Eylül 2008 - Sayı: 142 (10671 KB) - İzmir - TMMOB İnşaat ...

STANDART BETON ÖRNEKLERİNİN BASINÇ DAYANIMI DEĞERLERİNE
LABORATUVAR ÇALIŞMALARI BOYUNCA ETKİ EDEN FAKTÖRLER
Bilindiği gibi beton, yapılarda basınç, çekme, eğilme,
kayma, yorulma yaratacak kuvvetlerin etkisin altındadır.
Ancak beton üzerine gelen en önemli yüklerin
basınç yükleri olduğu kabul edilir. Hemen hemen tüm
yapıların tasarımında betonun basınç dayanımı esas
alınarak hesaplar yapılmaktadır. Dolayısı ile yapılarda
kullanılacak betonun basınç dayanımı tasarım hesaplarında
kullanılan değerden düşük olmaması gerekir.
Bu maksatla imalatta kullanılan beton kalitesinin istenilen
dayanıma uygunluğu kontrol edilir. Betonun
basınç dayanımının tespiti, diğer dayanımlarının tespitinden
daha basittir. Bunun yanında betonun basınç
dayanımının belirlenmesi ile diğer çekme, eğilme dayanımlarının
büyüklükleri hakkında da yaklaşık olarak
fikir elde edilebilir. Diğer özellikleri hususunda da bilgi
edinilmesini sağlar. Örneğin basınç dayanımı yüksek
olan bir betonun su geçirgenliğinin az olması gibi.
Betonun basınç dayanımını ölçebilmek için değişik
yöntemler bulunmaktadır. Bu yöntemler yerine göre
çeşitli amaçlarla kullanılmaktadır. Yöntemleri kısaca şu
şekilde ifade edebiliriz.
- Standart boyutlarda taze betondan alınan örneklerin
standartlarda belirtilen süre ve koşullarda kür edilmesi
ya da hızlandırılmış küre tabi tutulması sonrasında örneklere
uygulanan basınç dayanımı tespit yöntemi,
- Sertleşmiş betondan kesilerek alınan örneklere uygulanan
basınç dayanımı tespit yöntemi,
- Beton test çekici denilen cihazla hasarsız olarak yüzey
sertliğinin ölçülmesi ile basınç dayanımı hakkında
yaklaşık bilgi edinilen basınç dayanım tespit yöntemi,
- Ultrasonik test cihazı denilen cihazlar ile sertleşmiş
beton içerisine gönderilen ses dalgaların hız ölçümü
ile betonun basınç dayanımı hakkında yaklaşık bilgi
veren basınç dayanımı tespit yöntemi.
Genel olarak betonun basınç dayanımına etki eden iki
çeşit faktör bulunmaktadır. Bunları iç ve dış faktörler
olarak ayırabiliriz. Çimento tipi, miktarı, özellikleri, karışım
suyu kalitesi ve miktarı, agrega özellikleri, kimyasal
ve mineral katkılar gibi betonu oluşturan malzeme
özelliklerini ve oranlarını iç faktörler, betonun dökümü
ve kür koşulları, sıkıştırma etkisi ve basınç dayanımı
deney koşullarını ise dış faktörler olarak gösterebiliriz.
Betonun kalite kontrolüne yönelik en çok kullanılan
yöntem, tek eksenli basınç dayanım tespit yöntemidir.
Deney numunelerinin şekil ve boyutları, alımı, kürü,
deney koşulları, deneylerde kullanılan makinaların
özellikleri, personelin kalifikasyon düzeyi gibi birçok
faktör dayanım sonuçları üzerinde etkili olmaktadır.
İşte burada üzerinde durmak istediğimiz konu, taze
İnş. Müh. Tuğrul BAŞTAN
İMO İzmir Şubesi Laboratuvar Sorumlusu
Beton
betondan örneklerin alımından, basınç dayanımı değerlerinin
bulunmasına kadar laboratuvar çalışmaları
boyunca dayanım sonuçlarını etkileyebilecek faktörlerin
irdelenmesidir.
1. Deney Numunesi ve Kalıplarının Şekil, Boyut ve
Diğer Özellikleri:
Kalite kontrolüne yönelik taze betondan, bazı ülkelerde
silindir şekilli, ülkemizde dahil bazı ülkelerde ise
hem silindir şekilli hem de küp şekilli örnekler alınmaktadır.
Birçok Avrupa ülkesinde silindir şekilli örneklerin
kullanımı daha yaygındır. Ülkemizde daha çok küp şekilli
örneklerin kullanımı tercih edilmektedir. Aynı üretimden
alınan standart boyutlu silindir ile küp şekilli
örneklerin basınç dayanımı farklılık göstermektedir.
Değişik uygulama ve araştırmalar için farklı çaplarda
veya boy/çap oranında alınan örneklerden de farklı
dayanım sonuçları elde edilmektedir. Standart olarak
alınan silindir şekilli örneklerin dayanımları, küp şekilli
örneklerin dayanımlara göre daha düşük değerler vermesiyle
birlikte araştırmalar neticesinde bu iki tip örneğin
basınç dayanımları oranının yaklaşık 0,65–0,95
arasında değişebildiğini göstermiştir. Dayanıma etkisi
olan değişik şekil ve boyutlardaki örneklerin irdelenmesi,
üzerinde ayrıca durulması gereken bir konudur.
Şimdi biz burada, standart olarak kabul edilen örneklerin
ve kalıpların şekil boyut ve diğer özellikleri üzerinde
biraz duralım.
Bilindiği gibi, TS EN 206–1 ve TS 500 standardı, çapı
150 mm, yüksekliği 300 mm olan standart deney silindir
kalıplar veya 150 mm boyutlu küp kalıplar kullanılarak
alınan örnekler üzerinde basınç dayanım tespitinin
yapılmasını öngörmektedir. Bugün laboratuvarlar
tarafından ağırlıklı olarak 150 mm.lik küp kalıplar
kullanılarak örnekler alınmaktadır. Bu amaçla çelik,
dökme demir veya plastik kalıplar kullanılmaktadır. Bu
numune kalıplarının su sızdırmaz ve su emmez özellikte
olmaları gerekmektedir. Çelik ve dökme demir kalıp
birleşim yerleri, macun, yağ veya gres yağı ile su sızdırmaz
şekilde kapatılmalıdır. Bu malzeme haricindeki
malzemelerden yapılmış kalıpların, kullanımdaki uzun
süreli performanslarının, çelik veya dökme demirden
imal edilme kalibre edilmiş kalıplarla eşdeğer olduğunu
gösteren deney verilerine sahip olması gerekmektedir.
Plastik kalıplarda, üretim aşamasında, koniklik ve yan
yüzeylerde çukurluk gibi kusurlar bulunabilmekte
veya yanlış kullanım sonucu zamanla başka kusurlar
oluşabilmektedir. Eskime, yıpranma, söz konusu kusurları
zaman içinde artırabilmektedir. Çelik kalıplarda
İMO İzmir Şubesi Bülteni - www.imoizmir.org.tr Eylül 2008 - 142 17