü<br />
Merkez Geçitli Köyü-Çengel Mah.<br />
Merkez Aksu Köyü<br />
Merkez Geçimli Köyü-Yeni Mah.<br />
Yüksekova Esendere Beldesi-Yılmaz Mah.<br />
Yüksekova Karabey Köyü<br />
Yüksekova Kısıklı Köyü-Y.Güveç Mezrası<br />
Yüksekova OnbaĢılar Köyü<br />
ġemdinli Yeni Mah.-ġiva Mira Deresi<br />
ġemdinli Yeni Mah.-Dolareni Mevkii<br />
ġemdinli Moda Mah.-Efkar Tepesi Etekleri<br />
ġemdinli Kayalar Köyü-Alan Mezrası<br />
ġemdinli<br />
Derecik Beldesi-Kırca Mezrası<br />
ĠLÇE KÖY-MAHALLE<br />
ġemdinli Derecik Beldesi-Yolgeldi Mezrası<br />
ġemdinli Derecik Beldesi-Akdemir Mezrası<br />
ġemdinli Derecik Beldesi-Öntepe Mezrası<br />
ġemdinli Derecik Beldesi-Ağaçlı Mezrası<br />
ġemdinli Derecik Beldesi-Aydınlık Mezrası<br />
ġemdinli Ayranlı Köyü<br />
ġemdinli Çevre Köyü<br />
ġemdinli GeliĢen Köyü<br />
ġemdinli Konur Köyü<br />
ġemdinli Altınsu Köyü-Dereboyu Mezrası<br />
ġemdinli Altınsu Köyü-Ġncesu Mezrası<br />
ġemdinli Koçyiğit Köyü<br />
ġemdinli Günyazı Köyü-Tanyolu Mezrası<br />
ġemdinli Ortaklar Köyü<br />
Çukurca Dutluca Mevkii<br />
Çukurca Akkaya Köyü<br />
Tablo 86. Hakkari <strong>il</strong>inde geçmiĢ yıllarda meydana gelen çığ olayları ve çığ riski olan bölgeler<br />
Çığlarda oluĢab<strong>il</strong>ecek can ve mal kaybını önlemek için: Çığ risk alanları<br />
belirlenmeli, erken uyarı sistemleri uygulanmalı, kar barajları, örme duvar, çığ<br />
yönlendirme yapıtları yapılmalıdır.<br />
Kaya DüĢmesi: Hakkari KarmaĢığının jeolojik yapısında blok kayalar<br />
bulunmaktadır. Bu kaya bloklarının yüksek eğimli yerlerden rüzgar, yağıĢ gibi dıĢ etk<strong>il</strong>erle<br />
yukarıdan aĢağıya doğru yuvarlanmasıdır.<br />
ĠLÇE<br />
Merkez<br />
Merkez<br />
Merkez<br />
Çukurca<br />
Çukurca<br />
Çukurca<br />
KÖY-MAHALLE<br />
Dağgöl Mah.<br />
Ağaçdibi Köyü<br />
BağıĢlı Köyü<br />
Cumhuriyet Mah.<br />
Bey Mah.<br />
Dutluca Mah.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 148
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
ġemdinli Onurlu Köyü<br />
Tablo 87. Hakkari'de meydana gelen kaya düĢmesi olayları<br />
Kaya düĢmesine önlem olarak; kaya ıslah çalıĢmalarının yapılması gerekmektedir.<br />
P.1.3. Seller<br />
Hakkari Ġlinde sel olaylarına da rastlanmaktadır. Sel olayları dik yamaçlı topoğrafik<br />
yapıdan ve jeolojik yapıdan oluĢmaktadır. KıĢ aylarıyla birlikte kar yağıĢ miktarının çok<br />
olması ve havaların aniden ısınmasıyla ve <strong>il</strong>kbahar aylarında yağmur yağıĢ miktarının aĢırı<br />
olması ektisiyle oluĢab<strong>il</strong>mektedir.<br />
ĠLÇE KÖY-MAHALLE<br />
Merkez Üzümcü-Dağaltı Mezrası<br />
Merkez Olgunlar Köyü<br />
Tablo 88. Hakkari <strong>il</strong>inde 2004 yılında meydana gelen sel olayları<br />
Sel ve taĢkın olayları daha çok <strong>il</strong>kbahar aylarında karların erimeye baĢlamasıyla<br />
Yüksekova <strong>il</strong>çe merkezinde, Büyük Çay ve Zap suyu kenarındaki yerleĢim alanlarında<br />
yaĢanmaktadır.<br />
P.1.4. Fırtınalar<br />
Ġlimizde özellikle kıĢ aylarında meydana gelen fırtına ve buna bağlı geliĢen tip<strong>il</strong>er<br />
zaman zaman hayatı olumsuz yönde etk<strong>il</strong>emektedir.<br />
P.2. Diğer Afetler<br />
P.2.1. Radyoaktif Maddeler<br />
Ġlimizde radyoaktif maddeler yayab<strong>il</strong>ecek sanayi tesisleri mevcut değ<strong>il</strong>dir. DıĢ<br />
kaynaklı radyoaktivite <strong>il</strong>e <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i tespit ed<strong>il</strong>miĢ çalıĢmalar yoktur.<br />
P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklar<br />
Ġlimizde petrol üretim tesisleri bulunmadığından petrol atığı sorunu da<br />
yaĢamamaktadır.<br />
P.2.3. Tehlikeli Maddeler<br />
Ġlimizde akaryakıt istasyonları ve likit petrol gazı satıĢ yerleri haricinde yanma ve<br />
patlama bakımından tehlike arz eden tehlikeli maddeler mevcut değ<strong>il</strong>dir. Ġlimizdeki en<br />
büyük hava kirl<strong>il</strong>iği ısınma amaçlı kullanılan kömürden kaynaklanmaktadır.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 149
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
P.3. Afetlerin Etk<strong>il</strong>eri ve Yardım Tedbirleri<br />
P.3.1. Siv<strong>il</strong> Savunma Birimleri<br />
Olası afetlere karĢı Ġl Siv<strong>il</strong> Savunma Müdürlüğünün kurtarma aracı, kurtarma<br />
ekipmanları ve 6 kiĢ<strong>il</strong>ik arama kurtarma ekibi hazır olarak beklemektedir. Arama kurtarma<br />
teknisyenlerimiz Ankara‟da , siv<strong>il</strong> savunma kolejinde Siv<strong>il</strong> Savunma Temel eğitim kursuna<br />
katılmıĢ baĢarı <strong>il</strong>e bitirmiĢlerdir.<br />
Siv<strong>il</strong> Savunma Birimleri:<br />
Gönüllü siv<strong>il</strong> toplum kuruluĢlarından 22 kiĢ<strong>il</strong>ik gönüllü arama kurtarma ekibi<br />
oluĢturmuĢtur. Bunlar arama kurtarma konusunda Ġl Müdürlüğümüzde eğit<strong>il</strong>miĢ olup her<br />
fırsatta Ġl Müdürlüğümüzde eğitim tazelemesi yapılmakta ve tatbikatlar yapılmaktadır. Ġl<br />
ac<strong>il</strong> yardım ve kurtarma ekiplerinde 140 kiĢi vardır. Bunlar arama kurtarma konusunda <strong>il</strong><br />
müdürlüğümüzde eğitim almıĢ olup eğitimleri periyodik olarak yen<strong>il</strong>enmektedir.<br />
Müdürlüğümüzce afetlere karĢı çalıĢma rehberi ve kriz yönetimiyle <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i planlama<br />
çalıĢmaları yapılmıĢtır. Plan kapsamında kimin hangi görevi yapacağı belirt<strong>il</strong>miĢtir. Tüm<br />
kurumlara dağıtımı yapılmıĢtır.<br />
Ġlimizde resmi kurum ve kuruluĢların yangından korunması ve alınması gerekli<br />
tedbirler konusunda eğitim ve tatbikatlar ver<strong>il</strong>mektedir. Kurumlarda yangından korunma<br />
amacıyla yangın talimatları hazırlatılmıĢ ve ekipler kurulmuĢtur.<br />
Ġlimizde afetzede ve mültec<strong>il</strong>erin geçici barınmaları için çadır kent yerleri tespit<br />
ed<strong>il</strong>miĢ ve çalıĢacak ekipler belirlenmiĢtir. Bu amaçla <strong>il</strong>imizde 4 çadır kent yeri tespit<br />
ed<strong>il</strong>miĢtir. Çadırkent yönetimi için gerekli görevlendirmeler yapılmıĢtır. Kurulacak çadırlar<br />
ise Kızılay tarafından sağlanacaktır.<br />
Siv<strong>il</strong> Savunma Müdürlüğü bünyesinde oluĢturulan kurtarma birimleri haricinde,<br />
Afetlere ĠliĢkin Ac<strong>il</strong> Yardım TeĢk<strong>il</strong>atı ve Planlama Esaslarına dair Yönetmelik gereği Ġl<br />
Kurtarma ve Yardım Komitesi KurulmuĢ olup, komitede aĢağıdaki kurum ve kuruluĢlar<br />
yer almaktadır.<br />
- Vali veya Vali Yardımcısı BaĢkanlığında:<br />
- Belediye BaĢkanı<br />
- Ġl Jandarma Alay Komutanı<br />
- Emniyet Müdürü<br />
- Siv<strong>il</strong> Savunma Müdürü<br />
- M<strong>il</strong>li Eğitim Müdürü<br />
- Bayındırlık ve Ġskan Müdürü<br />
- Sağlık Ġl Müdürü<br />
- Tarım Ġl Müdürü<br />
- Kızılay Tems<strong>il</strong>cisi<br />
- Garnizon Komutanı<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 150
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri<br />
Ġlimiz merkez ve <strong>il</strong>çe yerleĢim birimlerinde meydana geleb<strong>il</strong>ecek yangın<br />
olaylarında Belediyelerin itfaiye birimleri, Orman yangınlarında ise Orman ĠĢletme<br />
Müdürlüğü birimleri <strong>il</strong>k görevleri yaparlar. Ancak gerekli görüldüğü takdirde diğer kamu<br />
kurum ve kuruluĢları müdahale için görevlendir<strong>il</strong>ir.<br />
P.3.3. Ġlkyardım Servisleri<br />
Afet nedeniyle hafif ve ağır yaralananlara <strong>il</strong>imiz merkez ve <strong>il</strong>çelerindeki sağlık<br />
personelince <strong>il</strong>k yardım ve tedavi hizmetleri ver<strong>il</strong>ecektir. Mevcut hastane kapasiteleriniz<br />
dolması halinde komĢu <strong>il</strong>lere sevk iĢlemi yapılacaktır.<br />
P.3.4. Afetzedeler ve Mültec<strong>il</strong>erin Yeniden Ġskanı<br />
Olası bir afetten sonra açıkta kalan afetzedeler , geçici olarak kamu kurum ve<br />
kuruluĢlarına ait misafirhanelerde, yurtlarda, yatılı bölge okullarında, otellerde iskan<br />
ed<strong>il</strong>ecektir. Bu yerlerin yeterli olmaması <strong>durum</strong>unda kurulacak çadır kentler geçici iskanda<br />
kullanılacaktır.<br />
Ġlimizde meydana gelen herhangi bir afet sonrasında hangi kurumun ne çalıĢma<br />
yapacağının ve kurulacak çadır kentlerin nasıl iĢleyeceğinin belirt<strong>il</strong>diği planlar hazırdır.<br />
BaĢbakanlık Toplu Konut Ġdaresi BaĢkanlığınca deprem zedeler için depreme dayanıklı<br />
konut yapılmasına baĢlanmıĢtır. Türkiye‟ye gelecek mültec<strong>il</strong>erin nerede barındırılacağı<br />
tespit ed<strong>il</strong>miĢ olup, kalacakları çadır kentlerin yerleĢim planları imaging dosyasında<br />
belirt<strong>il</strong>miĢtir<br />
BÖLÜM KAYNAKÇASI<br />
Bayındırlık Ġl Müdürlüğü, 2008<br />
Siv<strong>il</strong> savunma Müdürlüğü, 2008<br />
2006 Ġl Çevre Durum Raporu<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 151
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
R. SAĞLIK VE ÇEVRE<br />
R.1. Temel Sağlık Hizmetleri<br />
R.1.1. Sağlık Kurumlarının Dağılımı<br />
Hakkari‟nin Merkez ve Ġlçelerindeki sağlık kurumlarının <strong>durum</strong>u YerleĢim Alanları<br />
ve Nüfus Bölümünde ver<strong>il</strong>miĢtir. Bunlara <strong>il</strong>ave olarak Ana Çocuk Sağlığı ve A<strong>il</strong>e Planlama<br />
Merkezinde ver<strong>il</strong>en bütün hizmetleri; hedef nüfusun ihtiyaç-istek ve diğer yargıları temel<br />
alınarak en üst düzeyde toplum katılımı sağlanarak en az zaman kaybı, en yüksek tıbbi<br />
teknik,yeterl<strong>il</strong>ik ve ekip hizmeti anlayıĢı içinde sürekl<strong>il</strong>ik taĢıyacak biçimde b<strong>il</strong>g<strong>il</strong>endirme,<br />
rıza alma, mahremiyete ve gizl<strong>il</strong>iğe saygı gibi tıp etiği <strong>il</strong>keleri <strong>il</strong>e uyumluluk içinde<br />
sunmaktır.<br />
AÇġ-AP merkezleri Ġl Sağlık Müdürlüğüne bağlı olarak çalıĢırlar. AÇġ-AP<br />
merkezlerinin göstereceği faaliyetler Ģunlardır:<br />
-Ġlde yataklı ve yataksız sağlık hizmeti veya destek hizmeti veren kuruluĢlar ve<br />
sağlık eğitimi veren diğer kurum ve kuruluĢlarla iĢbirliği yapmak,<br />
-Anne ve çocuk sağlığı <strong>il</strong>e <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i yürüttüğü hizmetlerin kayıt ve b<strong>il</strong>dirimini yapmak,<br />
-Ġlin birinci basamak sağlık hizmetlerini veren kuruluĢlarında görev yapan sağlık<br />
personelinin ana çocuk sağlığı ve a<strong>il</strong>e planlaması dah<strong>il</strong> üreme sağlığı konularında hizmet<br />
içi eğitimini yürütmek,<br />
-Gerektiğinde <strong>il</strong> dıĢından gelen sağlık personellerinin de hizmet içi eğitimini<br />
sağlamak,<br />
-Mesleki eğitim kurumları için, çocuk adolesan kadın-erkek üreme sağlığı ( A<strong>il</strong>e<br />
Planlaması) hizmetleri <strong>il</strong>e <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i olarak mezuniyet öncesi ve sonrası uygulamalı öğretim<br />
hizmetlerinde iĢbirliğinde bulunmak,<br />
-A<strong>il</strong>e planlaması ve sağlığı hizmetlerini topluma götürmek.<br />
-Ağız ve diĢ sağlığı hizmetlerini sunmak.,<br />
-Poliklinik hizmetlerini sunmak,<br />
-Laboratuar hizmetlerini sunmak,<br />
-Halkla a<strong>il</strong>e planlaması hakkında danıĢmanlık hizmeti sunmak. Bunun için halk<br />
eğitimi hizmeti sunmak,<br />
-Jinekolojik muayeneleri yapmak. (RĠA açısından)<br />
-15-49 yaĢ kadın takiplerini yapmak.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 152
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Bütün bunlar ıĢığında Hakkari bölgesinde; AÇS_AP ve merkezlerinde,Devlet<br />
Hastanelerinde, Ġl, Ġlçe ve Belde Sağlık Ocaklarında yapılan a<strong>il</strong>e planlaması çalıĢmaları<br />
Ģunlardır:<br />
-A<strong>il</strong>elere A<strong>il</strong>e Planlaması konusunda b<strong>il</strong>gi vermek.<br />
-Çocuk beslenme ve geliĢimi hakkında b<strong>il</strong>gi vermek.<br />
-15-49 yaĢ arası kadın-gebe takipleri yapmak.<br />
-Doğum kontrol hapları dağıtmak ve kullanımı hakkında b<strong>il</strong>g<strong>il</strong>endirmek.<br />
-Kondum dağıtmak.<br />
-Depo provelen uygulamak (aylık-3 aylık iğneler)<br />
-RĠA uygulaması,Kontrolleri, gerekirse çıkarılma iĢlemlerini yapmak.<br />
-Gebelik testlerini yapmak.<br />
-Tüp ligosyonu ve vezektumi yapmak (Devlet Hast.)<br />
-A<strong>il</strong>e planlaması için gerekli çalıĢmaları ücretsiz yapmak.<br />
Bunlara <strong>il</strong>aveten normal A<strong>il</strong>e Sağlığı için;<br />
-Jinekolojik muayene yapmak.<br />
-Anne-çocuk ve kadınların muayenesini yapmak.<br />
-AĢı uygulaması.<br />
-ÇeĢitli sağlık haftalarında o hafta <strong>il</strong>e <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i b<strong>il</strong>g<strong>il</strong>eri a<strong>il</strong>elere çeĢitli toplantılarla<br />
anlatılması.<br />
AĢağıda Hakkari bölgesinde son beĢ yılda yapılan ana-çocuk sağlığı ve a<strong>il</strong>e<br />
planlaması hakkındaki çalıĢmalarla <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i bir özet sunulmuĢtur.<br />
102 nolu formlara göre (Hakkari çapında)<br />
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005<br />
HAP 1176 735 1214 1030 1126 1202 1275 1230 2,272<br />
KONDUM 1418 1526 1606 1430 2596 2750 2908 2780 8262<br />
RĠ 236 289 461 427 444 560 720 815 612<br />
AÇS-AP merkezinde (Hakkari merkez) yapılan poliklinik sayıları da Ģöyledir.<br />
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005<br />
12678 11517 13344 14172 13443 13250 13698 13456 15867<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 153
AKUT<br />
KANLI<br />
ĠSHAL<br />
BOĞ<br />
MACA<br />
BRUSE<br />
LLOZĠS<br />
GO NORE<br />
HEPA TĠT<br />
A<br />
HEPA TĠT<br />
B<br />
HEPA TĠT<br />
C<br />
KIZ<br />
AMIK<br />
KUDUZ<br />
RĠSKLĠ<br />
TEMAS<br />
ġAR BON<br />
TĠFO<br />
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
R.1.2. BulaĢıcı Hastalıklar<br />
BulaĢıcı hastalıklar baĢlığı altında ;Hepatit A, Hepatit B, Kuduz ġüpheli Isırık,<br />
Tbc., Kızamık, Dizanteri A, Dizanteri B, Tifo , ġarbon, Boğmaca, Brucellozis ve<br />
Streptekok Anjini hastalıkların incelenmiĢtir<br />
AYLAR<br />
OCAK 2 4 37 6 4 6 16 20<br />
ġUBAT 1 26 1 4 3 3 4 1 5<br />
MART 3 2 20 3 1 1 3 16<br />
NĠSAN 2 33 16 8 10 8<br />
MAYIS 1 32 10<br />
HAZĠRAN 39 1 2 1 18<br />
TEMMUZ 36 1 1 2 2 8 48<br />
AĞUSTOS 6 61 12 4 4 47<br />
EYLÜL 5 39 9 1 4 22<br />
EKĠM 1 52 39 1 1 6<br />
KASIM 2 33 31 2 1 5<br />
ARALIK 1 15 41 1 3<br />
TOPLAM 23 7 423 2 144 31 1 18 45 18 208<br />
Tablo 89. BulaĢıcı hastalıklar<br />
NOT: Yukarıdaki grafikten de görüleceği üzere; Tifo. Burucella gibi hastalıklar yaz<br />
aylarında,Hepatit A ve Ġshal vakalarında kıĢ aylarında artıĢ göstermektedir. Zoonoz<br />
Hastalıklar: Ġlimizde özellikle Burucella, ġarbon, ġüpeli Kuduz vb. hayvan hastalıkları<br />
yapılan bir çok eğitimlere rağmen azaltılamamaktadır(sütlerin kaynatılarak tüket<strong>il</strong>mesi ve<br />
peynir yapılması gibi) Bunun yanında <strong>il</strong>, <strong>il</strong>çe ve köylerde çok sayıda baĢıboĢ sokak<br />
köpeğinin bulunmasından dolayı kuduz riski temasta artıĢ gözlenmiĢtir.<br />
R.1.2.1. Ġçme, Kullanma ve Sulama Suları<br />
Ġl Sağlık Müdürlüğü Gıda ve Çevre Kontrol ġube Müdürlüğü elemanlarınca Ġlimiz<br />
dâh<strong>il</strong>inde 2005 yılı içersinde Çevre Sağlığı <strong>il</strong>e <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i yapılan çalıĢmalar: Ġl merkezinde<br />
alınan Bakteriyolojik su numune sayısı:<br />
Toplam: 708<br />
Temiz: 456<br />
Kirli: 252<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 154
DBT-POLĠO 1<br />
DBT-POLĠO 2<br />
DBT-POLĠO 3<br />
DBT-POLĠO<br />
Rapel<br />
POLĠO Rapel<br />
KIZAMIK<br />
HEPATĠT B 1<br />
HEPATĠT B 2<br />
HEPATĠT B 3<br />
BCG<br />
GEBE<br />
TETANOZ 1<br />
GEBE<br />
TETANOZ 2<br />
GEBE<br />
TETANOZ 3<br />
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Alınan Kimyasal su numuneleri ise Ġlimiz Halk Sağlığı laboratuarında yapılmadığı<br />
için alınan su numuneleri Ankara Refik Saydam Hıfzıssıhha Ġle Bölge Halk Sağlığı<br />
Laboratuarlarında Toplam:112 Numune AlınmıĢtır. : Uygun:100 ,Uygun değ<strong>il</strong> :12 olarak<br />
tespit ed<strong>il</strong>miĢtir.<br />
Yapılan Bakiye klor ölçümleri:<br />
Toplam klor ölçüm sayısı 4896 Klor var:3920 Klor Yok:976 olarak tespit<br />
ed<strong>il</strong>miĢtir.<br />
Ġlimizde bulunan tüm okular Sağlık Bakanlığı Temel Hizmetleri Genel<br />
Müdürlüğünün yayınlanmıĢ olduğu 13.12.2004 tarih ve 018403 sayılı genelge emirleri<br />
doğrultusunda Çocuk nüfusa sağlıklı su temin etmek amacıyla bütün okulların su<br />
depolarında örnekler alınarak ve gerekli klorlama çalıĢmaları yapılarak rapor halinde hem<br />
sağlık Bakanlığına hemde Ġl M<strong>il</strong>li Eğitim Müdürlüğüne b<strong>il</strong>dir<strong>il</strong>miĢtir. Avrupa Birliği‟nin<br />
sularla <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i Direktifleri, tüm üye ülkeleri bağlanması nedeniyle Ġlimize bağlı toplam 234<br />
köy dolaĢılarak su sanitasyonu hakkında eğitim çalıĢmaları yapılarak, ayrıca kaynak<br />
deb<strong>il</strong>eri tespit ed<strong>il</strong>miĢtir. Çevre sağlığı konusunda Belediye BaĢkanlığına çöp ve açıktan<br />
lağım suları <strong>il</strong>e Val<strong>il</strong>ik kanalıyla raporlar yazılmıĢtır. Tıbbi Atıklarla <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i atık üreten<br />
kurumlar denetlenerek Atık yönetmeliğine uyulması için kurumlara yazılar yazılmıĢtır.<br />
ġehir Ġçme ve kullanma suları <strong>il</strong>e <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i yapılan denetim sonucu kirli çıkan sular ve su<br />
depoları için Belediye BaĢkanlığına ve diğer kurumlar gerekli yazılar yazılarak gerekli<br />
önlemler alınması için yazılar yazılmıĢtır. Ġyot Yetersizliği Hastalıklıları <strong>il</strong>e Ġlimizde 2005<br />
yılı içinde Toplam 3572 kiĢiye eğitim ver<strong>il</strong>miĢ. Kurumlar talepleri üzerine iyot konusunda<br />
seminerler ver<strong>il</strong>miĢtir. Ayrıca Su sanitasyonu hakkında vatandaĢlara numune alımı<br />
sırasında eğitim ver<strong>il</strong>miĢtir.<br />
2005 yılı içerisinde Toplam: 12 Adet Ġl Umumi Hıfzıssıhha Kurulu toplantısının<br />
sekreterliği yapılarak Çevre Toplumun sağlığının korunması ve <strong>il</strong>deki <strong>çevre</strong> sorunlarının<br />
gider<strong>il</strong>mesi için ĠUHK kararları alınmıĢtır.<br />
R.1.3. AĢılama ÇalıĢmaları<br />
Ġlimiz Ġl sağlık Müdürlüğünce DBT, Polio, Kızamık, Td, Dt, tetanoz, BCG, Kuduz, PPD ve<br />
Hepatit B hastalıkları <strong>il</strong>e mücadele amacıyla aĢılama çalıĢmaları yürütülmektedir. 2003-<br />
2004 yılına ait aĢıların tüketim, stok ve ihtiyaç <strong>durum</strong>unu gösteren b<strong>il</strong>g<strong>il</strong>er Tablo 9‟ da<br />
ver<strong>il</strong>miĢtir.<br />
YaĢ<br />
Grupları<br />
0 YaĢ 5814 5607 5238 4319 54<br />
70<br />
1-4 YaĢ 1412 1875 2574 431 2982 21<br />
3<br />
12<br />
5-9 YaĢ 5563 6552 54<br />
6<br />
5970 4410 490<br />
7<br />
2477 2685 446<br />
244 16 306<br />
6<br />
281<br />
3<br />
2299 754<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 155
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
10-14 YaĢ 23 42 1 140<br />
86<br />
15 YaĢ<br />
10 329 89<br />
Üzeri<br />
9<br />
Tablo 90. AĢılama çalıĢmaları<br />
R.1.4. Bebek Ölümleri<br />
S.NO ÖLÜM YAġLARI ÖLÜM NEDENLERĠ<br />
1 1 GÜNLÜK SOLUNUM VE DOLAġIM YETMEZLĠĞĠ<br />
2 7 GÜNLÜK BĠLĠNMĠYOR<br />
3 11 AYLIK AKUT BRONġĠT<br />
4 1 AYLIK SOLUNUM VE DOLAġIM YETMEZLĠĞĠ<br />
5 1 GÜNLÜK BEYAZ ASFĠKSĠ<br />
6 26 GÜNLÜK YENĠ DOĞAN ORGĠNASYON<br />
7 6 AYLIK BĠLĠNMĠYOR<br />
8 7 AYLIK AGE<br />
9 4,5 AYLIK ASFĠKSĠ<br />
10 3 AYLIK KARDĠYOVASKÜLER ARREST<br />
11 1 AYLIK GASTROENTERĠT VE SIVI KAYBI<br />
12 4 AYLIK ASFĠKSĠ<br />
13 6 AYLIK BĠLĠNMĠYOR<br />
14 3 AYLIK BĠLĠNMĠYOR<br />
15 8 AYLIK PNÖMONĠ<br />
16 8 AYLIK SEPSĠS<br />
17 6 AYLIK BĠLĠNMĠYOR<br />
NOT:2005 YILINDA TOPLAM 17 BEBEK ÖLÜMÜ BĠLDĠRĠLMĠġTĠR.<br />
Tablo 91. Bebek ölümleri (Sağlık Ġl Müdürlüğü, 2005)<br />
R.1.5. A<strong>il</strong>e Planlaması ÇalıĢmaları<br />
Ġstenmeyen gebeliklerin ve isteyerek yapılan düĢüklerin önlenmesinde rol oynayan<br />
gebeliği önleyici yöntemlerin uygulanması a<strong>il</strong>e planlaması olarak tanımlanab<strong>il</strong>ir.<br />
Ġlimizde a<strong>il</strong>e planlaması <strong>il</strong>e <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i olarak hizmetler tüm birinci basamak sağlık<br />
kuruluĢları ve yataklı tedavi kurumlarında a<strong>il</strong>e planlaması ünitesinde de hizmet<br />
ver<strong>il</strong>mektedir.<br />
S.NO<br />
1 KONDOM 8.262<br />
2 HAP 2.272<br />
3 MESĠGNA 1.006<br />
4 RĠA 612<br />
Tablo 92. 2005 yılında a<strong>il</strong>e planlaması çalıĢmalarında kullanılan yöntemler<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 156
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
R.2. Çevre Kirl<strong>il</strong>iği ve Zararlarından Oluşan Sağlık Riskleri<br />
Çevresel etkenler giderek halk sağlığında daha büyük önem kazanmaktadır.Bu<br />
ağırlık bir yandan <strong>çevre</strong>sel etkenlerin etk<strong>il</strong>i olmaya baĢlamasına bir yandan da diğer halk<br />
sağlığı sorunlarının kontrol ed<strong>il</strong>meye baĢlanmasına bağlıdır.<br />
Ġnsanın dıĢındaki her Ģey <strong>çevre</strong>nin öğesidir.Çevre kiĢi üzerindeki dıĢ etkenlerin<br />
bütünüdür. Çevrede insan sağlığını dolaylı ya da doğrudan etk<strong>il</strong>eyen önemli etkenler<br />
bulunmaktadır.Aynı zamanda <strong>çevre</strong>, bir yaĢamı sürdürme ve sağlama sistemidir.Bu<br />
sistemin en temel öğeleri; su, yiyecek ve barınaktır. Sağlık açısından bakıldığında <strong>çevre</strong> üç<br />
ana baĢlık altında incelenir.<br />
1-Fiziki Çevre<br />
2-Biyolojik Çevre<br />
3-Sosyal Kültürel Çevre<br />
Hastalık nedenleri ise bünyesel ve <strong>çevre</strong>sel nedenler olmak üzere iki gruba ayrılır.<br />
1-Bünyesel nedenler: Gen Hormon ve metabolik kaynaklı nedenlerdir.<br />
Bazı bünyesel nedenler bazı hastalıklara daha büyük oranda yakalanmaya yol<br />
açab<strong>il</strong>mektedir.Bunlar insan iç ortamı <strong>il</strong>e <strong>il</strong>iĢk<strong>il</strong>i <strong>durum</strong>dadır.Ġnsan dıĢ <strong>çevre</strong>nin etk<strong>il</strong>erine<br />
genetik yapısı <strong>il</strong>e cevap verir.<br />
2-Çevresel nedenler: Çevresel hastalık nedenleri fiziksel ve kimyasal etmenler,<br />
temel madde eksiklikleri, biyolojik, psikolojik sosyal , kültürel ve ekonomik etmenler<br />
olarak sıralanab<strong>il</strong>ir.<br />
Çevre<br />
1-Hastalıklar için zemin hazırlayab<strong>il</strong>ir, sözgelimi iklim koĢullarının solunum<br />
sistemi hastalıklarına yol açması gibi.<br />
2-Çevre doğrudan hastalık nedeni olab<strong>il</strong>ir.<br />
3-Çevre bir kısım hastalıkların yayılıĢını kolaylaĢtırab<strong>il</strong>ir.<br />
4-Bazı hastalıkların gidiĢini ve sonucunu etk<strong>il</strong>eyeb<strong>il</strong>ir.<br />
Bütün <strong>çevre</strong> olumsuzlukları her 4 <strong>etki</strong>ye de neden olab<strong>il</strong>ir.Hava, su, toprak<br />
kirlenmesi doğrudan hastalık nedeni olduğu gibi bir kısım hastalıkların yayılıĢını<br />
kolaylaĢtırab<strong>il</strong>ir.ya da bir kısım hastalığın gidiĢini etk<strong>il</strong>eyeb<strong>il</strong>ir.Fiziki ve biyolojik <strong>çevre</strong><br />
yakından <strong>il</strong>iĢk<strong>il</strong>idir. Sözgelimi iklim canlıların yaĢaması ve çoğalmasını etk<strong>il</strong>er.Jeolojik ve<br />
coğrafik özellikler toplumlar arasındaki bağlantıyı oluĢturmaktadır. Hastalık etkenlerinin<br />
yayılıĢı açısından önemlidir.<br />
Çevresel etkenlere bağlı olarak ortaya çıkan hastalıklar:Sinir sistemi hastalıkları<br />
Nöro davranıĢlar hastalıklar<br />
Deri hastalıkları<br />
Akciğer hastalıkları<br />
Kalp ve dolaĢım sistemi hastalıkları<br />
Sindirim sistemi hastalıkları<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 157
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Karaciğer hastalıkları<br />
Böbrek ve idrar yolu hastalıkları<br />
Troid hastalıkları<br />
BağıĢıklık sistemi hastalıkları<br />
Kadın üreme hastalıkları<br />
Erkek üreme sistemi hatalıkları<br />
Gürültüye bağlı iĢitme problemleri olarak sıralanab<strong>il</strong>ir.<br />
BÖLÜM KAYNAKÇASI<br />
Sağlık Ġl Müdürlüğü, 2008<br />
2006 Ġl Çevre Durum Raporu<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 158
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
S. ÇEVRE EĞĠTĠMĠ<br />
S.1. Kamu Kuruluşlarının Çevre Eğitimi İle İlg<strong>il</strong>i Faaliyetleri<br />
Hakkari Ġl Çevre Müdürlüğünün Mayıs 2001 tarihinde kurulmasıyla beraber, <strong>çevre</strong><br />
değerlerinin en iyi Ģek<strong>il</strong>de korunmasının eğitim yoluyla olacağı felsefesinden yola çıkarak,<br />
eğitim kurumları, diğer kamu kurum ve kuruluĢları, yerel basın kuruluĢlarıyla yakın<br />
çalıĢmalara baĢlamıĢtır.<br />
Bu çalıĢmalar;<br />
Bakanlığımız <strong>il</strong>e M<strong>il</strong>li Eğitim Bakanlığı arasında 14.10.1999 tarihinde imzalanan<br />
“Çevre Eğitimi” konularında yapılacak ĠĢbirliği Protokolü gereğince <strong>il</strong>köğretim<br />
kurumlarına yönelik olarak <strong>çevre</strong>nin korunması, <strong>çevre</strong> kirl<strong>il</strong>iğinin önlenmesi ve olumlu<br />
tüketim alıĢkanlıkların kazandırılması, <strong>çevre</strong> b<strong>il</strong>incinin geliĢtir<strong>il</strong>mesi, değerlendir<strong>il</strong>eb<strong>il</strong>ir<br />
katı atıkların kanalında ayrı ayrı toplanması ve geri kazanımı amacıyla Çevre Eğitim<br />
Projesi hayata geçir<strong>il</strong>miĢtir.<br />
2006-<strong>2007</strong> Eğitim Öğretim yılının baĢlamasıyla beraber Val<strong>il</strong>ik, Ġl M<strong>il</strong>li Eğitim<br />
Müdürlüğü ve Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğünce ortaklaĢa, <strong>çevre</strong> b<strong>il</strong>incini geliĢtirmek,<br />
<strong>çevre</strong> değerlerinin nicelik-niteliklerini iy<strong>il</strong>eĢtir<strong>il</strong>mek ve korunmasını sağlamak amacıyla,<br />
<strong>çevre</strong>mize ve kentimize sahip çıkma konusunda özendirici tutum ve davranıĢ oluĢturmak<br />
için Kasım 2006 <strong>il</strong>e Haziran <strong>2007</strong> tarihlerini kapsayan Çevre Eğitimi Projesi baĢlatılmıĢ<br />
olup, merkez <strong>il</strong>çe ve diğer <strong>il</strong>çelerimizde tüm ikinci kademe (6, 7, 8) öğrenc<strong>il</strong>eri proje<br />
kapsamına alınmıĢtır. Projenin amacı; <strong>çevre</strong>nin önemi, orman, bitki ve hayvan varlıkların<br />
korunması, <strong>çevre</strong> kirl<strong>il</strong>iğinin önlenmesi ve olumlu tüketim alıĢkanlıklarının kazandırılması<br />
konularında görsel ve basılı materyaller desteği <strong>il</strong>e <strong>çevre</strong> b<strong>il</strong>incinin yerleĢmesini<br />
sağlamaktır.<br />
Okullarda Uygulamaya Yönelik Öner<strong>il</strong>en Eğitim ÇalıĢmalarındaki Amaç<br />
1. Çevrenin önemi, <strong>çevre</strong> değerinin korunması, atıkların değerlendir<strong>il</strong>mesi, tasarruf<br />
b<strong>il</strong>incinin geliĢtir<strong>il</strong>mesi ve olumlu tüketim alıĢkanlıklarının kazandırılması, geri<br />
kazanım konularında öğretmen ve öğrenc<strong>il</strong>erde <strong>çevre</strong> b<strong>il</strong>incinin geliĢtir<strong>il</strong>mesi,<br />
2. Yapılacak eğitimin sınıfların seviyesine göre görsel ve basılı materyallerle<br />
desteklenmesi,<br />
3. Katı atıklar ve geri dönüĢüm konularının öğrenc<strong>il</strong>er tarafından hangi düzeyde<br />
b<strong>il</strong>indiğinin tespit ed<strong>il</strong>mesi,<br />
4. Çevre sorunlarını oluĢturan faktörlerin anlatılması,<br />
5. Doğal kaynakların ve <strong>çevre</strong>de bulunan bitki ve hayvan türlerinin tanıtılması,<br />
6. Olumlu davranıĢ değiĢiklikleri kazandırılmasının sağlanması, öğrenc<strong>il</strong>erin yakın<br />
<strong>çevre</strong>lerini nasıl ve ne Ģek<strong>il</strong>de etk<strong>il</strong>eyeceklerinin öğret<strong>il</strong>mesi,<br />
7. Ġyi ve kötü <strong>çevre</strong> örnekleri göster<strong>il</strong>erek <strong>çevre</strong>nin insan sağlığı için öneminin<br />
kavratılması,<br />
8. BranĢ derslerinde <strong>çevre</strong> <strong>il</strong>e <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i konuların iĢlenmesi.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 159
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
5 Haziran Dünya Çevre Günü nedeniyle düzenlenen kutlama programı <strong>il</strong>e mesajlar<br />
ver<strong>il</strong>erek halkın b<strong>il</strong>g<strong>il</strong>endir<strong>il</strong>mesi amaç edin<strong>il</strong>miĢtir. Ġlg<strong>il</strong>i Kutlama Programı;<br />
5 HAZĠRAN DÜNYA ÇEVRE GÜNÜ ETKĠNLĠKLERĠ PROGRAMI<br />
O5 HAZĠRAN <strong>2007</strong> SALI<br />
1- 05 HAZĠRAN DÜNYA ÇEVRE GÜNÜ NEDENĠYLE RADYO TV VE<br />
BASINDA YAYINLANACAK BASIN BÜLTENĠ<br />
Sorumlu Birim: Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Basın ve Halkla ĠliĢk<strong>il</strong>er Müdürlüğü<br />
Resim 7. 5 Haziran Dünya Çevre Günü-1<br />
2- 5 HAZĠRAN DÜNYA ÇEVRE GÜNÜ PROGRAMI<br />
05 Haziran <strong>2007</strong> Salı Günü Saat: 09:45 Yer: Val<strong>il</strong>ik Önü<br />
1- 9.45 Atatürk Anıtına Çelenk Sunma (Ġl Çevre ve Orman Müd.)<br />
2- 10:00 Saygı DuruĢu ve Ġstiklal MarĢı<br />
3- Ulusal Çevre Andının Okunması (Anadolu Lisesi Öğrenc<strong>il</strong>eri)<br />
4- ġiirlerin Okunması (Anadolu Lisesi Öğrenc<strong>il</strong>eri)<br />
5- Günün Anlam ve Önemine ĠliĢkin KonuĢma (Ġl Müd. AyĢe OKAY)<br />
6- Sayın Valimizin KonuĢmaları (Takdirlerine maruzdur)<br />
7- Gençlik Sanat Tiyatrosu Gösterisi<br />
8- Çevre YürüyüĢü (Val<strong>il</strong>ik Önünden ġehir Stadyumuna Kadar)<br />
9- KapanıĢ<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 160
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Resim 8. 5 Haziran Dünya Çevre Günü-2<br />
Konferans Programı<br />
12 Haziran <strong>2007</strong> Salı Günü Saat 15:00 Yer : Yeni Kültür Salonu<br />
1- Saygı DuruĢu ve Ġstiklal MarĢı<br />
2- Çevre <strong>il</strong>e Ġlg<strong>il</strong>i Slayt Gösterimi<br />
3- AçılıĢ KonuĢması (Ġl Müd. AyĢe OKAY)<br />
4- Prof. Dr.Orhan KURAL'ın Konferansı<br />
5- Sayın Valimizin KonuĢmaları (Takdirlerine Maruzdur)<br />
6- Kompozisyon ve Slogan YarıĢmasında Dereceye Giren Öğrenc<strong>il</strong>ere Ödüllerin<br />
Ver<strong>il</strong>mesi<br />
7- KapanıĢ<br />
Tüm Çevre Timi ve Ġzci Öğrenc<strong>il</strong>erin Katılımıyla<br />
Sorumlu Birim: Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, M<strong>il</strong>li Eğitim Müdürlüğü<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 161
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Resim 9. 5 Haziran Dünya Çevre Günü-3<br />
Resim 10. 5 Haziran Dünya Çevre Günü-4<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 162
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
3- ÇÖP TOPLAMA KAMPANYASI ĠÇĠN HALK DAVET EDĠLECEKTĠR.<br />
SORUMLU BĠRĠM: Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü- Belediye BaĢkanlığı- C<strong>il</strong>o Doğa<br />
Koruma Derneği-Tema Vakfı<br />
28 Mayıs-5 Haziran tarihleri arasında Ġl Müdürlüğümüz tarafından düzenlenen ve tüm<br />
kamu kurum ve kuruluĢların desteği <strong>il</strong>e <strong>çevre</strong> temizliği yapılmıĢtır.<br />
Resim 11. 5 Haziran Dünya Çevre Günü-5<br />
Resim 12. 5 Haziran Dünya Çevre Günü-6<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 163
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
4- 5 HAZĠRAN DÜNYA ÇEVRE GÜNÜ NEDENĠYLE ĠL MÜFTÜLÜĞÜNCE<br />
MERKEZ VE ĠLÇELERDEKĠ TÜM CAMĠLERDE GÜNÜN ANLAM VE ÖNEMĠNĠ<br />
ANLATIR VAAZ VE HUTBE OKUNMASI<br />
SORUNLU BĠRĠM: Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü- Ġl ve Ġlçe Müftülükleri<br />
Resim 13. 5 Haziran Dünya Çevre Günü-7<br />
Resim 14. 5 Haziran Dünya Çevre Günü-8<br />
5 Haziran Dünya Çevre Günü ve Çevre Haftasında gündem <strong>il</strong>e <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i olarak kamu<br />
kurum ve kuruluĢları <strong>il</strong>e ortak Çevre Kültürünü GeliĢtirici ve Çevre B<strong>il</strong>incini Arttırıcı özel<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 164
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
programlar gerçekleĢtir<strong>il</strong>miĢtir. Bu yıl <strong>il</strong>imizde 5-12 Haziran tarihleri arasında Çevre<br />
Haftası çeĢitli <strong>etki</strong>nliklerle kutlanmıĢtır. Bu <strong>etki</strong>nlik çerçevesinde;<br />
5 Haziran <strong>2007</strong> tarihinde Dünya Çevre Günü <strong>il</strong>e <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i Atatürk anıtına çelenk<br />
koyma, Ģiirlerin okunması, folklor gösterisi ve tems<strong>il</strong>i <strong>çevre</strong> temizliği ve kortej eĢliğinde<br />
yürüyüĢ, hafta boyunca Çevre Bakanlığı ve M<strong>il</strong>li Eğitim Bakanlığı arasında 14.10.1999<br />
tarihinde imzalanan iĢbirliği protokolü çerçevesinde; okul öncesi ve <strong>il</strong>köğretim okullarına<br />
yönelik <strong>çevre</strong>nin korunması, kirl<strong>il</strong>iğin önlenmesi, olumlu tüketim alıĢkanlıklarının<br />
kazandırılması, değerlendir<strong>il</strong>eb<strong>il</strong>ir katı atıkların kaynağında ayrı toplanması ve geri<br />
kazanım konularında belirlenecek p<strong>il</strong>ot okullarda çalıĢmalar yapılmıĢtır.<br />
Bu protokol çerçevesinde <strong>2007</strong> yılı eğitim programında okul ayırt ed<strong>il</strong>meden<br />
Hakkari merkez ve diğer <strong>il</strong>çeler dah<strong>il</strong> olmak üzere tüm öğrenc<strong>il</strong>ere eğitim seminerleri<br />
ver<strong>il</strong>miĢtir.<br />
Resim 15. Çevre eğitimi çalıĢmaları-1<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 165
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Resim 16. Çevre eğitimi çalıĢmaları-2<br />
Resim 17. Çevre eğitimi çalıĢmaları-3<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 166
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Resim 18. Çevre eğitimi çalıĢmaları-4<br />
Resim 19. Çevre eğitimi çalıĢmaları-5<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 167
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Resim 20. Çevre eğitimi çalıĢmaları-6<br />
Resim 21. Çevre eğitimi çalıĢmaları-7<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 168
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Resim 22. Çevre eğitimi çalıĢmaları-8<br />
S.2. Çevreyle İlg<strong>il</strong>i Gönüllü Kuruluşlar ve Faaliyetleri<br />
S.2.1. Çevre Vakıfları<br />
Hakkari Çevre Koruma Vakfı <strong>il</strong> ve <strong>il</strong>çe merkezlerinde kurduğu egzoz ölçüm<br />
istasyon ve noktalarında egzoz gazı ölçümlerine devam etmektedir.<br />
S.2.2. Çevre Dernekleri<br />
Ġlde herhangi bir <strong>çevre</strong> derneği bulunmamakla beraber, sadece TEMA vakfı<br />
tems<strong>il</strong>ciği ve C<strong>il</strong>o Doğa Derneği vardır.<br />
BÖLÜM KAYNAKLARI<br />
Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008<br />
2006 Ġl Çevre Durum Raporu<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 169
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
T. ÇEVRE YÖNETĠMĠ VE ÇED PLANLAMA<br />
T.1. Çevre Kirl<strong>il</strong>iğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi<br />
Ġlimizde görülen ve Ġl Çevre Müdürlüğü tarafından tespit ed<strong>il</strong>en <strong>çevre</strong> kirl<strong>il</strong>ikleri ve<br />
bunların önlenmesi konusunda bazı çalıĢmalar yapılmaktadır.<br />
Hava kirl<strong>il</strong>iğinin önlenmesi konusunda öncelikle sıvı ve katı yakıtlar kontrol altına<br />
alınmıĢ, Ġl Mahalli Çevre Kurulunun aldığı kararlar doğrultusunda belirlenen özelliklere<br />
uymayan yakıtların <strong>il</strong> sınırları içerisine girmesine ve satılmasına müsaade ed<strong>il</strong>memiĢtir.<br />
Ġlde kömür satıĢ izin belgesi olmayanların kömür satmalarına izin ver<strong>il</strong>memiĢtir.<br />
Müdürlüğümüz elemanlarınca yapılan denetimlerde kalorifer bacalarından kaynaklanan<br />
kirl<strong>il</strong>ikleri önlemek için kalorifer ateĢç<strong>il</strong>erinin yakma belgelerinin olup olmadığı yakma<br />
kurallarına uyup uymadığı ve kömür cinsini belirten fatura fotokop<strong>il</strong>eri kontrol<br />
ed<strong>il</strong>mektedir.<br />
Ġlimizin en büyük problemlerinden birisi de arıtma tesisinin olmayıĢından dolayı<br />
<strong>il</strong>deki her türlü atık ve kanalizasyon sularının deĢarjı Zap suyuna ver<strong>il</strong>mekte bu da<br />
akarsuların kirlenmesine neden olmaktadır. Ayrıca <strong>il</strong>de belediye tarafından toplanan her<br />
nevi atık ayrı ayrı toplanmamakta ve uygun olmayan yerlerde depolanmaktadır.<br />
Ġlimizde yaĢayan ve yaĢayacak nes<strong>il</strong>lerimizin ihtiyacı olan yiyeceklerinin ek<strong>il</strong>diği<br />
toprak ve bitki örtüsü, içtiği su, teneffüs ettiği hava gerekli ve ciddi önlemler<br />
alınmadığından hızla kirlenip kullanılamaz hale gelmektedir. Ġlimizde çok Ģiddetli olan<br />
erozyon ve orman tahribatı sonucu <strong>il</strong>imizde sürdürüleb<strong>il</strong>ir kalkınmamın temeli olan<br />
topraklarımız, ormanlarımız ve bitki örtümüz hızla yok olmakta ve gelecek nes<strong>il</strong>lere<br />
emanet edeceğimiz toprağımızı, suyumuzu ve havamızı kirleteceğimizden onlar için bu <strong>il</strong><br />
yaĢanır olmaktan çıkacaktır. Bunu önlemek için Ģimdiden ciddi olarak maddi ve manevi<br />
imkanlarımızı kullanarak önlem almamız kaçınılmaz olmuĢtur. Bu esas çerçevesinde<br />
<strong>il</strong>imizde Ģiddetli erozyona ve orman tahribatına karĢı zayıf olan bitki örtüsünü<br />
güçlendirmek için; <strong>il</strong>imiz ve <strong>il</strong>çelerimizde mezarlıklara, Ģehir içinde kurum ve kuruluĢların<br />
bahçelerine ve uygun gördükleri yerlere, mesire ve eğlence yerlerine, heyelan bölgesine,<br />
sulak alanlara, boĢaltılan köylere ve erozyonun yoğun olduğu yerlere ağaç (meĢe, sedir,<br />
çam, selvi, kavak, ceviz, armut, asma, elma v.s.) dik<strong>il</strong>erek <strong>il</strong>imiz ve <strong>il</strong>çelerimizin bitki<br />
örtüsünü korumak, erozyonu önlemek, gelecek nes<strong>il</strong>lere sürdürüleb<strong>il</strong>ir kalkınmada daha<br />
yaĢanılab<strong>il</strong>ir <strong>çevre</strong> bırakmak ve <strong>çevre</strong>nin korunması, <strong>çevre</strong> kirl<strong>il</strong>iğinin önlenmesine katkı<br />
sağlamak amacıyla ağaçlandırma kampanyası düzenlenmiĢtir.<br />
Ġlde hava kalitesi ölçümleri, gürültü düzeylerinin belirlenmesi, arıtma tesisinin<br />
kurulması, atık su tahl<strong>il</strong> laboratuarının kurulması, yakma sistemlerinin yanma verimlerinin<br />
ve baca gazlarının emisyonlarının ölçülmesi, <strong>çevre</strong> eğitimi derslerini yönlendirmek gibi<br />
çalıĢmalar yapılmalıdır.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 170
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
T.2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı, Korunması<br />
ve Geliştir<strong>il</strong>mesi<br />
Ekonomik geliĢmenin ve sanay<strong>il</strong>eĢmenin amacı; insanların refah ve konfor<br />
seviyelerini yükseltmektir. Ancak havası, toprağı, suyu ve doğal yaĢamı tahrip olmuĢ,<br />
dengesiz ve b<strong>il</strong>inçsiz kullanımla veriml<strong>il</strong>iğini yitirmiĢ bir ortamın isten<strong>il</strong>en ekonomik<br />
devamlılığı sağlaması mümkün değ<strong>il</strong>dir.<br />
Doğal kaynakların değerlendir<strong>il</strong>mesinde uygulanan yanlıĢ politikalar, erozyon,<br />
b<strong>il</strong>inçsiz tarımsal uygulamalar, kontrolsüz sanay<strong>il</strong>eĢme gün geçtikçe doğanın ekonomi dıĢı<br />
kalmasına sebep olacak ve ülke olarak hedeflerimize ulaĢmamızı zorlaĢtıracaktır.<br />
Ġldeki flora varlığı gün geçtikçe tükenmekte, çoraklaĢan araz<strong>il</strong>er yüzünden erozyona<br />
maruz alanlar artmaktadır. Erozyonun <strong>etki</strong>siyle topraklar su kaynakları vasıtasıyla komĢu<br />
ülkelere taĢınmaktadır. Özellikle Yüksekova‟daki Neh<strong>il</strong> Sazlığı ve ovalık alanın ekolojik<br />
dengesi yanlıĢ uygulamalar sonucu bozulmak üzeredir. Bu alanın bir bölümünün koruma<br />
altına alınması gerekmektedir. Özellikle sazlık çok önemli kuĢ türlerinin barınağı<br />
halindedir.<br />
T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin Çevrenin Taşıma Kapasitesini Aşmayacak<br />
Biçimde Planlanması<br />
Planlı bir kalkınma ve ekonomik büyümeyi gerçekleĢtirirken insan faaliyetleri <strong>il</strong>e<br />
doğal <strong>çevre</strong>nin b<strong>il</strong>eĢenleri arasında iyi <strong>il</strong>iĢk<strong>il</strong>er kurulmalıdır. Ekonomik ve sosyal<br />
faaliyetlerin; tahrip edici, bozucu, kirl<strong>il</strong>iğe yol açıcı bir tarzda geliĢme göstermemesi için,<br />
müdürlüğümüz <strong>il</strong> genelinde yapılan faaliyetler için Çevresel Etki Değerlendirme <strong>raporu</strong><br />
hazırlanması gerekl<strong>il</strong>iği üzerinde titizlikle durmakta ve diğer <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i kamu kuruluĢlarıyla<br />
yakın bir iĢbirliği içerisindedir.<br />
T.4. Çevrenin İnsan-Psikososyal İhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması<br />
Ġnsan-<strong>çevre</strong> <strong>il</strong>iĢkisinin bir boyutu da “Görsel kirl<strong>il</strong>iktir.” Görsel Kirl<strong>il</strong>ik; <strong>çevre</strong>sel<br />
tüm kirl<strong>il</strong>ikleri içine alan, özellikle kentlerdeki mimari eserlerin insan <strong>il</strong>e<br />
uyumsuzluğundan ve mevcut yeĢ<strong>il</strong> alanların standart yeĢ<strong>il</strong>liğin altında kalmasından<br />
kaynaklanmaktadır. Ġlimizdeki göç olayının getirdiği yoğun konut ihtiyacı beraberinde<br />
çarpık kentleĢmeyi getirmiĢtir. Ġmarsız yapılaĢma, yeĢ<strong>il</strong> alanların yetersizliği ve <strong>çevre</strong>sel<br />
kirl<strong>il</strong>ik toplumun psikolojisini olumsuz yönde etk<strong>il</strong>emektedir. Bu olumsuzluğun etk<strong>il</strong>erini<br />
biraz olsun gidermek için Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü yeĢ<strong>il</strong> alan çalıĢmalarına devam<br />
etmektedir.<br />
T.5. Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması<br />
Ġlimizin merkez ve <strong>il</strong>çelerinde arazi planlamalarında <strong>çevre</strong>ye duyarlı planlar<br />
yapıldığı söylenemez. ġimdiye kadar belediyeler tarafından yapılmıĢ Çevre Düzen Planları<br />
mevcut değ<strong>il</strong>dir.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 171
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
T.6. Çevresel Etki Değerlendirmesi ve ÇED Faaliyetleri<br />
T.6.1. Su Kirl<strong>il</strong>iği Kontrolü Yönetmeliği Çerçevesinde Yapılan ÇalıĢmalar<br />
Ġlimizde bulunan Zap suyu, Yüksekova Neh<strong>il</strong> suyu, ġemdinli Derecik suyu ve diğer<br />
su kaynakları kirlenmesini önlemek için korunması çalıĢmaları devam etmektedir.<br />
Hakkari <strong>il</strong> merkezi ve merkez <strong>il</strong>çede dere ıslah projesi çalıĢmaları DSĠ tarafından<br />
ihalesi yapılmıĢ, çalıĢmalar devam etmektedir.<br />
Ġlimizde yeraltı ve yerüstü içme suyu kaynaklarının Su Kirl<strong>il</strong>iği Kontrolü<br />
Yönetmeliği çerçevesinde mevcut <strong>durum</strong> tespiti yapılmıĢ, <strong>il</strong>imiz ve <strong>il</strong>çelerinde bulunan<br />
içme ve kullanma sularının kirlenmeye karĢı korunması ve denetim çalıĢmaları devam<br />
etmektedir.<br />
Derenin Adı<br />
Zap Deresi 2<br />
Geçitli Deresi 2<br />
Tablo 93. Su numuneleri<br />
Numune Alma Sayısı (Adet/ Yıl)<br />
Ġçme elde ed<strong>il</strong>en ve elde ed<strong>il</strong>mesi düĢünülen yüzeysel suların izlenmesi kapsamında<br />
numune alınarak analiz yapılmaktadır.<br />
ġehir kanalizasyon yönünün zap suyuna doğrudan deĢarjı dolayısıyla meydana<br />
gelen kirl<strong>il</strong>ikten kaynaklanan su kirl<strong>il</strong>iğinin önlenmesi, deĢarj standartlarının belirlenmesi<br />
ve atık su arıtma tesisi kurulması için belediyelere gerekli talimatlar b<strong>il</strong>dir<strong>il</strong>miĢtir. Su<br />
kirl<strong>il</strong>iğinin önlenmesi konusunda Bakanlığımızın yayınlamıĢ olduğu arıtma tesisleri<br />
kurulması hakkındaki genelgeler gereği çalıĢmalar baĢlamıĢ, belediyeler tarafından atık su<br />
arıtma tesisleri çalıĢmalarının planlaması için ĠĢ Termin Planları yaptırılarak çalıĢmaların<br />
bu planlar doğrultusunda yürütülmesi için belediyeler b<strong>il</strong>g<strong>il</strong>endir<strong>il</strong>miĢtir. Zap vadisinin<br />
korunması ve zap suyunun ve adı geçen derelerin kirl<strong>il</strong>iğinin önlenmesi için Ģehir<br />
merkezinde açıkta akan derelerle <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i olarak proje çalıĢmaları baĢlatılmıĢ ve çalıĢmalar<br />
DSĠ tarafından devam ettir<strong>il</strong>mektedir.<br />
Sıra No Kurumun Adı ĠĢ Temrin Planın<br />
Ver<strong>il</strong>iĢ Tarihi<br />
Bakanlığı<br />
Gönderme Tarihi<br />
1 Hakkari Bld.BĢk. 22.12.2006 09.02.<strong>2007</strong><br />
2 Yüksekova Bld.BĢk. 10.01.<strong>2007</strong> “<br />
3 ġemdinli Bld. BĢk. 26.12.2006 “<br />
4 Çukurça Bld.BĢk. 13.12.2006 “<br />
5 Büyükçiftlik Bld.BĢk. 19.01.<strong>2007</strong> “<br />
6 Esendere Bld.BĢk. 10.01.<strong>2007</strong> “<br />
7 Derecik Bld. BĢk. 26.12.2006 “<br />
8 Durankaya Bld.BĢk. 22.01.<strong>2007</strong> “<br />
Tablo 94. ĠĢ Temrin Planları Tablosu<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 172
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Çevre Kanunun geçici 4‟üncü maddesine göre tüm belediye baĢkanlıklarında iĢ<br />
temrin planları alınarak Bakanlığımıza <strong>il</strong>et<strong>il</strong>miĢtir.<br />
T.6.2. ÇED ÇalıĢmaları ve Denetimi<br />
1- TaĢocağı Kırma-Eleme Tesisi (Seyitoğlu Et Gıda ĠnĢ. Ltd. ġti.) için Ön ÇED<br />
Raporu 2003/07 döneminde alınmıĢtır.<br />
2- ġemdinli Ġlçesi Moda Mahallesi Pesan Mevkiinde Kum Ocağı (Ahmet EKĠCĠ)<br />
ÇED Ön AraĢtırma Raporu 16.08.2002 tarihinde alınmıĢtır.<br />
3- ġemdinli Ġlçesi Kum Ocağı (ġemdinli Petrol Ürünleri Hayvancılık Kırt.<br />
ĠnĢ.San.Tic.Ltd.ġti.) ÇED Ön AraĢtırma Raporu 16.08.2002 tarihinde<br />
alınmıĢtır.<br />
4- ġemdinli Ġlçesi Asfaltit Ocağı (Tek-Ya Madenc<strong>il</strong>ik Petrol<br />
Ür.ĠnĢ.San.Tic.Ltd.ġti.) ÇED Ön AraĢtırma Raporu 22.08.2002 tarihinde<br />
alınmıĢtır.<br />
5- ġemdinli Ġlçesi TaĢocağı Konkasör Tesisi (Güzelkonak Köyü) ÇED Ön<br />
AraĢtırma Raporu 2003/10 tarihinde alınmıĢtır.<br />
6- Yüksekova Ġlçesi Kum Ocağı (Açıkel Hayvancılık San.Tic.Ltd.ġti.) ÇED Ön<br />
AraĢtırma Raporu 2003/01 tarihinde alınmıĢtır.<br />
7- Yüksekova Ġlçesi Mezbaha Tesisi (OvaĢ Ova Tarım ve Hayvancılık<br />
ĠnĢ.San.Tic.A.ġ.) Kapasite Arttırma Projesi Çevresel Etki Değerlendirmesi<br />
“ÇED Gerekli Değ<strong>il</strong>dir” kararı ver<strong>il</strong>miĢtir.<br />
8- Hakkari Barajı ve Hes Projesi Malzeme Ocakları ÇED Raporu 2003/09<br />
tarihinde alınmıĢtır.<br />
9- Hakkari Kum-Çakıl Ocağı (Özkan Nak.ĠnĢ.San.Tic.Ltd.ġti.) “ÇED Gerekli<br />
Değ<strong>il</strong>dir“ karar ver<strong>il</strong>miĢtir.<br />
10- Hakkari Çinko KurĢun Ocağı (Ġsmet ÖLMEZ) “ÇED Gerekli Değ<strong>il</strong>dir” kararı<br />
ver<strong>il</strong>miĢtir.<br />
11- Hakkari Çinko KurĢun Ocağı (ÇAĞLAR ĠnĢ. Nak.Taah.Gıd.Tur.Mad.<br />
San.Tic. Ltd.ġti.) “ÇED Gerekli Değ<strong>il</strong>dir” kararı ver<strong>il</strong>miĢtir.<br />
12- Hakkari Çeykar Elektrik Üretim A.ġ. “ÇED Gerekli Değ<strong>il</strong>dir” kararı<br />
ver<strong>il</strong>miĢtir.<br />
13- Çukurca Ġlçesi Üzümlü Köyü Mevkii (Gökfa ĠnĢ.Gıda Nak. Taah. Tur.<br />
Pet.Ürn.Ġth.Ġhr.San. ve Tic.Ltd.ġti.) “ÇED Gerekli Değ<strong>il</strong>dir“ kararı ver<strong>il</strong>miĢtir.<br />
14- Çukurca Ġlçesi IĢıklı Köyü (Hasan Ümit) “ÇED Gerekli Değ<strong>il</strong>dir” karar<br />
ver<strong>il</strong>miĢtir.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 173
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
15- ġemdinli Ġlçesi Ruyan Köyü (Haluk ER Bakır Madeni Ocağı) “ÇED Gerekli<br />
Değ<strong>il</strong>dir” karar ver<strong>il</strong>miĢtir. Kontrolleri yapılmaktadır.<br />
Resim 23. ÇED Denetimleri-1<br />
Resim 24. ÇED Denetimleri-2<br />
T.6.3. Evsel Atıklar<br />
Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği; yerleĢim yerlerinden kaynaklanan katı<br />
atıkların bertaraf ed<strong>il</strong>mesi sırasında <strong>çevre</strong> ve insan sağlığının korunması, <strong>çevre</strong> kirliğinin<br />
önlenmesi <strong>il</strong>e <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i hükümlüklerini düzenler. Çevre Kanunun geçici 4‟üncü maddesine<br />
göre ĠçiĢleri Bakanlığı Mahalli Ġdareler Genel Müdürlüğünün 18.08.2006 gün ve<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 174
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
B050MAH060003/62418 sayılı yazı emirleri <strong>il</strong>e gönder<strong>il</strong>en, “Hakkari Ġli Belediyeleri<br />
Katı Atık Yönetim Birliği (HBKAYB)” adı altında birliği, Bakanlar Kurulunun<br />
31.07.2006 tarih ve 2006/10829 sayılı kararı <strong>il</strong>e resmi olarak kurulmuĢ ve Birliğin üyeleri<br />
Hakkari Belediyesi, Yüksekova Belediyesi ve ġemdinli Belediyesinden oluĢmaktadır. Katı<br />
atık düzenli depolama sahasının yeri belirlenmiĢtir. Yerin tahsisi Birlik adına Hakkari<br />
Belediye BaĢkanlığı tarafından M<strong>il</strong>li Emlak Genel Müdürlüğünden talep ed<strong>il</strong>miĢtir. Bunun<br />
yanında sahanın proje çalıĢmalarına devam ed<strong>il</strong>mektedir.<br />
Katı Atık Kontrol Yönetmeliğinin uygulanması ve denetimi çalıĢmaları<br />
Müdürlüğümüz tarafından yapılmaktadır. Hakkari merkez ve <strong>il</strong>çelerinin Ģu an kullanmıĢ<br />
oldukları vahĢi depolama sahaları <strong>il</strong>e <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i olarak Bakanlığımız tarafından hazırlanan anket<br />
formları doldurularak Bakanlığımıza göndermiĢtir. Bu anket formlarında vahĢi depolama<br />
sahasının koordinatları, kapasitesi, kullanım ömrü, su kaynaklarına ve yerleĢim yerine<br />
uzaklığı <strong>il</strong>e <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i b<strong>il</strong>g<strong>il</strong>er yer almaktadır. Bunun yanında Katı Atık Kontrol Yönetmeliği<br />
çerçevesinde merkez ve <strong>il</strong>çelerde denetimler yapılmaktadır. Belediye baĢkanlıklarından<br />
çöplerin toplanması ve Ģehir merkezinden geçen derelerin düzenli olarak temizlenmeleri<br />
sağlanmıĢtır. Açıktan akan derelerin ıslahı DSĠ Müdürlüğü tarafından yapılmaktadır.<br />
T.6.4. Tıbbi Atıklar<br />
Resim 25. Evsel atıklar<br />
Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği gereklerinin <strong>il</strong>imizde uygulanmaya geç<strong>il</strong>mesi<br />
için çalıĢmalar baĢlatılmıĢtır. Bu çerçevede Bakanlığımız tarafından belediyeler için<br />
Belediye Tıbbi Atık B<strong>il</strong>gi Formu ve sağlık kuruluĢları için Tıbbi Atık B<strong>il</strong>gi Formunu<br />
25.09.2006 tarihinde belediye ve yatak ünitesine sahip sağlık kuruluĢlarını denetleyerek<br />
tıbbi atık envanteri çıkarılmıĢtır. Tıbbi atık kontrol yönetmeliği doğrultusunda belediyeler<br />
için tıbbi atık yönetim planı ve sağlık kuruluĢları için ünite içi yönetim planının<br />
oluĢturulması ve sağlık kuruluĢlarının <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i belediyelerle sözleĢme imzalamaları aynı<br />
zaman da yönetmelikte belirt<strong>il</strong>en esaslar doğrultusunda sağlık kuruluĢlarının geçici atık<br />
deposunun inĢa etmeleri sağlanmıĢtır. Hastanelerden ve diğer sağlık kuruluĢlarından tıbbi<br />
atıkların düzenli olarak alınarak yönetmelikte belirt<strong>il</strong>en Ģartlarda toplanıp bertaraf<br />
ed<strong>il</strong>meleri sağlanmıĢtır. Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği kapsamında Belediye<br />
BaĢkanlıklarına, tüm sağlık kuruluĢlarına, eczanelere ve temizlik Ģirketlerine yönelik<br />
eğitim seminerleri düzenlenmiĢtir.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 175
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Resim 26. Tıbbi atıklar<br />
Sıra No Kurumun Adı Tıbbi Atık Yönetim Planı<br />
1 Hakkari Bld.BĢk. 01.02.<strong>2007</strong><br />
2 ġemdinli Bld.BĢk. 26.01.<strong>2007</strong><br />
3 Yüksekova Bld.BĢk. 24.01.<strong>2007</strong><br />
4 Çukurca Bld.BĢk. 25.01.<strong>2007</strong><br />
Tablo 95. Tıbbi atıklar<br />
T.6.5. Tehlikeli Atıklar<br />
Ġlimiz sınırları içerisinde tehlikeli atık deĢarj ve depolanması <strong>il</strong>e <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i bir tesisin<br />
olmaması nedeniyle bir sorun oluĢturmamaktadır.<br />
T.6.6. Kimyasal Atıklar<br />
Ġlimiz sınırları içerisinde zararlı kimyasal üreten iĢletmeler olmadığından dolayı<br />
kimyasal atıklarla <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i çalıĢmalarımız yoktur.<br />
T.7. Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği Çalışmaları<br />
Ġlimizde sanayi tesisleri olmadığından yazın hava kirl<strong>il</strong>iğine rastlanılmamaktadır.<br />
Bunun haricinde egzoz gazlarının hava kirl<strong>il</strong>iği oluĢturmaması için (<strong>il</strong>çelerde dah<strong>il</strong> olmak<br />
üzere) gerekli denetimler yapılmaktadır. Ġlimizde hava kirl<strong>il</strong>iği ancak kıĢın yakılan<br />
yakıtlardan oluĢmaktadır. Ġlimizde hava kirl<strong>il</strong>iğinin önlenmesi için hava kirl<strong>il</strong>iğine neden<br />
olan yakıtların <strong>il</strong>imize giriĢinde sıkı denetim yapılarak Mahalli Çevre Kurulunda alınan<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 176
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
kararlarda belirt<strong>il</strong>en özellikte kömürün girmesine müsaade ed<strong>il</strong>erek kalitesiz yakıtın<br />
girmesi yasaklanmıĢtır.<br />
Hava Kirl<strong>il</strong>iği Kontrolü Yönetmeliği çerçevesinde çalıĢma ve denetimler <strong>il</strong>imizde<br />
mevcut sanayi kuruluĢlarında ve diğer kirl<strong>il</strong>ik kaynaklarında sürdürülmektedir. Mahalli<br />
Çevre Kurulu kararı gereğince hava kirl<strong>il</strong>iğine neden olacak sıvı yakıtların özellikleri<br />
belirt<strong>il</strong>erek Ġlimiz sınırları için hava kirl<strong>il</strong>iğine neden olacak kurum ve kuruluĢların alacağı<br />
önlemler ve yapılacak denetimler belirt<strong>il</strong>erek <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i kurum ve kuruluĢlara duyurulmuĢ ve<br />
Bakanlığımıza b<strong>il</strong>gi ver<strong>il</strong>miĢtir. Hava kirl<strong>il</strong>iği <strong>il</strong>e kıĢ sezonunda kullanılan yakıtların<br />
Mahalli Çevre Kurulunda belirt<strong>il</strong>en özelliklere uygun yakıtların satıĢına izin ver<strong>il</strong>miĢtir.<br />
SIRA<br />
NO<br />
FĠRMA ADI SATIġ YERĠ BELGE<br />
TARĠHĠ<br />
BELGE<br />
NO<br />
01 TaĢar Madenc<strong>il</strong>ik Ltd.ġti Yüksekova-Ġlçesi 15.08.2006 1<br />
02 Metin KAZAN –Kazan Ticaret Yüksekova Ġlçesi 22.09.2006 2<br />
03 Hasan ÜREK Ürek Ticaret Yüksekova Ġlçesi 22..08.2006 3<br />
04 Yakupoğlu ĠnĢ.Ltd.ġti. Hakkari-Merkez 17.08.2006 4<br />
05 Yıldızhan Petrol Ltd.ġti Hakkari -Merkez 09.08.2006 5<br />
06 Güneydoğo Nakliyat ve Taahhut ĠĢleri. Hakkari -Merkez 07.09..2006 6<br />
07 Akın Madenc<strong>il</strong>ik Taah.ĠĢleri. Hakkari-Merkez 29.08.2006 7<br />
08 Yıl-Ha Odun Kömür Ltd.ġti Hakkari-Merkez 14.08.2006 8<br />
09 Ege KardeĢler ĠnĢ.Ltd.ġti Hakkari -Merkez 26.10.2006 9<br />
10 Yazgi Gida ĠnĢ.ltd.Ģti Hakkari-Merkez 25.08.2006 10<br />
11 Mesut KARADAĞ (Köm.Sitesi) Yüksekova Ġlçesi 06.03.<strong>2007</strong> 11<br />
12 Aktif Gid.ĠnĢ.Ltd.Ģti. Hakkari-Merkez 22.08.2006 12<br />
13 Hakkari Tur Turizm Ltd.Ģti. Hakkari-Merkez 06.09..2006 13<br />
14 Dum-kaĠnĢ.Nak.Ltd.ġti. Hakkari-Merkez 12.09.2006 14<br />
15 Çiçek Ticaret Od.Kömür SatıĢı Hakkari-Merkez 31.08.2006 15<br />
16 Erhan TÖRE (Köm.Sitesi) Yüksekova Ġlçesi 06.03.<strong>2007</strong> 16<br />
17 Ar-fa KardeĢ ĠnĢ.Ltd.ġti. Hakkari Merkez 28.09.2006 17<br />
18 S.S.Ramko Odun Kömür Kooperatifi. Hakkari-Merkez 20.09.2006 18<br />
19 Ay-Kop ĠnĢ.Gid.Ltd.ġti Hakkari-Merkez 05.01.<strong>2007</strong> 19<br />
20 Derya Gıd.Nak.ĠnĢ.San.Tic.Ltd.ġti Hakkari-Merkez 03.10.2006 20<br />
21 Mehmet TEKĠN(Köm.Sitesi) Yüksekova Ġlçesi 06.03.<strong>2007</strong> 21<br />
22 M.Zeki AYDIN (Köm.Sitesi) Yüksekova Ġlçesi 06.03.<strong>2007</strong> 22<br />
23 Mahkum ÖZKESĠCĠ (Köm.Sitesi) Yüksekova Ġlçesi 06.03.<strong>2007</strong> 23<br />
24 Nurettin ÇOĞAÇ Çağ-San Ticareti Yüksekova Ġlçesi 16.03.<strong>2007</strong> 24<br />
25 Kaçar Odun Kömür Ticaret. ġemdinli Ġlçesi 15.02.<strong>2007</strong> 25<br />
26 AktaĢ Tic.Paz.Taah.ĠĢleri Hakkari-Merkez 18.10.2006 26<br />
27 Mehmet KECEÇĠOĞLU(Köm.Sitesi) Yüksekova Ġlçesi 02.04.<strong>2007</strong> 27<br />
28 ġevket DÜZEN (Köm. Sitesi) Yüksekova Ġlçesi 02.04.<strong>2007</strong> 28<br />
29 Abdullah BERKĠ (Berki Ticareti) Hakkari-Merkez 08.11.2006 29<br />
30 Mustafa KÜTÜKÇÜOĞLU(Köm.Sitesi) Yüksekova Ġlçesi 26.03.<strong>2007</strong> 30<br />
31 Yek-der ĠnĢaat Ltd.ġti.. Hakkari Merkez 25.08.2006 31<br />
32 GiriĢ Ticareti(Cem<strong>il</strong> ACAR) Hakkari Merkez 12.09.2006 32<br />
33 AĢkanlar Gid.Ltd.ġti Hakkari Merkez 29.08.2006 33<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 177
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
34 Ulusoy Nak.Top. Gid.Ltd.ġti Hakkari Merkez 12.09.2006 34<br />
Tablo 96. Kömür satıĢ izni ver<strong>il</strong>en firmalar<br />
Resim 27. Kömür satıĢı<br />
Ġlimizde önemli ölçüde endüstri kuruluĢu olmadığından buna bağlı olarak üst<br />
seviyede hava kirl<strong>il</strong>iğine rastlanılmamaktadır. Motorlu taĢıtlarından kaynaklanan hava<br />
kirl<strong>il</strong>iğinin önlenmesi amacıyla Hakkari Çevre Koruma Vakfı BaĢkanlığı; Vakıf Mütevelli<br />
Kurulunun aldığı 2006/1 sayılı kararlarıyla Hakkari K<strong>il</strong>im Ġplik Sanayi A.ġ.‟ye %60<br />
hissesini devrederek ortak olunmuĢ olup, <strong>il</strong>imiz merkez ve <strong>il</strong>çelerdeki egzoz emisyon<br />
ölçümleri denetimlerimiz altında Hakkari K<strong>il</strong>im Ġplik Sanayi A.ġ. tarafından egzoz<br />
ölçümleri yapılarak hava kirl<strong>il</strong>iği oluĢmasının önüne geç<strong>il</strong>miĢtir.<br />
Bakanlığımız tarafından Hakkari <strong>il</strong> merkezine hava kirl<strong>il</strong>iği ölçüm istasyonu kurma<br />
çalıĢmaları 18.10.2006 tarihinde tamamlanmıĢ olup, ölçüm değerleri internet üzerinde<br />
takip ed<strong>il</strong>eb<strong>il</strong>mektedir.<br />
T.8. Gürültü Kontrol Yönetmeliği Çalışmaları<br />
Ġlimiz merkez ve <strong>il</strong>çelerinde genellikle hafta sonları yapılan düğünlerden dolayı<br />
gürültü oluĢmaktadır. Düğünler açık havada elektronik olarak yükselt<strong>il</strong>miĢ ses ve davul<br />
zurnalarla 3 gün boyunca yoğun gürültü kirl<strong>il</strong>iği oluĢturduğu tespit ed<strong>il</strong>miĢ ve bu konuda<br />
Mahalli Çevre Kurulu‟nun kararı <strong>il</strong>e denetleme çalıĢmaları yapılmaktadır. ĠĢ yerlerinde,<br />
eğlence yerlerinde (düğün salonları) canlı müzik yayını yapan yerlere gürültü monitörü<br />
alınmıĢ ve ihtiyaç duyulan yere takılması istenmiĢtir. Gürültü monitörü alınıp takılmadan<br />
canlı ve elektronik olarak müzik yayını yapan yerlere izin ver<strong>il</strong>memesi istenmiĢtir. Bu<br />
konuda çalıĢmalarımız devam etmektedir.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 178
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Resim 28. Gürültü kontrol çalıĢmaları<br />
Mahalli Çevre Kurulu Toplantısı<br />
Sıra No MÇK Toplantı Tarihi MÇK Durumu<br />
1 05.01.<strong>2007</strong> Gündem olmadığından Toplantı yapılmamıĢtır.<br />
2 30.01.<strong>2007</strong> “<br />
3 20.02.<strong>2007</strong> “<br />
4 28.03.<strong>2007</strong> “<br />
5 28.04.<strong>2007</strong> “<br />
6 13.07.<strong>2007</strong> “<br />
7 27.07.<strong>2007</strong> MÇK Toplantısı Yapıldı.<br />
8 29.08.<strong>2007</strong> MÇK Yapıldı.<br />
9 28.09.<strong>2007</strong> “<br />
10 09.11.<strong>2007</strong> “<br />
11 30.11.<strong>2007</strong> “<br />
12 22.12.<strong>2007</strong> “<br />
Tablo 97. Mahalli <strong>çevre</strong> kurulu toplantıları<br />
Müdürlüğümüz tarafından <strong>2007</strong> yılı içinde Mahalli Çevre Kurulu Toplanma usul ve<br />
esaslarına uygun toplanılarak <strong>il</strong>imizde <strong>çevre</strong> sorunları görüĢülmüĢtür.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 179
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Resim 29. Mahalli Çevre Kurulu toplantısı-1<br />
Resim 30. Mahalli Çevre Kurulu toplantısı-2<br />
T.9. AGM Mühendisliği Çalışmaları<br />
Zap vadisinde 3050 Hektarlık alanda Çok Amaçlı Rehab<strong>il</strong>itasyon Projesi yapımı iĢi<br />
ihale ed<strong>il</strong>miĢ ve 2.632,5 hektarlık alanda çalıĢma yapmak üzere projelendir<strong>il</strong>miĢtir. Dünya<br />
Ormancılık Günü faaliyetleri sırasında 18.000 adet ibreli ve yapraklı orman ağacı yöre<br />
halkına dağıtılarak dikimi tamamlanmıĢtır.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 180
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Resim 31. AGM Mühendisliği çalıĢmaları-1<br />
Resim 32. AGM Mühendisliği çalıĢmaları-2<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 181
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Resim 33. AGM Mühendisliği çalıĢmaları-3<br />
Resim 34. AGM Mühendisliği çalıĢmaları-4<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 182
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Resim 35. AGM Mühendisliği çalıĢmaları-5<br />
Resim 36. AGM Mühendisliği çalıĢmaları-6<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 183
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Resim 37. AGM Mühendisliği çalıĢmaları-7<br />
Resim 38. AGM Mühendisliği çalıĢmaları-8<br />
T.10. Orköy Mühendisliği Çalışmaları<br />
<strong>2007</strong> yılında Armutdüzü köyünde 37, Olgunlar köyünde 23, Üzümcü köyünde 15,<br />
KolbaĢı köyünde 8, Elmacık köyünde 14, Ceviz dibi köyünde 4, KamıĢlı köyünde 3 ve<br />
Çimenli köyünde 2 olmak üzere toplam 106 ünite karĢılığı 159.000,00.- YTL Dam<br />
örtülüğü kredisi ver<strong>il</strong>miĢtir.<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 184
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Resim 39. ORKÖY Mühendisliği çalıĢmaları-1<br />
Resim 40. ORKÖY Mühendisliği çalıĢmaları-2<br />
Resim 41. ORKÖY Mühendisliği çalıĢmaları-3<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 185
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
T.11. DKMP Mühendisliği Çalışmaları<br />
Yüksekova <strong>il</strong>çesi sınırlarında bulunan Neh<strong>il</strong> sazlığının yönetim planın yapılması<br />
çalıĢmalarına baĢlanmıĢ, korunacak alan sınırları belirlenmiĢ ve yönetim planının<br />
yapılması DKMP Genel Müdürlüğüne teklif ed<strong>il</strong>miĢtir.<br />
C<strong>il</strong>o Dağının M<strong>il</strong>li Park <strong>il</strong>an ed<strong>il</strong>mesi için çalıĢmalara baĢlanmıĢtır. Yıl içerisinde<br />
merkez, <strong>il</strong>çeler ve köylerinde düzenli olarak av kontrol çalıĢmaları yapılmıĢ ve ağır kıĢ<br />
Ģartlarında beslenme güçlüğü çeken yaban hayvanlarına yemleme çalıĢmaları yapılmıĢtır.<br />
Resim 42. DKMP Mühendisliği çalıĢmaları-1<br />
Resim 43. DKMP Mühendisliği çalıĢmaları-2<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 186
HAKKARİ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-<strong>2007</strong><br />
Kurban Bayramında Kurban Kesimi <strong>il</strong>e <strong>il</strong>g<strong>il</strong>i denetimler yapılmıĢtır.<br />
Resim 44. Kurban kesimi denetimleri<br />
BÖLÜM KAYNAKLARI<br />
Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008<br />
2006 Ġl Çevre Durum Raporu<br />
H a k k a r i İ l Ç e v r e v e O r m a n M ü d ü r l ü ğ ü 187
Hakkari Sat Gölü<br />
HAKKARİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ<br />
Bulak Mah. Kayacan Cad. Özel İdare İşhanı Zemin Kat No:5<br />
Tel: 0438 211 9780-82 Faks: 0438 211 07 81 Ema<strong>il</strong>: Hakkari-cevreorman@cevre.org.tr