türkiye'de mali kural: olsaydı ya da olacaksa - SETA
türkiye'de mali kural: olsaydı ya da olacaksa - SETA
türkiye'de mali kural: olsaydı ya da olacaksa - SETA
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
S E T A<br />
A N A L İ Z<br />
Si<strong>ya</strong>sal ikti<strong>da</strong>rlar,<br />
vergi ile<br />
finanse ettikleri<br />
sürece kamu<br />
harcamalarını<br />
istedikleri ölçüde<br />
artırabilirler. Ancak<br />
ağır vergiler,<br />
mükelleflerin<br />
tepkilerini<br />
beraberinde<br />
getireceğinden,<br />
dolaylı olarak kamu<br />
harcamalarını<br />
sınırlandırıcı bir<br />
etki <strong>ya</strong>pacaktır.<br />
8<br />
• Kamu harcamalarının artışının, ancak vergi artışı ile finanse edilmesi halinde,<br />
parlamento<strong>da</strong> onaylanabileceği, ana<strong>ya</strong>sa<strong>da</strong> bir <strong>kural</strong> olarak belirlenebilir. Bura<strong>da</strong><br />
si<strong>ya</strong>sal ikti<strong>da</strong>rlar, vergi ile finanse ettikleri sürece kamu harcamalarını istedikleri<br />
ölçüde artırabilirler. Ancak ağır vergiler, mükelleflerin tepkilerini beraberinde<br />
getireceğinden, dolaylı olarak kamu harcamalarını sınırlandırıcı bir etki<br />
<strong>ya</strong>pacaktır.<br />
• Devletin görev ve fonksiyonlarının ana<strong>ya</strong>sa<strong>da</strong> açık bir şekilde belirlenmesi, etkin<br />
bir şekilde kamu harcamalarını sınırlandırıcı etki <strong>ya</strong>par. Devlet faaliyetlerinin<br />
<strong>ya</strong> <strong>da</strong> kamusal mal ve hizmetlerin neler olduğunun ana<strong>ya</strong>sa<strong>da</strong> belirlenmesi güç<br />
olmakla birlikte imkânsız <strong>da</strong> değildir.<br />
• Merkezi devletin harcama yetkisinin sınırlandırılmasın<strong>da</strong> önem taşı<strong>ya</strong>n bir <strong>kural</strong><br />
<strong>da</strong>, i<strong>da</strong>reler arası hizmet ve gelir bölüşümünün ana<strong>ya</strong>sa içerisinde açık bir şekilde<br />
tespit edilmesidir. Ana<strong>ya</strong>sa<strong>da</strong> merkezi devlet ile yerel yönetimlerin görev<br />
ve hizmet alanlarının açıkça belirlenmesi, merkezi devletin harcama gücünü<br />
doğal olarak sınırlandırır. Bu tür bir ana<strong>ya</strong>sal hüküm, yerel demokrasi ve yerel<br />
özerklik açısın<strong>da</strong>n <strong>da</strong> büyük önem taşımaktadır.<br />
• Günümüzde si<strong>ya</strong>sal ikti<strong>da</strong>rların sorumsuzca belli kesimlere sağladıkları teşvikler,<br />
sos<strong>ya</strong>l <strong>ya</strong>rdımlar gibi transfer harcamaları <strong>da</strong> ana<strong>ya</strong>sa<strong>da</strong> miktarsal olarak sınırlandırılabilir<br />
ve<strong>ya</strong> tamamen <strong>ya</strong>saklanabilir.<br />
Vergileme ile İlgili Mali Kurallar<br />
• Vergileme yetkisi, denk bütçe <strong>kural</strong>ı ile sınırlandırılabilir. Harcamaların ve gelirlerin<br />
birbirine denk olması, ana<strong>ya</strong>sal <strong>kural</strong> haline getirilebilir.<br />
• Toplam vergi yükü, ana<strong>ya</strong>sa<strong>da</strong> belirlenebilir ve bu sınırın aşılama<strong>ya</strong>cağı hüküm<br />
altına alınabilir. Toplam vergi yükü <strong>ya</strong> <strong>da</strong> toplam kamu gelirleri yükü, ana<strong>ya</strong>sa<strong>da</strong><br />
açık olarak tanımlanabilir ve maksimum oran belirlenebilir.<br />
• Vergi konuları, ana<strong>ya</strong>sa<strong>da</strong> açık olarak tespit edilebilir ve ana<strong>ya</strong>sa<strong>da</strong> belirtilen<br />
konular dışın<strong>da</strong> hiçbir şekilde vergi konulama<strong>ya</strong>cağı, tarh ve tahsil edilemeyeceği<br />
hüküm altına alınabilir. Gelir, servet ve harcama üzerinden hangi vergilerin<br />
alınacağı, ana<strong>ya</strong>sa<strong>da</strong> belirlenebilir. Bu tür bir ana<strong>ya</strong>sal hüküm, si<strong>ya</strong>sal ikti<strong>da</strong>rların<br />
keyiflerine göre vergi koymalarını engeller.<br />
• Vergi oranları, ana<strong>ya</strong>sa<strong>da</strong> açık olarak tespit edilebilir. Artan oranlı (müterakki)<br />
bir vergi tarifesinin ana<strong>ya</strong>sa<strong>da</strong> yer alması, bazı ciddi sorunları (örneğin, enflasyonlu<br />
ekonomilerde matrah aşınması, gelir dilimi sürüklenmesi, vs.) beraberinde<br />
getirebilir.<br />
• Ana<strong>ya</strong>sa<strong>da</strong> ödeme gücü ilkesi yerine “fay<strong>da</strong> ilkesi” benimsenebilir. Kamusal<br />
hizmetlerin, bu hizmetlerden <strong>ya</strong>rarlananlara bir bedel karşılığın<strong>da</strong> sunulacağı<br />
hükmü, ana<strong>ya</strong>sa<strong>da</strong> yer alabilir. Bu tür bir <strong>kural</strong>ın ana<strong>ya</strong>sa<strong>da</strong> yer alması mümkün<br />
olmakla birlikte tüm kamusal hizmetler için fay<strong>da</strong> ilkesinin uygulanama<strong>ya</strong>cağı<br />
açıktır.
Change language