elazigicd2008.pdf 19841KB May 03 2011 12:00:00 AM

AGAÇ , ÇİÇEK VE YEŞİL MEDENİYET DEMEKTİR.M. KEMAL ATATÜRKii

ULUSAL ÇEVRE ANDIŞimdiki ve Gelecek Kuşakların Temiz ve Sağlıklı Bir ÇevredeYaşama Hakkı Olduğu, Gerçeğinden Hareketle Çevreye Duyarlı BirKalkınman Yana Olduğunu Vurgulayarak; Doğal KaynaklarınEkonomik Kalkınmanın Hem Kaynağını Hem SınırınıOluşturduğunu Bilerek, Çevrenin Korunması ve GeliştirilmesindenBireysel Katkı ve Katılımın Gereğine ve Önemine İnanarak;Çevresel Değerlere Sahip Çıkıp Zarar Verenleri Uyaracağıma DoğalKaynaklardan Faydalanırken Tutumlu Davranacağıma,Sürdürülebilir Kalkınma İlkeleri Doğrultusunda HareketEdeceğime, Bu Yönde İşbirliği ve Dayanışma Anlayışı İçerisindeHareket Ederek, Çevre Konusunda Herkese Örnek Olacağıma,Söz Veririmiii

İÇİNDEKİLERSayfaİçindekilerTablolar ListesiŞekiller ListesiVXVIIXXA. COĞRAFİ KAPSAM 1A.1. Giriş 1A.2. İl ve İlçe Sınırları 5A.3. İlin Coğrafi Durumu 6A.4. İlin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu 6A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi 12A.5.1. Metamorfizma ve Mağmatizma 16A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya 17B. DOĞAL KAYNAKLAR 20B.1. Enerji Kaynakları 20B.1.1. Güneş 20B.1.2. Su Gücü 20B.1.3. Kömür 21B.1.4. Doğalgaz 21B.1.5. Rüzgar 21B.1.6. Biyokütle 21B.1.7. Petrol 21B.1.8. Jeotermal Sahalar 21B.2. Biyolojik Çeşitlilik 22B.2.1. Ormanlar 22B.2.1.1. Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları 24B.2.2. Çayır ve Mera 24B.2.3. Sulak Alanlar 25B.2.4. Flora 25B.2.5. Fauna 27B.2.6. Milli Parklar,Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı, Tabiatı Koruma Alanları veDiğer Hassas Yöreler28B.3. Toprak 28B.4. Su Kaynakları 30B.4.1. İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar 30B.4.2. Yeraltı Su Kaynakları 35B.4.3. Akarsular 35B.4.4. Göller ve Göletler 36B.5. Mineral Kaynaklar 36B.5.1. Sanayi Madenleri 36B.5.2. Metalik Madenler 38v

B.5.3. Enerji Madenleri 47B.5.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler 47C. HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) 52C.1. İklim ve Hava 52C.1.1. Doğal Değişkenler 52C.1.1.1. Rüzgar 52C.1.1.2. Basınç 53C.1.1.3. Nem 53C.1.1.4. Sıcaklık 53C.1.1.5. Buharlaşma 54C.1.1.6. Yağışlar 55C.1.1.6.1. Yağmur 55C.1.1.6.2. Kar, Dolu, Sis ve Kırağı 55C.1.1.7. Seller 56C.1.1.8. Kuraklık 56C.1.1.9. Mikroklima 61C.1.2. Yapay Etmenler 62C.1.2.1. Plansız Kentleşme 62C.1.2.2. Yeşil Alanlar 62C.1.2.3. Isınmada Kullanılan Yakıtlar 63C.1.2.4. Endüstriyel Emisyonlar 66C.1.2.5. Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar 67C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları 67C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman 67C.2.2. Partikül Madde (PM) Emisyonları 68C.2.3. Karbonmonoksit Emisyonları 68C.2.4. Azot Oksit (NOx) Emisyonları 69C.2.5. Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları 69C.3. Atmosferik Kirlilik 69C.3.1. Ozon Tabakasının İncelmesinin Etkileri 69C.3.2. Asit Yağışlarının Etkileri 69C.4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan Etkileri 69C.4.1. Doğal Çevreye Etkileri 69C.4.1.1. Su Üzerindeki Etkileri 69C.4.1.2. Toprak Üzerine Etkileri 69C.4.1.3. Flora ve Fauna Üzerindeki Etkileri 70C.4.1.4. İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri 70C.4.2. Yapay Çevreye (Görüntü Kirliliği Üzerine) Etkileri 70D. SU 71D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı 71D.1.1. Yeraltı Suları 71D.1.2. Jeotermal Kaynaklar 74D.1.3. Akarsular 74vi

D.1.4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar 76D.1.5. Denizler 89D.2. Doğal Drenaj Sistemleri 89D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri 90D.3.1. Yeraltı Suları ve Kirlilik 90D.3.2. Akarsularda Kirlilik 90D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik 92D.3.4. Denizlerde Kirlilik 93D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikaları 93D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri 94D.5.1. Tuzluluk 94D.5.2. Zehirli Gazlar 94D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik 94D.5.4. Ağır Metaller ve İz Elementler 94D.5.5. Zehirli Organik Bileşikler 94D.5.5.1. Siyanürler 94D.5.5.2. Petrol ve Türevleri 94D.5.5.3. Polikloro Naftalinler ve Bifeniller 94D.5.5.4. Pestisitler ve Su Kirliliği 94D.5.5.5. Gübreler ve Su Kirliliği 95D.5.5.6. Deterjanlar ve Su Kirliliği 95D.5.6. Çözünmüş Organik Maddeler 95D.5.7. Patojenler 95D.5.8. Askıda Katı Maddeler 95D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği 95E. TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI 96E.1. Genel Toprak Yapısı 96E.2. Toprak Kirliliği 97E.2.1. Kimyasal Kirlenme 97E.2.1.1. Atmosferik Kirlenme 97E.2.1.2. Atıklardan Kirlenme 97E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme 98E.3. Arazi 98E.3.1. Arazi Varlığı 98E.3.1.1. Arazi Sınıfları 98E.3.1.2. Kullanma Durumu 100E.3.2. Arazi Problemleri 103F. FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER 105F.1. Ekosistem Tipleri 105F.1.1. Ormanlar 105F.1.1.1. Ormanların Ekolojik Yapısı 105F.1.1.2. İlin Orman Envanteri 105F.1.1.3. Orman Varlığının Yararları 106F.1.1.4. Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları 107vii

F.1.2. Çayır ve Meralar 114F.1.3. Sulak Alanlar 114F.1.4. Diğer Alanlar (Stepler vb.) 115F.2. Flora 115F.2.1. Habitat ve Toplulukları 115F.2.2. Türler ve Populasyonları 115F.3. Fauna 117F.3.1. Habitat ve Toplulukları 117F.3.2. Türler ve Populasyonları 117F.3.3. Hayvan Yaşama Hakları 118F.3.3.1. Evcil Hayvanlar 118F.3.3.1.1. Sahipli Hayvanlar 118F.3.3.1.2. Sahipsiz Hayvanlar 119F.3.3.2. Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Evcil ve YabanHayvanlar119F.3.3.3. Hayvan Hakları İhlalleri 119F.3.3.4. Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü Kuruluşlarla İşbirliği 119F.4. Hassas Yöreler Kapsamında Olup (*) Bölümündeki Bilgilerin İsteneceğiAlanlar120F.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar 120F.4.1.1. 2873 Sayılı Milli Parklar Kanunu’nun 2. Maddesinde Tanımlananve Bu Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen “Milli Parklar”, “Tabiat 120Parkları”, “Tabiat Anıtları” ve “Tabiat Koruma Alanları”F.4.1.2. 3167 Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve OrmanBakanlığı’nca Belirlenen “Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban 120Hayvanı Yerleştirme Alanları”F.4.1.3. 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun 2.Maddesinin “a - Tanımlar” Bendinin 1.,2.,3. ve 5. Alt Bentlerinde “KültürVarlıkları”, “Tabiat Varlıkları”, “Sit” ve “Koruma Alanı” OlarakTanımlanan ve Aynı Kanun ile 3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültür 122ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun Bazı MaddelerininDeğiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi HakkındaKanun) İlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili Yapılan AlanlarF.4.1.4. 1380 Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleriİstihsal ve Üreme Sahaları128F.4.1.5. 4/9/1988 Tarihli ve 19919 Sayılı Resmi Gazete’de YayımlananSu Kirliliği Kontrol Yönetmeliği’nin 17 nci ve 1/7/1999 Tarihli ve 23742Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanan Yönetmelikle Değişik 18.,19. ve 20.129Maddelerinde Tanımlanan AlanlarF.4.1.6. 2/11/1986 Tarihli ve 19269 Sayılı Resmi Gazete’de YayımlananHava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği’nin 49. Maddesinde 129Tanımlanan “Hassas Kirlenme Bölgeleri”F.4.1.7. 2872 Sayılı Çevre Kanunu’nun 9. Maddesi Uyarınca BakanlarKurulu Tarafından “Özel Çevre Koruma Bölgeleri” Olarak Tespit ve İlan 129Edilen AlanlarF.4.1.8. 2960 Sayılı Boğaziçi Kanunu’na Göre Koruma Altına Alınan 129viii

AlanlarF.4.1.9. 6831 Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı SayılanYerler129F.4.1.10. 3621 Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı GetirilenAlanlar129F.4.1.11. 3573 Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin AşılattırılmasıHakkında Kanunda Belirtilen Alanlar129F.4.1.12. 4342 Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar 130F.4.1.13. 30.01.2002 Tarih ve 24656 Sayılı Resmi Gazete’deYayımlanarak Yürürlüğe Giren “Sulak Alanların Korunması 130Yönetmeliği”nde Belirtilen AlanlarF.4.2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası Sözleşmeler UyarıncaKorunması Gerekli Alanlar131F.4.2.1. 20/2/1984 Tarih ve 18318 Sayılı Resmi Gazete’de YayımlanarakYürürlüğe Giren “Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşama OrtamlarınıKoruma Sözleşmesi” (BERN Sözleşmesi) Uyarınca Koruma AltınaAlınmış Alanlardan “Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları”nda131Belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri, “Akdeniz Foku Yaşama ve ÜremeAlanları”F.4.2.2. 12/6/1981 Tarih ve 17368 Sayılı Resmi Gazete’de YayımlanarakYürürlüğe Giren “Akdeniz’in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi” 131(Barcelona Sözleşmesi) Uyarınca Korumaya Alınan AlanlarF.4.2.2.1. 23/10/1988 Tarihli ve 19968 Sayılı Resmi Gazete’deYayımlanan “Akdeniz’de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına AitProtokol” Gereği Ülkemizde “Özel Koruma Alanı” Olarak Belirlenmiş131AlanlarF.4.2.2.2. 13/9/1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gereği Seçilmiş BirleşmişMilletler Çevre Programı Tarafından Yayımlanmış Olan “Akdeniz’de 132Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit” Listesinde Yer Alan AlanlarF.4.2.2.3. Cenova Deklerasyonu’nun 17. Maddesinde Yer Alan“Akdeniz’e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin” Yaşama ve 132Beslenme Ortamı Olan Kıyısal AlanlarF.4.2.3. 14/2/1983 Tarih ve 17959 Sayılı Resmi Gazete’de YayımlanarakYürürlüğe Giren “Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının KorunmasıSözleşmesi” nin 1. ve 2. Maddeleri Gereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı 132Tarafından Koruma Altına Alınan “Kültürel Miras” ve “Doğal Miras”Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal AlanlarF.4.2.4. 17/05/1994 Tarih ve 21937 Sayılı Resmi Gazete’deYayımlanarak Yürürlüğe Giren “Özellikle Su Kuşları Yaşama OrtamıOlarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması 147Sözleşmesi” (RAMSAR Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına AlınmışAlanlarF.4.3. Korunması Gereken Alanlar 147F.4.3.1. Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri KorunacakAlan Olarak Tesbit Edilen ve Yapılaşma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii 147Karakteri Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlarix

vb.)F.4.3.2. Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, SulanmasıMümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV OlanAlanlar, Yağışa Bağlı Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf ile, Özel MahsulPlantasyon Alanlarının TamamıF.4.3.3. Sulak Alanlar: Doğal veya Yapay, Devamlı veya Geçici, SularınDurgun veya Akıntılı, Tatlı, Acı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-GitHareketinin Çekilme Devresinde 6 Metreyi Geçmeyen DerinlikleriKapsayan, Başta Su Kuşları Olmak Üzere Canlıların Yaşama OrtamıOlarak Önem Taşıyan Bütün Sular, Bataklık Sazlık ve Turbiyeler ile BuAlanların Kıyı Kenar Çizgisinden İtibaren Kara Tarafına Doğru EkolojikAçıdan Sulak Alan Kalan YerlerF.4.3.4. Göller, Akarsular, Yeraltısuyu İşletme Sahaları 152F.4.3.5. Bilimsel Araştırmalar İçin Önem Arzeden ve/veya NesliTehlikeye Düşmüş veya Düşebilir Türler ve Ülkemiz İçin Endemik OlanTürlerin Yaşama Ortamı Olan Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar,Biyogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik veJeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu AlanlarF.4.3.6. Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi AlanlardaHalkın Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının DoğalYapının Tahribine Neden Olmadan Yönlendirilmesini Sağlamak ÜzereAyrılan AlanlarG. TURİZMG.1. Yörenin Turistik Değerleri 155G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri 156G.1.1.1. Konum 158G.1.1.2. Fiziki Özellikler 158G.1.2. Kültürel Değerler 159G.2. Turizm Çeşitleri 170G.3. Turistik Altyapı 173G.4. Turist Sayısı 175G.5. Turizm Ekonomisi 175G.6. Turizm-Çevre İlişkisi 177H. TARIM VE HAYVANCILIK181H.1. Genel Tarımsal Yapı 181H.2. Tarımsal Üretim 181H.2.1. Bitkisel Üretim 182H.2.1.1. Tarla Bitkileri 187H.2.1.1.1. Buğdaygiller 187H.2.1.1.2. Baklagiller 192H.2.1.1.3. Yem Bitkileri 195H.2.1.1.4. Endüstriyel Bitkiler 199H.2.1.2. Bahçe Bitkileri 207H.2.1.2.1. Meyve Üretimi 207148148152152155x

H.2.1.2.2. Sebze Üretimi 244H.2.1.2.3. Süs Bitkileri 263H.2.2. Hayvansal Üretim 280H.2.2.1. Büyükbaş Hayvancılık 280H.2.2.2. Küçükbaş Hayvancılık 283H.2.2.3. Kümes Hayvancılığı ( Kanatlı Üretimi) 284H.2.2.4. Su Ürünleri 285H.2.2.5. Kürk Hayvancılığı 287H.2.2.6. Arıcılık ve İpekböcekçiliği 287H.3. Organik Tarım 287H.4. Tarımsal İşletmeler 288H.4.1. Kamu İşletmeleri 289H.4.2. Özel İşletmeler 289H.5. Tarımsal Faaliyetler 290H.5.1. Pestisit Kullanımı 290H.5.2. Gübre Kullanımı 291H.5.3. Toprak Kullanımı 295I. MADENCİLİK 298I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Doğal Malzemeler 298I.1.1. Sanayi Madenleri 298I.1.2. Metalik Madenler 300I.1.3. Enerji Madenleri 314I.1.4. Maden Kanununa Tabi Olan Doğal Malzemeler 315I.2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri 317I.3. Cevher Zenginleştirme 319I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri 323I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım AmacıylaYapılan Rehabilitasyon Çalışmaları323J . ENERJİ 327J.1. Birincil Enerji Kaynakları 327J.1.1. Taşkömürü 327J.1.2. Linyit 327J.1.3. Asfaltit 327J.1.4. Bitümlü Şist 327J.1.5. Hampetrol 327J.1.6. Doğalgaz 327J.1.7. Nükleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum) 327J.1.8. Orman 327J.1.9. Hidrolik 327J.1.10. Jeotermal 328J.1.11. Güneş 329J.1.12. Rüzgar 330J.1.13. Biyokütle 330J.2. İkincil Enerji Kaynaları 330xi

J.2.1. Termik Enerji 330J.2.2. Hidrolik Enerji 330J.2.3. Nükleer Enerji 332J.2.4. Yenilenebilir Elektrik Enerjisi Üretimi 332J.3. Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı 333J.4. Enerji Tasarrufu İle İlgili Yapılan Çalışmalar 333K. SANAYİ VE TEKNOLOJİ 335K.1. İl Sanayinin Gelişimi, Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu EtkileyenEtkenler335K.2. Genel Anlamda Sanayinin Gruplandırılması 336K.3. Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı 339K.4. Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları ve İstihdam Durumu 340K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı 342K.6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler 342K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği 342K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği 342K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği 344K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği 345K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar 345K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı 345L. ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME 347L.1. Altyapı 347L.1.1. Temiz Su Sistemi 347L.1.2. Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi 347L.1.3. Yeşil Alanlar 349L.1.4. Elektrik İletim Hatları 349L.1.5. Doğalgaz Boru Hatları 353L.2. Ulaşım 353L.2.1. Karayolları 353L.2.1.1. Karayolları Genel 353L.2.1.2. Ulaşım Planlaması 354L.2.1.3. Toplu Taşım Sistemleri 355L.2.1.4. Kent İçi Yollar 355L.2.1.5. Araç Sayıları 356L.2.2. Demiryolları 356L.2.2.1. Kullanılan Raylı Sistemler 356L.2.2.2. Taşımacılıkta Demiryolları 356L.2.3. Deniz, Göl ve Nehir Taşımacılığı 357L.2.3.1. Limanlar 357L.2.3.2. Taşımacılık 357L.2.4. Havayolları 357L.3. Haberleşme 358L.4. İlin Plan Durumu 360xii

L.5. İldeki Baz İstasyonları 364M. YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS 377M.1. Kentsel ve Kırsal Planlama 377M.1.1. Kentsel Alanlar 377M.1.1.1. Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri 377M.1.1.2. Kentsel Büyüme Deseni 382M.1.1.3. Planlı Kentsel Gelişme Alanları 383M.1.1.4. Kentsel Alanlarda Yoğunluk 383M.1.1.5. Kentsel Yenileme Alanları 384M.1.1.6. Endüstri Alanları Yer Seçimi 384M.1.1.7. Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar 384M.1.2. Kırsal Alanlar 385M.1.2.1. Kırsal Yerleşme Deseni 385M.1.2.2. Arazi Mülkiyeti 390M.2. Altyapı 390M.3. Binalar ve Yapı Çeşitleri 390M.3.1. Kamu Binaları 391M.3.2. Okullar 392M.3.3. Hastaneler ve Sağlık Tesisleri 411M.3.4. Sosyal ve Kültürel Tesisler 414M.3.5. Endüstriyel Yapılar 417M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar 418M.3.7. Otel-Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar 418M.3.8. Bürolar ve Dükkanlar 418M.3.9. Kırsal Alanda Yapılaşma 421M.3.10.Yerel Mimari Özellikler 421M.3.11.Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller 421M.4. Sosyo-Ekonomik Yapı 421M.4.1. İş Alanları ve İşsizlik 421M.4.2. Göçler 421M.4.3. Göçebe İşçiler (Mevsimlik) 422M.4.4. Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı 422M.4.5. Konut Yapım Süreçleri 422M.4.6. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri 423M.5. Yerleşim Yerlerinin Çevresel Etkileri 423M.5.1. Görüntü Kirliliği 423M.5.2. Binalarda Ses İzolasyonu 423M.5.3. Havaalanları ve Çevresinde Oluşturulan Gürültü Zonları 423M.5.4. Ticari ve Endüstriyel Gürültü 423M.5.5. Kentsel Atıklar 423M.5.6. Binalarda Isı Yalıtımı 424M.6. Nüfus 425M.6.1. Nüfusun Yıllara Göre Değişimi 425M.6.2. Nüfusun Yaş, Cinsiyet ve Eğitim Gruplarına Göre Dağılımı 427xiii

M.6.3. İl ve İlçelerin Nüfus Yoğunlukları 430M.6.4. Nüfus Değişim Oranı 432N. ATIKLAR 435N.1. Evsel Katı Atıklar 435N.2. Tehlikeli Atıklar 435N.3. Özel Atıklar 435N.3.1. Tıbbi Atıklar 435N.3.2. Atık Yağlar 438N.3.3. Bitkisel ve Hayvansal Atık Yağlar 438N.3.4. Pil ve Aküler 438N.3.5. Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller 438N.3.6. Tarama Çamurları 438N.3.7. Elektrik ve Elektronik Atıklar 438N.3.8. Kullanım Ömrü Bitmiş Araçlar 438N.4. Diğer Atıklar 439N.4.1. Ambalaj Atıkları 439N.4.2. Hayvan Kadavraları 439N.4.3. Mezbaha Atıkları 439N.5. Atık Yönetimi 439N.6. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu 439N.7. Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, Taşınması ve AktarmaMerkezleri439N.8. Atıkların Bertaraf Yöntemleri 441N.8.1. Katı Atıkların Depolanması 441N.8.2. Atıkların Yakılması 441N.8.3. Kompost 441N.9. Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirmesi 441N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri 441O. GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM 442O.1. Gürültü 442O.1.1. Gürültü Kaynakları 442O.1.1.1. Trafik Gürültüsü 442O.1.1.2. Endüstri Gürültüsü 443O.1.1.3. İnşaat Gürültüsü 443O.1.1.4. Yerleşim Alanlarında Oluşan Gürültüler 443O.1.1.5. Havaalanları Yakınında Oluşan Gürültü 444O.1.2. Gürültü ile Mücadele 444O.1.3. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri 445O.1.3.1. Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri 445O.1.3.2. Gürültünün Sosyal Çevreye Olan Etkileri 445O.1.4. Gürültünün İnsanlar Üzerine Olan Etkileri 445O.1.4.1. Fiziksel Etkileri 445O.1.4.2. Fizyolojik Etkileri 445xiv

O.1.4.3. Psikolojik Etkileri 445O.1.4.4. Performans Üzerine Etkileri 446O.2. Titreşim 446P. AFETLER 448P.1. Doğal Afetler 448P.1.1. Depremler 448P.1.2. Heyelan ve Çığlar 453P.1.3. Seller 458P.1.4. Orman, Otlak ve Sazlık Yangınları 458P.1.5. Ormanlar Üzerinde Biyotik veya Abiyotik Faktörlerin Etkileri 459P.1.6. Fırtınalar 459P.2. Diğer Afetler 459P.2.1. Radyoaktif Maddeler 459P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklar 460P.2.3. Tehlikeli Maddeler 460P.3. Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri 460P.3.1. Sivil Savunma Birimleri 463P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri 463P.3.3. İlkyardım Servisleri 464P.3.4. Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden İskanı 466P.3.5. Tehlikeli Maddelerin Yurtiçi ve Sınırlararası Taşınımı İçin AlınanTedbirler466P.3.6. Afetler ve Büyük Endüstriyel Kazalar 466R. SAĞLIK VE ÇEVRE 467R.1. Temel Sağlık Hizmetleri 467R.1.1. Sağlık Kurumlarının Dağılımı 467R.1.2. Bulaşıcı Hastalıklar 470R.1.2.1. İçme, Kullanma ve Sulama Suları 472R.1.2.2. Denizler 473R.1.2.3. Zoonoz Hastalıklar 473R.1.3. Gıda Hijyeni 474R.1.4. Aşılama Çalışmaları 476R.1.5. Bebek Ölümleri 477R.1.6. Ölümlerin Hastalık, Yaş ve Cins Gruplarına Göre Dağılımı 477R.1.7. Aile Planlaması Çalışmaları 478R.2. Çevre Kirliliği ve Zararlarından Oluşan Sağlık Riskleri 478R.2.1. Kentsel Hava Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 478R.2.2. Su Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 478R.2.3. Atıkların İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 478R.2.4. Gürültünün İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 478R.2.5. Pestisitlerin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 478R.2.6. İyonize Radyasyondan Korunma 478R.2.7. Baz İstasyonlarından Yayılan Radyasyonun İnsan Sağlığı ÜzerineEtkileri479xv

S. ÇEVRE EĞİTİMİ 480S.1. Kamu Kuruluşlarının Çevre Eğitimi ile İlgili Faaliyetleri 480S.2. Çevre İle İlgili Gönüllü Kuruluşlar ve Faaliyetleri 480S.2.1. Çevre Vakıfları 480S.2.2. Çevre Dernekleri 482S.2.3. Çevreyle İlgili Federasyonlar 484T. ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA 485T.1. Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi 485T.2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak VerimliKullanımı, Korunması ve Geliştirilmesi485T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin Çevrenin Taşıma KapasitesiniAşmayacak Biçimde Planlanması485T.4. Çevrenin İnsan- Psikososyal İhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması 485T.5. Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması 486T.6. Çevresel Etki Değerlendirmesi 486xvi

TABLOLAR LİSTESİSayfaTablo - B.1 İlimizdeki Akarsuların Akım ve Debileri 20Tablo – B2 Elazığ Merkez İşletme Şefliği Amenejman Verilerine Göre Orman Varlığı 22Tablo - B.3Yukarı Fırat Havzasında Bugün Bilinen Geofitlerin Familyalara veCinslere Göre Dağılışı27Tablo – B.4 Keban Baraj Gölü’nün Bazı Fiziksel ve Kimyasal Parametreleri 32Tablo – B.5 Hazar Gölünün Bazı Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri 33Tablo – B.6 Kepektaş Göletinin Bazı Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri 34Tablo – B.7 Işıktepe Göletinin Bazı Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri 34Tablo – B.8 Tadım Göletinin Bazı Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri 35Tablo - B.9 Kum-Çakıl Ocakları ( 1-A Grubu Maden) (19.20.2007) 48Tablo –B.10 Elazığ İli Kamu Kurumları Hammadde İzin Sahası (19.10.2007) 49Tablo – B.11 Elazığ İli- Kamu Kurumları Hammadde İzin Sahası 50Tablo - C.1 Elazığ ilindeki Aylık ve Yıllık Ortalama Rüzgar Hızı (m-sec) 52Tablo - C.2 Elazığ ilindeki Hakim Rüzgar Yönü ve Hızı (m-sec) 52Tablo - C.3 Elazığ ilindeki En Hızlı Esen Rüzgarın Yönü ve Hızı (m/s) 52Tablo - C.4 Elazığ ilindeki Ortalama Fırtınalı Günler Sayısı (rüz. hız.>= 17,2 m/sn) 53Tablo - C.5 Elazığ İlindeki Ortalama Kuvvetli Fırtınalı Gün Sayısı (rüz. hız.10,8-17,1 m/sn) 53Tablo -C.6 Elazığ İlindeki En Yüksek, En Düşük ve Ortalama Yerel Basınç (hPa) 53Tablo - C.7 Elazığ İlindeki Bağıl Nem (%) Değerleri 53Tablo-C.8Elazığ İlindeki 2008 Yılındaki Ortalama En Düşük , En Yüksek ve OrtalamaSıcaklık Değerleri54Tablo - C.9Elazığ İlinde 2008 Yılında En Düşük,En Yüksek Sıcaklık (C) Günleri veSıcaklık54Tablo-C.10 Elazığ İlindeki Ortalama Buharlaşma ve Günlük Buharlaşma Miktarı (mm) 55Tablo - C.11 Elazığ İlininde Toplam Yağış Ortalaması (mm) 55Tablo – C.12 Elazığ İlinde 2008 Yılında Kar Ölçüm Değerleri 56Tablo - C.13Elazığ ve ilçelerinin 2008 yılı aralık ayı itibariyle 1, 3, 6, 9, 12 ve 24 aylıkperiyotlarda NYİ (SPI) indis değerleri56Tablo - C.14 NYİ indeks değerleri 57Tablo -C.15Elazığ İl Sınırları İçinde, Isınma Amaçlı Yerli Kömür Kullanan Kaloriferli veyaSobalı Konutlar ya da İşyerlerinde Kullanılacak Yerli Kömürlerin Özellikleri65Tablo – C.16 Elazığ İl Sınırları İçinde Sanayide Kullanılacak İthal Kömür Özellikleri 65Tablo – C.17Elazığ İl Sınırları İçinde, Isınma Amaçlı İthal Kömür Kullanan Kaloriferli veyaSobalı Konutlar ya da İşyerlerinde Kullanılacak İthal Kömürlerin Özellikleri66Tablo – C.18 Elazığ İli ve İlçelerindeki Tescilli Araç Miktarları 67Tablo – C.19 İlimizde Kükürtdioksit ve Partikül Madde Ölçüm Sonuçları (2008) 68Tablo – D.1 Barajlar, Akarsular, Kullanım Amaçları ve Debileri 75Tablo –D.2 Elazığ İline Ait Su Kalitesi Örnekleme Noktaları 91Tablo –E.1Elazığ İli Sorunlu Tarım Alanlarının Tespiti Ve İyileştirilmesi Projesi (Statip)Kapsamında Yapılmış Olan Çalışmalara ait Durum Raporu100Tablo – E.2 Kaybedilen Tarım Toprakları 101Tablo-F.1 Elazığ Merkez İşletme Şefliği Amenejman Verilerine Göre Orman Varlığı 105Tablo – F.22007 Yılına Ait Orman Sayılmayan Yerlerden Sahiplerinin Faydalanmaları İleAlakalı Yürütülen İşlem Adedi ve Elde Edilen Emval Miktarlarının Cetveldir107Tablo – F.3 Elazığ İlinde Orman Kadastro Yapılan Köyler 108Tablo – F.42006-2007 Yıllarında Üretim Yapılan Bölmelerin Durumu ve Elde EdilenHasılanın Cinsi ve Miktarları110Tablo - F.5 Tescil Edilen Orman ve 2/B Alanları 111Tablo - F.6 Orman Arazilerinin Tarım Alanına Dönüştürülmesi 113Tablo-F.7Yukarı Fırat Havzasında Bugün Bilinen Geofitlerin Familyalara ve CinslereDağılışı Verilmiştir117Tablo – F.8 Elazığ Merkez Sit Alanları 127xvii

Tablo-H.1 Elazığ İlinde Arazi Dağılımı 181Tablo - H.2 Elazığ İlinde Arazi Varlığı 181Tablo - H .3 Alt Bölgelere Göre Elazığ Ilinde Hububat Üretimi 183Tablo - H.4 Endüstri, Yağlı Tohumlu Ve Yumru Bitkiler Üretimi 184Tablo - H.5 Önemli Yemeklik Baklagil Üretim Miktarları 185Tablo - H.6 Yem Bitkileri Üretimi 186Tablo - H.7 Tarla Ürünleri Üretimi 187Tablo – H.8 Hububat Cinsi Ekiliş Alanı ve Üretim Miktarı 192Tablo – H.9 Bazı Meyvelerin Alt Bölgere Göre Üretim Alanları ve Ağaç Sayıları 242Tablo –H.10 Sebze Üretimi 244Tablo – H.11 İlimizdeki Hayvancılık İşletme Sayıları 281Tablo – H.12 Elazığ İli Küçükbaş Hayvan Sayısı 284Tablo – H.13 2008 Yılı İlçeler Bazında Kanatlı Mevcutları ( Ticari İşletmeler ) 285Tablo - H.14İlde Avcılık ve Yetiştiricilik Yoluyla Elde Edilen Su Ürünleri Üretiminin Son 5Yıllık Verileri286Tablo – H.15 Tarımda İşletme Büyüklüğü ve Arazi Edinim Biçimi 288Tablo - H .16 Pestisitlerin Toprakta Kalıcılık Durumları 291Tablo - H.172007 -2008 Yılı Pestisit Kullanımı (Pestisitlerin Cinsleri ve KullanımMiktarları)291Tablo – H.18 Elazığ İl Sınırları İçinde Kullanılan Gübre Miktarları 292Tablo – I.1 Bağın Sahası Krom Yatağı %Fe 312Tablo –I.2 Kum-Çakıl Ocakları ( 1-A GRUBU MADEN) (19.20.2007) 316Tablo – I.3 Elazığ İli Kamu Kurumları Hammadde İzin Sahası (19.10.2007) 317Tablo - I. 4Ergani (Maden) Bakır İşletmesinin 1981-1991 Yıllarında Üretilen Ham Cevher,Blister Bakır ve Sülfürik Asit Miktarı ile İşletmedeki İstihdam Durumu320Tablo – I.5Ferrokrom Tesislerinin Kurnluşundan 1996 Yılı Sonuna Kadar ÜretilenFerrokrom Miktarı322Tablo – J.1 Birinci Grup Akiferler 328Tablo – J.2 İkinci Grup Akiferler 329Tablo – J.3 Havzaların Aldıkları Yağış Miktarları 329Tablo–J.4 Elazığdaki Kaplıcalar ve Özellikleri 329Tablo –J.5 Hidroelektrik Enerjisi Kaynak Kullanımı ve Gerçekleşme 332Tablo – J.6 Elektrik Enerjisi Tüketiminin Gelişimi 332Tablo – J.72007 Sonu Abone Grupları Bazında Abone Sayıları ve Tüketimlerin ToplamSayı ve Tüketim İçerisindeki Oranları333Tablo – J.8 2008 Yılı Kayıp Enerji Oranları 334Tablo - K.1 Elazığ İlinde Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları ve İstihdam Durumu 336Tablo -K.2 Elazığ İlinde Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı (2006) 339Tablo–K.3 Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları (2007) 340Tablo- K.4 Elazığ'da İşletmede Olan 10+ İşçi Çalıştıran Sanayi Tesisleri 340Tablo – K.5 Atıksu Arıtma Tesisi Durumu 343Tablo – K.6 Özuğur Tavukçuluk 2 Saatlik Kompozit Numune Analiz Sonuçları 344Tablo – K.7 Karakoçanlılar Gıda Turizm 2 Saatlik Kompozit Numune Analiz Sonuçları 344Tablo – K.8Sanayi Tesislerinin Yer Seçimi Aşamasında , Kullanılan I., II. ve III. SınıfTarım Toprakları Miktarı345Tablo – L.1 Mevcut İçme Sularının İletimini Yapan Boruların Kalite ve Uzunlukları 347Tablo - L.2 İlimiz Sınırlarından Geçen Yolların Durumu 354Tablo – L.3 Yük - Ton ve Kişi Bildirim Formu 355Tablo – L.4 Elazığ İli ve İlçelerindeki Tescilli Araç Miktarları (2008) 356Tablo - L.5 İldeki Baz İstasyonları ve İstasyon Adresleri 364Tablo–M.1İlçelere Göre Şehir ve Köy Nüfusları (2008 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt SistemiVeri Tabanı)384Tablo - M.2 Elazığ İli Şehir-Kır Nüfus Miktar ve Oranları (1927-1995) 386Tablo- M.3 Elazığ Merkez İlçenin Nüfus Artış Oranları ve Hızları (1927-1995) 389xviii

Tablo – M.42007- 2008 Öğretim Yılı İlköğretim Okulları Derslik, Şube ve Öğrenci Sayıları(Bu tablodaki bilgiler; 01 Ekim 2007 tarihi itibariyle İLSİS MEİS Modülüne 392girilen bilgilerden alınmıştır.)Tablo- M.52008-2009 Öğretim Yılı Genel, Mesleki Ve Teknik Liselerin Okullar BazındaDöküm Tablosu403Tablo – M.6İlimiz Merkez Ve İlçelerindeki Yatılı Ve Pansiyonlu Okullar, YatakKapasiteleri, Yatılı Öğrenci Sayıları Ve Kapasite Kullanım Oranı408Tablo – M.7 Fırat Üniversitesi'nin Öğrenci Sayıları 410Tablo – M.8 Hastane ve Sağlık Tesislerinin Dağılımı 411Tablo - M.9 Toplum Sağlığı Merkezleri ve Bağlı Olan Aile Sağlığı Merkezleri 412Tablo – M.10 Elazığ İli Özel Sağlık Kuruluşları 413Tablo- M.11 Sinema Salonu Kütüphane sayısı, Konferans ve Tiyatro Salonu (2006) 416Tablo - M.12 Branş ve Yıllara Göre Sporcu Sayıları (2006) 417Tablo – M.13 2006 Yılı İşgücü Durumu 421Tablo- M.14 Elazığ İl Nüfusu ( 1927-1990 ) 425Tablo- M.15İl ve İlçelere Göre Şehir ve Köy Nüfusu, Yıllık Nüfus Artış Hızı,Yüzölçümü ve Nüfus Yoğunluğu426Tablo -M.16 İlçelere Göre Şehir ve Köy Nüfusları (2008) 426Tablo– M.17Yaş, Yaş Grubu, Okuryazarlık, Eğitim Durumu ve Cinsiyete Göre Nüfus, İLTOPLAM, [6 ve daha yukarı yaştaki nüfus, T - Toplam E - Erkek K – Kadın] 428DİE, 2000 GENEL NÜFUS SAYIM]Tablo – M.18 Yaş Grubu ve Cinsiyete Göre Nüfus (2008) 429Tablo – M.19 Eğitim Durumuna Göre Nüfus (Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi-2007) 430Tablo- M.20 Elazığ İli Nüfus Artış Oranları ve Hızları ( 1927-1990 ) 433Tablo- N.1 Elazığ İli Sağlık Kuruluşları Yönetmelik Uygulamaları 436Tablo – N.2 Elazığ İli Belediye Yönetmelik Uygulamaları 436Tablo –N.3Elazığ Kenti ve İlçelerine Ait Günlük Toplanan Çöp Miktarları ve KişiBaşına Düşen Çöp Miktarı440Tablo –O.1 1999 Yılı İlk 11 Ay Elazığ İli Merkez Şehiriçi Gürültü Ölçümleri 442Tablo – O.2 1999 İlk 11 Ay, Sanayi Bölgesindeki Gürültü Ölçüm Sonuçları 443Tablo–O.3 1999 Yılı İlk 11 Ay Eğlence Yerleri Ölçüm Sonuçları 444Tablo–O.4 Bazı Gürültü Türlerinin Desibel Dereceleri ve Psikolojik Etkileri 446Tablo – P.1Elazığ ve Yakın Çevresinde Meydana Gelen Tarihi Depremler AşağıdakiTabloda Tarih Sırasıyla Verilmiştir451Tablo – P.2Elazığ ve Yakın Çevresinde Aletsel Dönemden Günümüze Meydana Gelmiş veBüyüklüğü M≥5.0 Olan Depremlerin Listesi Aşağıdaki Tabloda Verilmiştir452Tablo – P.3 Elazığ Afet ( Heyelan-Çığ-Su Baskını-Kaya Düşmesi) Envanteri 454Tablo–P.4 Elazığ İli 2008 Yılına Ait Olağanüstü Olay Hadiseleri 459Tablo – P.5 İl Nüfusu-Ambulans-Telsiz Altyapı ve Frekans Bilgileri 464Tablo – P.6 İl Geneli Ambulans Durumu 465Tablo–R.1 İlimizdeki Hastaneler ve Sağlık Tesisleri 467Tablo –R.2 Toplum Sağlığı Merkezleri ve Bağlı Olan Aile Sağlığı Merkezleri 468Tablo – R.3 Elazığ İli Özel Sağlık Kuruluşları 469Tablo – R.4 Elazığ İlinde 2008 Yılı İnsanlarda Bulaşıcı Hastalıklar 470Tablo –R.5 Suların özellikleri 473Tablo – R.6 Elazığ İli Zoonoz Hastalıkları 474Tablo – R.7 Aşı Sonuçları Çizelgesi 476Tablo-R.8 Yıllara Göre Bebek Ölüm Sayıları 477Tablo – R.9 Yıllara Göre Bebek Ölüm Hızları (Binde) 477Tablo – R.10 2007 Yılı Bebek Ölümlerinin Dağılımı 477Tablo – R.11 2007 Yılı Bebek Ölümlerinin Nedenleri 477Tablo – R.12 Ölümlerin Hastalık, Yaş ve Cins Gruplarına Dağılımı 477Tablo – R.13 Aile Planlaması Çalışmaları 478Tablo – T.1 ÇED GEREKLİDİR/GEREKLİ DEĞİLDİR Kararı Verilen Faaliyetler Listesi 488xix

ŞEKİLLER LİSTESİSayfaŞekil - A.1 Tarihi Harput Kalesi 1Şekil – A.2 Hazar Gölü 2Şekil – A.3 Hazar Gölü 3Şekil - A.4 Keban Barajı 3Şekil - A.5 Buzluk Mağaraları 4Şekil- A.6 Hazarbaba Kayak Merkezi 4Şekil – A.7 Elazığ İl Haritası 5Şekil – A.8 İlin Morfografya Haritası 8Şekil – A.9 Elazığ ve Çevresinin 1/500.000 Ölçekli Jeolojik Yapısı 12Şekil – A.10 İlin Jeolojik Haritası 13Şekil – A.11 Elazığ ve Çevresinin Stratigrafik Kesiti 15Şekil – A.12 Doğuanadolu Fay Sistemlerinin Sivrice – Adıyaman Fay Zonu Boyunca 19Şekil – A.13 Elazığ ve Çevresinin Tektonik Haritası 19Şekil – B.1 Golan Kaplıcaları 21Şekil – B.2 Elazığ İli Orman Alanları 23Şekil – B.3 Orman Arazilerinin İlçeler İtibariyle Dağılımı 23Şekil – B.4 İl Sınırları İçinde Bulunan Çayır ve Meraları Gösterir Grafik 24Şekil – B.5 İlin Toprak Haritası 29Şekil – B.6 İlin Hidrografya Haritası 35Şekil–C.1 Elazığ için 2008 Yılı SPI 1, 3, 6, 9, 12 ve 24 Aylık Grafik Haritalar 58Şekil – D.1 Cip Barajı Sulaması 78Şekil – D.2 Karakoçan Sulaması 80Şekil – D.3 Tadım Sulaması 82Şekil – D.4 Işıktepe Göleti ve Sulaması 84Şekil – D.5 Kepektaş Göleti ve Sulaması 86Şekil – D.6 Sivrice Dedeyolu Göleti ve Sulaması 88Şekil – D.7 Elazığ İli Hidrolik Eğim Haritası 89Şekil – G.1 Buzluk Mağaraları 456Şekil – G.2 Hazar Gölü 157Şekil – G.3 Hazar Gölü Günbatımı 157Şekil – G.4 Harput Ulu Camii 160Şekil – G.5 Elazığ Yöresine Ait Çaydaçıra Figürü 167Şekil – G.6 Harput Dabakhane 172Şekil – G.7 Hazarbaba Kayak Merkezi 172Şekil – G.8 Hazar Gölü 179Şekil –H.1 Hububat Ekiliş Alanlarının Alt Bölgelere Göre Dağılımı 182Şekil –H.2 Endüstri Bitkileri Ekiliş Alanlarının Alt Bölgelere Göre Dağılımı 183Şekil - H.3 Yumru Bitkiler Ekiliş Alanlarının Alt Bölgelere Göre Dağılımı 184Şekil - H.4 Önemli Baklagiller Ekiliş Alanlarının Alt Bölgelere Göre Dağılımı 185Şekil - H.5 Yem Bitkileri Ekiliş Alanlarının Alt Bölgelere Göre Dağılımı 185Şekil –H.6 Bazı Meyvelerin Alt Bölgelere Göre Üretimi 241Şekil –H.7 Büyükbaş Hayvancılık Yapılan Bölgeler 283Şekil- H.8 Elazığ İlinde Tarım İşletmelerinin Faaliyet Alanlarına Göre Dağılımı 288Şekil-J.1 Cip Sulama Barajı 330Şekil–J.2 Keban Barajı 330Şekil – J.3 Elazığ İli Sınırları İçerisinde Bulunan Çeşitli Kademelerdeki HidroelektrikEnerji Projeleri ve Kriterleri331Şekil – K.1 Elazığ İlinde Sanayi Tesislerinin Konum Olarak Dağılımı 335Şekil – K.2 İlimizin Maden Haritası 336Şekil – K.3 Organize Sanayide Bir Mermer Atölyesi 337Şekil – L.1 Karayolları 8. Bölge Müdürlüğü – Elazığ Yol Haritası 354xx

Şekil – L.2 Dünyanın En Uzun Demiryolu Köprüsü (Elazığ – Malatya) Sınırı 357Şekil – L.3 Kamu Kurum Kuruluş Mevcut Tesisleri 361Şekil – L.4 Şehrin Mevcut Donatısı ve Konut Alanları 362Şekil – M.1 Elazığ İli Deprem Haritası 378Şekil –M.2 Elazığ İlinin Jeolojik Haritası 379Şekil –M.3 Elazığ İlinin Genelleştirilmiş Stratigrafik Dikme Kesiti (Palutoğlu veTanyolu, 2006)380Şekil –M.4 İlimiz ve yakın çevresindeki önemli faylar (Palutoğlu ve Tanyolu, 2006) 381Şekil –M.5 Elazığ Şehir Merkezi 383Şekil –M.6 İzzetpaşa Camii 385Şekil-M.7 Elazığ İli Şehir-Kır Nüfusu (1927-1995) 387Şekil –M.8 Elazığ İl Nüfusu (1927-1990) 429Şekil –M.9 Elazığ Şehrinin Nüfus Piramidi (1995) 429Şekil –O.1 Sanayi Gürültüsünü Gösterir Grafik 443Şekil –P.1 Elazığ ve çevresine ait tektonik harita 448Şekil –P.2 Elazığ Fayı’nın sayısallaştırılmış harita görüntüsü 450Şekil –P.3 Elazığ Deprem Bölgeleme Haritası 451xxi

xxii

A. COĞRAFİK KAPSAMA.1. GirişElazığ ili Doğu Anadolu Bölgesinin güneybatısında, Yukarı Fırat Bölümünde yeralmaktadır. Yüzölçümü 8.455 Km 2 si kara, 826 Km 2 si baraj ve doğal göl alanları olmaküzere toplam 9.281 Km 2 dir. Denizden yüksekliği 1.067 metre olan Elazığ, yeryüzüşekilleri açısından topraklarını dağlık alanlar, platolar ve ovalar oluşturmaktadır. Türkiyetopraklarının % 0,12’sini meydana getiren il sahası, 40º 21’ ile 38º 30’ doğu boylamları, 38º17’ ile 39º 11’ kuzey enlemleri arasında kalmaktadır. Bu çerçeve içinde şekil olarak kabacabir dikdörtgene benzeyen Elazığ ili topraklarının D-B doğrultusundaki uzunluğu yaklaşık150 km. K-G yönündeki genişliği ise yaklaşık 65 km. civarındadır.Coğrafi konumu itibariyle, Doğu Anadolu Bölgesini batıya bağlayan yolların kavşaknoktasında bulunmaktadır. İli, doğudan Bingöl, kuzeyden Keban Baraj Gölü aracılığıylaTunceli, batı ve güneybatıdan Karakaya Baraj Gölü vasıtasıyla Malatya, güneyden iseDiyarbakır illerinin arazileri çevrelemektedir.Şekil-A.1 : Tarihi Harput Kalesiİl Sınırları içindeki en önemli akarsu Fırat ve kollarıdır. 86 Km 2 yüzölçümü olanHazar Gölü, İl merkezine 30 Km. mesafededir. Ayrıca İlimiz Keban, Karakaya, Kralkızı veÖzlüce gibi önemli baraj gölleri ile çevrilidir.Geçmişte karasal iklimin hüküm sürdüğü Elazığ, yapılan ve yapılmakta olanbarajların etkisi ile ılıman bir iklime geçiş yapmıştır. Elazığ kent merkezinin geçmişi yeniolmakla birlikte yerleşim olarak bölgenin tarihi oldukça eskidir. Bu nedenle Elazığ’ıntarihinin, devamı durumunda olduğu Harput’un tarihi ile birlikte ele alınması gerekir.Harput ve yöresi, Anadolu’nun en eski yerleşme birimlerinden biridir. Nitekim, FıratIrmağı’nın çizdiği büyük yay içinde, sulak ve verimli bir ova üzerinde bulunması, doğal1

kaya sığınakları, kara ve su hayvanlarının bolluğu nedeniyle yöre, Paleolotik (Yontma TaşDevri M.Ö. 10.000) dönemden beri, yerleşme alanıdır.Elazığ ve yöresinin yazılı tarihinin Hitit tabletlerindeki bilgilerle aydınlatıldığıgörülmektedir. M.Ö. 2000’lerde yörenin İşuva adıyla anıldığı belirlenmiştir.M.Ö. 12. – 7. yüzyıllar arasında yöreye merkezi Van (Tuşpa) olan Urartular hakimolmuştur. Urartu dönemi ile ilgili olarak, Harput Kalesi başta olmak üzere, AltınovaNorşuntepe’de ortaya çıkarılan Urartu yerleşmesi, Palu Kalesi, Karakoçan (Bağın) ve İzoli(Kuşsarayı)’ndaki çivi yazılı kitabeler yöredeki Urartu hakimiyetini açıkça ortayakoymuştur. Daha sonra bölgede Medler, Persler, Romalılar, Bizanslılar ve Arapların değişikdönemlerde egemen oldukları görülmektedir.Büyük Selçuklu hakimiyetinin Anadolu’ya kayması ile Harput’un Türk Yurduolmasında en önemli savaşın Malazgirt Meydan Muharebesi olduğuna şüphe yoktur. 1085yılında Çubuk Bey tarafından fethedilen Harput’ta Çubukoğulları Beyliği kurulmuştur.Türkler tarafından alınmasına kadar sadece müstahkem bir kale hüviyetinde kalan Harput,Türklerle beraber büyüyen bir şehir haline gelmiştir.Çubukoğulları Beyliği’nin ömrü uzun sürmemiş, 1110 yılında Artuklu Belek BehramHarput ve yöresini ele geçirerek Artukoğulları dönemini başlatmıştır. Belek Gazi, Haçlıseferlerine karşı büyük mücadeleler vermiştir. Artuklu hanedanına, 1234 yılında I. AlaaddinKeykubad tarafından son verilmiş, Harput bu tarihten itibaren Türkiye Selçuklu Devleti’ninhakimiyeti altına girmiştir.Şekil- A.2: Hazar GölüKösedağ Savaşı’ndan sonraHarput, 1243’te İlhanlılar tarafındanzaptedilmiş,1363’te Dulkadiroğullarının,1465’te Akkoyunluların ve nihayetÇaldıran Savaşı’ndan sonra 1516 yılındaOsmanlıların eline geçmiştir. Coğrafikonumu itibariyle tarihin hemen herdöneminde önemli bir yerleşim merkeziolan Harput, 1834’te doğu eyaletleriniıslah etmek üzere görevlendirilen Reşid Mehmed Paşa, ovada yer alan Agavat Mezrası’nımerkez haline getirince, Elazığ Vilayeti’nin merkezi buraya taşınmıştır.Yeni kurulan şehir önceleri eyalet ve bilahare vilayet merkezi olmuş, bir araDiyarbakır Vilayeti’ne bağlı bir sancak haline gelmiştir. 1875’te müstakil mutasarrıflık,1879’da tekrar vilayet olmuştur. Osmanlı İmparatorluğu’nun son yıllarında Malatya veDersim sancakları da buraya bağlanmış, 1921’de bu iki sancak Elazığ’dan ayrılmıştır.2

Hazar GölüElazığ'a 22 km. Uzaklıkta, Elazığ - Diyarbakır karayolu güzergahında olup,Hazarbaba ve Mastar dağları arasına sıkışmış tektonik bir göldür.Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinin kendine has plajları olan su sporları ve balıkavcılığı yapılan en önemli gölüdür.Şekil –A.3:Hazar GölüUzunluğu 22 km., genişliği 5-6 km. olan göl,günün her saatinde değişik görünüm kazanarakmavinin ve yeşilin her tonunu gösterir. Suyu berrak,sodasız ve tuzsuzdur.Çevresinde 25'e yakın kamu kurum vekuruluşlarına ait eğitim ve dinlenme tesislerinin yanısıra turizm Bakanlığından belgeli otel, motel lokanta vegünübirlik piknik alanı, ayrıca özel kuruluşlartarafından işletilen balık evleri bulunmaktadır.Son zamanlarda çevresinde çok sayıda ikincil konutlar ve yazlıklar ile tatil sitelerininyapıldığı göl, çevre illerin de faydalandığı tatil merkezi konumundadır.Keban BarajıKeban Baraj Gölü Türkiye’nin en büyük yapaygölüdür. Doğal Göller arasında 675 km2’lik alanıyla3.sırada yer almaktadır. Baraj Gölünün Murat vadisiboyunca uzunluğu 125 km.dir. Genişliği yer yerdeğişmektedir.Şekil- A.4 : Keban BarajıKeban baraj gölünde elektrik üretiminin yanısıra su avcılığı yapılmakta ve balık üretimide gerçekleştirilmektedir. Enerji açısından Türkiye’nin ilk büyük yatırımlarındandır. 1965yılında yapımına başlanılmıştır. 1974 yılında ilk 4 büyük tribünü, 1981 yılında da diğer 4tribünü devreye girdi. Barajın toplam kurulu gücü 134 Megawatt olup yıllık enerji üretimi 7,5Milyar KW/Saat’dir. Kurulduğunda Türkiye’de üretilen elektriğin %20 sini tek başınakarşılayan santral şu an tüketilen toplam elektriğin % 8’ini karşılamaktadır.Keban barajının yapımından sonra 64.100 hektar büyüklüğünde bir baraj gölümeydana gelmiştir. Oluşan gölün etrafında Elazığ ve çevre illerin halkının dafaydalandığı eğlence ve mesire yerleri mevcuttur.3

İlk etapta günü birlik olarak düşünülen tesis; iki adet dinlenme salonu yapılmış,enerji, su ve yol problemleri çözülerek halkın hizmetine sunulmuştur.Hazar baba kayak merkezine Elazığ- Diyarbakır karayolu ve aynı zamanda demir yoluüzerinde bulunan ilçemizden sonra 7 km lik Hazar Baba dağına yapılan kara yolu iletırmanıştan sonra ulaşılabilmektedir. 7 km lik yol stabilize olup ulaşımın daha rahatolabilmesi için yer yer parke taşı döşenmiştir. Özellikle yağışlı havalarda elverişsiz olan doğaşartlarının zorluklarını en aza indirgemek amacıyla unımog aracı alınmış olup 24 saat süreylekar temizleme çalışmaları yapılmaktadır.Hazar Baba kayak merkezi şu anda günü birlik bir tesis olup gelenlerin gününü en iyibir şekilde geçirecekleri kayak yapıp, dinlenip, eğlenecekleri bir yerdir. Mevcut haliylekonaklama tesisi mevcut değildir. Ancak özel müteşebbislerin bu konuda girişimleri vardır.Şu andaki talebe cevap verebilecek 1100 metre kayak pisti ve mekânik tesislerstandartlara uygundur.A.2. İl ve İlçe SınırlarıŞekil-A.7: Elazığ İl HaritasıMERKEZ İLÇE1-AĞIN 4-BASKİL 7-KOVANCILAR 10-SİVRİCE2-ALACAKAYA 5-KARAKOÇAN 8-MADEN3-ARICAK 6-KEBAN 9-PALU5

A.3. İlimizin Coğrafik DurumuElazığ ili Doğu Anadolu Bölgesinin güneybatısında, Yukarı Fırat Bölümünde yeralmaktadır. Yüzölçümü 8.455 Km 2 si kara, 826 Km 2 si baraj ve doğal göl alanları olmak üzeretoplam 9.281 Km 2 dir. Denizden yüksekliği 1.067 metre olan Elazığ, yeryüzü şekilleri açısındantopraklarını dağlık alanlar, platolar ve ovalar oluşturmaktadır. Türkiye topraklarının % 0,12’sinimeydana getiren il sahası, 40º 21’ ile 38º 30’ doğu boylamları, 38º 17’ ile 39º 11’ kuzey enlemleriarasında kalmaktadır. Bu çerçeve içinde şekil olarak kabaca bir dikdörtgene benzeyen Elazığ ilitopraklarının D-B doğrultusundaki uzunluğu yaklaşık 150 km. K-G yönündeki genişliği iseyaklaşık 65 km. civarındadır.Coğrafi konumu itibariyle, Doğu Anadolu Bölgesini batıya bağlayan yolların kavşaknoktasında bulunmaktadır. İli, doğudan Bingöl, kuzeyden Keban Baraj Gölü aracılığıyla Tunceli,batı ve güneybatıdan Karakaya Baraj Gölü vasıtasıyla Malatya, güneyden ise Diyarbakır illerininarazileri çevrelemektedir.A.4. İlin Topografyası Ve Jeomorfolojik DurumuToros Orojenik Kuşağı dahilinde yer alan Elazığ ili arazileri, içinde bulunduğu DoğuAnadolu Bölgesinin diğer yörelerine göre ortalama yükseltisinin daha düşük (1300-1400 m)ve nispeten az engebeli bir topografyaya sahip olma özelliği ile dikkati çeker. İlin güney, batıve doğusunda yükseltileri 2000 metreyi biraz geçen dağlık alanlar bulunmasına karşılık, ortabölümde yer yer bu dağlık kuşak arasına sokulmuş, fakat genelde bu kuşağın kuzey kenarındakabaca D-B doğrultulu bir oluk boyunca uzanan ovalık alanlar ile bunları genelde kuzeydençevreleyen platolar da önemli bir yere sahiptir. Bu çerçeve içinde; yeryüzü şekilleri açısındanil topraklarını dağlık alanlar, platolar ve ovalar olarak üç ana birim şeklinde ele alarakincelemek mümkündür.Dağlık Alanlar: İlin güney kenarı boyunca GB-KD doğrultudaki Güneydoğu Toroslara aitdağ sıraları belirgin üç sıra halinde uzanırlar. Diyarbakır il sınırını da meydana getiren engüneydeki sırayı Maden Dağları oluşturur. Eosen döneminde yörede açılmış, Madenhavzasında depolanmış tortullar ile volkanik malzemelerden oluşan dağlık alanın yükseltisi2000 metreyi biraz aşar (Tosun Dağı 2052 m). Tarihi dönemlerde işletilerek rezervi oldukçaazalmış zengin bakır madeni yataklarını da bünyesinde barındıran Maden Dağları, ortabölümünde Dicle nehrinin açmış olduğu derin yarma vadi ile ikiye ayrılmış durumdadır.Maden Dağları Dicle Oluğundan sonra doğuya doğru giderek yükselti kazanır ve ilingüneydoğu köşesindeki Akdağ'da 2620 metre ile Elazığ il sınırları içindeki en yüksek noktayımeydana getirir.Maden Dağlarının kuzey kenarı boyunca aynı yönde uzanan, Behrimaz-Çitliovalarından sonra, kuzeyde ikinci dağlık sırayı Kamışlık (2016 m), Hazar (2347 m), YaylımDağı (2046 m.) kuşağı oluşturur. Bu dağlık kuşağın doğu ve batısında yüksekliği 2000metreyi aşmasına karşılık, Dicle Nehrinin kaynak kısmını teşkil eden orta bölümdeki yükseltiazalır ve nispeten alçak bir topografya dikkati çeker. Doğu Anadolu Fay Zonu, HazarGölünün batısına kadar bu kütleyi kuzey kenardan keserek basamaklandırmış olmasınakarşılık, belirtilen bölümde dağlık kütleyi çapraz keserek Kuşakçı Dağlarının güney kenarına6

geçmektedir. Özellikle Kuşakçı Dağlarının 2000 metreden yüksek bölümleri, geniş aşınımyüzeyleri olarak dikkati çekmektedir. Bu dağlık kütle, en batıda Fırat nehrinin açmış olduğuderin boğazda (Kömürhan Boğazı) son bulur.İl sınırları içinde Güneydoğu Toroslara ait en kuzeydeki sırayı Karga Dağı (1925 m),Kuşakçı Dağı (1908 m), Çelemlik Dağı (1724 m), Mastar Dağı (2171 m) kuşağı meydanagetirir. Bu kuşak ile güneyde yer alan ikinci silsile arasındaki çukurluğa Hazar Gölüyerleşmiştir. Hazar Gölü depresyonundan doğuya doğru gidildiğinde, bu depresyondan bireşikle ayrılan Baltaşı-Sarıkamış ovası ile Murat Nehri vadisine ulaşılır. Hazar Gölüçöküntüsünün batısına doğru ise topografya yükselti kazanır ve bu yüksek topografya içindeKavak- Gözeli Ovaları yer alır.Yukarıda belirtilen Güneydoğu Toroslara ait Dağ kuşaklarının kuzeybatı vekuzeydoğu kenarları boyunca (İlin batı ve doğusunda) adeta 4. ve 5. sıralar şeklinde uzanandiğer dağlık alanlar da bulunmaktadır. Bunlardan, Malatya Ovasının doğusuna doğru yükseltikazanan Harabekayış (1659 m) ve Bulutlu (2004 m) Dağları farklı yapısal özellik gösterirler.Harabekayış Dağı, güney yamaçları faylarla parçalanmış, Orta Paleosen-Alt Eosen yaşlıresifal kalkerlerden oluşmasına karşılık, Bulutlu Dağının yapısını Üst Kretase yaşlımağmatitler, özellikle de granitler meydana getirir. Yöredeki orografiye uygun olarak GB-KDyönlü uzanışa sahip bu dağlardan Bulutlu Dağı, akarsularla oldukça fazla parçalanmış veyarılmış durumdadır.Elazığ ilinin batısında Malatya ile olan il sınırını da oluşturan Fırat Nehrinin(Günümüzde: Karakaya Baraj Gölü) belirgin bir kavis çizmesine neden olan ve bir "Dom"yapısı gösteren Hasan Dağı (2147 m) kütlevi görünümü ile dikkati çeker. Çekirdeğini, granitbaşta olmak üzere asit bileşimli intrüsif kayaçlar ile bunları örten kalkerlerin oluşturduğu vegüney yamacı faylanmış olan Hasan Dağı, batı ve kuzeye doğru kollar halinde uzanır. Batıyadoğru olan kolu Seher Dağı, Muşar (Aydınlık) Dağları adıyla yükselti kaybederek D-Byönünde uzanır ve il sınırında sona erer. Bu Dağlık alanlar da Hasan Dağı ile aynı yapısal velitolojik özellikler gösterirler. Buna karşılık; kuzeyde, yöredeki asıl orojenik sisteme tersolarak K-G yönünde uzanan Keban (Piran) Dağları (2016 m) hemen bütünüyle metamorfikkayaçlardan, özellikle mermerlerden meydana gelmiş olup, çıplak görünümlü dikyamaçlarıyla dikkati çeker. Keban Çayı tarafından dikine yarılmış olan Keban Dağlarıkuzeye, baraj gölüne doğru yükselti kaybederek son bulur,İlin doğusunda Bingöl ile sınırı oluşturan Gökdere Dağları (2197 m) ve Korucadağ, ilsınırları içindeki en geniş volkanik dağları meydana getirirler. 2000 m'yi biraz aşan yükseltisiile Korucadağ tipik bir volkan konisidir. Buradan çıkmış olan bazaltik lavlar, batıya doğruakarak Karakoçan çevresindeki lav platolarını oluşturmuşlardır.Ovalar: Güneydeki dağ sıraları arasına yerleşmiş, boyuna depresyonların dışında, ilin asılovalarını, bu kuşağın kuzey kenarı boyunca sıralanmış ve birbirinden fazla belirgin olmayaneşiklerle ayrılan ovalar zinciri oluşturur. Batıda Baskil Ovası ile başlayan tektonik kökenli buçöküntü ovaları, doğuya doğru Kuzova, Hankendi Ovası, Uluova-Elazığ Ovası, YarımcaOvası, Kovancılar-Başyurt ovaları ile devam ederek kuzeydoğuda Karakoçan Ovası ile sonbulur. İlin orta bölümünü boydan boya kateden bu ovalar oluğu, kuzeye bakan bir yaygörünümündedir.7

Şekil-A.8: İlin Morfografya HaritasıGenel olarak D-B yönünde uzanış gösteren bu ovalar içinde, Sarını Çayınındrene ettiği ve kuzeye doğru eğimli olan Kuzova, K-G yönündeki doğrultusuylayöredeki yer şekillerinin genel uzanışına dik bir durum gösterir. Uluova'nın 1/3' ününKeban Baraj Gölü altında kalmasıyla Kuzova'nın tarımsal önemi daha da artmış ve ilinen önemli ovası olma özelliğini kazanmıştır. Önemli bir kesimi kenarlarda Eosen yaşlıtortul depolardan, merkezi kesimde ise daha genç çökellerden meydana gelen senklinalbiçimli bu havzanın doğusundaki volkan konilerinden ova tabanına doğru yönelmiş lavakıntıları, Karayazı bazalt platosunu oluşturmuştur. Kuzeyden güneye doğru 950-1250m'ler arasında, uzanan ve Hankendi Ovasıyla birlikte yaklaşık 600 km 2 'lik bir alan8

kaplayan Kuzova, tabanında geniş alüvyal düzlüklere yer veren tipik bir ovagörünümünde olmayıp Sarını Çayının basamaklar şeklinde yarmasına bağlı olarak birseki-ova özelliği göstermektedir.Günümüzde doğu bölümü Keban Baraj Gölünün bir körfezi durumunda olanUluova, kuzey ve güney kenarlarından faylı bir senklinal özelliğine sahiptir. Tabanıkalın bir alüvyal örtüyle kaplı olup eğimi doğudan batıya doğru artan ovanın alanı 370km²’yi bulur. Kuvaternerdeki çökmelerle son şeklini alan Uluova'nın doğusundaNeojen ve Kuvaterner başlarında çökelmiş, daha sonra hafifçe kıvrımlanmış genççökeller bulunur. Haringet deresi tarafından drene edilen ovanın çevresi ile olanyükselti farkı, güneyde 1000-1200 metre, kuzeyde ise 700-800 metre civarındadır.Elazığ şehri tarafından hemen hemen tamamı işgal edilmiş durumdaki ElazığOvası, güneybatıdaki Meryem Dağı (1490 m) eşiğiyle Uluova'dan ayılır. Yine aynıovaya açıldığı yer ise güneydoğudaki Gümüşkavak Boğazıdır. Ovanın D-B yöndekiuzun ekseni 12-13 km, K-G yöndeki genişliği ise 3-3,5 km arasında değişmektedir.Kuzeyde Harput Platosuna çıkılan yamaçlar faylıdır. Ova, batıya doğru gittikçedaralmakta ve belirgin olmayan bir eşikle Hankendi Ovasına birleşmektedir. HarputPlatosundan kaynaklarını alan kuru derelerin oluşturduğu birikinti koni ve yelpazeleri,ovanın kuzey kenarı boyunca geniş bir piedmont ovasının (etek düzlüğü) oluşumunusağlamıştır. Bu etek düzlüğü aynı zamanda ovanın kuzeyden güneye doğru belirgin bireğim kazanmasına neden olmuştur. Bu eğime bağlı olarak kuzeyde 1100 metrecivarında olan ova tabanının yükseltisi güneyde 950 metrelere kadar iner.Uluova, doğuda Murat Nehrinin açtığı birleştirme boğazı ile Yarımca-Baltaşıovalarına bağlanmaktadır. Bu ovalardan Yarımca Ovası, Murat Nehrinin kuzeykenarında gelişmiş en yüksek seki düzlüğüne karşılık gelir. Murat nehrinin güneykenarındaki Baltaşı ovası ise, Hazar Gölü depresyonunun doğuya doğru uzanan birdevamı olarak Doğu Anadolu Fay Zonu boyunca şekillenmiş tektonik kökenli birovadır. Yarımca-Baltaşı ovalarından doğuya doğru (Keban Baraj Gölünün sona erdiğiyer) Murat Nehri, çevredeki plato alanları içine 250-300 metre kadar gömülerek geniştabanlı bir vadi oluşturmuştur. Daha doğuya doğru aynı akarsuyun Palu ile Gençilçeleri arasında açmış olduğu dar ve derin Suveren Boğazı başlar. Bu boğazdan önceEski Palu'nun, vadi yamacında yer almasına karşılık, Yeni Palu, Murat Nehrinin vaditabanına kurulmuştur. Murat Nehrinin Palu' dan sonraki Suveren Boğazı, sübsekantolup akarsuyun DAF zonuna yerleşmesiyle oluşmuştur.Yarımca Ovasının doğusunda veya Murat Nehri vadisinin kuzey kenarındaKovancılar Ovası yer alır. 1000-1100 metre civarındaki yükseltisi ile adeta Muratnehri, vadi tabanına göre askıda kalmış olan Kovancılar Ovası, Sekrat Çayı vekollarının, (Güneyde Murat nehrine karıştığı kısım hariç) fazla derin yarmadığı tabanı,Neojen (Pliyosen) yaşlı ve gölsel depolarla kaplı oval biçimli bir ovadır. Ovanınortalama uzunluğu 11 km, genişliği ise 7,5 km civarındadır.Kovancılar ovasının doğusundan itibaren bazaltların yaygın olduğu volkanikalanlar başlar. Başyurt ve Karakoçan ovaları bu volkanik sahalar içinde şekillenmiştir.Başyurt Ovası, tabanında ince bir alüvyon örtüsü ile kaplı olup Kovancılar Ovasınagöre daha küçüktür. Güneyden bir fay yamacı ile sınırlandırılmış olması nedeniyle birçöküntü alanına karşılık gelen Karakoçan Ovası, kuzeybatıya doğru eğimli bir özellikgöstermekte ve Karakoçan Deresi tarafından suları Peri Suyuna boşaltılmaktadır.9

Sularını Geli (Baskil) Çayının drene ettiği Baskil Ovası, ilin en batıdaki ovasınıoluşturur. Kuzeydeki Hasan Dağı, güneydeki Bulutlu Dağı arasında tektonikhareketlere bağlı olarak çökmüş olan ovanın tabanı, birikinti yelpazeleriylemaskelenmiş durumda, kuzeyden güneye doğru belirgin bir eğime (%10) sahip olupakarsular tarafından yer yer 50-100 metre derinlikte yarılmıştır. Ovayı kuzeydençevreleyen Hasan Dağının yamaçları, faya bağlı olarak dik bir eğime (% 40-50)sahiptir. Tabanında Neojen gölsel depolara da yer vermesine karşılık ova yüzeyi,tamamen Kuvaterner yaşlı ve kırmızı renkli kum-çakıl depolarıyla kaplıdır.Daha önce de belirtildiği gibi, İlin orta bölümünde (yukarıda açıklanan ovalardışında), güneydeki dağlık kuşak içinde boyuna uzanan diğer tektonik kökenli ova vehavzalara da rastlanmaktadır. Bunlardan, Doğu Anadolu Fay Zonu boyuncaşekillenmiş, tektonik kökenli bir göl olan Hazar Gölünün doğu ve batı kenarlarıboyunca küçük çaplı delta ovaları yer alır. Kürk ve Zıkkım derelerinin şekillendirdiğibu ovalar, göl çevresinde tarımsal faaliyetlerin yoğunlaştığı alanlar olarak dikkatiçeker. Hazar Gölünün batısında 1500-1600 metrelerde uzanan Kavak-Gözeli ovaları,Elazığ'ın en yüksek ovaları durumundadır. Günümüzde, yarılarak plato karakterinedönüşme sürecini yaşayan bu ovaları "Yüksek Dağ İçi Ovaları" olarak tanımlamakmümkündür. Hazar Dağı ile Maden Dağları arasında, Hazar Gölü Havzasına paralelolarak 1150-1250 metreler arasında uzanan, İl'in en güneyindeki Çitli-BehrimazOvaları ise, ilk biçimlerini Alp Orojenezi esnasındaki kıvrılmalar, son şekillerini iseDoğu Anadolu Fayının tali bir koluna bağlı olarak kazanmışlardır. Kuzey ve güneydekiDağlık alanlardan inen, daha çok mevsimlik akarsuların oluşturduğu birikinti koni veyelpazelerinin birbirlerine kaynaşması nedeniyle Behrimaz Ovası, tipik bir Dağ içi ovaözelliği göstermektedir. Her iki ovanın da Kuvaterner başlarına kadar Hazar GölüHavzası ile ilişkilerinin, Dicle Nehrinin batı kollarının kapmasına bağlı olarakkesildiği düşünülmektedir.Platolar: İl sınırları içinde parçalanmış yüksek düzlükleri meydana getiren platolar,yörede Oligosenden beri süregelen, aşınım süreçleri sonunda ortaya çıkan, aşınımyüzeyleri ile Üst Miyosen-Pliyosendeki volkanik aktiviteye bağlı olarak şekillenmiş,volkanik platolar olarak gelişmişlerdir. Bununla birlikte il sınırları içindeki volkanikplatolar daha sınırlı bir alanı kaplar.Aşınım yüzeyi karakterli platolar, ilin farklı kesimlerinde, değişik yüksekliklerdegörülür. Bu şekildeki platoları, yüksek ve alçak platolar (Alt ve Üst Miyosen aşınımyüzeyleri ile Pliyosen ve En alt Pleyistosen aşınım ve dolgu yüzeyleri ) şeklinde elealmak daha doğru olur. Genel bir değerlendirmeyle 1800-2000 ile 1500-1600metrelerde görülen yüksek platolar, daha çok dağlık alanlara ait sistemlerdir. Başka birifadeyle; İl sınırları içindeki dağlık alanların doruk bölümleri dar, fakat uzun düzlüksistemleri halinde görülür. En belirgin yüksek plato sistemini, batıda Kuzova'danbaşlayarak doğuda Murat Boğazına kadar uzanan, doğuya doğru ise Asker Dağı olarakdevam eden ilin kuzeyindeki Harput Platosu oluşturur. Harput Platosu, ElazığOvasından Harput'a çıkılırken ve Buzluk Mağarasının kuzey kenarı boyunca açıkçagörüldüğü gibi; kuzey ve güney kenarları boyunca faylanarak yükselmiş, bu esnadakuzeyden güneye doğru eğimlenmiş, adeta bir horst görünümündedir. Gerçektenplatonun güney kenarında yer alan eski Harput şehri 1240 metre yükseltisindebulunurken, kuzeye doğru yükselti artar ve Buzluk mağarasının olduğu yerde yükselti1680 metreyi bulur.10

Elazığ ilindeki Alçak platolar, daha çok ovalar arasındaki eşik sahalara veya ovatabanlarını çevreleyen alanlara karşılık gelir. Bunlar bazı yerlerde Neojen depolarınınoluşturduğu dolgu yüzeyleri, bazı yerlerde ise çeşitli yaştaki ana kayalar üzerindeşekillenmiş aşınım yüzeyleri şeklinde görülür.Elazığ ili sınırları içindeki volkanik platolar Kuzova'nın doğusunda, Karakoçanilçesi çevresinde, Harput platosu kuzeyindeki Şüşnaz köyü civarında görülürler vedislokasyon hatları boyunca çıkmış, hemen hemen bütünüyle bazalt lavlarındanoluşurlar. Örneğin; üzerinde D-B yönünde dizilmiş 4 adet cüruf konisi de bulunanKuzova'nın, doğusundaki Karayazı platosu, bir dislokasyou hattı boyunca linearertıpsiyon sonucu püskürmüş volkanik materyalin (bazalt lavları), yüzeye çıkıpçevreye doğru yayılması sonucunda oluşmuştur.Akarsular: Elazığ, akarsu kaynakları açısından Hazar gölünün güney kesimi hariç,Fırat havzası içinde yer alır. İlde Murat suyu, Peri çayı, Haringet çayı, Fırat ırmağı,Behramaz deresi bulunmaktadır.Murat Suyu: Van Gölü'nün kuzeyindeki Aladağ'dan doğar. Palu ve Keban Barajgölüne akar. Irmak saniyede ortalama 220 m 3 su akıtır.Peri Çayı: Murat suyunun kollarındandır. Bingöl Şeytan dağlarından doğar; Munzurçayı ile birleşerek il sınırlarından Murat ırmağına katılır. Saniyede ortalama 100-120m 3 su akar.Haringet Çayı: Hazar gölünün batısındaki dağlık bölgelerden doğar, Akçakirazderesini alır ve altınkuşak bölgesinde Murat suyuna katılır.Fırat Irmağı: Fırat ırmağının kolları Murat suyu ile Karasu Keban'ın kuzeyindebirleşir. Elazığ-Malatya il sınırı oluşturacak şekilde akar. Elazığ-Diyarbakır il sınırınakadar varır. Uzunluğu yaklaşık 2800 km'dir.Behramaz Deresi: Maden dağlarından doğar ve bir kısmı doğduğu yerlerden Hazargölüne aktarılır. Diğer kısmı Behramaz ovasından akarak il sınırları dışına çıkar.Göller: Elazığ'da biri tabii, üçü yapay olmak üzere dört göl bulunmaktadır.Hazar Gölü: Elazığ'da bulunan tek tabii göldür. Elazığ'ın yaklaşık 25 km.Güneydoğusunda, Uluovaya paralel bir çöküntü üzerinde yer almaktadır. Denizden1223 m. Yüksekliği olan gölün uzunluğu 22 km., eni ise 6 km. kadardır. Kapladığı alan82 km 2 'dir. Derinliği ise 150-300 m'dir.Hazar gölünün 1957 yılına kadar Dicle nehrine akan bir ayağı vardı. Bu ayak birtünelle Uluovaya aktarıldı. Suyun uluovaya aktarılmasıyla oluşan düşüşten elektriküretimi gerçekleştirilmiştir. Hidroelektirk santralin devreye girmesiyle seviyesi 2-3m.Alçalan suyu dengelemek için, Behramaz deresinin bir kısmı göle aktarılmıştır.Keban Baraj Gölü: Ülkemizde gerçekleştirilen en büyük yatırım projelerinden birininolmasının yanında, Türkiye'de bulunan tabii göller sıralamasında yüzölçümü itibariyleüçüncü sırada yer almaktadır.Bugün Keban Baraj gölünün kapladığı alan içerisinde 59 köy, 26 mezra tamamen,104 köy, 24 mezra, 11 mahalle ve 2 kom kısmen sular altında kalmıştır. Uzunluğu 125km. derinliği 160 m'dir.Baraj iki ayrı tipte yapılmıştır. Sağ kıyı kaya dolgu, sol kıyı beton ağırlıklıdolgudur.11

Baraj, yılda 5 milyar kw/s elektrik üretmektedir. Sularının doğrudan doğruyasulama amacı ile kullanılması yasaktır.Cip Barajı : Murat suyu ile birleşen Cip çayı üzerinde kurulmuştur. Temelden 24 m.Yüksekliğindeki baraj, toprak dolgu tipinde ve sulama amaçlıdır. 800 hektar alanısulamaktadır.Kalecik Baraj Gölü : Elazığ'ın 100 km. kuzey doğusunda Karakoçan İlçe sınırları içindebulunmaktadır. Kalecik çayı üzerinde kurulu olup, toprak dolgu biçimindedir. 28,5 m. yüksekliğiolan baraj sulama amaçlı olup, 900 hektar alanı sulamaktadır.A.5. Jeomorfolojik Yapı ve StratigrafiŞekil-A.9: Elazığ ve Çevresinin 1/500 000 ölçekli Jeolojik Yapısı12

Elazığ ilinin yapısal ve jeomorfolojik özellikleri, doğal ortam açısından yöreninpotansiyelini belirlemekte ve geleceğe yönelik projeksiyonların çerçevesiniçizmektedirElazığ çevresi, Alp-Himalaya dağ oluşum kuşağının Doğu Akdeniz bölgesindekiDoğu Toroslar üzerinde yer almakta, Paleozoyikten Kuvaternere kadar olan dönemlereait farklı yaşta metamorfik, magmatik, tortul ve volkanik kayaçları içermektedir. Bukayaçlar en yaşlıdan en gence doğru incelenecektir.Pütürge Metam Prekambriyen- (Mesozoyik)İl alanında, temeli meydana getiren Prekambriyenden Üst Triyasa kadar geniş birzaman aralığında oluşan, magmatik ve tortul kökenli kayaçların farklı dönemlerde,amfibolit ve yeşil şist fasiyeslerinde metamorfizmaya uğraması ile meydana gelmişPütürge metamorfitleridir.İlin güneybatı köşesinde Fırat Nehri'nin her iki tarafında, Değirmendere vadisiningüney bölümü çevresinde topoğrafyayı meydana getirmektedir. Adını aldığı Pütürgeçevresinde görüldüğü gibi, Prekambriyen temeli teşkil eden ve masifin çekirdeğinioluşturan gözlü gnays, granitik gnays, amfibolit, granat-biyotit mikaşistlerlebaşlamakta, bunu pirofillitli makaslama zonu izlemektedir. Makaslama zonununüzerinde granit intrüzyonları ile kesilen Alt Paleozoyik yaşlı mikaşistler, Permo-Karbonifer yaşlı mermerler gelmekte ve nihayet Üst Triyas yaşlı intrüsif magmatikkayaçlar ve kuvarsitlerle son bulmaktadır.Keban metamorfitleri (Permo-Karbonifer)İnceleme alanımızda mermerler, mikaşistler, talk şist ve amfibolitlerden oluşanbirim, Keban metamorfitlerini meydana getirmektedir. Magmatik kayaçlar tarafındanintrüsif kayaçlarla kesilerek kontak metamorfik zon oluşmuştur.Şekil-A.10: İlin Jeolojik Haritası13

Birim içindeki mermerler karstik gelişime uygundur. Elazığ batısında MeryemDağı, Keklik Tepe, Kızıldağ, Keban çevresinde Keban Çayı Havzasında topografyayımeydana getirmektedir. Genç Kretase sonrasında Yüksekova karmaşığı üzerinesürüklenmiş, nap durumundaki birim, Elazığ çevresinde tektonik olaylarla parçalanmışve aşınmaya uğramış tepelerde, klipler halinde kalmıştır. Malatya, Keban ve Pütürgemetamorfitlerinin içinde yer aldığı, Güneydoğu Anadolu metamorfit masifleri gerçekteaynı tektonik birime ait ve aynı tektonik konumda olup, benzer bir stratigrafik istifsunarlarOfiyolitler (Mesozoyik)Karga ve Kamışlık Dağları çevresinde, özellikle Kömürhan Boğazındayüzeyleyen ofiyolitler, Kömürhan ofiyolitlerini, Guleman çevresinde yüzeyleyenler iseGuleman ofiyolitlerini meydana getirmektedir. Gulemen Ofiyolitleri dokuluanfibolitlerle başlamakta ve üst kesimlere doğru serpantinleşmiş peridotit, piroksenitson olarak bantlı gabro, metaturoktolit ve amfibolit bileşimli metaofıyolitik kayaçlarlason bulmaktadır. Ofiyolitler Guleman çevresinde zengin krom yatakları içermektedir.Yüksekova Karmaşığı (Üst Kretase)Lanprofir bileşimli kayaçlarla kesilmiş diyorit, monzonit, siyenit, granit vegranodiyorit, diyabaz, damar kayaçları, bazaltik yastık lavlar, bazalt akıntıları, andezit,üst seviyelerde dasit ve piroklastitlerden oluşmaktadır. Derinlik, damar ve volkanikkayaçlardan meydana gelen birim; yörenin batısında Hasan Dağı, Bulutlu Dağı, Elazığkuzeyinde Harput platosu, Hazar Gölü çevresinde Kuşakçı Dağı, Çelemlik Dağı,Hazarbaba Dağı, doğuda Asker Dağı ve Palu çevresinde geniş alanlardayüzeylemektedir. Yüksekova Karmaşığı Üst Triyas'tan beri açılmaya devam edenokyanus kabuğunun Üst Kretase başlangıcından itibaren kuzeye doğru dalması ve budalma zonu üzerinde gelişmiş ada yayı ürünleridir.Hazar Karmaşığı (Üst Kretase-Paleosen)Üst Kretase-Paleosen yaşlı Hazar grubu: Konglomera. kumtaşı, silttaşı, kalker,marn ve çamurtaşı kayaçlarıyla Mastar Dağı, Hazar Gölü güneydoğu kesiminde; Paluile Arıcak arasındaki hattın doğusunda önemli bir bölümü teşkil etmektedir.Harami Formasyonu (Üst Maestrihtiyen)Adayayı volkanizmasının etkin olmadığı dönemlerde, dar ve sığ denizel birikimortamlarında oluşan Harami formasyonu, kırmızı renkli, ince ve orta tabakalıkonglomera ile başlar; kumtaşı ile devam eder, üst seviyelerde kumlu kalker ile sonbulur. Harput Platosunda, Meryem Dağı güneyinde, Mangal Tepe-Tepeköy ve Tadımköyleri çevresinde aşınıma karşı dirençli kayaçlardan oluştuğu için tepeleroluştururlar. Yüksekova karmaşığı üzerinde uyumsuz olarak bulunmaktadır.Kuşcular Formasyonu (Alt Paleosen)Kırmızı renkli konglomeralarıyla başlar ve masif görünümlü, gri, beyaz renkli,bol çatlaklı, resif gerisi sığ ortamlarda çökelen kireçtaşıyla son bulur. Baskil'inkuzeybatısında yüzeylemektedir.Seske Formasyonu (Orta PaIeosen-Alt Eosen)Kuşsarayı kuzeyindeki Harabekayış Dağı, Hasan Dağı güneyinde ve Baskilbindirmesi boyunca yüzeyleyen Seske formasyonu, taban konglomeralarıyla başlar vemasif görünümlü, gri, beyaz renkli, bol çatlaklı, resif gerisi sığ ortamlarda çökelen14

kireçtaşıyla son bulur. Konglomeraların kırmızı renkli olması ortamın başlangıçtakarasal olduğunu, giderek sığ deniz ortamına dönüştüğünü göstermektedir.Maden Karmaşığı (Alt-Orta Eosen)Karakaya Baraj gölünün doğusundaki Değirmen Dere vadisi yamaçları, Hazar Gölününkuzeyinde yer alan Çelemlik ve Mastar Dağı, güneyde Hazarbaba ve Maden Dağlarında, doğudaAlacakaya ve Küp Dağı çevresinde geniş bir alanda yüzeyleyen, Alt-Orta Eosen yaşlı MadenKarmaşıgı, volkano-sedimenter kayaçların ardalanmasından oluşmaktadır. Tabanda yer yerkonglomera İle başlayan kumtaşı, kireçtaşı, kiltaşı ardalanması ile devam etmektedir, Üstseviyelerde volkanik ara katkılıdır.Kırkgeçit Formasyonu (Lütesiyen-Üst OIigosen)Tabanda konglomera ile başlayan, fliş özelliğindeki birim kumtaşı, çamurtaşı,marn ardalanması; üst seviyelerde ise kalkerlerden oluşmakta ve il sınırları içinde GB-KD doğrultusunda geniş bir yayılım göstermektedir. Batıda Seher Dağı, Hasan Dağı veKuzova Havzası; orta kesimde Hankendi Ovası çevresi, Harput Platosu ve HasretDağı; doğuda Asker Dağının her iki yamacında, Kovancılar Ovası çevresinde,Kovancılar Ovası ile Haserek Dağı arasında topografyayı teşkil etmektedir. Yatay vedüşey yönde çok sık kayaç ve fasiyes değişikleri göstermekte olup, tektonizmaetkisinde dar, havzada tortulanmıştır. (Turan; 1984).Lice Formasyonu (Oligosen-Alt Miyosen)Alt Miyosen ve Eosen birimleri arasında Pütürge bindirme kuşağı birimleriolarak yer alır ve GB-KD yönünde uzanır. Şeyl, marn, kumtaşı, kireçtaşıardalanmalıdır.Şekil-A.11: Elazığ ve Çevresinin Stratigrafik Kesiti15

Formasyon türbiditik fasiyeste çökelen fliş çökelleri ile temsil edilir. Gri, yeşilrenkte, bol ofiyolitli blokludur. Eosen yaşlı volkanik ve tortul kayaç bulundurankesimleri kırmızı kahverengi ve olistostrom çökellidir. Lice formasyonu durgun birortamda çökeldiği için düzenli bir tabakalanmaya sahiptir. Buna karşılık bindirmehattına doğru tektonik bakımdan hareketli bir ortamda ekaylanma kuşağı olarakgörülmektedir. Kalınlığı 0-325 m arasında değişmektedir.Alibonca Formasyonu (Alt Miyosen)İnceleme alanında Ağın çevresinde, batıdan doğuya doğru, Murat Nehri-PeriSuyu vadileri boyunca, Karakoçan deresinin batı ve doğusunda, yaklaşık D-Bdoğrultulu sığ denizel ortamda çökelen Alibonca formasyonu, kırmızı renklikonglomeralarla başlar; kumlu kalkerler ile devam eder, kumtaşı marn ardalanması ileson bulur. Kalkerler karstik boşluklu ve bol çatlaklı olup, sırt ve tepeler oluşturur.Birimin kalınlığı 350 m'ye ulaşmaktadır. Bu kayaçlar başlangıçta sığ, giderekderinleşen ortamda çökelmişlerdir.Karabakır Formasyonu (Üst Miyosen-Alt Pliyosen)Elazığ çevresinde neotektonik dönemin ilk karasal fasiyeste gelişen kayaçlarıdır.Tortul ve volkanik kayaçlardan oluşmaktadır. Tortul ve volkanik kayaç ardalanmalıolabileceği gibi, bazı yerlerde sadece tortullar ya da volkaniklerden oluşmaktadır.Karabakır formasyonu içinde gösterilen volkan konisi ve üst seviyelerdeki bazaltakıntıları ve tüflerin Kuvaternere ait olma ihtimalleri de vardır.Bazalt, aglomera, lapilli, tüften oluşan kayaçlar, tortul kayaçlarla birlikte Ağınçevresi, Kuzova kuzeydoğusunda, Harput Platosu kuzeyinde, Yarımca Ovasıdoğusunda ve Palu çevresinde yüzeylemektedir. Kovancılar doğusundan itibarenözellikle Karakoçan çevresi, Mazı, Haserek ve Karaömer Dağlarında tüf vebazaltlardan oluşmaktadır. Kayaçların kalınlığı Çaybağı çevresinde 700 m’yi bulduğuhalde , diğer kesimlerde 250-300 m. kadardır.Pliyosen KarasalKuşakçı Dağının Uluova'ya bakan alçak kesimlerinde yer alan kırmızımsı renklikonglomeralar ve gri renkli kumtaşları, Kovancılar ova tabanını oluşturan kumtaşı,marn ve kalkerler Pliyosen gölsel birimlerini meydana getirmektedir. Bu birimleryatay tabakalıdır.Kuvaternerİl alanındaki Kuvaterner birimleri; akarsu sekilerini oluşturan eski alüvyonlar ve birikintiyelpazeleri (Pleistosen), etek döküntüleri ve güncel taşkın yataklarını işgal eden yeni alüvyonlar(Holosen) olmak üzere dört grup halinde görülürler.A.5.1. Metamorfizma ve Magmatizmaİl sınırları içerisinde Paleaozik (birinci dönem)’te oluşmuş, Üst Mezozoik (İkinci dönem) veAlt Tersiyer (Üçüncü dönem) yüksek sıcaklık ve basınçta başkalaşım (metamorfize) geçirmiş16

kayaçlar esas olarak metamorfik kayaçları oluştururlar. Bunlar esas olarak mermer (jeolojikanlamda), şist, kuvarsit gibi kayalardan oluşmuş olup, Hazar Gölünün güneyinden batıya doğruyayılırlar, ayrıca Keban yöresinde ve İlimizin batısında görülen çoğunlukla açık kirli grimsirenklidirler. Jeolojik anlamda mermer kalsit kristallerinden oluşmuş eski kireçtaşlarıdır, ticarianlamda mermer ise çıkarıldığında büyük blok veren kesildiğinde parçalanmayan veparlatıldığında cila tutan tüm kayalar mermer olarak adlandırılır. Yukarıda bahsedilen mermerlerfazla kırıklı olması nedeniyle ticari mermer için çoğunlukla elverişli değildir. Elazığ yöresindekimermerler, daha çok Tersiyer yaşlı kireç taşları (kısmen kristalleşmiş) veya çok genç travertenlerveya yaklaşık Doğu Anadolu Bölgesi ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi arasında yer alan veGüneydoğu Anadolu Bindirme Kuşağı adı verilen tektonik hat boyunca oluşmuş breşimsikayalardır.Elazığ İli sınırları içerisinde farklı yaşlı magmatik kayaçlar mevcuttur. Bunlar:Guleman civarında yaygın olan ve batıya doğru Kömürhan’a kadar farklı genişliklerdeyüzeyleyen, içerisinde kromit cevherlerini bulunduran Üst Kretase (Mezozoik) yaşlı ofiyolit olarakadlandırılan kayaçlar. Bunlar okyanus ortamında oluşmuş ve daha sonra karalar üzerine yerleşmişkayalardır.1- Kovancıların kuzeyinde başlayıp batıya doğru uzanan, Harput civarı, Elazığ’ın kuzeyi,Elazığ-Keban karayolu (Çakmak köyü civarları), Baskil civarında en fazla yayılımgösteren Üst Kretase (Mezozoik) yaşlı Elazığ Magmatitleri. Bunlar esas olarak diorit,tonalit, granit, andezit ve bazalt kayalarından oluşmuşlardır. Ofiyolitler oluştuktansonra, onların üzerinde gelişmişlerdir.2- En fazla Maden civarında görülen ve batıya Kömürhan’a doğru, ofiyolitlerlemetamorfitler arasında uzanan Orta Eosen (Tersiyer) yaşlı daha çok bazaltlardanoluşan Maden karmaşığına ait kayaçlar. Balkır madeni içermeleri bakımındanönemlidirler. Bunlar ofiyolitler ve Elazığ Magmatitlerinin güneye doğrubindirmesinden sonra oluşmuşlardır.A.5.2. Tektonik ve Paleocografyaİl alanının yapısını, daha önce belirtilen çeşitli yaş ve özellikteki formasyonlarmeydana getirmektedir. Bu formasyonlar; Hersiniyen, Kaledoniyen ve nihayet AlpOrojenezi ile bunların çeşitli devrelerindeki orojenez fazlarının etkisiyle oluşantektonik hareketler sonucunda kıvrılmış, kırılmış, kırık düzlemleri boyunca şariyeolarak eğim kazanmışlardır.Elazığ sınırları içindeki birimlerin büyük bölümü Toroslar, çok az bir bölümüKenar Kıvrımları içinde bulunmaktadır. Türkiye'nin tektonik birlikleri sınıflamasınagöre, yöredeki yapısal birimlerden Pütürge ve Keban metamorfitleri, Kömürhan veGuleman ofiyolitleri, Yüksekova karmaşığı, Hazar Karmaşıgı, Maden karmaşığındanoluşan nap durumundaki birimler Toridler; Pütürge bindirmesi güneyinde bulunan Liceformasyonu Kenar Kıvrımları ünitesine girmektedir. Levha tektoniği modeline göre isebölge, güneyden kuzeye Asurid, Çüngüş ve Maden kenet kuşaklarının bulunduğu,Doğu Anadolu Yığışım Karmaşığından oluşur.17

Şekil-A12: Doğu Anadolu Fay Sistemlerinin Sivrice – Adıyaman Fay Zonu BoyuncaYer Alan Yerleşim Birimleriİl alanında Arap otokton birimleri, kenet kuşağı kuzeyinde naplardan oluşanallokton ve paraallokton birimler ile bu birimlerin üzerinde gelişen ve genç çökellerletemsil edilen neootokton birimler yer almaktadır.Elazığ ve çevresinde Üst Kretase-Alt Paleosen, Orta Eosen sonu, Orta Miyosenve daha genç dönemlerde meydana gelen kıvrımlı, kırıklı yapılar bulunmaktadır. Buyapılar Neotetisin güney kolunun Üst Kretase-Alt Miyosen arasındaki kapanma ve onuizleyen Orta Miyosendeki kıta-kıta çarpışmasına bağlıdır. Yapıların ortak özelliği;Arabistan ve Anadolu levhalarının Orta Miyosendeki çarpışması ile ortaya çıkan K-Gdoğrultulu sıkışma rejimidir. Elazığ ve çevresindeki kıvrım eksenleri yaklaşık B-D veBGB-DKD doğrultusunda uzanmaktadır. İnceleme alanında yaygın bir diğer yapıçeşidini bindirmeler oluşturmaktadır.Orta Eosenden daha yaşlı kayaçlar tektonik dilimler halinde güneye18

Şekil-A13: Elazığ ve Çevresinin Tektonik Haritasıitilmişlerdir. Pütürge, daha doğrusu Bitlis bindirmesi, Toroslar (Toridler) ileGüneydoğu Anadolu Kenar Kıvrımları arasındaki sınırı belirlemektedir. Miyosen-Pliyosen esnasında meydana gelmiş olup, bindirme hareketi, kuzeyden güneye doğruyer yer 15-20 km itilmeler gösterir. Burası aynı zamanda Arabistan levhasının Anadolulevhası ile çarpıştığı kenet (siitür) tir.İl sınırları içinde topografyada belirgin olarak izlenen doğrultu ve eğim atımlıfaylar da gözlenmektedir. Şiro Çayı, Fırat Nehri (Karakaya Baraj Gölü) veDeğirmendere-Sivrice (Hazar Gölü)-Baltaşı ve Palu çukurluğu, Murat vadisi eksenineyerleşen sol yanal atımlı Doğu Anadolu Fayı (DAF) bu fayların en belirgin ve önemliolanıdır. Doğrudan bu fay zonunda yapılan jeomorfolojik araştırmalarla fayınKuvaterner içerisinde aktif olduğu, morfolojik olarak yeniliğini koruduğu, fay zonu veçevresinin deprem açısından birinci dereceden riskli olduğu ortaya konulmuştur. DAF,tek bir kırık hattı olmayıp birden fazla, birbirinin devamı niteliğinde faylarla, ortalama2 ile 10 km genişliğe ulaşabilen bir zon halinde izlenmektedir.A.COĞRAFİ KAPSAM - KAYNAKÇA-Elazığ Projesi Mevcut Durum Raporu-1-F.Ü Müh. Fak. Jeoloji Bölümü-Elazığ Belediyesi-Bayındırlık İl Müdürlüğü19

B. DOĞAL KAYNAKLARB.1. Enerji KaynaklarıB.1.1. GüneşBilindiği gibi yeryüzünde herhangi bir yerin aldığı radyasyon miktarı, coğrafienleme göre farklılık gösteren gün uzunluğuna, güneş ışınlarının denklinasyon açısına,atmosfer aktivitesine ve yer şekillerinin durumuna göre değişir. 38.40° N enlemindeyer alan Elazığ İlinde yıllık ortalama güneşlenme süresi 7:33 (saat,dakika)’dır. Yıllıkortalama global güneşlenme şiddeti 238.92 cal/cm 2 ’dir. 21 Haziranda maksimumdeğere ulaşarak güneş ışınlarının yüksek açılarla gelmesinden dolayı radyasyonmiktarı yüksek olmakta, kışın ise düşük açılarla geldiğinden radyasyon miktarı düşükgerçekleşmektedir. Radyasyon miktarı üzerinde, güneşlenme süresi ve günün uzunluğuetkilidir. Yazın günlerin uzun ve bulutluluğun düşük olmasından dolayı, radyasyonmiktarı yüksektir. Bu durum, güneş enerjisinden faydalanmayı ve bitkilerinolgunlaşmasını olumlu yönde etkilemektedir. Kışın ise günlerin kısa ve bulutluluğunfazla olmasından dolayı radyasyon miktarı düşük olmaktadır. Bu özelliği vedeğerleriyle Elazığ ili, bölgede güneş enerjisinden yararlanma açısından oldukçaelverişli bir durum göstermektedir.B.1.2. Su GücüTablo B.1: İlimizdeki Akarsuların Akım ve Debileri :Yeri Yıllık Ortalama Akım DebiMurat Nehri : 7567,22 hm 3 /yıl 239,9 m 3 /sPeri Suyu : 2482,01 hm 3 /yıl 78,7 m 3 /sHaringet Çayı : 41,77 hm 3 /yıl 1,32m 3 /sCaro Deresi : 51,13 hm 3 /yıl 1,6 m 3 /sKalecik Deresi : 27,59 hm 3 /yıl 0,87 m 3 /sBulanık Deresi : 29,69 hm 3 /yıl 0,94m 3 /sCip deresi : 12,14 hm 3 /yıl 0,38m 3 /sB.1.3. KömürPalu ZuhuruYer: Elazığ-PaluPafta ve Koordinatlar: Elazığ K 43 – c 2 y = 82300 x = 79100Genel Jeoloji:Kömür Eosen flişi içindedir. Flişin orta kısmında yaklaşık 25.00 m’lik bir horizondaaltı linyit damarcığı vardır.Damarların inceliği ve sık sık kesilmeleri işletmelerin kısa sürede sona ermesine neden olmuştur.Oluşum ekonomik değildir.20

B.1.4. Doğalgazİl sınırları içinde doğalgaz rezerveleri yoktur.B.1.5. RüzgarDevlet Meteoroloji Genel Müdürlüğünün verilerine göre ilimizin yıllık ortalamarüzgar hızı 2.3 m-sec’dir . En hızlı esen rüzgarın yönü ESE ve E yönünde olmaküzere, yıllık ortalama hızları 2.47 m-sec’dir. Bu durum, yöredeki rüzgar hızlarınınoldukça düşük olduğunu göstermektedir.Ayrıca ilimizde rüzgar enerjisinden yararlanılmamaktadır.B.1.6. Biyokütleİlimizde Biyokütle enerjisinden yararlanılamıyor.B.1.7. Petrolİl sınırları içerisinde petrol rezerveleri yoktur.B.1.8. Jeotermal Sahalarİlimiz Karakoçan İlçesi Yoğunağaç Köyü mevkiindebulunan Golan Kaplıcaları 1991 yılında Metin BOZVEL adlışahsa ihale edilerek resmi olarak işletmeye açılmıştır.Sıcak su kaynakları ( Termal ) Ülkemizin önemli bir yeraltı zenginliğini oluşturmaktadır. Söz konusu kaynaklarınverimli bir şekilde kullanılmasından da İlŞekil- B1: Golan KaplıcalarıÖzel İdareleri sorumlu olduğundan; Karakoçan İlçesi Golan Kaplıcalarını daha verimli ve sağlıklıbir şekilde kullanılabilmesi için ilgili yerde sondaj çalışması yapılmasına ve tesisler kurulmasınagerek duyulmuştur.İl Daimi Encümeninin 09.10.2001 tarih ve 354 sayılı kararı ile Golan kaplıcaları alanındagerekli etüdün yapılarak, jeotermal sondaj kuyusu açılmasına karar verilmiştir.Alınan bu karar gereğince MTA Genel Müdürlüğü ile Valiliğimiz arasında yapılan Protokoldoğrultusunda ilgili yerde gerekli çalışmalar yapılmış ve jeotermal kuyu sondajı 27.09.2002tarihinde sona ermiştir.Açılan kuyunun derinliği 400.60 metre, çıkan suyun sıcaklığı 43 derece olup, artaziyen debisi25 lt/sn' dir. Söz konusu kaplıca halkımızın hizmetine sunulmuştur.21

B.2. Biyoljik ÇeşitlilikB.2.1. Ormanlarİl sınırları içindeki orman alanlarını, yörenin yarı kurak iklim şartlarına uymuş,kapalılığı zayıf, seyrek ve park görünümlü kuru ormanlar oluşturmaktadır. Bu ormanformasyonunu meydana getiren ağaçlar, hemen her tarafa yayılmış meşeler (% 95oranında), bunlar arasına az oranda karışmış ardıçlar (% 4) ile yabani kiraz, armut(Pirus comımmis), badem (Amygdalus webbi ) gibi yabani meyve türleri ve bazıAkdeniz elemanları (menengiç ve sumak) dır. Bu nedenle; yöredeki ormanları meşeormanları olarak tanımlamak mümkündür.Koru ormanları meydana getiren meşe ormanları tür yönünden oldukça zengindir.Bunlar içinde mazı meşesi (Quercus infectoria), tüylü meşe (Quercus puhescens), saçlımeşe (Quercus cerris) ve Lübnan meşesi (Quercus libani ) en yaygın olarakgörülenleridir. Bununla birlikte; yapılan çalışmalarda yöre ormanlarında Türkiye'de azrastlanan bazı meşe türlerinin de bulunduğu belirtilmektedir. Bu meşe topluluklarıarasına serpilmiş bir vaziyette görülen ibrelilerden ardıç türlerini ise, daha çok katranardıcı (Jıniperus oxycedrus ) ve adi ardıç (Jnniperus excalse ) meydana getirmektedir.Günümüzde, Elazığ İl sınırları içinde tahripten arda kalmış meşe ormanlarına enfazla Palu, Arıcak ve Alacakaya ilçeleri çevresinde, Karakoçan ilçesi kuzeyinde,kısacası ilin genellikle kuzeydoğu, doğu ve güneydoğu köşelerinde rastlanılmaktadır.Bu alanlarda orman kalıntılarının çok fazla tahrip edilmeden kalmaları, buralarınoldukça engebeli bir topografyaya sahip bulunması ve ana yollardan uzak olmaları ileaçıklanabilir. İl dahilindeki diğer orman alanları, Baskil ilçesi ve Pincirik köyüçevresindeki Bulutlu ve Karga Dağının, Keban civarındaki Hacısor Dağının ve HarputPlatosunun kuzey yamaçları ile Hazar Gölü çevresi ve Kömürhan Boğazı dolaylarındabulunmaktadır.Elazığ ilinin Karakoçan ilçesinde hizmet veren Orman İşletme Şefliğimiz 9.541 ha verimlive 29.025 ha bozuk meşe orman alanı olmak üzere toplam 38.566 ha orman alanı, Palu ilçesindehizmet veren Orman İşletme Şefliğimiz 10.5 ha verimli ve 51.460 ha baltalık orman alanı olmaküzere toplam 51.565 ha orman alanı mevcuttur. Elazığ Merkez Orman İşletme Şefliğimizin 64.515ha orman alanı mevcuttur.İlimizdeki ormanlık alanlar yıllar itibariyle ağaçlandırılmaktadır. Elazığ orman işletmeşefliği ile yıllık 500 ha alanda rehabilitasyon çalışması yapılarak bozuk ormanların verimli ormanhaline dönüştürülerek 2008 yılında 150 ha alanda ağaçlandırma yapılacaktır.Tablo –B2 :Elazığ Merkez İşletme Şefliği Amenejman Verilerine Göre Orman VarlığıKORU B.KORU T.KORU N.BALT B.BALT T.BALT AÇIKLIK T.ORMAN G.ALAN ORANI16.908 944 17.852 - 4662,5 4663 525.636 64.515 590151 %11Kaynak : Elazığ Orman İşletme Müdürlüğü22

Şekil B.2: Elazığ İli Orman AlanlarıŞekil B.3: Orman Arazilerinin İlçeler İtibariyle Dağılımı23

B.2.1.1. Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanlarıİldeki ormanların yüzyıllar boyunca işlevi yakıt gereksinimini karşılamak olmuştur. Yineilde yüzyıllar öncesine giden maden işletmeciliğinde (Keban, gümüş işletmeleri gibi) bölgeormanları yakıt kaynağı olarak kullanılmıştır. Bu durum Elazığ meşe ormanlarının önce baltalıksonra bozuk baltalık ve hatta çalılıklara dönüşmesine neden olmuştur. Elazığ'da egemen ağaç türümeşedir. Küçük alanlarda bozuk nitelikte korulara rastlanır. Meşe dışında ilin yüksek kesimlerindehuş, bazen geniş alanlarda meşe ile birlikte titrek kavak, elverişli yerlerde dağınık olarak Kızılağaç, Dişbudak, Karaağaç, Çınar, Ceviz, Çitlembik ve Ardıç gibi orman ağaçları bulunur.İl sınırları dahilinde ormanlık alanlar üzerinde kavak ve söğüt yetiştirilmediğinden ve kavakve söğüt orman ağacı olmadığından elimizde veri bulunmamaktadır.İlimiz içinde tarım arazisinde odun üretimine ayrılan özel bir orman alanı bulunmamaktadır.B.2.2. Çayır ve MeraÇayır-Mera31%Yerleşim Alanı1%Su Yüzeyi7%Tarım Arazisi29%Ağ. Ve Er. Sahası17%Orman Arazisi15%Şekil B.4: İl Sınırları İçinde Bulunan Çayır ve Meraları Gösterir Grafik4342 SAYILI MERA KANUNU İLE İLGİLİ OLARAK İLİMİZDE YAPILANÇALIŞMALAR28.02.1998 Tarihli Resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 4342 Sayılı MeraKanunu gereğince ülkemizde hayvansal ürünlerin üretimi için hayvancılık işletmelerinin temelihtiyacı olan kaliteli kaba yem ihtiyacının temin edildiği Çayır ve Mera arazileri,aynı zamanda suve rüzgar erozyonunu önleyen çok önemli doğal kaynaklarımızdan olup ilimiz sınırları içerisindemerkez ve köylerde mevcut olan çayır ve mera alanlarında yapılan Tespit-Tahdit ve Tahsis24

çalışmaları neticesinde, ilimizin sahip olduğu bu Çayır ve Mera arazilerinin, sahip olduklarıbüyüklük ve şekil gibi özellikleri itibariyle çok parçalı yapılar arz etmekte oldukları gözlenmiştir.İlimiz ve İlçelerinde bulunan 571 yerleşim yerinin 465 tanesinin mera tespitçalışmaları 4342 sayılı Mera Kanunu kapsamında tamamlanmıştır. Yapılan çalışmalarneticesinde 137.000 hektar mera alanı tespit edilmiştir. Çalışmalarının tamamlanmasından sonratoplam mera alanımızın 150.000 hektar olacağı tahmin edilmektedir.İl genelinde bulunan mera ve yaylaklar yıllardan beri süregelen aşırı ve çok fazla sayıdahayvanla otlatma baskısı altında bulunmaktadır. Bu baskının önlenmesi, sürdürülebilir vemünavebeli otlatmanın sağlanabilmesi için İl Müdürlüğümüz tarafından yapılan çalışmalaraneticesinde her yıl İlimiz otlatma planı çıkartılmaktadır. İlimizde bu kapsamda otlatma periyodu lMayıs- l Ekim tarihleri arasında 150 gün olarak belirlenmiştir.B.2.3. Sulak AlanlarToprak kaynağı Envanter raporlarına göre Elazığ ilinde tarıma elverişliarazilerin toplamı 264.180 hektar (%29) olarak tespit edilmiştir. Tespit edilen budeğerlere göre tarım arazilerinin yeterince kullanılmadığı ortaya çıkmaktadır. Diğertaraftan, Elazığ ilinin geneli esas alındığında, toplam tarım alanlarının yaklaşık olarak%20 sini (176.764 ha) kuru tarım, %7 sini (68.531 ha) sulu tarım, %2 sini ise bağbahçe tarımı (18.875 ha) meydana getirmektedir.İlimiz hudutları dahilinde sulak alanolarak; Hazar Gölü, Keban Baraj Gölü, Cip Barajı, Kalecik Barajı, Tadım Göletibulunmaktadır. (Konu ile ilgili geniş açıklama F.4.3.3 de verilmiştir.)B.2.4. Flora1982'de Elazığ Hasan Dağı'nda tamamlanan çalışma sonuçlarına göre, zengin familyalar;Fabaceae, rassıcaceae, Asteraceae; Lamiaceae, Boraginaceae, Caryophyllaceae, Ranunculaceae,Scrophulariaceae ve Liliaceae; cinsler ise; Astragalus, Ranuncülus, Aethionema, Alyssum. Silene,Veronica. Euphorbia, Vicia, Medicago ve Trigonella'dır. Bitkilerin %28.2'si İran-Turan, %8.2'siAkdeniz, %3.2'si Avrupa-Sibirya elementlerinden oluşmaktadır.1985'te tamamlanan ve Elazığ’ın Mastar, Kup ve Yaylım dağlarını kapsayan çalışmalarınsonuçlarına göre, zengin familyalar; Fabaceae, teraceae, Brassicaceae, Lamiaceae, Boraginaceae,Scrophulariaceae, Caryophyllaceae, Poaceae, Apiaceae ve Liliaceae olup, zengin cinsler ise,Astragalus, Alyssum, Trifolium. Salvia, Silene, Trigonella; Centaurea, Vicia, Verbascum'dur.Türlerin %42.5'i İran-Turan, %6.4'ü Akdeniz, %5'i Avrupa-Sibirya elementi olup, alanınendemizm oranı %12.9' dur.1981'de tamamlanan Hazar Dağları Florası sonuçları ise şöyledir; Zengin familyalar: abaceae,Asteraceae, Brassicaceae, Lamiaceae, Poaceae, Caryophyllaceae, Apiaceae, Scrophulariaceae,Boraginaceae ve Ranunculaceae; zengin cinsler; Astragalus, Trifolium, Vicia, Veronica,Trigonella, Silene, Centaurea. Medicago, Ranunculus ve Alyssum'dan olusmaktadır. Türlerin%30'u Iran-Turan, % 4.4'ü Avrupa-Sibirya, %5.6'sı ise Akdeniz elementleridir. Endemizm oranı '%9.7'dir25

Yukarı Fırat Havzası'nda şimdiye kadar yapılmış olan araştırmaların sonuçlarınıgenelleştirirsek; havza genelinde zengin familyalar olarak Fabaceae, Asteraceae, Brassicaceae,Lamiaceae, Caryophyllaceae ve Poaceae'nin, zengin cinsler olarak ta Astragalus, Trifolium,Alyssum, Silene ve Vicia'nin belirlenmiş olduğu görülmektedir. Ayrıca türlerin büyükçoğunluğunun İran-Turan elementi oldukları ve endemizm oranının da % 13 civarında bulunduğusaptanmıştır.Elazığ yöresinde çoğunlukla doğal olarak yetişen bitkilerden yararlanma şekilleri üzerindedurulmuştur. Bitkilerin bir kısmı sadece Doğu Anadolu orijinli olmakla beraber bir kısmı da,yurdumuzun değişik bölgelerinde yetişmektedir. Yöre orijinli olan bitkilerin kullanım amaçlarıbelirtilmiştir. Ayrıca yurdumuzun diğer bölgelerinde de yetiştiği halde, yöredeki kullanılış amacınaliteratürde rastlanmayan bazı bitkiler yerel adlarıyla birlikte ele alınmıştır.Çeşitli familyalara ait on yedi bitki türü şunlardır: Pistacia terebinthus subsp. palaestina(Çedene-Menegiç), Rhus coriaria (Tetir-Sumak), Aristolochia bottae (Logusa otu), Gundeliatournefortii {Kenger), Alkanna megacarpa (Yer enüğü -Havaciva), Anchusa azurea var. azurea(Tort-Sığır dili), Onosma serieeuın (Sarıot-Yılyarasıotu), Vibarnum opulus (Gilebala-Gilaburu),Quercus spp. (Mese-Palut), Ajuga chamaepitis subsp. laevigata (Allerji veya Dabazotu-Basurotu),Teucrium polium (Ürperyavsagı- Meryemhort-Sancıotu), Alcea calvertii (Hirootu), Rheum ribes(Ohçur-Iskın), Armeniaca vulgaris (Kayısı), Rosa canina (Çalıgülü-Gülburnu-Yabanigül-Kusburnu), Rubus sanctus (Böğürtlen), Alnus glutinosa subsp. Glutinosa (Kızılağaç- Kızılkavak).Yurdumuzun Yukarı Fırat Havzası kesiminde yetişmekte olan Geofitler 8 familyaya dağılmış,29 cins ve 119 türden ibarettir. Bunlardan 24 tür yurdumuz için endemiktir. Bunlar arasında yöreyeözgü endemikler de vardır. Bölgede yapılacak çalışmalarla bu yörenin Geofitlerinin sayısının dahada artacağına muhakkak gözü ile bakılmalıdır. Bölgede bugün bilinen Geofitlerin familyalara vecinslere dağılışı (Tablo B.4'de) verilmiştir.Fırat Havzasında yetişen bazı mantarlar tıbbi özelliklere sahiptir. Ayrıca zehirlenmelere nedenolabilecek türler de yetişmektedir. Genel olarak tıbbi özelliklere haiz mantarların çoğu yenentürlerdir. Bunlar Terfezia boidieri, Coprinus comatus, Coprinus micaceus, Pleurotus ostreatus,Auricularia auricula, Armillariella tabescens, Calvatia utriforınis'dir. Ek olarak yenmeyen tıbbiözellikteki mantarlar ise Coriolus versicolor, Ganoderma applanatum, Fomes fomentarius,Phellinus igniarius, Phallus iınpudicus'dur.Havzada belirlenen zehirli türler de Agaricus xanthodermus, Omphalatus olearius, Coprinusantremantarius, Naematoloma fasciculare, Inocybe fastigiata ve Lepiota helveola' dır.26

Tablo B.3: Yukarı Fırat Havzasında Bugün Bilinen Geofitlerin Familyalara ve Cinslere Göre DağılışıFAMİLYA CİNS TÜR SAYISI ENDEMİK TÜRSAYISIRanunculaceae Anemone 2 -- Eranthis 1 -Paeoniaceae Paeonia 1 -Papaveraceae Corydalis 1 -Araceae Arum 1 1- Biarum 2 -Liliaceae Allium 32 7- Bellevali 7 2- Colchicum 4 -- Fritiflaria 8 2- Cagea 8 -- Hyacinthus 1 1- Hyacinthella 2 2- Merendera 2 -- Muscari 7 1- Ornithogalum 5 -- Pusckinia 1 -- Scilla 2 1- Tulipa 4 1Amaryllidaceae Ixiolirion 1 -- Sternbergia 1 -B.2.5. FaunaMevcut Hayvanlar; Tilki, Tavsan, Kurt, Domuz, Angut, Karabatak, Balıkçıl, yeşilbaşÖrdek,Leylek, Martı, Su çullukları, Kuğu, Kaz, Kılkuyruk, Elmabas, Fungi, Macar Ördeği, KırıkÖrdeği, Fuyi Ördek.Göçmen Kuşlar ; Kuğu, Kaz, Kılkuyruk, Elmabaş, Fungi, Macar Ördeği ve MartıBalıklar;Latince AdıLeııciscus cephalusBarbus capito pectoralisBarbus plebejus lacerlaBarbus rajanorum mystaceusBarbrıs esocinus CeroBertinius subquastamusCyprinus carpioCarassius carassiusCapoeta capoeta umblaTürkçe AdıTatlı Su KefalıBıyıklı BalıkBıyıklı BalıkKüpeli BalıkYerli TurnaKültür sazanıHavuz BalığıSarı Balık27

Latince AdıCapoeta truttaCyprinion macrostomusTor grypusAcanthobrama marmidChondrostoma regiumChalcalburnus mossulensisOrtrias angoraeNemacheilussp.Glyplothorax sp.Mystııs halepensisMnstacembelus simackOncorhynchus mykissTürkçe AdıKara BalıkSabutTahta BalığıKaraburunMusul KolyozuÇöpçü BalığıHalep YayınıFırat Yılan BalığıGökkuşağı AlabalığıB.2.6. Milli Parklar, Tabiatı Koruma Alanları ve Tabiat Parklarıİlimizde Milli Park ve Tabiat parkı bulunmamaktadır.B.3. ToprakElazığ ve çevresinde topografyanın arızalı olması, farklı kayaç birimlerinin anakayayı oluşturması ve düşey doğrultuda yükselti farkının büyük değerler göstermesi,toprak türlerinde çeşitliliğe yol açmıştır.Kırmızımsı Kahverengi Topraklar (F)Elazığ güneyindeki dağ sıraları üzerinde en yaygın toprak tipi olup, gelişimleriiklime bağlı zona. topraklardır. Sıcak ve yağışlı iklim şartlarında oluşmuştur.Oksitlenme nedeniyle kırmızımsı renktedirler.Kahverengi Topraklar (B)ABC horizonlu topraklardır. Hankendi-Elazığ-Uluova ve Baltaşı ovalarıtabanlarının kuzeyinde dağlık platoluk alanlarda, step vejetasyonunun yaygın olduğusahalarda gelişmişlerdir. Belirtilen ovaların güneyindeki topraklara göre daha kurak vesıcak iklim şartlarında oluşmuştur. Kalsifikasyon nedeniyle kalker içerikleri fazladır.B horizonunda kireç birikimi bulunmaktadır.Kahverengi Orman Toprakları (M )Kireç bakımından zengin ana kaya üzerinde gelişmiştir. A(B)C horizonlutopraklardır. Çoğu kesimde intrazonal özellik göstermekte olup baziktir. Ahorizonunda organik kat bulunur. B horizonunun altında kireç katı bulunmaktadır.Orman ve çalı formasyonunun bulunduğu veya bunların tahrip edildiği, Hazar Gölü-Palu hattı güneyinde ve Karakoçan çevresinde görülmektedir.Kireçsiz Kahverengi Topraklar (U)A(B)C horizonlu topraklardır. Üst toprakta yıkanma nedeniyle asit, alt topraktaalkalen özellik gösterir. Fliş karakterli kayaçların yaygın olduğu killi, kumlukayaçların bulunduğu özelikle Uluova boğazı kesimlerinde görülmektedir.Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları (N)28

A(B)C horizonlu topraklardır. Granüler dokulu, gözenekli topraklardır. Meşeformasyonu altında gelişmiştir. Hafif asit reaksiyon gösterirler. Kumlu kil, kireçtaşı,konglomera ve kumtaşı depoları üzerinde görülürler. Karakoçan, Alacakaya ve Arıcakçevresinde yaygındır.Bazaltik Topraklar (X)Şekil B.5: İlin Toprak Haritasıİntrazonal toprak grubuna dahil bu topraklar, bazik ve nötr karakterde, killi, sututma kapasitesi yüksek, bazaltlar üzerinde geliştikleri için taşlı topraklardır. Harputplatosu kuzeyi, Meryem Dağı, Karakoçan çevresinde yaygındırlar.Uluova ile Keban Baraj Gölü arasında, Hazar Gölünün batı kesiminde, tabansuyunun yüzlek olduğu, bataklık-sazlık alanlarda gelişmiştir. En önemli sorunlarıdrenajdır. Yaz aylarında otlatma amacıyla kullanılabilen topraklardır.Grummusoller (Vertisoller)-Kalsimorfik Topraklar29

Killi, kireçli kayaçlar üzerinde, ana kaya etkisini gösteren topraklardır. Kuzovabatısında, Çaybağı çevresinde görülmektedir.Rendzinalar-Kalsimorfik TopraklarYumuşak kumlu, killi kalkerlerin yer aldığı, Kovancılar Ovası kuzey kesimindegelişmiştir. Koyu renkli ve taneli dokuludur.Yüksek Dağ-Çayır TopraklarıElazığ çevresinde 2000 m'den yüksek dağlar üzerinde, bol yağış, düşük sıcaklık,çayır ve yüksek dağ stepleri üzerinde gelişen topraklardır. Hasan Dağı, Piran, Bulutlu,Kamışlık, Hazarbaba Dağları ve Akdağ üzerinde gelişmişlerdir. Doğal olarak asitkarakterli topraklardır. AC horizonludurlar.Kolüvyal Topraklar (K)Yüzeysel akışla ve kuru derelerle kısa mesafede taşınarak gelmiş kolüvyaldepolar üzerinde gelişmiştir. Elazığ, Baskil, Uluova, Baltaşı ovalarının tabanlarıçevresinde, Çaybağı kuzeyinde yaygındır. Genellikle birikinti yelpazeleri üzerindegeliştikleri için yelpazelerin üst kısımlarında sığ ve taşlı diğer kesimlerinde oldukçaverimli topraklarıdır.Alüvyal Topraklar (A)(A)C horizonludur. Alüvyonların yer aldığı ova tabanlarında gelişmişlerdir.Elazığ ovası ve Uluova tabanında, sekiler üzerinde gelişmiş verimli topraklarıdır.Litosolik Topraklar (L)Elazığ çevresinde dağlık, eğimli, bitki örtüsünün tahrip edildiği şiddetli erozyonalanlarında gelişmiştir. Erozyon nedeniyle alttaki ayrışmış kaya ve ana kaya yüzeyeçıkmış; Asli toprak sınırlı kesimlerde kalabilmiştir.B.4. Su KaynaklarıB.4.1. İçme Suyu Kaynakları ve Barajlarİlimiz sınırları içerisinde Keban Baraj Gölü, Cip Baraj Gölü, Kalecik Barajı, Hazar Gölü,Kepektaş Göleti, Işıktepe Göleti ve Tadım Göleti bulunmaktadır.Keban Baraj Gölü: Elazığ İlinin 45 km kuzeybatısında ve Malatya İlinin 65 kmkuzeydoğusunda olup, Karasu ile Murat nehirlerinin birleştiği yerden 10 km daha güneybatıdaKeban İlçesi civarında inşa edilmiştir.Gölün en deri yeri baraj gövdesinin bulunduğu nokta olup, bu noktada maksimum derinlik163 m’dir. Gölün ana akarsuyu Fırat nehridir. Nehir, Keban Baraj kretinin 8-10 km kadarkuzeyinde Murat ve Karasu nehirlerinin birleşmesiyle meydana gelir. Fırat nehrinin su derinliğimevsime bağlı olarak 4-10 m civarındadır. Ortalama debisi 635 m 3 /s, Minimum günlük debisi 145m 3 /s ve Maksimum günlük debisi de 8416 m 3 /s’dir.Keban Baraj Gölü’nü Fırat Nehri ve kolları (Murat, Karasu, Peri ve Munzur suları ileArapkir çayı) beslemektedir. Baraj Gölü, yüzölçümü 121 000 km 2 olan Fırat nehri ve kollarınınhavzası olup, drenaj alanı 64 100 km 2 ’dir.Fırat nehrinin en büyük kolu olan Murat nehri, Ağrı Dağı eteklerinden doğar ve Fıratnehrinin üçte iki suyunu taşımaktadır (42 000 km 2 ). Karasu, Dumlu Dağı eteklerinden doğar,30

Kemaliye ilçesinin 2-3 km kadar kuzeybatısında Keban Baraj Gölü’ne karışır ve Fırat nehrinin üçtebir suyunu taşımaktadır. Munzur suyu, Tunceli İli Ovacık ilçesinin 18 km kadar batısından doğarve Tunceli şehir merkezinin hemen önünde Pülümür çayı ile birleşerek 12 km kadar güneyde barajgölüne dökülür. Peri suyu ise, Bingöl İli Kiğı ilçesinin doğusundan çıkar ve Elazığ-Tuncelikarayolu üzerinde bulunan Peri köprüsü’nde baraj gölüne karışır.Baraj Gölü ile ilgili bilgiler aşağıda sıralanmıştır.İli:ElazığAkarsu:Fıratİnşaatın Başlangıç Yılı :1965İnşaatın Bitiş Yılı :1975Amacı:Enerji ve SulamaRezervuar KarakteristikleriMinimum İşletme Kotu :813.00 mMinimum Göl Hacmi :14.2 x 10 9 m 3Minimum Göl Alanı :379.30 km 2Normal İşletme Kotu :835.00 mNormal Göl Hacmi :24.7 x 10 9 m 3Normal Göl Alanı :582.50 km 2Maksimum İşletme Kotu :845.00 mMaksimum Göl Hacmi :30.6 x 10 9 m 3Maksimum Göl Alanı :687.31 km 2Havza KarakteristikleriHavza Alanı :64 100 km 2Havza Uzunluğu:425 kmHavza Ortalama Genişliği :125 kmHidrolojik KarakteristikleriOrtalama Debi :635 m 3 /sMinimum Günlük Debi :145 m 3 /s³Maksimum Günlük Debi :8416 m 3 /sSulama Alanı :80 km 2Keban Barajı HES KarakteristikleriCebri boru ortalama uzunluğu:Daire kesitli, 5,20 m iç çapında 540 m uzunluğundaMaksimum brüt düşü :207 mNet proje düşü:177 mÜnite :8Santral Kapasitesi :1100 m 3 /sTürbin Tipi: Francis düşey eksenliÜnite Kurulu Güç :155 ve 185 MWToplam Kurulu Güç :1330 MWYıllık Enerji Üretimi :6000 GWh31

Tablo – B.4:Keban Baraj Gölü’nün Bazı Fiziksel ve Kimyasal ParametreleriPARAMETRELER MİN. MAX ORT.Secchi Disk (cm) 190 390 276Sıcaklık (ºC) 4,8 24 12,5pH 7,3 8,6 7,8Çözünmüş Oksijen (mg/l) 1 11,6 8Elekt. İletkenlik (mmhos/cm) 260 603 343Toplam Sertlik (mg/l CaCO 3 ) 90 285 -Top. Alkalinite (mg/l CaCO 3 ) 50 280 -Kalsiyum (mg/l) 10 70 -Klorür (mg/l) 7,1 42,2 -CO 2 (mg/l) 0,9 10,9 -Magnezyum (mg/l) 10 36 -Organik Madde (mg/l) 0,19 2,9 -Nitrat (mg/l) 0,19 4,71 -Amonyak (mg/l) 0,03 8,9 -Cip Baraj Gölü : Cip Baraj Gölü Elazığ’ın 13 km batısında, Elazığ-Keban karayoluüzerinde Cip Köyü yakınında inşa edilmiş olan bir sulama barajıdır. Kuzova sulaması adı altındasuladığı alan 4434 hektardır. Baraj gölünün kaynağı Cip Çayıdır. Cip Çayı, göle karışmadan önceKesrik Çayı, Karaali Deresi ve Hacıyusuf Deresi adı ile bilinen akarsulardan meydana gelir.Bunlardan Kesrik Çayı, Karagedik Köyü yakınlarından, Karaali Deresi Mamikan Ziyaret Tepesieteklerinden ve Hacıyusuf Deresi ise Haroğlu eteklerinden doğar. Bu akarsular yaklaşık 25-30 kmaşağıdan Cip Çayı adı altında baraj gölüne intikal eder. Ortalama derinlik 3,89 m dir.İli: ElazığAkarsu: Cip Çayıİşletmeye Açıldığı Yıl : 1965Amacı: SulamaRezervuar KarakteristikleriMinimum Su Kotu :997.00 mMinimum Göl Hacmi :1,519 x 10 6 m 3Minimum Göl Alanı :39,7 haMaksimum Su Kotu :1006.50 mMaksimum Göl Hacmi :9,433 x 10 6 m 3Maksimum Göl Alanı :129,5 haGöl Suyu ParametreleriSıcaklık : 4,8-24,3 ºCSecchi Disk: 62,6 cmÇözünmüş Oksijen : 7-8 mg/lpH : 6,5-7,4Elektriksel İletkenlik : 369,73-541,65 mmhos/cmSertlik : 7,5-21,5 F.S ºOrganik Madde: 0,24-0,66 mg/l32

Kalecik Baraj Gölü : Elazığ İli Karakoçan İlçesi sınırları dahilinde, Kalecik Deresiüzerinde inşa edilmiş olup normal su kotunda rezervuar alanı 116 hektardır.İli: ElazığAkarsu: Kalecik Deresiİşletmeye Açıldığı Yıl : 1974Amacı: SulamaRezervuar KarakteristikleriMinimum Su Kotu :1114,20 mMinimum Göl Hacmi :5,158 x 10 6 m 3Minimum Göl Alanı :66,1 haMaksimum Su Kotu :1124,4 mMaksimum Göl Hacmi :15,525 x 10 6 m 3Maksimum Göl Alanı :143,1 haGöl Suyu ParametreleriSıcaklık : 6,3-34,1 ºCSecchi Disk: 36,5 cmÇözünmüş Oksijen : 5,7-7,4 mg/lpH : 7,9-8,5Elektriksel İletkenlik : 135-156 mmhos/cmSertlik : 7,5-13 F.S ºOrganik Madde: 2-2,4 mg/lHazar Gölü : Hazar Gölü, Elazığ ilinin yaklaşık 25 km güneyinde denizden yüksekliği1240 m ve yüz ölçümü 81 km 2 dir. Göl hacmi 1240 m su kotunda 7 x 10 9 m 3 tür. Dikdörtgenbiçimindeki gölün uzunluğu 20 km genişliği ise 4,5 km dir. DSİ tarafından 1995 yılında yapılan birçalışma ile gölün en derin yerinin doğu kısmında ve 219 m olduğu tespit edilmiştir.Tablo – B.5:Hazar Gölünün Bazı Fiziksel ve Kimyasal ÖzellikleriOrt su sıcaklığı : 9,3 ºCElektriksel iletkenlik : 1920-2970 mmhos/cmIşık geçirgenliği : 140-700 cmpH : 8,7-9,8Çözünmüş oksijen : 5,5-13,4 mg/lSertlik : 45,5 F.S ºGöl suyu hafif sodalı ve tuzludur.Hazar Gölü batıda Kürk Çayı, güneydoğuda Behramaz Çayı, doğuda Zıkkım Deresi veKuzeyde Savsak Deresi ile beslenmektedir.Kepektaş Göleti : Elazığ İli'nin 25 km batısında, Görgürşan Deresi üzerinde bulunangölet ile; Arındık ve Sün köylerine ait 238 ha saha sulanmaktadır. Gölet hacmi 2,02 hm 3 tür.33

Tablo – B.6:Kepektaş Göletinin Bazı Fiziksel ve Kimyasal ÖzellikleriGöletin yeri: ElazığAmacı: SulamaAkarsu: Görgürşan DeresiMin. göl alanı : 7,9 haMax göl alanı : 25 haSulama Alanı : 238 haMin. göl hacmi : 0,27 hm 3Max. göl hacmi : 2,25 hm 3Min. su kotu: 1219,00 mMax. su kotu : 1233,00 mOrtalama derinlik : 32,7 mIşıktepe Göleti : Elazığ il merkezine 55 km mesafede Hazar Gölü’nün güneyinde yeralmaktadır. Gölet Seyrek Deresi ile beslenmektedir. Göletin bazı karakteristik özellikleri ve suparametreleri aşağıda verilmiştir.Tablo – B.7:Işıktepe Göletinin Bazı Fiziksel ve Kimyasal ÖzellikleriGöletin yeri: ElazığAmacı: SulamaAkarsu: Seyrek DeresiGöl alanı : 143 km 2Göl hacmi : 4465 hm 3Sulama Alanı : 313 haYağış alanı : 14,3 km 2Yıllık ortalama su : 3.45 hm 3Göletin kret kotu : 1289,60 mGövde yüksekliği : 45 mDepolama hacmi : 3,98 hm 3Su sıcaklığı : 24 ºCElektriksel iletkenlik : 175 mmhos/cmpH : 7,9Çözünmüş oksijen : 9,4 mg/lSertlik : 160 mg/l CaCO 3Organik madde : 0,22 mg/lTadım Göleti : Elazığ ilinin 15 km güney batısında yer alan tadım göleti sulama amacı ile1983 yılında inşa edilmiştir. Göletin tek kaynağı Şoş Deresidir. Gölet ile ilgili bazı karakteristiközellikler aşağıda verilmiştir.34

Tablo – B.8:Tadım Göletinin Bazı Fiziksel ve Kimyasal ÖzellikleriGöletin yeri: ElazığAmacı: SulamaAkarsu: Şoş DeresiGöl alanı : 157 km 2Göl hacmi : 1112 hm 3Sulama Alanı : 100 haGövde yüksekliği : 31 mB.4.2. Yeraltı Su Kaynakları“D.Su” genel başlığı D.1.1. Yer altı Suları alt başlığı altında ayrıntılı bir şekilde açıklanmıştır.B.4.3. AkarsularKeban İlçesinde, Keban Barajı kaçak sularından oluşan Çırçır Deresi 7000 l/sn’lik debiyesahiptir. Dere üzerinde 1 adet 25 ton/yıl kapasiteli alabalık tesisi ve 20.000.000 adet yavru üretimkapasiteli kuluçkahane bulunmaktadır. Ayrıca dere üzerinde 2007 yılında kurulmuş bir adethidroelektrik santrali mevcuttur. Bu santral yıllık 5 MW elektrik üretmektedir.Keban Barajı çıkış suyundan itibaren oluşan Fırat Nehri üzerinde (Karakaya 10.bölge)3875 ton/yıl kapasiteli olmak üzere 35 adet kafes balıkçılığı işletmesi bulunmaktadır.Şekil - B.6: İlin Hidrografya Haritası35

Yeri Alanı Yıllık Ortalama Akım Debi(m 3 /s)Murat Nehri : 424 ha 7567,22 hm 3 /yıl 239,9Peri Suyu : 277 ha 2482,01 hm 3 /yıl 78Maden Çayı : 191 ha - -Haringet Çayı : 82 ha 41,77 hm 3 /yıl 1.32Ohi Çayı : 65 ha - -Caro Deresi : 35 ha 51,13 hm 3 /yıl 1,62Kalecik Deresi : 40 ha 27,59 hm 3 /yıl 0,8Bulanık Deresi : 62 ha 29,69 hm 3 /yıl 0,94Cip deresi : 27 ha 12,14 hm 3 /yıl 0,38Diğer akarsu yüzeyleri : 325 ha - -Elazığ ilinde akarsular toplamı olarak Keban baraj çıkışı (Fırat Nehri) alınmış olup, ilçıkışı toplam ortalama akımı 20716,8 hm 3 /yıl'dır. Akarsuların yüzey alanları ile yıllıkortalama akımları aşağıda verilmiştir.B.4.4. Göller ve Göletler“D.Su” genel başlığı D.1.4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar alt başlığı altında ayrıntılı bir şekildeaçıklanmıştır.B. 5. Mineral KaynaklarıB.5.1. Sanayi MadenleriTuğla- Kiremit Hammaddesi:Elazığ bölgesi, tuğla ve kiremit fabrikasının asıl hammadde kaynağı Sivrice ilçemerkezinin kuzey ve kuzeybatı kısımlarıdır. Bu bölgedeki hammadde içerdiği silt vekil oranı ile ideal bir hammadde niteliği taşımaktadır. Son yıllarda bölgeden toprakalımının yasaklanması nedeni ile bu sektördeki fabrikaların büyük ölçüde hammaddesıkıntısı içine girdiği ve düşük kapasite ile üretim yaptığı belirtilmektedir. Bu sahanındışında aşağıda belirtilen sahalar da hammadde açısından değerlendirilebilir. Ancakburalardaki hammaddenin tek başına tuğla-kiremit yapımına elverişli olmamasımaliyeti artırıcı faktörlerdir.• Sivrice Uslu köyü sahası• Murat mahallesi civarı• Başkavak- Hazar- Özyurt sahası36

• Hazar santralI- Kayalıköy sahası• Akmezra civarı• Dörtbölük köyü civarı• Kamışlık köyü civarıÇimento Hammaddesi:Çimento; kireçtaşı, kil, traş ve alçı taşının öğütülerek belirli oranlardakarıştırılması ve belirli ısılarda pişirilmesi ile elde edilen bir malzemedir. Çimentofabrikaları kurulurken gerekli hammadde etütlerinin iyi yapılması gerekmektedir.Kalker (Kireçtaşı); 1996 yılına kadar Ören Tepe’den karşılanmıştır. Ancakbölgede yerleşimin artması nedeniyle bu saha terkedilmiş; fabrikaya 13 kmmesafedeki, Kızıldağ-Karababa kalker sahası açılması öngörülmüştür. Tras, fabrikaya80 km mesafedeki Karakoçan bölgesinden ve 7 km mesafedeki Gümüşkavakbölgesinden temin edilmektedir. Alçı taşı, Sivas bölgesinden temin edilmektedir.İşletmenin, kil ve kalker rezervleri açısından sorununun bulunmadığıbelirtilmektedir. Tras ile ilgili rezerv çalışmaları yapılmamıştır. Alçı taşınınhammaddesi olan jips Elazığ bölgesinde yeterli düzeyde bulunmadığından il dışındangetirilmektedir.Seramik Hammaddesi:Seramik hammaddesi olarak kullanılacak malzemede potasyum + sodyumoranının yüksek olması, demir oranının ise düşük olması istenmektedir. Kebanyöresindeki magmatik kayaçların içerisinde bulunan iri feldspat kristalleri buözellikleri taşımaktadır. Bu nedenle, bölgedeki kayaçların seramik hammaddesi olarakişletilebilirliği açısından ayrıntılı incelenmesi gerekmektedir.FlüoritFlüorit mineralleşmesi, Keban-Arapkir karayolunun 5. km’sinde KebanMaagmatitleri’ne ait kayaçlar içerisinde yer almaktadır. Cevher minerali flüorit olup,buna pirit, molibdenit ve kalsit eşlik eder. Flor oranı % 42’ ye kadar çıkmaktadır.1.Keban Fluorit SahasıYer: Elazığ-KebanPafta ve Koordinatlar: Elazığ K 41 – a 3 y = 75500 x = 96850Tenör: % 40’dır.Rezerv: 604,8 ton görünür, 1.800 ton mümkün.Mermerler:Ticari anlamda mermer; blok çıkarılıp kesilebilen, parlatılabilen vepazarlanabilen taşlar olarak tanımlanmaktadır. Mermercilik son yıllarda gerekElazığ’da gerekse Türkiye genelinde önemli bir atılım yapmıştır.37

Bölgede Elazığ Vişnesi olarak tanımlanan mermer Guleman ofiyolitinin Madenkarmaşığı üzerine bindirdiği tektonik hatlar boyunca oluşan zonda gözlenmektedir.Alacakaya bölgesinde çok sayıda mermer ocağı bulunmaktadır. Elazığ Vişnesi iç vedış kaplama ile dekorasyonda kullanılabilir niteliktedir. Oksitlenme tehlikesi yoktur.Üretilen mermerin bir kısmı yurtdışına ihraç edilmektedir.Bu mermerlerin dışında Keban ve Pütürge Metamorfitlerine ait mermer, gnaystürü kayaçların işletilebilirliğinin araştırılması gerekir. Ayrıca; son yıllarda magmatikkayaçlar, mermer olarak kullanılmaktadır. Elazığ bölgesi derinlik magmatik kayaçlarıaçısından oldukça zengin bir bölgedir. Bu kayaçların da blok verip vermemesi veparlatılıp pazarlanabilmesi açısından incelenmesi gerekmektedir.B.5.2. Metalik MadenlerBakır Cevheri :1- Maden- Anayatak, 2- Weiss Yatağı, 3- Mızırtepe Belirtisi, 4- Caferağa Bahçesi Belirtisi, 5-Şeyhgeltepe Belirtisi Sahaları1. Maden Anayatak SahasıYer: Elazığ-Maden-MerkezPafta ve Koordinatlar: Elazığ L42- a 2 y = 58100 x = 49050Tenör: %1,39 CuRezerv: 14.650.000 ton2- Maden Weis yatağı SahasıYer: Elazığ-Maden-MerkezPafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 - a 2 y = 58000 x = 49100Tenör: %2,5 CuRezerv: 290.000 ton.3- Mızırtepe BelirtisiYer: Elazığ-Maden-MızırtepePafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 - a 2 y = 59400 x = 47925Tenör:-Rezerv:-4.Caferağa belirtisiYer: Elazığ-Maden-CaferağaPafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 - a 2 y = 57225 x = 4810038

Tenör:-Rezerv:-5- Maden Şeyhgel Tepe BelirtisiYer: Elazığ-Maden-Şeyhgel tepePafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 - a 2 y = 60200 x = 50825Tenör:-Rezerv:-6. Domuztepe – Mergentepe BelirtisiYer: Elazığ-Maden-Domuztepe-MergentepePafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 - a 2 y = 59875 x = 48300Tenör: %6- 7 Cu, %3- 4 ZnRezerv: 80.000 ton. Tükendi.7. Davudan ( Kayalar ) SahasıYer: Elazığ-Maden-Davudan (Kayalar)Pafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 - a 2 y = 56450 x = 58675Tenör:-Rezerv:-8. Bakladamları ( Kundikan ) SahasıYer: Elazığ-Maden-KundikanPafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 – b 1 y = 71850 x = 59375Tenör:-Rezerv:-9. Orta Baraka ( Zahoran ) SahasıYer: Elazığ-Maden-ZahoranPafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 – b 1 y = 68500 x = 52775Tenör:-39

Rezerv:-10. Cellopınarı-Sanisi SahasıYer: Elazığ-Maden-CellopınarıPafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 – a 4 y = 46100 x = 44000Tenör:-Rezerv:-11. Pütyan ( Arslantaşı ) SahasıYer: Elazığ-Maden-Guleman-PütyanPafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 - a 2 y = 62250 x = 54950Tenör: %1,56 CuRezerv: 509 932 ton görünür (7 955 ton metalik Cu)12. Hacan SahasıYer: Elazığ-Maden-HacanPafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 – a 1 y = 47725 x = 48775Tenör: %1,6 CuRezerv: 40.000 ton13. Topaluşagı SahasıYer: Elazığ-Maden-TopaluşağıPafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 – a 1 y = 46275 x = 48000Tenör:-Rezerv:-14. Hasenekevleri Komikom SahasıYer: Elazığ-Maden-Hasenekevleri-KomikomPafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 – a 4 y = 46700 x = 46750Tenör:-Rezerv:-40

15. Kayalıhisar ( Ropin ) SahasıYer: Elazığ-Palu-Ropin (Kayalıhisar)Pafta ve Koordinatlar: Elazığ K 44 – d 4 y = 90125 x = 69750Tenör: %1.29- 9.32 CuRezerv:-16. Kambertepe ( Kedek ) sahasıYer: Elazığ-Palu-Kedek (Kambertepe)Pafta ve Koordinatlar: Elazığ K44 – d 4 K44 – d 4 y = 91150 x = 66075Tenör:Rezerv:17. Sivrice – Kavallı ( Helezür )Karaboyalıdere Mehlemlik SahalarıYer: Elazığ-Sivrice-Helezür (Kavallı)-MehlemlikPafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 - a 2 y = 13525 x = 57600Tenör: Merceklerde %3.67 Cu, %1.37 Zn; dissemine ve damar tipi cevherlerde ise ortalama%0.21 Cu, %0.11 ZnRezerv:-18. Baskil Nazaruşağı Şişmanköy SahasıYer: Elazığ-Baskil-ŞişmanköyPafta ve Koordinatlar: Malatya L41 – a 1 y = 63050 x = 52750Tenör:-Rezerv:-19. Elazığ Merkez Kızıldağ, Billurik dere Belirtisi SahasıYer: Elazığ-Merkez-Kızıldağ-BillurikderePafta ve Koordinatlar: Elazığ L 42 – a 3 y = 20100 x = 89600Tenör:-Rezerv:-41

20. Elazığ Merkez İlçe Gurbetmezrası SahasıYer: Elazığ-Merkez-GurbetmezrasıPafta ve Koordinatlar: Elazığ K 42 – c 1 y = 29300 x = 80250Tenör:-Rezerv:-Demir Cevheri :1.Aşvan Köyü (Keban – Balıbey ) demir ZuhurlarıYer: Elazığ-Keban-Aşvan-BalıbeyPafta ve Koordinatlar: Malatya K 41 – b 3 y = 98500 x = 02400Tenör: %54.49 Fe, %31.88 FeRezerv: 23.798 ton, 164.250 ton görünür.2. Birvan Kazmikan Üçağaç Köyleri Demir ZuhurlarıYer: Elazığ-Keban- Birvan –Kazmikan - ÜçağaçPafta ve Koordinatlar: Malatya K 41 – c 1 y = 87250 x = 88750Tenör: %31- 41 FeRezerv:-3. Karakaş Köyü ( Baskil ) Demir ZuhuruYer: Elazığ-Baskil-KarakaşPafta ve Koordinatlar: Malatya K 41 – d 3 y = 69250 x = 70300Tenör: %57- 59 FeRezerv: 1.510.784 ton4.Yahyalı Köyü ( Keban ) Demir CevherleşmeleriYer: Elazığ-Keban-YahyalıPafta ve Koordinatlar: Elazığ K 41 – a 3 y = 76375 x = 97825Tenör: %58- 66 Fe 2 O 3Rezerv:-5. Minhayık Köyü ( Ağın ) Demir Zuhurları42

Yer: Elazığ-Ağın-MinhayıkPafta ve Koordinatlar: Malatya K 41 – a 2 y = 77100 x = 03875Tenör: %55, %57, %34 FeRezerv: 1000 ton.Mangan Cevheri:Koçkale Mangan CevherleşmesiCevherleşme, Elazığ’ın yaklaşık 25 km GD’sunda Koçkale köyü civarında yeralmaktadır. Maden Karmaşığı’na ait volkanosedimenter kayaçlar içerisinde görülenmanganez cevherleşmesi, iki farklı şekilde bulunmaktadır. Bunlar;volkanosedimentitlerle uyumlu cevhreleşmeler ve damar tipi cevherleşmelerdir.Manganez cevherleşmesinin % 29 Demir, % 17 Manganez ve % 13 Silisyum içerdiğisaptanmıştır. Demir ve Silisyum miktarının yüksek oluşu cevherin kalitesinidüşürmektedir. Yapılan arazi çalışmaları sonucu bölgede yaklaşık 2.000.000 toncevher bulunduğu belirlenmiştir.Krom Cevheri :Krom cevherleşmesi Elazığ ilinin Guleman bölgesinde yer almaktadır. 1935yılında bulunmuş ve Etibank tarafından işletmeye açılmış olan Krom cevherleşmesi,Üst Kretase yaşlı ofiyolitik kayaçlar içerisinde izlenmektedir. Guleman ofiyolitiiçindeki krom yatakları; litoloji özellikleri, yapısal durum ve coğrafik dağılımlarıdikkate alınarak dört kısıma ayrılmıştır:• Gölalan sahası• Pütyan sahası• Rut - Taşlıtepe sahası• Kefdağ - Kapin - Şabata sahasıBölgede 1936 yılından beri krom cevheri üretilmektedir ve 1996 yılı sonunakadar 8 594 509 ton tüvenan kromit cevheri üretilmiştir. 1996 yılı sonu itibarıylabölgedeki krom rezervi 4.800.000 ton görünür ve 1.000.000 ton muhtemel olmak üzere5.800.000 ton’dur.Zenginleştirme tesisi olarak 1965 yılında devreye giren 150.000 ton/yıl kapasitelieleme-triyaj ünitesi; 1951 yılında kurulan 30.000 ton/yıl kapasiteli Sori konsantratörü;1981 yılında kurulan 27.000 ton/yıl kapasiteli Jig tesisi ve 1991 yılında 250.000 ton/yılkapasiteli Kef konsantratörü bulunmaktadır. Sori konsantratörü 1992 yılındanitibaren, eski teknoloji ve ekonomik olmayışı nedeniyle devre dışı bırakılmıştır.Şark krom işletmesinde, ocaktan çıkarılan cevher, zenginleştirme tesislerindeişleme tabi tutularak konsantre cevher elde edilmektedir. Konsantre cevher, Ferrokromüretim tesislerinde işlenerek ferrokrom elde edilmektedir. Ferrokrom (ETİKROM)tesisleri, Elazığ-Bingöl karayolunun 55’inci km’sindedir. 1977 yılında üretime alınan50 000 ton/yıl kapasiteli A tesisi ile 1989 yılında üretime alınan 100.000 ton/yılkapasiteli B tesisinde, 1996 yılı sonuna kadar toplam 960.118 ton yüksek karbonluferrokrom üretilmiştir.43

1998-2001 yılları arasında, yılda 200.000 ton kapalı işletme yöntemi ile ve300.000 ton açık işletme yöntemi olmak üzere toplam 500.000 ton/yıl tüvenan kromüretimi hedeflenmiştir.Guleman (Elazığ) Yöresi Krom Oluşumları1. Gölalan sahasıYer: Elazığ-Maden-Guleman-GölalanPafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 – b 2 y = 76675 x = 56975Tenör:-Rezerv: 2 000 000 ton. Tükendi.1.Pütyan sahasıYer: Elazığ-Maden-Guleman-PütyanPafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 – a 2 y = 62375 x = 54850Tenör: %45 Cr 2 O 3Rezerv: 2.500 ton.1. Rut-Taşlıtepe SahasıYer: Elazığ-Maden-Guleman-Rut-TaşlıtepePafta ve Koordinatlar: Elazığ K 43 – c 3 y = 81375 x = 71950Tenör: % 42-48 Cr 2 O 3Rezerv: 2.200.000 ton. Tükendi.2.Kefdağı, Kapin, Şabate sahasıYer: Elazığ-Maden-Guleman- Kefdağı-Kapin- ŞabatePafta ve Koordinatlar: Elazığ K 43 – c 4 y = 65675 x = 62425a. Batı Kef:Tenör: %33 Cr 2 O 3Rezerv: 1.000.000 ton. Tükendi.b.Doğu Kef:Tenör: %38.30-%43.98 Cr 2 O 3Rezerv: 1.000 ton. Tükendi.c.Altındağ:44

Tenör: %46.57 Cr 2 O 3Rezerv:-d.Beneklidamar:Tenör: %43.31-47.01 Cr 2 O 3Rezerv:-e. KapinTenör:-Rezerv: 250.000 ton. Tükendi.f. ŞabateTenör:Rezerv: 2.053 ton. Tükendi.2.Marmek SahasıYer: Elazığ-Maden-Guleman-MarmekPafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 – b 1 y = 74275 x = 59050Tenör: 42-45 Cr 2 O 5Rezerv:-3.Bağın SahasıYer: Elazığ-Maden-Guleman-BağınPafta ve Koordinatlar: Elazığ K 43 – c 3 y = 82250 x = 70350Tenör: Bantlı %30-35 Cr 2 O 5 , masif % 45-50 Cr 2 O 5Rezerv:1.500 ton. Tükendi.Kurşun-Çinko Cevherleşmeleri :Keban ilçesi Kurşun-Çinko (Pb-Zn) Cevherleşmesi:Cevherleşme, Keban ilçesinin 2 km kadar güneyinde Fırat vadisinin doğu kıyısıüzerinde bulunmaktadır. En önemli ocağı Derebaca madeni, 1728 yılında işletmeyeaçılmıştır. Keban madeni, 1953 yılında Etibank tarafından işletilmeye başlanmıştır.Cevher, siyenit porfir, mermer-şist kontağında yer almaktadır. Keban madenindekicevher % 4.51 Kurşun, % 5.28 Çinko, 300 gr/ton Gümüş ve 1 gr/ton Altuniçermektedir. Cevher yatağında, yüzeyden derine doğru gidildikçe Çinko oranı45

artmaktadır. Maden 1953-1983 yılları arasında Etibenk tarafından işletilmiştir. 1983-1988 yılları arasında müteahhit tarafından işletilen cevher, ekonomik olmaktan çıktığıiçin 1989 yılında terkedilmiştir. 1953 yılından itibaren toplam 422.000 ton tüvenancevher çıkarılmıştır.Billurik Dere-Kurtdere (Elazığ Kuzeybatısı) Kurşun-Çinko Cevherleşmesi:Kurşun-Çinko cevherleşmesi, Elazığ Magmatitleri’ne ait derinlik kayaçlarıiçerisinde yer almaktadır. Cevherleşme, damarlar şeklinde izlenmekte olup, damarkalınlıkları 10-50 cm arasında değişmektedir.Yapılan incelemelerde cevher minerali olarak galen, sfalerit ve pirit minerallerisaptanmıştır. Cevherleşimenin ekonomik durumunun araştırılması gerekmektedir.1. Keban İlçesi Pb-Zn SahasıYer: Elazığ-Keban-MerkezPafta ve Koordinatlar: Elazığ K 41 – a 3 y = 76400 x = 94325Tenör: % 4.51 Pb % 5.28 ZnRezerv: 5.000.000 ton.Altın Cevheri :Baskil Altınlı Kuvars Damarları:Cevherli kuvars damarları, Baskil ilçesinin güneyinde, Nazaruşağı köyü civarındaElazığ Magmatitleri’ne ait derinlik kayaçları içerisinde yer almaktadır. Bölgede, iriliufaklı toplam 28 adet kuvars damarı incelenmiştir. 4-312 m arasında değişenuzunluklara sahip damarların kalınlığı 20-80 cm arasında değişmektedir. Yapılanmikroskopik çalışmalarda kalkopirit, pirit, bizmut, manyetit, galen, sfalerit ve altınmineralleri belirlenmiştir.Yüzeyde cevher kalınlığı 0.5 m, derinliği 10 m alındığında ortalama 142,9 Bakır(Cu), 1,2 gr/ton Altun (Au) tenörlü 10600 ton muhtemel rezerv hesaplanmıştır. Sondajverilerinden hareketle derinliğin 100 m olduğu düşünülürse 51300 ton muhtemel +mümkün rezerv ortaya çıkmaktadır.Keban (Fırat batısı) Au SahasıTenör: 1.2 gr/ton Au, 142.9 gr/ton AgRezerv: 40 700 ton görünür, 10 600 ton muhtemel rezerv.Molıbden:Keban-Karamağara, Soğanlıköy, NallıziyaretTenör: % 0.055-0.8 Mo46

Rezerv:65 300 ton görünür, 5 000 000 ton görünür+muhtemel, 230 000 ton muhtemelrezerv.Şelit :Keban-Soğanlıköy, Nallıziyaret SahasıTenör: % 0.51-0.054 WO 3 , % 0.6-0.08 Cu, % 0.26-0.014 MoRezerv: 25 000 ton görünür, 230 000 ton muhtemel rezerv.B.5.3. Enerji Madenleriİlimizde Enerji hammaddeleri bulunmamaktadır.B.5.4. Maden Kanununa Tabi Olan Doğal MalzemelerYapı malzemesi olarak kullanılabilecek hammaddeler; yapı taşları, kum, mozayikve kireç'dir. Bu hammaddelerin kaynağı olarak Elazığ’ın muhtelif bölgelerinde;47

Tablo - B.9:Kum-Çakıl Ocakları ( 1-A Grubu Maden) (19.20.2007)S.NO İLÇE KÖYÜ-MEVKİİ CİNSİ OCAK SAHİBİ1 İL MERKEZ ÜRÜNVEREN KÖYÜ KUM-ÇAKIL AHMET TURAN YAMAN2 İL MERKEZ SARITOSUN KÖYÜ KUM-ÇAKIL AHMET TURAN YAMAN3 İL MERKEZİ SARITOSUN KÖYÜ KUM-ÇAKIL AHMET TURAN YAMAN4 İL MERKEZİ SARITOSUN KÖYÜ KUM-ÇAKIL AHMET TURAN YAMAN5 İL MERKEZ HIDIRBABA KUM-ÇAKIL ÖZER ÖZKAN6 BASKİL TOPALKEM KUM-ÇAKIL AHMET TURAN YAMAN7 KEBAN8 KOVANCILARALTIYAKA KÖYÜ-TEMTEDERESİHACISAM KÖYÜ-HAZAZMEVKİİKUM-ÇAKILKUM-ÇAKILBİRLİK BETON AŞ.PETSAN AŞ. OSMANÇELİK9 SİVRİCE KÜRK KÖYÜ KUM-ÇAKIL MUSTAFA COŞKUN10 SİVRİCE KÜRK KÖYÜ KUM-ÇAKILSİVRİCE KUM OCAKLARISAN.TİC.LTD.ŞTİ.11 SİVRİCE KÜRK KÖYÜ KUM-ÇAKIL ASLAN SEÇGİN12 SİVRİCE KÜRK KÖYÜ KUM-ÇAKIL13 PALUGÖMEÇBAĞLAR-ADALARMEVKİİKUM-ÇAKIL14 PALU ÖRENCİK KÖYÜ KUM-ÇAKILSİVRİCE KUM OCAKLARISAN.TİC.LTD.ŞTİ.DAĞCI NAKLİYATİNŞ.LTD.ŞTİ.CANKAİNŞ.MALZ.İML.SAN. VETİC.LTD.ŞTİ.15 PALU KARASALKIM KUM-ÇAKIL ÇELİKLER AŞ.1617181920212223PALU KEKLİKDERE KUM-ÇAKIL BİRLİK BETON AŞ.PALU ÖRENCİK KÖYÜ KUM-ÇAKIL MUHAMMET YILDIRIMALACAKAYA ALTIOLUK KUM-ÇAKIL MOR-DEM MERMERSİVRİCE KÜRK KÖYÜ KUM-ÇAKIL TEKVA İNŞ.PALU ÜÇDEĞİRMENLER KUM-ÇAKIL HAS-EL İNŞAATPALU ÜÇDEĞİRMENLER KUM-ÇAKIL HAS-EL İNŞAATPALU ÜÇDEĞİRMENLER KUM-ÇAKIL ŞAH-KÖK MADENCİLİKPALU KEKLİKDERE KUM-ÇAKIL ÇELİKLER AŞ.24İL MERKEZ KUYULU KUM-ÇAKIL AHMET TURAN YAMAN25 PALUÜÇDEĞİRMENLER-TEKEVLER MEVKİİKUM-ÇAKIL KASIM KILIÇ26 PALUÜÇDEĞİRMENLER-NAMİVE ADALAR MEVKİİKUM-ÇAKIL KÖKDAL LTD.ŞTİ.RUHSATSÜRESİ04.12.200504.12.201029.05.200629.05.201105.03.200705.03.201205.03.200705.03.201205.03.200705.03.201205.03.200705.03.201223.11.200523.11.201013.05.200513.05.201008.07.200508.07.201012.05.200612.05.201119.06.200619.06.201128.09.200628.092.1110.05.200610.05.201108.06.200608.06.201128.09.200628.09.201115.08.200715.08.201228.08.200728.08.201228.08.200728.08.201204.09.200704.09.201218.09.200718.09.201218.09.200718.09.2012ALANIDÜŞÜNCELER16.000 M2 İŞLETME30.000 M2 İŞLETME8.626. m2 İŞLETME16.527. M2 İŞLETME12.800 m2 İŞLETME7.115. M2 İŞLETME30.000 M2 İŞLETME64.000 M2 İŞLETME19.420 M2 İŞLETME18.000 M2 İŞLETME10.280 M2 İŞLETME30.000 M2 İŞLETME20.000 M2 İŞLETME10.000 M2 İŞLETME65.600 M2 İŞLETME60.710 M2 İŞLETME10.000 M2 İŞLETME27.657 M2 İŞLETME40.900 M2 İŞLETME23.000 M2 İŞLETME24.000 M2 İŞLETMEİHALE BİTTİ. RUHSAT AŞAMASINDA25.01.200825.01.201325.02.200825.02.201320.07.200520.07.200717.08.200517.08.200710.000 M2 İŞLETME6.953 M2 İŞLETME10.000 M220.000 M2RUHSAT SÜRESİBİTTİRUHSAT SÜRESİBİTTİKaynak : İl Özel İdaresi48

Tablo –B.10 :Elazığ İli Kamu Kurumları Hammadde İzin Sahası (19.10.2007)S.No İlçe Köy-Mevkii Erişim no Grubu1 MERKEZ SARIÇUBUK 3069087 II. GRUP2 MADEN GEZİN 3101605 II. GRUP3 BASKİL BEŞBÖLÜK 3064068 II. GRUP4 MERKEZ SARITOSUN 3066228 II. GRUP5 SİVRİCE BEKÇİTEPE 3075934 II. GRUP6 KARAKOÇAN SARICAN 3064086 II. GRUP7 ALACAKAYA KAYAÖNÜ 3070603 II. GRUP8 MERKEZ ZERTERİÇ 3077229 II. GRUP9 BASKİL ALADİKME 3076636 II. GRUP10 MERKEZ ZERTERİŞ 3066942 II. GRUP11 KOVANCILAR YAZIBAŞI 3070243 II. GRUP12 MERKEZ AŞAĞI DEMİRTAŞ 3075282 II. GRUP13 AĞIN BALKAYASI 3063389 II. GRUP14 KOVANCILAR BAYRAMYAZI 3063853 I-A GRUBU15 KOVANCILAR YENİKÖY 3071935 I-A GRUBU16 MERKEZ17 MERKEZGURBET MEZRASIAKDEREGENEFİK- NATOMEVKİ3067007 I-A GRUBU2 1-A GRUBU18 MERKEZ GENEFİK- KOÇKALE 3 1-A GRUBU19 PALU2021MURAT-ÇAYYUKARI1 1-A GRUBUPALU BEYHAN 4 1-A GRUBUPALUKaynak : İl Özel İdaresiMURAT NEHRİ-MERKEZ 5 1-A GRUBURuhsatsafhasıÜretim İzniDüzenlendiÜretim İzniDüzenlendiÜretim İzniDüzenlendiÜretim İzniDüzenlendiÜretim İzniDüzenlendiÜretim İzniDüzenlendiÜretim İzniDüzenlendiÜretim İzniDüzenlendiÜretim İzniDüzenlendiÜretim İzniDüzenlendiÜretim İzniDüzenlendiÜretim İzniDüzenlendiÜretim İzniDüzenlendiÜretim İzniDüzenlendiÜretim İzniDüzenlendiÜretim İzniDüzenlendiÜretim İzniDüzenlendiÜretim İzniDüzenlendiÜretim İzniDüzenlendiÜretim İzniDüzenlendiÜretim İzniDüzenlendiRuhsat SahibiKARAYOLLARI 8 BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜKARAYOLLARI 8. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜKARAYOLLARI 8 BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜKARAYOLLARI 8 BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜDSİ 9.BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜKARAYOLLARI 8 BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜKARAYOLLARI 8 BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜKARAYOLLARI 8. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜKARAYOLLARI 8. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜKARAYOLLARI 8 BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜKARAYOLLARI 8 BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜKARAYOLLARI 8. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜKARAYOLLARI 8. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜKARAYOLLARI 8.BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜKARAYOLLARI 8 . BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜKARAYOLLARI 8 BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜDEVLET HAVA MEYDANLARI LİMANLARDEVLET HAVA MEYDANLARI LİMANLARPALU BELEDİYESİKARAYOLLARI 8 BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜKARAYOLLARI 8 BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ49

Tablo – B.11 :Elazığ İli- Kamu Kurumları Hammadde İzin SahasıS.No İlçe Köy Erişim noMadengrubuRuhsat safhasıRuhsat Sahibi1 MERKEZ SARIÇUBUK 3069087 II. GRUP Üretim İzni Düzenlendi KARAYOLLARI 8 BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ2 MADEN GEZİN 3101605 II. GRUP Üretim İzni Düzenlendi KARAYOLLARI 8. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ3 KOVANCILAR BAYRAMYAZI 3063853I-AGRUBUÜretim İzni DüzenlendiKARAYOLLARI 8.BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ4 BASKİL BEŞBÖLÜK 3064068 II. GRUP Üretim İzni Düzenlendi KARAYOLLARI 8 BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜNE5 MERKEZ SARITOSUN 3066228 II. GRUP Üretim İzni Düzenlendi KARAYOLLARI 8 BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ6 KOVANCILAR YENİKÖY 3071935I-AGRUBUÜretim İzni DüzenlendiKARAYOLLARI 8 . BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ7 SİVRİCE BEKÇİTEPE 3075934 II. GRUP Üretim İzni Düzenlendi DSİ 9.BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ8 KARAKOÇAN SARICAN 3064086 II. GRUP Üretim İzni Düzenlendi KARAYOLLARI 8 BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ9 ALACAKAYA KAYAÖNÜ 3070603 II. GRUP Üretim İzni Düzenlendi KARAYOLLARI 8 BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ10 MERKEZ ZERTERİÇ 3077229 II. GRUP Üretim İzni Düzenlendi KARAYOLLARI 8. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ11 BASKİL ALADİKME 3076636 II. GRUP Üretim İzni Düzenlendi KARAYOLLARI 8. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ12 MERKEZ ZERTERİŞ 3066942 II. GRUP Üretim İzni Düzenlendi KARAYOLLARI 8 BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ13 MERKEZGURBET MEZRASIAKDERE3067007I-AGRUBUÜretim İzni DüzenlendiKARAYOLLARI 8 BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ14 KOVANCILAR YAZIBAŞI 3070243 II. GRUP Üretim İzni Düzenlendi KARAYOLLARI 8 BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ15 MERKEZ AŞAĞI DEMİRTAŞ 3075282 II. GRUP Üretim İzni Düzenlendi KARAYOLLARI 8. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ16 MERKEZ GENEFİK- NATO MEVKİ 1. GRUP Üretim İzni Düzenlendi DEVLET HAVA MEYDANLARI LİMANLAR17 PALU MURAT- ÇAYYUKARI 1. GRUP Üretim İzni Düzenlendi PALU BELEDİYESİ18 AĞIN BALKAYASI 3063389 II. GRUP Üretim İzni Düzenlendi KARAYOLLARI 8. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ19PALU ÇEKEMBAĞLAR 1. GRUP Üretim İzni DüzenlendiKARAYOLLARI 8. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ20MERKEZ KOÇKALE 1.GRUP Üretim İzni Düzenlendi DEVLET HAVA MEYDANLARI LİMANLAR21 SİVRİCE K 1. GRUP Üretim İzni DüzenlendiKARAYOLLARI 8. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ22 KOVANCILAR YENİKÖY 1. GRUP Üretim İzni Düzenlendi KOVANCILAR BELEDİYESİ23 MERKEZ BİZMİŞEN 11. GRUP Üretim İzni Düzenlendi İL ÖZEL İDARESİTOPLAM : 23Kaynak : İl Özel İdaresi• 32 adet kum ocağı• 10 adet taş ocağı• 1 adet mozaik ocağı• 5 adet toprak ocağı50

• 11 adet kireçtaşı ocağı• 1 adet alçıtaşı ocağı• 1 adet çakmaktaşı ocağı• 1 adet kil ocağı• 1 adet moloztaşı ocağıolmak üzere toplam 61 ocak faliyette bulunmaktadır. Ancak bunların jeolojisi,rezerv durumları, hammaddenin nitelikleri hakkında herhangi bir araştırmayapılmamıştır.B. DOĞAL KAYNAKLAR - KAYNAKÇA-D.S.İ. 9. Bölge Müdürlüğü-Elazığ Projesi Mevcut Durum Raporu-1-F.Ü. Biyoloji Bölümü-Meteoroloji Genel Müdürlüğü-M.T.A.Orta Anadolu IV. Bölge Müdürlüğü51

C. HAVA (ATMOSFER VE İKLİM)C.1. İklim ve HavaDoğu Anadolu Bölgesinin güneybatısında yer alan Elazığ ilinde, bölgenin diğerbölümlerinden oldukça farklı ve karakteristik bir klima dikkati çekmektedir. İlin gerekcoğrafî konumu, gerekse morfolojik özellikleri bu elverişli durumun ortaya çıkmasındaen büyük etken olmuştur. Gerçekten Elazığ ve çevresi 1300-1400 m dolaylarındakiortalaması ile, bölgenin diğer bölümlerine oranla düşük bir yükseltiye sahiptir. Ayrıca;sahanın güneyinde bir duvar gibi uzanan Güneydoğu Toroslarında mevcut, MadenOluğu ve Kömürhan Boğazı gibi geçitler özellikle kış mevsiminde, güneyin daha ılıkve nemli hava kütlelerinin yöreye zaman zaman sokulmasına yardımcı olmaktadır.C.1.1. Doğal DeğişkenlerC.1.1.1. RüzgarRasat yapan istasyonlardaki rüzgar verileri değerlendirildiğinde; Elazığ'da kışın% 38 ile kuzeydoğu (NE), diğer mevsimlerde ise kuzeybatı (NW) sektörlü rüzgarlarınhakim olduğu görülür. Özellikle yaz mevsimindeki % 51 (SW) lik oran dikkatçekmektedir. Keban'da ise kuzeybatı ve doğu yönünden esen rüzgarlar hakimdurumdadırlar. Palu'da sonbaharda doğu yönlü rüzgarlar, yazın güneybatı, kış veilkbahar mevsimlerinde ise kuzey sektörlü rüzgarlar hakim duruma geçmektedir Buistasyonlarda ortaya çıkan farklılık üzerinde basıncın dağılışından çok, yöreninmorfolojik özellikleri etkilidir.Ortalama rüzgar hızı 1,8 ile 2,9 m-sec arasında değişmektedir.Aylık ve yıllıkortalama rüzgar hızı Tablo C 1 de verilmiştir.Tablo - C.1: Elazığ ilindeki Aylık ve Yıllık Ortalama Rüzgar Hızı (m-sec)Ock Şbt Mrt Nis Mys Hzr Tmz Ağs Eyl Ekm Ksm Arl Yıllık2.6 2.3 2.9 2.8 2.3 2.6 2.3 2.0 2.2 1.9 1.8 2.3 2.33Kaynak:Devlet Meteroloji İşleri Genel Müdürlüğü 2008Tablo - C.2: Elazığ ilindeki Hakim Rüzgar Yönü ve Hızı (m-sec)Ock Şbt Mrt Nis Mys Hzr Tmz Ağs Eyl Ekm Ksm Arl YıllıkWSW S S WNW SSE NW NW WSW W NW SE SE NW23.5 24.6 24.5 24.9 25.1 30.3 26.5 20.9 24.7 20.7 21.3 25.2 30.3Kaynak:Devlet Meteroloji İşleri Genel Müdürlüğü 2008Tablo - C.3: Elazığ ilindeki En Hızlı Esen Rüzgarın Yönü ve Hızı (m/s)Ock Şbt Mrt Nis Mys Hzr Tmz Ağs Eyl Ekm Ksm Arl YıllıkSE SE SE NW SSW NNE NW ESE SSE SSW NW S NNE19.1 19.2 16.5 17.0 18.6 21.8 15.9 13.2 12.8 14.6 14.4 14.1 21.8Kaynak:Devlet Meteroloji İşleri Genel Müdürlüğü 200752

Tablo - C.4: Elazığ ilindeki Ortalama Fırtınalı Günler Sayısı (rüz. hız.>= 17,2 m/sn)Ock Şbt Mrt Nis Mys Hzr Tmz Ağs Eyl Ekm Ksm Arl Yıllık1.0 1.0 - - 2.0 1.0 - - - - - - 5.0Kaynak:Devlet Meteroloji İşleri Genel Müdürlüğü 2007Tablo - C.5: Elazığ İlindeki Ortalama Kuvvetli Fırtınalı Gün Sayısı (rüz. hız.10,8-17,1 m/sn)Ock Şbt Mrt Nis Mys Hzr Tmz Ağs Eyl Ekm Ksm Arl Yıllık4.0 2.0 10.0 11.0 8.0 11.0 6.0 6.0 4.0 4.0 5.0 6.0 77.0Kaynak:Devlet Meteroloji İşleri Genel Müdürlüğü 2007C.1.1.2. BasınçYörede basınç rasadı yapan istasyonların yıllık ortalama değeri, Elazığ'da 902.4mb, Palu'da 913 mb, Keban’da 921 mb dır. istasyonlar arasındaki basınç farkı 30 mb'ıbulmaktadır. Keban'ın yüksekliğinin diğer sahaların yüksekliğinden az olması, basınçdeğerinin yüksek olmasını sağlamıştır. Basıncın yıllık seyrine baktığımızda, aylararasındaki basınç farkının yüksek olmadığı dikkati çekmektedirTablo - C.6: Elazığ İlindeki En Yüksek, En Düşük ve Ortalama Yerel Basınç (hPa)Ock Şbt Mrt Nis Mys Hzr Tmz Ağs Eyl Ekm. Ksm Arl YıllıkMin. 889.2 896.5 890.7 895.9 894.6 893.3 892.1 892.6 897.0 901.4 900.0 892.8 889.2Max 914.7 916.0 910.3 906.3 902.8 902.1 897.4 902.3 902.4 909.7 910.8 917.2 917.2Ort. 905.8 908.3 900.6 901.0 899.4 897.4 894.9 896.3 899.7 905.0 906.6 908.0 901.92Kaynak:Devlet Meteroloji İşleri Genel Müdürlüğü 2008C.1.1.3. NemYöredeki yıllık ortalama nispi nem oranı % 52 (Keban) ile 65 (Sivrice) arasındadeğişmektedir.Tablo -C.7: Elazığ İlindeki Bağıl Nem (%) DeğerleriOck Şbt Mrt Nis Mys Hzr Tmz Ağs Eyl Ekm Ksm Arl YıllıkOrt. Bağıl Nem 58.3 65.8 46.3 40.5 42.0 30.8 23.2 27.3 34.7 50.8 62.4 71.4 46.12En Düşük BağılNem31.0 36.0 16.0 16.0 17.0 12.0 14.0 15.0 12.0 23.0 27.0 37.0 12.0Kaynak:Devlet Meteroloji İşleri Genel Müdürlüğü 2008C.1.1.4. SıcaklıkElazığ meteoroloji istasyonunun 46 yıllık verilerine göre, yıllık ortalamasıcaklık 12,9 C° dir. Buna göre Doğu Anadolu Bölgesi içinde Malatya'dan sonra enyüksek değere Elazığ'da ulaşılmaktadır. Öyle ki; ilin en alçak kesiminde bulunanKeban 14,6C° lik değerle Doğu Anadolu bölgesinin en sıcak sahalarından birinekarşılık gelmektedir.53

Tablo - C.8: Elazığ İlindeki 2008 Yılındaki Ortalama En Düşük , En Yüksek ve Ortalama SıcaklıkDeğerleriOck Şbt Mrt Nis Mys Hzr Tmz Ağs Eyl Ekm Ksm Arl YıllıkOrt. -3.9 -3.0 10.0 15.3 16.5 23.2 28.2 28.5 21.8 14.9 8.8 0.2 13.38-Min.-8.1 -6.8 4.0 8.7 9.7 15.0 19.3 21.0 14.8 8.9 4.2 -2.0 7.39Max. 1.7 1.9 16.3 22.2 23.6 30.8 35.8 36.5 29.4 22.8 15.0 3.2 19.93Kaynak:Devlet Meteroloji İşleri Genel Müdürlüğü 2008Elazığ ilindeki ortalama düşük ve ortalama yüksek sıcaklıklar, yıllık ortalamasıcaklığa büyük bir benzerlik göstermektedir. Sıcak mevsimde her iki değerin deortalama değerden uzaklaşması ile maksimum ortalamalar ile minimum ortalamalararasındaki fark artar. Böylece soğuk dönemlerde günlük sıcaklık farkları daha az, sıcakdönemlerde ise daha fazla olarak belirir. Bunun sebebi; sıcak dönemde yerin, ortalamasıcaklıkların uzun yıllara göre gidişine baktığımızda, sıcaklıkların yıllıkortalamalardan büyük bir sapma göstermediği dikkati çekmektedir. Bu özelliği ileyörenin Doğu Anadolu Bölgesinin diğer istasyonlarına oranla daha istikrarlı olduğuortaya çıkmaktaTablo -C.9: Elazığ İlinde 2008 Yılında En Düşük,En Yüksek Sıcaklık (C) Günleri ve SıcaklıkMin.Sıc.GünMaxSıc.GünOck Şbt Mrt Nis Mys Hzr Tmz Ağs Eyl Ekm Ksm Arl Yıllık-12.4167.219-13.2310.429-2.0526.4242.0332.2234.61032.4239.2437.22713.8440.024Kaynak:Devlet Meteroloji İşleri Genel Müdürlüğü 2008C.1.1.5. Buharlaşma18.61238.619Değişmenin en belirgin olduğu unsurlardan biri de buharlaşmadır. Elazığistasyonuna ait değerler karşılaştırıldığında önceki periyoda oranla, sonraki dönemde%13,4'lük bir azalma görülmektedir. Ayrıca; 1974 döneminden sonraki sıcaklıkdeğerlerine baktığımızda yıllık ortalamalarda 0,1 C°gibi çok küçük bir azalma dikkatiçekmektedir.Yörede bulutluluk oranı, yıllık itibarıyla yüksek bir değer göstermektedir. Fakat; aylıkdeğerlere bakıldığında bulutluluğun, belirli dönemlerde yoğunlaştığı görülmektedir. Soğukdönemdeki yoğunlaşma koşulları sıcaklıkların, fazla düşmesini engellemektedir. Buna karşılık;sıcak dönemde bulutluluğun az olması, buharlaşmayı artırıp, güneş enerjisinden faydalanmayı vebitkilerin olgunlaşmasını olumlu yönde etkilemektedir8.42436.845.62729.2150.41820.04-7.83110.41-13.23140.02454

Tablo - C.10: Elaziğ İlindeki Ortalama Buharlaşma ve Günlük Buharlaşma Miktarı (mm)Ock Şbt Mrt Nis Mys Hzr Tmz Ağs Eyl Ekm Ksm Arl YıllıkOrt. 212.7 253.0 358.3 462.3 383.0 275.6 143.1GünlükMax0.0 0.0 0.0 13.2 13.0 17.8 17.6 15.0 13.6 7.4 0.0 0.0 17.8Kaynak:Devlet Meteroloji İşleri Genel Müdürlüğü 2007C.1.1.6. YağışlarC.1.1.6.1. YağmurElazığ İlindeki rasat değerlerine göre yıllık ortalama yağış miktarı, 374 mm ile903 mm (arasında değişmektedir. Yağışın aylara dağılışı düzensiz olup, en yağışlı aygenellikle Nisan, en kurak ay ise Ağustos olarak belirmektedir. îlkbahar en yağışlı Yazise en kurak mevsimdir. İlkbahar yağışlarının yıllık toplam yağışa göre oranı % 35 ile49 arasında değişmektedir. İlkbahar mevsimini bu oranlara yakın değerlerle kışmevsimi takip etmektedir.kış mevsimindeki oran artarak bu dönem en yağışlı mevsimdurumunu almaktadır. Yaz aylarının toplam yağış miktarı oldukça düşüktür (TabloC.10). Bu özelliklere göre; Yörede Akdeniz Yağış Rejimi'nin bozulmuş da olsa birbenzeri görülmektedir. İl sınırları içinde Akdeniz yağış rejimi güneye doğru gidildikçebelirginleşmektedir.Tablo - C.11: Elazığ İlininde Toplam Yağış Ortalaması (mm)Ock Şbt Mrt Nis Mys Hzr Tmz Ağs Eyl Ekm Ksm Arl Yıllık24.8 17.7 27.8 11.0 35.4 22.0 0.2 30.8 22.9 92.4 29.6Kaynak:Devlet Meteroloji İşleri Genel Müdürlüğü 2008C.1.1.6.2. Kar, Dolu, Sis ve KırağıAraştırma alanında yıllık ortalama kar yağışlı gün sayısı, Doğu AnadoluBölgesinin diğer istasyonlarına oranla oldukça düşüktür. Kar yağışları ortalama olarakKasım sonunda başlamakta ve Mart ortalarına kadar sürmektedir. Bu duruma görearaştırma alanında kar yağışının görülebileceği dönem dört ay olarak belirlenmektedir.Fakat Kasım ve Mart aylarındaki kar yağışlı gün sayısı çok düşüktür.İlin genelinde Aralık-Ocak-Şubat aylarında yağan kar yağışı yine bu aylardayerde örtü meydana getirmektedir. Yılda ortalama 20 gün civarında kar yağmaktadır.Yine yılda yaklaşık 31 gün yer karla örtülü kalmaktadır. Karla örtülü gün sayısı en çokolan ay 24 gün ile ocak ayıdır. 62 Yıllık rasatlara göre ilde ölçülen en yüksek karörtüsü kalınlığı 68 cm. olarak ölçülmüştür.55

Tablo - C.12: Elazığ İlinde 2008 Yılında Kar Ölçüm DeğerleriO Ş Mt N M H T Ağ Ek Ey K A YıllıkOrt.KarYağ.Günler S7.0 9.0 1.0 4.0Ort.KarlaÖrt.Günler S.12.0 21.0 2.0En Yüksek KarÖrt. Kalınlığı 14.0 10.0 1.0 14.0(cm)Ort. Sisli Gün S. 2.0 11.0 6.0 10.0Ort. Kırağılı GünSayısı4.0 14.0 2.0 14.0Ort.DoluluGünler SayısıKaynak:Devlet Meteroloji İşleri Genel Müdürlüğü 2008Elazığ İlinde, yıl geneline bakıldığında ilk don olayı Ekim ayında, son don olayıNisan ayında görülmektedir.C.1.1.7. SellerSel meydana getiren yağış, kısa sürede en çok yağış miktarı bırakan yağıştır.Düzenli ve kararlı uzun süreli yağış sel tehlikesi meydana getirmez. Sağanak yağışolarak tabir edilen kısa süreli, belirli dar bir alanda yağan şiddetli yağışlar genellikleİlkbahar ve yaz aylarında görülür. İlin coğrafik ve morfolojik yapısı göz önündebulundurulup, geçmiş yağış değerlerine bakıldığın da ilin su baskını tehlikesindenuzak olmadığı görülür. Sel ve su baskını olayına neden olan yağışlar her yılgörülmeyip, 5-10 yılda bir tekerrür edebileceği göz önüne alınarak özellikle alt yapıçalışmalarının önceden yapılmış olması gerekir.C.1.1.8. KuraklıkÜlke geneline göre, İlimiz az yağış alan yerlerden olup, yarı kurak - yarı nemliiklim içinde kalmaktadır. Kasım-Mayıs aylarında yeterli yağış olduğu halde, Temmuz-Ekim arasında yağış yetersizliği kuraklık sınırında kalmaktadır. Uzun yıllarortalamasına baktığımızda; yıllık 430 mm. seviyesinde olan yıllık ortalamanın, son 55yılın 25 yılı bu seviyenin altında kaldığını göstermektedir. Bu demektedir ki, zaten azyağış alan sınırda bulunan ilin, yaklaşık her iki yıldan birinin daha az yağış almaihtimali bulunmaktadır.Tablo - C.13:Elazığ ve ilçelerinin 2008 yılı aralık ayı itibariyle 1, 3, 6, 9, 12 ve 24 aylık periyotlarda NYİ (SPI) indisdeğerleriİstasyon/Periyot 1 Ay 3 Ay 6 Ay 9 Ay 12 Ay 24 AyELAZIĞ -0.37 0.42 0.75 -0.27 -0.97 -1.31AĞIN -0.3 -0.29 0.01 -0.86 -1.55 -1.34KEBAN 0.54 0.7 0.71 -0.46 -0.77 -1.18PALU -0.05 -0.27 -0.07 -1.02 -0.62 -0.28SİVRİCE -0.69 -0.39 -0.17 -1.24 -1.33 -1.18MADEN 0.09 -0.01 0.35 -0.53 -0.79 -1.0256

Tabloya göre 2008 yılının 12. ayı itibariyle son bir yıllık bazda kuraklık durumu bakımındanSivrice ve Ağın Şiddetli Kurak, Elazığ Orta Kurak, Maden, Keban ve Palu Hafif Kurak’tır.NYİ Nedir?Normalleştirilmiş Yağış İndeksi metodu, yağış eksikliğinin farklı zaman dilimleri (1,3, 6,9,12, 24 ve 48 aylık) içerisindeki değişkenliğini dikkate alabilen bir kuraklık indeksidir. En az 30yıl süreli periyotta aylık yağış dizileri hazırlanır. NYİ değerlerinin normalize edilmesi sonucuseçilen zaman dilimi içerisinde kurak ve nemli dönemler tespit edilir.Kuraklığın izlenmesi açısından yağıştaki eksikliğin farklı zaman dilimleri içinde kantitatifolarak ifade edilmesi gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Yağış eksikliğinin farklı su kaynaklarına olanetkisinin ne kadar sürede hissedilebileceği mantığına göre, analizde 1,3, 6, 9, 12 ve 24 aylık zamandilimleri seçilebilir. Örneğin aylık toplam yağışta meydana gelebilecek eksilme toprak nemdüzeyine hemen etki ettiği halde yeraltı sularına, nehirlere, göllere daha geç etki eder.6,9 ve 12aylık zaman dilimlerindeki bir kuraklık durumu akarsu ve göllere, 24 aylık dilimdeki kuraklık iseyer altı sularına etkisini izlemek bakımından tercih edilir.Tablo - C.14:NYİ indeks değerleriSPI İNDİS DEĞERLERİ SINIFLANDIRMA CLASSIFICATION2.0 ve fazla Olağanüstü Nemli Exceptionally Moist1.60 ile 1.99 Aşırı Nemli Extremely Moist1.30 ile 1.59 Çok Nemli Very Moist0.80 ile 1.29 Orta Nemli Moderately Moist0.51 ile 0.79 Hafif Nemli Abnormally Moist0.50 ile -0.50 Normal Civarı Near Normal-0.51 ile -0.79 Hafif Kurak Abnormally Dry-0.80 ile -1.29 Orta Kurak Moderately Dry-1.30 ile -1.59 Şiddetli Kurak Severely Dry-1.60 ile -1.99 Çok Şiddetli Kurak Extremely Dry-2.0 ve düşük Olağanüstü Kurak Exceptionally Dryİndeksin sıfırın altına düştüğü ilk ay kuraklık başlangıcı olarak kabul edilirken indeksinpozitif değere yükseldiği ay kuraklığın bitimi olarak kabul edilmektedir.Önceki aylarda ve yıllardaki kuraklık durumları da aşağıdaki grafik haritalardan görülebilir.57

Şekil – C.1: Elazığ için 2008 Yılı SPI 1, 3, 6, 9, 12 ve 24 Aylık Grafik Haritalar58

Şekil – C.1: Elazığ için 2008 Yılı SPI 1, 3, 6, 9, 12 ve 24 Aylık Grafik Haritalar59

Şekil – C.1: Elazığ için 2008 Yılı SPI 1, 3, 6, 9, 12 ve 24 Aylık Grafik Haritalar60

Şekil – C.1: Elazığ için 2008 Yılı SPI 1, 3, 6, 9, 12 ve 24 Aylık Grafik HaritalarC.1.1.9. Mikroklimaİlin iklim karakterinin karasal iklimden daha yumuşak özellik gösterip, sankimikroklimaya benzer nitelikler taşıdığı söylenebilir. Bu durum,daha belirgin olarak,İlin Güney-Güneydoğusunda uzanan Uluova denilen göl yatağı düzlüğündekitarım arazisin de yetişen bitki dokusundan çok daha iyi gözlenmektedir. İkinciderecede Kuzova ve İlin batısında uzanan Hankendi ovası sayılabilir. Elazığ yakınçevresi ile birlikte Keban, Baskil, Ağın, Palu ve Kovancılar, Doğu Anadolu bölgesininbüyük bölümünde görülen genel karasal iklim yapısından farklı, çevrili baraj göllerininde etkisiyle her geçen yıl daha elverişli iklim çizgisine yaklaşmaktadır.61

C.1.2. Yapay EtmenlerC.1.2.1. Plansız KentleşmeKentsel gelişim ülke geneline paralel olarak 1970’den sonra bir durağanlık geçirmişse deson yıllarda özellikle 1990 sonrası bölgedeki gelişmeler nedeniyle çok yoğun göç almıştır.Bu göçlerin hızlı bir gelişim de değişime neden olmasının yanında kentsel alanyetersizliğini de zorlar duruma getirmiştir.Kent başlangıçta (XIX. yy sonları), belli bir plan içinde birbirine dik ana caddeler ve bucaddelere koşut yollar üzerine gelişmiş, Kentin doğu kenarında (bugünkü kent merkezi) plansızgelişen ticaret alanları, kentin gelişme şemasını bozan ilk öğe olmuştur.1950’lerden başlayarak kamu yatırımları ile sanayileşmeye başlayan kentin nüfusu, kırsalkesimden ve çevre illerden aldığı göçle hızla artmış ve kent gecekondu mahalleleri ileçevrelenmiştir.Keban Barajı’nın yapımıyla 1970’lerde başlayan yoğun göç, kentin gelişmesinde yeni birdönemin, başlangıcı olmuştur. İnşaat sektörü birden bire canlanırken, eski kent kesiminde yıkılıpyapılma olgusu hız kazanmış, kent çıkışlarında, konut alanları dışında yapılan toplu konut siteleriile kentsel alan yeni boyutlar kazanmıştır.Elazığ – Keban bölge planının uygulanmasıyla ortaya çıkacak fiziksel altyapıdeğişikliklerini, Keban Baraj Gölü’nün neden olacağı göçü ve bunun sonucunda bölgedekimerkezlerde, özellikle Elazığ Kenti’nde ortaya çıkacak fiziksel ve sosyo-ekonomik sorunlarıincelemek ve gelişmeleri planlamak amacıyla, 1968’de İmar İskan Bakanlığı’nca bir “ FizikiYerleşme Planı “ çalışması yapılmıştır. Bu plan çalışmasında kentin ve yörenin 15 – 20 yıllıkgelişmesi göz önüne alınarak, Elazığ Kenti Komşu alan (mücavir saha) sınır yeniden belirlenmiştir.Yerleşmede gelişen sanayi ile birlikte son yıllarda hızlı bir nüfus artışı başlamıştır. Bunüfus artışı ve dışardan buraya göçler yan sektörlerin de gelişmesine ön ayak olmuş, yerleşmeningerek ekonomik gerekse sosyal yapısında hızlı bir gelişim ve değişim sürecine girilmiştir.Kentin son yıllarda göstermiş olduğu hızlı nüfus artışı ve göçler neticesinde yürürlüktekiplanla oluşturulan konut, ticaret, sanayi ve sosyo-kültürel alanların büyük bölümü yapılaşmıştır.Gelecek yıllarda artan nüfusla birlikte plansız gelişmelerin önlenmesi, kontrollü ve sağlıklıkentleşmenin oluşturulması amacıyla yeni gelişme alanlarına ihtiyaç duyulmaktadır.Plan değişiklikleri imar planı üzerindeki sosyal ve teknik altyapı alanlarının daralmasına vekentsel yoğunlukların artmasına neden olmuştur. Kentsel nüfusun ihtiyaçlarına cevap verecek yenisosyal ve teknik altyapı alanlarının oluşturulmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Ayrıca yürürlüktekiplanların hazırlanması aşamasında sağlıklı arazi incelenmesi yapılamadığından bugün plan ilemevcut durum birbiriyle örtüşmez duruma gelmiştir.C.1.2.2.Yeşil AlanlarDünya standartlarına göre kişi başına düşen yeşil alan 20 m 2 'dir. Planlı ağaçdikimi ise 1994 yılından sonra düzenli olarak başlatılmıştır.İlimizde kişi başına düşen yeşil alan miktarı 0.40 m 2 olarak belirlenmiş olup, ElazığBelediyesi park ve bahçeler müdürlüğü her geçen yıl bu rakamın artırılması yönünde çalışmalarınadevam etmektedir.62

Bu yıl Hydroseeding çim ekim makinesi kullanılarak 137093 m 2 çim ekimi yapılmıştır.4818 adet ağaç 66957 adet süs bitkisi olmak üzere toplam 71775 adet ağaç, çalı gurubu ve süsbitkisi dikimi yapılmıştır.Kışlık Çiçek (Aslanağzı, Hüsnü Yusuf, Menekşe): 15.000 adet,Yazlık Çiçek: 650.000 adet,Sarmaşık : 650 adet ,Süs Lahanası: 25000 adet,Lale Soğanı: 50000 adet,Sümbül Soğanı: 1500 adetolmak üzere toplam 42150 adet mevsimlik çiçek üretimi yapılıp şehrimizin muhtelif yerlerinedikimi yapılmıştır. Şehir geneli yapımı tamamlanan park sayısı 38 adettir.TOPLAM YEŞİL ALAN : 230096 m 2TOPLAM ALAN : 365360 m 22007 yılı içerisinde ağaç sökme makinesi kullanılarak 263 adet ağaç ve süs bitkisinindikimi gerçekleştirilmiştir.Bu yıl Abdullahpaşa , Sanayi ve Esentepe Mahallelerinde toplam 22549 m 2 ağaçlık vekoruluk alan oluşturulmuştur.Elazığ Belediyesinin Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Seferberliği 2008 yılı 3 aylıkEylem Planı çerçevesinde ağaçlandırılan tesis sayısı 36 adet, dikilen fidan miktarı 9230 adet,çalışma yapılan alan 185 dekar’dır.İlimiz Koşullarına Uygun Bitki TürleriSüs Bitkileri Leylak, Süs Elması, Süs Eriği, Ardıç, Japon Ayvası, Ateş Dikeni,İnci, Şimşir, Gül, Kelebek Çalısı, Taflan, Ligustrum,Mahonya, Hanımeli, Filbahri,Hatmi, Dağ Müşmülası, Rozmarin, Lavantin, Mazı, Kartopu, Acem Borusu, YukkaAğaçlar Çınar, Akça Ağaç, Dış Budak, İğde, Aylantus, Kavak, GüneyKandilli, Katalpa, Söğüt.İbreliler Karaçam, Sedirçam, Mavi Servi, Ladin, Göknar.C.1.2.3. Isınmada Kullanılan YakıtlarHava kirliliğinin esas kaynağı yanma olayıdır. Yanma olayının gerçekleşmesi için gerekliolan parametrelerden biri de yakıtlardır. Evsel ısınmada kullanılan düşük nitelikteki yakıt ve bunlararasında da kükürt ve kül oranı yüksek, kalori değeri düşük kömürler hava kirliliğinin daha fazlayaşanmasına neden olmaktadır. Bu çerçevede, kullanılacak yakıtların seçimi önem arz etmektedir.Bu bağlamda;—Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği’nin 5. maddesinde ısınmaamaçlı kullanılabilecek ve kullanılması yasaklanan yakıtlar (katı, sıvı ve gaz) belirtilmiş olup; baştapetrol koku olmak üzere yasaklanmış yakıtların ısınma amaçlı kullanılmaması,—Isınma amaçlı kullanılmasına izin verilen kömürlerin temini, kaçak kömür kullanılmasınınönüne geçilmesi, kömür üreticisi ve satıcısının bilinmesi, denetlenmenin etkili uygulanması,kömürlerin açıkta satışının önlenmesi, kömürlerin taşınması, doldurulması ve boşaltılması sırasındakömür kaybını ve bu işlemlerde oluşacak tozumayı önlemek açısından ithal ve yerli kömürlerinYönetmelik ekinde yer alan torba örneğine göre torbalanarak satışa sunulmasının sağlanması,63

—Kömür torbaları üzerinde Yönetmelik ve Genelgede belirtilen asgari kömür özelliklerinin(kükürt, alt ısıl değer, uçucu, nem, kül v.b.) mutlaka yer alması,—İzin verilmeyen ve belirlenen özellikleri sağlamayan yakıtların kullanılmaması için; yakıtlarınüretim, dağıtım, yerleşim yerlerine girişi, satışı ve nihai kullanım aşamalarında etkili kontrol vedenetimlerin yapılması,—Analiz ücretini, kömür ithalatçıları, üreticileri ve satıcıları tarafından ödenmek üzere gümrüksahalarından, depolardan, kömür satış yerleri ile apartmanlardan TS 5125 ve TS 4744 sayılıstandartların belirlediği numune alma esaslarına göre kömür numuneleri alınarak analizlerininyaptırılması, torbadaki her kömür parçasının belirlenen özellikleri sağlaması esas olduğundan, enaz üç torbadan veya en az üç farklı yerden(torbalanmamış kömürler için) alınarak hazırlananbirinci denetim numunesinin analiz sonucunun uygun çıkmaması durumunda Çevre Kanunugereğince cezai işlemin uygulanması, aynı kontrol belgesi/uygunluk belgesi veya başka kontrolbelgesi/uygunluk belgesi kapsamındaki kömürler için ikinci denetimde analiz sonucunun uygunçıkmaması durumunda ise kömür üreticileri, ithalatçıları ve/veya satıcıların izin belgelerinin iptaledilmesi, analiz bedellerinin vatandaşlara yansıtılmaması,—Yapılan denetimlerde: Yönetmelik ve genelgede belirtilen kömür özelliklerinin sağlanmaması durumunda; Yönetmelikte belirtilen kömür torba örnekleri üzerinde istenilen bilgilerin yer almadığınıntespiti halinde,Yönetmelik kapsamında kömürlerin torbasız satılması durumunda, Kömür ithalatçısı,üreticisi ve satıcılara 2872 sayılı Çevre Kanunu ile 5491 sayılı Kanunla 11.08.1983 tarihlive 2872 sayılı Çevre Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun ilgili maddelerinegöre cezai işlemin uygulanması ,—Denetimlerde alınan ısınma amaçlı kömür numunelerinin analiz sonuçları uygun çıkmadığıtakdirde yakıtın satışının durdurulması, kullanılmaması için gerekli önlemlerin alınması, var iseadli mahkeme kararının uygulanması ve Bakanlığa bilgi verilmesi,—Satışa sunulan kömürlerin satışa sunumu sırasında yönetmelikte belirtilen özellikleri sağlamasıesastır. Eğer belirlenen özellikler sağlanamıyorsa çevre ve insan sağlığının korunması içinkömürlerde satışa sunulmadan önce iyileştirme yapılması,—Yerli ve ithal kömür satıcı ve pazarlamacılarının sadece izinli kömürleri satmaları,—Okullarda ve resmi binalarda da belirlenen özelliklere sahip ısınma amaçlı yakıt kullanılması,—Tüketicilerin yönetmelik ve bu genelgede belirtilen özelliklerdeki yakıtları kullanmalarısağlanması için çalışmalarımız devam etmektedir.İlimizde doğalgaz kullanımı için ihale işlemi bitmiş olup doğalgaz boru hattı şehirmerkezinde döşenmeye başlamıştır. İlimizde doğalgaz kullanımına başlanmasının 2009 yılısonlarına doğru olacağı öngörülmektedir.İlimizde ısınma amaçlı sıvı yakıt kullanımı son beş yılda yaklaşık %90 oranında azalmıştır.Bunun nedeni bu yakıtın pahalı olmasıdır. Tüketiciler sıvı yakıt yerine kömür kullanımını tercihetmektedir. Bu gelişme hava kirliliğini olumsuz yönde etkilemektedir.64

Isınma Amaçlı Yerli Kömür Özellikleri:Tablo - C.15: Elazığ İl Sınırları İçinde, Isınma Amaçlı Yerli Kömür Kullanan Kaloriferli veya Sobalı Konutlar ya daİşyerlerinde Kullanılacak Yerli Kömürlerin ÖzellikleriYerli Kömürün ÖzellikleriSınırlarToplam Kükürt (kuru bazda) max. %2Alt Isıl Değer(orijinalde)min. 4000 Kcal/kg (-200 tolerans)Toplam Nem (satışa sunulan) max. %25Kül (kuru bazda) max. %25Boyut*18-150 mm (18 mm altı max. %10 tolerans,150 mm üstü max. % 10 tolerans)** Mekanik beslemeli yakma tesisleri için kömür boyutu 10-18 mm olabilir.Yukarıdaki sınır değerler, Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Tablo11de yerli kömür için belirlemiş olduğu özelliklerdir.Kaynak:İl Çevre ve Orman MüdürlüğüSanayi Amaçlı İthal Kömür Özellikleri:Tablo - C.16: Elazığ İl Sınırları İçinde Sanayide Kullanılacak İthal Kömür Özellikleriİthal Kömürün ÖzellikleriSınırlarAlt Isıl Değeri (orijinalde): min 6000 kcal/kg (-500 kcal/kg tolerans)Toplam Kükürt (kuru bazda) : max. % 1Uçucu Madde (kuru bazda) : max. % 36Boyut: 0-50 mmYukarıdaki sınır değerler, Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği veÇevre ve Orman Bakanlığının 26.05.2005 tarih ve B.18.0.ÇYG.0.02.00.02/5534 (2005/6) sayılıgenelgesinde sanayi amaçlı ithal edilecek kömür için belirlemiş olduğu özelliklerdir.Kaynak:İl Çevre ve Orman Müdürlüğü65

Isınma Amaçlı İthal Kömür Özellikleri:Tablo -C.17: Elazığ İl Sınırları İçinde, Isınma Amaçlı İthal Kömür Kullanan Kaloriferli veya Sobalı Konutlar ya daİşyerlerinde Kullanılacak İthal Kömürlerin Özellikleriİthal Kömürün ÖzellikleriToplam Kükürt (kuru bazda) : max. % 0.9Alt Isıl Değer(orijinalde)Uçucu Madde (kuru bazda)Sınırlar: min 6200 Kcal/kg (-400 tolerans): % 12-28 (+1 tolerans)Toplam Nem ( orijinalde) : max. % 10Kül (kuru bazda): max. % 14 (+1 tolerans)Boyut* : 18-150 mm (18 mm altı max. ve 150 mm üstü max. % 10tolerans)* Mekanik beslemeli yakma tesisleri için kömür boyutu 10-18 mm olabilir.Yukarıdaki sınır değerler, Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Tablo10da ithal kömür için belirlemiş olduğu özelliklerdir.Kaynak:İl Çevre ve Orman MüdürlüğüSıvı Yakıt Özellikleri:İlimiz sınırları içerisinde, kükürt içeriği maksimum %1,0 (+0,1 tolerans) olan yerli veyaithal fuel-oilin ısınma amaçlı kullanılmaktadır.C.1.2.4.Endüstriyel EmisyonlarHava kirliliğine neden olan bir diğer etmen ise endüstriyel emisyonlardır. Endüstriyelkirlilik, yanlış yer seçimi ve atık gazların yeterli teknik tedbir alınmadan havaya bırakılmasısonucunda ortaya çıkmaktadır. İlde özel sektöre ait toplam 79 sanayi tesisi, 396 Kobibulunmaktadır.Şehir merkezinin güneydoğu bölümünde olan ancak son yıllarda artan yapılaşmayla şehriniçinde kalan Çimento Fabrikasında elektrostatik filtreler vasıtasıyla çıkan gaz ve tozlar filtreedilmektedir. Filtrelerin çalışma sistemi Çevre Koruma ve Kontrol Müdürlüğümüzcedenetlenmektedir.Motorlu taşıtlardan kaynaklanan emisyonlar da hava kirliliğinde önemli yer tutmaktadır.Hava kirliliğinin yüzde 40’ı motorlu taşıtlardan kaynaklanmaktadır. Bir taşıt 10 dakikada birinsanın ihtiyacı olan ortalama 15 metreküplük havayı kullanılmaz hale getirmektedir. İldekimotorlu araç sayısı toplam 48.946’dır (Elazığ ve Ticaret Sanayi Odası kayıtları dikkate alınmıştır).İlimizde İl Çevre ve Orman Müdürlüğü olarak işletmelerde emisyon izni takibiyapılmaktadır.Bu çerçevede 133 tesise denetimde bulunulmuştur. 2007 yılında Ek-8 e göreAltınova çimento fabrikasına A grubu, Karadenizbirlik Doğan Erdil yağ fabrikasına B grubuemisyon izin belgesi verilmiştir. 2008 yılında 2 tane işletmeye Emisyon İzin Belgesi verilmiştir.66

C.1.2.5. Trafikten Kaynaklanan EmisyonlarTürk Standartları Enstitüsünce yayımlanan "Egzoz Gazı Kirleticileri Trafikteki BenzinMotorlu Taşıtlar için Ölçüm Metodu ve Sınır Değerleri" aşağıda verilmektedir:CO Karbonmonoksit % 0.5-4.5 arasında olmalıdır.HC Hidrokarbon 50-500 ppm. arasında olmalıdır.C02 Karbondioksit % 10-15 arasında olmalıdır.02 Oksijen % 0-2 arasında olmalıdır.İlimizde 2008 yılında 5 adet Egzoz Emisyon Ölçüm istasyonu bulunmaktadır. BunlarALPAYLAR OTOMOTİV, ÇETİNKAYALAR OTOMOTİV, METİNLER OTOMOTİV,ALTINTAŞ VE ILICAK OTOMOTİV dir. 2008 yılında 19568 aracın Egsoz Emisyon Gazıölçümü yapılmıştır. Belirlenen standart değerin üstündeki değerlere sahip araçlar trafikten menedilmektedir.İlimizde Trafiğe Kayıtlı Motorlu Taşıt Araçlarının Cins ve SayılarıTablo – C.18 : Elazığ İli ve İlçelerindeki Tescilli Araç MiktarlarıARAÇ CİNSİ MERKEZ MADEN PALU KARAKOÇAN KOVANCILAR TOPLAMMOTOSİKLET 6.120 92 325 132 82 6.751OTOMOBİL 31.652 377 773 834 1.071 34.707MİNİBÜS 2.529 84 45 189 135 2.982OTOBÜS 556 12 31 10 18 627KAMYONET 9.736 103 294 364 476 10.973KAMYON 2.783 34 136 75 104 3.132TRAKTÖR 5.730 147 648 198 370 7.093ÇEKİCİ 342 1 12 2 31 388ÖZEL AMAÇLI 259 5 14 26 5 309TANKER 137 2 1 2 8 150ARAZİ TAŞITI 333 4 6 10 12 365GENEL TOPLAM 60.177 861 2.285 1.842 2.312 67.477Kaynak:İl Emniyet Müdürlüğü 2008 (Trafik Tescil ve Denetleme Şube Müdürlüğü)İlimizde Havaalanına 2008 yılında toplam 1580 adet uçak inipkalkmıştır.Toplam yakıt tüketimi 2.971.230 litredir.Yakıt türünün özelliği JP-8’dir.C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve KaynaklarıC.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve DumanElazığ yaklaşık 320.000 nüfuslu, denizden yüksekliği yaklaşık 1100 m. olan ve etrafı 1965-2347 m. yüksekliğindeki dağlarla çevrili bir ilimizdir. Elazığ'da hava kirliliğine müsait olanmeteorolojik koşulların şehirleşmede göz önüne alınmaması ve taşıt aracı sayısının hızla artması,kirliliğin bu adar yükselmesine sebep olmuştur. Kıs aylarında ortalama rüzgar hızı 1.2-1.9 m/snolmaktadır, oysa bahar ve yaz aylarında rüzgar hızı 2,0-2,9 m/sn arasındadır. Şehrin kuzey-kuzeybatı istikametindeki tepelerin, bölgedeki kuzey-kuzey batı yönünden esen hakim rüzgarlarıperdelemesinden dolayı kıs aylarında yavaş esen rüzgarlar bu mevsimde sık olarak görüleninversiyon ile birleştiğinde, havaya atılan kirleticilerin yatay ve dikey doğrultularda şehrin67

üzerinden uzaklaşmasını zorlaştırmaktadır. İlimizde hava kirliliğine etken olan kükürtdioksit ölçümsonuçlarının aylık ortalamaları Tablo C ‘de verilmiştir.C.2.2. Partikül Madde (PM) Emisyonlarıİlimizde hava kirliliğine etken olan partikül miktarı Hava Kalitesi Kontrol Yönetmeliğindebelirtilen sınır değerlerin altında olduğu tespit edilmiştir.Ölçüm sonuçlarının aylık ortalamalarıTablo C ‘de verilmiştir.Tablo – C.19:İlimizde Kükürtdioksit ve Partikül Madde Ölçüm Sonuçları (2008)AYLARÖlç.İst.SayısıÖlç.Yap.GünSayısıOrtalamaEnDüşükEnYüksekKVS DeğerlerininAşıldığı GünSayısı(µg/m 3 )SO 2 PM SO 2 PM SO 2 PM SO 2 >400 PM>300Ocak 2008 1 30 30 98 5 18 67 182 - -Şubat 2008 1 29 25 141 4 45 53 292 - -Mart 2008 1 10 29 118 14 60 45 156 - -Nisan 2008 1 21 104 41 104 - -Mayıs 2008 1 18-31 2 39 1 15 4 105 - -Haziran 2008 1 27 3 25 2 14 5 85 - -Temmuz 2008 1 28 4 44 1 13 5 88 - -Ağustos 2008 1 18-20 3 132 1 41 11 441 - 2Eylül 2008 1 21 3 55 1 18 5 137 - -Ekim 2008 1 31-29 7 63 1 13 109 183 - -Kasım 2008 1 30 14 90 2 50 41 155 - -Aralık 2008 1 22 22 121 4 37 230 281 - -Kaynak:İl Çevre ve Orman MüdürlüğüC.2.3. Karbonmonoksit EmisyonlarıÜlkemizde olduğu gibi, ilimizde de hava kirliliğinin baslıca nedeni konutlarda ısınmaamacıyla yakılan ve sanayide kullanılan kalitesiz, kükürt oranı yüksek katı ve sıvı yakıtlar ilesanayiden kaynaklanan kirlilikler olduğu bilinmektedir. Elazığ'da kıs aylarında artış gösteren havakirliliğini azaltmak ve kontrol altına almak amacıyla, Mahalli Çevre Kurulu Kararıyla daha düşükkükürtlü yakıtlar üretilinceye kadar % 1,5 kükürtlü kalorifer yakıtının kullanılması, % 1,5'tan fazlakükürt içeren fuel-oil' lerin ve ithal petrokok'un ısınma amaçlı ve sanayide kullanılmasıyasaklanmıştır.68

C.2.4. Azot Oksit (NOx) Emisyonlarıİlimizde çeşitli kurumlardan havaya verilen NOX miktarın ölçümü yapılmamaktadır.C.2.5. Hidrokarbon ve Kursun Emisyonlarıİlimizde Hidrokarbon ve kursun emisyonlarının bazı sanayi tesisleri ve motorlu taşıtlardankaynaklandığı bilinmekte olup, ölçüm yapılmamaktadırC.3. Atmosferik KirlilikC.3.1. Ozon Tabakasının incelmesinin Etkileriİlimizde ozona zararlı faaliyetler olup olmadığının tespiti ile ilgili bir çalışma yoktur.C.3.2. Asit Yağışlarının EtkileriHavaya verilen gazlar; basta karbonmonoksit, Kükürtdioksit, Azotdioksit, Hidrojenflorürve Hidrokarbonlar gibi kirletici emisyonları içermekte ve bunların fazlalığı asit yağmurlarına nedenolmaktadır. Asit yağmurların etkisiyle topraklar asitleşmekte ve bitki örtüsü tahrip olmaktadır.C.4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan EtkileriC.4.1. Doğal Çevreye EtkisiHava kirliliğinin iklime etkisi, birisi lokal, diğeri global düzeyde olmak üzereiki ölçekte olmaktadır. Lokal düzeyde, şehirlerde havada bulunan kirleticiler yüzeyeulaşan güneş ışınlarını yansıtmakta ve az da olsa absorbe etmektedir. Bu olayların,bazı meteorolojik değişikliklere sebep olmaları beklenir. Şehirler yerkürenin çokküçük bir kısmını meydana getirdiklerinden global ölçekte bu tür meteorolojikdeğişiklikler çok önemli olmamaktadır.Global düzeyde kirlilik ise bütün dünyayı etkilediğinden çok daha önemlidir.Bu tür hava kirliliğinin iki örneği "sera etkisi" ve "ozon tabakasındaki bozulma" dır.C.4.1.1. Su Üzerindeki EtkileriYağmur suyu yeryüzüne indiğinden itibaren kirlilik yükünde ani bir artış olur.Organik ve anorganik partiküller, hayvansal ve bitkisel atıklar, doğal ve yapaygübreler, pestisidler, mikroorganizmalar su ve yeraltı suyunun kirlenmesine nedenolur.C.4.1.2. Toprak Üzerine EtkileriÖzellikle endüstriyel faaliyetler esnasında, bacalardan kontrolsüzce çıkan gazve partiküller, çok uzak mesafelere dahi taşınarak bitkiler ve topraklar üzerindebirikmektedir.Asit yağmurların etkisiyle, topraklar asitleşmekte ve bitki örtüsü tahripolmaktadır. Ayrıca, emisyonlar içerisinde yer alan partikül maddeler içerisinde69

ulunan Bakır (Cu), Çinko (Zn), Demir (Fe), Kadmiyum (Cd) gibi ağır metaller toprakve bitki üzerinde yığılmaktadır.C.4.1.3. Flora ve Fauna Üzerindeki EtkisiHava kirliliğini oluşturan bazı gazlar, bitkilerin solunumu sırasında,gözeneklerden içeri girerek fotosentezi yavaşlatır. Ağaçların yapraklarında görülenrenk bozulmaları da hava kirliliğinin bitkilerde sebep olduğu ayrı bir bozulmadır.Hava kirliliğinin bitkilere olan etkisinin en iyi örneği, kömürlü santrallerdenatılan SO 2 gazının, atmosferde girdiği reaksiyonlar sonucu oluşan H 2SO 4' in yağmursuyu ile yıkanması sonucu oluşan asit yağmurlarının geniş orman alanlarına verdiğizarardır.Yapılan bir araştırmada elma ve fasulye bitkilerine sera ve tarla koşullarında1,3,10 gr. Çimento tozu m 2 /gün uygulanmış ve gelişme durumu incelenmiştir.Araştırma sonuçlarına göre ; 10gr. toz uygulaması bitki gelişimini önemli ölçüdesınırlandırmış, bitkiyi zayıflatmış, yapraklar incelmiş ve dallar kısa kalmıştır. Ayrıca,kloroplastlarda şekil bozuklukları meydana gelmiş stomalarda kapanma sözkonusuolmuştur.C.4.1.4. İnsan Sağlığı Üzerindeki EtkisiHayatın temel unsuru olan hava, insanların solunum imkanını oluşturduğunagöre; havadaki kirliliğin insan sağlığı yönünden birinci derecedeki önemi açıktır.Havanın taşıdığı karbon parçacıkları, ozon, karbonmonoksit, kükürtdioksit, doymamışhidrokarbonlar, aldehitler, kanserojen maddeler gibi kirleticiler insanların solunumyollarını etkileyerek normal mekanizmasını bozar; bronşlarda iltihaplara vedaralmalara sebep olur. Bu değişmeler sonunda da, kronik bronşit ve anfizem gibirahatsızlıklar meydana gelir. Araştırmalar, akciğer kanserinin meydana gelmesinde veartmasında da hava kirliliğinin önemli bir rolü olabileceğini göstermektedir.Havada az miktarda bile olsa polenlerin insan sağlığını olumsuz yönde etkilediğisaman nezlesi ve astım gibi rahatsızlıklara yol açtığı tespit edilmiştir.C.4.2. Yapay Çevreye (Görüntü Kirliliği Üzerine)EtkileriHava kirliliği, yapıların taş ve metal kısımlarında zararlara sebep olmaktadır. Buzararın en belirgin örneği, is sebebiyle olan kirlenmedir. Ayrıca, kükürtdioksitli hava,kireç taşının tahribine yol açmaktadır. Yine kükürtdioksit, özellikle demir ve çelik gibimetal kısımlar üzerinde zararlı etki yapmaktadır.C.HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) - KAYNAKÇA-Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü (2008)-İl Çevre ve Orman Müdrlüğü (2008)-Sağlık İl Müdürlüğü70

D.1. Su Kaynaklarının KullanımıD. SUD.1.1. Yeraltı sularıİlimizin jeolojik istifleri çok farklılık arz eder. Paleozoyik-Mesozoyik yaşlı birimlerdenbaşlayan istif Pliyo-Kuvaternere kadar gelmektedir. Birimlerin yaş farklılığına paralel olaraklitolojik farklılıkta aynı oranda değişiklik gösterir. Birimleri litolojik olarak metamorfik, mağmatik,sedimanter gruplara ve alt üyelere ayırmamız mümkündür. Litolojinin bu kadar farklı olması, yeraltı suyunu barındıran akifer formasyonunda o oranda farklı olmasını beraberinde getirir. Bunedenle açılan derin sondajlardan geçilen akifer formasyonun özelliklerine ve cinsine bağlı olarakkuyu verimlerinde değişkenlik meydana gelir. Buna bağlı olarak Elazığ il genelinde yer altı suyunutemin ettiğimiz alanları şöyle sıralayabiliriz.1- Murat Nehri kenarlarında biriken alüvyon birimler: bu kısımlarda açılan sondajlarındebileri yüksek olup 20-100 lt/sn civarındadır. Statik seviye 5-10 metrelerde bulunur. Bu birimlerBeyhan’dan başlayıp Gülüşkür Köprüsüne kadar uzanır. Kalınlık değişken olup 10 metreden 200metreye kadar çıkabilir. Akiferin beslenmesinin ana kaynağı Murat Nehridir. Bu nedenlekuraklıktan fazla etkilenmemektedir. Bu akiferden alınan sular Palu ilçesi, Yarımca Beldesi vecivar köylerin içme suyu ihtiyacında kullanılır. Ayrıca Yarımca ve Yeniköy’ün sulama suyu veEtikrom fabrikasını su ihtiyacı bu akiferden karşılanır. Yer altı suyu kirliliği gözlenilmemiştir.2- Uluova :Doğu Anadolu Fırat Havzasında yeralan Uluova 370km²’lik bir alana ve 1170km²’likbir drenaj alanına sahiptir.Bu ova Elazığ ili güneyinde geniş bir alanı kapsar.Belli başlı akarsularMurat Nehri ve Haringet Çayı’dır. Uluova’nın kotu 950-790m arasında değişmektedir. Açılanderin sondajlardan 10-100 lt/sn su alınmaktadır. Statik seviye 5-10 metrelerde bulunur. Alüvyonkalınlığı 0-300 metreye kadar değişebilir. Yeraltısuyunu besleyen ana kaynak Uluova’nın drenajalanına düşen yağış , Keban Baraj Gölü ve baraj gölünden yapılan sulamadır. Elazığ şehirmerkezinin içme ve kullanma suyunun büyük bir bölümü bu bölgedeki sondajlardan karşılanır.Ayrıca ovada bulunan Gözebaşı, Kuyulu, Akçakiraz, Yurtbaşı, Yazıkonak, Yenice, Doğankuş,Karşıbağ, Yünlüce, Güntaşı, Hoş ve Kıraç köylerine ait arazilerin büyük bölümü yeraltısuyu ilesulanmaktadır.3- Behremaz Ovası: Maden ve Sivrice ilçelerinin sınırları içersinde yer alan ova yer altı suyuaçısında değişkenlik gösterir. Alüvyonun kalın ve kum-çakıldan oluşan kısımlarında açılansondajlardan 10-30 lt/sn debili su alınmaktadır. Statik seviye 0-10 metrelerde bulunur. Ancak kilinarttığı kısımlarda daha düşük debili su alınmaktadır. Yer altı suyunun beslenme kaynağı drenajalanına düşen yağıştır. Yer altı suyu bu alanlarda genelde sulama suyunda kullanılır.4- Elazığ ovası: Uluova’ya dar bir boğazla bağlı olan Elazığ Ovası 30km²’lik bir alana ve1170km²’lik bir drenaj alanına sahiptir.Elazığ ovasının kotu 1100-950m arasında değişir. Bu ovaElazığ il merkezinin de içinde bulunduğu alanda yer alır.Alüvyon kalınlığı değişken olup 50-300metre arasında değişir. Açılan derin sondajlardan 2-20 lt/sn debili su alınmaktadır. Yer altı suyununbeslenme kaynağı drenaj alanına düşen yağıştır. Yer altı suyunun statik seviyesi 0-50 metre derindebulunur. Bu ovada alınan sular içme ve kullanmada kullanılır. Yer altı suyu Sürsürü-Karşıyakabölümünde önemli ölçüde kirlenmiştir.71

5- Baskil ilçesi ve çevresi: Baskil ve çevresinde alüvyonlar ve kireçtaşlarından oluşanformasyonlardan su alınmaktadır.Yamaç molozu ve alüvyonlardan oluşan bölümlerde alüvyonuoluşturan malzemenin içeriği değişkenlik gösterdiğinden derin sondaj kuyularının verimleri dedeğişkendir.Genelde 2-30lt/sn su alınmaktadır.Alınan yeraltısuyu ilçenin ve köylerin içme vesulama suyu ihtiyacında kullanılmaktadır.Bölgede artan su ihtiyacı, yeni tarım arazilerininsulamaya açılması ve kuraklık nedeni ile yeraltısuyu yetersiz kalmaktadır. Karakaya Baraj Gölükıyısında derin sondajlardan 1-30lt/sn su alınmaktadır.. Statik seviye 10-50 metre derinde bulunur.Alınan suların büyük bölümü sulamada kullanılır. Yer altı suyunun beslenme kaynağı KarakayaBaraj gölü ve drenaj alanına düşen yağıştır. Beslenmenin Karakaya Baraj Gölünden olankısımlarında kuraklığa bağlı bir tehlike yoktur. Paleosen-Eosen yaşlı olan kireçtaşlarından oluşanformasyonda Haroğlu Dağı civarında açılan derin sondajlarda 30lt/sn civarında kaliteli sualınmaktadır.Ancak diğer alanlarda yeterli oranda yeraltısuyu alınamamaktadır.Beslenmeninkaynağı tamamen yağışlara bağlıdır. Yeraltısuyunun büyük çoğunluğu sulamada kullanılmaktadır.Karakaya Baraj Gölü civarında açılan bazı kuyularda Amonyak ve nitrat içme suyu standartlarınınüzerinde çıkmaktadır.Diğer bölgelerde herhangi bir problem mevcut değildir.6- Karakoçan ovası: Bu ovada yer altı suyu drenaj alanına düşen yağıştan beslenir. Alüvyonkalınlığı değişken olup 30-200 metre kalınlıktadır. Yer altı suyu 0-20 metre derinlikte bulunur. Yeraltı suyu içme ve kullanmada kullanılır. İlçenin içme suyu ihtiyacının büyük bölümü yer altısuyundan karşılanır. Açılan sondajlardan 10-20 lt/sn debili su alınmaktadır.7- Kovancılar ovası: Ovanın yüz ölçümü fazla olmasına karşılık akifer formasyon killi ve Statikseviye 5-25 metrelerde bulunur.Yeraltı suyu açısından verimsizdir. Bu nedenle açılan sondajlardan2-10 lt/sn su alınmaktadır. Yeraltı suyunun beslenmesi drenaj alanına düşen yağış ve Muratnehrinden yapılan sulamadır. Yeraltı suyu içme ve kullanmada kullanılır. Akifer formasyonun OrtaEosen yaşlı kireçtaşları olan bölümünde ise açılan sondajlarla alınan sular ilçenin içme suyuihtiyacında kullanılır.Çaybağı’na yakın yerlerde açılan sondajlardan 30 lt/sn civarında sualınmıştır.Bu sular içmeye uygundur. Beslenme drenaj alanına düşen yağıştan sağlanmaktadır.Bunedenle yağışın az olmasına bağlı olarak akifer formasyonun veriminde de önemli düşüşlerolmaktadır.8- Küçük cep şeklinde olan diğer alüvyon formasyonlar: Cep şeklinde alüvyon yığışımlarıElazığ il genelinde değişik yerlerde değişik boyutta ve kalınlıkta bulunmaktadır. En önemlileriPalu-Sivrice arasında yer alan Doğu Anadolu Fay Zonu içersinde gelişen küçük cep şeklindeovalardır. Bunların en önemlileri Sarıkamış, Kartaldere, Tepecik, Yeşilova, Küçükova, Eski Gezin,Gezin, Hazar Gölü Civarındaki küçük alüvyon yelpazeleri ve Kürk Çayını sayabiliriz. Bu alanlardaaçılan derin sondajlardan 1-40 lt/sn su alınmaktadır. Yer altı suyu içme ve sulamadakullanılmaktadır.9- Meryem Dağı ve Kesik köprü Civarı: Bu kısımda akifer formasyon Permo Tryas yaşlı KebanMetamorfitlerine ait mermerlerdir. Açılan derin sodajlardan 5-40 lt/sn su alınmaktadır. Akiferformasyonun beslenmesi tamamen yağışlara bağlıdır. Son yıllarda meydana gelen kuraklığa bağlıolarak akiferde önemli ölçüde statik seviye düşümleri meydana gelmiştir. Akiferden alınan su içmeve kullanmada kullanmaktadır. Kesikköprü civarında açılan derin sondajlar Elazığ Belediyesitarafından kullanılmaktadır. Bu sondajlardan yaklaşık 100 lt/sn su alınmaktadır.72

10- Kuzova Bölümü: Elazığ ili’nin yaklaşık 10km batısında yer alan Kuzova su hatları ile 3bölüme ayrılmıştır. Ova karakterinde olan kısımların ortalama yüksekliği 1000-1100 m civarındaolup ayrılan bu bölümler güneyden kuzeye doğru şöyledir.a- Hankendi Bölümü 310km²b- Beşikdüzü Bölümü 315km²c- Dambüyük Bölümü 165km²Hankendi ovasının alanı 80 km², Dambüyük 25 km² olup Beşikdüzü bölümünde ise ovaalanı formasyonlarının ve bazaltların üzerine yayıldığından ova alanı olarak bir sahayı ayırmakmümkün değildir.Hankendi bölümünde akifer formasyon Pliyo-Kuvaterner yaşlı alüvyon çökellerdir. Buçökeller yer yer farklılık gösterdiği için açılan derin sondajların debileri farklılık göstermektedir.Bu nedenle derin sondaj debileri 0,5-20lt/sn arasında değişmektedir. Statik seviye 0-30 m’lerdebulunur.Yeraltı suyu tamamen drenaj alanına düşen yağıştan beslenmektedir. Alınan su içme vesulamada kullanılmaktadır. Kirlenme konusunda olumsuz bir veriye rastlanmamıştır.Beşikdüzü bölümünde ovanın doğu kesimleri ile yakın batı kısımlarında akifer formasyonOrta Eosen yaşlı kireçtaşları ve kumtaşlarıdır. Akiferin beslenme kaynağı yağışlardır. Keban BarajGölüne kıyı olan yerlerde beslenme barajdan da olmaktadır.Açılan sondajlardan 2-20lt/sn sualınmakta olup alınan su içme ve kullanma standartlarındadır.Dambüyük bölümünde akifer formasyon Permo-Triyas yaşlı Keban Metamorfitlerine aitkristalize kireçtaşlarıdır.Bu formasyon aşırı oranda karstik yapıya sahip olduğu için yer altı suyuçok derinlerde yer alır. Bu nedenle çoğu derin sondajlardan su alınamamıştır.11- Diğer Birimlerden Oluşan Akiferler: Yukarıda da bahsedildiği gibi Elazığ il genelindedeğişik litolojilerden oluşan formasyonlar vardır. Bu formasyonlar değişik bölgelere yayılmışdurumdadır. Genelde mağmatik kökenli olan akiferler çok geniş alanlar kaplar. Bu akiferlerinverimleri genelde kırık-çatlak durumuna ve beslenmesine bağlı olarak değişiklik gösterir. Açılanderin sondajlarda 0.5-10 l/sn su alınmaktadır. Alınan sular içme ve kullanma açısında çok kaliteliolup ancak yer yer sülfürlü kısımlara bağlı olarak su kalitesi bozulmaktadır. Örneğin Kuşsarayıcivarında bu türden kuyular mevcuttur. Alınan sular içme ve sulamada kullanılmaktadır.Mağmatik olmayan, kiltaşı, kumtaşı, konglomera gibi formasyonlardan oluşan akiferler. Bulitolojilerden oluşan akiferler genelde iç içe bulunur. Kiltaşı bölümleri akifer olarak kabul edilmez,ancak derin sondajlar ile alınan suların kalitesini önemli ölçüde etkilediği için önem arz eder.Genelde kiltaşları sodyumlu ve potasyumlu killer ihtiva ettiği için yeraltı suyunu acı ve tuzluyaparlar. Bu nedenle içmeye uygun sular değillerdir. Bu türden sulara örnek kuyular Baskil-Aydınlar civarında gösterilebilinir.Yer Altı Sularının Yeterlilik Durumu:Elazığ il genelinde alınan yer altı suyu genelde sulamalarda kullanılmaktadır. Beslenmesiyağışlara bağlı bölgelerimizde yer altı suyu içme ve kullanmaya yeterli değildir. Beslenmesibarajlar ve nehirlere komşu olan kısmi yerlerde yer altı suyu yeterlidir. Bu yerler Murat Nehrikenar kısımları, Keban ve Karakaya Barajları göl kıyılarıdır. Diğer bölgelerde yer altı suyuna olanihtiyaç her geçen gün artmaktadır. Bu ihtiyaç artışı yer altı suyunu kullanan toplumun ilimizde her73

geçen gün artması, yeni yeni susuz tarım arazilerinin sulamaya açılması ve son yıllarda yağışoranının düşmesinden kaynaklanmaktadır.D.1.2. Jeotermal KaynaklarElazığ İl Sınırları içerisinde Jeotermal alan Karakoçan ilçe sınırları içinde Karakoçanilçesinin 20 km kuzey batısında yer alan Golan Kaplıcalarıdır. M.T.A. 2003 yılı içerisinde açtığı400.60 m derinliğindeki sondajdan 43 Cº sıcaklıkta 25 lt/sn debide sıcak su alınmıştır. Sıcak suaçısından bu alan potansiyele sahiptir.Koordinatı hakkında bilgi verilmemiştir.D.1.3. Akarsularİlimizden geçen ve Keban barajı gölüne dökülen Murat Nehri ve Peri Suyu ileçıkış yeri il sınırları içinde olan ve yine Keban Baraj gölüne dökülen Haringet Çayı,ile Caro Deresi, Kalecik Barajına dökülen Kalecik Deresi, Bulanık Deresi ve CipBarajına dökülen Cip Deresi bulunmaktadır. Keban Barajı kaçak sularından oluşan ÇırçırDeresi 7000 l/sn’lik debiye sahiptir. Dere üzerinde 1 adet 170 ton/yıl kapasiteli alabalık tesisibulunmaktadır. Ayrıca dere üzerinde 2007 yılında kurulmuş bir adet hidroelektrik santralimevcuttur. Bu santral yıllık 5 MW elektrik üretmektedir. Diğer barajlar tarımsal sulamaamaçlıdır. Baraj göllerinin sulama kanalları mevcut olup, Keban Baraj gölünde yer yerulaşımda feribotların kullanıldığı görülmektedir. Ayrıca Keban Barajı çıkış suyundanitibaren oluşan Fırat Nehri üzerinde 6285 ton/yıl kapasiteli olmak üzere 54 adet kafes balıkçılığıişletmesi bulunmaktadır.74

Tablo – D.1:Barajlar, Akarsular, Kullanım Amaçları ve DebileriSIRAYERİPROJENO PROJE ADI AKARSU İLİ DÜZEYİAMACITİPİYILLIKORT.TÜNEL/KANALTALVEGTEN TALVEG MAX.SU AKTİF SANTRAL KURULUBRÜTYÜKSEKLİK KOTU SEVİYESİHACİMKOTU GÜÇ ENERJİ DÜŞÜ UZUNLUĞUm m m hm 3 m MW GW/h/yıl m m1 Kalecik barajı Kalecik ç. Elazığ Mevcut Sulama Toprak dolgu 28,5 1097,7 1114,2 7.452 100542 Keban barajı Fırat n. Elazığ Mevcut Enerji Kaya+B.ağırlık 167 685 845 1330 6000 207 5403 Hazar I HES Hazar gölü Elazığ Mevcut Enerji 20,12 50 280 (net) 13504 Hazar II HES Hazar I HES Elazığ Mevcut Enerji 10 10 74 (net) 2905 Tadım göleti Şoş d. Elazığ Mevcut Sulama Toprak dolgu 25,3 994,7 1018,4 0,8346 Işıktepe göleti Zugur,Seyrek d Elazığ Mevcut Sulama Toprak dolgu 25,6 1264 1288,6 3,507 Sarıcan barajı Sarıcan d. Elazığ Ön inc. Sulama Toprak dolgu 38 1310 1346 10,8 39008 Uluova Gökçe barajı Gökçe d. Elazığ Ön inc. Sulama Toprak dolgu 25 1089 1113 9,229 Beyhan I brj ve HES Murat n. Elazığ Ön inc. HES Kaya dolgu 125 905 300 1435 15510 Palu brj. ve HES Murat n. Elazığ Ön inc. HES Regülatör 15 860 870 20 84 1011 Pembelik brj. ve HES Peri s. Elazığ Planlama Enerji Kaya dolgu 77 954 1026,4 108 367 70,412 Seyrantepe brj.ve HES Peri s. Elazığ Master plan Enerji Toprak dolgu 31 930 955 34 188 4113 Tatar brj. ve HES Peri s. Elazığ Master plan Enerji Toprak dolgu 74 846 915 100,2 377 7014 Su temini projesi Haringet ç. Elazığ Planlama İçme suyu Kaya dolgu 65 1003 1065,815 Gülçatı projesi Gülçatı d. Elazığ Planlama Sulama Kaya dolgu 63 1008 1069,3 16,1916 Kanatlı projesi Gevla ç. Elazığ Kesin proje Sulama Toprak dolgu 75 1251 1324,24 36,8017 Hatunköy projesi Behramaz ç. Elazığ Kesin proje Sulama Top+Kaya dol. 33,9 1251 1282,9 57,6218 Baltaşı projesi Caro ç. Elazığ Kesin proje Sulama Toprak dolgu 65 1069 1132,3 50,8519 Fırat Ünv.göleti Çalgan d. Elazığ Kesin proje Sulama Toprak dolgu 25 1111 1134,8 0,4620 Tatar göleti Kamışlı d. Elazığ Planlama Sulama Toprak dolgu 26 970 994 1.31621 Akuşağı göleti Siğdin d. Elazığ Planlama Sulama Toprak dolgu 25 995 1018,28 1,2422 Kepektaş göleti Görgüşen d. Elazığ Mevcut Sulama Toprak dolgu 28,7 1206 1233,2 1.75423 Dedeyolu göleti Kumardı d. Elazığ Mevcut Sulama Toprak dolgu 25,7 1039,8 1063,54 2,5624 Kapıaçmaz göleti Kapıaçmaz d. Elazığ Planlama Sulama Toprak dolgu 27 1020 1046 0,94525 Cip Barajı Cip Çayı Elazığ Mevcut Sulama Toprak dolgu 23 985 1006,5 7.71175

D.1.4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar (İlin Rezevuar Su Alanları )1 GENEL BİLGİLERYüzölçümü :9 153 km 2Rakım:1 067 mYıllık ortalama yağış:534 mmOrtalama akış verimi :5,2 l/s/km 2Ortalama akış/yağış oranı :0,312 SU KAYNAKLARI POTANSİYELİYerüstü suyu (İl çıkışı toplam ortalama akım) :20 716,8 hm 3 /yılFırat nehri (Keban barajı çıkışı):20 716,8 hm 3 /yılYeraltı suyu (İldeki toplam emniyetli rezerv) :115 hm 3 /yılToplam su potansiyeli:20 831,8 hm 3 /yılDoğal göl yüzeyleri:8 256 hm 3 /yılHazar gölü:8 240 haKüçük sülük gölü :1 haBüyük sülük gölü :2,5 haSülük gölü :0,7 haKuru dolu gölü :1,3 haDumluyazı gölü :2,5 haKar gölü :0,7 haKekvin gölü :3,8 haDağ gölü :2 haBirim gölü :1,5 haBaraj rezervuarı yüzeyleri:53 800 haKeban barajı:40 261 haKarakaya barajı:12 662 haCip barajı :110 haÖzlüce barajı :665 haKalecik barajı :102 haSeddelemeli rezervuar yüzeyleri :Gölet rezervuarı yüzeyleri :72,3 haTadım göleti :16 haIşıktepe göleti :36,3 haKepektaş göleti :20 haAkarsu yüzeyleri:1 528 haMurat nehri :424 haPeri suyu :277 ha76

Maden çayı :191 haHaringet çayı :82 haOhi çayı :65 haCaro deresi :35 haKalecik deresi :40 haBulanık deresi :62 haCip çayı :27 haDiğer akarsu yüzeyleri :325 haToplam su yüzeyleri :63 656,3 haKUZOVA SULAMASI1 YERİ : Elazığ ilinin 13 km batısında yer almaktadır.2 AMACI : Sulama3 İŞLETMEYE AÇILDIĞI YIL : 19684 TESİSLE İLGİLİ BİLGİLER4.1 Su kaynağı : Cip barajı (Cip çayı)Yağış alanı: 286 km²Yıllık ortalama su: 13,2 hm³Regülasyon oranı : % 41Tipi:Toprak dolguKret kotu:1 008 mYüksekliği (talvegten) :23 mYüksekliği (temelden) :26 mToplam depolama hacmi:8,269 hm³Aktif hacim:7,711 hm³Ölü hacim:0,558 hm³Maksimum su seviyesi:1 006,50 mMinimum su seviyesi:995,15 mToplam gövde hacmi :0,42 hm³Dolusavak eşik kotu (kapaklı) :1 002 mDolusavak proje debisi :690 m³/s4.2 Sulama üniteleriKuzova sulaması(Brüt 1 373) :902 ha4.2.1 Kanallar (Klasik)Başlangıç Ana kanalKanal adı Adet Uzunluğu (m) debisi (l/s) başlangıç kotu (m)Sağ sahil ana kanal 14 996 525 995,15Sol sahil ana kanal 10 750 580 995,15Yedek kanallar 16 25 0004.3 Kuzova sulaması 2000 yılında Cip Sulama Birliğine devir edilmiştir.77

Şekil-D.1:Cip Barajı Sulaması (2008)78

KARAKOÇAN SULAMASI1 YERİ : Elazığ ilinin 100 km kuzeydoğusunda Karakoçan ilçesi sınırları içerisinde yeralmaktadır.2 AMACI : Sulama3 İŞLETMEYE AÇILDIĞI YIL : 19754 TESİSLE İLGİLİ BİLGİLER4.1 Su kaynağı : Kalecik barajı (Kalecik çayı)Yağış alanı :110 km²Yıllık ortalama su :21,5 hm³Regülasyon oranı :% 35Tipi:Toprak dolguKret kotu :1 126,20 mYüksekliği (talvegten) :28,50 mYüksekliği (temelden) :33,90 mToplam depolama hacmi :12,610 hm³Aktif hacim :7,452 hm³Ölü hacim :5,158 hm³Maksimum su seviyesi :1 124,40 mNormal su seviyesi :1 122,20 mMinimum su seviyesi :1 114,20 mToplam gövde hacmi :0,551 hm³Dolusavak eşik kotu :1 122,20 mDolusavak proje debisi :743 m³/sGöl alanı :16 km²4.2 Sulama üniteleriKarakoçan sulaması(Brüt 1 260) :900 ha4.2.1 Kanallar (Klasik)(m)Ana kanalKanal adı Adet Uzunluğu (m) Başlangıç debisi (l/s) başlangıç kotuAna kanal 10 054 1 170 1 114,20Yedek kanal 14 21 2804.3 Karakoçan sulama işletmesi 2000 yılında Karakoçan Köylere Hizmet Götürme Birliğinedevredilmiştir.79

Şekil-D.2:Karakoçan Sulaması (2008)80

TADIM SULAMASI1 YERİ: Elazığ ilinin 15 km güneyinde yer almaktadır.2 AMACI : Sulama3 İŞLETMEYE AÇILDIĞI YIL : 19944 TESİSLE İLGİLİ BİLGİLER4.1 Su kaynağı : Tadım göleti (Şoş deresi)Yağış alanı :19 km 2Yıllık ortalama su :0,834 hm 3Regülasyon oranı :% 64Tipi: Zonlu dolguKret kotu :1 020 mYüksekliği (talvegten) :25,30 mYüksekliği (temelden) :27,04 mToplam depolama hacmi :1,112 hm 3Toplam gövde hacmi :0,239 hm 3Aktif hacim :0,834 hm 3Ölü hacim :0,095 mNormal su seviyesi :1 017,40 mMaksimum su seviyesi :1 018,40 mMinimum su seviyesi :1 005 mDolusavak proje debisi :32,4 m 3 /s4.2 Sulama üniteleriTadım sulaması(Brüt 100) :84 ha4.2.1 Kanallar(klasik)Ana kanalAna kanaluz. (m) başlangıç kotu (m)2 460 1 0024.3 Tadım sulaması Köy Tüzel Kişiliğine 1999 yılında devir edilmiştir.81

Şekil-D.3: Tadım Sulaması (2008)82

MADEN- IŞIKTEPE GÖLETİ VE SULAMASI1 YERİ : Elazığ il merkezine 55 km mesafede, Hazar gölü güneyinde yer almaktadır.2 AMACI : Sulama3 İŞLETMEYE AÇILDIĞI YIL : 20014 TESİSLE İLGİLİ BİLGİLER4.1 Su kaynağı : Işıktepe göleti (Zugur ve Seyrek dereleri)Tipi: Zonlu dolguYağış alanı :14,30 km²Yıllık ortalama su :3,45 hm³Kret kotu :1 289,60 mGölet yüksekliği (talvegten) :25,60 mGölet yüksekliği (temelden) :52,60 mToplam depolama hacmi (N.S.S.) :4,47 hm³Toplam gövde hacmi :0,80 hm³Maksimum su seviyesi :1 288,60 mMinimum su seviyesi :1 272,60 mNormal su seviyesi :1 287,20 mAktif hacim :3,50 hm³Ölü hacim :0,30 hm³Kret uzunluğu :296,67 mKret genişliği :8 mDolusavak proje debisi :51 m³/sDibsavak proje debisi :1,90 m³/s4.2 Sulama üniteleriSulama sahası(Brüt 313) :265 ha4.2.1 Sulama kanalları (Klasik) :Kanal adı Kanal uz. Kanal başlangıç(m)kotu (m)Sağ sahil ana kanal 4 165 1265Sol sahil ana kanal 1 315 1265Zugur derive kanalı 2 800 1348,964.2.2 Işıktepe göleti inşaatına 12.11.1992 yılında başlanmıştır.83

Şekil-D.4:Işıktepe Göleti ve Sulaması (2008)84

KEPEKTAŞ GÖLETİ VE SULAMASI1 YERİ : Elazığ ilinin 25 km batısında, Görgüşan deresi üzerinde yer almaktadır.2 AMACI : Sulama3 İŞLETMEYE AÇILDIĞI YIL : 20044 TESİSLE İLGİLİ BİLGİLER4.1 Su kaynağı : Görgüşan deresiTipi: Kil çekirdekli toprak dolguYağış alanı : 21,81 km²Yıllık ortalama su : 3,60 hm³Kret kotu : 1 234,70 mKret uzunluğu : 568 mKret genişliği : 8 mGölet yüksekliği (talvegten) : 28,70 mGölet yüksekliği (temelden) : 32,70 mToplam depolama hacmi (N.S.S.) : 2,02 hm³Toplam gövde hacmi : 0,988 hm³Maksimum su seviyesi : 1 233,20 mMinimum su seviyesi : 1 219,00 mNormal su seviyesi : 1 232,00 mAktif hacim : 1,754 hm³Ölü hacim : 0,27 hm³Dolusavak kapasitesi : 35,80 m³/sDolusavak tipi: Karşıdan alışlı -serbestDibsavak kapasitesi : 0,55 m³/s4.2 Sulama üniteleriSulama sahası(Brüt 238) : 201 ha4.2.1 Sulama kanalları (Klasik) :Kanal adı kanal uz. Uç drenaj Debisi kanal başlangıç(m) (m) (m³/s) su kotu (m)Anakanal 3369,78 3697,55 0,222 1207,22Y1 1250,71 1481,87 0,100 1207,06Y2 2072,93 2540,43 0,222 1206,97Y2-1 741,59 - 0,110 1206,87Arındık anakanalı 741,86 - 0,100 1207,224.2.2 Kepektaş göleti inşaatına 08.10.1993 yılında başlanmıştır.85

Şekil-D.5:Kepektaş Göleti ve Sulaması (2008)86

ELAZIĞ-SİVRİCE DEDEYOLU GÖLETİ VE SULAMASI1 - PROJENİN YERİ : Elazığ ilinin 22 km güneyinde yer almaktadır.2 – PROJENİN MAKSADI : Sulama3 - PROJE KARAKTERİSTİKLERİHidrolojiYağış Alanı: 22,50 km²Yıllık Ortalama Akım:2,93 hm³Çekilen Su: 2,56 hm³Regülasyon Oranı : %87,37GövdeGövde Tipi: Homojen kil dolguGövde Hacmi:0,72 hm³Depolama hacmi:3,44 hm³Kret Kotu :1 065,50 mKret Uzunluğu :410,68 mGövde Yüksekliği ( Talvegden ) :25,70 mGövde Yüksekliği ( Temelden ) :35,50 mDolusavakYeri: Sağ sahilTipi: Karşıdan alışlı serbestKapak Sayısı ve Boyutu : -Kapak Tipi : -Deşarj Kapasitesi :44,50 m³/sDipsavakYeri: Sağ sahilTipi: Ø 900 mm çelik cebri boruDeşarj Kapasitesi :2,00 m³/sSulama alanı :408 haSu Alma Yapısı:DipsavakSulamanın Tipi: Borulu yüzeysel sulama.Sulama Modülü :0,98 l/s/haToplam Anakanal Boru Uzunluğu :6 196 mYI-Y7 Sulama Şebekesi Uzunluğu :11 648 mÇevirme kanalı Uzunluğu :1 070 mAnakanalın Başlangıç Kapasitesi :0,54 m³/sToplam Sulama Şebekesi Uzunluğu :17 844 mToplam Tahliye ve Drenaj Şebekesi Uzunluğu :2 000 m87

Şekil-D.6:Sivrice Dedeyolu Göleti ve Sulaması (2008)88

D.1.5. Denizlerİlimizin denize kıyısı yoktur.D.2. Doğal Drenaj SistemleriElazığ il sınırları içerisinde kalan yer altı sularının tarım arazisinde 255 ha, çayır-meraarazisinde 207 ha derin drenaj problemi vardır. Orman ve fundalıklar ile yerleşim yerlerinde de buprobleme rastlanmaktadır. İlin eğim ve hidrografya haritası (Harita D.7.) verilmiştir. Ayrıcaakarsuların özellikleri ile ilgili bilgiler D.1.1 ve D.1.3 bölümlerinde verilmiştir.A.Akarsular ve Diğer Yer Üstü Sular İçinŞekil - D.7:Elazığ İli Hidrolik Eğim Haritası89

1.Elazığ ili hidrolik eğim haritası arka sayfada verilmişti2-Taşıdıkları su miktarlarının mevsimlik ve aylık durumları ve su debileri hakkında bilgibulunamamıştır.Akarsuların taşıdıkları ortalama su miktarı D.1.3 ‘de verilmiştir.3-Yıl içinde kurak aylarda akarsuların beslenip beslenmediği hakkında bilgi verilmemiştir.B- Yer altı suları için1.Drenaj Alanı (km2)Bu Konuyla ilgili kurumumuza bilgi ulaşmamıştır.2. Kayaç yapısına bağlı olarak yeraltı sularında oluşan ve yüzeysel suların drenaj alanlarıyla ilgilisistemler hakkında bilgi verilmemiştir.D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye EtkileriD.3.1. Yeraltı Suları ve KirlilikElazığ İl sınırları içerisinde yer altı suları (Bkz.D.1.1.) genelde Ovalık alanlardaalınmaktadır. Bu alanlar aynı zamanda tarımın yapıldığı alanlardır. Henüz belirgin bir kirlenmeolmasada ziraiden kaynaklanan bir kirlenmenin eşiğindedir.Zirai kaynaklı kirlenme dışında yeraltı sularına doğrudan deşarj yapılan sıvı atıkbulunmamaktadır DSİ Genel Müdürlüğü ve Çevre ve Orman Bakanlığınca Kirlilik sınıflarınıbelirleyen parametreler çerçevesinde bir çalışma yapılmamıştır.D.3.2 Akarsularda KirlilikDSİ 9. Bölge Müdürlüğünce aşağıda verilen Tablo –D.2’de belirtildiği üzere İlimizekoordinat noktalarında su kalitesi örnekleme çalışmaları yapılmaktadır. D.1.3. kotunda belirtilenakarsularda Su kirliliği parametrelerini mevsimlik ve aylık olarak incelenip sınıflarını belirleyecekbir çalışma yapılmamakla birlikte, su kaynaklarının kirlenmesinde etkili olan kirlilik kaynakları,endüstriyel ve evsel atık suların direk deşarj edilmesi ziraatta kullanılan kimyasalların akarsularakarışması sonucu oluşması muhtemeldir.90

Tablo - D.2:Elazığ İline Ait Su Kalitesi Örnekleme NoktalarıSIRA İSTASYON ÖRNEKLEME YERİKOORDİNATLARNO NO1 21-09-01-295 Keban Baraj Gölü-Pertek Feribot 37522997 E 4298232 Nİskelesi Elazığ Kıyısı2 21-09-01-296 Keban Baraj Gölü-Çemişgezek Feribot 37495261 E 4303121 Nİskelesi Elazığ Kıyısı3 21-09-00-023 Keban Barajı-Mansap (Fırat Köprüsü) 37476513 E 4295079 N4 21-09-00-025 Haringet Çayı-Kanalizasyon Karışımı 37529611 E 4271800 NSonrası5 21-09-00-026 Lülük Deresi-Şeker Fabrikası Atıksu 37529270 E 4275026 NKarışımı Sonrası6 21-09-00-037 Behremaz Çayı-Hatunköy Baraj Aksı 37542882 E 4256953 N7 21-09-00-038 Haringet Çayı-Köprü 37529430 E 4271718 N8 21-09-00-096 Murat Nehri-Palu 37580011 E 4282508 N9 21-09-01-024 Eyüpbağları Pompa İstasyonu Önü 37538676 E 4272094 N10 21-09-01-040 Hazar Gölü-DSİ Dinlenme Tesisleri 37532871 E 4261188 N11 21-09-01-076 Hazar Gölü-Sivrice İlçesi Önü (İzci 37527666 E 4255648 NOkulu)12 21-09-01-142 Hazar Gölü-Tekevler Önü 37544277 E 4263824 N13 21-09-20-094 Ferrokrom Fabrikası Atıksuyu 37567093 E 4278375 N14 21-09-10-033 Yünlüce Kuyu No:19299 37529154 E 4272261 N15 21-09-10-242 Güntaşı Kuyu No:15958 37530710 E 4270364 N16 21-09-10-356 Kuyulu Kuyu No:39221 37522094 E 4269424 N17 21-09-10-358 Gözebaşı (Kinederiç) İçmesuyuKuyusu37519459 E 4263774 NKaynak:DSİ 9. Bölge Müdürlüğü (2008)91

D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda KirlilikElazığ İli sahip olduğu yüksek su potansiyeli ile ülkemizin sayılı illeri arasında yeralmaktadır. Civardaki Keban, Cip, Kalecik ve Karakaya Baraj Gölleri ile Hazar Gölü’nün yanındaElazığ ili, topraklarından geçen pek çok akarsu ve derelerede sahiptir.Özellikle Murat Nehri, Doğu Anadolu Bölgesi’nin kirlilik yükünü Keban Baraj Gölü’ netaşımaktadır. Dolayısıyla Keban Baraj Gölü mansabındaki diğer barajların tamponu durumundadır.Bu nedenle gün geçtikce artan oranda kirlenmektedir.Hazar Gölü ise reakreasyon amaçla kullanılabilecek önemli bir gölümüzdür. Son yıllardagöl çevresindeki yapılaşma, su seviyesindeki düzensiz değişimler, bu gölün kirlenme durumuylakarşı karşıya kalabileceğini göstermektedir. Sulama amacıyla inşaa edilen Cip Baraj Gölü, yoğunhayvancılık ve gübre kullanımına bağlı olarak giderek kirlenme eğilimi göstermektedir. (SKKYTablo 1’e göre paremetreler ek kitapçıkta verilmiştir.)Hazar Gölü:Aşırı yapılaşma ve evsel atık suların göle direkt deşarjı ile gölü besleyen derelerin taşıdığırusubat Hazar gölünün temel kirlilik sorunlarını oluşturur. 2005 yılı içerisinde farklı üç noktadanalınan yüzeysel su numuneleri DSİ . 9. Bölge Müdürlüğü laboratuarında incelenmiş ve analizsonuçları ek dosyada sunulmuştur.Ötrifikasyonu ve Kıyı Koruma Bandı hakkında bilgi ve çalışma bulunmamaktadır.. Göledirek deşarj veren işletme-tesis olmamakla birlikte. Göl kıyısında bulunan tesis ve işletmelerininsızdırmasız foseptik çukurları ve bazılarının atık su arıtma tesisleri bulunmaktadır. Sivricebelediyesi evsel atık suları arıtılmadan direkt deşarj edilmektedir. Bu çerçevede İller Bankasıtarafından programa alınan Sivrice Belediyesi Evsel Atıksu Kanalizasyon Projesi ile Evsel AtıksuArıtma Tesisi Projesi 2005 yılı içerisinde faaliyete geçmemiştir.Uzunluğu ortalama 22 km, genişliği ise yaklaşık 6 km civarında olan Hazar Gölü’nün suyutemiz ve su sporları yapmaya elverişlidir. Gölün en derin yerinin 220 m arasında olduğubelirtilmektedir.Hazar Gölü suyunun A.B.D. tuzluluk laboratuvarınca yapılan, sulama suyusınıflandırılmasındaki yeri C3-S4 olup, tek başına sulamada kullanılmayacağı belirtilmektedir.Toplam su toplama havzası 264 m 2 olan Hazar Gölü havzasında Behrimaz deresi havzası 86 km 2lik paya sahiptir.Keban Baraj GölüKeban baraj gölü su seviyesi 2007 yılı içerisinde 813 minumum kodunda oluşmuşturKeban Baraj gölü ölçüm - gözlem analiz sonuçları Ek Dosyada sunulmuştur.Son yıllarda baraj gölünün ötrifikasyonu ile ilgili bir çalışma yapılmamıştır. Ancak her yılolduğu gibi DSİ 9. Bölge Müdürlüğü tarafından, baraj gölü genelinde belirlenen ölçü gözlemistasyon noktalarından alınan su numunelerinin bölge laboratuarlarında yapılan biyolojik vekimyasal analiz sonuçları, 2007 Yılı Çevre Durum Rapor Ekinde sunulmuştur. Ayrıca baraj gölü,İlkbahar aylarında yağış ve karların erimesiyle önemli oranda rusubat aldığı bilinmektedirKeban baraj gölü kirliliğini belirleyecek bilimsel bir çalışma son yıllarda yapılmamıştır.Göl su numuneleri alınarak izlenilmektedir. Fırat Nehri üzerinde kurulan ilk baraj gölü olması92

nedeniyle Keban Baraj Gölü, Murat ve Karasu Nehirlerinin kirlilik yüküne maruz kalmasıönemlidir.Keban Baraj Gölü yağış havzasının çok büyük olması ve havzanın orman ve bitkiörtüsünden yoksun olması, hem erezyonu artırmakta hem de havzadaki ilk baraj gölü olan KebanBaraj Gölü’ ne aşırı kirletici parametrelerin girmesine neden olmaktadır.Elazığ Atıksu tesisi tasfiye çıkış suyu, Murat Nehri’nden sonra kirletici kaynak yönündenikinci sırayı almaktadır. Sadece fiziksel ve biyolojik tasfiyenin yapıldığı tesiste, % 60 azot, % 30fosfor giderimi gerçekleştirilmektedir. Bu değerler gölün ötrofik (besi) düzeyini artırmaktadır.Ayrıca bu bölgede Toplam Koli miktarlarında artış bulunmaktadır.Zaten sığ durumda olan baraj gölü Uluova bölgesi, Murat Nehri’ nin taşıdığı sediment ile(Yılda 31,5 milyon ton) her yıl 90 cm kalınlığında dolmakta ve gelen azot ve fosfor (9,79 milyonton/yıl azot ve 11,5 milyon ton/yıl fosfor) gölün ötrofik seviyeye gelmesine neden olmaktadır.Keban Baraj Gölü çevresindeki sanayii kuruluşları da kirletici kaynak konumundadır.Özellikle şeker fabrikası, Yurtbaşı Nahiyesi kısmında besin maddesi yönünden kirlilikarzetmektedir. Melasta ve yıkama suyunda bulunan (N,P,C) besin maddeleri gölde alg gelişiminiartırmaktadır. Ayrıca Ferro-krom-Şark Kromları İşletmesi, gölde ağır metal kirliliğine nedenolmaktadır.Sonuç olarak, Murat Nehri girişi ve Uluova Bölgesi’ nde yoğun kirlilik gözlenmektedir.Bölgenin sığ yapıda olması alg gelişimini artırmakta ve giderek ötrofik karakter arzetmektedir.Tablo 5'de 3 farklı bölgeden mevsimsel olarak alınan su numunelerinin analiz sonuçlarıverilmektedir.Baraj Gölü’ nün Pertek önlerinde Munzur ve Peri Sularının temiz olması, göl suyununnispeten seyrelmesine neden olmakta ve bu bölgenin derin olması, gölün tabakalaşmasınısağlamaktadır. Yani santral kısmına ulaşan su oligotrof karakter arzetmekte ve kullanıma uygungörünmektedir.Kovancılar ilçesi yakınlarında Ferro-Krom tesislerinin 2005 yılı içerisinde yeniden faaliyetegeçmesi, gölün kirlilik yükünü artırması yönünden önemlidir.Cip Baraj GöletiElazığ şehir merkezine 10 km uzaklıktaki Cip Baraj Gölü, sulama amacıyla inşaa edilmişbir gölet niteliğindedir. Haroğlu dağı çevresi ve Baskil’in bir kısmı yağış havzasınıoluşturmaktadır.Yapılan araştırmalarda Cip Baraj Gölü karların erimesine bağlı olarak yüzey akışa geçenyağışların toplandığı bir gölet konumunda olup, balık populasyonu su rezervine göre değişiklikgöstermektedir.Bu Baraj gölünde su kirliliği konusunda bir çalışma yapılmamakla birlikte diğer göllerdeDSİ tarafından bir çalışma yapılmamıştır.D.3.4. Denizlerde KirlilikElazığ ilinin konumu itibariyle denizle ilişkisi yoktur.D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve PolitikalarıElazığ ili konum itibariyle denize komşuluğu olmadığından dolayı adı geçenyöntemlerle ilgili çalışmamız yoktur.93

D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik EtkenleriSu kirliliği parametrelerini mevsimlik ve aylık olarak incelenip sınıflarını belirleyecek birçalışma yapılmamakla birlikte, su kaynaklarının kirlenmesinde etkili olan kirlilik kaynakları,endüstriyel ve evsel atık suların direk deşarj edilmesi ziraatta kullanılan kimyasalların akarsularakarışması sonucu oluşması muhtemeldir.İlimizde; atıksuyu farklı kirlilik yüklerine sahip endüstriyel kuruluşlar bulunmaktadır.Kirlilik yükü en fazla olan endüstriler; cevherden metalik krom elde eden ETİKROM A.Ş. ve derive deri mamullerini işleyen Ağdersan Deri Sanayi ve Tic. A.Ş.’dir. ETİKROM A.Ş. prosestenkaynaklanan atıksuyunu lagünlerde beklettikten kapalı devre bir sistemle tekrar prosese almaktadır.İlimiz, Ağın İlçesinde faaliyet gösteren Ağdersan’ın atıksu arıtma tesisi projesi Bakanlığımıztarafından onaylanmış, atıksu arıtma tesisi inşası tamamlanmış, deşarj izin işlemleri devametmektedir. Ayrıca atıksuyunda yüksek organik kirlilik ihtiva eden Karakoçanlılar Et EntegreTesisi ve Özuğur Tavuk Kesimhanesi bulunmaktadır. Her iki tesise ait endüstriyel atıksu arıtmatesisi mevcut olup, deşarj izinleri bulunmaktadır. Deşarj izinlerinde belirtilen sıklıkta (yılda bir kez)atıksu analizleri tesisler tarafından yaptırılarak sonuçları Müdürlüğümüze sunulmaktadır.Debisi yönünden en büyük kirlilik yüküne sahip Elazığ Belediyesi Atıksu ArıtmaTesisinde, 2007 Nisan döneminde başlayan revizyon çalışması tamamlanarak, atıksu arıtma tesisi15.12.2007 tarihinde faaliyete geçmiştir. Gerekli işlemler tamamlandıktan sonra deşarj izniyenilecektir.EÜAŞ Keban Hes İşletme Müdürlüğünün sosyal tesislerine ait ve ETİKROM A.Ş.’ninfabrikadan kaynaklanan evsel atıksuyuna ve sosyal tesislerine ait evsel atıksu arıtma tesislerimevcut olup, deşarj izinleri bulunmaktadır.İlimiz İlçe ve Belde Belediyelerinin evsel atıksu arıtma tesisleri bulunmayıp, Çevre veOrman Bakanlığının 23.06.2006 tarih ve 2006/15 sayılı genelgesi kapsamında sunmuş oldukları iştermin planları mevcuttur. Taahhüt etmiş oldukları süreç Müdürlüğümüz tarafından takipedilmektedir.D.5.1. TuzlulukKonuyla ilgili çalışma yapılmamıştır.D.5.2. Zehirli GazlarKonuyla ilgili çalışma yapılmamıştır.D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı KirlilikKonuyla ilgili çalışma yapılmamıştır.D.5.4. Ağır Metaller ve İz ElementlerKonuyla ilgili çalışma yapılmamıştır.D.5.5. Zehirli Organik BileşiklerKonuyla ilgili çalışma yapılmamıştır.D.5.5.1. SiyanürlerKonuyla ilgili çalışma yapılmamıştır.D.5.5.2. Petrol ve TürevleriKonuyla ilgili çalışma yapılmamıştır.D.5.5.3.Polikloro Naftalinler ve BifenillerKonuyla ilgili çalışma yapılmamıştır.D.5.5.4. Pestisitler ve Su KirliliğiKonuyla ilgili çalışma yapılmamıştır.D.5.5.5. Gübreler ve Su Kirliliği94

Konuyla ilgili çalışma yapılmamıştır.D.5.5.6. Deterjanlar ve Su KirliliğiKonuyla ilgili çalışma yapılmamıştır.D.5.6. Çözünmüş Organik MaddelerKonuyla ilgili çalışma yapılmamıştır.D.5.7. PatojenlerKonuyla ilgili çalışma yapılmamıştır.D.5.8. Askıda Katı MaddelerKonuyla ilgili çalışma yapılmamıştır.D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su KirliliğiKonuyla ilgili çalışma yapılmamıştır.D. SU - KAYNAKÇA-D.S.İ. 9. Bölge Müdürlüğü-Elazığ Belediyesi-Çevre ve Orman İl Müdürlüğü95

E.TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMIE.1. Genel Toprak Yapısıİklim, topografya ve ana madde farklılıkları nedeniyle Elazığ’da çeşitli büyük toprakgrupları oluşmuştur. Büyük toprak gruplarının dışında toprak örtüsünden yoksun bazı arazi tipleride görülmektedir.Bu toprak grupları;a)- Alüviyal topraklar : Yüzey sularının tabanlarında veya tesir sahalarında akarsulartarafından taşınarak yığılmış bulunan genç sedimentler üzerinde yer alan; düze yakın meyile sahip,(A) C profilli, azonal topraklardır. İklim, drenaj ve kullanma tarzına göre organik madde miktarlarıgeniş bir değişiklik gösterir. Azonal topraklar olması nedeniyle özel bir iklim tipi vejetasyonuyoktur. Bu toprak grubu Elazığ İlinde en fazla merkez ilçe sınırları içerisinde yer almaktadır.b)- Kolluvyal topraklar : Yüzey akış veya yan derelerin kısa mesafelerden taşıyarak, meylinazalmış olduğu yerlerde depo ettikleri materyallerin meydana getirdiği genç (A) C profillitopraklardır. Yağısın şiddetine ve meylin derecesine göre muhtelif parça büyüklüğündedir.Kolluvyal topraklar % 2'den fazla olmak şartıyla mutlak bir meyile sahiptirler. Bu topraklar meyilve kaba bünyeli olması sebebiyle genellikle iyi drenajlı olup, bunun bir neticesi olarak tuzluluk vetuz birikimi göstermez. Mevcut problemleri, bünyelerinin kaba oluşları, taşlılıkları, meyile sahipolmaları ve taşkına maruz kalmalarıdır. İl içindeki kolluvyal toprakların toplamı mülga KöyHizmetleri Müdürlüğü verilerine göre, 30.385 ha olup, il yüzölçümünün %3.3'ünü teşkiletmektedir.c)- Kahverengi topraklar : Kalsifikasyon ameliyesine sahip bu topraklar ABC profilli zonaltopraklardır. A horizonu, l0-25 cm kalınlıkta; belirgin gözenekli yapıda; orta derecede organikmadde ihtivasına sahiptir. pH nötür veya bazik, renk gri-kahve veya kahverengidir. B Horizonuaçık kahverengiden koyu kahverengine kadar değişen renklerde kaba yuvarlak köseli blokyapıdadır. Alt toprak çok kireçli ana maddeye geçiş yapar. İl için de mülga Köy HizmetleriMüdürlüğü verilerine göre, 333.441 ha yüzölçümü ile en fazla sahayı bu grup topraklarkapsamaktadır.d)- Kırmızı kahverengi topraklar : Bu topraklar hemen hemen bütün özellikleri kahverengitoprakların aynı veya benzeridir. Bu topraklar gözenekli veya granüler bir yapı arz eder. Anamadde; pH değerleri asit veya alkali olmakla beraber, çoğunlukla alkali görülen kireççe zengin kiltaşları, mikasistler ve gnaysdır.e)- Kireçsiz kahverengi orman toprakları : A(B) C profiline sahip topraklardır. Organikmadde muhtevası iyi gözenekli veya granüler yapıdadır, Ana madde Wiosen ve Pliosene asitkumlu, kil taşı, kireçli, kumlu, killi veya çakıllı depozitlerden ibarettir. En fazla Maden İlçesindebulunan bu tip toprakların ildeki toplamı, 36.223 ha, Maden İlçesindeki ise 19.845 ha'dır.f)- Bazaltik topraklar : Orta derin profile sahip olan bazaltik topraklar killi olup, iyi birprofile sahip değildir. Bazaltik topraklar çok kere kireçsizdir. Reaksiyon nötr ile kalevi arasındadır.Organik madde muhteviyatı oldukça azdır.g)- Çıplak kaya ve molozlar : Üzerinde herhangi bir toprak katmanı ve toprak gelişimibulunmayan parçalanmamış veya kısmen parçalanmış sert kaya ve taşlarla kaplı olan arazi tipidir.h)- Kumlu, çakıllı, molozlu, ırmak taşkın yatakları : Irmakların taşkın yataklarındakikumlu, çakıllı, molozlu materyalin bulunduğu kısımlardır. Bu sahalar yağışların az olduğu yazaylarında görülürler.96

E.2. Toprak KirliliğiDünya üzerinde yaşayan canlıların mutluluk ve refahı, mevcut olan toprak, su vehava gibi doğal kaynakların en iyi şekilde kullanılması ile mümkün olmaktadır. Budoğal kaynaklar arasında yer alan toprak, insanlık için tek yaşam mekanı olmasıyanında, canlıların hayatlarını sürdürebilmeleri için temel besin maddelerinin üretimortamı olması nedeniyle çok önemlidir.Günümüzde toprakların dikkatsizce kullanılması sonucunda; erozyon, tuzluluk vesodiklik, su fazlalığı, çölleşme ve taşlılık gibi oluşan toprak sorunları ile amaç dışıkullanımlardan dolayı tarım toprakları kalite ve miktar olarak gün geçtikçeazalmaktadır. Buna karşılık dünya nüfusu ve bu nüfusun beslenme ihtiyacı hızlı birşekilde artmaktadır. Tarım topraklarının tarım dışı amaçlar için kullanılması, butopraklardan tarımsal üretim amacıyla faydalanılmasını sonsuza kadarengellemektedir.Doğu Anadolu Bölgesinin Yukarı Fırat havzasında yer alan Elazığ İl topraklarıdağlık ve engebeli bir yapıya sahip olup, İl yüzölçümünün % 28'i işlenebilir tarımarazisidir. Elazığ İli'nin yerüstü su kaynakları bakımından zengin olduğu düşünülürsebu toprakların değeri daha iyi anlaşılır. Sanayi ve turizm gibi istihdam alanlarınınfazla gelişmediği ilimizde tarım sektörü, istihdam açısından da oldukça önemlidir.Ülkemiz genelinde olduğu gibi Elazığ İli'nde de tarım alanlarının giderek artan birhızla tarım dışı amaçlar için kullanıldığı görülmektedir.E.2.1. Kimyasal KirlenmeE.2.1.1. Atmosferik Kirlenmeİlimizde toprak kirliliğinin tespiti için yapılan herhangi bir çalışmabulunamamıştır.E.2.1.2. Atıklardan KirlenmeTarım ve hayvancılığa dayalı ekonomisi ve sosyal hayatı ile Doğu AnadoluBölgesi'nin önemli yerleşim birimlerinden biri olan Elazığ İli Türkiye'deki tüm diğeryerleşim birimlerinde olduğu gibi katı atıklarını çevresel etkileri dikkate almadan,seçilmiş bir alana kontrolsüz olarak bırakmaktadır. Elazığ-Malatya yolu üzerinde,Elazığ kentine 8 km uzaklıktaki Meryem Dağı eteklerine dökülen çöpler, kentmerkezinin bu güzergaha doğru gelişmesi nedeniyle şehrin içerisinde kalmışbulunmaktadır.Keban Baraj Gölü ve Murat Nehri' ne yakın olarak kurulmuş bulunan Ferrokromİşletmesi'nin katı atıklarından toprak ve su kaynaklarına ağır metal yıkanmasıylailgili olarak yapılan çalışmalarda fabrika cürufunu krom, kurşun, demir, gümüş vebaryum gibi metalleri zaman içerisinde su kaynaklarına karışabileceği, ancaktopraklar tarafından da önemli ölçüde adsorpsiyon mekanizması ile tutunabileceği ilerisürülmüştür. Oluşan cürufta yağış suları ile yıkanan ağır metallerin topraklartarafından tutulmasını incelemek amacıyla yapılan çalışmalarda, ağır metallerinönemli bir bölümünü adsorpsiyon mekanizması ile topraklar tarafından tutulmaktaolduğu ortaya konulmuştur.97

İlimizde pestisitlerden, gübrelerden ve deterjanlardan kaynaklanan kirlenmeler konusundabir çalışma yapılmamıştırE.2.2. Mikrobiyal Kirlenmeİlimizde, kentsel atık sularla ve benzeri kirli suların toprakta oluşturduğumikrobiyal kirlenmeye ait herhangi bir çalışma bulunamamıştır.E.3. AraziE.3.1. Arazi VarlığıE.3.1.1. Arazi SınıflarıElazığ İli arazilerinin sahip oldukları kabiliyet sınıflarına uygun olarak kullanılması alınanbitkisel üretim verimin ve çeşidinin artması yanında toprakların zamanla faydalanılamaz halegelmesini önleyecek en önemli etkendir.I.Sınıf araziler : Toprak derinliği fazla, drenajları iyidir. Tuzluluk, alkalilik gibi sorunlarıyoktur. Su tutma kapasiteleri veya gübrelemeye iyi cevap verirler. Elazığ İlinde I.sınıf arazilerinyayılma alanı mülga Köy Hizmetleri Müdürlüğü verilerine göre, toplam 40.525 ha olup, ilyüzölçümünün % 4.4'ü teşkil etmektedir. Bu arazilerin % 34.4'ünü kahverengi, % 41.1'i alüvyal, %16.3'i kolüvyaI ve % 8,2'ini bozaltik topraklar oluşturmaktadır. 26.804 ha'da sulu tarım, 6.973 ha'daise kuru tarım yapılmakta, 578 ha'da kuru bağ, 101 ha'da sulu bağ, 1.810 ha'da suIu bahçe, l57ha'da çayır tarımı yapılmakta olup, 4.102 hektar sahanın; 169 hektarı hava alanı, 3.933 ha'dayerleşim alanı, diğer bir ifade ile tarım dışı arazi olarak kullanılmaktadır.II. Sınıf araziler : Tarımda ekim ve dikimi kısıtlayan orta derecede toprak, topografya vedrenaj yetersizlikleri mevcut olup, uygun işleme ister. Elazığ İlinde II. sınıf araziler mülga KöyHizmetleri Müdürlüğü verilerine göre, 58.921 ha'lık yüzölçümleri ile % 6,4 bir oran teşkiletmektedir. Bu arazilerin % 7'sı alüvyal, % 20 kolüvyal, % 55 kahverengi, % 10 bozaltik topraklarve % 8 kahverengi toprakları oluşturmaktadır. İldeki Il.Sınıf tarım arazileri toplamı 56.991 hektarolup, bunun 23.140 hektarında sulu tarım yapılmakta, 3I678 ha kuru tarım arazisi olarakkullanılmakta, 1175 ha orman ve funda örtüsü halinde olup,755 ha ise yerleşim yeri halinegelmiştir. 1.964 ha'nın da sulu bahçe, 94 ha'nın da kuru bağ tarımı yapılmaktadır.III. Sınıf araziler : Bu arazilerde tarımda ekim ve dikimi kısıtlayan şiddetli toprak vetopografya yetersizliği mevcut olup, arazi eğimine dik sürüm şarttır. Mülga Köy HizmetleriMüdürlüğü verilerine göre, III. sınıf araziler Elazığ İlinin % 9'unu teşkil ederler. Toplam alanları86.697 ha'dır. III. sınıf arazilerin ildeki kullanım durumları şöyledir; 63.052 ha kuru tarım, l2.705ha. sulu tarım, 2.841 ha fundalık ve orman, 4.978 ha sulu bahçe, 848 ha yerleşim alanı olarakdağılmaktadır.IV. Sınıf araziler : Tarımda ekim, dikimi kısıtlayan çok şiddetli toprak topografyayetersizlikleri mevcut olup, yoğun sürüme uygun değildir. Mülga Köy Hizmetleri Müdürlüğüverilerine göre, Elazığ İlinde IV. sınıf araziler 69.101 hektar yüzölçümüne ve % 8'lik bir oranasahiptir. Bu sınıf % 51 kahverengi, % 24'ü bozaltik, % 4'ü kolüvyal topraklar oluşturmaktadır.V. Sınıf araziler : Yetişecek bitki cinsini kısıtlayan ve kültür bitkilerinin normal gelişmesiniönleyen sınırlandırmalara sahiptir. Toprakları sık sık sel basması nedeniyle sürekli olarak yaş yadaçok taşlı ve kayalıktır. Mülga Köy Hizmetleri Müdürlüğü verilerine göre, bu tür araziler Elazığİlinde 655 hektarlık yüzölçümü ile % 0.07'lik düşük bir oran teşkil ederler. Tamamı hafif tuzlu, düzve derin kahverengi topraklardan ibarettir.98

VI. Sınıf araziler : Bu araziler işlemeli tarıma uygun değildir. Çok şiddetli erozyon, çok sığtoprak, taşlılık, başlıca kısıtlayıcı faktörlerdir. Mülga Köy Hizmetleri Müdürlüğü verilerine göre,Elazığ İlinde 91.022 ha ile % 10'luk bir orana sahip olan VI. sınıf arazilerinin % 6'sı kahverengiorman toprağı % 39'unu ise kahverengi topraklar oluşturmaktadır.VII. Sınıf araziler : Mülga Köy Hizmetleri Müdürlüğü verilerine göre yüzölçümü 507.771ha olup, sürülecek tarıma uygun değildir. Çok şiddetli erozyon, çok sığ toprak, taşlılık tarımıkısıtlayıcı faktörlerdir. Toplam alanın % 55'ini teşkil eder. Bu toprakların % 22'si kahverengiorman toprağı, % 33'ünü ise kahverengi topraklar teşkil etmektedir.VIII. Sınıf topraklar : Tamamen tarıma elverişsiz topraklardır. Mülga Köy HizmetleriMüdürlüğü verilerine göre VIII. sınıf araziler, ilde % 6.6'lık bir oran oluşturur. Toplam alanları60.443 hektar olup, 18 ha tarım dışı arazi, 10.298 hektarı çıplak kayalık olarak yer almaktadır.Bütün bu sınıfların dışında Elazığ İl yüzölçümüne dahil olarak mülga Köy HizmetleriMüdürlüğü verilerine göre 180 hektarlık yoğun yerleşim alanı ile 62.935 hektar su yüzeyibulunmaktadır.Bu sınıflandırmadan ayrı olarak 2005 yılında 5403 sayılı “Toprak Koruma ve AraziKullanımı Kanunu” çıkarılarak tarım arazilerinin sınıflandırılmalarında yeni bir tanım getirilmiştir.Buna göre;Toprak: Mineral ve organik maddelerin parçalanarak ayrışması sonucu oluşan, yeryüzünüince bir tabaka halinde kaplayan, canlı ve doğal kaynak,Arazi: Toprak, iklim, topografya, ana materyal, hidroloji ve canlıların değişik oranda etkisialtında bulunan yeryüzü parçası,Tarım arazisi: Toprak, topografya ve iklimsel özellikleri tarımsal üretim için uygun olup,hâlihazırda tarımsal üretim yapılan veya yapılmaya uygun olan veya imar, ihya, ıslah edilerektarımsal üretim yapılmaya uygun hale dönüştürülebilen araziler,Mutlak tarım arazisi: Bitkisel üretimde; toprağın fiziksel, kimyasal ve biyolojik özelliklerininkombinasyonu yöre ortalamasında ürün alınabilmesi için sınırlayıcı olmayan, topografiksınırlamaları yok veya çok az olan; ülkesel, bölgesel veya yerel önemi bulunan, hâlihazır tarımsalüretimde kullanılan veya bu amaçla kullanıma elverişli olan araziler,Özel ürün arazisi: Mutlak tarım arazileri dışında kalan, toprak ve topografik sınırlamalarınedeniyle yöreye adapte olmuş bitki türlerinin tamamının tarımının yapılamadığı ancak özelbitkisel ürünlerin yetiştiriciliği ile su ürünleri yetiştiriciliğinin ve avcılığının yapılabildiği, ülkesel,bölgesel veya yerel önemi bulunan araziler,Dikili tarım arazisi: Mutlak ve özel ürün arazileri dışında kalan ve üzerinde yöre ekolojisineuygun çok yıllık ağaç, ağaççık ve çalı formundaki bitkilerin tarımı yapılan, ülkesel, bölgesel veyayerel önemi bulunan araziler,Marjinal tarım arazisi: Mutlak tarım arazileri, özel ürün arazileri ve dikili tarım arazileridışında kalan, toprak ve topografik sınırlamalar nedeniyle üzerinde sadece geleneksel toprakişlemeli tarımın yapıldığı araziler,Tarım dışı alanlar: Üzerinde toprak bulunmayan çıplak kayaları, daimi karla kaplı alanları,ırmak yataklarını, sahil kumullarını, sazlık ve bataklıkları, askeri alanları, endüstriyel, turizm,rekreasyon, iskân, altyapı ve benzeri amaçlarla plânlanmış araziler olarak değerlendirmeyealınmıştır.Bu kapsamda, İl Tarım Müdürlüğü tarafından yürütülen Sorunlu Tarım Alanlarının Tespitive İyileştirilmesi Projesi (STATİP) ile Elazığ İli toplam yüzölçümünün 937.473 ha olduğu; butoplam alanın 286.044 ha’ının tarım alanı ve geriye alan 651.429 ha’ının ise orman alanı, meraalanı, çayır, yerleşim alanı, özel koruma alanı, tarım dışı alan gibi diğer alanlar olduğubelirlenmiştir.99

Tablo – E.1:Elazığ İli Sorunlu Tarım Alanlarının Tespiti Ve İyileştirilmesi Projesi (Statip) Kapsamında YapılmışOlan Çalışmalara ait Durum RaporuÇalışmalaraAit DurumRaporuMutlakTarımArazileriDikiliTarımArazileriMarjinalTarımArazileriToplam(ha)MeraArazileriÇayırArazisiOrmanArazileriYerleşimAlanlarıÖzelKorumaAlanlarıDiğerArazilerGenelToplam(ha)Sulu Tarım 39323,39 2982,59 42305,98Kuru Tarım 65206,93 83369,76 148576,69Bağ 23769,85 23769,85158752,50 1173,62 222749,98 14475,10 236,30 254041,50 937473,31Diğerleri 71391,79 71391,79Toplam (ha) 104530,32 95161,64 86352,35 286044,31 158752,50 1173,62 222749,98 14475,10 236,30 254041,50 937473,31*Tabloda belirtilen alanlar köy muhtarları ve mahalli bilirkişilerin sözlü beyanlarına göre köy sınırı belirlemek suretiyle aletsiz olarak görselincelemelerden elde edilen verilerin bilgisayarda GIS programları yardımı ile sayısallaştırılmasından elde edilmiştir.Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü (2008)Toplam 286.044 ha alana sahip tarım alanının 39.323 ha’lık bölümünün sulu mutlak tarımarazisi, 65.206 ha’lık bölümünün kuru mutlak tarım arazisi, 95.161 ha’lık bölümünün dikili tarımarazisi, 2.982 ha’lık bölümünün sulu marjinal tarım arazisi ve 83.369 ha’lık bölümünün ise kurumarjinal tarım arazisi vasfında olduğu tespit edilmiştir.E.3.1.2 Kullanım Durumu :Toplam 286.044 ha tarım alanının yaklaşık 65.206 ha’ı sulanabilecek arazi durumundadır.İlimiz toplam tarım alanının 42.305 ha’ı halihazırda sulanmaktadır. Buna göre halihazırda sulananarazi toplam tarım alanının yaklaşık % 15’ini, sulanabilecek durumdaki tarım alanlarının iseyaklaşık % 23’ini teşkil etmektedir.Tarım Arazilerinin Amaç Dışı Kullanımı: Elazığ, tarım arazileri bakımından zengin birşehir değildir. Tüm yüzeyin ancak % 28'i toprak islemeli tarıma elverişlidir ve bu alanlarda güngeçtikçe, artan bir şekilde tarım dışı kalmaktadır. Bu durum şehirde tarım toprakları ile birliktetarımsal ürünlerin de azalmasına neden olmaktadır. Bu şekilde issizliğin yoğun olduğu İlimizdeayrıca istihdam da reel olarak azalmaktadır. Toprak islemeli tarım arazilerinin tarım dışına çıkması,ildeki mevcut arazi kullanım dengesinin de bozulmasına neden olmaktadır.Çünkü tarım alanlarının azalmasına karşılık, kırsal kesimdeki nüfus yeterince azalmadığızaman toprak islemeli tarıma elverişli olmayan araziler tarıma açılmaktadır. Bu arazilerdenyeterince verim alınmamakla birlikte, erozyonun da artmasına neden olmaktadır.Ayrıca tarım arazilerinin tarım dışı amaçlarla kullanılması, bu alanlara yapılmış olantarımsal yatırımları özellikle sulama yatırımlarını atıl bırakarak ölü yatırımlar haline getirmektedir.100

Tablo- E.2: Kaybedilen Tarım TopraklarıKaybedilen Tarım TopraklarınınTarım Arazisinin SınıfıYıl Mevkii Alanı (ha) (Sınıfı- Kuru/Sulu) Amaç Dışı Kullanımın Nedeni (*)2008Ağın İlçesi SaraycıkKöyü0,88 Kuru Marjinal Tarım Arazisi Sanayi“Palu İlçesi TekevlerTarımsal Vasfı Olmayan Diğer3,43MevkiiArazilerSanayiKuru Mutlak Tarım Arazisi“Kovancılar veKarakoçan İlçeleri(Tatar Barajı)669,90Kuru Özel Ürün Tarım ArazisiKuru Marjinal Tarım ArazisiTarımsal Vasfı Olmayan DiğerArazilerSanayi““““““““““““““““““Merkez İlçe HankendiBeldesi Rihok MevkiiMerkez Alatarla Köyüve Sivrice İlçesiBaşkaynak veTarlatepe Köyleri(Afetkonutu)Merkez, Maden veSivrice İlçeleri Köyleri(Afet konutu)Ağın İlçesi DemirçarıkKöyüMaden İlçesi AltıntarlaKöyüMerkez İlçesi KorukKöyü Köyyanı MevkiiBaskil İlçesi PınarlıKöyüMerkez ve Madenİlçeleri Köyleri (Afetkonutu)Merkez İlçe HankendiBeldesi Şehir YoluMevkiiMerkez İlçe HankendiBeldesi Şehir YoluMevkiiMerkez İlçeAşağıdemirtaş KöyüMerkez İlçe Küllük veYalındamlar Köyleri(Afet konutu)Palu İlçesi KeklikdereKöyüMerkez İlçe YemişlikKöyü Karataş MevkiiMerkez İlçe SürsürüMahallesiMerkez İlçe HankendiBeldesi Gedik MevkiiBaskil İlçesi GemiciKöyü Köyönü MevkiiMerkez İlçe HarputMahallesi GöllübağMevkii1,67 Kuru Mutlak Tarım Arazisi Sanayi1,43 Kuru Marjinal Tarım Arazisi Yerleşim128,00Kuru Mutlak Tarım ArazisiKuru Özel Ürün Tarım ArazisiDikili Tarım ArazisiKuru Marjinal Tarım ArazisiYerleşim6,40 Kuru Marjinal Tarım Arazisi Yerleşim0,56 Kuru Marjinal Tarım Arazisi Yerleşim0,14 Kuru Marjinal Tarım Arazisi Sanayi0,990,381,390,910,800,416,08Tarımsal Vasfı Olmayan DiğerArazilerKuru Mutlak Tarım ArazisiDikili Tarım ArazisiKuru Mutlak Tarım ArazisiKuru Mutlak Tarım ArazisiKuru Mutlak Tarım ArazisiKuru Mutlak Tarım ArazisiTarımsal Vasfı Olmayan DiğerArazilerSanayiSanayiSanayiSanayiYerleşimSanayi3,96 Kuru Marjinal Tarım Arazisi Sanayi72,43 Kuru Marjinal Tarım Arazisi Yerleşim0,87Dikili Tarım ArazisiSanayi1,20 Kuru Marjinal Tarım Arazisi Sanayi24,00Tarımsal Vasfı Olmayan DiğerArazilerSanayi101

Tablo- E.2: Kaybedilen Tarım TopraklarıKaybedilen Tarım TopraklarınınYıl Mevkii Alanı (ha)Merkez İlçe Hankendi2008BeldesiYukarıyenipınar0,57MevkiiMerkez İlçe Akçakiraz“ Beldesi Taşkıntepe 0,63MevkiiBaskil İlçesine bağlıNazaruşağı, Odabaşıve EskibaskilMahalleleri ile“ Koçyolu, Yıldızlı,0,14Beşbölük, Akdemir,Yukarıkuluşağı,Karoğlu, Resukahyave Emirhan KöyleriKovancılar İlçe“ Bayramyazı Köyü1,53Kuşçu MevkiiSivrice İlçesi“ Dedeyolu Köyü1,90Kentyanı MevkiiBaskil İlçesi“ Eskibaskil Mahallesi 0,50Yolaltı MevkiiSivrice ve Maden“ İlçeleri Köyleri (Afet 2,33konutu)“““““““““Merkez İlçe ÇağlarKöyü Bağaltı MevkiiMerkez İlçe YolçatıKöyü Düz MevkiiMerkez İlçe HankendiBeldesi Düz ve MirzaMevkiileriKarakoçan İlçesi (İmarPlanı)Maden İlçesi GezinBeldesi(Afet Konutu)Merkez İlçeAşağıdemirtaş KöyüMerkez İlçe TepeköyKöyüPalu İlçesi KeklikdereKöyüMerkez İlçe KoçkaleKöyü Yurtbaşı Mevkii0,6724,4516,611234,60Tarım Arazisinin Sınıfı(Sınıfı- Kuru/Sulu) Amaç Dışı Kullanımın Nedeni (*)Sulu Mutlak Tarım ArazisiSulu Mutlak Tarım ArazisiKuru Mutlak Tarım ArazisiKuru Özel Ürün Tarım ArazisiDikili Tarım ArazisiKuru Marjinal Tarım ArazisiTarımsal Vasfı Olmayan DiğerArazilerKuru Özel Ürün Tarım ArazisiKuru Mutlak Tarım ArazisiDikili Tarım ArazisiKuru Mutlak Tarım ArazisiDikili Tarım ArazisiDikili Tarım ArazisiTarımsal Vasfı Olmayan DiğerArazilerSulu Mutlak Tarım ArazisiSulu Mutlak Tarım ArazisiKuru Mutlak Tarım ArazisiKuru Marjinal Tarım ArazisiSanayiSanayiSanayiSanayiSanayiSanayiYerleşimSanayiSanayiSanayiYerleşim4,71 Kuru Marjinal Tarım Arazisi Yerleşim13,98 Kuru Marjinal Tarım Arazisi Sanayi6,07 Kuru Marjinal Tarım Arazisi Sanayi4,000,27Tarımsal Vasfı Olmayan DiğerArazilerTarımsal Vasfı Olmayan DiğerArazilerSanayiTicaret Alanı“““Merkez İlçe HarputMahallesi PancarlıkMevkiiMerkez SarıçubukKöyüAlacakaya İlçesiİncebayır Köyü Kef2,76 Kuru Marjinal Tarım Arazisi Yerleşim0,45 Kuru Marjinal Tarım Arazisi Sanayi65,40Tarımsal Vasfı Olmayan DiğerAraziler102

Kaybedilen Tarım TopraklarınınTarım Arazisinin SınıfıYıl Mevkii Alanı (ha) (Sınıfı- Kuru/Sulu) Amaç Dışı Kullanımın Nedeni (*)Dağı Mevkii“Baskil İlçesi AladikmeKöyü Pozif Mevkii0,16 Kuru Marjinal Tarım Arazisi Ticaret AlanıKaynak :İl Tarım Müdürlüğü (2008)E.3.2. Arazi ProblemleriToprak Sığlığı : Toprak da köklerin geliştiği ve bitki besin maddelerinin ve suyun teminedildiği bölge derinliği bitki yetiştirme açısından çok önemlidir. Bu bölge derin olursa topraklarınbulunduğu iklime adapte olabilen her türlü kültür bitkisini yetiştirmek mümkün olur. Halbuki iltopraklarının 2/3'ü böyle bir derinlikten yoksundur. Mülga Köy Hizmetleri Müdürlüğü verilerinegöre sığ ve çok sığ toprakların bulunduğu arazilerin toplamı 612.058 hektar olup, toplam araziyeoranı % 71'dir. Yüzölçümü 130.806 ha olan orta ve derin topraklar % 13.9'luk bir oranoluşturmaktadır.Taşlık-Kayalık: Mülga Köy Hizmetleri Müdürlüğü verilerine göre Elazığ İlinde toprakislemeye ve bitki gelişmesine zarar verecek derecede taşlık veya kayalık ihtiva eden topraklar472.418 ha tutmaktadır. Bu da toprakların % 55,1 'i demektir. Taşlılık hem yüzeyde hem deprofilde olabilmektedir.Drenaj : Daha çok aluvyal düzlüklerde görülen ve taban suyunun her zaman veya yılın birbölümünde bitki gelişmesine zarar verecek kadar yüksek düzeyde bulunduğu topraklar mülga KöyHizmetleri Müdürlüğü verilerine göre 462 hektarlık sahayı kaplamaktadır.Tuzluluk ve Sodiklesme: Ülkemizde sulamanın kontrolsüz yapılması, su kalitesine önemverilmemesi ve uygun drenaj tedbirleri alınmaması sonucunda geniş tarım alanlarında tuzlaşma vesodiklesme yoluyla önemli miktarda arazi kaybı olmaktadır. Tarım arazilerinin sulamasındakullanılan sulama sularının az veya çok miktarda tuz içermesi nedeniyle iyi kaliteli sulamasularının kullanılması durumunda dahi tarım arazilerine bir yılda tonlarca tuz verilmektedir.Sulamaya açıldıktan sonra uygun önlemlerin zamanında alınmaması sonucu tuzlu vesodikli hale dönüşerek verimsiz düsen arazilerin ıslah edilerek tarımda tekrar kullanılabilir halegetirilmeleri mümkündür. Bunun yanında halen tarımda kullanılan verimli toprakların ilerideyapılacak sulamalar nedeniyle tuzlu ve sodyumlu hale dönüşmelerine engel olmak için gerekliteknik önlemler alınmalıdır. Böylece hem verimli toprakların ileride tuzlulaşmalarına engelolunmuş hem de yeni tarım arazileri kazanılmış olacaktır.Sulamaya bağlı olarak toprağın; fiziksel, kimyasal ve mikrobiyolojik özelliklerindedeğişiklikler meydana gelmektedir. Sulama suyunda sodyum konsantrasyonunun yüksek olmasıise, toprak tanecikleri tarafından fazla miktarda adsorbe edildiğini göstermektedir. Bu durumagelen topraklar ıslanınca tanecikler birbirine yapışır, teksel yapı meydana gelir ve geçirgenlikazalır.Tarım Alanlarında Kullanılan Gübre ve Pestisidlerin Toprağa Etkileri : Günümüzdehızlı nüfus artısı ve bu nüfusun beslenmesi dünyanın karsılaştığı en önemli sorunlardan biridir.Özellikle ekonomisi tarıma dayalı gelişen ülkelerin çoğunda gıda ihtiyacının karşılanmasında yerliüretim ana faktör olup ülkenin sosyal ve ekonomik gelişmesinde önemli rol oynar. Birim alandanalınan ürün miktarını artırmak için verimi yüksek tohum kullanma, uygun toprak islenmesi, iyisulama ve gübreleme yanında, kültür bitkilerini zararlı organizmalardan korumak için, bilinçliolarak tarımsal mücadele ilaçlarının kullanılması gerekir.103

Tarımsal mücadelede kullanılan pestisidler, besin maddelerinin üretimi, tüketimi vedepolanmaları sırasında besin değerini bozan ve bitkilere zarar veren böcekleri,mikroorganizmaları ve yabancı otları yok etmek amacıyla kullanılan maddelerdir.Pestisidlerin kullanılması bir yandan tarımsal üretimi artırırken, diğer yandan da dolaylı vedolaysız yollardan insan sağlığını etkilemektedir. İnsanları pestisid kalıntılarının zararlıetkilerinden korumak için gıda maddelerinin üretiminden tüketimine kadar geçirdiği her safhadakontrol altına alınması gerekmektedir. Pestisidlerin gelişigüzel ve aşırı dozlarda uygulanmalarısonucunda zararlılar dışındaki yararlı canlılar ve çevrenin diğer unsurları üzerinde de olumsuzetkileri bulunmaktadır. Bunun sonucu olarak da insan ve hayvanlarda zehirlenmeler; hedefalınmayan yaban hayatının ve yararlı canlı gruplarının öldürülmesiyle doğal dengenin bozulması;havada, suda, toprakta ve gıda maddelerinde ilaç kalıntıları, zararlıların bağışıklık kazanması vekısaca çevre kirlenmesi adı altında toplanabilen birçok olumsuz etkiler ortaya çıkmaktadır.E.TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI - KAYNAKÇA- İl Tarım Müdürlüğü- İl Çevre ve Orman Müdürlüğü- Orman Bölge Müdürlüğü104

F . FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELERF.1. Ekosistem tipleriF.1.1. OrmanlarF.1.1.1 Ormanların Ekolojik YapısıOrman Ekolojisi, orman ile ormanın yaşama ve gelişmesini sağlayan tümfaktörlerden oluşmaktadır. Bu faktörler ormanın yetişme bölgesindeki arazi şekli,toprak ve iklim özellikleri ile canlı varlıkların, orman ağaçlarının yaşam ve gelişmeleriarasındaki karşılıklı etki ve ilişkilerdir.Fizyolojik Faktörler: Elazığ Orman İşletme Müdürlüğünün mevcut ormanlarınınTürkiye coğrafyası üzerindeki konumu; 38°- 39° Kuzey Enlemleri, 38°- 40° Doğuboylamları arasında kalmaktadır. Denizden yüksekliği 1056 m.dir. Belli başlı ovaları;Kuzova, Uluova, Altınova' dır. Elazığ İlinin çevresinde Malatya, Erzincan, Tunceli,Bingöl ve Diyarbakır illeri bulunmaktadır. Ayrıca İlin kuzey ve doğusu barajlarlaçevrilidir. Bu barajlar Keban ve Karakaya Barajlarıdır.İklim Özellikleri: Bölgemizde karasal iklim hakimdir. Kışları soğuk ve karyağışlı, yazları sıcak ve kuraktır. Yıllık ortalama yağış miktarı 427 mm'olup yazaylarında minimum seviyededir. İlin iklimi orman için uygundur.Topografya: Elazığ İlinin yerleşim yeri ova üzerinde kurulmuştur. Etrafı yer yerdağlarla çevrilidir. Önemli ovaları mevcuttur. Bu ovalar; Kuzova, Altınova, Uluova vePalu ovasıdır. Belli Başlı dağları; Aladağ, Hasan dağı, Hacısor dağı, Karagöz dağı,Kızıldağ, Karşıdağ, Cüge dağı, Bögülü dağı, Gazdağı, Cobur dağı, Çelenik dağı,Mihrat dağı, Mastar dağı, Şahsuvar ve Suvar dağları.Belli Başlı Akarsuları; Fırat nehri, Murat nehri, Maden çayı, Peri~Çayı, Keydançayı, Hançay, Karakoçan deresi, Kalecik deresi, Ohu deresi, İringil deresi, Kürk çayı.bellibaşlı göller ve barajlar; Keban Barajı, Hatunköy Barajı, Cip Barajı, KalecikBarajı ve önemli göllerimiz arasında Hazar gölü bulunmaktadır.Bölgemizde; Kahverengi topraklar, kırmızımsı kahverengi topraklar, kestanerengi topraklar, kireçsiz kahverengi topraklar bulunmaktadır.F.1.1.2. İlin Orman EnvanteriTablo - F.1: Elazığ Merkez İşletme Şefliği Amenejman Verilerine Göre Orman VarlığıŞEFLİKLERKORU(Ha)B.KORU(Ha)T.KORU(Ha)N.BALT(Ha)B.BALT(Ha)T.BALT(Ha)AÇIKLIK(Ha)T.ORMAN(Ha)G.ALAN(Ha)ORANI(Ha)Merkez 16.908 944.0 17.852 - 4662,5 4663 525.636 64.515 590.151 %11Karakoçan 9.541 29.025 38.566 38.566Palu 10.5 40.96 51.460 51.460Kaynak: Orman İşletme Müdürlüğü -2008105

Ağaç Türleri ve Yayılım Alanları: Doğal olarak yetişen koru ormanlarımız, yokdenecek kadar azdır. Ancak ağaçlandırma yolu ile yetiştirilmeye çalışılmaktadır.Dikilen ağaç türleri ise: Sedir, Karaçam, Akasya, Aylantus, Dişbudak ve Akçaağaçtürleridir. Baltalık ormanlarımızın tamamı tabii olup, çoğunlukla meşe ağaçlarındanoluşmaktadır. Mevcut ağaçlandırma sahaları ve doğal yayılış gösteren meşebaltalıkları orta dağlık arazi dediğimiz 500-1600 m. yükseklikte bulunmaktadır.Orman ağaçları genellikle derin topraklar da daha iyi kök gelişimiyapmaktadırlar. İlimizin % 50'sinden daha büyük bir alanında erozyon problemi olup,mevcut oluşmuş toprak partükülleri de yağışla beraber yüzeysel akışa geçerek KebanBaraj gölümüze ve nehirlerimize akmaktadır.Orman Alanlarının Mülkiyeti: Orman alanlarının tamamı Maliye Hazinesidir veHazineye aittir. Kadastro çalışmaları sonucunda orman alanları Maliye Hazinesi adınaorman vasfı ile tescili yapılmaktadır.Orman Ürünleri: Elazığ ilinin dahilinde yakacak odun ve inşaat sektöründe kullanılmaküzere piyasaya odun ürünleri arz edilmektedir. Yöremizdeki ormancılık faaliyetlerikapsamında, meşe ormanlarından elde edilen meşe odunları piyasaya yakacak odun olarakgirmektedir. Koru ormanlarından elde edilen sırık ve maden direkleri de inşaat sektörütarafından talep edilmektedir.İlimiz Karakoçan İlçesinde yıllık ortalama 4.000 ster civarında meşe yakacak odunüretimi gerçekleştirilmektedir. Bu mevcut odun Karakoçan ve kısmen Elazığ İlinin kışlık yakacakodununu karşılamaktadır. İlimiz Palu İlçesindeki ormanlarda üretilen asli orman ürünlerine ait2008 yılında toplam 5.000 ster meşe yakacak odunu üretilmiştir. Palu ilçemizde odun dışı ormanürünlerine yönelik bir üretim yoktur.Elazığ merkezde 2008 yılında tomruk üretimi 336,771 m³, yakacak Odunüretimi de 517 ster, olarak gerçekleşmiştir.Orman ağaç dallarının vejatasyon döneminde sürekli alınıp hayvanlara verilmesive otlatılması meşelerin çalıya dönüşmesine sebep olmakta ve bozulmaktadır.F.1.1.3. Orman Varlığının Yararlarıİlimizde iki mesire yeri ve bir kent ormanının regreasyon ve peyzaj değerlerininolduğu ve işletilmesi için mesire yerlerinin kiraya verildiği, böylelikle geçim kaynağıoluşturduğu bunun haricinde herhangi bir proje uygulanmadığı bilinmektedir ayrıca,ilimiz orman alanı bakımından zengin değildir. nadiren görülen ormanlık alanlarınfaydaları genel faydaları içinde değerlendirilebilir. Orman, toprak üzerindeki ve toprak içinde yaşayan mikroorganizmalarıngelişimini sağlar. Orman; Toprağı, Suya, sele, ve rüzgara karşı korur. Orman, rekrasyon özelliğini taşır. Orman, toprağın nem ve su dengesini düzenli tutar. Ormanlarımızın hayvancılık açısından çok yararları vardır. Ormanlarımız doğal ve yaban hayatını korur. Ormanların iş ve istihdam yönünden yararları mevcuttur.106

F.1.1.4. Orman Kadastro ve Mülkiyet Konularıİlimizde Orman Bölge Müdürlüğüne bağlı 69 ve 70 no'lu Orman KadastroKomisyonların çalışmalarıyla Orman sınırları belirlenmektedir. 6831 sayılı OrmanKanununun ilgili maddelerine göre bugüne kadar toplam 83313 m 2 'lik bilim ve fenbakımından Orman niteliğini kaybetmiş arazi parçası tarım alanlarına dönüştürülmüşve orman rejimi dışına çıkarılmıştır.2007 yılında tapulu kesim miktarları ile ilgili olarak Orman İşletmeMüdürürlüğünün ilgili verileri Tablo –F.2’de verilmiştir.Orman İşletme sınırları dahilinde 2006 yılı sınırları içerisinde orman kadastrosuyapılmamıştır. Ve aynı yıl içerisinde 2/B ile orman sınırı dışına çıkarılan alanbulunmamaktadır.Tablo – F.2: 2007 Yılına Ait Orman Sayılmayan Yerlerden Sahiplerinin Faydalanmaları İle Alakalı Yürütülen İşlem Adedi veElde Edilen Emval Miktarlarının Cetveldir.YILI:2007İŞLETME ŞEFLİĞİ: ElazığİŞLETME ŞEFLİĞİİNCELEME ADEDİKesinleşmiş Orman Kadastrosuveya3402 Bulunan YerlerdeYıl İçindeincelenen(adet)Kesim İzniverilen(adet)Kesim İzniVerilenKGH Miktarı(M3)ÜRETİM MİKTARIYAPACAKEMVAL(M3)ELDE EDİLENEMVAL MİKTARIYAKACAKEMVAL(ster)Zati İhtiyaçPazar SatışıToplamZati İhtiyaçPazar SatışıToplamZati İhtiyaçPazar SatışıToplamZati İhtiyaçPazar SatışıToplamZati İhtiyaçPazar SatışıToplamElazığ 30 8 38 20 7 27 171 499 670 - 71,966 71,966 171 443 614- 69,319 69,319TOPLAMKaynak: Orman İşletme Müdürlüğü (2007)107

Tablo – F.3:Elazığ İlinde Orman Kadastro Yapılan KöylerSıraNo İLİ İLÇESİ BELDESİ KÖY/MAHALLEUygl.YapanKomisy.UyglYılıOrmanlıkAlanOrmanSayılmayanAlan2/B AlanıHa. M 2 Ha. M 2 Ha. M 21 ELAZIĞ ALACAKAYA BAKLADAMLAR 69 2002 1.129 7.800 460 2.200 0 02 ELAZIĞ ALACAKAYA SULARBAŞI 69 2002 910 9.000 639 4.000 0 03 ELAZIĞ ALACAKAYA KAYRANLI 70 2003 1.406 8.902 645 3.966 0 04 ELAZIĞ ALACAKAYA ÇAKMAKKAYA 70 2003 741 5.659 492 7.081 22 1.8725 ELAZIĞ ALACAKAYA GÜRÇUBUK 69 2002 1.210 4.800 530 7.250 0 06 ELAZIĞ BASKİL KAYABEYLİ 69 1990 28 4.800 654 8.000 0 07 ELAZIĞ BASKİL DOĞANCIK 69 1990 118 7.500 1.457 8.800 0 08 ELAZIĞ BASKİL DÜĞÜNTEPE 69 1990 736 4.300 507 5.900 0 09 ELAZIĞ BASKİL ÇAVUŞLU 69 1989 229 3.239 951 1.333 4 6.31310 ELAZIĞ BASKİL ALADİKME 69 1989 1.439 5.122 739 7.038 6 6.50011 ELAZIĞ BASKİL KARAALİ 69 1989 244 500 1.274 8.200 0 8.00012 ELAZIĞ BASKİL DEMİRLİBAHÇE 69 1990 272 1.000 230 7.500 0 013 ELAZIĞ BASKİL YÜREKLİ 69 1990 210 3.402 576 6.373 0 014 ELAZIĞ BASKİL SULTANUŞAĞI 69 1990 229 4.400 810 5.500 0 015 ELAZIĞ BASKİL SARITAŞ 69 1991 1.210 3.700 757 3.200 0 016 ELAZIĞ BASKİL HACIHÜSEYİNLER 69 1991 161 2.500 1.229 9.885 0 017 ELAZIĞ BASKİL KUTLUGÜN 69 1991 915 800 204 7.200 0 018 ELAZIĞ BASKİL ESKİKÖY 69 1991 493 3.700 377 5.100 0 019 ELAZIĞ BASKİL ODABAŞI 69 1992 209 5.600 1.747 8.962 0 020 ELAZIĞ BASKİL ESKİBASKİL 69 1992 98 9.500 856 9.800 0 021 ELAZIĞ BASKİL NAZARUŞAĞI 69 1992 683 2.300 579 1.900 0 022 ELAZIĞ BASKİL SEFKAT 69 1992 457 9.287 865 1.300 0 023 ELAZIĞ BASKİL YILDIZLI 69 1993 0 0 0 0 0 024 ELAZIĞ BASKİL BEŞBÖLÜK 69 1993 181 9.600 1.139 3.000 0 025 ELAZIĞ BASKİL KARAGEDİK 69 1993 767 7.600 1.162 6.400 0 026 ELAZIĞ BASKİL MEYDANCIK 69 1993 653 8.854 205 7.900 0 027 ELAZIĞ BASKİL TATLIPAYAM 69 1993 1.298 1.600 397 6.880 19 4.40028 ELAZIĞ BASKİL YENİOCAK 70 1995 137 800 725 9.600 0 0TOPLAMALAN108

29 ELAZIĞ BASKİL ŞİTUŞAĞI 70 1995 284 5.800 1.685 8.600 0 030 ELAZIĞ BASKİL TAVŞANUŞAĞI 70 1995 320 5.100 481 300 0 031 ELAZIĞ BASKİL AKDEMİR 70 1995 0 0 1.061 5.000 0 032 ELAZIĞ BASKİL ŞAHAPLI 70 1996 2.377 8.600 853 5.900 0 033 ELAZIĞ BASKİL İÇLİKAVAL 70 1996 98 4.400 977 9.500 0 034 ELAZIĞ BASKİL KONACIK 70 1996 0 0 3.432 2.500 0 035 ELAZIĞ BASKİL DELİKTAŞ 69 1998 300 5.800 1.166 6.600 0 036 ELAZIĞ BASKİL KAROĞLU 69 2003 1.128 1.789 1.351 83 0 037 ELAZIĞ BASKİL TEPECİK 69 1990 0 0 0 0 0 038 ELAZIĞ BASKİL Merkez Mahallesi 69 1990 199 5.000 3.472 2.500 0 039 ELAZIĞ BASKİL BAHÇEDERE 69 1994 156 5.000 988 7.500 0 040 ELAZIĞ BASKİL YENİBAHÇE 69 1994 0 0 0 0 0 041 ELAZIĞ BASKİL ÇİTLİ 69 1994 699 7.500 1.780 2.500 0 042 ELAZIĞ BASKİL Bahçelievler mah. 69 2003 7 2.485 0 0 0 0 043 ELAZIĞ BASKİL MERKEZ BAĞDERE 69 1997 387 3.950 851 3.650 0 0 ÖZDAĞÖZELOR.44 ELAZIĞ BASKİL POYRAZ YENİÇUBUK 69 2000 883 6.318 1.770 8.289 0 045 ELAZIĞ BASKİL MERKEZ KÜLLÜK 69 2001 202 3.035 240 2.187 0 046 ELAZIĞ BASKİL MERKEZ ŞAHİNKAYA 70 2005 0 0 0 0 0 047 ELAZIĞ BASKİL HANKENDİ SAKABAŞI 69 2006 1.236 598 687 7.596 0 4.11148 ELAZIĞ BASKİL HANKENDİ YALINDAMLAR 69 2006 407 9.840 512 3.127 0 049 ELAZIĞ BASKİL POYRAZ YUKARIÇAKMAK 69 2006 369 2201 416 257 0 050 ELAZIĞ BASKİL GELİNDERE 69 1990 88 7.000 1.007 0 051 ELAZIĞ BASKİL KAYABAĞLARI 69 1989 345 915 7.983 409 0 052 ELAZIĞ BASKİL GÖZELİ 70 1994 1.067 8.800 1.942 8.900 0 053 ELAZIĞ BASKİL KAVAK 70 1994 24 5.300 1.652 9.800 0 054 ELAZIĞ BASKİL KAMIŞLI 70 1994 0 0 1.979 5.000 0 055 ELAZIĞ BASKİL YEDİPINAR 70 1994 0 0 1.197 5.000 0 056 ELAZIĞ BASKİL DÖRTBÖLÜK 70 1994 0 0 1.861 7.500 0 057 ELAZIĞ BASKİL KÖSEBAYIR 70 1994 644 3.000 1.220 9.200 6.200 2B alanıyok58 ELAZIĞ BASKİL SOĞUKPINAR 70 1994 0 0 1.014 5.000 0 059 ELAZIĞ BASKİL ALINCIK 70 1994 19 5.800 933 6.700 0 0109

60 ELAZIĞ BASKİL GÜNEY 71 1998 186 9.165 1.832 85 0 061 ELAZIĞ BASKİL KÜRK 69 2005 1.038 1.733 1.010 8.074 0 062 ELAZIĞ BASKİL MOLLAALİ 69 2006 313 1.430 240 3.235 5 9.71963 28.939 256.824 65.798 309.260 56 47.115Kaynak: Orman İşletme Müdürlüğü (2007)Tablo – F4:2006-2007 Yıllarında Üretim Yapılan Bölmelerin Durumu ve Elde Edilen Hasılanın Cinsi ve MiktarlarıBÖLMENİN AMENEJMAN PLANINDAKİ VERİLERİBÖLMENOKORU(Ha)BOZUKKORU(Ha)İYİBALTALIK(Ha)AÇIKLIK(Ha)TOPLAMSAHASERVETETA2006 Yılında ÇıkanServet(M 3 -Ster)2007 YılındaÇıkan Servet(M 3 -Ster)480 43,0 42 61,1 M 3486 5,5 66 69 Str139 55,5 - O.Ü.H 31 Str482 25,5 114 60,913 M 3481 7,0 84 51,088 M 3Kaynak: Orman İşletme Müdürlüğü (2007)110

Tablo -F.5:Tescil Edilen Orman ve 2/B AlanlarıİLİ İLÇESİ KÖYÜYAPILANUYGULAMAKÖY TOPLAMORMAN ALANIHaORMANIN ADIELAZIĞ ALACAKAYA GULEMAN 3402 252,726 DEVLET ORMN.ELAZIĞ ALACAKAYA SİTE 3402 376,191 DEVLET ORMN.ELAZIĞ ALACAKAYA ALTIOLUK 3402 67,901 DEVLET ORMN.ELAZIĞ ALACAKAYA BAKLADAMLAR 3402 911,243 DEVLET ORMN.ELAZIĞ ALACAKAYA ÇATAKLI 3402 503,847 DEVLET ORMN.ELAZIĞ ALACAKAYA SULARBAŞI 3402 1237,497 DEVLET ORMN.ELAZIĞ ALACAKAYA GÜRÇUBUK 3402 4,603 DEVLET ORMN.ELAZIĞ ALACAKAYA ÇAKMAKKAYA 3402 19,753 DEVLET ORMN.ELAZIĞ ALACAKAYA KAYRANLI 3402 931,593 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL ESKİBASKİL MAH. 3402 111,836 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL ŞEFKAT MAH. 3402 2,890 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL ALADİKME KÖYÜ 3402 867,431 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL BEŞBÖLÜK KÖYÜ 3402 140,925 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL ÇAVUŞLU KÖYÜ 3402 596,005 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL DELİKTAŞ KÖYÜ 3402 343,473 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL DOĞANCIK KÖYÜ 3402 87,592 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL DÜĞÜNTEPE KÖYÜ 3402 729,215 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL ESKİKÖY KÖYÜ 3402 499,188 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL YUKARI KULUŞAĞI KÖYÜ 3402 2,990 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL HACI HÜSEYİNLER KÖYÜ 3402 158,405 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL HACIUŞAĞI KÖYÜ 3402 49,952 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL SÖĞÜTDERE KÖYÜ 3402 0,118 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL HARABAKAYIŞ KÖYÜ 3402 1379,548 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL İÇLİKAVAL KÖYÜ 3402 86,780 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL KARAALİ KÖYÜ 3402 1073,364 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL KARAGEDİK KÖYÜ 3402 662,413 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL KAYABEYLİ KÖYÜ 3402 26,598 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL ÇAVUŞLU KÖYÜ 3402 0,780 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL KIZILUŞAĞI KÖYÜ 3402 110,061 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL KOÇYOLU KÖYÜ 3402 449,478 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL KUTLUGÜN KÖYÜ 3402 925,292 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL MEYDANCIK KÖYÜ 3402 608,760 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL PAŞAKONAĞI KÖYÜ 3402 517,032 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL SARITAŞ KÖYÜ 3402 1220,500 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL ŞİTUŞAĞI KÖYÜ 3402 262,574 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL SULTANUŞAĞI KÖYÜ 3402 221,980 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL ŞAHAPLI KÖYÜ 3402 2149,310 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL TAVŞANUŞAĞI KÖYÜ 3402 304,965 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL TATLIPAYAM KÖYÜ 3402 1284,970 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL YAYLANLI KÖYÜ 3402 142,152 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL YENİOCAK KÖYÜ 3402 173,634 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL YÜREKLİ KÖYÜ 3402 214,165 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL YUKARI KULUŞAĞI KÖYÜ 3402 465,521 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL SÖĞÜTDERE KÖYÜ 3402 1130,179 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL RESULKEHYA KÖYÜ 3402 299,272 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL ŞAHİNDERE KÖYÜ 3402 137,793 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL KARAOĞUL KÖYÜ 3402 1189,123 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL ALTINUŞAĞI KÖYÜ 3402 150,238 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL EMİRHAN KÖYÜ 3402 377,938 DEVLET ORMN.111

Tablo -F.5:Tescil Edilen Orman ve 2/B AlanlarıİLİ İLÇESİ KÖYÜYAPILANUYGULAMAKÖY TOPLAMORMAN ALANI(Ha)ORMANIN ADIELAZIĞ BASKİL AKUŞAĞI KÖYÜ 3402 50,248 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL KONALDA KÖYÜ 3402 218,305 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL HACIMUSTAFA KÖYÜ 3402 972,570 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL BOZOĞLAK KÖYÜ 3402 1265,451 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL IŞIKLAR KÖYÜ 3402 313,657 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL KARAKAŞ KÖYÜ 3402 286,388 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL AŞAĞI KULUŞAĞI KÖYÜ 3402 628,125 DEVLET ORMN.ELAZIĞ BASKİL HACIMUSTAFA KÖYÜ 3402 100,296 DEVLET ORMN.ELAZIĞ KEBAN BAYINDIR KÖYÜ 3402 21,800 DEVLET ORMN.ELAZIĞ KEBAN BÖLÜKÇALI KÖYÜ 3402 69,456 DEVLET ORMN.ELAZIĞ KEBAN ARSLANKAŞI KÖYÜ 3402 256,394 DEVLET ORMN.ELAZIĞ KEBAN GÜNEYTEPE KÖYÜ 3402 38,591 DEVLET ORMN.ELAZIĞ KEBAN ALTINKÜREK KÖYÜ 3402 186,133 DEVLET ORMN.ELAZIĞ KEBAN ALTINKYAKA KÖYÜ 3402 372,307 DEVLET ORMN.ELAZIĞ KEBAN BEYDEĞİRMENİ KÖYÜ 3402 185,498 DEVLET ORMN.ELAZIĞ KEBAN ÇALIK KÖYÜ 3402 895,977 DEVLET ORMN.ELAZIĞ KEBAN KURŞUNYAKA KÖYÜ 3402 756,432 DEVLET ORMN.ELAZIĞ KEBAN BADEMLİ KÖYÜ 3402 508,124 DEVLET ORMN.ELAZIĞ KEBAN BÜKLÜMLÜ KÖYÜ 3402 797,534 DEVLET ORMN.ELAZIĞ KEBAN TAŞKESEN KÖYÜ 3402 586,047 DEVLET ORMN.ELAZIĞ KEBAN SAĞDIÇLAR KÖYÜ 3402 626,173 DEVLET ORMN.ELAZIĞ KEBAN PINARLAR KÖYÜ 3402 2219,548 DEVLET ORMN.ELAZIĞ KEBAN ULUPINAR KÖYÜ 3402 358,283 DEVLET ORMN.ELAZIĞ KEBAN ÜÇPINAR KÖYÜ 3402 260,577 DEVLET ORMN.ELAZIĞ KEBAN BAHÇELİ KÖYÜ 3402 270,036 DEVLET ORMN.ELAZIĞ KEBAN KOYUNUŞAĞI KÖYÜ 3402 183,874 DEVLET ORMN.ELAZIĞ KEBAN GÖLDERE KÖYÜ 3402 612,289 DEVLET ORMN.ELAZIĞ KEBAN GÖKBELEN KÖYÜ 3402 352,561 DEVLET ORMN.ELAZIĞ KEBAN AKÇATEPE KÖYÜ 3402 685,949 DEVLET ORMN.ELAZIĞ KEBAN DENİZLİ KÖYÜ 3402 221,161 DEVLET ORMN.ELAZIĞ KEBAN KUŞÇU KÖYÜ 3402 109,234 DEVLET ORMN.ELAZIĞ KEBAN ÇEVREKAYA KÖYÜ 3402 738,221 DEVLET ORMN.ELAZIĞ MADEN BAHÇELİEVLER MAH. 3402 35,147 DEVLET ORMN.ELAZIĞ MADEN CAMİİKEBİR MAH. 3402 610,346 DEVLET ORMN.ELAZIĞ MADEN GEZİN-MERKEZ 3402 506,873 DEVLET ORMN.ELAZIĞ MADEN BAHÇEDERE KÖYÜ 3402 162,699 DEVLET ORMN.ELAZIĞ MADEN ÇİFTLİKKÖY KÖYÜ 3402 92,116 DEVLET ORMN.ELAZIĞ MADEN DURMUŞTEPE KÖYÜ 3402 0,887 DEVLET ORMN.ELAZIĞ MADEN KIZILTEPE KÖYÜ 3402 327,327 DEVLET ORMN.ELAZIĞ MADEN PLAJKÖY KÖYÜ 3402 150,329 DEVLET ORMN.ELAZIĞ MADEN TEKEVLER KÖYÜ 3402 1205,587 DEVLET ORMN.ELAZIĞ MADEN TEPECİK KÖYÜ 3402 209,119 DEVLET ORMN.ELAZIĞ MADEN GEZİN-GÖLÖNÜ 3402 10,047 DEVLET ORMN.ELAZIĞ MADEN KAVAK KÖYÜ 3402 695,272 DEVLET ORMN.ELAZIĞ MADEN YILDIZHAN KÖYÜ 3402 412,465 DEVLET ORMN.ELAZIĞ MADEN KAYALAR KÖYÜ 3402 524,942 DEVLET ORMN.ELAZIĞ MADEN POLATKÖY KÖYÜ 3402 64,792 DEVLET ORMN.ELAZIĞ MADEN ÇAKIROĞLU KÖYÜ 3402 316,936 DEVLET ORMN.112

Tablo -F.5:Tescil Edilen Orman ve 2/B AlanlarıİLİ İLÇESİ KÖYÜYAPILANUYGULAMAKÖY TOPLAMORMAN ALANIHaORMANIN ADIELAZIĞ MADEN ARSLANTAŞI KÖYÜ 3402 172,094 DEVLET ORMN.ELAZIĞ MADEN KUMYAZI KÖYÜ 3402 534,201 DEVLET ORMN.ELAZIĞ MADEN ÖRTÜLÜ KÖYÜ 3402 936,232 DEVLET ORMN.ELAZIĞ MADEN KAŞLICA KÖYÜ 3402 1297,944 DEVLET ORMN.ELAZIĞ MADEN KARATEPE KÖYÜ 3402 1289,583 DEVLET ORMN.ELAZIĞ SİVRİCE ALINCIK KÖYÜ 3402 18,776 DEVLET ORMN.ELAZIĞ SİVRİCE DEDEBOYNU KÖYÜ 3402 43,075 DEVLET ORMN.ELAZIĞ SİVRİCE DİKMEN KÖYÜ 3402 663,312 DEVLET ORMN.ELAZIĞ SİVRİCE GELİNDERE KÖYÜ 3402 115,415 DEVLET ORMN.ELAZIĞ SİVRİCE GÜNEYKÖY KÖYÜ 3402 158,976 DEVLET ORMN.ELAZIĞ SİVRİCE GÖZELİ KÖYÜ 3402 798,870 DEVLET ORMN.ELAZIĞ SİVRİCE KAVAKKÖY KÖYÜ 3402 24,050 DEVLET ORMN.ELAZIĞ SİVRİCE KAYABAĞLARI KÖYÜ 3402 611,833 DEVLET ORMN.ELAZIĞ SİVRİCE MOLLAALİ KÖYÜ 3402 318,176 DEVLET ORMN.ELAZIĞ SİVRİCE KÖSEBAYIR KÖYÜ 3402 655,003 DEVLET ORMN.ELAZIĞ SİVRİCE AKSEKİ KÖYÜ 3402 346,071 DEVLET ORMN.ELAZIĞ SİVRİCE AŞAĞI ÇANAKÇI KÖYÜ 3402 219,288 DEVLET ORMN.ELAZIĞ SİVRİCE ÇAMUŞAĞI KÖYÜ 3402 208,954 DEVLET ORMN.ELAZIĞ SİVRİCE ÇORTUMLU KÖYÜ 3402 674,466 DEVLET ORMN.ELAZIĞ SİVRİCE HACILAR KÖYÜ 3402 362,744 DEVLET ORMN.ELAZIĞ SİVRİCE GÖRGÜLÜ KÖYÜ 3402 17,992 DEVLET ORMN.ELAZIĞ SİVRİCE KALABA KÖYÜ 3402 515,072 DEVLET ORMN.ELAZIĞ SİVRİCE KAYAPINAR KÖYÜ 3402 443,269 DEVLET ORMN.ELAZIĞ SİVRİCE KILIÇKAYA KÖYÜ 3402 211,547 DEVLET ORMN.ELAZIĞ SİVRİCE USLU KÖYÜ 3402 131,916 DEVLET ORMN.GENEL TOPLAM 54700,776Kaynak:Orman İşletme Müdürlüğü (2007)Tablo - F.6: Orman Arazilerinin Tarım Alanına Dönüştürülmesiİlçesi Köy veya Belde Uygulanan Kanun No Alanı ( Ha)Baskil Aladikme 6831/2b 66.000Baskil Çavuşlu 6831/2b 46.313Baskil Karaali 6831/2b 800Baskil Tatlıpayam 6831/2b 194.400Kaynak: Orman Bölge Müdürlüğü (2005)TOPLAM 307.513Elazığ İlinde orman olarak muhafazasında bilim ve fen bakımından hiçbir yarargörülmeyen ve tarım alanlarına dönüştürülen alanlar tabloda gösterilmiştir.113

F.1.2. Çayır ve MeralarGloballeşen ve bütünleşen dünyada, önlerde yer almanın en önemli koşulu, ülkelerarasında ve daha da önemlisi sektörler arasında kıyasıya yaşanan rekabet ortamında, başarılıolmakla mümkündür. Başarılı olmanın ve de bu başarıyı sürekli kılmanın en önemli koşulu,üretmek, daha çok üretmek, daha çok üretmenin yanında, üretimde karlılık, verimlilik vekaliteyi yakalamakla mümkündür. Tüm sektörlerde yapılan üretimde karlılık ve verimliği teminetmenin en temel ilkesi, girdi maliyetlerinin düşürülmesidir. Kaliteli ve ucuz maliyetle dahaçok üretim artık her sektörün sloganı olmuştur.Tüm sektörlerde olduğu gibi, hayvancılık alt sektöründe de durum böyledir. Busektörde de rekabet edebilme şansı, daha az maliyetle daha çok ve daha kaliteli üretimyapabilmekten geçmektedir. Bunun yolu da girdi maliyetlerini düşürmek ve bu girdileri ucuztemin etmekle olasıdır. Hayvansal üretimde, kaliteli kaba yem en önemli girdiyioluşturmaktadır. Karlı ve verimli bir hayvansal üretim, kaliteli kaba yemi daha çok ve dahaucuza temin edebilmekle mümkündür. Çünkü hayvansal üretimde maliyetlerin %75-80'niniyem giderleri oluşturmaktadır.Hayvansal üretimde en önemli girdiyi oluşturan kaliteli kaba yemin en ucuz ve enkolay temin edildiği kaynaklar, en önemli doğal kaynaklarımızı oluşturan Çayır ve Meraalanlarımızdır.Sürdürülebilir bir üretimin sağlamasının yanında, çayır ve mera alanlarımız,toprağı yerinde tutarak, rüzgar ve su erozyonunu önlemek suretiyle, yaşanabilir vesürdürülebilir bir çevrede yasayabilmenin de en önemli unsurudur.Ayrıca tarımsal işletmelerde bitkisel ve hayvansal üretim birlikte planlanmalıdır. Busektörde herhangi birisinin ihmal edilmesi istenilen sonucun alınmasını engellemektedir. Bunedenle de çayır ve meralarla, hayvansal üretim ve bitkisel üretim bütünsellik arz etmektedir.Halen yaklaşık 11 milyon büyükbaş hayvan birimine eş değer hayvan varlığımızın 50milyon ton olan kaliteli kaba yem ihtiyacının yaklaşık %25-30'u çayır ve mera alanlarındankarşılanmakladır.İlimiz genelinde bulunan mera ve yaylaklar genellikle yamaç ve dağlık arazilerdenoluşmakta olup, çoğunluğu 5. ve 6. sınıf toprak yapısına sahip araziler olup verimlilik açısındançoğunluğu zayıf ve orta sınıftadır.Ayrıca İlimizde çayır, mera amenajmanı ve ıslahı projeleri kapsamında 7 yerleşimyerinde ıslah projesi uygulanmaktadır. Bu kapsamda 1346 hektar mera alam ıslahedilmektedir. Islah projesi kapsamında yılda iki kez gübreleme yapılmakta, otlatmayıkolaylaştırıcı tedbirler olarak sıvat, gölgelik, kaşınma kazıkları ve ilave yemlik ve tuzluklaryapılmaktadır. Proje kapsamındaki köylerde kaba yem açığını kapatmak üzere yem bitkisidesteği ve çoban eğitimi yapılmaktadır. Münavebeli otlatma ve otlatmaya kapatma gibiuygulamalarla proje kapsamındaki mera alanlarının vasfının bir üst sınıfa çıkartılmasıhedeflenmektedir.F.1.3. Sulak AlanlarHazar gölü 20 km uzunluğu ve 3-5 km arasında değişen genişliğe ile 86 km2lik bir alanı kaplamaktadır. Bu seviye için tahmin edilen su miktarı 7 milyar m3 dür.Kuru ve çıplak tepeler arasında kalan Hazar Gölünün güneybatı ve Kuzeydoğuuçlarındaki düzlüklere yakın sığlıklarda az miktarda su bitkisine rastlanır. Göldeekonomik değeri az olan birkaç balık türüne rastlanır. Göl çevresinde nadirde olsasaz yatakları doğal gelişimlerini sürdürmektedir.İlimizdeki diğer sulak alanlar D Subaşlığında D.3.2 ve D.3.3 ‘ de açıklamalı bilgi verilmiştir.114

Hazar gölü ve çevresinde herhangi bir uluslar arası sözleşme ile koruma altınaalınmış veya belirlenmiş bir canlı türü bulunmamaktadır.Ayrıca, Keban, Kalecik Cip Baraj Gölleri ile Tadım Göleti hakkında bilgilerF.4.3.3.’de verilmiştir.F.1.4. Diğer Alanlar (Stepler ve v.s)Koyun ve keçiler genellikle Nisan ve mayıs aylarında meraya çıkarılıp,ekilmeyen mera alanları ve her türlü anız alanlarının otlatılması ile Kasım ayınakadar sürmektedir. Merada otlatılmaları sırasında koyunlara ek yemverilmemektedir. Meraların yetersiz olması nedeniyle ekilebilir araziler bilinçsizceotlatılarak tarım arazilerine de zarar verilmektedir.Sığırlarda ise mera beslemesi koyun ve keçiler kadar yaygın olmasa dameranın yeşil olduğu ilkbahar aylarında yaygın olarak kullanılırken , ilerleyenbozkırlaşma dönemlerinde ise mera beslemesi çok az düzeye inmektedir. Merabeslemesi daha çok ekstansif sığır yetiştiriciliğinde uygulanmaktadır.F.2. FloraF.2.1. Habitat ve TopluluklarıElazığ il sınırları dahilinde lokal çalışmalar dışında bölgesel olarak bilimsel bir floratespit çalışmaması yapılmamakla birlikte bölgenin genelde İran-Turan, Avrupa –Sibirya,Akdeniz Fitocoğrafik bölge sınırları içerisinde ki türleri barındırdığı kabul edilmektedir. Bitkivejatasyonu genelde orman alanının tahrip edilmesi ile oluşan sekonder bir vejatasyon olanbozuk orman vejatasyonudur. yer yer seyrek meşe toplulukları ve alt florayı oluşturan stepekosisteminin temel türleri bulunmaktadır. bu konuda bir harita hazırlanmadığı ilgili kurumlarcabildirilmiştir.F.2.2.Türler ve Populasyonları1982'de Elazığ Hasan Dağı'nda tamamlanan çalışma sonuçlarına göre, zenginfamilyalar; Fabaceae, rassıcaceae, Asteraceae; Lamiaceae, Boraginaceae, Caryophyllaceae,Ranunculaceae, Scrophulariaceae ve Liliaceae; cinsler ise; Astragalus, Ranuncülus,Aethionema, Alyssum. Silene, Veronica. Euphorbia, Vicia, Medicago ve Trigonella'dır.Bitkilerin %28.2'si İran-Turan, %8.2'si Akdeniz, %3.2'si Avrupa-Sibirya elementlerindenoluşmaktadır.1985'te tamamlanan ve Elazığ’ın Mastar, Kup ve Yaylım dağlarını kapsayançalışmaların sonuçlarına göre, zengin familyalar; Fabaceae, teraceae, Brassicaceae, Lamiaceae,Boraginaceae, Scrophulariaceae, Caryophyllaceae, Poaceae, Apiaceae ve Liliaceae olup, zengincinsler ise, Astragalus, Alyssum, Trifolium. Salvia, Silene, Trigonella; Centaurea, Vicia,Verbascum'dur. Türlerin %42.5'i İran-Turan, %6.4'ü Akdeniz, %5'i Avrupa-Sibirya elementiolup, alanın endemizm oranı %12.9' dur.1981'de tamamlanan Hazar Dağları Florası sonuçları ise şöyledir; Zengin familyalar:abaceae, Asteraceae, Brassicaceae, Lamiaceae, Poaceae, Caryophyllaceae, Apiaceae,Scrophulariaceae, Boraginaceae ve Ranunculaceae; zengin cinsler; Astragalus, Trifolium, Vicia,Veronica, Trigonella, Silene, Centaurea. Medicago, Ranunculus ve Alyssum'dan oluşmaktadır.Türlerin %30'u İran-Turan, % 4.4'ü Avrupa-Sibirya, %5.6'sı ise Akdeniz elementleridir.Endemizm oranı '%9.7'dir.115

Yukarı Fırat Havzası'nda şimdiye kadar yapılmış olan araştırmaların sonuçlarınıgenelleştirirsek; havza genelinde zengin familyalar olarak Fabaceae, Asteraceae, Brassicaceae,Lamiaceae, Caryophyllaceae ve Poaceae'nin, zengin cinsler olarak ta Astragalus, Trifolium,Alyssum, Silene ve Vicia'nin belirlenmiş olduğu görülmektedir. Ayrıca türlerin büyükçoğunluğunun İran-Turan elementi oldukları ve endemizm oranının da % 13 civarındabulunduğu saptanmıştır.Elazığ yöresinde çoğunlukla doğal olarak yetişen bitkilerden yararlanma şekilleriüzerinde durulmuştur. Bitkilerin bir kısmı sadece Doğu Anadolu orijinli olmakla beraber birkısmı da, yurdumuzun değişik bölgelerinde yetişmektedir. Yöre orijinli olan bitkilerin kullanımamaçları belirtilmiştir. Ayrıca yurdumuzun diğer bölgelerinde de yetiştiği halde, yöredekikullanılış amacına literatürde rastlanmayan bazı bitkiler yerel adlarıyla birlikte ele alınmıştır.Çeşitli familyalara ait on yedi bitki türü şunlardır: Pistacia terebinthus subsp. palaestina(Çedene-Menegiç), Rhus coriaria (Tetir-Sumak), Aristolochia bottae (Logusa otu), Gundeliatournefortii {Kenger), Alkanna megacarpa (Yer enüğü -Havaciva), Anchusa azurea var. azurea(Tort-Sığır dili), Onosma serieeuın (Sarıot-Yılyarasıotu), Vibarnum opulus (Gilebala-Gilaburu),Quercus spp. (Mese-Palut), Ajuga chamaepitis subsp. laevigata (Allerji veya Dabazotu-Basurotu), Teucrium polium (Ürperyavsagı- Meryemhort-Sancıotu), Alcea calvertii (Hirootu),Rheum ribes (Ohçur-Iskın), Armeniaca vulgaris (Kayısı), Rosa canina (Çalıgülü-Gülburnu-Yabanigül-Kusburnu), Rubus sanctus (Böğürtlen), Alnus glutinosa subsp. Glutinosa (Kızılağaç-Kızılkavak).Yurdumuzun Yukarı Fırat Havzası kesiminde yetişmekte olan Geofitler 8 familyayadağılmış, 29 cins ve 119 türden ibarettir. Bunlardan 24 tür yurdumuz için endemiktir. Bunlararasında yöreye özgü endemikler de vardır. Bölgede yapılacak çalışmalarla bu yöreninGeofitlerinin sayısının daha da artacağına muhakkak gözü ile bakılmalıdır. Bölgede bugünbilinen Geofitlerin familyalara ve cinslere dağılışı (Tablo F.3'de) verilmiştir.Fırat Havzasında yetişen bazı mantarlar tıbbi özelliklere sahiptir. Ayrıca zehirlenmelereneden olabilecek türler de yetişmektedir. Genel olarak tıbbi özelliklere haiz mantarların çoğuyenen türlerdir. Bunlar Terfezia boidieri, Coprinus comatus, Coprinus micaceus, Pleurotusostreatus, Auricularia auricula, Armillariella tabescens, Calvatia utriforınis'dir. Ek olarakyenmeyen tıbbi özellikteki mantarlar ise Coriolus versicolor, Ganoderma applanatum, Fomesfomentarius, Phellinus igniarius, Phallus iınpudicus'dur.Havzada belirlenen zehirli türler de Agaricus xanthodermus, Omphalatus olearius,Coprinus antremantarius, Naematoloma fasciculare, Inocybe fastigiata ve Lepiota helveola' dır.116

Tablo - F.7: Yukarı Fırat Havzasında Bugün Bilinen Geofitlerin Familyalara ve Cinslere Dağılışı Verilmiştir.FAMİLYA CİNS TÜR SAYISIENDEMİK TÜRSAYISIRanunculaceae Anemone 2 -- Eranthis 1 -Paeoniaceae Paeonia 1 -Papaveraceae Corydalis 1 -Araceae Arum 1 1- Biarum 2 -Liliaceae Allium 32 7- Bellevali 7 2- Colchicum 4 -- Fritiflaria 8 2- Cagea 8 -- Hyacinthus 1 1- Hyacinthella 2 2- Merendera 2 -- Muscari 7 1- Ornithogalum 5 -- Pusckinia 1 -- Scilla 2 1- Tulipa 4 1Amaryllidaceae Ixiolirion 1 -- Sternbergia 1 -Iridaceae Crocus 5 2- Cladiotus 2 -Orchidaceae Iris 7 1- Anacamptis 1 -- Daclylorhiıa 5 1- Himantoglossum 1 -- Ophrys 3 -- Orchis 5 -Kaynak: Fırat Üniversitesi Biyoloji Bölümü-2003İl sınırları dahilinde bitki vejatasyonunda önemli bir hastalık ve bunların zararlılarıkonularında bir bilgi kaynağına ulaşılamamıştır.F.3. FaunaF.3.1. Habitat ve TopluluklarıGenetik rezerv fonksiyonuna sahip habitatlar ile yukarı havzalardaki orman, orman içiaçıklıklar , çayır ve mera gibi yasam alanlarındaki habitatlar hakkında bilgi bulunamamıştır.F.3.2. Türler ve PopulasyonlarYaban yaşamı türleri arasında, Yukarı Fırat sistemi ile Doğu ve İç Anadolu sistemiiçerisinde yaşayan türler bulunmaktadır.117

Mevcut Hayvanlar : Tilki,Tavşan,Kurt,Kınalı Keklik, Bıldırcın Angut, Karabatak, Balıkçıl,Yeşilbaş Ördek, Leylek, Martı, Su Çullukları, Kuğu, Kaz, Kılkuyruk, Elmabaş, MacarÖrdeği, Krik Ördeği, FiyuGöçmen Kuşlar : Kuğu, Kaz, Kılkuyruk, Elmabaş, Macar Ördeği ve Martı.Yaban yaşam türlerinin (memeliler, sürüngenler amfibiler, kuşlar) geleneksel olarakkullandıkları yaşam alanlarındaki populasyonlarıyla ilgili envantere dayanılarak bir çalışmayapılmamıştır.Bu nedenle yaban hayvanlarının göç yolları, konaklama noktaları, kışlama yerleriile bilgiler bulunmaktadır. Kuş Gribi Virüs’ü (H1-N5) kanatlı hayvanların doğal yaşamınıtehdit etmesine rağmen doğal yasam alanlarında bir vakaya rastlanılmamıştır.Balıklar:Latince AdıTürkçe AdıLeııciscus cephalusBarbus capito pectoralisBarbus plebejus lacerlaBarbus rajanorum mystaceusBarbrıs esocinusBertinius subquastamusCyprinus carpioCarassius carassiusCapoeta capoeta umblaCapoeta truttaCyprinion macrostomusTor grypusAcanthobrama marmidChondrostoma regiumChalcalburnus mossulensisOrtrias angoraeNemacheilussp.Glyplothorax sp.Mystııs halepensisMnstacembelus simackOncorhynchus mykissKoswigicthys asguamatusTatlı Su KefalıBıyıklı BalıkBıyıklı BalıkKüpeli BalıkYerli TurnaKültür sazanıHavuz BalığıSarı BalıkKara BalıkŞabutTahta BalığıKaraburunMusul KolyozuÇöpçü BalığıHalep YayınıFırat Yılan BalığıGökkuşağı AlabalığıEndemik (Hazar gölü)F.3.3. Hayvan Yaşama HaklarıF.3.3.1. Evcil HayvanlarF.3.3.1.1. Sahipli Hayvanlarİl düzeyinde sahiplenilmiş ( kedi, köpek v.s) evcil hayvanlarenvanter tutulmadığından sağlıklı bir bilgi bulunmamaktadır.konusunda herhangi bir118

Hayvanların korunmasına dair uygulama yönetmeliği çerçevesinde 11/12 Mart 2008tarihleri arasında Yerel Hayvan Koruma Görevlileri Eğitim Semineri düzenlenip, seminerekatılan 12 adet kursiyere sertifikaları verilmiştir.İlimizde ev ve süs hayvanları satan toplam 7 iş yeri sahibi bulunmaktadır. Ev ve süshayvanları satan iş yerleri yerel hayvan koruma görevlilerince ve Belediyemiz Veteriner İşleriMüdürlüğü elamanlarınca kontrolleri sürdürülmektedir.F.3.3.1.2. Sahipsiz HayvanlarElazığ Belediyesi 5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanununa istinaden sahipsiz sokakhayvanlarının yaşama haklarının ellerinden alınmaması ve daha güvenli yaşam sürdürmeleriiçin Belediyeye ait hayvan toplama ve barındırma merkezinde şu anda 28 adet sokak hayvanıbulunmaktadır. Barınma merkezinde bu hayvanların; aşıları yapılıp, günlük bakımları vebeslenmeleri yapılmaktadır.Elazığ Belediyesi Fırat Üniversitesi Veteriner Fakültesi işbirliğinde sokak hayvanlarının,kontrolsüz üremelerini engelleme amacı ile 11 adet hayvan kısırlaştırılmış olup, 20 adet sahipli,32 adet sahipsiz hayvana kuduz aşısı yaptırılmıştır.F.3.3.2. Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Olan Evcil Hayvanlarİl düzeyinde, nesli tehlikede olan ve olması muhtemel evcil hayvanlar ile yabanhayvanların türleri ve sayıları hakkında bilimsel çalışma ve envanter tutulmamıştır. Bukonuda İl Çevre ve Orman Müdürlüğü olarak Keklik populasyonunun korunmasına yönelikolarak 3 ayrı sahada doğaya keklik yavrusu bırakılmış ve bölge koruma altına alınmıştır.(Bu konuda F.4.1.2. detaylı bilgi verilmiştir.)F.3.3.3. Hayvan Hakları İhlalleriBu konuda İl Çevre ve Orman Müdürlüğü olarak 5199 Sayılı Hayvanları KorumaKanunu ve bu kanuna istinaden çıkartılan 12 Mayıs 2006 tarih ve 26166 sayılı ResmiGazetede yayınlanarak yürürlüğe giren Hayvanların Korunmasına Dair UygulamaYönetmeliği çerçevesinde İl Hayvanları Koruma Kurulu oluşturulmuş ve bu kurul 3’ eraylık periyotlar halinde toplanarak hayvanların korunmasına yönelik yapılması gerekliçalışmalar ile ilgili kararlar almaktadır. Yine İl Müdürlüğümüzce Avcı eğitimi kurslarındakursa gelen avcı adaylarına Çevre ve Ekoloji Bilgisi dersi içerisinde bu duyarlılıkkazandırılmaktadır.İl Müdürlüğümüzce 5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanununa muhalefetten 2008yılında 73 kişi hakkında İdari Para Cezası uygulanmıştır. Yine ilimizde kaçak ve usulsüzavcılıkla ilgili olarak kurumumuz ve jandarma güçleri tarafından yapılan denetimlerdekaçak ve usulsüz avlanan 55 kişiye 2008 yılı içerisinde idari para cezası uygulamasıyapılmıştır. Ayrıca anız yakmak sureti ile çevreye verdikleri zarardan dolayda 1 kişiyeİdari para Cezası uygulanmıştır.F.3.3.4. Valilikler Belediyeler ve Gönüllü Kuruluşlarla İşbirliğiİl Çevre ve Orman Müdürlüğü olarak 5199 Sayılı Hayvanları Koruma kanunu ve bukanuna istinaden çıkartılan 12 Mayıs 2006 tarih ve 26166 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarakyürürlüğe giren Hayvanların Korunmasına Dair Uygulama Yönetmeliği çerçevesinde İl119

Hayvanları Koruma Kurulu oluşturulmuş ve bu kurul 3’er aylık periyotlar halinde toplanarakhayvanların korunmasına yönelik yapılması gerekli çalışmalar ile ilgili kararlar almaktadır.Yine yönetmelik çerçevesinde Elazığ Belediye Başkanlığı ile koordineli şekilde Ev ve Süshayvanı Satıcıları ile tespit edilen Yerel Hayvan Koruma Görevlilerine eğitici kurslardüzenlenmiştir.F .4. Hassas Yöreler Kapsamına Giren F.4.da Olup (*) Bölümdeki Alanlar içinİstenen BilgilerF.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli AlanlarF.4.1.1. 2872 Sayılı Milli Park Kanunu’nun 2. Maddesinde tanımlanan ve Bu Kanunun 3.Maddesi Uyarınca Belirlenen “Milli Parklar “, “Tabiat Parkları”, “Tabiat Anıtları” ve“Tabiat Koruma Alanları”İlimizde ilgili kanun kapsamında “Milli Park” , “Tabiat Parkı” , “Tabiat Alanı”bulunmamaktadır.F.4.1.2. 3167 Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman BakanlığıncaBelirlenen “Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları”2 Ayrı bölgeye Kınalı Keklik (Alektoris chucar) yerleştirmesi yapılmıştır.Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanı 1:1.Alanın Resmi AdıBaskil Kuluşağı Yaban Hayvanı Yerleştirme Sahası2.Coğrafi Konumu ve KoordinatlarıKoordinatları belirtilmemiştir. Rakım 1400-1600m3.1.Alanı2900 ha.3.2.Kara Yüzeyi2900 ha3.3.Su Yüzeyi3.4.Kıyı Uzunluğu4.Alanın Açıklamalı tanımıSaha dağlık, kayalık, taşlı olup otlarla kaplı yamaçlar, vadiler ve tepeler mevcuttur.Ormanlık sahalarda genellikle karaçam, sedir, meşe, akasya, dişbudak, aylantus, alıç, Ahlattürleri bulunmaktadır. Step bitkiler, geven, sütleğen, kantarom, tek yıllık buğdaygiller,adi fiğ, çayırdüşmesi, üçgül, yonca, korunga, fiğ ile çalılıklar, kuşburnu Böğürtlenbulunmaktadır. Sahada bulunan derelerde yeterince su bulunmakta ve dere yataklarında söğüt,kavak gibi ağaçlar ile çayırlıklar mevcuttur.5.Yasal Konumu31.10.2006 tarihinde yasal koruma alanı olarak ilan edilmiştir.6. Yerleşimler ve nüfuslarıBu Konuda bilgi yoktur.7. Sosyo –Ekonomik-Kültürel-Tarihsel Özellikler120

Bu Konuda bilgi yoktur.8.Fiziksel ÖzelliklerSaha dağlık, kayalık, taşlı olup otlarla kaplı yamaçlar, vadiler ve tepeler mevcuttur.8.1.iklim ÖzellikleriKarasal iklim8.2. JeomorfolojisiDağlık ve kayalık8.3. JeolojisiBilgi yok8.4. Hidroloji-HidrojeolojiBilgi yok8.5. Toprak YapısıBilgi yok8.6. Flora ve FaunasıBilgi yok9. Alan Kullanımı ve Mevcut DurumuYer yer tarımsal amaçlı kullanılmaktadır.10.Mevcut SorunlarKaçak avcılıkYaban Hayvanı Yerleştirme Alanı 2:1.Alanın Resmi AdıBeydoğmuş Yaban Hayvanı Yerleştirme Sahası2.Coğrafi Konumu ve KoordinatlarıKoordinatları belirtilmemiştir. Rakım 1100-1700m3.1.Alanı8380 ha.3.2.Kara Yüzeyi8380 ha3.3.Su Yüzeyi3.4.Kıyı Uzunluğu4.Alanın Açıklamalı tanımıSaha dağlık, kayalık, taşlı olup otlarla kaplı yamaçlar, vadiler ve tepelermevcuttur.Ormanlık sahalarda genellikle meşe ve ardıç, dere kenarlarında söğüt ve kavakmevcuttur. Sahada ağaç ve çalılıklardan kuşburnu, yana armudu, yabani incir, yabani elma, kuşüzümü, böğürtlen, ılgın, gül, çitlenbik, sırça otu,geven, kekik, sütleğen, kuzu kulağı, ayı pençesi,katran otu mevcuttur. Sahada bulunan derelerde yeterince su bulunmaktadır.5.Yasal Konumu31.10.2006 tarihinde yasal koruma alanı olarak ilan edilmiştir.6. Yerleşimler ve nüfuslarıYaban Hayvanı Yerleştirme Sahası içerisinde Beydoğmuş, Oymaağaç, Sarıbük, Sedeftepe,Kıraç ve Hoş köyleri bulunmaktadır.7. Sosyo –Ekonomik-Kültürel-Tarihsel ÖzelliklerBu Konuda bilgi yoktur.8.Fiziksel ÖzelliklerSaha dağlık, kayalık, taşlı olup otlarla kaplı yamaçlar, vadiler ve tepeler mevcuttur.8.1.İklim Özellikleri121

Karasal iklim8.2.JeomorfolojisiDağlık ve kayalık8.3. JeolojisiBilgi yok8.4. Hidroloji-HidrojeolojiBilgi yok8.5. Toprak YapısıBilgi yok8.6. Flora ve FaunasıSahada genellikle meşe ve ardıç, dere kenarlarında söğüt ve kavak mevcuttur. Sahadakiağaç ve çalılıklardan kuşburnu, yana armudu, yabani incir, yabani elma, kuş üzümü, böğürtlen,ılgın, gül, çitlembik, sırça otu,geven, kekik, sütleğen, kuzu kulağı, ayı pençesi, katran otumevcuttur.Yaban Keçisi, Tilki, tavşan, Kurt, Yaban Domuzu, Sansar, Kınalı Keklik, KumKekliği,Kırlangıç,Bıldırcın,İbibik,Kızıl şahin, Dağ Atmacası, Kayalık Kartalı,Alakarga,Saksağan , Karakarga, Puhu, Baykuş, İshakkuşu, Arıkuşu ve Güvercin başlıca hayvan türlerinioluşturmaktadır.9. Alan Kullanımı ve Mevcut DurumuYer yer tarımsal amaçlı ve hayvancılık amacı ile kullanılmaktadır.10.Mevcut SorunlarKaçak avcılık, aşırı otlatmaF.4.1.3. 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun2. Maddesinin “a-Tanımlar” Bendinin 1.,2.,3. ve 5. Alt bendlerinde”Kültür Varlıkları” “Tabiat Varlıkları” ,“Sit” ve “Koruma Alanı olarak Tanımlanan ve Aynı Kanun İle 3386 Sayılı Kanunun(2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununun Bazı MaddelerininDeğiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) İlgiliMaddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili Yapılan Alanlar1. Derece Doğal Sit Alanı1.Alanın Resmi Adı:Yılanlı Ada (Batık Kent)2.Coğrafi Konumu ve KoordinatlarıKoordinatları 1/25000 ölçekli Hazar Gölü Çevre Düzen Planında belirtilmiştir.3.1.AlanıBelirtilmemiştir.3.2.Kara YüzeyiBelirtilmemiş3.3.Su YüzeyiBelirtilmemiş3.4.Kıyı UzunluğuBelirtilmemiş4.Alanın Açıklamalı tanımıYılanlı Ada (1. Derece Doğal), Kilise Adası ve çevresi ile (Batık Kent) gölün doğuyakasındaki yarım adanın (1. Derece Doğal Sit)5.Yasal Konumu:122

11.07.1991-856 tarih ve Karar ( Diyarbakır Kültür ve Tabiat Varlıklarını KorumaKurulu Kararı)6. Yerleşimler ve nüfuslarıBu Konuda bilgi yoktur.7. Sosyo –Ekonomik-Kültürel-Tarihsel ÖzelliklerBu Konuda bilgi yoktur.8.Fiziksel ÖzelliklerSaha dağlık, kayalık, taşlı olup otlarla kaplıdır.8.1.iklim ÖzellikleriKarasal iklim8.2. JeomorfolojisiSu altı batık kent8.3. JeolojisiBilgi yok8.4. Hidroloji-HidrojeolojiBilgi yok8.5. Toprak YapısıBilgi yok8.6. Flora ve FaunasıBilgi yok9. Alan Kullanımı ve Mevcut DurumuYer yer tarımsal amaçlı kullanılmaktadır.10.Mevcut SorunlarKaçak kazı.2. Derece Doğal Sit Alanı1.Alanın Resmi Adı2.Derece Doğal Sit (Hazar Gölü çevresini dolaşan karayolu ile göl arasındakalan kısım )2.Coğrafi Konumu ve KoordinatlarıKoordinatları 1/25000 ölçekli Hazar Gölü Çevre Düzen Planında belirtilmiştir.3.1.AlanıHazar Gölü çevresini dolaşan karayolu ile göl arasında kalan kısım3.2.Kara YüzeyiBelirtilmemiş3.3.Su YüzeyiSu Yüzeyi bulunmamaktadır.3.4.Kıyı UzunluğuBelirtilmemiş4.Alanın Açıklamalı tanımıHazar Gölünün kuzey çevresini dolaşan karayolu ile göl arasında kalankısım5.Yasal Konumu:11.07.1991-856 tarih ve karar ( Diyarbakır Kültür ve Tabiat Varlıklarını KorumaKurulu Kararı)6. Yerleşimler ve nüfusları.Yapılaşma yasağı vardır. Mevcut durumunda Turizm tesisleri ile Kamu KurumlarınınSosyal Tesisleri bulunmaktadır.7. Sosyo –Ekonomik-Kültürel-Tarihsel Özellikler123

Bu Konuda bilgi yoktur.8.Fiziksel ÖzelliklerSaha dağlık, kayalık, taşlı olup otlarla kaplı yamaçlar,8.1.iklim ÖzellikleriKarasal iklim8.2. JeomorfolojisiBilgi yoktur.8.3. JeolojisiBilgi yok8.4. Hidroloji-HidrojeolojiBilgi yok8.5. Toprak YapısıBilgi yok8.6. Flora ve FaunasıBilgi yok9. Alan Kullanımı ve Mevcut DurumuTurizm tesisleri ile Kamu Kurumlarının sosyal Tesisleri bulunmaktadır.10.Mevcut SorunlarSu seviyesinin değişiklik göstermesi ve Çevresel kirlilik3. Derece Doğal Sit Alanı1.Alanın Resmi Adı.Hazar Gölü çevresini dolaşan karayolunun üstünde kalan kısım2.Coğrafi Konumu ve KoordinatlarıKoordinatları 1/25000 ölçekli Hazar Gölü Çevre Düzen Planında belirtilmiştir.3.1.Alanı:Hazar Gölü çevresini dolaşan karayolunun üstünde kalan kısım3.2.Kara YüzeyiBelirtilmemiş3.3.Su YüzeyiYoktur.3.4.Kıyı UzunluğuYoktur4.Alanın Açıklamalı tanımı:Hazar Gölünün kuzey çevresini dolaşan karayolunun üstünde kalan kısım (Diyarbakır Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu Kararı)5.Yasal Konumu11.07.1991-856 tarih ve karar6. Yerleşimler ve nüfuslarıAlanın büyük bir kısmında yazlık evler ve siteler yer almaktadır.ayrıca, turizm tesisleriile lokanta ve restorantlarda bulunmaktadır.7. Sosyo –Ekonomik-Kültürel-Tarihsel Özelliklerİkincil konut alanı olarak kullanılmaktadır8.Fiziksel ÖzelliklerYer yer saha dağlık olamakla birlikte düzlüklerde mevcuttur.8.1.iklim ÖzellikleriKarasal iklim8.2. Jeomorfolojisi8.3. Jeolojisi124

8.4. Hidroloji-Hidrojeoloji8.5. Toprak Yapısı8.6. Flora ve Faunası9. Alan Kullanımı ve Mevcut DurumuTurizm tesisleri ile Kamu Kurumlarının sosyal Tesisleri bulunmaktadır.10.Mevcut SorunlarSu seviyesinin değişiklik göstermesi ve Çevresel kirlilik“Sit” alanlarıyla ilgili bilgiler (*) Hassas Yöreler Kapsamına giren bilgilerşeklinde verilmediği için bu şekilde düzenlenememiştir.Kentsel SitKültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunca alınan bir kararla, Harput veçevresi "Tarihi Kentsel Sit Alanı" olarak ilan edilmiştir. (Sit; tarih öncesindengünümüze kadar gelen çeşitli uygarlıkların ürünü olup, yaşadıkları devirlerin sosyal,ekonomik, mimari ve benzeri özellikler yansıtan kent ve kent kalıntıları, önemlitarihi hadiselerin cerayan ettiği yerler ve tesbiti yapılmış tabiat özellikleri ilekorunması gerekli alanlardır.)Tarihi SitElazığ'ın eski yerleşim yeri olan Harput Tarihi Sit kapsamındadır.Arkeolojik Sit Hinsor (Örençay) Höyük : Örençay Köyünün 2 km kuzeydoğusunda,Elazığ, Baskil Karayolunun 2 km kuzeyinde . Hulvek (Şahinkaya) Höyük : Elazığ Keban Karayolunun 7. km'de,Hulvenk Manastır Kilise Tadım Kalesi : Elazığ Merkez Tadım Köyünde. Tadım VenkMezrası,Tadım Höyüğü, Kilise Könk Höyük : Elazığ Bingöl Karayolunun 24. Km'de. EyüpbağlarıMezrasında. Hacıseli Kaya Mezarı : Elazığ Merkez Hacıseli Köyü kaya mezarıUrartu çağı Konglemera kayaya oyulmuş, tek odalı küçük ve basit kayamezarıdır. Kürdemlik Kaya Mezarı : Elazığ Merkez Harput Mahallesi Kürdemlikköyü Kaya mezarı, Urartu çağıdır. Genefik Kalesi : Elazığ-Bingöl Karayolunun 35.km'de, KorucuKöyünün 10 km'e güneyinde. Hankendi Haroğlu (Sarıgül) Köyü Haroğlu Kalesi : Elazığ-BaskilKarayolunun 12.km'de, yolun 4 km. kuzeyinde, Urartu-Roma ve yoğun Ortaçağyerleşmesini gösterir. Hankendi Haroğlu (Sarıgül) Köyü Haroğlu Höyüğü : Hankendi bucağıSarıgöl köyünde. Keramik buluntuları yoğun Ortaçağ kültürünü gösterir.Dua Mezarlığı : Harput Mahallesinde.Meteris Mezarlığı : Harput Mahallesinde.Sekrat Höyük : Elazığ ili, Kovancılar ilçesi, Sekrat Köyünde125

Çınaz Üç Höyüğü : Elazığ- Bingöl Karayolunun 72. Km'de ,Saraybahçe Köyünde .Sigam Höyük : Kovancılar, Palu Karayolunun 4. Km'deHoşmat Höyük : Elazığ, Bingöl Karayolunun 72.km'de.Gökbelen Kaya Mezarlığı : Elazığ, Keban, Gökbelen Köyünde.Kom Tepesi : Elazığ, Karakoçan Okçular Köyünde.Kilise Adası : Elazığ, Maden İlçesi, Gezin Beldesinde. ÇitlihilindirHöyük : Elazığ-Maden karayolunun Çitli mevkii 3.km.kuzeyinde.Altıntarla Höyük : Elazığ, Maden ilçesinde.126

Tablo – F.8:Elazığ Merkez Sit AlanlarıNo Adı Adres Pafta Ada Parsel Kurul Kararı Türü1 4. Müfetişlik Binası Akpınar Mah. Bozpınar Mevki 1 16 94 05.12.1991/9332 Konut Şehit Yüzbaşı Tahir Sok.No:16- 37 148 15 01.08.1992/110926(Bel.Hiz.Bin.Yanı)3 Konut Nailbey Mah.Vali Fahribey 67 67 21 01.08.1992/1108Cad.KazımefendiSok.no:10/A,104 Konut Nailbey Mah.Vali Fahribey 7 67 23,24 01.08.1992/1107Cad.KazımefendiSok.no:14/A,145 Konut Nailbey Mah.Vali Fahribey 7 68 7 01.08.1992/1106Cad.Kazımefendi Sok.no:96 Konut Nailbey Mah.Vali Fahribey 7 68 9 01.08.1992/1105Cad.Kazımefendi Sok.no:57 Kalkolitik Dön.veBağlarca Köyü 22.04.1994/1447 I.Der.Ark.SitOsmanlı Dön.Kalıntı8 İzzet Paşa Camii Rızaiye Mah.İzzet Paşa Sok. 24.10.1993/13769 IV.Murat Camii Molakendi Beldesi 02.10.1996/184810 Küvenk Höyüğü Molakendi Beldesi 02.10.1996/1848 I.Der.Ark.Sit11 Hintsor (Örençay) Örençay(Hintsor) Köyü 9 34 28,29, 08.10.1997/1995 I.Der.Ark.SitHöyüğü4112 Konut Rızaiye Mah.İzzetpaşa Cad. 146 23 08.10.1997/199313 Tadım Höyüğü Tadım Köyü 74 3216 08.10.1997/1991 I.Der.Ark.Sit14 Tadım Kalesi Tadım Köyü 74 3216 08.10.1997/1991 I.Der.Ark.Sit15 Könk Höyüğü Elmapınarı Köyü 15.04.199/2187 I.Der.Ark.Sit16 Könk Kalesi Elmapınarı Köyü 15.04.199/2187 I.Der.Ark.Sit17 Surp Simon Kilisesi Yalınız Köyü Venk Mezrası 1 7,8 03.03.2000/233418 Hulvenk Höyüğü Şahinkaya(Hulvenk) Köyü11.11.1999/2271 I.Der.Ark.SitÇelik Mevkii19 Konut 40 140 27 12.04.2001/254220 Yerleşim Alanı Sarıçubuk Köyü Köyiçi Mevki 53 2077 23.02.2001/2531 I.Der.Ark.Sit21 Dilektepe(Kilittepe)Höy Hankendi Bucağı 263 06.10.2000/2452üğü22 Ancuz Höyüğü Ancuz Köyü Kırktepe Mevki 31.05.2002/2881 I.Der.Ark.Sit23 Kaleciktepe Höyüğü Günbalı Köyü 03.C 367 27.02.2004/333724 Çeşme 8.Kolordu İnş.Emlak Müd. 46 172 2 14.09.1988/10525 Mülkiye İdare ve Hüseynik Köyü Arslanpınarı 2 205 56 14.09.1988/105Sultaniye26 II.Mahmut Çeşmesi Hüseynik (Ulukent) Köyü 11 429 14.09.1988/105Arslanpınarı27 Çeşme Hüseynik (Ulukent) Köyü 11 429 14.09.1988/105Arslanpınarı28 Depo Binası 8.Kolordu 1002 Akaryakıt 11 429 14.09.1988/105Böl.Müd.29 Eski Halk Evi Binası Gazi Caddesi 11 43 2 14.09.1988/10530 Şehitlik İcadiye Mahallesi 27 250 3 14.09.1988/10531 Kaya Mezarı Hacıseli Köyü 14.09.1988/10532 Kaya Mezarı Kürdemlik Köyü 14.09.1988/10533 Supke Vork (Sağır)Hulvenk Köyü 13.02.1986/1838Manastırı34 Genefik Kalesi İçme Bucağı Genefik Köyü 14.09.1988/10035 Çınar Ağacı Sugözü Mah.Sugözü Camii28.09.2005/449Yanı36 DeliklitaşTepesi Sugözü Mahallesi 18.11.2005/487 II.Der.Ark.Sit37 Kesrik Yukarı Camii Kesrik Mah. 25 1223 11.07.2006/752 1.Grup yapı38 Yukarı Camii Akçakiraz Beldesi 6 59 22 08.06.2007/1123 1.Grup yapı39 Hüseynik Camii Hüseyink (Ulukent) Mah. 39 1634- 30.11.2007/1332 1.Grup yapı163540 Erzen Yerleşim Yeri Şahinkaya Köyü Erzen Mevki j-31 2892 22.02.2008/1440 I.Der.Ark.Sit41 Vertetil Höyüğü Yazıkonak Beldesi 22.02.2008/1435 I.Der.Ark.Sit42 Konut Nail Bey Mah. Çukur Sok.No:227 67 22 25.04.2008/1510 2.Grup127

No Adı Adres Pafta Ada Parsel Kurul Kararı Türü43 Sarıçubuk (Bizmişen) Sarıçubuk(Bizmişen) Köy içi 53 26.04.2008/1519 I.Der.Ark.SitHöyüğüMevkide44 Konut Nailbey Mah.Çukur Sok. No:22 7 67 22 2645 Ferit Bey Konağı Rızaiye Mah. 134 1 23.09.2008/1736 II.Grup46 Höyük Akçakale Köyü 15.01.2009/1974 I.Der.Ark.Sit47 Sinabut MahalleMezarlığıHarput Mahallesi 19.02.2009/2056 I.Der.Ark.Sit48Kaynak:Diyarbakır Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu (2008)Doğal Sit :Harput, Kayalık Alanlar,Harput, Anguzu Baba,Harput, Gavur Taşı,Harput, Buzluk Mağarası; Buzluk Mağaraları tarihi Harput beldesinin kuzeydoğusundaElazığ’a 11 km. uzaklıktadır.F.4.1.4. 1380 Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri İstihsal ve ÜremeSahalarıSu Ürünleri İstihsal Sahaları1.Alanın Resmi AdıKeban Baraj Gölü Su Ürünleri İstihsal Sahası2.Coğrafi Konumu ve Koordinatları38 0 48' 30" Enlem38 0 45' 00" Boylam3.1.Alanı40261 ha3.2.Kara Yüzeyi:Bulunmuyor3.3.Su Yüzeyi40261 ha3.4.Kıyı UzunluğuBelirtilmemiş4.Alanın Açıklamalı tanımıFırat Nehri Üzerinde kurulan Keban barajının oluşturduğu göl sahasıdır. Göl sahasındafaaliyet gösteren 16 Su Ürünleri Kooperatifi tarafından balık istihsali gerçekleşmektedir.5.Yasal KonumuDSİ 9. Bölge Müdürlüğünün yetki ve sorumluluğu altında bulunan saha İl Özel idaresitarafından yapılan ihaleyle su avcılığına açılmıştır.6. Yerleşimler ve nüfuslarıKeban baraj gölü kenarında bulunan köy halkı yaklaşık 300 tekne ile geçimlerinibalıkçılık yaparak sağlamaktadır.7. Sosyo –Ekonomik-Kültürel-Tarihsel ÖzelliklerGölde avlanma yapan yaklaşık 300 balıkçı teknesinde iki kişinin çalıştığı düşünülürse,sağladığı iş istihdamı ve avlanılan balıkların satışından dolayı kazanılan ekonomik geliryönünden yöre halkına katkı sağlamaktadır.8.Fiziksel ÖzelliklerBaraj Gölünde bu yıl 822-842m kodları arasında su seviyesi değişmiştir.128

8.1.İklim ÖzellikleriKarasal iklim8.2. JeomorfolojisiBilgi yoktur.8.3. JeolojisiBilgi yok8.4. Hidroloji-HidrojeolojiBilgi yok8.5. Toprak YapısıBilgi yok8.6. Flora ve FaunasıPopülasyonundaki balıklar (F.3.2. bakınız)9. Alan Kullanımı ve Mevcut DurumuTurizm tesisleri ile Kamu Kurumlarının sosyal Tesisleri bulunmaktadır.10.Mevcut SorunlarÇevre kirliliğin yanında, akarsular tarafından taşınılan rusubat ve su seviyesindekideğişiklikler.F.4.1.5. 04.09.1988 Tarihli Resmi Gazetede Yayımlanan Su Kirliliği Yönetmeliğinin 17. ve01.07.1999 Tarihli ve 23742 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanan Yönetmelikte Değişik18.,19., ve 20.Maddelerinde Tanımlanan AlanlarBu kapsamda alan bulunmamaktadır.F.4.1.6. 02.11.1986 Tarihli ve 19269 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Hava KalitesininKorunması Yönetmeliğinin 49. Maddesinde Tanımlanan”Hassas Kirlenme Bölgeleri”Bu kapsamda alan bulunmamaktadır.F.4.1.7. 2872 Sayılı Çevre Koruma Kanunu’nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar KuruluTarafından “Özel Çevre Koruma Bölgeleri” Olarak Tespit ve İlan Edilen Alanlar.Bu kapsamda alan bulunmamaktadır.F.4.1.8. 2960 Sayılı Boğaziçi Kanunu’na Göre Koruma Altına Alınan AlanlarBu kapsamda alan bulunmamaktadır.F.4.1.9. 6831 Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan YerlerBu kapsamda alan bulunmamaktadır.F.4.1.10. 3621 Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen AlanlarDiyarbakır Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu kararıgereğince Hazar Gölü ile gölü çevreleyen kara yolunun bulunduğu alanda mevcutdurum korunarak yapılaşma yasağı getirilmiştir. ve 2. derece doğal sit alanı ilanedilmiştir. (F.4.1.2. ‘ye bakınız)F.4.1.11. 3573 Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerin Aşılattırılması Hakkında KanundaBelirtilen AlanlarBu kapsamda alan bulunmamaktadır.129

F.4.1.12. 4342 Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlarİlimizin tamamında tahsis çalışmaları tamamlanamadığından Mera, Otlak, Yaylak,Kışlak ve Çayır alanlarının envanteri çıkarılmamıştır. Tahsis çalışmaları neticelendiğinde bualanlara ait envanterler çıkarılacaktır.F.4.1.13. 30.01.2002 Tarih ve 24656 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanarak YürürlüğeGiren “Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği”nde Belirtilen Alanlar1.Alanın Resmi AdıHazar Gölü2.Coğrafi Konumu ve Koordinatları39 0 08' 00''-39 0 35' 00" Doğu Boylamı38 0 22' 00"-38 0 34' 00" Kuzey Enlem3.1.Alanı264 Km 2 Su toplama havzasına sahip, 82 km 2 yüzey alanı, 20 km boyu, 6 kmgenişliği,0- 219 m. Derinlikte olup, toplam su hacmi 7 Milyar m 3' dür.3.2.Kara YüzeyiBulunmuyor3.3.Su Yüzeyi82 km 2 yüzey alanı3.4.Kıyı UzunluğuBelirtilmemiş4.Alanın Açıklamalı tanımıElazığ'a 25 Km uzaklıkta, Sivrice İlçesi sınırları içerisinde yer almaktadır.5.Yasal Konumu:1993 yılı RAMSAR Sözleşmesi6. Yerleşimler ve nüfuslarıİnsan Nüfusu : 10.000 kişidir. Yazın ikincil konakçı ve turizm ile birlikteartış yaşanmaktadır.7. Sosyo –Ekonomik-Kültürel-Tarihsel ÖzelliklerGölde avlanma yapan yaklaşık 300 balıkçı teknesinde iki kişinin çalıştığı düşünülürse,sağladığı iş istihdamı ile avlanılan balıkların satışından dolayı kazanılan ekonomik geliryönünden yöre halkına katkı sunmaktadır.8.Fiziksel Özellikler: Suyu tatlı olup, yüksek oranda soda içermektedir.8.1.İklim ÖzellikleriKarasal iklim8.2. JeomorfolojisiDağlık ve yer yer düz alanlara sahiptir.8.3. JeolojisiHazar gölü yer kaymaları sonucu oluşmuş bir göl'dür.8.4. Hidroloji-Hidrojeoloji8.5. Toprak Yapısı8.6. Flora ve Faunası130

Gölün çevresinde gerek Ağaçlandırma sonucu ve gerekse doğal oluşum birçok türe rastlamak mümkündür. Bunlar ; Karaçam, Sarıçam, Akasya, Dişbudak,Meşe, Badem, Söğüt ve Kavak. Mevcut Hayvanlar; Tilki, Tavşan, Kurt, Angut,Karabatak, Balıkçıl, yeşilbaş Ördek,Leylek, Martı, Su çullukları, Kuğu, Kaz,Kılkuyruk, Elmabaş, Fungi, Macar Ördeği, Kırık Ördeği, Fuyi Ördek. GöçmenKuşlar ; Kuğu, Kaz, Kılkuyruk, Elmabaş, Fungi, Macar Ördeği ve Martı BalıklarC.trutta, L. Cephalus, C, carpio9. Alan Kullanımı ve Mevcut DurumuTurizm Tesisleri ile Kamu Kurumlarının Sosyal Tesisleri bulunmaktadır.10.Mevcut SorunlarHazar gölünün hemen yakınında Sivrice İlçesinin bulunması ve şehrinmerkezine yakın olması dolayısıyla bölgedeki avcıların yoğun av baskısı, Ördektürlerinin yavru ve yumurtalarının toplandığı ve usulsüz avlanma yapıldığı tespitedilmiştir. Bölgenin etrafında yerleşim yerlerinin bulunması ve buralardan gelenatık suların göl suyunu kirlettiği tespit edilmiştir. Ayrıca göl etrafındaki tarımarazilerinden gelen suların gölde bulunan bitki ve hayvan türlerinin yaşamlarınıtehdit ettiği bilinmektedir.F.4. 2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslar Arası Sözleşmeler Uyarınca Korunması GerekliAlanlarRAMSAR Sözleşmesi gereği Uluslar Arası Öneme Sahip Sulak Alanlarlistesinde olmayan, Hazar gölü; Bakanlık tarafından Uluslar Arası Kriterlere Göre “B” Sınıfı Sulak Alanlar listesinde dahil edilmiştir.F.4.2.1. 20.02.1984 Tarih ve 18318 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanarak YürürlüğeGiren”Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşama ortamları Koruma Sözleşmesi” (BERNSözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlardan “Önemli Deniz KaplumbağasıÜreme Alanları”nda Belirtilen 1. ve 2. Koruma Bölgeleri, “Akdeniz Foku Yaşama veÜreme Bölgeleri”Bu kapsamda alan bulunmamaktadır.F.4.2.2. 12/6/1981 Tarih ve 17368 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren“Akdeniz’in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi” (Barcelona Sözleşmesi) UyarıncaKorumaya Alınan AlanlarBu kapsamda alan bulunmamaktadır.F.4.2.2.1. 23/10/1988 Tarihli ve 19968 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanan“Akdeniz’de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol” GereğiÜlkemizde “Özel Koruma Alanı” Olarak Belirlenmiş AlanlarBu kapsamda alan bulunmamaktadır.F.4.2.2.2. 13/9/1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gereği Seçilmiş Birleşmiş MilletlerÇevre Programı Tarafından Yayımlanmış Olan “Akdeniz’de Ortak Öneme Sahip 100Kıyısal Tarihi Sit” Listesinde Yer Alan AlanlarBu kapsamda alan bulunmamaktadır.131

F.4.2.2.3. Cenova Deklerasyonu’nun 17. Maddesinde Yer Alan “Akdeniz’e Has NesliTehlikede Olan Deniz Türlerinin” Yaşama ve Beslenme Ortamı Olan Kıyısal AlanlarBu kapsamda alan bulunmamaktadırF.4.2.3. 14/2/1983 Tarih ve 17959 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren“Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesi”nin 1. ve 2. MaddeleriGereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Koruma Altına Alınan “KültürelMiras” ve “Doğal Miras” Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar1-Alanın Resmi Adı : “Harput Kentsel Sit Alanı” –“Harput Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesi”2-Coğrafi Konumu ve Koordinatları :Harput, Doğu Anadolu Bölgesi'nin Yukarı Fırat bölümünde, bugünkü Elazığ ilmerkezinin 5 km. kuzeydoğusunda, denizden 1280 m. Yükseklikte 48°43' kuzey boylamı ile39°15' doğu enleminde yer alır.3- Alanı3.1 Toplam alanı (km2) : 50 km2.3.2 Kara Yüzeyi (km2) : 50 km23.3 Su Yüzeyi (km2) : -3.4 Kıyı Uzunluğu (m2) : -4-Alanın Açıklamalı Tanıtımı :Sınırları belirtilen Harput Platosu dalgalı yüksek bir aşınma düzlüğü olarak NeotektonikDönem Öncesi, Alt-Orta Miyosen sonlarında oluşmuş ve Plato Üst Miyosen ile Pliyosendönemlerinde meydana gelen faylanmalar ile yer yer yükselmiş ve aşınarak alçalmıştır.Harput Platosu; belirtilen tüm bu verimli ovalara olan hakimiyeti ile, önemli bir konumasahipken, dönemin ticaret yollarını da kolaylıkla kontrol edebilmekteydi.5-Yasal Konumu :6 Ocak 2005 tarih ve 25692 sayılı resmi gazete ile Harput; “Harput Kültür ve TurizmKoruma ve Gelişim Bölgesi” ilan edildi.6-Yerleşimler ve Nüfusları :Yerleşim durumu itibariyle nüfus çoğunluğunun şehir ve kasabalarda yaşadığıElazığ'ın nüfusu 2000 yılı Genel Nüfus Sayımı sonucuna göre 672.882'dır. Bu nüfusunyüzde 64 ünü oluşturan 469.480'ü şehir (Merkez ilçe ve diğer ilçe merkezleri), yüzde 36’nıoluşturan 205.342’si köylerde yaşamaktadır.Harput Kentsel yerleşim alanını yaklaşık olarak gelen ziyaretçi sayısı 300.000’dir.7-Sosyo-Ekonomik-Kültürel ve Tarihsel Özellikler :132

Dünyanın en geniş sahalarına yayılmış oldukça köklü ve zengin bir birikime sahip olanTürk Kültürü içerisinde, Türk Kültürünü yoğun ve ''orijinal'' bir şekilde yansıtan; Harput -ElazığKültürü günümüze ulaştırdığı bu ''orijinal'' değerleri ile büyük önem arz eder.Bilim adamlarının, alim ve sanatkarların adeta harman olduğu, ekonomi ve eğitim alanındabölgesinin merkezi konumunda bulunan ve yabancı seyyahların ''Şarkın efsanevi şehri'' diyetanımladıkları Harput-Elazığ'ın yaşadığı hareketli ve zengin hayat tarzı sonucunda, ortayakoyduğu ve günümüze kadar ulaşan en önemli kültürel unsurları ve kendisine has bir yapısıvardır.Harput insanı 914 yıIlık tarihinin içerisinden süzülüp gelen olgun Türk tipidir. Harputluçalışkan, hoşsohbet, misafirperver, vatanı canından aziz bilen, manevi ve kültürel değerlerinebağlı sözü senet bilen, temiz ve berrak türkçesi ile duygularını estetik bir olgunluk içerisindeifade edebilen, ömek bir insan tipini ortaya koymuştur. Tarih içerisinde Harput Efendisi diyebildiğimiz bu bilge kişiler Harput'un, her dönemde önemli bir merkez olmasını sağlamışlardır.Harput'ufethettiklerinde onu bir gamizon kale şehri konumunun dışına çıkarmış Osmanlıİmparatorluğu döneminde ise bir ticaret, kültür ve sanat şehri haline getirmişlerdir.Harput'ta kış çok zor ve uzun geçerdi. Ancak Harputlu bu siyah ve soğuk geceleri''Kürsübaşı'', ''Ocakbaşı'' meşkleri ve eğlenceleri ile ısıtmasını bilmiştir. Geleneksel Kürsübaşımuhabbetlerinin ve müzikli eğlencelerinin, Harput Türkülerinin kulaktan kulağa ve doğru birşekilde aktarılmasındaoönemli bir yeri olmuştur.Kürsübaşından başka Harput'ta bütün mahallelerde ''Oda İşletme adeti'' vardı. Zenginkonaklarında selamlık daireleri, orta hallilerin evlerinde ise selamlık odaları bulunurdu.Akşamla yatsı arasında buralarda toplanılırdı. Bu odaların müdavimleri hep aynı kişilerdi..Selamlık odalarında sesleri güzel kimseler tarafından Ahmediye, Muhammediye,Kısas-ı Eiıbiya kitapları, Emrah, Nevres, Fuzuli Külliyatından parçalar okunurdu, hikayeler,masallar, savaş anıları anlatılırdı.İlim adamlarının selamlık odaları kalabalık olurdu. Adeta ilim yuvası olan bu odalarda;Fuzulİ, Baki, Nefi, Nabi, Nedim, Sadi gibi şair ve ediplerin eserleri okunur , incelenir yorumlaryapılırdı. Hatta bu toplantılarda ezbere beyitler okunmakla kalınmaz ''Fuzuli'den bir beyitokuyacaksın ki son harfi ''b'' olsun'' şeklinde sorular sorulur ve cevaplar alınırdı.Harput insanının bilgeliğini ve musikisindeki özelliklerini, dikkatle aradığımızda adeta''yaygın eğitim'' yapılan bu odalarda, kürsübaşlarında, tekke adabında bulabiliyoruz.Harput, genellikle tarihi akışı içerisinde hükümet merkezi olmuştur. Artuklular,Akkoyunlular Harput'ta para bastırmışlardır. Hanedanların Hükümet Merkezi olan Harput'taalim ve sanatkarlar yoğun olarak bir araya toplanmıştır. Bunların çevrelerine etkileri son derecefazla olmuş ve Harput insanı Divan şiirinin büyük ustaları olan Baki, Nedim, Fuzuli, Nevres'ineserlerini tanıma fırsatı bulmuşlardır. Bu şairlerin eserlerini bestelemiş ve şiirlerine tahmisyazmışlard.ır. Harput'ta çok kıymetli Divan şairleri de yetişmiştir. (Bkz. Naci ONUR; HarputluDivan şairleri)Harput insanı din alimlerine de büyük saygı duymuş, tekkelerde ve Ahi Ocaklarındabelki de Harput Müziğinin temelini atmışlardır. Nitekim eskiden eğitim kurumlarında vemedreselerde zahirİ ve batıni ilimler verilirken tekkelerde ise Güzel Sanatlar öğretilirdi.Tasavvuf erbabının yoğun olduğu Harput'ta tekkeler de yaygındı. ''... Bir tarikata bağlıolanlar, temel görüş ve tasavvufu gelenek ve göreneklerine (ayin ve erkanlarına) göreuygularlar. Bunlar tekke ve dergahlarda toplanırlar. Bir ''şeyh 'in idaresi altında ibadet eder, ayinyaparlar. İşte ayin esnasında icra edilen müzik dini-tasavvufi ''tekke müziği'' dir.Harput uzun havalarında, gazeliyatında, makam ve sistem anlayışında, gelişmesinde butekke ve dergahların önemli tesiri olmuştur. ''Harput Musikisinde içli bir ibadetin coşkunluğuhissedilir. Bir makama başlanırken söylenen gazellerde, bir ilahi çeşnisi vardır. Bundan somagelen türküler, bu ilahi duyguyu dalgalandıran ve coşturan nağmelerdir.'11 şeklindekicümlelerde Harput Musikisinde Tekke Edebiyatı ve musikisinin tesiri gizlidir.133

Harput' ta Halk Edebiyatı ve Divan Edebiyatı oldukça gelişmiş bir çok ünlü Harputluşair yetişmiştir.Tüm yurtta olduğu gibi Harput-Elazığ'da da 1. Dünya Savaşı ve Kurtuluş Harbiyıllarında bir çok şehit veren özellikle Yemen Harbi'nde bir çok evladım kaybeden Harputluülke genelinde bilinen Yemen türküsünü (havada bulut yok) bu acı yılların anısına bestelemiştir.Bugün Elazığ'ın 5 km. kuzeydoğusunda bulunan Tarihi Harput, Elazığ'a bağlı birmahalle konumundadır. Harput üzerindeki tarihi eserleri ile yörede muhteşem bir kültüryaşandığını ve önemli bir merkez olduğunu hissettirir.Şu anda doğunun merkezi konumlu şehirlerinden birisi olan toplam 672.882 nüfusa ve11 ilçeye sahip Elazığ'ın asıl kimliği ve mazisi Harput'a bağlıdır.Dünün kalesiyle, çarşısıyla, mektep ve medresesiyle, alim ve sanatkarlarıyla, hanları vehamamları ile ünlü Harput'u; aynı özelliklerini zaman içerisinde geliştirerek; gelişmişÜniversitesi, eğitim ve öğretim kurumları, ulaşım, alim ve sanatkarları, kültürel kurumları,doğal güzellikleri ve gelişmekte olan ağır sanayisi ile bölgesinin önemli bir merkezi olangünümüz Elazığ'ını ortaya çıkarmıştır.8-Fiziksel Özellikler (Karasal – Denizsel )8.1. İklim özellikleri :Kara iklimi hüküm sürer. Karasal iklimin yanı sıra yer yer akdeniz iklimi özelliğitaşımaktadır. Bu iklim değişikliği Keban Barajı kurulduktan sonra meydana gelmiştir.Elazığ iklimi, Akdeniz ve karasal iklim arasında bir geçiş özelliği de gösterir. Yazlar sıcakve kurak, kışlar soğuk ve sert geçer. Isı -15°C ile +42°C arasında seyreder. Senelik yağışortalaması 433 mm’dir. En fazla yağış ilkbahara âittir.8.2. Jeomorfoloji (Topoğrafya vb. Morfolojik özellikleri)Kuzeyde yer alan Kızıldağ ve Keban Baraj Gölü, kentin kuzeydoğusuna kadaruzanırken; Keban Baraj Gölü ile kent merkezi arasında doğuda 1724 rakımlı Hasret Dağı.güneydoğuda 1221 rakımlı Kartaltepe yer alır. Daha güneye inilince Çelemlik Dağı ilearkasındaki Hazar Gülü ve 1908 rakımlı Kuşakçı Dağı yer alır. Kent merkezi ile bu coğrafyaarasında en güneyde Doğu Anadolu'nun önemli ovalarından Uluova ile, Harput' un güneyinde,bugünkü Elazığ il merkezinin kurulu bulunduğu, Elazığ Ovası' da denilen Altınova yer alır.Harput ile Kuşakçı Dağı hattının batısında 1490 rakımlı Meryem Dağı, 1327 rakımlı Altıntepe.1341 rakımlı Kızıldağ ile Keklik Tepe ve Çağlar Tepe bulunur. Kentin batısında Kavak Tepeyer alırken; batı ve güneybatı yönünde ise, bölgenin ikinci önemli ovası olan Kuzova yer alır.Kuzeyde, bugünkü Keban Baraj Gölü (zamanında Murat Nehri'nin yatağı olan PertekKeban oluğu), güneyde Altınova (Elazığ Ovası) ve Uluova, batıda Mankendi ve Baskil ovalarıile çevrili olan Harput Platosu; belirtilen tüm bu verimli ovalara olan hakimiyeti ile, önemli birkonuma sahipken, dönemin ticaret yollarını da kolaylıkla kontrol edebilmekteydi.8.3. Jeoloji (Varsa sedimantoloji ile ilgili bilgiler dahil)Sınırları belirtilen Harput Platosu dalgalı yüksek bir aşınma düzlüğü olarakNeotektonik Dönem Öncesi, Alt-Orta Miyosen sonlarında oluşmuş ve Plato Üst Miyosenile Pliyosen dönemlerinde meydana gelen faylanmalar ile yer yer yükselmiş ve aşınarakalçalmıştır. Platoyu oluşturan aşınım düzlüğünün yapısını temelde Senoniyen yaşlı134

Yüksekova Karmaşığı'na ait volkanik kayaçlar meydana getirir ki, karmaşığın litojikbileşimi platonun güneyinde bazalt ve andezitlerden oluşur. Buna karşın kuzeyde diyorit vediyabazlar öne çıkar. Bu kayaçlar topluluğunun oluşturduğu karmaşık alanda allaktankonumlu olup, bu karmaşık üzerinde sahaya taşınarak gelmiş ve bu nedenle paraalloktanbir konum kazanmış bulunan Harami Formasyonu'na ait kayaçlar yer alır. Bu kayaçlar sertve aşınmaya karşı dayanıklı olduklarından, belirgin çıkıntı ve diklikler oluştururlar. Tabanıyer yer yüzeylenen kırmızı renkli konglomera ve kumtaşlarından oluşmakla beraber, üsttesarımsı bej renkli kumlu kireçtaşı ve kristalize kireçtaşlarından oluşan HaramiFormasyonu'nun asıl litojisi bulunur. Bu formasyona ait masif kireçtaşları kuzeydeki enyüksek noktaları oluştururken, güneyde aşınmadan oluşan bağımsız blokları oluşturan vekarstik şekilleri içeren kalker blokları (ki Harput Kalesi tabanı da böyledir), platonun ortakesimlerinde ise kristalize kireçtaşları ve volkanik kayaçlar üzerinde OrtaÜst Eosen YaşlıKırkgeçit Formasyonu'na ait birimler bulunur. Formasyonun plato üzerindeki en hakimlitojisini, Fetih Ahmet Mescid ve Türbesi civarında bulunan konglomera ve masifkumtaşları oluşturur.8.4. Hidroloji-Hidrojeoloji (yerüstü ve yer altı suları, varsa jeotermal kaynaklar dadahil)Elazığ ilinin toplam su potansiyeli DSİ. 9. Bölge Müdürlüğü 2001 yılı raporuna göre 20831 hm 3 /yıl dır. Su yüzeyleri toplamı ise 63.000 ha. alandır. Su varlıkları ve potansiyeli Elazığiçin önemli bir avantajdır.Kuzeyde yer alan Kızıldağ ve Keban Baraj Gölü, kentin kuzeydoğusuna uzanmaktadır.8.5.Toprak yapısıElazığ; Mermer, Krom ve Bağcılık Elazığ’ı dünyaya açacak fırsatlar olarakdeğerlendirilmektedir. Kroma dayalı entegre tesis, mermercilik alanında entegre tesis veher geçen gün gelişen bağcılık (boğazkere ve öküzgözü üzüm cinsi) beraberindesanayileşmeyi de getireceğinden Elazığ için önemli fırsatlar olarak görülmektedir.8.6. Flora ve Fauna(Karasal, denizsel ve iç sular kapsamında, özellikleri, endemik vetehdit altındaki)Elazığ ilinin sulanabilir arazi varlığı toplamı Tarım İl Müdürlüğü kayıtlarına göre103.934 hektar alandır. Bugün ancak 30.408 ha. olan sulanan arazi varlığı yeterli değildir. Buolumsuzluğun giderilmesi için yapımı devam eden sulama projelerinin tamamlanması önemtaşımaktadır.9.Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu (Tarım-envanter ve mülkiyet bilgileri, varsadahil,turizm, rekreasyon, ulaşım ve altyapı vb.)UlaşımKarayolu Ulaşımı328 km’si devlet yolu, 490 km’si il yolu olmak üzere toplam yol uzunluğu 818 km’dir.Elazığ’dan Türkiye’nen her yerine devlet yolu bulunmaktadır.Demiryolu Ulaşımı135

Elazığ, demiryolu ulaşımı bakımından ulusal ve uluslararası bir konuma sahip olup,ülkemizin Edirne’den Van’a uzanan demiryolu ağının önemli bir kavşağıdır.İl merkezi, Malatya'dan gelerek Maden ve Ergani üzerinden Diyarbakır'a giden demiryolunun1934 yılında açılan 24 km'lik Yolçatı-Elazığ hattı ile bağlanmıştır. Bu hat ilden geçerekTatvan'a ulaşmaktadır. Son zamanlarda işler hale gelen Tahran-Şam, Tahran-Haydarpaşatrenleri de Elazığ’dan geçmektedir.İl sınırları içerisindeki demiryolu uzunluğu 272 km. olup ayrıca ana hattın 1500 metre ileÇimento Fabrikasına, Yurtbaşı'ndan Şeker Fabrikasına ve Muratbağı istasyonundan daFerrokrom Fabrikasına bağlantısı bulunmaktadır. İl sınırları içerisinde 15 istasyon ve 8 durakmevcuttur.Elazığ Garından, Elazığ Belediyesi, Ferrokrom İşletmesi, Çimento Fabrikası, ŞekerFabrikası, Askeri ve sivil kuruluşlar yük taşımacılığında önemli ölçüde istifade etmektedirler.Elazığ Garına günde ortalama dört tren gelip, gitmektedir. Günlük yolcu kapasitesi 1000 kişi,yük kapasitesi ise talebe göre değişebilmektedir.Ülkemizde özellikle turizm potansiyelimizin etkin bir şekilde devreye girmesinin yanısıra sosyo-ekonomik yapımızda kaydedilen gelişmeler havayolu ulaşımının önemini giderekartırmaktadır.Elazığ havaalanı; Doğu Anadolu Bölgesindeki coğrafi konumu itibariyle çevre illerinkarayollarının ve havayollarının kavşak noktası olduğundan özel önem taşımaktadır.Elazığ havaalanı 1940 yılında hizmete giren Türkiye'nin en eski havaalanlarından biridir.Havaalanı şehre 12 km uzaklıkta, Elazığ-Diyarbakır karayolunun doğusunda, Elazığ-Bingölkarayolunun ise güneyinde yer almaktadır.Toplam 2.596.417 m 2 'lik alan üzerinde kurulan meydanda; 1.416 m 2 'lik terminal binası,1.720x32 m 2 alanında asfalt kaplamalı bir pist, 200x42 m 2 alanında bir uçak kapasiteli apron ve120x18 m 2 alanında taksirut bulunmaktadır. Kule yüksekliği ise 14,50 metredir.Şu anda kullanımda bulunan ve 1976 yılında hizmete girmiş olan (1-3/3-1) 1.720x32 m 2ebadındaki pist boyunun kısa olması sebebiyle büyük gövdeli uçaklar piste inişyapamamaktadır.Yatırım ortamını ciddi anlamda etkileyen bu olumsuz yapının rehabilite edilmesi yönündegeliştirilmiş bulunan ve doğu-batı istikametinde 2.550 x 45 m 2 ebadındaki yeni bir pistin veterminal binasının yapılması konusunda 2005 yılı içerisinde kamulaştırma çalışmalarındakullanılmak üzere 12.3 milyon YTL ödenek konmuş olup, Elazığ Valiliğince “acelekamulaştırma” komisyonu kurularak bu ödenek kullanılmıştır. Elazığ Havaalanının,havalimanına dönüştürülerek Kargo uçaklarının inip kalkabilecekleri bir statüye kavuşturulmasıçalışmalarının 2007 yılında tamamlanması hedeflenmektedir. Elazığ havaalanından halenhaftanın her günü Ankara ve haftada iki kez İstanbul seferleri düzenlenmektedir.Suyolu UlaşımıEtrafı sularla çevrili olan Elazığ’da; Elazığ-Pertek, Elazığ-Çemişgezek, Elazığ-Ağıngeçişleri Keban Baraj gölü üzerinden feribotla sağlanmaktadır. Önümüzdeki dönemlerdeGülüşkür’den Keban’a kadar turistik ve sosyal amaçlı su yolu ulaşımı da düşünülmektedir.TurizmElazığ ili turizm sektörü bakımından son derece önemli avantajlara salip bir ilkonumundadır. Tarihi Harput Beldesi, Palu kalesi Keban Baraj Gölü, Hazar Gölü, Hazar BabaKayak Merkezi, Arkeoloji ve Etnografya Müzesi, Doğa Sporları, İnanç turizmi, Kaplıcaları,yöresel musikisi ve yemekleri ile önemli bir potansiyeli bulunmaktadır.Kültür Turizm Envanter136

Harput Kalesi (Süt Kalesi):Tarihi Harput şehrinin güneydoğusunda, Elazığ ovasına egemen bir konumdabulunan kalenin Urartular döneminde inşa edildiği bilinmektedir. Kalenin Roma Bizans veArapların eline geçtiği tarihi belgelerde mevcuttur. Kale çeşitli dönemlerde onarımgörmüştür. Dikdörtgen planlı kale, iç kale ve dış kale olmak üzere iki bölümdenyapılmıştır. Görkemli burçları halen ayaktadır.Kale hakkında çeşitli efsaneler anlatılmaktadır. Bir rivayete göre kalenin yapımısırasında harcın hazırlanması sırasında su yerine süt kullanıldığı, bu nedenle Harputkalesinin bir adının da Süt Kalesi olduğu söylenmektedir.CamilerUlu Camii:Harputta Artuklu Hükümdarı Fahrettin Karaslan Tarafından M 1156-1157 yılındayaptırılan camii, Anadolu’daki en eski ve en önemli yapılardan birisidir.Kurşunlu Camii: Hartputta Osmanlı devri camilerinin en güzel örneğidir.Alacalı Camii:Harputta Kitapçıgil Parkının girişinde bulunan camide çeşitli yapı devirlerininizleri görülmektedir. Artukoğulları döneminde inşa edilen cami küçük ebatta dikdörtgenplanlıdır.Ağa Camii:Harputa girişte ana yolun solunda yer alan camiinin kubbesi çökmüş olup, yalnızca zarifminaresi ayaktadır. Harput müzesindeki kitabesine göre 1559 yılında Pervane Ağa tarafındaninşa edilmiştir.KiliselerMeryem Ana Kilisesi:Harput kalesinin sol tarafında yer alır. Arka duvarlarını kalenin kaya kütleleri teşkilettiğinden kilise sanki kalenin kayalıkları içine gömülmüş gibidir. İnşaa tarihi MS 179' dur.Bu kilise Kızıl Kilise, Süryani Kilisesi ve Yakubi Kilisesi adlarıyla da anılmaktadır.MağaralarKentin en önemli Mağarası Turizme açılmış olan Buzluk Mağarası'dır.TürbelerArap Baba Mescidi ve Türbesi :137

Selçuklu hükümdarlarından IV. Kılıçarslan’ın oğlu, III.Gıyaseddin Keyhüsrevzamanında H. 678 yılında inşa edilmiştir. Minaresi dıştan türbe ile mescidin tam ortakısmına gelen bölümde yapılmıştır. Kapısı mescidin içindedir. Kaidesi alttan beş sırataş üstünde alçı ve sıva izi görülen ve hemen hiçbir Selçuklu Mescidindebulunmayan, emsalsiz sırça bordürlüdür. Mescit kare planlıdır. Selçuk üçgenleri ilekubbeye geçilir. Kubbe içinin kornişlerinin çinili olduğu bilinmektedir. Korniş veçinilerle düzenlenen mihrabın üst kısmı, beş dişlidir. Büyük kemeri vardır. Arabeskplament ve su yolludur.Türbenin alt kısmında ise yüzyıllara rağmen bozulmamış naaşı ile Arap Babatürbesi mevcuttur. Halk arasında Arap Baba diye anılır. Arap Baba ile ilgili çeşitlirivayetler anlatılmaktadır.Fetih Ahmet Baba Türbesi :Harput’a 2 Km. uzaklıkta olup, kaya üzerine inşa edilmiş türbenin yanındamescidi bulunmaktadır. Türbe altıgen planlı, üst kısmı sonradan yapılmış, yalnızcenazelik kısmı mevcuttur. İçinde büyük bir sanduka bulunmaktadır.Mansur Baba Türbesi :Harput’ta kaleye giden yolun solunda bulunan türbe, sekizgen planlı olup,kesme taşlardan yapılmış kaide kısmı vardır. İki katlı anıtsal bir yapı olduğu bilinentürbenin üst örtü sistemi sonradan yapılmıştır. İçerisinde Mansur Baba, zevcesi, oğluve kızına ait olduğu bilinen dört sanduka bulunan türbenin Artukoğulları devrine aitolduğu ihtimali kuvvetlidir.10. Mevcut sorunlar (hassas Bölgenin Doğal yapıdan uzaklaştığı Alanlar, vb.)-Yapılaşma yasağı getirilmiş olan Harput’ta Kentsel Sit Alanı Projeleri tamamlanmadan çarpıkyapılaşmanın ve izinsiz kazıların devam etmesi.-Kentlerin geleceğinin yıllar öncesinden planlanması gerekmektedir.-Harput’ta su sorununun çözülmesinden, temizliğine, kentsel dönüşümden, çarpık yapılaşmayakadar her konuyu masaya yatırılmalıdır.-Maddi imkanların sağlanması-Taş Ocaklarının doğal dokuya verdiği zararlar(Zertaşlar vb.)PALU1-Alanın Resmi Adı: Palu Kalesi (tescilli)2-Coğrafi Konumu ve Koordinatları :İlçe arazisi Murat suyu civarındaki düzlükler ile güneydeki doğu Toros silsilesinioluşturan Ak dağlardan meydana gelir.İlçe topraklan 722 km.2 lik alana sahip olup bu yüzölçümünün % 62.9 dağlık % 24"üdalgalı % 10 ‘u ova % 3’ ü de yayladır. Dalgalı ve dağlık arazi İlçe topraklarının % 86.9 gibi biroranını oluşturmaktadır. Doğu toros silsilesi içinde bulunan Ak dağların en yüksek noktası2500 metre rakımlıdır138

İlçemizde kırık fay hattının çok olması nedeniyle 1 Derece deprem kuşağında yeralmaktadır.Murat Nehri İlçe topraklarının içinden geçmekte olup,vadisi genellikle dik vesarptır.3- Alanı3.1 Toplam alanı (km2) : Palu ilçesinin toplam yüzölçümü 2222 km2 palu İlçesininkuzeydoğusunda bulunan Kalenin toplam 6-7 km2’lik alanıkaplamaktadır.3.2 Kara Yüzeyi (km2) : 6-7 km23.3 Su Yüzeyi (km2) : -3.4 Kıyı Uzunluğu (m2) : -4-Alanın Açıklamalı Tanıtımı :Palu; Murat suyu kıyısında, bir tepenin eteğinde ve yeşillikler içerisinde kurulmuş, çokeski bir yerleşim yeridir, Elazığ ilinin doğusunda ve 74 km uzaklığındadır.5-Yasal Konumu :Diyarbakır Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulunun 28.02.2001 tarih ve 295 sayıile 21.03.2001 tarih ve 390 sayılı kararları.6-Yerleşimler ve Nüfusları :İlçemiz nüfus hareketliliği açısından tarih içinde önemli artış ve azalışlar gösteren birgrafik arz etmektedir. Geçmişte zaman zaman nüfusun oldukça yükseldiği 19.yy. da 70.000hane veya 70.000 nüfusun Palu'da yaşadığı bölge ileri gelenlerince rivayet olunmaktadır. Sözkonusu dönemde İlçe nüfusunun bu denli yüksek oluşunun İlçemizin o dönemlerde önemli birticaret merkezi olmasından ve ticaret yolu üzerinde bulunmasından anlaşılmaktadır.İlçemiz nüfusu 22 EKİM 2000 günü Ülke genelinde yapılan genel nüfus sayım sonuçlarınagöre; ilçe merkezi nüfusu 10.103 Beyhan Beldesi merkez nüfusu ; 2.904 Baltası Beldesinüfusu ; 1.962 ve köyler nüfusu ; 10.581 olmak üzere toplam İlçe nüfusu 25.550 kişidenoluşmaktadır. İlçemizin genel nüfus istatistiği (İlçemiz nüfusunda kaydı mevcut olupİlçemiz dışında oturanlar dahil) nüfus bilgileri ise ; Kadın : 37.170 Erkek: 36.709 oluptoplam : 73.879 "dır.7-Sosyo-Ekonomik-Kültürel ve Tarihsel Özellikler :Coğrafi bölge olarak her ne kadar resmiyette Elazığ il sınırında görünse de Folklorve yerel giyim- kuşam ve yaşam kültürü Bingöl kültürü ile örtüşüyor. Örneğin Gökderemerkeze bağlı olan Büyük ve Küçük Çaltı (Haylan) Kökenli köylülerin çok büyük bir koluBİNGÖL’DE yaşarlar ve BİNGÖL’E bağlı Kürtçe ismiyle “Ğazik” köyü hemen hemen buköylülerden oluşur. Bütün bu coğrafyadaki insanlar Ana dilleri olan ZAZA’ca konuşurlar.Onun için kültürel anlamda, töre ve gelenek anlamında aynı ve örtüşürler.139

Kadının yeri halk arasında ağırdır ve saygındır. Eskiden hanım ağalar vardı. Buhanım ağalar davalara veya değişik durumlarda anlaşmazlıklarda arabulucu olurlar ve hattakan davalarında aracı olur ve sulhu sağlardı.Dini inanç olarak; Müslüman, suni ve Şafii mezhebine tabidirler. Eskiden Osmanlıve cumhuriyet dönemin ilk yıllarında medrese eğitimi verilirdi. Şu anda köyde kuran-kursuyok. Dini anlamda yetişmiş ve müderris derecesinde olan çok değerli âlimlerimizyetişmiştir. Bunlardan molla Mustafa koç, molla Mehmet Acar, molla Mehmet Görgöze,Köyün içinde ve çevresinde çok sayıda ziyaretler ve türbeler vardır. BunlardanPirık sofarun, Şeyh Ahmet, Şeyh Alaadin, Şeyh Avdullah vb inanç esaslı iç turizme nedenolmuşlardır.8-Fiziksel Özellikler (Karasal – Denizsel )8.1. İklim özellikleri :Palu, karasal iklim bölgesinde olup, yıllık sıcaklık ortalaması 13 derece dolayındadır.Yağışlar genellikle İlkbahar ve Sonbahar aylarında görülür. Yıllık yağış miktarı 430metreküptür. Keban baraj gölünün yapılmasından sonra Palu ve çevresinde iklim hissedilirderecede yumuşamıştır.8.2. Jeomorfoloji (Topoğrafya vb. Morfolojik özellikleri)İlçe arazisi Murat suyu civarındaki düzlükler ile güneydeki doğu toros silsilesinioluşturan Ak dağlardan meydana gelir.İlçe topraklan 722 km.2 lik alana sahip olup bu yüzölçümünün % 62.9 dağlık % 24"üdalgalı % 10 ‘u ova % 3’ ü de yayladır. Dalgalı ve dağlık arazi İlçe topraklarının % 86.9 gibi biroranını oluşturmaktadır. Doğu toros silsilesi içinde bulunan Ak dağların en yüksek noktası2500 metre rakımlıdırİlçemizde kırık fay hattının çok olması nedeniyle 1 Derece deprem kuşağında yeralmaktadır.Murat Nehri İlçe topraklarının içinden geçmekte olup,vadisi genellikle dik vesarptır.8.3. Jeoloji (Varsa sedimantoloji ile ilgili bilgiler dahil)Doğu Anadolu Fay zonunun (DAFZ), her bir depremde kırılması beklenen belirginbölümleri (segment) şunlardır; 1-Karlıova-Bingöl fayı; 65 km uzunluğundadır. 2-Palu-Hazarfayı; 50 km uzunluğundadır. 3-Hazar-Sincik fayı; 85 km uzunluğundadır. 4-Çelikhan-Gölbaşıfayı; 50 km uzunluğundadır. 5-Gölbaşı-Türkoğlu fayı; 90 km uzunluğundadır. 6-Türkoğlu-Antakya fayı; 145 km uzunluğundadır.8.4. Hidroloji-Hidrojeoloji (yerüstü ve yer altı suları, varsa jeotermal kaynaklar dadahil)Kuzeyde Peri Suyu ve Keban Barajı Gölü, batı ve güneybatıda Fırat nehri doğalsınırlarını oluşturur. İlin en yüksek noktası Palu Dağı’nın güneydoğusundaki 2.620 m.lik140

yüksekliği ile Akdağ’dır. Elazığ, yer altı su kaynakları bakımından çok zengindir. İltopraklarını Fırat ve Murat Nehirleri, güneyde de Dicle’nin küçük bir kısmı sulamaktadır.Murat Nehri’nin önemli kollarından Peri Çayı, Elazığ’a 27 km. uzaklıktaki Haringet Çayıilin diğer akasurlarıdır.8.5.Toprak yapısıİlin alçak kesimleri Doğu Anadolu Bölgesi’nin güneyinde yer alan çöküntü alanıdır. İltoprakları genellikle alüvyonlu olup, verimli ovalarla kaplıdır. Bunlardan en önemlileri Ulu Ovave Elazığ (Harput) Ovası’dır. Ayrıca Kuzova, Behremaz Ovası, Palu (Yarımca) Ovası da ilsınırları içerisindedir. Elazığ’ın platoları ilin kuzeyinde, Harput çevresinde, Murat Nehrinin kuzeykesimlerinde ve Ağın yöresinde yer alır. Eski tarihlerde çok zengin olan orman örtüsü çeşitlinedenlerle tahrip edilmiştir. Günümüze gelebilen ormanlar daha çok koruluk ve çalılıkniteliğindedir. Ancak, dağların yüksek kesimlerinde meşe ve huş ormanlarına rastlanır.8.6. Flora ve Fauna(Karasal, denizsel ve iç sular kapsamında, özellikleri, endemik vetehdit altındaki)Elazığ ilinin sulanabilir arazi varlığı toplamı Tarım İl Müdürlüğü kayıtlarına göre103.934 hektar alandır. Bugün ancak 30.408 ha. olan sulanan arazi varlığı yeterli değildir. Buolumsuzluğun giderilmesi için yapımı devam eden sulama projelerinin tamamlanması önemtaşımaktadır.9.Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu (Tarım-envanter ve mülkiyet bilgileri, varsadahil,turizm, rekreasyon, ulaşım ve altyapı vb.)UlaşımKarayolu UlaşımıDoğuda Bingöl ili Genç ilçesi, güneyde Arıcak ve Alacakaya ilçeleri, batıda Elazığ ilmerkezi, kuzeyde Kovancılar ilçesi ile komşu olup il merkezine uzaklığı 72 kilometredir.İlçem sınırları içerisinde karayollarına ait 96 kilometrelik il yol ağı mevcuttur.Bunlardan 8 kilometrelik Palu - Kovancılar arası ve 29 kilometrelik Palu-Baltaşı-Gülüşkürköprüsü, 23 kilometre Palu-Beyhan asfaltı, 14 kilometre Palu - Arıcak asfaltıdır. Geriye kalankısım ise geçit vermeyen yol olduğu tespit edilmiştir.Takriben 200 kilometre uzunluğunda olan köy yollarından, Palu - Üçdeğirmenler,Palu-Seydili ile Palu-Baltaşı yol bağlantısı üzerinde Karasalkım, Gömeçbağlar, KaracabağKöy yolları asfalttır. Ayrıca ilçe merkezi ile Elazığ il merkezi arasında her yarım saatteolmak üzere gerek belediye otobüsleri ile gerekse özel halk minibüsleri ile ulaşım yaz-kışsağlanmaktadır.Demiryolu UlaşımıElazığ, demiryolu ulaşımı bakımından ulusal ve uluslararası bir konuma sahip olup,ülkemizin Edirne’den Van’a uzanan demiryolu ağının önemli bir kavşağıdır.141

İlçeye ulaşımı eskiden beri DDY ile sağlanırdı. Son dönemlerde demiryolları dadoğru dürüst işlemiyor. Durak ile köy arası yaya olarak yaklaşık 45 dakika sürer.Elazığ Garından, Elazığ Belediyesi, Ferrokrom İşletmesi, Çimento Fabrikası, ŞekerFabrikası, Askeri ve sivil kuruluşlar yük taşımacılığında önemli ölçüde istifadeetmektedirler.Elazığ Garına günde ortalama dört tren gelip, gitmektedir. Günlük yolcu kapasitesi 1000 kişi,yük kapasitesi ise talebe göre değişebilmektedir.Ülkemizde özellikle turizm potansiyelimizin etkin bir şekilde devreye girmesinin yanısıra sosyo-ekonomik yapımızda kaydedilen gelişmeler havayolu ulaşımının önemini giderekartırmaktadır.Kültür Turizm EnvanterPalu Kalesi (Urartu Dönemi) (M.Ö. 9 - M. Ö 600. Y.Y)Kaya üzerine inşa edilen yapı, Urartulular devrinde kral Menuas tarafındanyaptırılmıştır. Kale üzerinde görülen dış surlar ve bazı yapı kalıntılarında, Moloz taşkullanılmıştır. Daha sonraki devirlerde onarım görmüştür. Çivi yazısından oluşan kaya kitabeurartu kralı Menuas’a aittir. Kalenin Güney – Doğu yönündeki dış surun bir bölümü ile bazıyapı kalıntıları mevcuttur. İçten kindık taşında son bulan gizli bir kanal ve “Ali Gelmez” denilenMurat nehrine açılan, kısmen açık kanal taş merdivenli bir yolu vardır. Urartu devrinde yerleşimyeri olan kalede Menuas’a ait bir Urartu kitabesi bulunmaktadır. Daha sonraki devirlerdeSelçuklu ve Artuklu ve Osmanlı iskanı görmüştür.Eski Palu Köprüsü (Anadolu Selçuklu Dönemi) 1075 – 1308Selçuklu döneminde yapılmış olup uzunluğu 200 metredir. Genişliği ise 4 metredir.Kuzeybatı – Güneydoğu aksındadır. Köprünün taşıyıcı ayak unsurları, düzgün kesme taştanyapılmıştır. Köprü on gözlüdür. Sınıflandırmalarda 2 veya çok sayıdaki kemerler arasında,yükseklik ve genişlik bakımından büyük fark göstermeyen köprü, yolunun düz olduğu köprülersınırına girer. Tipi doğrudan büyük etken, nehir yatağının derinliği ve genişliğidir. Eses yatağınyaygın oluşu, köprü boyunu uzatmıştır. Bu nedenle göz adedi fazlalaştırılmıştır. Bu kuruluşta dadüz tabliye kullanılmıştır. Köprüye batı yönünden bakılınca (Palu Yönünden) göz kırık kemerli2,3,4,5, ve 6 göz, sivri kemerli 7 göz şeklinde, ayağın ortası sivri kemerli 8 göz sivri kemerli 9,10 göz aslında olmayıp yol seviyesine getirilmek için sonradan yapılan ayakların arasındakigözlerdir.Ulu Camii Osmanlı Dönemi (1299 -1922)Caminin yapılışı hakkında kesin tarih bilinmemekle beraber, Osmanlı yapısı olupAbdullah oğlu Hacı Berham tarafından yaptırıldığı sanılmaktadır. 1741 yılında tamir görmüşolan camii 23, 90 X 11,30 ebatlarındadır. Dikdörtgen planlı olup, üzeri düz damla örtülmüştür.Harim kısmı bir sıra paye ile mihraba paralel iki sahana ayrılmıştır. Mihrap Siyah – Beyaz taşlaörtülmüştür. Üst kısmında rozet motifi yer alır. Şerefe kısmı yıkılmıştır. Minber ahşap işliğibakımından ilgi çekicidir. Esas giriş doğuda, ikinci giriş ise Güneydedir, yuvarlak kapı kemerliyapıda Siyah, Beyaz taşlar kullanılmıştır. Bu bölgenin özelliğidir yapı moloz taşla inşaedilmiştir.Küçük Camii (Osmanlı Dönemi) (1299 – 1922)142

16. yüzyılda tek kubbeli ve klasik Osmanlı tarzında yapılan Palu küçük Camiidikdörtgen plan üzerine Moloz taş kullanılarak inşa edilmiştir. Minarelerde kesme taşkullanılmıştır. Caminin yan duvarları ile minarenin gövde bölümü yalnız ayakta kalmıştır.Palu KilisesiKilisenin ibadet mekanı dört büyük kemerin taşıdığı bir kubbe ile örtülüdür. Apsidbölümü dışarıya doğru çıkıntılı olup, apsid önündeki bölümün üzeri tonozludur. Duvarlarındaİncil’den alınmış sahneleri içeren freskler bulunmaktadır.Bugün bu freskler tamamen yokolmuştur.Cemşit Bey Mescit ve TürbesiElazığ‘daki Cemşit Bey Mescidi'ni Yavuz Sultan Selim'in Sipahi Beylerinden CemşidBey yaptırmıştır. XV.yüzyıl eseri olan bu yapı kare planlı olup üzeri kubbe ile örtülmüştür.Mihrap yöresel taşlardan yapılış olup ilginç bir görünümü vardır.Mescidin yanındaki türbe sekizgen planlı olup üzeri kubbe ile örtülmüştür. Türbeiçerisinde Cemşid Bey ile birlikte sekiz mezar bulunmaktadır. Bu mezarlar da taş işçiliğiyönünden oldukça dikkat çekicidir.10. Mevcut sorunlar (hassas Bölgenin Doğal yapıdan uzaklaştığı Alanlar, vb.)-Maddi imkanların sağlanması-Restorasyonlarının yapılması,harabe durumdan kurtarılmasıKültürel Miras Kapsamına Giren Alanlar:Anıtlar : Belek (Balak) Gazi Anıtı: Kitapçıgil parkı içinde yaptırılan bu anıt,Oğuzlar’ın Kayı Boyu’ndan ve Sultan Alparslan’ın kumandanlarından olan Artukbey’in torunu Behram bey’in oğlu Belek Gazi’ye aittir.(1964 yılında heykeltıraşNurettin Orhan tarafından yapılmıştır.) Harput Kalesi Camii: Minaresiz olan bu camiden bugün hiç bir izkalmamıştır. Bundan başka sağ tarafında kargir, ufak bir camiinin daha olduğu veevvelce mevcut olan minaresinin sonradan yapıldığı belirtilmektedir. Geride kalankitabesine göre 1348 M. (805 H.) tarihinde inşa edildiği ileri sürülmektedir. Yağcı Hanı : Eski Hükümet meydanı civarında bulunmaktaydı. Bugün buhandan da eser kalmamıştır. Zahiriye Medresesi : İlk defa 1518 tarihli Tahrir defterinde adı geçtiğinegöre, yapılış tarihi 1518’den önce olmalıdır. Bugün mevcut değildir.Kara Sufi Mescidi : 1518 tarihli tahrirde zikri geçen bu mescit bugünayakta değildir. Arslaniye Camii : 1523 tarihli tahrir defterinde zikri geçen bu camii birkülliyedir. Bugün mevcut değildir.143

Ortak Mescidi : 1523’te zikredildiğine göre, daha önceki bir tarihte inşaedilmiş olmalıdır. Bugün mevcut değildir. Meydan Mescidi : Atik ve Cedid diye anılan bu mescit de 1518 tarihli tahrirdefterinde zikredilmektedir. 1703’te (1115 H.) tamir görmüştür. Müderris Mehmet Efendi Mescidi : 1523 tarihli takrirde zikri geçenmescidin vakfiyesi de vardır. Bugün ayakta değildir. Alaca Mescit : (Arap Baba Mescidi): Kitabesine göre 1279 (678 H.) yılındaSelçuklu hükümdarı III. Gıyaseddin Keyhüsrev zamanında Yusuf bin Arapşah binŞaban tarafından yaptırılmıştır. XIII. Yüzyılda Güney-doğu Anadolu’da rastlanantek mescit örneğidir. Peygamber (Nebi Aleyhisselam) Mescidi : Attarlar ile yemeniciler çarşılarıarasında bulunan bu mescid de XVI. Yüzyıldan kalmadır. 1930’lara kadar ayaktaolduğu bilinmektedir.Medreseler1. Arslaniye (Esediye) Medresesi : 1518 tarihli defterde muhtemelenBahaüddin Medresesi olarak zikredilen medrese olmalıdır. Medrese, camii ve zaviyeile birlikte bir külliye teşkil etmektedir. Medresenin kesin inşa tarihi belliolmamakla beraber, Selçuklu ve Artuklular zamanında yapılmış olabileceği, bugünmevcut olmayan fakat 20-30 yıl kadar önce metruk bir halde bulunduğu ifade edilenavlusunun medhalindeki üslup ve mimari özelliklerine istinaden ileri sürülmüştür.Söz konusu medhalin üst köşelerini teşkil eden, iki tarafındaki evvelce mevcutolduğu bildirilen arslan kabartmasından da bahsedilmektedir ki, isminin buradangeldiği tahmin olunmaktadır. Belki de Külliyeyi Artuklu Fahrettin Kara Arslan inşaettirmiş olduğundan, Arslaniye adını almıştır.2. Zahiriye Medresesi : Aynı adla anılan mahallede bulunan bu külliyeninbulunduğu yerde, bugün “Zahiri Baba” olarak anılan türbeden başka bir yapıkalmamıştır. Türbe, son derece küçük ve basit bir yapıdır. Muhtemelen Selçukluçağında inşa edilmiştir. Zahiri Baba türbesinde medfun olan zatın, medreseninkurucusuna mı, yoksa sonraki devirlerde medresede hizmet veren bir zata mı aitolduğu bilinmemektedir. 1523 tarihli icmal defterindeki “Evkaf-ı Medrese-i Melik-iZahiriye” kaydına bakılırsa, Melik Zahir’in, Harput’taki medrese ile olan ilgisikonusunda herhangi bir kayıt mevcut değildir.3. Molla Ahmet Peykereci Medresesi : Hayatı ve şahsiyeti hakkında efsanevirivayetlerin dışında pek az bilgi sahibi olduğumuz Molla Ahmet Peykereci’ninmedrese ve zaviyesine ait kayıtlar, onun evvel zannedildiği gibi, XVII. Yüzyılda IV.Murat devrinde değil, ondan em az 120 sene önce yaşadığını ortaya koymaktadır.Zaviyeler1. Mansuriye Zaviyesi : Cami-i Kebir mahallesinde bulunan bu zaviye, bugünhalk arasında “Mansur Baba Türbesi” olarak bilinir. XVI. Yüzyıla ait bir vakfiyesimevcut olup, bu tarihlerde yıllık geliri 8980 akçedir.2. Derviş Bayezid Külliyesi : Sadece 1518 tarihli tahrir defterinde adı geçenbu külliyenin nerede olduğu bilinmemektedir. Bugün böyle bir külliye mevcutdeğildir.144

3. Şeyh Sadi Zaviyesi : Bugünkü Birvanlı köyünde bulunan bu zaviyeden ilkdefa 1523 tahririnde bahsedilmektedir. Bugün mevcut değildir.4. Seyyit Kasım Zaviyesi : Hüseynik köyünde bulunan bu zaviye de 1523tahririnde zikredilmektedir. Bugün mevcut değildir.5. Ankuzu Baba Zaviyesi : Harput yakınlarında bulunan Ankuzu Baba’nınhayatı hakkında destani bir takım rivayetler vardır. Onun VIII. ve IX. YüzyıllardaArap-Bizans mücadeleleri sırasında bölgenin fethi için savaştığı tahminolunmaktadır.6. Nazar Baba Zaviyesi : Saray Hatun mahallesinde, türbesi halen ziyaretedilen zat, bugün Nadir Baba olarak bilinmektedir.Hamamlar :XVI. Yüzyılda bilinen hamamlar, Cemşid, Dere ve Kale hamamı olmak üzereüç hamamın bulunduğu, bunlardan başka 120 adet hanedan hamamının dabulunduğu, Evliya Çelebi tarafından bildirilmektedir.Çarşı ve Pazarlar :• Suk-ı Sultani : Evliya Çelebi’ye göre 600 dükkan bulunan bu çarşı bugünmevcut değildir.• Bedesten : Bugünkü Kurşunlu camiinin bulunduğu kömür meydanı denilenmevkide bulunduğu anlaşılmaktadır. 1523 tahririnde bahsedilen Bedesten icaresininyarısı, Zahiriye Medresesi’ne bırakılmıştır.• Darphane : Bugün yeri tespit edilememekle beraber, Harput’dakiDarphane’nin tarihi XII. Yüzyıla kadar inmektedir. Daha Artuklular zamanındaDarphane’nin varlığı bilinmektedir. İlk defa Artuklu Hükümdarı İmadeddin EbuBekir’in Harput’ta para bastırdığı anlaşılmaktadır. Keza Uzun Hasan Bey ve torunuRüstem Han’ın da Harput’ta para bastırdıkları bilinmektedir. 1516 baharındaOsmanlı hakimiyetine giren Harput’ta Yavuz Sultan Selim ve Kanuni SultanSüleyman da para bastırmışlardır. Darphane, mukataa usulüyle işletilmekteydi.Yine 1824’te mevcut olan camiler ise şunlardı: Saray Hatun, Ulu Camii,Meydan, Kale, Esediye, Zahiriye, Kale Meydanı Camii, Alaca, Ağa, Kurşunlu veAhmet bey bunların dışında pek çok mescid de bulunmaktaydı. Kale camiizikredilmediğine göre, daha bu tarihlerde tahrip olduğuna hükmedilebilir.1832’de Sinabut mahallesinde yukarı ve aşağı olmak üzere 2 kilisenin, İğikiköyünde 1 kilisenin ve Tadım köyünde de Meryem Ana Manastırının varlığıgörülmektedir.XIX. yüzyılda varlığı bilinen Sıbyan mektepleri, Rüşdiyeler, Amerikan,İngiliz, Fransız ve Alman Kolejleri bugün tamamen ortadan kalkmış bulunmaktadır.• Harput Süryani Kilisesi ; M.Ö. IV. YY. 30.05.1985’te tescil edilmiştir.Kalenin doğusunda yer almaktadır. Kapı üzerindeki Süryanice yazıt sökülmüşolup Elazığ müzesine kaldırılmıştır.• Harput Arslanlı Camii (Esadiye Camii); 30.05.1985’te tescil edilmiştir.Artuklu çağı eseridir.• Harput Meydan Camii; 30.05.1985’te tescil edilmiştir. Osmanlı çağı eseridir.• Harput Dabakhane Mescidi; Aynı tarihte tescilli Osmanlı çağı eseridir.145

• Harput Hoca Hamamı; Klasik Osmanlı hamamları tipidir.• Harput Kale Hamamı; Kalenin kuzeybatısındadır. Osmanlı çağı eseridir.• Harput Kızıl Hamam; Kaya üzerine oturtulan dikdörtgen planlı klasikOsmanlı çağı eseridir.• Harput Yeni Hamam (Arslaniye Hamamı)• Harput Ulu Camii Çeşmesi• Harput Kurşunlu Camii Çeşmesi• Harput Yarıçavuş Çeşmesi; Osmanlı çağı eseridir.• Harput Meydan Çeşmesi: Osmanlı çağı eseridir.• Harput Üçlüleli Çeşmesi; Osmanlı çağı eseridir.• Harput Alaaddin Bey Çeşmesi• Harput Zeynep Çeşmesi; Osmanlı çağı eseridir.• Harput Dua Mezarlığı; Osmanlı çağı.• Harput Ahi Musa Mescidi ve Türbesi; Osmanlı çağı eseridir.• Harput İmam Efendi Türbesi• Harput Murat Baba (Şeyh Şerafettin) Türbesi; Osmanlı çağı eseridir.• Harput Uryan Baba Türbesi.• Harput Meteris Mezarlığı; İki taş sanduka dikkat çekicidir. A-SandukasıHicri 1283 tarihli, B- sandukası Hicri 1202 tarihi vardır.• Elazığ IV. Sultan Murad Camii;Yapım tarihi 1635 Miladi’dir.• Elazığ Korgeneral Abdullah Alpdoğan 4. Müfettişlik Binası; Yapım tarihi1938-39 olan erken Cumhuriyet dönemi eseridir.• Elazığ Hükümet Konağı; 1896’da Vali Enis Paşa tarafından yaptırılmıştır.Osmanlı çağı eseridir.• Elazığ Aslanpınarı Mekteb-i İdadi-i Hamidiye-i Mülkiye-i Şahane (Mülkiyeİdadisi ve Sultaniye); Yapım tarihi 1885’tir. Osmanlı çağı eseridir.• Elazığ Şehitlik• Elazığ Süryani Kilisesi; 19. YY. sonu yapılmış Süryani sanatını gösterir.Daha sonra un fabrikası olarak da kullanılmıştır. Bugün restorasyonu beklemekteolan tescilli bir kültürel tarihi eserdir.• Baskil Katırhan; Kızıluşağı köyü sınırları içindedir. Tunç, Demir ve Ortaçağkemik parçaları çıkmıştır.• Baskil Teslim Abdal Mezarlığı ve Türbesi; Tabanbükü (Şehhasan)köyündedir. Ahmet Yesevi soyundan gelen Teslim Abdal ve oğlu SeyyitKalender’in mezarı vardır.• Baskil Tabanbükü (Şeyh-Hasan)Köyü Garipler (Ahmet Yesevi) Mezarlığı;Selçuklu mimari üslubundadır. Köyün en eski mezarlığıdır. Mezarlığın ortasındaAhmet Yesevi ve onun soyundan gelen Derviş Ali’ye ait yan yana kare planlı iki146

türbe bulunmaktadır. Mezar taşında Hz. Ali oğlu Celal Abbas neslinden “HorasanlıHoca Ahmet Yesevi” yazısı bulunmaktadır.• Keban Denizli Kervansarayı; Selçuklu çağı eseridir.• Keban Sarkıt Dikit Mağarası• Keban Yusuf Ziya Paşa’nın Kızının Türbesi; Osmanlı çağı eseridir.• Keban Çeşme; Osmanlı eseridir.• Keban Kilise; Orta çağ yapısıdır.• Elazığ Merkez Bağlarca Köyü, Kurcebe Mevki tarihi yerleşim ve KayaMezarı. Kalkolikten Osmanlı dönemine kadar.• Elazığ Merkez; Vali Tevfik Gür’ün yaptırdığı eski Halkevi Binası (MehmetAkif Ersoy Lisesi) yapım tarihi: 1933• Elazığ Merkez Hacıseli Köyü kaya mezarı, Urartu çağı Konglemera kayayaoyulmuş, tek odalı küçük ve basit kaya mezarıdır.• Elazığ Merkez Harput-Kürdemlik köyü Kaya mezarı, Urartu çağıdır.• Elazığ İçmeGenefik (Korucu) Köyü Kalesi; Urartu çağıdır.• Hankendi Haroğlu (Sarıgül) Köyü Haroğlu Höyüğü; Keramik buluntularıyoğun Ortaçağ kültürünü gösterir.• Hankendi Haroğlu (Sarıgül) Köyü Haroğlu Kalesi; Urartu-Roma ve yoğunOrtaçağ yerleşmesini gösterir.• Hüseynik Aslanpınarı Altı 8. Kolordu 1002 Akaryakıt Bölüğü; Yapım tarihi1870 Osmanlı çağıdır.• Hüseynik Aslanpınarı Altı Çeşmesi; Kitabelidir. Osmanlı çağıdır.• Elazığ Merkez Tadım Köyü KalesiF.4.2.4. 17/05/1994 Tarih ve 21937 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanarak YürürlüğeGiren “Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip SulakAlanların Korunması Sözleşmesi” (RAMSAR Sözleşmesi) Uyarınca Koruma AltınaAlınmış AlanlarBu kapsamda alan ve uygulama bulunmamaktadırF.4.3. Korunması Gereken Alanlar (***)F.4.3.1. Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan OlarakTesbit Edilen ve Yapılaşma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri Korunacak Alan,Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.)Hazar Gölü Onaylı Çevre Düzen Planı çerçevesinde Diyarbakır Kültür ve TabiatıKoruma Kurulu Kararı gereğince, Hazar Gölü ile etrafını çevreleyen karayolu arasındakikısımda yapılaşma yasağı getirilmiştir. (Bakınız F.4.1.3. II. derce Doğal Sit Alanı)147

F.4.3.2. Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması Mümkün veArazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar, Yağışa Bağlı TarımdaKullanılan I. ve II. Sınıf İle, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının TamamıBu konuda bilgiye ulaşılamamıştır.F.4.3.3. Sulak Alanlar: Doğal veya Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların Durgun veyaAkıntılı, Tatlı, Acı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme Devresinde 6Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, Başta Su Kuşları Olmak Üzere CanlılarınYaşama Ortamı Olarak Önem Taşıyan Bütün Sular, Bataklık Sazlık ve Turbiyeler İle BuAlanların Kıyı Kenar Çizgisinden İtibaren Kara Tarafına Doğru Ekolojik Açıdan SulakAlan Kalan YerlerKalecik Baraj Gölü1.Alanın Resmi AdıKalecik Baraj Gölü2.Coğrafi Konumu ve Koordinatları39 0 57' 30" Enlem 40 0 03' 30" Boylam 1122 m. Rakım3.1.Alanı102 ha3.2.Kara YüzeyiBulunmuyor3.3.Su Yüzeyi102 ha3.4.Kıyı Uzunluğu4.Alanın Açıklamalı tanımıElazığ’ın 106 km.kuzeydoğusunda, Karakoçan İlçesi sınırları içindedir.5.Yasal KonumuDSİ. 9. Bölge Müdürlüğü yetki ve sorumluluğunda bulunan göl, tarım arazilerininsulanması amaçlı kullanılmaktadır.6. Yerleşimler ve nüfusları.7. Sosyo –Ekonomik-Kültürel-Tarihsel ÖzelliklerBalıkçılık yapılmaktadır.8.Fiziksel Özellikler8.1.İklim ÖzellikleriKarasal iklim8.2. Jeomorfolojisi8.3. Jeolojisi8.4. Hidroloji-HidrojeolojiBilgi yok8.5. Toprak YapısıBilgi yok8.6. Flora ve FaunasıSulak alan etrafındaki bitki toplulukları (otsu bitkiler, diken, çalı, v.s.Balıklar:Cyprinus carpioAynalı Sazan148

Leuciscus cephalusTatlısu KefaliCapoeta capoeta umblaSarıbalıkCapoeta truttaKarabalık9. Alan Kullanımı ve Mevcut DurumuTarım Arazisi sulama ve balıkçılık10.Mevcut SorunlarTadım Gölet’i1.Alanın Resmi AdıTadım Göleti2.Coğrafi Konumu ve Koordinatları38 0 34' 30" Enlem 39 0 10' 00" Boyla 1017 m. Rakım3.1.Alanı16 ha3.2.Kara YüzeyiBulunmuyor3.3.Su Yüzeyi102 ha3.4.Kıyı Uzunluğu4.Alanın Açıklamalı tanımıElazığ’ın 15 km. güneyinde, Elazığ İl Merkezindedir.5.Yasal KonumuDSİ. 9. Bölge Sulama gölet’i6. Yerleşimler ve nüfusları.7. Sosyo –Ekonomik-Kültürel-Tarihsel Özellikler8.Fiziksel Özellikler8.1.iklim ÖzellikleriKarasal iklim8.2. Jeomorfolojisi8.3. Jeolojisi8.4. Hidroloji-Hidrojeoloji8.5. Toprak Yapısı8.6. Flora ve FaunasıSulak alan etrafındaki bitki toplulukları (otsu bitkiler, diken, çalı, v.s.Balıklandırma çalışmaları devam ediyor9. Alan Kullanımı ve Mevcut DurumuTarım arazisi sulama10.Mevcut SorunlarKeban Baraj Gölü Su Ürünleri İstihsal Alanı1.Alanın Resmi AdıKeban Baraj Gölü Su Ürünleri İstihsal Sahası2.Coğrafi Konumu ve Koordinatları149

38 0 48' 30" Enlem38 0 45' 00" Boylam3.1.Alanı40261 ha3.2.Kara YüzeyiBulunmuyor3.3.Su Yüzeyi40261ha3.4.Kıyı UzunluğuBelirtilmemiş4.Alanın Açıklamalı tanımı16 Su Ürünleri kooperatifinin avlandığı Baraj Gölü sahası5.Yasal KonumuDSİ 9. Bölge Müdürlüğünün yetki ve sorumluluğu altında bulunan saha İlDefterdarlıklarının yaptığı ihaleyle su avcılığına açılmıştır.6. Yerleşimler ve nüfuslarıKeban baraj gölü kenarında bulunan köy halkı yaklaşık 300 tekne ile geçimlerinibalıkçılık yaparak sağlamaktadır.7. Sosyo –Ekonomik-Kültürel-Tarihsel ÖzelliklerGölde avlanma yapan yaklaşık 300 balıkçı teknesinde iki kişinin çalıştığı düşünülürse,sağladığı iş istihdamı ile avlanılan balıkların satışından dolayı kazanılan ekonomik geliryönünden yöre halkına katkı sunmaktadır.8.Fiziksel ÖzelliklerBaraj Gölü 820-845 m kodları arasında su seviyesi değişmektedir.8.1.iklim ÖzellikleriKarasal iklim8.2. JeomorfolojisiBilgi yoktur.8.3. JeolojisiBilgi yok8.4. Hidroloji-HidrojeolojiBilgi yok8.5. Toprak YapısıBilgi yok8.6. Flora ve FaunasıBalıklarBarbus rajanorum mystaceusBarbus esocinusBarbus plebejus lacertaBarbus capito pectoralisCyprinus carpioLeuciscus cephaluCarassius carassiCapoeta truttaCapoeta capoeta umblaBıyıklıTurnaBıyıklıBıyıklıAynalı SazanTatlısu KefaliHavuz BalığıKarabalıkSarıbalık150

Cyprinion macrostomusAcanthobrama marmidChalcalburnus mossulensisChondrostoma regiumMystus halepensisMastacembelus simackOrtrias angoraeTor grypusBertinius subguastamusMercanTahtaGümüşKaraburunHalep YayınıYılan BalığıŞabut9. Alan Kullanımı ve Mevcut DurumuElektrik üretimi, tarımsal sulama ve balıkçılık10.Mevcut SorunlarÇevre kirliliğin yanında, akarsular tarafından taşınan rusubat ve su seviyesindekideğişiklikler.Cip Baraj Gölü1.Alanın Resmi AdıCip Baraj Gölü2.Coğrafi Konumu ve Koordinatları38 0 40' 30" Enlem, 39 0 03' 00" Boylam, 1006 m. Rakım3.1.Alanı110 ha3.2.Kara YüzeyiBulunmuyor3.3.Su Yüzeyi110 ha3.4.Kıyı UzunluğuBelirtilmemiş4.Alanın Açıklamalı tanımıElazığ’ın 13 km. batısında, Keban ilçesi yolu üzerindedir.5.Yasal KonumuDSİ 9. Bölge Müdürlüğünün yetki ve sorumluluğu altında bulunmakta ve tarım arazisisulaması yapılmaktadır6. Yerleşimler ve nüfuslarıYakınında toplu yerleşim alanı bulunmamaktadır. Baraj sahasında bulunan piknik alanıgünübirlik olarak kullanılmaktadır.7. Sosyo –Ekonomik-Kültürel-Tarihsel ÖzelliklerPiknik alnını işletmeciliği yapılmaktadır.8.Fiziksel Özellikler8.1.İklim ÖzellikleriKarasal iklim8.2. Jeomorfolojisi8.3. Jeolojisi8.4. Hidroloji-Hidrojeoloji8.5. Toprak Yapısı151

8.6. Flora ve FaunasıBalıklar:Leuciscus cephalusCapoeta capoeta umblaCapoeta truttaTatlısu KefaliSarıbalıkKarabalık9. Alan Kullanımı ve Mevcut DurumuSulama amaçlı kullanılan baraj gölünde günübirlik piknik alanı bulunmaktadır.10.Mevcut SorunlarYağışların kurak olduğu yıllarda su rezervi kısa sürede kurumaktadırF.4.3.4. Göller, Akarsular, Yeraltı suyu İşletme SahalarıF.4.3.5. Bilimsel Araştırmalar İçin Önem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye Düşmüş veyaDüşebilir Türler ve Ülkemiz İçin Endemik Olan Türlerin Yaşama Ortamı Olan Alanlar,Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz ÖzelliklerdekiJeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu Alanlarİlimizde bu özellikte alanlar bulunmamaktadır .F.4.3.6. Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda HalkınRekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğal Yapının Tahribine NedenOlmadan Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan AlanlarMesire Yeri 11.Alanın Resmi AdıZafran Mesire Yeri2.Coğrafi Konumu ve Koordinatları38° 41'' 00 Kuzey Enlemi39° 12" 00 Dogu Boylamı3.1.Alanı19,52 ha3.2.Kara Yüzeyi19.52 ha3.3.Su YüzeyiBulunmuyor3.4.Kıyı Uzunluğu4.Alanın Açıklamalı TanımıElazığ Doğa Koruma ve Milli Parklar Şube Müdürlüğüne bağlı olarak faaliyet gösterenZafranMesire yeri 19.52 hektar büyüklüğünde Elazığ Belediye hudutları dahilinde yer almaktadır.Zafran Mesire Yeri içerisinde halkın her türlü rekreasyonel ihtiyacını karşılamak üzeretesisler inşa edilmiş olup bunlar. Giriş kontrol ünitesi, Kır Gazinosu, Büfe, Av ve Yabanhayatını tanıtmak amacıyla yapılmış Av Hayvanları Teşhir Parkı, biri yangın havuzu olmaküzere 2 adet havuz, 2 adet lojman, 1 adet idare binası, yağmur barınakları, 280 adet piknikmasası, 26 adet çeşme, çocuk oyun sahası ve aletleri, 4 adet WC bulunmaktadır.152

5.Yasal KonumuZafran Mesire yeri Elazığ Orman Bölge Müdürlüğünün 13.04.1976 gün ve 2.07.02.120-15/2391 sayılı teklifleri üzerine Milli Parklar Genel Müdürlüğünün 27.07.1976 tarihve Orman İçi Dinlenme Yer. F. H. Müdürlüğünün 6400-189-209 sayılı izinleri ile orman içidinlenme yeri olarak tesis edilmiştir.6. Yerleşimler ve NüfuslarıMesire yerini Elazığ halkı ziyaret etmektedir. Piknik amacına yönelik olarak gelen ziyaretçilerinsayısı yılda 130 - 140 bin kişiyi bulmaktadır.7. Sosyo –Ekonomik-Kültürel-Tarihsel ÖzelliklerTarihsel değeri bulunmayan ve birkaç küçük çaplı isletmenin bulunduğu mesire yeri güniçerisinde önemli bir sosyal hayat alanıdır.8.Fiziksel Özellikler8.1.İklim ÖzellikleriKarasal iklim8.2. JeomorfolojisiMeyilli düz alan8.3. JeolojisiSahanın toprak yapısı kalkerli silst’dir8.4. Hidroloji-Hidrojeoloji8.5. Toprak Yapısı8.6. Flora ve FaunasıZafran mesire yerinin bitki örtüsü, 1953 yılında yapılan ağaçlandırma çalışmaları ile tamkapalılıkta bir çam korusu haline gelmiştir. 45-50 yaslarında Kara Çamlarla kaplıdır. Ayrıcasahada dolgu agacı olarak gölge teşkil eden dişbudak, Akasya, Çınar, Akçaağaç, Çınar yapraklıAkçaağaç, At Kestanesi ve Karaağaç gibi ağaçlar bulunmaktadır. Tabii olarak yetişenCredaguslar, Bromuinermis, Bronusteriarun nevileri ile rutubetli yerlerde Trifolium cinslerhakimdir.9. Alan Kullanımı ve Mevcut DurumuHalkın faydalandığı bir mesire yeridir. Normal kapalılıkta karaçam koruormanıdır. Ağaçlandırma alanlarının toprak tipleri kalkerli yumuşak orman toprağıdır. Killi birtoprak yapısına sahiptir. Mesire yeri, Elazığ şehrinin kurulduğu ovada, Tatlı meyille Zafransırtına doğru yükselmekte, sırtlar hariç arızalı yer mevcut değildir. Sahanın su problemi,artezyen kuyularındansağlanan sular ile giderilmeye çalışılmaktadır.10.Mevcut SorunlarYangın Güvenliğinin artırılması ve alanda rekreasyon çalışması yapılması gerekmektedir.Mesire Yeri 21.Alanın Resmi AdıA Tipi Hazar Gölü Mesire Yeri2.Coğrafi Konumu ve Koordinatları38 0 28 ’ 11 ’’ N39 0 17 ’ 45 ’’ EElazığ L 42. b-1(1/25000 Ölçekli Pafta No)3.1.Alanı19 ha3.2.Kara Yüzeyi153

19 ha3.3.Su YüzeyiBulunmuyor3.4.Kıyı Uzunluğu1 km.4.Alanın Açıklamalı tanımıElazığ İli Sivrice İlçesi Hüseyin bey tepe sınırları dahilinde buluna alan, gölün etrafınıçevreleyen Elazığ– Diyarbakır karayolunun ile göl arasında kalmaktadır. (Hazar gölü Başlangıcı) Alan 2. derece sit alanıdır.5.Yasal KonumuOrman kadastro çalışmaları yapılmıs, Maliye Hazinesi adına orman vasfı ile tapuya tescilişlemleri yapılacaktır.6.Yerleşimler ve nüfuslarıAlan Elazığ’a 25, Sivrice ilçesine 5, Diyarbakır iline uzaklığı ise 120km ‘dir. Alanda altyapı veüst yapı tesisleri mevcuttur. Özellikle yaz aylarında günü birlik konaklamada tercihedilmektedir.7. Sosyo –Ekonomik-Kültürel-Tarihsel ÖzelliklerMesire alanının özel bir şirket tarafından işletmeciliğinin yapılmasından dolayı is istihdamısağlanmakta ve halka huzurlu, mutlu ve sağlıklı bir dinlenme ortamı sunulmaktadır.. Ayrıcamesire yerinde elektrik, su ve tuvalet mevcuttur. Bu alan ikinci derece doğal sit alanıdır.8.Fiziksel Özellikler8.1.İklim ÖzellikleriKarasal iklim8.2. JeomorfolojisiMeyilli, engebeli arazi8.3. Jeolojisi8.4. Hidroloji-Hidrojeoloji8.5. Toprak Yapısı8.6. Flora ve FaunasıKaraçam, Sedir gibi ibreli, Akasya, Kavak, Gladiçya, Dişbudak, ve Söğüt gibi yapraklı ağaçlarmevcuttur.9. Alan Kullanımı ve Mevcut DurumuOrman Genel Müdürlüğü uhdesinde bulunan alan İl Çevre ve Orman Müdürlüğü tarafındanihaleyle özel bir şirket tarafından işletilmektedir.10.Mevcut SorunlarAlanın yangın güvenliğinin artırılması, rekreasyon ve çalışmalarının yapılmasıgerekmektedirF. FLORA - FAUNA VE HASSAS YÖRELER - KAYNAKÇA-Orman Bölge Müdürlüğü-Çevre ve Orman Müdürlüğü-İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü-DSİ. 9.Bölge Müdürlüğü-İl Tarım Müdürlüğü-Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü /DİYARBAKIR154

G . TURİZMG.1. Yörenin Turistik DeğerleriElazığ, tarihi eserleri, doğal güzellikleri, son derece gelişmiş ulaşımı,haberleşme imkanları, sağlık merkezleri, ülkemizin önemli barajları arasındayer alan Keban Barajıyla, Hazar Gölüyle, doğa harikası Buzluk Mağarasıyla,dini turizm açısından önem taşıyan türbeleriyle, Sağlık ve kaplıca turizmineuygun kaplıcalarıyla ve zengin folkloruyla, Türkiye’nin Turizm Endüstrisinekatkıda bulunabilen Doğu Anadolu’nun en çok gelişen ve en büyükşehirlerinden biridir.Elazığ İl Merkezi, 1867 yılında eski yerleşim merkezi olan Harput’tanşimdiki yerine, “Mamur , at -ül Aziz” ismi ile nakledilmiş, 1937 yılında UluÖnder Atatürk’ün ilimize teşrifleri sırasında “Elazığ” ismini almış olup, İlintarihi incelenirken aşağıda belirtildiği gibi, bugün bir “Açık Hava Müzesi”özelliğine sahip olan tarihi Harput şehrinin turizm potansiyelinden başlamakgerekir.Harput, kuruluşundan günümüze kadar Hurri, Hitit, Urartu ve Bizansidareleri altında kalmış, XI. yüzyılda Selçuklular, devamında da AnadoluBeylikleri, Artukoğulları, Dulkadiroğulları ve Akkoyunlular’dan sonra 1516yılında Osmanlı İdaresine girmiştir. Yaşamış olduğu zengin tarihin canlıörnekleri olan tarihi eserler Harput’ta yerli ve yabancı turistler tarafındanilgiyle izlenmektedir. Bu tarihi eserlerin başlıcaları; Harput Kalesi, MeryemAna Kilisesi, Ulu Camii, Alacalı Camii, Ağa Camii, Sarahatun Camii, AhmetBey Camii, Ahi Musa Mescidi ve Türbesi, Fatih Ahmet Baba Türbesi, MansurBaba Türbesi, Arap Baba Türbesi, Cemşit Bey Hamamı ve Hoca HasanHamamı olup, görülmesi tavsiye edilecek eserlerin en önemlileridir.Bu vesileyle Harput’un Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma YüksekKurulu tarafından “Tarihi-Kentsel Sit Alanı” olarak ilan edilmesi, buranıntarihi önemini açıkça ifade etmektedir.Harput’a 6 Km. Uzaklıktaki doğal yapısı nedeniyle ve klimatolojikşartlardan dolayı yaz aylarında buz oluşturan, kış aylarında ise içerisindesıcak hava oluşan doğa harikası “Buzluk Mağaraları”, çevresindeki meyvebahçeleri ve soğuk suları her zaman iç turizmin kaynağını teşkil etmektedir.Özellikle yazın en sıcak günlerinde buz tutan Buzluk Mağarası ve Dabakhaneşifalı suları, yöre halkının en fazla tercih ettikleri yerlerdir.Elazığ, mor dağların çevrelediği, geniş ovaların ortasında göller venehirler bölgesidir. Harput dışında ilimiz sınırları içerisinde bulunan, denizseviyesinden 1250 m yükseklikteki Hazar Gölü, dağların koynunda saklı birtabiat harikasıdır. 22 Km. uzunluğunda, 5-6 km. genişliğinde tektonik bir gölolan Hazar Gölü ve çevresi ilimizin ilk sırada gelen mesire ve eğlenceyeridir.Çevresindeki Kamu Kurum ve Kuruluşlarına ait kampları, tatil siteleri,ikinci konutlarıyla (yazlık ev) tam bir tatil kenti görünümünde olan HazarGölünü, günün her saatinde mavi ve yeşilin her tonunda görülebilen güzelliğiile halka açık plajlarıyla ve koynunda sakladığı Batık Kentiyle Elazığ veçevre İller halkının en güzel tatil ve dinlenme merkezi konumundadır.155

Hazar Gölünün bu güzelliğini, Diyarbakır’dan Elazığ’a trenle yolculukyapan Ulu önder Atatürk, Gezin sahilinde treni durdurarak beraberindekiBakan ve Generalleriyle sahile doğru yürürken, gördüğü güzellik karşısındakendilerini karşılamaya gelen köylülere şöyle hitap eder : “Köylüler Yurdumuzçok güzelmiş, şimdiye kadar buraları görmekte geç kaldığım için çoküzgünüm. Burada modern bir şehir kuracağım, Yalova’nın bir eşini bukıyılarda herkes görmüş olacak ve buraya medeniyet gelecektir.”Hazar Gölünün ulaşım ve turizm yönünden çok elverişli bir yerdebulunduğu bir gerçektir. Elazığ-Diyarbakır kara ve demiryolunun gölün ikikıyısından geçmesi nedeniyle çok rahat ve kolay bir ulaşım imkanına sahiptir.Bunun yanı sıra turistik mahiyette balık ve kuş avcılığı da yapılmakta olanHazar Gölü, dalgasız, sakin suları, haşin olmayan rüzgarı, kayık, motor veyelken yarışmalarına ve her çeşit su sporlarına imkan verebilecekdurumdadır. Coğrafyacılar Hazar Gölünün isminin, eski çağda “Nipkiyotes”ortaçağda ise “Bahayre-i Şehnişin” olduğunu belirtmişlerdir.Keban ve Hazar Gölünün sınırlarımız boyunca uzaması nedeniyle Elazığ,bir yarımada görünümü ve kıyı şeridi hüviyeti kazanmıştır. Bütün bunlarınyanı sıra, Cip barajı ve mesiresi, Merkez 100. Yıl (Zafran) mesiresi, yörehalkının dinlenmesine elverişli yerler olup, İlin önemli turizm merkezleridir.G.1.1. Yörenin Doğal DeğerleriBuzluk Mağarası : Buzluk Mağaraları tarihi Harput beldesininkuzeydoğusunda Elazığ’a 11 km. uzaklıktadır.Şekil – G.1:Buzluk MağaralarıBuzluk mağarası, jeomorfolojik yapısı nedeniyle burada gerçekleşenklimatolojik şartlar ve hava sirkülasyonu özelliğinden dolayı yaz ayları içinde156

doğal olarak tabakalar, sarkıt ve dikitler halinde hatta bazı kısımlarında balpeteğini andıran buz tabakaları oluşturmaktadır. Kış aylarında ise tam tersinesıcak hava oluşmaktadır.Mağaranın tarihinin, Harput’un tarihi kadar eski olduğu, Harput’un ilksahipleri olan Urartular dönemine kadar uzandığı salnamelerden bilinmektedir.1990 yılında Turizm Müdürlüğü tarafından merdiven basamakları veaydınlatılması yapılan mağara, Türkiye’de gezilebilen on mağara arasında yeralmaktadır. Buzluk Mağaraları, çevresinin doğal güzelliği yanında tarihi Harputbeldesinde bulunması, tarih ve doğanın iç içe bulunduğu nadir turistikyörelerimizden biridir. Yılda yaklaşık 15-20 bin kişinin gezdiği mağaranınTurizm Bakanlığınca Çevre Düzeni Planı yapılmış olup, plan uygulamayakonulduğunda ziyaretçi kapasitesinde büyük artışlar olacaktır.Hazar Gölü : Elazığ’a 22 km. uzaklıkta, Elazığ - Diyarbakır karayolugüzergahında olup, Hazar Baba ve Mastar dağları arasına sıkışmış tektonik birgöldür.Doğu ve GüneydoğuAnadolu bölgesinin kendinehas plajları olan, su sporları vebalık avcılığı yapılan en önemligölüdür.Şekil –G.2:Hazar GölüUzunluğu 22 km., genişliği 5-6 km. olan göl, günün her saatinde değişikgörünüm kazanarak mavinin ve yeşilin her tonunu gösterir. Suyu berrak vetuzsuzdur.Çevresinde 25’e yakın kamu kurum vekuruluşlarına ait eğitim ve dinlenmetesislerinin yanı sıra Turizm Bakanlığındanbelgeli otel, motel, lokanta ve günübirlikpiknik alanı, ayrıca özel kuruluşlartarafından işletilen balık evleribulunmaktadır.Son zamanlarda çevresinde çok sayıdaikinci konutlar ve yazlıklar ile tatilsitelerinin yapıldığı göl, çevre illerindefaydalandığı tatil merkezi konumundadır.Şekil – G.3:HazarGölü Günbatımı157

Yaz ayları boyunca nüfus yoğunluğunun arttığı gölde , 1990 yılında yapılanaraştırma neticesinde; içerisinde batık bir kentin olduğu keşfedilmiş, bu da göle ayrıbir gizem kazandırmıştır.Hazar Gölünün Kilise Adası civarından başlayan batık kentin Sivrice ilçesinekadar uzandığı tespit edilmiş olup, bilimsel araştırmalarla tarihinin ve orada oluşnedeninin ortaya çıkarılmasını bekleyen, ulaşım sorunu olmayan göl, yerli veyabancı turizme her yönüyle hizmet vermektedir.Diyarbakır KTVKK’nun 11.07.1991 tarih ve 856 sayılı kararı ile Sivrice, Hazar Gölü veçevresi 1., 2. ve 3. derece doğal sit alanı, Yılanlı Ada (1. derece doğal sit), Kilise Adası batıkkent ve gölün doğusundaki yarımadanın 1 derece arkeolojik ve doğal sit olarak tescil edilmiştir.Aynı zamanda Turizm Gelişim Bölgesi ilan edilmiştir.Ölbe Vadisi ; Diyarbakır KTVKBK’nun 10.11.2006 tarih ve 893 sayılı kararı ile III.Drece Doğal Sit alanı olarak incelenmesi.Termal Turizm - Golan Kaplıcası : Bakanlar Kurulunun 4 Haziran 2007 tarih ve12286 sayılı kararı ve 30.06.2007 tarih ve 26568 sayılı Resmi Gazetede yayınlanmıştır.G.1.1.1. KonumElazığ, Fırat Havzasının “Yukarı Fırat Bölümü”nde yer alan bir DoğuAnadolu kentidir. İl, 40 o , 21’ ve 38 o , 31’ doğu boylamları ile 38 o , 17’ ve39 o , 11’ kuzey enlemleri arasında yer almaktadır. Şehrin denizden yüksekliğiortalama l067 metredir. İl batıdan Malatya, doğudan Bingöl, kuzeydenTunceli , kuzeybatıdan Erzincan, güneyden ise Diyarbakır illeri ileçevrelenmiştir. Yüzölçümü 9153 Km 2 olup, Türkiye topraklarının % 0.12’sinioluşturmaktadır.Tektonik bir alanda yer alan İl toprakları, doğu ve güneyden,Güneydoğu Torosların batı uzantılarıyla, kuzey ve batıdan ise Keban veKarakaya baraj gölleriyle çevrili bulunmaktadır.Elazığ İli, Merkez ilçe ile birlikte 11 ilçe, 10 teşkilatsız bucak, 537köy ve 709 mezra yerleşmesinden ibaret olup, 1997 yılı nüfus sayımına göre250.534’ü kent merkezinde olmak üzere, toplam 584.689 kişilik nüfusasahiptir. Ortalama nüfus yoğunluğu 54 kişidir.2000 yılı genel nüfus sayımınagöre ilimizin nüfusu 569.616 kişidir ve nüfus yoğunluğu 67’dir. Adrese dayalı nüfuskayıt sistemi veri tabanına göre 2008 yılı nüfusumuz 547.562’dir.Hazar Gölü Turizm Merkezi, Harput Turizm Gelişme Bölgesi olarak Bakanlar Kuruluncailan edilmiştir.G.1.1.2. Fiziksel Özelliklerİlimiz, üç tarafı doğal ve yapay göllerle çevrili bir yarımadakonumundadır. Turizm açısından önümüzdeki yıllarda büyük gelişmelerinsağlanacağı İl, Güneydoğu Anadolu ile Doğu Anadolu bölgelerini BatıAnadolu’ya bağlayan yolların kavşak noktasında bulunmaktadır. Elazığ’ın eskiyerleşim yeri olan ve Kültür ve Tabiat Varlıkları Yüksek kurulunca TarihiKentsel Sit Alanı olarak ilan edilen Harput beldesi ile Doğal Sit Alanı olarakilan edilen Hazar Gölü çevresi dışındaki yerlerde betonlaşma olgusu yoğunbir şekilde yaşanmaktadır. İl Merkezinde 8 kata varan binalar yer almaktadır.158

Son yıllarda yapılan barajlar nedeniyle oluşan ve İl çevresini kaplayanyapay göller, iklimde büyük değişiklikler meydana getirmiştir.Sivrice Hazar Gölü ve kayak Merkezi :Hazarbaba ve Mastar Dağları arasında yer alan gölün uzunluğu 22 km, en geniş yeri 5-6km, derinliği 200-250 m, yüzölçümü ise 86 km 2 ’ dir. Turizm açısından büyük bir önem taşıyanHazar Gölünden elektrik üretimi alanında da yararlanılmakta, aynı zamanda gölde balıkçılıkyapılmaktadır.Çevresinde kamu kurum ve kuruluşlarına ait kampları, tatil siteleri, ikinci konutlarıylatam bir tatil merkezi görünümünde olan Hazar Gölü; tertemiz berrak suyu, halka açık plajları veiçerisinde bulunan “Batık Kenti”ile Elazığ’ın tatil ve dinlenme merkezi konumundadır. HazarGölü kıyılarındaki 10 plaj 1995 yılında Avrupa Çevre Eğitim Vakfı tarafından “Mavi Bayrak”kampanyası kapsamına alınmış, bu bayraklardan biri 1997 yılında diğeri ise 2000 yılındaverilmiştir.İlin Güneydoğusunda merkeze 25 km uzaklıkta bulunan Hazar Gölü, tektonik sodalı birgöldür. Hazarbaba ve Mastar dağları arasında yer alan gölün uzunluğu 22 km. en geniş yeri 5-6km, derinliği 200-250 metre, yüzölçümü ise 86 km 2 dir.Buzluk Mağarası:Harput’un kuzeydoğusunda ve 6 km uzağında yer alan Mağarada, jeomorfolojik yapısınedeniyle yazın, sarkıt-dikit ve tabakalar halinde buz oluşmakta, kış aylarında ise sıcak havaoluşmaktadır.Golan Kaplıcası:Karakoçan İlçesine 16 km. uzaklıkta, ilin en önemli kaplıcası olup, saniyede 5 litre sudebisi vardır. Su sıcaklığı 45 derecedir. Kaplıca mide, bağırsak, karaciğer, safra kesesi,romatizma ile kadın ve cilt hastalıklarına iyi gelmektedir.Ölbe Vadisi:Anguzu ve Gavurtaşı kayalıklarının güneyinde yer alan bu vadinin uzunluğu birkilometredir. Bundan sonrasında doğanın iklimle birlikte bitki örtüsü de değişmektedir. Buvadideki kelebeklerden ve papatyalardan başka, dut ağaçları, 3 tane doğal su kaynağı ve 12metrelik düşüşlerle akan muhteşem şelaleler mevcuttur.Mağara Turizmini sevenler için ise İnek, Koyun ve Deve Mağaraları görülmeyedeğecek yerler arasında yer almaktadır. İlkbaharda buraya ziyarete gelenler sabahları kahvaltısofralarını çeşitlendirmek için de olsa, temiz sular boyunca yetişen salata bitkisi “acice”den detoplayabilirler.İçmeceler : Mineral yönünden oldukça zengin ve bir çok hastalığa iyi gelen içmecevardır. Başlıcaları; Mürüdü Sarılık Çeşmesi, Yurtbaşı Acı Suyu, Akçakiraz Suları, GümüşkavakMaden Suyu, Korucu Köyü Yel Pınarı ve Harput Dabakhane suyudur.G.1.2. Kültürel Değerlerİlimiz tarihi eserler bakımından oldukça zengin olup, bu eserlerin büyükçoğunluğu Harput’ta bulunmaktadır. Harput ve çevresi 1989 yılında Kültür veTabiat Varlıkları Yüksek Kurulunca Tarihi Kentsel Sit alanı olarakbelirlenmiştir.159

Elazığ-Harput hem stratejik hem de doğal kaynakları nedeniyle Paleolotik dönemden beriyerleşmeye sahne olmuştur. Türk hakimiyetine kadar eski kavimler yörede önemli devletler veuygarlıklar kurmuşlardır. 1085 yılından sonra Türkler Harput ve civarını kale ve askeri şehirkonumundan çıkartmaya başlamış, Osmanlı imparatorluğu döneminde ise kültür, sanat veticaret merkezi haline getirerek, Harput’un her zerresine Türk damgasını vurmuşlardır.Dünün kalesiyle, mektep ve medreseleriyle, camileri, hanları hamamları, çarşıları alim vesanatkarları ile ünlü Harput’u; aynı özeliklerini zaman içerisinde geliştirerek, bugünününiversitesi, eğitim ve öğretim kurumları, ulaşımı, alim ve sanatkarları; gelişmekte olan ağırsanayii ile bölgenin önemli bir merkezi haline gelmekte olan Elazığ’ını ortaya çıkarmıştır.Binlerce yıldır insanların üzerinde yaşadığı Harput, Türk sahiplerinin Orta Asya’dangetirdiği öz değerleriyle çok zengin ve anlamlı bir hayat tarzı ortaya koymuştur. Bu sebepleilimiz kültür unsurları bakımından çok zengin değerlere sahiptir. Örf, adet, gelenek vegörenekleri, törenleri, türkü ve manileri, halk tecrübesini yansıtan halk hekimliği, geleneksel elsanatları ve halk oyunları, mutfağı vb. milli kültürümüz içerisinde kendine has özelikleriyleölümsüz yerini almıştır.Harput’ta bulunan türbe ve yatırlar gerek yerli ve gerekse yabancıturistlerin uğrak yerleri arasında bulunmaktadır. Genellikle Arap baba, FethiAhmet baba, Üryan baba, Beşik baba, Mansur baba türbeleri ziyaretgah olaraktercih edilenlerdendir. Bu türbelerin çevreleri mesire yeri olarakkullanıldığından özellikle yaz aylarında çok büyük bir nüfus yoğunluğuyaşanmaktadır. Ayrıca Harput’ta asırlar önce yaşayanlar tarafından yaptırılanAgop, Garabet ve Süryani kilisesi yabancıların uğrak yerleri arasındadır.Ulu Camii : Harput’ta Artuklu Hükümdarı Fahrettin Karaaslan tarafından H.551 (M 1156-1157) yılında yaptırılan camii, Anadolu’daki en eski ve en önemliyapılardan birisidir.Cami; dikdörtgenplanlı, dışa kapalıgörünümlü olup,mina- resinin eğridurumda oluşu vetuğlalarının süslemeöğesi olarakkullanılmasıbakımından ilginçtir.Harem, son cemaatve avlu olmak üzereüç bölümdenoluşmaktadır.Şekil – G.4: Harput Ulu Camii160

Ulu cami hakkında halk arasında anlatılan bir efsane vardır. Ağaç veMinare Efsanesi olarak bilinen efsaneye göre; Ulu camii bahçesinde birkadir gecesi iki arkadaş oturuyorlarmış, birisi birdenbire diğerine camibahçesinin güneyinde ve mihrabın hemen önünde duran dut ağacının eğilipkalktığını, yanı secde ettiğini söyler, öteki de caminin minaresinin eğilipkalkarak secde ettiğini söyleyince Minare ve Ağacın sırları ortaya çıkar veo günden beri ağac ve minarenin secde eder durumda kaldığısöylenmektedir. Hatta minarenin birkaç kez onarım görmesine rağmen tekrareski eğik haline geldiği rivayet edilmektedir Ağaç ve Minare bugörünümlerini günümüzde de korumaktadırlar.Sarahatun Camii : Osmanlı-Akkoyunlu devrine ait cami, AkkoyunluHükümdarı Bahadırhan’ın (Uzun Hasan) Annesi Sara Hatun tarafındanyaptırılmıştır. 993 H (1585 M) ve 1843 yılında olmak üzere iki kezonarılmıştır.Kare planlı caminin orta kısmının üzeri dört kalın sütuna dayanankubbe ile kenarları ise tonozla örtülüdür. Mihrap sade bir niş halindedir.Minberi, taş işçiliğinin güzel örneklerindendir. Minaresi iki renk kesme taştanyapılmıştır.Kurşunlu Camii : Harput’ta Osmanlı devri camilerinin en güzel örneğiolup, kare yapılı, üzeri büyük bir kubbe ile örtülü ve kubbeye giriştrompludur. Kubbe kasnağında dört penceresi olup, mihrabı sade bir nişbiçimindedir. Son cemaat mahalli üç kubbelidir. Kubbelerin üzeri kurşunlakaplıdır. Harem kapısı yonca şeklinde olup, minaresi kesme taştan yapılmıştır.Alacalı Camii : Harput’ta Kitapçıgil parkının girişinde bulunan camideçeşitli yapı devirlerinin izleri görülmektedir. Küçük ebatta ve dikdörtgenplanlıdır. Artukoğulları döneminde yapılmasına karşılık, XIX. Yüzyılda büyükbir onarım görmüştür. Tavandaki ahşap işçiliği, bu devirin onarımına aittir.Cami kapısı batıda yer almakta olup, bir yonca yaprağı şeklindedir.Kapı üzerinde merdiven ve minare bulunmaktadır. Minare, şerefeye kadar sıraile siyah-beyaz taşla, şerefe ise dama şeklinde, siyah-beyaz kesme taşlaörülüdür.Ağa Camii : Harput’a girişte ana yolun solunda yer alan cami’ninkubbesi çökmüş olup, yalnızca zarif minaresi ayaktadır. Minare kare kaidelive sekizgen gövdelidir. Harput Müzesindeki kitabesine göre 967 H. (1559 M)yılında Pervane Ağa tarafından inşa edilmiştir. Cami aslına uygun olarakrestore edilerek ibadete açılmıştır.Ahmet Bey Camii : Harput’a girişte sağ tarafta yer almaktadır. Onarımçalışmaları başlatılan cami, bir Osmanlı devri yapısıdır.Arap Baba Mescidi ve Türbesi : Selçuklulardan IV. Kılıçarslan’ın oğlu,III. Gıyaseddin Keyhüsrev zamanında H. 678 yılında inşa edilmiştir.Minaresi dıştan, türbe ile mescidin tam orta kısmına gelen bölümdeyapılmıştır. Kapısı mescidin içindedir. Kaidesi alttan beş sıra taş üstünde alçı161

ve sıva izi görülen ve hemen hiçbir Selçuklu Mescidinde bulunmayan,emsalsiz sırça bordürlüdür.Mescit kare planlıdır. Selçuk üçgenleri ile kubbeye geçilir. Kubbe içininkornişlerinin çinili olduğu bilinmektedir. Korniş ve çinilerle düzenlenenmihrabın üst kısmı, beş dişlidir. Büyük kemeri vardır. Arabesk plament ve suyolludur.Türbenin alt kısmında ise Mumyalı bir ceset mevcuttur. Halk arasındaArap Baba diye anılır. Arap Baba ile ilgili çeşitli rivayetler anlatılmaktadır.Fetih Ahmet Baba Türbesi : Harput’a 2 Km. Uzaklıkta olup, kayaüzerine inşa edilmiş türbenin yanında mescidi bulunmaktadır.Türbe altıgen planlı, üst kısmı sonradan yapılmış, yalnız cenazelik kısmımevcuttur. İçinde büyük bir sanduka bulunmaktadır.Mansur Baba Türbesi : Harput’ta kaleye giden yolun solunda bulunantürbe, sekizgen planlı olup, kesme taşlardan yapılmış kaide kısmı vardır. İkikatlı anıtsal bir yapı olduğu bilinen türbenin üst örtü sistemi sonradanyapılmıştır. İçerisinde Mansur Baba, zevcesi, oğlu ve kızına ait olduğu bilinendört sanduka bulunan türbenin Artukoğulları devrine ait olduğu ihtimalikuvvetlidir.Harput Kalesi (Süt Kalesi)162

Harput Kalesi (Süt Kalesi) : Tarihi Harput şehrinin güneydoğusunda,Elazığ ovasına egemen bir konumda bulunan kalenin Urartular dönemindeinşa edildiği bilinmektedir.Kalenin; Roma, Bizans ve Arapların eline geçtiği tarihi belgelerdemevcuttur. 1115 yılında Artukoğlu Belek’in kaleyi almasından günümüze kadarKale’de, 1205 yılında ilk kez Artuklu Hükümdarı Nizamettin İbrahimtarafından, 1370 yılında Dulkadiroğlu İbrahim tarafından, 1465 yılındaAkkoyunlu Hükümdarı Bahadır Han tarafından onarım yapıldığı bilinmekteolup, kale duvarındaki örme tekniği, Osmanlı döneminde yeniden onarıldığınıgöstermektedir.Dörtgen planlı kale, iç kale ve dış kale olmak üzere iki bölümdenyapılmıştır. Kale içi dolgu halindedir. Görkemli burçları ve ayakları halenayaktadır.HARPUT KALESİNE İLİŞKİN EFSANELERHarput kalesinin bir ismi de “Süt Kalesi’dir”. Bir efsaneye göre;Kaleninyapıldığı yıllarda su kıtlığı olmuş, bu olayın aksine hayvanların sütü oldukçabolmuş. Zamanın hükümdarı, su kıtlığı olduğundan harç yapımında sütkullandırmış. Bu nedenle Harput Kalesine Süt Kalesi ismi verilmiştir.Birdiğer efsanaye göre; Harput kalesinin birçok dehlizleri varmış, budehlizlerden birinde süt dolu bir güğüm, bir kıl ile tavana asılıdururmuş. Yöredeki inanışa göre, bu Güğüm yerinde asılı kaldıkçaHarput kalesi de kalacak ve yıkılmayacakmış. Harput kalesine ilişkinüçüncü bir efsane daha anlatılmaktadır. Bu efsaneye göre, Kalenindehlizlerinden birinde çok güzel büyülü bir kız yaşarmış. Bu kız değerlitaşların bulunduğu bir yerde altın bir köşk üzerinde uyumaktaymış. Yıldabir kez uyanıp süt kalesi. Dere hamamı yıkıldı mı? Katır yavruladı mı?(Doğurdu mu ?) diye sorar, yeniden uykuya dalarmış. Eğer bu saydığı şeylergerçekleşirse Harput yıkılacak ve kıyamet kopacakmış. Bu kızın sesinibazılarının duyduğu da kulaktan kulağa söylenirmiş.Hoca Hasan Hamamı : Zamanımıza kadar ulaşabilmiş klasik Osmanlıtipi hamamlarından biridir. Soyunma, Ilıklık ve Yıkanma yerlerinden meydanagelmiştir. İki giriş kapısı bulunur. Batı kapısının sade olmasına rağmen doğukapısının kubbeli oluşu dikkat çekicidir. Soyunma yeri kare planlı ve üzerikubbe ile örtülüdür. Günümüzde tamamen yıkılmış olan ılıklıktan, yıkanmayerine geçilir. Yıkanma yeri dört eyvanlı, ortası büyük kubbeli ve köşeler debirer kubbeli halvetlerden meydana gelmiştir.Cimşit Bey Hamamı : Sarahatun Camii bitişiğindeki klasik tipte birOsmanlı yapısıdır. Soyunma yeri kare planlı üzeri kubbe ile örtülü olup, ikikapısı mevcuttur. Yıkanma yeri Sarahatun Camiine dayanır. Dört eyvanlıköşelerde birer kubbeli halvetler bulunmaktadır. Bu yapı Yavuz Sultan163

Selim’in Sipahi Beylerinden Cimşit Bey tarafından 16. Asrın ilk yarısındayaptırılmıştır. Günümüzde restore edilerek kullanılır hale getirilmiş ve hizmeteaçılmıştır.Belek Gazi Anıtı : Kitapçıgil parkı içerisinde yapılan bu anıt,Oğuzların Kayı boyundan ve Sultan Alparslan’ın kumandanlarından olanArtuk Bey’in torunu, Bahram Bey’in oğlu Belek Gazi’ye aittir. (1964 yılındaHeykeltıraş Nurettin Orhan tarafından yapılmıştır.)Merkez Camii : Palu ilçesindedir. Dikdörtgen planlı ve düz damlıdır. İçtensütunlarla ve payelerle üç nef'e ayrılmıştır. Mihrap taş işçiliği yönünden ilginçtir.Yeşil sırlı tuğla ile örülmüştür. Minaresinin yalnız kaidesi kalmıştır.Cimşit bey Mescidi ve Türbesi : Palu ilçesindedir. Yavuz SultanSelim’in Sipahi beylerinden Cimşit Bey tarafından yaptırılmıştır. Mescit veTürbe iki bölümlüdür. Mescit kare planlı ve kubbelidir. Mihrabın taş işçiliğiilginçtir. Türbe ise sekizgen planlı ve üstü kubbelidir, içindeki sekiz mezarıntaşları , işçilikleri ile dikkati çekmektedir.Yusuf Ziya Paşa Camii ve Külliyesi : İlimiz Keban İlçesinin ÇarşılarMahallesinde eğilimli bir alana yapılmıştır. Cami, şadırvan, kitaplık, medrese veçeşme yapılarından oluşmaktadır.Cami Türk mimarisinin geliştirdiği merkezi planlı yapılarının ilginçörneklerindendir. Beş bölümlü son cemaat yeri, beş bağımsız, bir yarım sütunadayanan sivri kemerlidir. Ortada sekiz köşeli kasnağa oturan kubbe ile örtülüdür.Basık kemerli taç kapı , bağımsız pano süslemesiyle l8. Yüzyıl Osmanlısüslemeciliğinin yöredeki biçimlenmesini belirtmektedir.Palu Kalesi : Urartu yapısı olan kale, tümüyle yıkılmış olup, yapıdaKral Menuas’ın çivi yazılı kitabesi bulunmaktadır.Palu Ulu Camii : Dikdörtgen planlı, düz damlıdır. Mihraba eşit bir dizipaye ile iki nef’e ayrılmıştır. Mihrap taş işçiliği yönünden ilginçtir. Minaresiince ve zariftir.Elazığ Arkeoloji Ve Etnoğrafya Müzesi :Ülkemizin önemli müzeleri arasında yer alan ve 1982 yılında yeni hizmetbinasında teşhire açılan Müze, Kültür Bakanlığına bağlı olup, FıratÜniversitesi Kampüsü içerisinde yer almaktadır. Müze; Keban Baraj Gölüaltında kalan sahalarda yapılan kazı çalışmalarında çıkarılan, M.Ö. devirlereait çanak-çömlek parçaları, obsidien ok uçları ve kemik aletlerin yer aldığıArkeoloji bölümü ile mahalli kıyafetler , halılar, gümüş ziynet eşyaları, bakıreşyalar, eski paralar, tütün keseleri, oyalı yazma, mutfak araç ve gereçlerininyer aldığı Etnoğrafya bölümlerinden oluşmaktadır.Müzede, yöremizde çeşitli amaçlarla gerçekleştirilen kazılar neticesindeortaya çıkarılan eserlerin yanı sıra çevreden derlenen Arkeolojik ve Etnoğrafikeserlerde sergilenmektedir.Bakır Koleksiyonu : Geleneksel Harput bakırcılığının örnekleri olankazan, ibrik, leğen, tas, güğüm, tencere, cezve, tepsi ve sini gibi eşyalar.164

Dokuma Koleksiyonu : Bölgenin özellikle Şavak tipi halı, kilim,cicim, hurç ve heybeler.Para ve Tütün Keseleri Koleksiyonu : Tığ işi örnekler ağırlıktadır.Renk uyumu ilginçtir. Bezeme figürleri, bitki, insan, hayvan ve geometrikdesenlerden oluşmaktadır.Gümüş ve Süs Eşyaları Koleksiyonu : Geleneksel Harput giyimininbir parçasını oluşturan gümüş kemerler, yüzükler, bilezikler ve saç süslememalzemelerinden oluşmuştur. Oyalı yazma ve tülbent koleksiyonu da mevcutolup, geleneksel giyim eşyaları, topraktan yapılmış eşyalar ve silahkoleksiyonu da sergilenen diğer örneklerdir. Müze de ayrıca Keban Barajprojesi kazılarında ortaya çıkarılmış eserler de yer almaktadır. M.Ö. kidönemlerden kalma çanak, çömlek, ok, mühür, idol ve kemik araçlarla; Roma,Bizans ve Selçuklu dönemi yapıtları da bunların arasındadır.Harput Müzesi : Harput Müzesinde Elazığ ve Harput civarındabulunan tarihi eserler sergilenmektedir. Bunlar arasında çeşitli devirlere aitkitabeler, İçme Höyüğü buluntuları ve çeşitli etnoğrafik eserler yeralmaktadır.Kültür Durumu :Elazığ- Harput, stratejik konumundan ötürü, tarihin her döneminde önemlibir yerleşim merkezi olmuş ve canlılığını günümüze kadar korumuştur. Busebepledir ki Elazığ-Harput, yüzyılların birikimi olan ve son derece gelişerekolgunlaşmış zengin maddi ve manevi kültür varlığına sahiptir.Kalesiyle, mektep ve medreseleriyle, camileri, hamamlarıyla, alimleri vesanatkarlarıyla meşhur Harput , aynı özelliklerini zaman içerisinde tekamülettirerek bugünün Elazığ’ını meydana getirmiştir. Adeta canlı bir organizmagibi hayatiyetini, olgun kültüründen oluşmuş bir zincir silsilesi içerisindesürdürecek dünü bugüne bağlayan, günümüzün Harput- Elazığ’ı da Üniversite,Orta ve İlköğretim kurumları ile mükemmel ulaşımı, ekonomik kurumları vesanatkarları ile önemini hala korumaktadır. Böylesine muhteşem bir kültüresahip yörenin insanlarının, ortaya koyduğu hayat tarzı da, tabiatıyla sonderece zengin olacaktır. Bu nedenle ilimiz; örf, adet, gelenek ve görenekleri,töreleri, türkü ve manileri, halk hekimliği, el sanatları, halk oyunları ile sonderece zevkli ve göz alıcıdır.Mahalli Müzik (Harput Müziği) :Harput müziğini, genel karakteri itibariyle, Türk müziğinin umumitanımı içerisinde, herhangi bir sınıfa dahil etmek oldukça güçtür. Zira güfteve ezgileriyle anonim olma özelliğini gösteren Harput Müziği, Klasik TürkMüziği sazlarıyla (Klarnet, Kanun, Keman , Ud) icra edildiğinden, Halk Müziğisınıfına sokulması da mümkün olmamaktadır. Bu durumda Harput-Elazığtürkülerini anonim olma özelliğinden dolayı, Klasik Türk Müziği veya TürkSanat Müziği sınıfında; göstermek oldukça zordur. Bu özelliklerden dolayıHarput Müziğini Türk Sanat Müziği ile Türk Halk Müziği arasında bir köprüolarak görebiliriz.Harput Müziğinde dikkati çeken en önemli hususların başında ses’insaz’a olan üstünlüğü gelir. Harput-Elazığ insanı bir araya geldiğinde saz165

olmadan da fasıllar açabilir ve türkülerin sazla yapılması gereken kısımlarınıağızla veya ıslıkla gayet güzel olarak tamamlayabilirdi.Türkler Anadolu’ya geldikten sonra Harput, hemen Türkleşmiş ve önemlibir kültür merkezi durumuna gelmiştir. Buralara Orta Asya’dan gelipyerleşen Türk insanı, tabiatıyla beraberinde irsi özelliklerini de getirmiştir. Buinsanların heyecanı ve hassasiyetine Harput’un coğrafi yapısı ve tabiigüzellikleride eklenince ortaya çıkacak alem, haliyle bir başka güzel olacaktır..Harput’un “Sese ses veren” yalçın kayaları, dört bir yanı bahçelerle çevriliyeşillikleri, insanı adeta her an duygulanmaya ve duygularını nağmelere dökmeyeteşvik ediyordu. Harput canlılığını koruduğu yıllarda ; her kaya başında, herbahçe köşesinde ve sürü peşinde dolaşan çobanların ağzında El ezberler,Hoyratlar ve Mayalar duymak kadar tabii bir hadise olamazdı. Yöre türkülerininbir kısmında (Divan, Nevruz, İbrahimiye) güfte olarak Fuzuli , Nedim gibi divanşairlerinin eserlerinin kullanıldığı görülmektedir. Harput makamlarını ağır havalar,yüksek havalar, türküler ve oyun havaları olarak üç’e ayırabiliriz.Bütün yurt sathında bilinen ve Elazığ ismiyle anılan türkülerimizden bazılarışunlardır: Karadut, Odasına Vardım, Yüksek Minare , Evlerinin Önü, Meşeli,Yemen Türküsü, Köğenk, Emine, Mamoş, Necibe, Hafız Nuri, Mezre, DağlarDağımdır Benim, Saray Yolu, Harput Dörtdağ İçinde, Evleri Uç’ta Yarim, AlElmayı Daldan Al, Aş Yedim Dilim Yandı, Kara Erik Çağala, Kalede KavunYerler, Telgrafçı Akif, Gamzedeler, Maden Dağı Dumandır, Ay AkşamlarAkşamlar, Geline Bak Geline, Bahçeye İndimki Yüzünü Görem, Kemer AğırKalkmıyor, Güllü.Mahalli türkülerimiz icra edilirken önce Harput peşrevi (Paşa Göçtü)ile başlanır ve buna uygun türkülerle devam edilir. Uzun havalar arasınahareketli türküler serpiştirilerek fasıl sona erer. Harput türkülerinin icrasındakullanılan sazlar; Klarnet (kırnata), keman (kemane), kanun, ud, çığırtma,kaval, bağlama, tef ve darbuka’dır.Halk Oyunları :Halk Dansları : Elazığ, Halk Dansları yönünden yurdumuzun en zenginyörelerinden biridir. Mahalli inceliğin bir sembolü olarak giyilen sade vezarif elbiseleri ve oyun figürlerindeki tutarlılığı ile yurt çapında haklı birşöhrete sahip olmuştur. Halk danslarının çoğu halay türündedir.Bütün dünyanın tanıdığı ÇAYDA ÇIRA “Mumlu Dans” oyunu baştaolmak üzere diğer halk danslarımızda sırasıyla; Halay, Avreş, Üç Ayak,Ağırlama (Ağır Halay), Temür Ağa, Keçike (Köçekçe), Bıçak, Kalkan Kılıçve Çepik’tir. Türkülü olarak oynanan oyunlarımız ise Delilo, Büyük Ceviz,Tamzara, Fatmalı (Nure), Güvercin, Isfahan ve Leblebici’dir. Bu oyunlar,kadın ve erkekler tarafından ayrı ayrı oynanan oyunlar olduğu gibi kadınlıerkekliguruplar halinde davul ve klarnet eşliğinde oynanır.166

Şekil – G.5:Elazığ Yöresine Ait Çayda Çıra FigürüÇAYDA ÇIRA EFSANESİÇayda Çıra oyunu Elazığ’ın en ünlü halk oyunudur. Oyun eldetabaklar ve tabaklarda yanan mumlarla oynanır. Ülkemizde olduğu gibiyurtdışında da “Mumlu Dans” olarak tanınan Çayda çıra’nın temelfigürlerinden olan elde tabaklar içerisinde yanan mum olduğu halde insanfigürü, Elazığ’ı temsil eden bir sembol haline gelmiştir.Yöremizde “Çayda çıra” oyununun ortaya çıkışıyla ilgili olarak birkaçefsane anlatılmaktadır. Bunlardan en yaygın olanı şöyledir :Olay,18.Yüzyılda geçer. Uluova’yı ortadan ikiye ayıran Haringetçayının kıyısındaki bir köyde, köyün ileri gelenlerinden biri oğlunu evlendirir.Düğün dernek kurulur, günlerce şenlik yapılır, çalgılar çalınır, yemekleryenilir. Düğünün son gecesinde her şey seyrinde gitmektedir. Hava gayetgüzel, gökte mehtap vardır.Ancak birden ay tutulur, bu olay hayra yorulmaz. Davetliler, aytutulmasını uğursuzluk sayarlar. Düğünün neşesi kaçar misafirler tedirginolurlar.Bu arada damadın annesi Pembe Hanım bu duruma çok üzülür. Anibir hareketle ortaya atılarak ne kadar mum varsa toplatıp tabaklara dizerve mumları yakarak tabakları, düğüne katılanların ellerine tutuşturur.Kendisi de başa geçerek oynamaya başlar. Zifiri karanlıkta her yer birdenaydınlanır. Mumların akisleri suya yansır, çalgıcılar bu hareketlere uygunmüzik çalmaya ve davetliler coşarak eğlenmeye başlarlar.167

Konsun Şamdanlara MumOlsun Ergenler Sıraİnsin Davula TokmakBaşlasın Çayda Çıra.Masal (Matal) : Bu önemli halk kültürümüz yavaş yavaş unutulmaya yüztutmuştur. Masal gibi önemli bir hazinenin menbaı olan Harput- Elazığ, bu konudabaşlı başına bir araştırma sahasıdır.Elazığ’da , sünnet, doğum ve ölüm gibi olaylara ait törenler, mahallikıyafetler, bilmeceler , teşbihler, tekerlemeler, dua ve beddualar başlı başınakonular olup, halk zekasının en çarpıcı örnekleriyle doludur. Ayrıca geleneksel elsanatları; kendisine has yemek çeşitleriyle mutfağı ve sofra adabı ile Harput-ElazığHalk Kültürünün bir laboratuarı durumundadır.Giyim-Kuşam : Şehir merkezi ve köylerde, çağdaş - modern ve geleneksel giyimbir arada görülür. Düğünlerde güveğinin (Damat) takım elbise, gelinin gelinlik giymesiyadırganmamaktadır. Günlük hayatta erkeklerde şalvarın yerini pantolon almaktadır.Kadınlar ise günlük işlerde renkli, desenli ya da kara şalvar (karadon) giymektedir.Erkek Giyimi : Baş’a fes, Fes’in üstüne “Puşu” takılır. Erkeklerdeyaşlı olanlar yazma bağlarlar. Çuhadan şalvar giyilir. Şalvar’ın paçaları darüst kısmı geniştir. Beli uçkur ile büzülür. İçlik ve geyme adı verilen birgömlek giyilir. Bu gömlek düz beyaz veya siyah-beyaz renkte çizgilipamuklu kumaştan yapılır. Gömlek kollu, yakasız veya hakim yakadır.Gömleğin üzerine avcı yeleği, bele ise kuşak (Acem kuşağı), ayağa poçikliçarık veya yemeni giyilir.Kadın Giyimi : Üç etek ve şalvar, Harput kadınının en eski giysitipidir. Bu tip giysi bazı dağ köylerinde giyilmekte olup, üç parçadanmeydana gelmiştir. (Şalvar, İçlik ve Üç etek)Şalvar : İpekli veya pamuklu kumaştan yapılmaktadır. Dökümlü olarakayak bileklerine kadar inmekte, bel kısmı uçkurla büzülmektedir.İçlik : İpekli veya pamuklu kumaştan yapılmaktadır. Yakası yuvarlakönü açıktır.Üç Etek : Sim işlemeli, kalın ipekli kumaştan veya kadifedenyapılmaktadır. Uzun kolları bilezikli ve çok az yırtmaçlıdır. Yakası bel’ekadar açık V şeklindedir. Belde iki kopça ile iliklenmektedir. Beldenaşağıya doğru genişleyen eteğin önü tamamen açıktır. Yanları ise kalça altındanyırtmaçlıdır. Böylece etek üç parça görünümünü almaktadır. Bele bel bağıbağlanmaktadır. Bu da 3-4 cm. eninde tığ işi veya kumaş üzerine yapılmış(İşlenmiş) kuşaktır.Ayakkabı ve Çorap : Ayağa postal denilen poçikli yemeni (Ayakkabı), yazaylarında iplik, kış aylarında ise yün çorap giyilir.Baş Süslemesi : Saç uçlarına (Hampul) takılır. Baş’a fes , fesin üzerinegümüş tepelik konulur. Bunların üzerine oyalı yazma, tülbent bağlanır.Yemekler- ( Yöre Mutfağı) :Elazığ- Harput Mutfağı yörenin özelliklerine bağlıolarak çok büyük çeşitlilik ve zenginlik gösterir. İlin kendine has ve kendi ismiyle anılan168

çeşitli yemekleri vardır. Bu yemekler ülkemizin birçok yöresinde de Elazığ yemeği olarakyapılmaktadır.Büyük bir damak zevkine sahip olan Elazığ insanının , mevsimine görepişirdiği yemeklerden başlıcaları şunlardır.Çorbalar : Erişte, kurutlu, kulaklı, bulama, un, yoğurtlu, pirinçli, mercimek,döğme, tarhana ve sebzeli çorbalardır.Lapalar : Yarma ve pirinç, kuymak, hilisli lapalardır.Et Yemekleri : Kaburga, kara kavurma, kellecoş, kapama, taraklık, kızartma,şişkebabı, tas kebabı, keklik, kuzu kızartması, işgene, büryan, tava, güveç, ciğerkebabı ve paçadır.Köfteler : Harput köftesi, (bulgur köfte) içli köfte, fındık, yalancı, ekşili,nohutlu, kadınbudu, lüle, ayar, küncülü, (susamlı) köftelerdir.Dolma ve sarmalar : Dilim, domates, biber, patlıcan, kabak, kofik,zeytinyağlı sarmalar, lahana, yaprak, bunbar ve kibe’dir.Ekmekli Yemekler : Sac ekmeği, taş ekmeği, peynirli ekmek, yağlı yufka,nohut ekmeği, fodula, sırın, patila (peynirli, çökelekli, kıymalı, kakırdaklı, soğanlı,kavurmalı, susamlı), püsün, (ufalama), cevizli ve gömmedir.Sebze Yemekleri : Taze patlıcan, fasulye, kabak oturtma, kabak aşı,karnıyarık, dizme, imam bayıldı, söğürtme, ışkın yemeği, kenger yemeği, bademçağlası yemeği, pirpirim (semizotu), musakka, bakla ve bamya yemekleridir.Pilavlar : Bulgur, pirinç, etli bulgur ve pirinç tiridi, sulu pilav, patlıcanlıpilav, fasülyeli, soğanlı, nohutlu, mercimekli, mukaşerli, yemekli simit pilavı,keşkek (döğme pilavı) dır.Börekler : Su böreği, el böreği, poğaça, tepsi böreği, (Peynirli, kıymalı,ıspanaklı), sana böreği, talaş ve bişi’dir.Helvalar : Un helvası, hesüde, pekmez, peynir, vişne, kayısı, irmik,kabak, kar ve ceviz helvası’dır.Yumurtalı Yemekler : Yağda, mıhlama, gaygana, ışkınlı, pestilli,ıspanaklı, fasulyeli ve yarım kuzu’dur.Tatlılar : Baklava, sarılıburma, dolanger, kalbur hurması, tel kadayıfı(Peynirli, Cevizli), revani, sütlaç, muskalı, zerde, göbek, dilber dudağı,kargaburnu,Hoşaf ve Şerbetler : Üzüm, kayısı, vişne, erik, kızılcık, nar vepekmezdir.Geleneksel El Sanatları :İğne Oyacılığı : İlimizde iğne oyacılığı son derece yaygındır. Hemenhemen her Elazığ’lı genç kız ve kadın iğne oyacılığı el sanatına hakim olup,çeyiz sandıkları iğne ile yapılmış oyalı yazma ve çeşitli motiflerle bezenmişsüs eşyalarıyla doludur. İğne ile yapılan bu eserler gerçekten son derece zarifolup, Anadolu’da hakim olan en canlı, göz alıcı renkler ve motiflerlesüslenmiştir.169

El emeği, göz nuru ve onu işleyen insanlarımızın duygularınınterkibinden doğan, birer küçük sanat abidesi durumunda bulunan bu eserler,günümüzde de yaygın olarak yapılmaktadır.İlimizde bu el sanatının daha da yaygınlaştırılması, geliştirilmesi, gençkuşaklara aktarılması ve ekonomik açıdan değerlendirilip, pazarlanmasıamacıyla zaman zaman “Elazığ İğne Oyaları ve Oyalı Yazmaları” adı altındaödüllü yarışmalar ve sergiler düzenlenmektedir.İlimizde oyalı yazmalara verilen isimlerden bazıları şunlardır: HarputGülü, Hercai Menekşe, Aluç Yaprağı, Çarkı Felek, Leylak Oya, İğde Çiçeği,Berber Aynası, Limon Çiçeği, Pamuk Çiçeği, Nikah Sepeti, Elazığ Yıldızı,İki Gelin Bir Kaynana, Padişah Oya, Nergis Oya, v.s.Halıcılık : El sanatlarımız içerisinde önemli bir yeri olan halıcılık,ekonomik değerini muhafaza ettiğinden, günümüzde gelişerek yaşamaktadır.Dokunan halıların 1cm 2 ’sinde 36 düğüm bulunmaktadır. Bu şekildeyapılan halılara 60’lık kalitede halı denilmektedir. Bu halılar tamamiyle elemeği olup, ekonomik değeri yanında turistik değere de sahiptir. Halılarda;taba (kiremit rengi), lacivert, saman sarısı, portakal rengi, mavi rengi vetonları ile şarabi renkler hakimdir.Anadolu kızlarının dokuduğu bu halılarda eski Türk motifleri veözellikle Selçuklu dönemine ait motifler açıkça görülmekte olup, yeni motiflerde desinatörler tarafından çizilmektedir. Halıcılık diğer el sanatlarının aksine,günümüzde de önemini koruyarak yaşamaktadır.Belirli Günler :İlimizde: Ulu Önder Atatürk’ün Elazığ’a teşriflerinin yıldönümü olmasınedeniyle her yıl 17 Kasım’da (1937) “Atatürk’ün Elazığ’a Gelişi” çeşitlietkinliklerle kutlanmaktadır. Ayrıca İlimiz Sivrice ilçesinde, çok sayıda iliçinden, il dışından ve yurtdışından ünlü şairlerin katılımıyla “Hazar ŞiirAkşamları” etkinliği, Ağın ilçesinde “Ağın Kültür ve Sanat Şenliği”, merkezOymaağaç Köyünde “Bağ Bozumu, Orcik ve Pestil Yapımı Şenliği”düzenlenmektedir.İlimizin tanıtım ve hediyelik ürünlerinden olan Orcik ve pestilintanıtılmasını sağlamak ve üreticileri teşvik etmek amacıyla 1994 yılından beriher yıl Ekim ay’ı içerisinde Oymaağaç Köyünde Bağ Bozumu- Orcik ve PestilYapımı Şenliği düzenlenmekte bu şenliğin geleneksel olarak yapılmasıplanlanmaktadır.G.2. Turizm ÇeşitleriAv Turizmi - Balıkçılık :İlimizde Avcılık Kulübü tarafından av mevsiminde av partileridüzenlenmekte olup, genellikle Keklik, Tavşan, Bıldırcın ve Tilki gibi çeşitlitürden hayvanlar avlanmaktadır.Göller itibariyle Doğu Anadolu’nun en zengin su bölgesi olan ilimizdeönemli ölçüde balık avcılığıda yapılmaktadır. Kara ve su avcılığı, spor ve170

eğlence amacıyla yapılmakta ise de büyük orandaekonomik amaçla yapılmaktadır.yapılan balık avcılığıFırat Nehri, Keban Barajının yapılması ile oluşan baraj gölünde yaklaşık20’den fazla balık türünün bulunduğu bilinmekte olup, bu balık çeşitleriarasında en fazla beğenilen ve avlanan Aynalı Sazan balığıdır. Etinin lezzetlioluşu ve çok miktarda bulunması nedeniyle aynalı sazan çevre illere depazarlanmaktadır.Sağlık Turizmi (Kaplıca ve İçmeceler)Mürüdü Suyu (Sarılık Çeşmesi) :Elazığ’a 7 km. uzaklıkta ve kuzeyinde bulunan, çevresi bağlık vebahçelik olan bir yerde kaynayan Mürüdü Suyu bir çeşmeden akmaktadır.Suyunun soğuk, kireçli ve karbonhidratlı oluşu nedeniyle birçok hastalığınyanı sıra özellikle sarılık hastalığına iyi gelmektedir.Yurtbaşı (Hoğu) Maden Suyu :Elazığ’a 19 km. uzaklıkta ve Yurtbaşı beldesinin yakınlarında bulunanosu, birçok gözeden oluşmuştur. Maden suyunun sıcaklığı 17.5 C olup,saniyede 1 litre akmaktadır. Özellikle böbrek, İdrar yolları ve midehastalıklarına iyi gelmektedir. Özel bir kuruluş tarafından işletilen içmeceninyol, elektrik v.b. altyapıları yaptırılmıştır.Akçakiraz (Perçenç) Suları :Elazığ’ın 7 km. Güneydoğusunda bulunan Akçakiraz (Perçenç) beldesiyakınlarında Hoşrik adıyla bilinen ve bir ağacın altından çıkan sudan, yörehalkı tarafından çamur yapılıp vücuda sürülerek faydalanılmaktadır.Bir dere kenarında saniyede 5 litre kaynayan ve sıcaklığı 12 o C olanPerçenç Acı Suyundan ise içme ve banyo uygulamalarıyla yararlanılmaktadır.Karakoçan Kolan Kaplıcası :İlimiz Karakoçan İlçesine 18 km. uzaklıkta bulunan Kolan KaplıcasıPeri Çayının güney kıyısındadır. Saniyede 5 litre kaynayan suyun sıcaklığı 60oC dir. İçmece ve su banyosu şeklinde kullanılmaktadır. Kaplıca suyuözellikle mide, bağırsak, karaciğer, safrakesesi, kadın hastalıkları, cilthastalıkları ve romatizmal hastalıklara olumlu etki yapmaktadır.Harput Dabakhane Suyu :Elazığ’a 5 km. uzaklıkta bulunan Harput’ta kalenin kuzeyindeki dereiçerisinde yer alan ve turistik bir görünüm arz eden Dabakhane binası, 1988yılında, daha önce ne zaman ve kim tarafından yapıldığı bilinmeyen ahşapbinasına, uygun bir şekilde yapılarak hizmete açılmıştır. Üç kurnası mevcutolup kurnalar birbirleriyle ilişkilidir. Kurnalar içerisindeki sular sürekliyenilenmektedir Sıcaklığı 5 o C olan su renksiz, kokusuz, berrak, içme suyukriterine uygun olup, iletkenliği 410 mg. ve PH 7.9 dur. İçerisinde sodyum,potasyum, karbonat, sülfat, klorür, iyodür, amonyak, nitrat ve nitrit bulunur.Dabakhane suyunun, mide, bağırsak, karaciğer, romatizmal hastalıklar ileruhi depresyonlara iyi geldiği bilinmektedir.171

Şekil – G.6:Harput DabakhaneYukarıda belirtilen içmece ve kaplıcalardan başka İlimizde, Etminik Maden Suyu,Kumbariş Şoş Maden Suyu, İçme Müshil Suyu, Palu ilçesinde Buban Hame Kaplıcası veÇelebi Şorik Maden Suyu gibi şifalı sular da bulunmaktadır.Dağ Turizmi :İlimizin güneyinde bulunan 2347 metre yükseklikteki Hazar Baba vedoğusunda bulunan 2171 metre yükseklikteki Mastar dağları, bulundukları yeritibariyle Hazar ve Keban baraj göllerini görebildikleri için hem seyir tepesikonumunda olmaları, hem de Flora-Fuana yapıları ve yaz aylarına kadarsinelerinde kar tutmaları nedeniyle dağ ve doğa yürüyüşleri için ideal olup,bu dağlarda özellikle Hazar Baba dağında kış sporları da yapılabilmektedir.Hazar Baba Kayak Merkezi :İlimiz Sivrice ilçesiningüneyinde bulunan 2347 metreyüksekliğindeki Hazar Babadağında yapılan “Hazar BabaKayak Merkezi” 1999 yılındafaaliyete geçmiş olup, kayaksporuna elverişli pisti, telesiyejive yeme içme imkanları ilegünübirlikçilerehizmetvermektedir.Şekil – G.7:Hazarbaba Kayak Merkezi172

Dini TurizmHarput’ta bulunan cami, türbe ve yatırlar, gerek yerli ve gerekseyabancı turistlerin uğrak yerleri arasında bulunmaktadır. Genellikle Sarahatunve Ulu Camii ile Arap Baba, Fethi Ahmet Baba, Üryan Baba, Beşik Baba,Mansur Baba türbeleri ziyaretgah olarak tercih edilenlerdendir.Bu cami ve türbelerin çevreleri mesire yeri olarak kullanıldığındanözellikle yaz aylarında çok büyük bir nüfus yoğunluğu yaşanmaktadır.Kültür Turizmi :İlimizde Fırat Üniversitesi Rektörlüğü ve çeşitli resmi kurumlartarafından ilgi ve görev alanlarındaki konularla ilgili olarak zaman zamanbölgesel ve ülkesel sempozyumlar ve toplantılar düzenlenmekte, özellikle TürkCumhuriyetleri bilim, sanat, kültür adamları bu etkinliklere katılarak ElazığKültür turizmine katkı sağlamaktadırlar.Sportif Turizm :Elazığ, sportif etkinlikler açısından önemli sayılabilecek potansiyelesahiptir. Yaz aylarında özellikle Hazar ve Keban Baraj gölleri su sporlarıiçin elverişli alanlar arasında yer almaktadır. Nitekim Hazar Gölümüzde 1998yılında Su kayağı, sörf, ringo v.b. faaliyetlerin yer aldığı Hazar su Sporlarıetkinliği ile 1999 yılında Yelken ve yüzme yarışmaları düzenlenmiştir.İlimize değişik şehirlerden gelen Halk Oyunları Ekipleri , Tiyatro Sanatçıları,Bilim Adamları ve Sporcular ile Hazar Gölündeki İzcilik kampına gelen öğrenciler,Gençlik ve Kongre Turizmi açısından İlimize büyük bir canlılık kazandırmaktadır.Ayrıca, 1998 - 1999 kış döneminde faaliyete geçen Sivrice İlçemizdeki HazarBaba dağında yapılan Kayak Merkezi, kış sporları için gelecek vaad eden önemli birtesisimizdir.G.3. Turistik Altyapıİlimizin en önemli turizm varlıkları arasında yer alan Hazar gölündeçevre kirliliğinin önlenmesini, göl çevresindeki yerleşim birimleri ile kamukurum ve kuruluşlarına ait kamp ve dinlenme tesislerinin atıklarının anılangöle akıtılmamasını sağlamak amacıyla “Hazar Gölü” Kanalizasyonsisteminin yapım çalışmaları Sivrice Belediyesince sürdürülmekte olup,tamamlanmak üzeredir.Söz konusu göl kıyılarında yerleşim merkezleri ( Sivrice ilçesi, GezinBeldesi ve bazı küçük yerleşim birimleri ) bulunması nedeniyle yol, su,elektrik, telefon v.b. alt yapı hizmetleri sağlanmış olup, yalnızca gölden dahafazla sayıda kişinin yararlanmasını sağlamak amacıyla güney sahilindekiyolunda asfaltlanmasının yapılması gerekmektedir.İlimizdeki Turistik nitelikteki otel, motel, pansiyon, kamping ve apart otellerin 2007 yılıitibarı ile sayıları, kapasiteleri, konumlasrı, sınıfları hakkında bilgi ağaşıya çıkarılmıştır:(****) AKGÜN OTEL: 142 Oda, 260 Yatak, 130 Standart Oda, 2 Rezerveli Oda, 4 Sigaraİçilmeyen Oda, 2 Balayı Suiti, 12 Suit, Yüzme havuzu,alışveriş merkezi,kreşi,oyunsalonları,barlar173

(****) MARATON OTEL : 54 Oda, 110 Yatak, 48 Standart Oda,1 Engelli Odasi,24 SingleOda, 24 Double Oda, 5 Sigara Içilmeyen Oda, 1 Kral Dairesi, 5 Suit(**)MAVI GÖL TURISTIK TESISLERI :Dogu Anadolu Bölgesinin plaja sahip tek gölü olan doga harikasi Hazar Gölü kiyisindaHazar Baba Dagi karsisinda lüks bir ortamda tatil yapmak isteyenler sizi tesislerimizebekliyoruz. Toplam 500 Kisilik kapali Restaurant 19 Double Rooms, 11 Süite Rooms, 4 Fixyatakli olmak üzere toplam 90 kisiyi misafir etme olanagina sahiptir.YAKAMOZ :Grand Yakamoz Cafe Özelliği : Yeme-İçme Tesisi Kategori : CafeYaz aylarında İlimiz merkezinde bulunan Aile Parkı ve Ata Parkta mahalli vediğer ses ve saz sanatçıları tarafından müzik programları sunulmaktadır. TurizmBakanlığından İşletme belgeli Beritan Oteli restaurantında çeşitli sanatçılaraprogram yaptırılmaktadır.İlimizdeki pavyonlarda, gazinolarda, restaurantlarda ve sinemalarda, geceeğlence imkanları mevcuttur.Ayrıca İlimiz Devlet Tiyatrosunda, Devlet Tiyatroları ve Şehir Tiyatrosutarafından çeşitli oyunlar sergilenmektedir.Türk kültürünün önemli bir yanını oluşturan Klasik Türk Müziğinin sevdirilmesive yaygınlaştırılması amacıyla 1991 yılında ilimizde kurulan Kültür Bakanlığı DevletKlasik Türk Müziği Korosu, Elazığ Musiki Cemiyeti, EFTUD , ETHOD, EFSAD veHarput Kültür Derneği tarafından zaman zaman konserler verilmekte ve halk oyunlarıgösterileri yapılmaktadırİlimizde özellikle büyük bir ikinci konut yoğunluğu Hazar Gölüçevresindeki Elazığ - Diyarbakır Karayolunun üst taraflarında yaşanmaktadır.Hazar Gölü kıyısında yıllar önce yapılmış bulunan 25 kadar Kamu Kurum vekuruluşlarına ait Kamp ve Eğitim tesisleri ile bu konutlar İlimiz ve çevreillerin yazlık ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla yapılmış olup, altyapıhizmetleri tam anlamıyla gerçekleşmediğinden çevre kirliliğine nedenolmaktadırlar. Evsel atıkların toplanması ve belirli alanlarda biriktirilmesikonusunda sorunlar ortaya çıkmaktadır. Turistik tesislerin bir bölümü il merkezinde bir bölümü ise Hazar Gölükıyısında bulunmaktadır. Göl kıyısında (Karayolu ile kıyı kenar çizgisi arasındakalan alanda) yeni yapılaşmaya izin verilmemekte, Turizm Bakanlığında 1989yılında yaptırılan 1 / 25.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı ve Plan Kararlarıkapsamında yapılaşmaya izin verilmektedir. Turistik tesis yapım talepleri 2634 sayılıTurizm Teşvik kanunu ve Turizm Yatırımı ve İşletmeleri Nitelikleri Yönetmeliğihükümleri çerçevesinde belgelendirilmektedir.Elazığ, Doğu Anadolu’yu batıya bağlayan yolların bir kavşak noktasıkonumundadır. Elazığ’dan; Elazığ-Bingöl-Muş-Van, Elazığ-Diyarbakır, Elazığ-Tunceli- Erzincan-Erzurum, Elazığ- Malatya karayollarıyla; Elazığ-Muş-Tatvanve Elazığ- Diyarbakır tren hattı geçmekte olup, hava yolu ile ulaşımAnkara’ya ve Ankara bağlantılı İstanbul, İzmir ve Antalya’ya yapılmaktadır.Batıdan gelen karayollarını, doğunun çeşitli illerine bir yelpaze gibibağlayan Elazığ, bu bölgenin önemli bir ulaşım merkezidir. Genel olarak;Ankara, Kayseri, Malatya yönünden Elazığ’a gelen, Bingöl, Muş yönüne174

giden; Adana, Kahramanmaraş, Malatya yönünden Elazığ’a gelen, Tunceli,Erzurum yönüne giden; Mardin, Diyarbakır yönünden Elazığ’a gelen veKeban-Arapkir-Sivas yönüne giden devlet yolları Elazığ’ın başlıca anayollarıdır.Hava Yolu Ulaşımı :İlimizden, Türk Hava Kurumu uçakları ile Ankara ve İstanbul’a her gün 3sefer, Pegasus uçakları ile 1 sefer iç hat tarfeli seferler düzenlenmektedir.Karayolu Ulaşımı :İlimizde karayolu ile ulaşım, tüm bölgelere Harput, Hazar ve MuratTurizm otobüs işletmeleri tarafından yapılmaktadır. Çevre (İlçe ve beldelere)ulaşım ise Belediye ve şahıs vasıtaları tarafından sağlanmaktadır.Feribot Ulaşımı :Keban Baraj gölü üzerinde, Elazığ-Pertek, Elazığ- Çemişgezek, Elazığ-Ağınarasında ulaşım feribotla sağlanmaktadır. Bu feribotlar belirtilen ilçe belediyeleritarafından işletilmektedir.İlimiz merkezinde bir adet Otogar, bir adet Tren garı ve 1 adet yıllık300.000 yolcu ve 17520 uçak kapasiteli bir Havaalanı bulunmaktadır.G.4.Turist Sayısıİlimizde 2008 yılı itibariyle; yerli turist sayısı 69.546 kişi geceleme yapmıştır.YabancıTurist Sayısı : 1.098 kişi geceleme yapmıştır. Turizm Mevsiminde ortalama %11 nüfus artışıolmaktadır.G.5. Turizm EkonomisiSon yıllarda konut yapımının artması ve yaşam seviyesinin yükselmesi klima, soğutucubuzdolabı gibi ürünlere talebi artırmıştır. Özellikle Elazığ'ın doğu ve batı kavşağında olması bufirmaların bölge depoları'nın Elazığ'da kurulmasını zorunlu kılmıştır.Kültür Balıkçılığı, Bağcılığın ve meyveciliğin gelişmesi gıda işleme teknolojilerininyatırımını zorunlu kılmıştır. Buna paralel olarak ambalaj sanayi de bu bölgede ciddidüşünülebilir. Tüketicinin yapısı ve davranışları açısından da Tüketicinin davranışları doğalolarak geliri ile birlikte şekillenmektedir. Elazığ insanı çok kibar ancak geleneksel değerlereağırlık veren insanlardır.Tüketicinin dış görünüşe yönelik olarak aşırı bir para harcama eğilimi vardır. Üst gelirgrubuna mensup kesim, restoranlar, diğer eğlencelere ve özellikle sportif faaliyetlere aşırıdüşkündür.Hammadde(maden): Elazığ ili çeşitli madenler bakımından Doğu Anadolu Bölgesininen zengin illerinden birisidir. Özellikle Mermercilik alanında Dünya çapında ünlü "VİŞNE"mermeri sadece Elazığ'da bulunmaktadır. Halen Elazığ'da 15 Mermer Tesisi ihracatyapmaktadır. Ancak bu tesisler mevcut rezervi işleyip Ülke ekonomisine kazandıracak entegrebir yapıya sahip değillerdir. İl genelinde toplam 45 adet ruhsatlı maden ve mermer sahasıbulunmaktadır. Ayrıca ikisi sıcak ve mineralli su (Kaplıca) kaynağı olmak üzere, çok sayıdaiçme ve mineralli su kaynağı da bulunmaktadır. İldeki metalik madenlerin çoğunda belirlenmişrezervlerin tükenmesi gerekçesi ile Etibank'a ait faaliyetler Guleman Kromit Sahası dışındatamamen durmuştur. Kromit dışında sadece Maden ilçesindeki kalkopirit (Bakır) sahasında birÖzel sektör kuruluşu tarafından bakır cevheri üretimi sürdürülmektedir. Ancak krom üretiminde175

durum farklı olup. İl genelinde: 22 adet yatak ve zuhur gurubu saptanmıştır. Günümüzde sadeceKapin ve Sori Yataklarında işletme faaliyetleri sürdürülmektedir.Tarım – Hayvancılık ve Balıkçılık: Elazığ ilinde arazinin %60 kadarı çayır vemeralardan oluşmakta, bitkisel üretim amacıyla %40'ından daha az kısmı kullanılmaktadır.Bunun da %23.7 sinde kuruda tarım yapılırken. %9.2 "sinde suluda tarım yapılmaktadır. Üründesenine göz atıldığında ekiliş alanı itibariyle tahıllarda buğday, arpa yemeklik danebaklagillerde nohut, fasulye ve mercimek; endüstri bitkilerinde şeker pancarı, patates veayçiçeği şeklinde çoktan aza doğru bir sıralama ortaya çıkmaktadır.Elazığ ili toprak yapısı bakımından Şaraplık üzüm yetiştiriciliğinde büyük birpotansiyele sahiptir. Elazığ "ÖKÜZGÖZÜ" ve "BOĞAZKERE" üzümleri ile üretilenBUZBAĞ şarapları uluslararası yarışmalarda her yıl Elazığ'a altın madalya kazandırmaktadır.İl'de bulunan Şarap Fabrikası yeterli üzüm bulamadığı için kapasitesinin çok altında üretimyapmaktadır. Elazığ ekonomisini ayağa kaldırabilecek büyük bir potansiyel olacak ve kırsalkesimin de ekonomik olarak kalkınmasını sağlayabilecek Bağcılık sektörünün geliştirilmesiönem taşımaktadır. Çeşitli meyveler ve meyve suları yerli olarak ambalajlanıp piyasayasürülebilir.Bir dönem besiciliğin ve süt inekçiliğinin merkezi olan Elazığ bu dönemlere tekrar geridönmeye hazırlanabilir. Süt inekçiliğinin geliştirilmesi için Tarım Bakanlığı'nın çalışmalarıElazığ'da meyvelerini vermeye başladı. Bu alanda da çeşitli yatırımlar yapılarak süt, krema, yağ,peynir üretimi yapılabilir. Kısaca Pastörize süt ve süt ürünleri yatırımı yapılabilir. DağıtımKanaları açısından Elazığ tüm firmaların merkez dağıtım noktasında bulunmaktadır. Doğu ilebatı'nın kesiştiği noktada bulunan Elazığ'ı bu açıdan değerlendirebilir. İlimizde mevcut suürünleri yetiştiricilik potansiyellerine ulaşılabilmesi için yavru balık üretim tesislerinin dekurulması gerekmektedir. Yavru balık üretimi su ürünleri sektöründeki en karlı yatırımlardanbiridir. Günümüzde Keban Baraj Gölü'nde avlanan yıllık 12.220 kg/yıl kerevitin ilimizesağladığı iktisadi katkı yalnızca 122.200 S'dır. Ancak, kerevit yetiştiriciliği iyi planlanır veteşvik edilirse bu üretim değerlerinin çok üstüne çıkmak mümkündür. Bölgemizin mukayeseliüstünlükler açısından potansiyel sektörler için özellikli nedenler; Elazığ'da bitkisel üretimsektörünün sahip olduğu potansiyellere sahiptir. - Yeterli işgücü potansiyeli. - Yer altı ve yerüstü su potansiyeli. - Şeker pancarı üretimi dışında, küçük aile işletmeleri şeklinde de olsa sebzeve meyveciliğin yaygın olarak yapılması. - Yonca ekimi başta olmak üzere, yem bitkileriekiminin giderek artması. - Şeker fabrikası, Şarap fabrikası, Karadenizbirlik, Çukobirlik, Yemve Un fabrikalarının bulunması. - Bitkisel ürün yetiştiricilerinin sözleşmeli modele yatkınolması. - Bitkisel üretimin önemli pazarlarından olan hayvancılığın diğer illere göre dahaentansif olarak yapılması.Turizm : Elazığ'ın en eski yerleşim merkezi olan Harput 4000 yıllık tarihi bir geçmişesahip, birçok medeniyetin izlerini taşıyan, çeşitli dönemlerden kalma eserleri, kültürel ve doğalgüzellikleri ile değer biçilemez tarihi- kentsel sit alanıdır. Jeolojik yapısı ve klimatolojik şartlarnedeniyle yaz aylarında buz oluşturan "Buzluk Mağarası" da Harput'ta bulunmaktadır. Dünyadaeşine ender rastlanan "Hazar Gölü" bir diğer potansiyel turizm merkezimizdir. Türkiye'de ilkMavi Bayrak Ödülüne sahip bu gölümüzde kampanya kapsamında bulunan plajlardan birine1997 yılında, diğerine ise 2000 yılında Avrupa Çevre Eğitim Vakfı tarafından mavi bayrakverilmiştir.İletişim : Elazığ'da profesyonel veri kullanıcılarına yönelik olarak TTnet Frame Relay(FR), Leased Line (LL) hizmeti verilmektedir. Elazığ TTnet omurgasına 2*2 MBps hız ilealternatifli olarak bağlı durumdadır. Elazığ'da TTnet'in bir adet POP (POP–64) noktası vardır.Doğu Anadolu'nun kavşak noktasında bulunan Elazığ, ulaşım açısından ülkemiz kentleriiçerisinde ender ve şanslı kemlerdendir. Kentimiz, ulaşım sistemlerini oluşturan: Havayolu.Karayolu. Demiryolu ve Suyolu ulaşımlarına sahiptir. 1940 yılında hizmete açılan hava alanı.Türkiye'deki ilk hava alanlarından biridir. Hava alanına RJ–70, RJ–100 tipi uçaklar ile küçük176

gövdeli her türlü uçak ve helikopterler iniş yapabilmektedir. Bugünkü haliyle yıllık yolcukapasitesi 300.000 civarındadır. Havaalanından konvensiyonel boyutta, 3000 x 45m lik pistyapımı için etüt çalışmaları yürütülmektedir. Elazığ, demiryolu ulaşımı bakımından ulusal veuluslararası bir konuma sahiptir. Elazığ ülkemizin Edirne'den Van'a uzanan demiryolu ağınınönemli bir kavşağıdır. Son zamanlarda işler hale gelen Tahran - Şam, Tahran - Haydarpaşatrenleri de Elazığ'dan geçmektedir. Elazığ karayolu ulaşımı bakımından da önemli bir kavşaknoktasındadır. Ülkenin doğu - batı, Güney – kuzey yük ve yolcu taşımacılığını yapan araçlarınbüyük bir kısmı Elazığ'dan geçmektedir. Elazığ'da, ülkenin ana arterlerini kullanarak büyüksanayi ve turizm merkezlerine günlük tarifeli hareket eden dört adet otobüs işletmesi mevcuttur.Elazığ dışından gelip Elazığ'a uğrayarak geçen otobüsleri de dikkate aldığımızda, her günülkenin dört bir yanına seyahat etme imkanı vardır. Dört tarafı su ile çevrili denecek kadar olanElazığ'da Elazığ - Pertek, Elazığ - Çemişgezek, Elazığ - Ağın geçişleri Keban Baraj gölüüzerinden feribotla sağlanmaktadır. Önümüzdeki yıllarda Gülüşkür'den Keban'a kadar turistikve sosyal amaçlı su yolu ulaşımı da yapılabilir. İhracat uzaklıkları açısından Elazığ. Ortadoğu veOrta Asya'ya aynı mesafededir. Elazığ'da çıkarılan mermer krom, bakır dünya standartlarındabir kaliteye sahiptir. Osmanlının önemli iktisadi kaynaklarından olan Maden Bakırİşletmelerinde önemli ölçüde bakır çıkarılmaktadır. Tamamı yurtdışına ihraç edilmektedir.Ayrıca Krom ve mermerde yine bu ilimizin önemli ihracat kalemlerindedir. Elazığ'dan İhraçedilebilecek ürünlerin Listesi: Mermer, Krom, Bakliyat, Balık, Mobilya, Üzüm, Sentetik Çuval,Un, Buğday, Ham Bez, Plastik PVC Profil, Dalgıç pompa motoru, Tek kullanımlık Enjektör,Çimento.Döviz geliri ile ilgili olarak istatistik yapılmamıştır. Ancak Turizm Belgeli tesislerinilimiz ekonomisine katkısı olumlu yönde olup, tesislerde yaklaşık 300 kişi istihdamedilmektedir.G.6.Turizm - Çevre İlişkisiDünya Turizmine entegre olmaya çalışan Ülkemiz, turizmin hemen hemen tümçeşitlerini bünyesinde bulundurmaktadır. Doğal ve tarihi varlıkları, zengin tarihi geçmişi,kültürü, dağları, gölleri, nehirleri, denizi, güneşi ve daha nice varlıklarıyla dünyanın nadirülkelerinden biridir.Yüzyıllar boyu çeşitli medeniyetlerin yaşadığı Anadolu topraklarının tarihi geçmişiiçerisinde önemli bir yerleşim merkezi olan Elazığ, tarihi eserleri, doğal güzellikleri, son derecegelişmiş ulaşımı, haberleşme imkanları, sağlık merkezleri, ülkemizin önemli barajları arasındayer alan Keban Barajıyla, Hazar Gölüyle, doğa harikası Buzluk Mağarasıyla, dini turizmaçısından önem taşıyan türbeleriyle, kaplıca ve içmeceleriyle, zengin folkloruyla, Türkiye’ninTurizm endüstrisine katkıda bulunabilen, Doğu Anadolu’nun en çok gelişen ve en büyükşehirleri arasında yer alan ve Türk turizmine kaynak teşkil eden önemli illerimizden biridir.Bir yarımada konumunda olan Elazığ, Keban barajı, Organize Sanayi Bölgesi ve çeşitlifabrikalarıyla ülkemiz ekonomisinin, Fırat Üniversitesi ve diğer eğitim kurumlarıyla ülkemizeğitiminin, Hazar Gölü, Buzluk Mağarası, Keban ve Karakaya Baraj gölleri, tarihi eserleri,doğal güzelliği, Arkeoloji ve Etnografya Müzesiyle ülkemiz turizminin, mahalli yemekleri,müziği, halk oyunları, el sanatları, gelenek ve görenekleriyle ülkemiz kültürünün simgesiolmuştur. Elazığ (Harput), tarihi ve kültürel varlıkları nedeniyle yerli ve yabancı ziyaretçileriçekmekte, çevresinin akarsu ve göllerle çevrili oluşundan dolayı da ziyaretçilere dinlenmeimkanı sağlamaktadır. Elazığ’ın tarihi ve kültürel varlıkları, tekniğin ve bilimin imkanlarındanfaydalanarak muhafaza edildiği sürece çeşitli turistik yatırımlarla Elazığ, Türkiye Turizmiiçerisinde önemli bir merkez haline gelebilecektir.177

İlimizde bulunan Hazar Gölünün çevresinde kamu kurum ve kuruluşlarına ait kamp vedinlenme tesisleri ile muhtelif yerlerinde halka açık kamp yerleri bulunmaktadır. Gölsahillerindeki kamu kurum ve kuruluşları ile özel kuruluşlara ait plajlardan 9 adedine AvrupaÇevre Eğitim Vakfı tarafından verilen “Mavi Bayrak” alınması için su analizleri yapılmakta vebu konudaki çalışmalar devam etmektedir. 1997 Yılında bu plajlardan Tur-Pol TuristikTesisleri’nin bulunduğu plaja Mavi Bayrak verilmiştir.İlin Karakoçan ilçesine 18 km. uzaklıkta bulunan Golan Kaplıcası Peri çayının güneykıyısındadır. Saniyede 5 litre kaynayan suyun sıcaklığı 60 o C dir. İçmece ve su banyosuşeklinde kullanılmaktadır. Kaplıca suyunun özellikle mide, bağırsak, karaciğer, safrakesesi,kadın hastalıkları, cilt hastalıkları ve romatizmal hastalıklara olumlu etki yapmaktadır.İlin güneyinde bulunan 2.347 metre yükseklikteki Hazarbaba ve doğusunda bulunan2.171 metre yükseklikteki Mastar dağları bulundukları yer itibariyle Hazar ve Keban barajgöllerini görebildikleri için hem seyir tepesi konumunda olmaları, hem de “Flora-Fuana”yapıları ve yaz aylarına kadar sinelerinde kar tutmaları nedeniyle dağ ve doğa yürüyüşleri içinideal olup, bu dağlarda özellikle Hazarbaba dağında kış sporları yapılabilmektedir.Kültür ve Turizm Müdürlüğü tarafından düzenlenen dağ-doğa yürüyüşleri veHazarbaba dağında kış sporları için telesiyej tesisi ve kayak pisti mevcut olup, kış turizmineaçık bulunmaktadır. Ayrıca Mastar dağı da dağ-doğa yürüyüşü kapsamına alınmıştır.Mesire Yerleri :Buzluk Mağarası :. Buzluk Mağaraları, çevresinin doğal güzelliğiyanında tarihi Harput beldesinde bulunması, tarih ve doğanın iç içebulunduğu nadir turistik yörelerimizden biridir. Yılda yaklaşık 15-20 binkişinin gezdiği mağaranın çevresinin piknik alanı olarak kullanılmasınısağlamak üzere 1995, 1996 ve 1997 yıllarında İl Turizm Müdürlüğü ve OrmanBölge Müdürlüğü tarafından bölgeye 1500 adet çam ve akasya fidanıdikilmiştir.Harput Mesiresi : Elazığ’a 5 km. uzaklıktaki tarihi Harput kentindedir.Bir açık hava müzesi görünümünde olan ve hemen hemen her dönemdenkalma tarihi eserlerin bulunması, dini turizm, kaplıca turizmi için de tercihedilen Harput mesiresi, bağlık ve bahçelik oluşu, temiz havası ve gelenlerintüm ihtiyaçlarını karşılanabilmesi nedeniyle Elazığ ve çevre halkının günübirlikgidebildikleri önemli mesire yerlerinden biridir.100 Yıl (Zafran) Mesire Yeri : Elazığ’ın 2 km. batısındaki Fidanlık ile FıratÜniversitesi Kampüsü arasında bulunan mesire yerinde, çam ağaçları ile kaplı alanlariçerisinde içme suyu, WC, otopark, restorant, piknik masaları bulunmakta olup, mini birhayvanat bahçesi de mevcuttur. Yöre halkının özellikle hafta sonlarında tercih ettiklerimesire yerlerindendir.Cip Barajı Mesire Yeri : Elazığ’a 10 km. uzaklıkta bulunan CipSulama Barajı ve Mesire Yerinin ağaçlandırılması ve çevre düzenlemesi D.S.İ.tarafından yapılmıştır.Cip Mesire Yeri yöre halkının özellikle yaz aylarında ve genellikle haftasonu tatillerinde rağbet ettiği mesire yerlerinden birisidir.Cip Baraj Gölünün maviliği ve mesire yerinin yeşilliği insanlara eşsiz birdoğal güzellik sunmaktadır. Baraj gölünde olta ile balık avcılığı dayapılabilmektedir. Cip Mesire yerinde otopark , çocuk parkı , çeşmeler , W.C. ,beton piknik masaları ,ziyaretçilerin kullanımına sunulmuştur.178

Keban Baraj Gölü : Keban barajının yapımından sonra 64.100 hektarbüyüklüğünde bir baraj gölü meydana gelmiştir. Oluşan gölün etrafında Elazığve çevre illerin halkının da faydalandığı eğlence ve mesire yerleri mevcuttur.Özellikle üzerinden üç ilçeye feribotla geçiş veren gölün iskelelerinde veElazığ-Bingöl karayolu üzerindeki sahilde çok sayıda balık lokantası hizmetvermektedir.Hazar Gölü : Elazığ’a 22 km. Uzaklıkta, Elazığ - Diyarbakır karayolugüzergahında olup, Hazar Baba ve Mastar dağları arasına sıkışmış tektonik birgöldür. Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinin kendine has plajları olan susporları ve balık avcılığı yapılan en önemli gölüdür.Şekil – G.8:Hazar GölüYukarıda bir bölümünü belirttiğimiz turizm açısından büyük önemtaşıyan tarihi, turistik, doğal ve kültürel varlıkların Turizm ile olduğu kadarçevre ile de ilişkisi bulunmaktadır. Bu varlıkların bulunduğu yer veçevrelerinin doğal yapılarının korunması, gelecek nesillere bozulmadanaktarılmasını sağlamak amacıyla çevre kirliliğinin ve plansız yapılaşmanınönlenmesi açısından turizm çevre ilişkisi önemini korumaktadır.Turizm gelişmesinin çevre üzerine etki edecek önemli sorunlara nedenolabilecek problemler bulunmamakla birlikte yukarıda da belirtildiği üzere,Hazar Gölü çevresinden geçen kanalizasyon çalışması, periyodik olarak alınansu örnekleri analizleri su kirliliğinin yok edilmesi veya en aza indirilmesi enbüyük amaçlarımız arasında yer almaktadır.179

G. TURİZM - KAYNAKÇA- Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü- İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Verileri- Elazığ Projesi Mevcut Durum Raporu-1180

H.TARIM VE HAYVANCILIKH.1. Genel Tarımsal Yapıİlimizin sosyal ve ekonomik hayatında tarımın önemli bir yeri vardır. Sanayi vehizmet sektörlerindeki gelişmelere rağmen tarım, ana sektör olma özelliğinisürdürmektedir. Elazığ ilinde dik, çok dik ve sarp eğimli araziler önemli yer işgal eder. Buarazilerin doğal bitki örtüsü olarak ilk başta seyrek mer'a örtüsü gelmektedir. Ormanarazisi olarak nitelendirilen araziler kereste ve diğer orman ürünleri istihsaline elverişliağaçların sık veya seyrek olarak bulunduğu alanlardır.Elazığ'da yetiştirilen ürünler çok çeşitlilik gösterir. Kuru tarım alanlarında tahıllarbaşta gelmektedir. Buğday, Arpa, Mercimek ve yazlık buğdaylar başlıcalarıdır. Sonyıllarda bir çok yüksek yer ve düz ovalarda sulama yapıldığından kuru tarımda yetiştirilentahıllar yerini sulu tarımda yetiştirilen sanayi bitkilerine terk etmiştir. Pamuk veŞekerpancarı bunların başlıcalarıdır.Yine son yıllarda özellikle Keban ve Baskil ilçelerinde kayısıcılık çok büyük önemtaşımaktadır. Bununla beraber Uluova pamuk ve şeker pancarlarının yanında sebzeüretiminde önemini korumaktadır. Kavun, Karpuz ve diğer sebzeler iç tüketimi karşılamadurumundadır.Meyvecilik alanında son yıllarda Kiraz, Kayısı,Elma gibi meyveler ile bağcılık yörehalkının vazgeçilmez uğraşısıdır.H.2. Tarımsal ÜretimElazığ İlinin yüzölçümü 915.315 ha’ dır. İl nüfusu 569.616 olup, nüfusun % 36’sıköylerde, %64’ü şehirlerde yaşamaktadır. Elazığ İlinin, toplam köy sayısı 546 belde sayısı 15tir. İlin ortalama işletme büyüklüğü 54 dekardır.Tablo - H.1 :Elazığ İlinde Arazi DağılımıKaynak:İl Tarım Müdürlüğü (2008)Tablo - H.2 :Elazığ İlinde Arazi VarlığıTARIM ARAZİSİ DAĞILIMIArazi NeviMiktarı (ha)Tarla Arazisi (Nadas alanları dahil) 238.211Bağ-bahçe ve sebze alanları 25.978Toplam 264.189Sulanan Arazi (Halk sulamaları dahil) 133.352Arazi CinsiELAZIĞ İLİ ARAZİ VARLIĞIMiktarı (ha)Üzerinde Tarım Yapılan Arazi 286.193Orman Arazisi 222.763Çayır- Mera Arazisi 159.926Diğer Arazi (Göl-Yüzey Alanı Yerleşim Alanı) 268.589SToplam 937.473Kaynak :İl Tarım Müdürlüğü(2008)181

Sulama DurumuToplam 286.193 ha tarım alanının yaklaşık 105.978 ha’ı sulamaya elverişli arazidurumundadır. Ekonomik olarak sulanabilir arazi ise 76.277 ha’dır. KHGM sulamaları, halksulamaları ve Topraksu kooperatifleri sulamaları ile de toplam 57.075 ha alan sulanmaktadır.H.2.1. Bitkisel ÜretimYağışın yıllık toplamının azlığı ve mevsimlere göre dağılışındaki dengesizlik nedeniyle,ilde kuru tarım sistemi hakimdir. Bitkisel üretim tahıllar üzerinde yoğunlaşmış olup, tahılyetiştirmede nadas+tahıl sistemi uygulanmaktadır.Elazığ'da toplam 264.180 hektar tarım arazisi olup bu alanın I-IV sınıfa düşen elverişlimiktarı ise 232.440 ha'dır. Toplam tarım arazisinin %27,49'da, elverişli tarım arazisinin ise%31,24'de hububat tarımı yapılmaktadır. Tablo 1’de dikkati çeken bir husus toplam tarımarazisi içinde kullanılmayan tarım arazisi oranının %37,31, elverişli tarım arazisi içindekullanılmayan tarım arazisi oranının ise %28,75 gibi yüksek bir rakam olmasıdır. Tablodan,Elazığ ilinde kullanılmayan tarım arazileri ile nadas arazileri miktarlarının önemli bir yertuttuğu anlaşılmaktadır. Nadas arazilerinin toplam tarım arazileri içindeki oranı %18,72,elverişli tarım arazileri içindeki oranı ise %21,27'dir.Türkiye genelinde tarla bitkileri içerisinde en fazla (%74,8) hububat tarımıyapılmaktadır. Elazığ ilinde de benzer şekilde tarla bitkileri içerisinde hububat tarımınınyapıldığı alanlar en fazla olup oranı %78,16’dır. Ilimiz genelinde hububat üretimi içinde ekimalanı bakımından en fazla alan %60 ile buğdaydır. Daha sonra %18,06 ile arpa gelmektedir. Altbölgeler bazında karşılaştırma yapıldığında; 39.632 ha ile en fazla buğday ekim alanı I. altbölgede olup, bunu 9.251 ha‘la III. alt bölge izlemektedir. En az buğday üretim alanı ise 6.845ha‘la II. alt bölgededir.4500040000)a35000(hı30000nla 25000a20000tim15000re10000Ü5000023639BuğdayArpaYulaf0Prinç011554289 06 0852411 2 3Alt bölgelerŞekil - H .1: Hububat Ekiliş Alanlarının Alt Bölgelere Göre Dağılımı182

Tablo - H. 3 : Alt Bölgelere Göre Elazığ Ilinde Hububat ÜretimiÜrünÜretim (Ton)I. Alt Bölge II. Alt Bölge III. Alt Bölge ToplamBuğday 65.298 11.815 13.360 90.473Arpa 21.658 2.465 8.027 32.150Yulaf 10 - - 10Mısır 440 292 - 732Pirinç - 118 - 118Kaynak : İl Tarım Müdürlüğü ( 2007)Üretim yönüyle alt bölgeler bazında karşılaştırma yapıldığında il genelinde toplambuğday üretiminin %72,17’sini gerçekleştiren I. alt bölgedir. Bunu %14,77 ile III. alt bölgetakip etmektedir. II. alt bölgenin payı ise %13,06‘dır.Arpa üretiminde de benzeri bir trend söz konusu olup %67,37’lik payla I. alt bölge ilksırada yer almaktadır. III. alt bölge %24,97’lik payla ikinci sıradadır. II. alt bölge ise üretimin%7,67‘sini gerçekleştirmektedir. Az miktarda gerçekleşen yulaf üretimin tamamı I.alt bölgede,pirinç üretiminin ise tamamı II. alt bölgeden elde edilmektedir. Il genelinde 732 ton olarakgerçekleşen mısır (dane) üretiminin %60‘ı I. alt bölgede %40‘ı ise II. alt bölgede üretilmektedir.6000)a5000(hı 4000nla 3000a2000tim1000reÜ 05391ŞekerpancarıPamuk250 4651301 2 3Alt bölgelerŞekil - H 2: Endüstri Bitkileri Ekiliş Alanlarının Alt Bölgelere Göre DağılımıTürkiye genelinde endüstri bitkilerinin tarla bitkileri içerisindeki payı ekilen alan olarak%7,8’dir. Elazığ İli genelinde ise tarla bitkileri ekiliş alanı içerisindeki endüstri bitkilerinin payı%6,71’dir. Alt bölgeler bazında karşılaştırma yapıldığında endüstri bitkilerinden şeker pancarıekiminin I. alt bölgede yoğunlaştığı (%90,06), bunu %7,77 ile II., %2,17 ile de III. alt bölgeninizlediği görülmektedir. Pamuk ve ayçiçeği ekim alanların tamamı I. alt bölgede (merkez ilçede)183

yer almaktadır. İldeki toplam patates üretim alanlarının %52,23’ü I. alt bölgede, %47,77’si ise IIalt bölgede bulunmaktadır.Tablo - H .4 : Endüstri, Yağlı Tohumlu Ve Yumru Bitkiler ÜretimiÜrünÜretim (Ton)I. Alt Bölge II. Alt Bölge III. Alt Bölge ToplamŞ.Pancarı 230.988 21.517 6.768 259.273Pamuk (Lif) 255 - - 255Susam 80 4 - 84Ayçiçeği 19 - - 19Çiğit 467 - - 467Soğan (kuru) 7.780 1.933 63 9.776Sarımsak (kuru) 305 132 30 467Patates 5.514 3.307 - 8.821Kaynak : İl Tarım MüdürlüğüTablo H.4’ de görüldüğü gibi Elazığ’da pamuk, ayçiçeği ve susam üretimmiktarları diğer ürünlere göre düşüktür. Bunlardan pamuk ve ayçiçeği bitkisi sadece I. altbölgenin bir ilçesinde (merkez ilçe) üretilmektedir. Pamuk ve ayçiçeği üretim miktarlarınındüşük kalmasındaki en önemli sebep bu ürünlerin net gelirlerinin ana ürünlere göre dahadüşük olmasıdır. Patates üretiminin %62,5’i I. alt bölgede, %37,5’lik diğer kısmı ise II.alt bölgede üretilmektedir. Sarımsak üretimi ise her üç bölgede üretilmesine karşınüretimdeki en büyük pay %65,31'le I. alt bölgede gerçekleşmektedir. Bu oran II. altbölgede %28,27, III. alt bölgede ise % 6,42'dir.Şeker pancarı üretiminde I. alt bölge %89,1’lik payla ilk sırada yer almaktadır. İkinci sırada%8,3’lük payla II. alt bölge gelmektedir. III. alt bölge ise %2,6’lık payla son sırada yeralmaktadır.700) 600a(h 500ın 400laa300tim200reÜ 1000589SoğanSarımsakPatates246 2251505923 5 101 2 3Alt bölgelerŞekil - H.3 :Yumru Bitkiler Ekiliş Alanlarının Alt Bölgelere Göre Dağılımı184

3500) 3000a(h 2500ın 2000laa1500tim1000reÜ 50003245NohutFasülye (kuru)1599Mercimek (yeşil)Mercimek (kırmızı)636 630100 1831 2 3Alt bölgelerŞekil - H.4 : Önemli Baklagiller Ekiliş Alanlarının Alt Bölgelere Göre DağılımıTürkiye genelinde tarla bitkileri içerisinde baklagil tarımının payı %8,6’dır. İl genelindeise bu oran %6,91’dir. Baklagiller içerisinde en az üretim alanına sahip olan yeşil mercimekdir(100 ha). Nohut üretim alanları en fazla (3245 ha, (%94,44)) I. alt bölgede yoğunlaşmış olup,kuru fasulye üretim alanları ise II. alt bölgede yoğunlaşmıştır (1.599 ha, (%71,54). Kırmızı veyeşil mercimek üretimi ise tamamen I. alt bölgede yapılmaktadır (630 ha).Tablo - H.5: Önemli Yemeklik Baklagil Üretim MiktarlarıÜrünÜretim (Ton)I.Alt Bölge II.Alt Bölge III.Alt Bölge ToplamBakla 26 5 - 31Nohut 2.569 162 6 2.737Fasulye (Kuru) 922 2.338 - 3.260Mercimek (Yeşil) 79 - - 79Mercimek (Kırmızı) 507 - - 507Kaynak : İl Tarım Müdürlüğüİldeki mercimek üretiminin tümü I. alt bölgede gerçekleşmektedir. Yeşil mercimeğin buüretimdeki payı ise %13'dür. Nohut üretimi her üç bölgede de üretilmesine karşılık ağırlıklıolarak I ve II. alt bölgede üretilmektedir. Alt bölgelerin nohut üretimdeki paylarınabakıldığında, sırasıyla I. alt bölgede %93,86, II. alt bölgede %5,92, III. alt bölgede ise %0,22olarak gerçekleştiği görülmektedir. Kuru fasulye üretimi nohut üretimine benzer şekilde I ve II.alt bölgelerde gerçekleşmektedir. Ancak nohut üretiminin tersine fasulye üretiminde en büyükpay %71,72 ile II. alt bölgenindir. I. alt bölgedeki nohut üretimi ise toplam üretimin %28,28'inikarşılamaktadır.Hayvansal üretimin gelişmiş olduğu ülkelerde yem bitkileri tarımı, ekili alanların %25-30’unu teşkil ederken bu oran ülkemizde ancak %3,25 dolayındadır. Bu durum yem bitkileri185

yetiştiriciliğinin yetersizliğinin açık bir göstergesidir. Elazığ’da yem bitkilerinin işlenen (ekili)tarım alanı içindeki payı %5,35 tarla bitkileri içerisindeki oranı ise %6,69 olup Türkiyeortalamasının üzerindedir.Yem bitkileri ekiliş alanları itibariyle alt bölgeler bazında karşılaştırma yapılacak olursayonca üretim alanlarının %66,88'nin I. alt bölgede, %32,24'nün II. alt bölgede, %0,88'nin ise III.alt bölgede olduğu görülmektedir. Yem bitkileri açısından İl genelindeki ikinci büyük ekimalanı fiğ'e aittir (1651 ha). Fiğ'e ait ekim alanlarının %90,13'ü I. alt bölgede, %6,84'ü II. altbölgede, %3,03'ü ise III. alt bölgede gerçekleşmektedir. Mısır (silaj+dane) üretim alanlarıbakımından en fazla pay, %65,17 ile I. alt bölgeye ait olup bunu %30,11 ile II. alt bölgeizlemektedir. Culbant ekim alanları ise 855 ha. olup tamamen I. alt bölgede gerçekleşmektedir.Korunga üretim alanlarının ise %92,7'si I. alt bölgede olup, bu değer III. alt bölgede %4,29, II.alt bölgede ise %3'dür.2000180016001400 )a1200(hınla1000 Atim800reÜ600400200001961202984158619YoncaKorungaMısır (silaj+dane)FiğCulbant413 3157 2 1 01 Alt Bölgeler 2 32105Şekil - H.5: Yem Bitkileri Ekiliş Alanlarının Alt Bölgelere Göre DağılımıTablo - H.6: Yem Bitkileri ÜretimiÜrünÜretim (Ton)I.Alt Bölge II.Alt Bölge III.Alt Bölge ToplamYonca* 8.008 5.253 75 13.336Korunga* 1.045 24 50 1.119Mısır (silaj) 251 67 39 357Fiğ* 4.715 470 215 5.400Burçak* 388 - - 388Fiğ (dane) 120 12 - 132Burçak (dane) 5 - - 5Culbant 672 - - 672*: Kuru ot olarak hesaplanmıştır. (Kuru ot = 0,25xYeşil ot)Kaynak : İl Tarım Müdürlüğüİl genelinde yem bitkileri üretim miktarları açısından bir karşılaştırma yapıldığında enfazla yem bitkisi üretiminin 13.336 ton'la yonca olduğu bunu 5.400 ton'la fiğ ve 1.119 ton'la da186

korunganın izlediği görülmektedir. Yonca üretiminin %60'ı I. alt bölgede, %39,4'ü II. altbölgede, %0,6'sı da III. alt bölgede üretilmektedir. Korunga üretiminin ise %93,4'lük gibi büyükbir kısmı ile burçak ve culbant üretiminin tamamını I. alt bölge gerçekleştirmektedir. Fiğüretiminin ise %87,3'ü I. alt bölgeye, %8,7'si II. alt bölgeye, %4'ü de III. alt bölgeye aittir.Il genelinde silajlık mısır üretimi 357 ton olup, üretimde ilk sırayı %70,51’lik payla I.alt bölge almaktadır. II. alt bölgenin üretimdeki payı ise %18,77’dir. III. alt bölge üretimin%13,45’lik kısmını gerçekleştirmiştir.Dane fiğ üretiminin tamamına yakını (%91) I. alt bölgedegerçekleşmektedir.Tablo- H.7:Tarla Ürünleri ÜretimiSıra No Ürün Adı Ekilen Alan (ha) Üretim (Ton)1 Buğday 60.357 154.4642 Arpa 44.875 125.3164 Nohut 1.075 9693 Fasulye 490 8135 Şekerpancarı 2.455 109.2256 Pamuk 38 1107 Patates 170 2.0968 Yonca (yeşil) 2.550 65.3699 Fiğ (kuru) 10.560 43.99710 Korunga (yeşil) 370 5.15611 S.Mısır 1.324 51.02012 D. Mısır 2.618 22.05613 Mürdümük (kuru) 7.427 18.012Kaynak:İl Tarım Müdürlüğü (2008)H.2.1. 1. Tarla BitkileriH.2.1.1.1. Buğdaygiller1.Buğday Çeşitleri:a)Makarnalık : b)Ekmeklik :1.Çakmak 791.Bazostaya2.Kızıltan2.Köse Anadolu beyazı3.Çeşit 1252 3.Gerek 794.Selçuklu 974.Devedişi5.Atay856.Altay2000İklim ve Toprak İstekleriBuğday geniş bir adaptasyon yeteneğine sahip olmasına rağmen fazla sıcak ve nemdenhoşlanmayan bir serin iklim tahılıdır. Özellikle gelişiminin ilk dönemlerinde (çimlenme -kardeşlenme) sıcaklığın 8-10 °C, bağıl nemin % 60'ın üzerinde olması yeterlidir. Kardeşlenmeve sapa kalkma arasında da fazla sıcaklık istemez. 10-15 °C sıcaklık, % 65 nem, az ışıklı ve yarıkapalı havalar uygundur. Sapa kalkma ile sıcaklık ve nem isteği artar. Başaklanma dönemininhemen öncesinde bağıl nemin yüksek olması buğday verimini olumlu yönde etkiler. Döllenme187

ile birlikte, düşük nem ve yüksek sıcaklık tanenin niteliğini yükseltir. Gelişme dönemine uygundağılmış 500 mm bir yağış maksimum verim için yeterlidir. Bununla birlikte bazı buğdayçeşitleri 250 mm yağış alan alanlarda da yetiştirile-bilmektedir.Buğday değişik tip topraklarda yetişebilen bir bitkidir. Verimsiz kıraç topraklarda ve verimlitaban alanlarda yetiştirilebilen birçok buğday çeşidi vardır. Bununla birlikte buğday için enuygun topraklar, drenajı yeterli olan derin killi-tınlı topraklardır. Su tutma kapasitesi % 25-30olan toprak buğday için uygundur.Toprak HazırlığıBuğday tarımında toprak işlemenin zaman ve yöntemi, işlemede güdülen amaçlarabağlıdır. Nadas-ekim sisteminin uygulandığı kurak yarı kurak bölgelerde, toprak işlemeninamacı yabancı otları yok etmek, toprakta suyu biriktirmek ve korumaktır. Erozyona yolaçmayacak toprak işleme yöntemlerinin uygulanması da önemlidir.Toprak işlemede, toprağı altüst etmeyen, devirmeyip alttan işleyen aletler kullanılmalıdır. İlkişlemeler için kırlangıç kuyruğu pulluk, kazayağı ve benzeri aletler kullanılmalıdır. Nemli ya dasulanan, nadassız tarım uygulanıp her yıl ürün alınan yerlerde toprak, hasattan hemen sonragölge tavı varken pullukla 15-20 cm derinliğinde sürülmelidir. Ekimden öncede kazayağı +tırmık takımıyla ikileme yapılıp iyi bir tohum yatağı hazırlanmalıdır.EkimYüksek bir verim ve kaliteli ürün elde etmenin ön koşulu, tarlada uygun zamandadüzenli bir çimlenme ve çıkışın sağlanmasıdır. Yurdumuzda buğday genellikle güzden ve kışlıkolarak ekilmektedir. Kışlık ekimde, yazlık ekime oranla daha yüksek verim elde edilmektedir.Ayrıca ekim zamanı çeşidin soğuğa toleransı ve vernalizasyon isteğine bağlı olarakdeğişmektedir. Bölgeye tavsiye edilen kışlık ekmeklik buğday çeşitleri; Kate A-1, Bezostaya,Pehlivan, Gün 91 ve Mızrak 98 olup, bunlar için ekim zamanı 1 Ekim-30 Ekim tarihleriarasındadır. Yazlık çeşitler ise Basribey, Gönen 98, Panda, Golia ve Cumhuriyet 75 olup, bunlariçin ekim zamanı Kasım başından Aralık sonuna kadar uzayabilir. Fakat kıyı bölgelerimiz içinen uygun ekim zamanı 15 Kasım-15 Aralık tarihleri arasıdır.Toprak sıcaklığının 8-10 °C olduğu zamanda ekim yapılmalıdır. Buğdayda dekara atılacaktohum miktarı; ekim zamanına, bin tane ağırlığına, çimlenme ve biyolojik gücüne bağlı olarak18-24 kg arasında değişmektedir.TohumlukYüksek verim için sertifikalı tohumluk kullanılmalıdır. Sertifikalı tohumluk kullanımıtane veriminde % 40 oranında bir artış sağlaya-bilmektedir. Tohumluk alırken tohumluklar özelambalajlarında olmalı, ambalaj üzerinde etiket bulunmalı ve etiket üzerindeki bilgilere dikkatedilmelidir.GübrelemeBuğday, gübreye genellikle iyi tepki gösteren bir bitkidir. Azotlu gübrenin yarısı,fosforlu gübrenin tamamı ekimle birlikte verilmelidir. Azotlu gübrenin diğer yarısı isekardeşlenme döneminde üst gübre olarak verilmelidir. Toprak tahlili yapılmamış ise saf maddeüzerinden dekara 12 kg azot ve 6 kg fosfor tavsiye edilmektedir. Buna göre ekimle beraberdekara 13 kg Diamonyum fosfat (DAP) ve toprak pH'ının durumuna göre 20-30 kg/da uygunformda azotlu gübre verilebilir.188

BakımBuğdayda en önemli bakım işi, sapa kalkma döneminde azotlu üst gübre verilmesidir.Diğer önemli bir bakım işlemi ise yabancı ot mücadelesidir. Yabancı otlarla mücadele içintoprak işleme titizlikle yapılmalı ve yabancı otlardan temiz tohumluk kullanılmalıdır. Yabancıotla mücadelede kullanılacak herbisitler kardeşlenme sonu ya da sapa kalkma döneminden öncekullanılmalıdır.SulamaÜlkemizde buğday genellikle sulamasız olarak yetiştirilmektedir. Sulama imkanınınolduğu yerlerde buğday, sapa kalkma ve çiçeklenme dönemlerinde sulanmalıdır. Fakat kurakgeçen yıllarda bu kritik dönemler beklenmeden bitki strese girdiği zaman sulama yapılmalıdır.2.Arpa Çeşitleri :1.Beyşehir 982.Karatay3.Tokak157/374.Kral 975.Bülbülİklim ve Toprak İsteği:İklim İsteğiArpa, fazla soğuk ve fazla sıcak olmayan, nispi nemi yüksek olan yerlerde iyi gelişir.Sıcaklığı 0 ºC nin altına düşmeyen ve 18 - 20 ºC'nin üzerine çıkmayan, nispi nemi % 70 - 80olan yerler arpa için çok uygundur.Toprak isteğiArpa için en uygun topraklar, organik maddece zengin, milli, havalanması ve nemliliğiuygun, nötr reaksiyonlu (PH'ı 5 ile 8) topraklardır.Yetiştirme Tekniği:Ekim NöbetiBölgemizde buğday gibi arpa da kuru ve sulu koşullarda çeşitli kültür bitkileri ilemünavebeye girmektedir.Kuru koşullardaArpa-Nadas-ArpaArpa-Mercimek-Buğday-MercimekArpa-Nadas-Buğday-NadasSulu KoşullardaArpa-SebzeArpa-BuğdayArpa-MercimekArpa-Fiğ189

Arpa-KorungaArpa-MısırArpa-AyçiçeğiÇeşitYapılan araştırmalar sonucu;Sulu koşullarda; biralık çeşit ve hatlardan; Clipper (480 kg/da), Er-Alam (506 kg/da), Arupo "S"(473.49 kg/da), Nefia (470.97kg/da), Legia (494.83kg/da), Gold Marker (553 kg/da), yemlikçeşit ve hatlardan; Yeşilköy (571.53kg/da), Beecher / Brigs L (590.95kg/da), Amp-Hc 1905(548.70kg/da), H2 72 / Brigss (518.35kg/da), Manker (621.27 kg/da)'in bölge koşullarına uyumsağladığı tespit edilmiştir.Kuru koşullarda; Hamidiye 85, Şahin 91, Gem, Kaya gibi çeşitler tavsiye edilmektedir.Toprak HazırlığıKuru Koşullarda: Bölgemizde kuru koşullarda arpa-nadas veya arpa-mercimek ekimnöbeti uygulanmaktadır. Bu nedenle Arpa nadas sisteminde, arpa hasadını müteakip hiçbirtoprak işlemesi yapılmadan, ekim sahası kışı geçirdikten sonra, erken ilkbaharda Mart ayınınikinci yarısından itibaren toprak uygun tava geldiğinde soklu pullukla derin sürüm yapılır.Dahasonra sonbaharda diskharrow + tırmık ve tapan çekilerek tohum yatağı hazırlanır. Arpa-Mercimek ekim nöbetinde ise; mercimek hasadından sonra toprak gölge tavındayken derinsürüm yapılır. Daha sonra sonbaharda diskharrow + tırmık ve tapan çekilerek tohum yatağıhazırlanmış olur.Sulu koşullarda: Sulanan sahalarda arpa genellikle çapa bitkileri ile ( sebze, mısır, )münavebeye girmektedir. Bu nedenle sonbaharda ön bitki hasadından sonra, bitki kalıntılarıtemizlenmeli veya uygun alet ekipmanla parçalanmalı, bundan sonra döner kulaklı pullukladerin sürüm yapılıp, toprağa karıştırılmalıdır. Daha sonra diskharrow ve tırmık çekilerekkeseklerin kırılması sağlanır. Kesekler kırıldıktan sonra orta ağırlıkta bir tapan çekilerek, tohumyatağı hazırlanır.EkimEkim mibzerle yapılmalıdır. Ekim derinliği, çimlenme için yeter nemi ve havalanmayısağlayacak düzeyde ayarlanır. Genellikle kışlıklarda ekim derinliği 4 - 6 cm, yazlık ekimlerde 3- 4 cm olmalı ve m2' ye kışlık ekimlerde 300 - 350 tane, yazlık ekimlerde 350 - 400 tane tohumdüşecek şekilde hesaplanmalıdır. Bu ise kuru koşullarda 14 - 16 kg/da, sulu koşullarda ise 12 -14 kg/da arasında değişebilir (Tohumun 1000 dane ağırlığına göre). Ekim kardeşlenmeninyüksek olduğu taban ve sulu arazilerde daha seyrek yapılabilir.GübrelemeArpa gübreleme genelde buğday gibidir. Kuru koşullarda 5 - 6 kg/da N, 7 - 9 kg/daP2O5, sulu koşullarda ise 12 - 14 kg/da N, 10 - 12 kg/da P2O5, karşılığı azotlu ve fosforlugübre uygulanmalıdır. Fosforlu gübrenin tamamı ekim esnasında mibzerle banta, azotlugübrenin yarısı ekimde, yarısı da kardeşlenme başlangıcında toprak yüzüne serpilmek suretiyleverilmelidir.Sulama190

Arpanın su ihtiyacı buğday kadar olmamakla beraber, bol verim ve kaliteli ürün içinyeterli miktarda da toprak emine ihtiyaç vardır. Arpada sulama yapılacaksa birinci su sapakalkma ikinci su süt olumu devresinde olmak üzere iki su verilir. Tek su verilecek ise süt olumdevresinde tatbik edilmelidir. Sulamada tatbik edilecek husus bitkinin gelişme devresinde,yağışların yeterli olmadığı dönemlerde arpanın toprakta ihtiyacı olan suyun, sulama suyu ilekarşılanmasıdır.3.Yulaf Çeşitleri:1.Ankara 71 (ekilişi yaygın olmayıp çok az miktarda ekimi yapılmaktadır.)İklim ve Toprak İstekleriSerin iklim tahılları içerisinde, iklim istekleri en fazla olan cins yulaftır. Çiçeklenmedenbaşaklanmaya kadar, sıcaklığı 15 0C yi geçmeyen serin bir hava ve yüksek nem ister. 1 g. Kurumadde üretimi için tükettiği su miktarı 600 g. Civarındadır. Yıllık yağışı 700-800 mm olanyöreler yulaf tarımı için en uygundur.Kurağa dayanıklı olmayan yulaf, soğuğa da dayanıklı değildir. Yulafın vernalizasyonisteği belirgin olup, en düşük büyüme sıcaklığında uzun süre kalması gerekir.Yüksek bir verim için toprakta bitki besin maddelerinin yeterince bulunması gerekir.Killi-tınlı, kumlu-bol humuslu topraklar yeterli nem bulunursa yulaf yetiştiriciliği içinuygundur. Yulaf toprak tuzluluğuna da oldukça dayanıklı bir bitkidir.Ekim NöbetiYulaf bitkisinin kökleri toprakta güç eriyen fosforlu ve potasyumlu bileşikleri çözerekbu maddelerden kolayca yararlanabilmektedir. Güçlü kök sistemi ile yulaf toprakta fazlamiktarda organik madde bırakır. Bu nedenle iyi bir ekim nöbeti bitkisidir.Yulaf karışık ekime de uygun bir bitkidir. Yonca ve üçgüllerle karışık olarak ekildiğizaman bu bitkileri güneşten koruyarak daha iyi gelişmelerini sağlar. Yulaf fiğ karışımları yemüretiminde (kuru ot yada silaj) önemli bir yere sahiptir. Yulaf ayrıca yeşil gübre olarak dakullanılmaktadır.Toprak Hazırlığı, Ekim, Bakım ve GübrelemeYulaf tarımında toprak işlemenin zamanı ve yöntemi; ön bitkiye, yulafın ekimzamanına, yörenin yağış-sıcaklık ilişkilerine ve tarlanın otlanma durumuna göre değişmektedir.Yulaf serin iklim tahılları içinde en çok su tüketen bitki olduğundan, toprak işleneninamacı toprakta yeterli su biriktirmek olmalıdır. Bu nedenle yazlık yulaf ekilecekse tarla kıştanönce derin sürülerek ve kesekli olarak kışa bırakılıp, toprakta bol su biriktirilmesi sağlanmalıdır.Yüksek verim için yulafın kışa dayanabileceği yerlerde, ekimi kışlık yapmak gerekir.Kışı çok sert geçen yörelerde erken yazlık ekim yapılmalıdır. Bitkilerin kışa 3-4 yapraklagirebileceği, yazlık ekimlerde ise sıcak ve kurak bastırmadan başaklanabileceği tarihe göreseçilmelidir. Yulafta vernalizasyon süresi uzun olduğundan, yazlık ekimler mümkün olduğuncaerken yapılmalıdır. Vernalizasyon isteği tamamlanmayan yulaf sapa kalkamaz, dolayısıylasalkım oluşturamaz.Yulaf ekimi, buğday için kullanılan ekim makineleriyle yada serpme olarak yapılabilir.Ağır tavlı topraklarda ekimi yüzlek, kuru tarım alanlarında ekimi derin yapmak uygundur.Tohumluğun 1000 tane ağırlığı 25 g’ın altında olması istenmez. Dekara 17-18 kg tohumyeterlidir.191

Yulafın ilk gelişme dönemi ve besin maddesi alımı yavaştır. Gelişmenin başlangıcındayavaş olan azot alımı, zamanla artar ve çiçeklenme zamanında en fazladır. Fosfor ve potasyumalımı büyümenin başlangıcında yavaştır, sapa kalkmayla birlikte, bitkinin tüm besin maddelerialımı ve su tüketimi artar. Yulafa verilecek gübre miktarı; ön bitkiye, yetiştirilecek yulafçeşidine, iklim ve toprak koşullarına göre değişmektedir. Genellikle 4 kg azot (N) ve 4-6 kgfosfor =P2O5)lu gübre uygulaması yaygındır. Fosforun tamamı ekimle birlikte, azotun ise yarısıekimle, diğer yarısı başaklanmaya kadar verilmelidir.Tablo - H.8: Hububat Cinsi Ekiliş Alanı ve Üretim MiktarıHUBUBAT CİNSİ 2007 EKİLİŞ ALANI (Da) ÜRETİM MİKTARI (Ton)Makarnalık Buğday 4.497 1.349Ekmeklik Buğday 564.500 180.640Arpa 409.124 135.011Mısır 1.005 754Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü2007 yılında hububatta tüm Türkiye’de olduğu gibi bölgemizde de yetersiz yağışlardandolayı rekoltede düşüş meydana gelmiştir. Üreticiler ürettiği hububatın belli bir miktarını kendiihtiyaçları için ayırtmakta, kendi ihtiyacı dışında kalan kısmı iç piyasada değerlendirilmektedir.Hububat iç piyasada yöremizde bulunan un ve yem fabrikaları tarafından işlenmektedir. Üreticimalını 2007 yılında Toprak Mahsulleri Ofisi dışında değerlendirmiştir. Ürününü direkt un veyem fabrikalarına satmıştır.H.2.1.1.2. Baklagiller1.Nohut Çeşitleri :1.Gökçe2.Diyar-953.Sarı 98YetiştiriciliğiYükseklik olarak nohudun yetiştirildiği alanlar 0 ile 5600 m. arasındaki araziparçalarıdır. Dünya üzerinde oldukça geniş bir alana yayılan nohut kurak ve yarı-kurakbölgelerin bitkisidir. Nohut yetiştirme hududu kuzeyde 52. paralele kadar çıkar. Buralarda koyurenkli nohut çeşitleri yetiştirilir. İklim istekleri bakımından mercimekten sonra kurağa ve sıcağaen fazla dayanıklı yemeklik baklagil bitkisidir. Oldukça derinlere inebilen kökleri vardır. Gövdeve yaprakları tüylerle örtülü olup, bazen de epidermis bir mum tabakası ile kaplıdır. Nohutlarınbu karakterleri nedeniyle diğer yemeklik baklagillerin kuraklıktan zarar gördükleri yerlerdeyemeklik baklagil olarak kolayca yetiştirilebilir. Bilhassa kurak steplerimiz için elverişlibitkilerden biridir. Vejetasyon süresi 60-90 gündür. Nohudun toprakta çimlenebilmesi içintoprak ısısı +3ºC'den fazla olmalıdır. Nohut danelerinin optimum çimlenmesi için ortalama 15ºC sıcaklığa ihtiyaç vardır. 26ºC'yi aşan sıcaklık dereceleri çimlenme üzerine olumsuz etkidebulunmaktadır. Yüksek sıcaklık dereceleri nohut bitkisindeki yaprak sayısını artırmaktadır.Optimum üzerindeki yüksek sıcaklık dereceleri gövdenin zayıf olmasını ve daha az daloluşturmasını teşvik eder. Nohut türlerinin optimum sıcaklık istekleri 18-26ºC arasındadeğişmektedir. Nohut donlardan zarar görür. Ancak genel bir ifade olarak -10oC'ye kadartahammül edebilir. Fazla nemden hoşlanmazlar. Yağışlı mevsimlerde mantari hastalıklara vekök çürüklüğüne yakalanarak verimleri düşük olur. Bunun için normal olarak hiç sulamadan dayetiştirilebilir..Nohut toprak hususunda son derece kanaatkardır. Yemeklik baklagiller içinde192

kirece en fazla tahammül gösteren bir bitkidir. Nohut aynı zamanda yemeklik baklagilleriçerisinde tuzluluğa en dayanıklı bir bitki olmaktadır. Bu nedenle de topraklarda tuzluluk ortayaçıktığında ekim nöbetinde nohut bitkisi baklagil olarak özel bir öneme sahiptir. Nohut genelolarak hafif, kireçli kumlu topraklarda iyi yetişirse de en ideal nohut yetiştirme toprağı kumlutınlıtopraklar teşkil eder. Aslında nohut toprak isteği yönünden fazla istekli olmayıp, her türlütoprakta yetişir. Nohut suyu geçiren, gübrelenmiş, kuvvetli ve orta ağır yeteri kadar toprak nemiihtiva eden topraklarda sıhhatli bir şekilde yetişir. Fazla asitli topraklardan hoşlanmazlar.Toprak reaksiyonunun pH=7,5-8,0 arasında olmasını isterler. Fazla yağış bitkide olumsuz etkiyapar. Toprak şartlarına bağlı olarak vejetatif gelişme süresince sulama ya da hafif yağış istenir.Toprak HazırlığıSonbaharda kırlangıç kuyruğu ve kazayağı gibi, toprağı 10-15 cm. alttan işleyenaletlerle toprak sürülür ve kışa öylece terk edilir. Nohut bitkisi çok iyi ve itinalı bir şekildehazırlanmış olan tohum yatağına ihtiyaç göstermez. Genellikle kaba topraklarda nohudunçimlenmeleri için uygun olup, ince toz haline getirilmiş topraklarda çimlenme düşmektedir.Toprak işlemesi 1-3 defa yapılabilir. Kuru ziraat sisteminin uygulandığı bölgelerde nohutziraatında ise toprağın fazla işlenmesine gerek yoktur. Nohut bitkisi derin kök sistemine sahipolduğu için usulüne uygun olan bir derinlikte hazırlanmış topraklarda iyi gelişmegöstermektedir.Ekim ZamanıNohudun ekim zamanı memleketimizde farklılıklar arz eder. Öyle ki, bazıbölgelerimizde nohut hasat edilirken, diğer bazı bölgelerimizde nohut henüz ekilmektedir. OrtaAnadolu'da nohut ekimi Mart ayının ikinci yarısı ile Nisan ayı başlarında, Doğu Anadolu'da iseNisan ayı ortası ile Mayıs ayı başlarında yapılmaktadır. Fakat erken ekimle beraber yabancı otproblemi de görülebilmektedir. Nohutta ekime karar verebilmek için çeşidin antraknozadayanıklı olup olmadığını bilmek gerekir. Damla 89, Gülümser ve Çağatay gibi antraknozatolerant çeşitler mart ortasından itibaren şartlar uygun olduğunda Amasya, Tokat ve Çorum'daekilebilmektedir.Hassa çeşitlerde (İspanyol ve Canıtez gibi) ekim için mayıs ayı beklenmelidir.Ekim TekniğiEkim serpme veya makinalı ekim yapılmaktadır. Memleketimizde en çok uygulananserpme usulü ekimdir. Serpme ekim metodunda daha fazla tohum kullanılmakta ve üniform birçimlenme sağlanamamaktadır. Ancak en ideal ekim metodu tohum ekme makineleriyle sırayaekimdir.Sıra arası mesafesi 25-35 cm., sıra üzeri 3-5 cm. arasında değişir. Memleketimizde ençok serpme, daha sonra sırava ekim tercih edilir. Sıraya ekimde ekim derinliği 5-6 cm.olmalıdır. Tohumlar 5-6 cm. daha derine ekilecek olursa , çimlenme zamanı, bitki başına düşenbakla ve çiçek sayısı azalır, çiçeklenme yavaş seyreder. Eskiden uygulanan ekim metotlarından,serpme ekimde dekara ortalama 15-18 kg. mibzerle ekimde ise ortalama 10-12 kg. tohumatılmaktadır.GübrelemeEkim zamanı, şayet imkan varsa, azotlu ve fosforlu gübreler verilmelidir. Ama genel birkaide olarak toprak analizleri sonucunda yapılacak olan gübre tavsiyeleri daha doğru biruygulama tarzı olacaktır. Genel olarak dekara ortalama 2-3 kg. N ve 4-6 kg. P2 O5 ile193

gübreleme verimde oldukça büyük bir artış meydana getirmektedir. Gübreler ekimle birlikteveya bir hafta önce tarlaya serpilmek ve hafif tırmıkla karıştırmak suretiyle verilmelidir.2.Mercimek:1.Kışlık kırmızı-emre 202.Kışlık yerli kırmızı-fırat87a. Yazlık Mercimek:Ekim Zamanı: Yazlık mercimek için ekim zamanı erken ilkbahardır. Mart ayıbaşlarından başlayarak Nisan ayının başlarına kadar yapılan ekimlerden yüksek verim eldeedilmiştir. Ekim geciktikçe verimde azalma meydana gelir. Yabancı ot kontrolünün yapılmasıverimi artırır, bunun için çeşitli herbisitler bulunmaktadır. Bunların bir kısmında ekimdenhemen sonra bitkiler çıkış yapmadan kullanılır. Bunun için ilgili mercilere danışmakta faydavardır. Her zaman için mibzerle yapılan ekim serpme olarak yapılan ekimden daha iyi sonuçvermiştir.Gübreleme:Yazlık mercimekler için en uygun gübre dozu saf madde olarak 2-4 kg/daazot, 5-6 kg P2O5 kg/da . Yabancı ot sorunu nedeni ile ekim geç yapılıyor ise bu miktar daha daazaltılmalıdır. Yağışı biraz daha bol olan bölgelere tavsiye edilen miktarlarda azot vermekyararlı olacaktır. Yazlık mercimekte azotu yüksek dozlarda kullanmaktan ve bitkiyi kuraktehlikesine sokabilecek aşırı vejatatif gelişmeye teşvik etmekten kaçınmak gerekir.Ekim Sıklığı:Yazlık mercimekte dekara atılacak tohum miktarı ekilecek tohumuniriliğine göre değişiklik gösterir. Çiftçilerimizin Sultani olarak isimlendirdikleri yeşilmercimeklerde bu miktar dekara 8-11kg arasında değişiklik gösterir. Taneli küçük kırmızımercimeklerde ise bu miktar çok daha az 5-7 kg/da civarındadır. Tohumluğun çimlenmesi iyive temiz ise m2'ye 175-225 tane yeterli olacaktır.b. Kışlık Mercimek:Mercimekte Kışlık ve Yazlık çeşitler birbirinden farklıdır. Yazlık olan çeşitler kışlıkolarak ekilirler ise soğuktan zarar göreceklerinden hiçbir verim elde edilemez. Kışlık çeşitlerinkıştan ve soğuktan etkilenmesi kesinlikle söz konusu değildir. Kışlık mercimek ekiminisınırlayan en önemli faktör yabancı otlardır. Mevcut yabancı ot öldürücüler ile etkili bir yabancıot kontrolü yapılamamakta buda verimin düşmesine neden olmaktadır. Yabancı ot mücadeleniniyi yapıldığı durumlarda kışlık mercimekler yazlık mercimeklere göre en az % 50 veya dahafazla verim artışı sağlarlar.Ekim Zamanı: Kışlık mercimekler Sonbaharda ekilir, en uygun ekim zamanı Ekimayıdır. Kışa çıkışlarını tamamlayarak giren mercimeklerden daha iyi verim alınmıştır. Ekimingeç yapılması, verimin azalmasına istenilen verimin elde edilememesine neden olur.Gübreleme:Kışlık mercimekler için en uygun gübre dozu saf madde olarak 3-4 kg/daazot, 6-7 kg P2O5 kg/da. Fazla miktarda gübre verilmesi verimi artırmamış aksine azaltmıştır.Ekim Sıklığı:Kışlık mercimekte dekara atılacak tohum miktarı ekilecek tohumun iriliğine göredeğişiklik gösterir. Tohumluğun çimlenmesi iyi ve temiz ise m2'ye 250-300 tane yeterliolacaktır. Buda iri taneli pul mercimeklerde 10-12 kg/da civarındadır.3.Kuru Fasulye:1.Şehirali-902.Şahin-90194

Ekim Zamanı: Fasulye 00 nin altındaki sıcaklıklardan zarar görür. Bu nedenle fasulyeekimine İlkbahar son donlarının bitiminden sonra başlar. Buda bölgemiz için Mayıs ayınınbaşıdır. Bundan daha erken olarak yapılacak ekimler rizikoludurGübreleme:Kuru fasulye için en uygun gübre dozu saf madde olarak 3-4 kg/da azot, 5-6kg P2O5 kg/da. dır. Gübreleri en son olarak yapılacak toprak işlemeden önce verilmelidir.Toprak hazırlığının çok daha itinalı yapılması topraktaki tavla çıkışın sağlanması açısındanönemlidir. Yabancı ot kontrolü için mutlaka yabancı ot ilacı kullanılmalıdır. Yabancı otkontrolü için ekim öncesi ve ekim sonrası kullanılan yabancı ot ilaçları bulunmaktadır. Şayetekim öncesi yabancı ot ilacı uygulaması yapılacak ise bunun ekim için yapılan son toprakişlemesinden önce yapılması gerekir.Ekim Metodu ve Ekim Sıklığı:Sulama, çapalama ve mücadele işlerinin uygun birşekilde ve makinalı yapılması isteniyor ise fasulyeyi sıraya ekmede fayda vardır. Sıra arasımesafeler ekilen fasulyenin yer (bodur) veya sarılıcı olmasına göre farklılıklar gösterir. Bodurfasulyeler 35-40 cm gibi dar sıra arası mesafelerde daha iyi verim vermişler ancak, geniş tarlatarımında yapılacak işlemlerin makina kullanılarak traktörle yapılmasını zorlaştırmış hattatarlaya traktörle girme imkanı ortadan kalkmıştır. Traktör kullanılarak çapalama, ilaçlamadüşünülüyor ise sıra arası mesafe en az 45 cm olmalıdır, karık sulama istendiğinde sıra arasımesafe en az 68 cm civarında olması gerekir. Sarılıcı fasulyelerde ise sıra arası mesafelerin dahada artırılması uygundur. Dekara atılacak tohum miktarı tohumun iriliğine göre farklılık gösterir.Bu miktar küçük taneli fasulyeler için 4-6 kg/da, iri taneli fasulyeler için ise 7-12 kg/da dır. Birm2 de 26-30 adet bitki bulunması yeterlidir. Ekimin tavlı toprağa yapılmasına özen gösterilmeli,kuruya ekilip sulama yapıldıysa fasulye bitkisinin çıkışında yaprak yüzeyindeki set tabaka yani"kaymak tabakası" kırılmalıdır.Tarla otlandığında çapa yapılmalı ve hastalık ve zararlılarla mücadeleye dikkat edilmelidir.Sulama:Fasulye bitkisinin ekimden hasadına kadar 400-450 mm suya ihtiyacı vardır. Bitkininekimi yazlık olduğu için bu miktarın büyük bir çoğunluğunun sulama suyu ile verilmesi gerekir.İklim koşulları, rüzgar, yüksek ısı ve toprağın yapısı bitkinin su isteği üzerinde etkili olurlarSulamada karık sulama tercih edilmeli bu tip sulamanın mümkün olmadığı durumlardadiğer sulama yöntemleri kullanılmalıdır. Bölgemizde fasulye bitkisi için çıkıştan sonra en az 4-5defa karık sulama yapılması gerekir. Tarlaya verilecek su çiçeklenmeye kadar az olmalı tarlagöllendirilmemelidir. İlk dönemdeki fazla sudan dolayı meydana gelebilecek göllenmeler kökgelişmesini yavaşlatır ve kök hastalıklarını artırır.Çiçeklenme başlangıcından itibaren yapılacak sulamalar daha da önemlidir. Bitki köksistemi iyice geliştiğinden verilecek su miktarı artırılmalı kök bölgesinin iyice ıslatılmasıgerekir. Bu dönemde nem eksikliği döllenen çiçek sayısının azalmasına, baklaların küçük vekalitesiz olmasına neden olur. Bu dönemde bitkiler kesinlikle susuz bırakılmamalıdır. Bitkininsusuz kaldığının ilk belirtisi bitkinin açık yeşil olan yapraklarının koyu yeşil rengedönüşmesidir. Yağmurla sulama yapılması gerekiyor ise bu mutlaka çiçeklenmenin hemenbaşlangıcında yapılmalı tarlaya bol su verilmeli, çiçeklenmenin tam ortasında sulamadan değilyağmurlama yapmaktan kaçınmalıdır. Çünkü döllenmede azalma meydana gelecek ve verimdüşecektir.H.2.1.1.3. Yem Bitkileri1.Yonca:1.Kayseri yoncası2.Elçi yonasıİklim ve Toprak İstekleri:195

İklim İsteği: Yoncanın Alaska ve Sibirya gibi çok soğuk bölgelerde yetişen türleriolduğu gibi en sıcak bölgelerde de yetişen türleri vardır. Sıcak olan gün sayısı ne kadar fazla isebiçim sayısı ve buna bağlı olarak ot verimi de o oranda artar.Toprak İsteği: Yoncanın en iyi yetiştiği topraklar; tınlı, kumlu-tınlı, kumu çok fazlaolmayan ve yeter derecede kireç içeren topraklardır. Taban suyu yüksek ve PH'nın 6.5 dan aşağıolmaması gerekir. Yoncanın normal ürün verebilmesi için toprağın fosfor ve potas kapsamıbakımından iyi olması gerekir.Yetiştirme TekniğiEkim Nöbeti: Bölgemizde ekim nöbeti şekli: Buğdaygiller + 2.ürün + Yonca(5 yıl) + Pamuktur.Çeşit : Bölgemizde Kayseri yoncası populasyonundan seleksiyon yoluyla adaptasyonuyapılmış olan elçi yoncası çeşidi ekilmektedir. Bölgemizde GAP Bölge Kalkınma İdaresiBaşkanlığı'nın 1987-1992 yılları arasında Şanlıurfa Koruklu Tarımsal Araştırma İstasyonundayaptırmış olduğu deneme sonuçlarına göre P.5929 Y, CUF-101, Elçi ve Diabloverde gibi çeşitlertavsiye edilmektedir. Bu çeşitler kış aylarında da büyümelerini sürdürerek, ilkbahar büyümesineerken başlamakta ve Nisan ayı sonu-Mayıs ayı başlarında ilk biçime gelebilmektedir.Buçeşitlerdenyılda 2,000 kg/da dolaylarında toplam kuru madde verimi elde edilmektedir. Çeşitlerden ilk ekimyılında 5 biçim, kinci ve üçüncü yıllarda 6-7 biçim alınabilmektedir.Toprak Hazırlığı: Yoncanın derin köklü bir bitki olması nedeniyle sonbaharda derinişlenmesi gerekir. İlkbaharda ise kültivatör ve diskaro çekildikten sonra tapan geçirilerek iyi birtohum yatağı hazırlanmalıdır.Ekim: Bölgemiz koşullarında en uygun ekim ilkbahardır. Nisan ayınınilk yarısında vetoprakta iyi bir tav mevcut iken ekim yapılmalıdır. Ekim elleserpme olarak yapılacak ise 2-2.5 kg/da,mibzerle ekim yapılacak ise 1-1.5 kgdekara tohum kullanılmalıdır. Elle serpme ekimde tohum inceelenmiş kumla 1/1oranında karıştırılarak atılmalıdır. Mibzerle ekimde sıra arası en az 20cmolmalıdır. Bölgemizde GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı'nın 1993-1996yılları arasındaŞanlıurfa Koruklu Tarımsal Araştırma İstasyonunda yaptırmış olduğu "GAP Bölgesinde Yoncanın(Madicago sativa L.) Ot Verimi Yönünden En Uygun Ekim Zamanı ve Tohumluk MiktarınınSaptanması" üzerine yapılan araştırmalar sonucunda; Pioneer-5929 çeşidinden, sonbaharekimlerinden yıllara göre ortalama olarak 7453-13292 kg/da arasında yeşil ot, 1897-3159 kg/da kuruot ve 463-712kg/da arasında ise ham protein verimleri elde edilmiştir. Bu sonuçlar doğrultusunda,GAP Bölgesinde sulu koşullar altında, sonbahar ekimlerinde kış soğuklarının yoncada yonca da fidedönemlerinde zarar vermesini önlemek amacıyla mümkün olduğunca erken ekim yapılmasının ve 3kg/da tohumluk kullanılmasının uygun olacağı söylenebilir.İlkbahar ekimlerinden, yıllara göre ortalama olarak 6177-13255 kg/da yeşil ot verimi,1517-3205 kg/da kuru ot verimi ve 380-702 kg/da arasında ise ham protein verimleri eldeedilmiştir. Elde edilen sonuçlara göre; GAP Bölgesi sulu koşullarında, Mart ayında yapılanekimlerde 3 kg/da tohumluk kullanılmasının uygun olacağı, bunun yanında Nisan ayı başlarındayapılacak ekimlerde ise 2 kg/da fazla tohumluk kullanılmasının gereksiz olacağıizlenimi edinilmiştir.Yonca tohumları ekimden önce bakteri kültürü ile aşılanmalıdır. 100 kgyonca tohumuna 1 kg bakteri kültürü karıştırılmalıdır.Gübreleme:Yoncaya ekimle birlikte 4 kg N ve 23 kg P2O5 verilmelidir. Yani 15 kg %26 lıkA.nitrat veya 20 kg %21 lik Amonyum sülfat ile 50 kg %42-44 lük triple süper fosfat gübresidiskarfo çekilmeden önce toprağa serpme olarak atılır.Azotlu gübre yalnız ilk yıl verilir.Fosforlu gübre ise her yıl sıra arasına banta verilerek çapa ile toprağa karıştırılmalıdır.Şanlıurfa196

Araştırma Enstitüsünün yaptığı bir çalışmada 4 yılı P2O5 ihtiyacı olan 92 kg/da fosforu ekimlebirlikte bir defada verilebileceği belirlenmiştir.Sulama:Bir yılda 6-8 kez biçim yapılabilmekte ve yıllık su tüketimi sıcak yörelerde 2500 mm yekadar varmaktadır. Nisan,Mayıs ve Eylül aylarında 15 gün arayla, Haziran, Temmuz veAğustos aylarında ise 10 günde bir sulanmalıdır. Her sulamada toprağın 0-120 cm si tarlakapasitesine getirilecek şekilde su verilmelidir. Yonca sulamasında dikkat edilecek önemli birhusus her biçimden sonra mutlaka sulanmalıdır. Sulamalar uzun tava veya yağmurlamametoduyla yapılmalıdır.Bakım:Temiz bir yonca tarlasına sahip olmanın en doğru yolu temiz ve küskütsüz tohumekmek ve tarlayı ekimden önce yabancı otlardan temizlemektir. İlk yıl yoncanın gelişmesi içingerektikçe çapa yapılmalıdır. Diğer yıllarda ise tarlanın yabancı otlardan temizlenmesine özengösterilmelidir.2.Fiğ:1.Adi fiğ2.Macar fiğiAdi FiğEn çok yetiştirilen fiğ türüdür. Ülkemizde tüm bölgelerde yetiştirilebilir. Tek yıllıkbaklagil yem bitkisidir. Yeşil ve kuru ot olarak yedirilebileceği gibi daneleri krıma yapılarak taverilebilir. Hem otu hem daneleri oldukça besleyicidir. Yeşil otunda ortalama yüzde 23,9 hamprotein bulunur. Danelerindeki protein oranı ise ortalama yüzde 20 nin üzerindedir.Eksi 8derecenin altındaki sıcaklıklarda donmaktadır. Bu yüzden kışı sert geçen yerlerde yazlık olarak,sıcak iklim bölgelerinde ise kışlık olarak yetiştirilmektedir. İç, Doğu ve Güneydoğu Anadolubölgelerinde erken İlkbaharda ekimi yapılır.Su tutma kapasitesi iyi olan orta ve ağır topraklaradi fiğ tarımı için uygundur. Kumlu topraklar uygun değildir. Süzek, yeterli kireç ihtiva edentınlı topraklar adi fiğ tarımı için en uygun topraklardır.Sonbahar ekimi için tahılların hasadından sonra toprağın yüzlek olarak işlenmesi vesonbaharda daha derin bir sürüm yapılması yeterlidir. İlkbahar ekimi için ise tarlanınsonbaharda işlenmesi, ilkbaharda da tırmık geçirilmesi yeterli olmaktadır. Ekim en iyi şekildemibzerle yapılabilir. Dekara atılacak tohum miktarı ve sıra aralıkları ot veya tohum yetiştirmeamacına göre değişir. Ot elde etmek için sulu şartlarda 15-20 cm, kıraç şartlarda 30-40 cm sıraarasıyla ekim yapılabilir. Tohum için yetiştirilecekse sulu şartlarda 30-35 cm, kıraçta 50-60 cmsıra arasıyla ekilebilir.Mibzerle ekimde dekara 8-10 kg tohum kullanılır. Serpme ekimde 12-15 kg tohumkullanılır. Ekim derinliği 3-4 cm kadardır. Tohum elde etmek için tek başına ekilen fiğ, ot eldeetmek için yetiştirilecekse çeşitli tahıllarla birlikte ekilebilir. Bu amaçla en fazla arpa ve yulafkullanılır. Adi fiğ tarımında ekimle birlikte dekara 10 kg DAP (18-46) gübresi verilmesiuygundur.Sulama imkanı olan yerlerde çiçek zamanına kadar bir iki defa sulanabilir. Yeşil ot eldeetmek için yapılan yetiştiricilikte çiçeklenme döneminden alt kısımda baklalar oluşuncaya kadargeçen sürede biçilir. Kuru ot elde etmek için yapılan yetiştiricilikte ilk baklalar yetişince biçimyapılır. Dekardan 250-500 kg kuru ot alınabilir.Tohum elde etmek için fiğin saplarında en alt fasulyeler tamamen olgunlaşıncabiçilmelidir. Hasatta geç kalınırsa alt fasulyeler çatlar. Dekardan 100-200 kg tohum alınabilir.197

Macar Fiğiİlk kültür formları Macaristan’dan alındığı için bu ismi almıştır. Kışa dayanıklılığınormal şartlarda yeterlidir. Sert kışlarda dondan zarar görmeden kalabilir. Kıraçtayetiştirilebilen bir kışlık fiğ olduğu için büyük değere sahiptir. Orta ağır ve kireççe zengintoprakları sever. Tahıl kalktıktan sonra gölge tavında sürülür. Sonbaharda ekimden önce tekrartırmık ve taban geçirilerek tohum yatağı hazırlanır. Eylül başından kasıma kadar ekilebilir.Yalnız yada tahılla karışık ekilebilir. Karışık ekimde ot almak için dekara 6 kilo Macar fiği ve4-6 kilo tahıl kullanılır. Ot almak için sıra araları 18-20 cm olmalıdır. Tohum almak için tekbaşına ekilir ve dekara 6-8 kilo tohum atılır. Sıra arası 35-50 cm olmalıdır. Ekimden sonramerdane çekmek faydalıdır. Ekimle beraber dekara 14 kg DAP (18-46) gübresi verilir. Yabancıot mücadelesinde bir önceki dönem ekilen tahılda yabancı ot mücadelesinin yeterli yapılmışolmasının faydası büyüktür. Eğer nadasa sonrası Macar fiği ekiliyorsa nadas uygulamasındayeterli toprak işlemesinin yapılarak yabancı ot kontrolünün sağlanmış olması gerekir. Ekimdensonra ilkbaharda çıkan yabancı otların gelişmekte olan Macar fiğine zarar vermedençapalanması gerekir.Macar fiğinde olgunlaşma dönemi erken başlamaktadır. İlkbaharda erkengelişmesi, erken tohum olgunluğu ve erken çiçek açması Macar fiğinin üstün bir özelliği vetercih sebebi olmaktadır. Bu özellikler Macar fiği tarımında tohum veriminin yüksek vegüvenceli olmasını sağlamaktadır. Bu bitkinin meyve çatlamama özelliğinin de olması önemlibir üstünlüktür. Tohum için yetiştirildiğinde alt baklaları esmerleşince biçilip kurutulur sonraharman yapılır. Elde edilen tohumların iyice kurutulmadan ambara konulması uygun değildir.Macar fiği ot almak için çiçeklenme başlangıcında biçilmelidir. Biçilen ot kurutularak yadasilolanarak saklanır. Tek olarak kıraçta verdiği yeşil ot miktarı dekara 800-1500 kilodur. Tohumverimi ise dekara 80-100 kilo kadardır.3.Korunga:Korunganın Ekolojik İstekleria- İklim İstekleri :Korunga her iklimde yetişebilen kurağa ve özellikle soğuğa çok dayanıklıbir baklagil yem bitkisidir. İlk yıl fide döneminde soğuğa karşı hassastır. İkinci yıldan sonrasoğuktan zarar görmez. Donlara karşı dayanıklılığı yaşlandıkça artmaktadır. Kurak bir ortamistemesine karşın sıcaklık istekleri yoncadan daha azdır. Doğu ve Güney Doğu ile İçAnadolunun soğuk ve kurak koşullarındaki ekim sistemine çok iyi uyan bir bitki olup böyleçevre koşullarında korunganın yerine yetişebilecek başka baklagil yem bitkisi yoktur. (Elçi, ekizve sancak 1996) Korunga ılıman iklim bölgelerinde de iyi gelişebilmektedir. Yıllık yağışı 300mm olan bölgelerde başarıyla yetiştirilip biçip alınabilmektedir.Çiçeklenme döneminde iken bol ve sürekli yağmurlar ve uzun zaman devam edenbulutlu devreler nedeni ile bitkide tohum oluşmayabilir.b- Toprak İstekleri : Korunga toprak istekleri bakımından kanaatkârdır. Toprak seçiciliğiolmamakla beraber derin yapılı, geçirgen, gevşek, kuru ve kireçli, tınlı - kumlu toprakları sever.Yonca tarımına uygun olmayan zayıf ve çakıllı topraklarda korunga yetiştirilebilir. Hatta altkatlarında köklerin işlemesine imkan verecek çatlakların bulunması koşuluyla, taşlı kayalıkarazide de tarımı yapılabilmektedir. Bu gibi kayalık yerlerin değerlendirilmesinde, kumluarazide,kurak ve kireçli yerlerde korunga tarımı büyük önem taşımaktadır. Korunganın tuzadayanıklılığı zayıftır. Taban suyu yüksek, ağır, killi ve ıslak, kireçsiz, asiditesi yüksek topraklarkorunga tarımına pek elverişli değildir.c- Korunganın Tarımıa- Toprak Hazırlığı :Korunga iyi hazırlanmış, keseksiz ve bastırılmış bir tohum yatağıistemektedir. Korunganın ilk yılkı gelişmesi ve rekabet gücünün çok zayıf olması ve tesis198

edilecek korungadan 3 - 4 yıl süreyle yararlanılacak olması nedeniyle tohum yatağının mutlakayabancı bitkilerden temizlenmiş olması gerekir. Korunga hasadında kullanılan biçme vebalyalama makinaları zemine çok yakın mesafede çalıştırılmaktadır. Bu nedenle hasatkayıplarına ve alet hasarlanmalarına engel olmak için korunga tesis edilecek tarlanın düzgün vetesviyeli olmasına dikkat edilmesi varsa taşların toplanıp tarladan uzaklaştırılması gereklidir.İşletmelerimizde korunga kıraç alanlarda ekilmekte, buğday ve arpa ile münavebeyesokulmaktadır. Tarladaki ön bitki hasat edildikten ve bitki artıkları kaldırıldıktan sonra tercihengüz aylarında yada ekim öncesi ilk baharda toprak tava gelince sürülür.Ekim öncesinde uygun ikileme aletleri kullanarak tohum yatağı hazırlanır, gerekirsetapan çekilerek zemin düzeltilmelidir. Tohum yatağı hazırlanırken aşırı toprak işlemedenkaçınılmalıdır. Aksi takdirde her toprak işlemede toprak tavı kaçmakta çimlenme ve çıkış riskaltına girmektedir. Fidelerin bir çoğu kurak yaz aylarına dayanamayıp ölmekte geri kalanlar sertkış şartlarına zayıf girmekte ve soğuktan zarar görmektedirler. Bu durum tesisin ömrünü veverimini düşürmektedir.b- Ekim :Korunganın her türlü iklim şartlarında en iyi ekim zamanı erken ilkbahardır.Ancak ılıman iklim bölgelerinde sonbaharda da ekilebilmektedir (Gençkan - 1992).Kıraç şartlarda tarımı yapıldığından, kuruya ekimden kaçınılmalı ekimdegecikilmemelidir. İlkbaharda uygun toprak tavı ve sıcaklığı yakalandığı anda korunga ekimiyapılarak, çimlenme ve çıkış sağlanmalı sonradan gelecek yağışlardan bitkinin faydalanıp kurakyaz aylarına kuvvetli girmesi temin edilmelidir. İşletmelerimizde korunga ekimi Accord tipipinomatik mibzerlerle yapılmaktadır. Ekimde sıra arası mesafe 12.5 cm olarak tutulmakta, 2 - 5cm derinliğe ekim yapılmaktadır. Ekimde 6 - 10 kg/da arasında değişmekle birlikte, ortalama 8kg /da baklalı tohum kullanır. Ekimle birlikte toprağa 14 - 1 5 kg/da DAP gübresiverilir.Ekimden önce korunga tohumlarının, havanın serbest azotunu korunga köklerindenodoziteler oluşturarak toprağa bağlayan (rhizobium) bakteri kültürü ile aşılanması gereklidir.Aşılama işlemi direkt güneş ışığı olmayan yerlerde % 10 luk şekerli suyla hafifçenemlendirildikten sonra yapılmalı, aşılanan tohum gölge bir yerde kurutulduktan sonra en geç24 saat içinde ekilmelidir. Ekimden sonra tohum yatağını sıkıştırmak ve taban tavını yukarıçıkarıp daha iyi bir çimlenme ve çıkış sağlamak ve kısmen de zemini düzeltmek için merdaneveya silindir çekilmelidir. Korunga tohumları toprak sıcaklığı ve tavı uygun olduğunda 4 - 10gün içinde çimlenerek fideler toprak üstüne çıkmaya başlar.c- Bakım ve Üst Gübreleme : İlk yıl fide gelişimi yavaştır. İlk gelişme döneminde hassas olmasınedeniyle iyi bir gelişme sağlasa bile ilk yıl korunga tesisine kesinlikle hayvan sokmamalı veçok iyi korunmalıdır. İkinci - üçüncü yıllarda ilkbaharda ota biçilecek korungalıklarda 3 - 5kg/da saf N üzerinden üst gübreleme yapılması verimi artırmaktadır. İlk yıl aşırı otlanma olanyerlerde yabancı otların tohum bağlamalarına engel olabilmek için aktif çayır biçme makinalarıkullanılarak korunga fidelerine zarar vermeyecek şekilde temizlik biçimi yapılabilir.4.Ayrıca çayır ve mera bitkileri olarak doğal ortamda üçgül, otlak ayrığı, kılçıksız brom, çayırsalkım otu, akdarı yetişmekte olup ve bu alanlara ıslah çalışmaları yapılmaktadır.H.2.1.1.4. Endüstriyel Bitkiler1.Şeker pancarı:1.Rozsa2.Visa3.Karizma199

EkimŞeker pancarının verim ve kalitesi ile çiftçi gelirini etkileyen önemli bir faktörde ekimtekniğidir. Don tehlikesinin büyük çapta atlatıldıgı bir dönemde yapılan erken ekim, pancarıngelişme süresini uzattığı ve verimi arttırdığı için her zaman tercih edilmelidir.Ekimin kusursuz olması açısından ekimde kullanılacak mibzerlerin secimi ve gerekli ayarve bakımlarının yapılması gerekir. Ekimde sıra araları ile sıralar üzerindeki pancarlar arasındakimesafe, kök ve şeker verimini önemli ölçüde etkilemektedir.- Ülkemizde şeker pancarı 45 cm sıra arası mesafeye ekilmekte ve genel olarak 20 – 25 cmmesafede teklenmektedir. 1 dekarda 8000 – 9000 adet bitki denemelerde en iyi sonucuvermektedir.- Ekim hızı ekim kalitesini etkileyen önemli faktörlerdendir. Hassas mibzerlerle yapılan ekimdemibzeri çeken traktörün hızı 4 km/saati geçmemelidir. Aşırı hız tohumların gayri muntazamdökülmesine, derinlik ayarlarının bozulmasına, tohumların toprak yüzeyinde kalmasına nedenolmaktadır.- Ekim derinliği de verim ve kalite açısından önemli bir husustur. Pancar tohumu 2 ila 5 cmderinliğe ekilmeli ekim esnasında sürekli kontrol edilmeli, toprağın tavı iyileştikçe daha yüzlek,tav aşağı indikçe daha derin yapılmalıdır.- Ülkemizde genel olarak hassas mibzerle 5-8 ve 15 cm sıra üzeri aralıklara ekim yapılmaktadır.Pancar ekiminin düzgün olarak yapılması çapa ve hasat makinelerinin kullanımındabüyük kolaylıklar sağlamaktadır. Normal ekimden sonra doğal faktörler, tohum çeşidi, haşereve hastalıklardan doğan tahribatlardan dolayı pancar sayısında % 40 dan fazla azalma olduğutakdirde tarla ikinci defa ekilmelidir.6) BakımPancarın ekiminden hasadına kadar gelişmesini, yabancı otlardan, hastalık ve haşerelerdenkorunmasını sağlayan mücadele ve sulama dışında kalan tüm işlemlere bakım denir.Bakım işlemlerini söyle sıralamak gerekir ;a) Seyreltme / tekleme,b) Çapalama,c) Yabancı otlarla mücadele,d) Hastalık ve Haşerelerle mücadele.a) Seyreltme ve Tekleme : Bir pancar tarlasında birim alandaki bitki sayısı, bu bitkilerinyüzeye iyi bir şekilde dağılış olması, verim ve kaliteye etki eden önemli bir faktördür.Pancarların 4-5 yapraklı döneme ulaştıklarında seyreltme tekleme işlemi yapılır. Sıra üzeriaralıkların 20-25 cm olması yeterlidir. Tekleme yapılırken pancarların zedelenmemesine dikkatetmek gerekir.b) Çapalama : Yabancı ot mücadelesi ilaçla yapılıyorsa pancarın sadece toprağınınhavalandırılması için çapalama yapılır. Çapalama buharlaşmanın önlenmesi, toprağın dahaçabuk ısınmasını, yağmur sularının düzenli bir dağılımla toprağa işlemesini sağlar. Ülkemizşartlarında 1 veya 2 çapa yeterlidir. Elle veya makine ile yapılmaktadır. Çapalamada pancarlarınyan köklerinin zedelenmemesine, fazla kesek çıkartılmamasına ve pancarların çiğnenmemesinedikkat edilmelidir.7) SulamaŞeker pancarı su ihtiyacı fazla olan bir bitkidir. Ekimden hasat dönemine kadar belirliaralıklarda ve miktarlarda suya ihtiyaç duyan bir bitkidir. Sulama dönemleri ;200

a) Çıkış ( İntaş ) Sulaması : Ekimde sonra yağış alınmaması ve toprağın tavını kaybetmesihalinde yapılır.b) Gelişme dönemi Sulama : Haziran sonu ile Eylül ortalarına kadar yapılmalıdır.c) Hasat öncesi Sulama : Toprağın tavlı duruma getirilerek, hasadı kolaylaştırmak ve kökkırılmalarını önlemek amacıyla yapılan sulamalar olmak üzere üçe ayrılır. Sulama sayısıbitkideki gelişme gözlenerek 4-6 defa yapılmalıdır.2.Ayçiçeği:Ayçiçeği Tarımıİklim İsteğiAyçiçeği kara iklim kuşağında ve ılıman iklimin yağışlı bölgelerinde yetiştirilen tekyıllık bir bitkidir. Çok geniş bir adaptasyon alanına sahiptir. Amerika, Avrupa, Asya, Afrika veAvustralya kıtalarına mensup çok değişik ülkelerde tarımı yapılmaktadır. Kuzey Amerika’da50. enlem derecesine kadar olan bölgelerde başarıyla yetişebilmektedir. Ayçiçeği bitkisininnormal bir gelişme gösterebilmesi ve yeterli verim alınabilmesi için, diğer bitkilerde olduğugibi, belirli iklim değerlerine gereksinim duymaktadır. Ayçiçeği bitkisinin yetiştirildiği çevrekoşulları, onun büyüme ve gelişmesi ile verim ve tohum kalitesini farklı şekillerdeetkilemektedir. Aynı ayçiçeği çeşidinin Güney ve Kuzey Amerika kıtasında yetiştirilmesi ileelde edilen tohum kalitesi farklı olmaktadır. Ayçiçeği tarımında başarılı bir sonuç alabilmekiçin, çevre koşullarına karşı tepkisini çok iyi bilmek gerekmektedir. Bu takdirde değişen çevrekoşullarına uygun üretim teknikleri uygulanarak yeterli ürün alınabilmektedir.SıcaklıkAyçiçeği bitkisi soğuk ve yüksek sıcaklıklara karşı oldukça toleranslı bir bitkidir. Bunedenle, geniş bir yayılma alanına sahiptir.120-130 günlük vejatasyon süresi boyunca toplamsıcaklık isteği 2600-2850 oC dir. Ayçiçeği bitkisinin değişik gelişme dönemlerinde farklısıcaklık isteğine sahiptir. Tohumun çimlenebilmesi için toprak sıcaklığının minimum +4 oColması gerekmektedir. Ancak; çimlenmenin normal olabilmesi için, toprak sıcaklığının en az10-12 oC'ye yükselmesi gerekmektedir. Toprak sıcaklığı arttıkça, tohumun çimlenme ve sürmehızı da artmaktadır. Bölgemizde Şubat ayının sonlarına doğru toprak sıcaklığı, Ayçiçeğitohumunun çimlene bileceği normal değerlere ulaşmaktadır. Daha erken ekimlerdenkaçınılmalıdır.Ayçiçeği bitkisi fide döneminde soğuklara karşı oldukça dayanıklıdır. Bitki, kotiledonyapraklı döneminde, –5 oC’ye kadar dayanabilmektedir. Bitkinin düşük sıcaklıklara direnci 6-8yapraklı döneme kadar kademeli olarak azalmaktadır. Bitkinin daha ileri gelişme döneminde,sıcaklık 0 oC’ye düştüğünde, bitki zarar görmektedir. Özellikle, ileri gelişme dönmelerindeayçiçeği bitkisi düşük sıcaklıklara maruz kaldığında bitkinin uç büyüme noktası zarar görür vedaha sonra bitki dallanır. Bitkinin dallanması ile de verim düşmektedir. Bölgemizde Şubat sonu,mart ayında ekim yapılır ise, Ayçiçeği bitkisi, düşük sıcaklardan olumsuz etkilenmez.Çiçeklenme döneminde bitkinin düşük sıcaklıklara maruz kalması, bitkiyi ve dölleyicileriolumsuz etkilemektedir. Bitkinin büyüme ve gelişmesi için 18-20 oC gece / 24-26 oC gündüzsıcaklıları optimumdur. Bitkinin Net Asimilasyon Oranı (NAR) 28 oC hava sıcaklığında, enyüksek değere ulaşmıştır. Bitkide fotosentez için optimum hava sıcaklığı, 30-35 oC’dir.Fotosentez 45 oC’ye kadar devam edebilmektedir. 45 oC’nin üzerinde fotosentez durmaktadır.201

Ayçiçeği tarımında üretim için 21-24 oC gündüz hava sıcaklığı optimumdur. 36-40oC'nin üzerindeki yüksek sıcaklıklarda polen tozu çimlenemediği için, yabancı tozlanmatehlikeye düşmektedir.Çukurova bölgesinde, ilk bahar ekimlerinde, hava sıcaklığı bitkinin büyüme vegelişmesi üzerine olumsuz etki yapmamakta. Ancak; ikinci ürün ekimlerinde Özellikleçiçeklenme döneminde ortaya çıkan yüksek sıcaklık, döllenmeyi olumsuz etkilemektedir. Bunedenle, ikinci ürün ekimlerinin Temmuz ayının 20'sinden sonra yapılması önerilmektedir.Yetişme süresindeki, özellikle tohumun gelişme döneminde, ortaya çıkan yükseksıcaklık, yağ asitleri bileşimini etkileyebilmektedir ve yağın kalitesini düşürmektedir. Yetişmesüresi boyunca ortaya çıkan yüksek sıcaklık, protein oranını yükseltmekte, yağ oranını iseazaltmaktadır. Ayçiçeği bitkisi diğer yağ bitkilerine göre sıcaklığa daha toleranslı ve bukoşullarda daha yüksek yağ üretimi sağlanır.Gün UzunluğuAyçiçeği bitkisi ışıklanmaya fazla duyarlı değildir. Bitki çok geniş ışıklanma sürelerindeçiçeklenebilmektedir. Genellikle nötür gün bitkisi olarak kabul edilmektedir. Ancak, sonzamanlarda ışıklanmaya karşı reaksiyoner ıslah hatları geliştirilmiştir. Özellikle tohumluküretimlerinde ana ve baba hatların eş zamanlı çiçeklenmeleri için, ışıklanmaya karşı tepkilerininçok iyi bilinmesi gerekmektedir.Ayçiçeği bitkisi normal olarak fotosentez yapabilmek için, yeterli miktarda ışığagereksinim duyar. Işığın yetersiz olduğu durumlarda, fotosentez miktarı önemli ölçüde azalır.Örneğin; Güneş ışığının % 40 eksik olduğu gölge koşullarda yetiştirildiğinde, verimde % 64’lükbir azalma ortaya çıkmaktadır. Özellikle, çiçeklenme-tohum oluşum döneminde yeterli ışıkolmaz ise, verim önemli miktarda azalmaktadır. Bu nedenle, bulutlu ve az güneşli koşullardanhoşlanmaz. Ayçiçeği bitkisi, yetişme süresi boyunca ışık yoğunluğunun yüksek olmasını ister.Işıklanma süresi ve ışık yoğunluğu yönünden, bölgemizde Ayçiçeği yetiştiriciliğinde bir sorunbulunmamaktadır.Ayçiçeği yaprakları fototropik özelliğe sahiptir. Yani ışığa göre yöndeğiştirmektedir. Yaprakların bu özellikleri fotosentezi, dolayısı ile verimi olumlu yöndeetkilemektedir. Yapılan bir araştırma göstermiştir ki; Işığa yönelen yapraklar, hareketsizolanlara göre % 9 daha fazla ışıktan yararlanmaktadır ve fototropizm bitkinin fotosentezkapasitesini % 10-23 daha fazla artırmıştır. Ayçiçeği C3 bitkisidir.YağışAyçiçeği; kurak koşullara fazla dayanıklı olmamakla beraber, diğer kültür bitkilerininyetişemediği kurak koşullarda başarıyla yetişebilmektedir. Ayçiçeği bitkisi topraktaki suyu eniyi değerlendiren bir bitkidir. Bunun nedeni, kök sisteminin gelişmiş ve 2 m derinlere kadarinebiliyor olmasıdır. Bitki büyümesinin olmadığı, kuraklık stresi koşullarında dahi, ayçiçeğibitkisi fotsentezini devam ettirmektedir. Netice olarak, ayçiçeği bitkisi kısa süren kuraklıklardanetkilenmez ve verimde bir azalma meydana gelmez. Ayçiçeği bitkisi yetişme süresi boyunca500-600 mm’lik toplam yağışa gereksinim duyar. Bu yağışın yetişme dönemi içerisine dağılmışolması gerekmektedir. Ayçiçeği bitkisinin su isteği bölgelere göre değişmektedir. Bununnedeni; toprak yapısının, sıcaklığın, nispi nemin ve rüzgarın etkisinin bölgelere göre farklıolmasıdır. Normal koşullarda ayçiçeği bitkisinin günlük su tüketimi; 3.5-3.8 mm iken, havasıcaklığı 35 oC' olduğunda su tüketimi 7.5 mm'ye ulaşmaktadır.Ayçiçeği bitkisinin değişik gelişme dönemlerinde gereksinim duyduğu su miktarı farklıolmaktadır. Ayçiçeği tohumlarının çimlenebilmesi için, toprakta yeterince suyun olmasıgerekmektedir. Diğer bitkilerle karşılaştırıldığında, tohumun çimlenebilmesi için daha az suyeterli olabilmektedir. Yapılan araştırmalar göstermiştir ki; çıkıştan, tabla oluşumunun202

aşlangıcına kadar geçen sürede, ayçiçeği bitkisi yıllık toplam su tüketiminin yaklaşık %20'sinikullanmaktadır.Ayçiçeği bitkisinin suya en fazla ihtiyaç duyduğu dönem; çiçeklenmeden önceki vesonraki 40 günlük dönemdir. Bu dönemde bitki yıllık toplam su tüketiminin yaklaşık % 60'ınıkullanmaktadır. Çiçeklenme döneminde bitkinin susuzluk stresine girmesi halinde verimazalmaktadır. Özellikle, çiçeklenme ve döllenmenin olduğu 10 günlük dönemde, bitki susuzlukstresine maruz kalırsa, verim çok fazla etkilenmektedir. Örneğin; bu dönemde bitkinin almasıgereken toplam su miktarında % 20'lik bir eksilme, tohum veriminde % 50'lik bir azalmayaneden olmaktadır. Bunun nedeni; çok kurak koşullarda, erkek organların döllenme özelliğinekavuşa bilmesi için gerekli gelişmenin (athesisin) durmasıdır. Ayçiçeği bitkisi toplam sutüketiminin %20'sini ise, çiçeklenmeden sonraki dönemde kullanmaktadır. Çiçeklenmedensonraki 20 günlük dönemde bitkinin susuzluk stresine girmesi halinde, yağ verimi de olumsuzyönde etkilenmektedir. Aşırı kurak koşullarda bitkinin alt yaprakları kurumaya başlar, stersindevam etmesi halinde, kuruma yukarıya doğru devam eder. Neticede, fotosentez ve verimolumsuz yönde etkilenir. Ayçiçeği; fazla nemli bölgeleri sevmez. Hava nispi neminin yüksekolması halinde, tabla çürüklüğüne neden olan hastalıkların olumsuz etkisi artar. Bu nedenle;Ayçiçeği tarımında, hava nispi neminin düşük olduğu bölgeler seçilir. Erken ilk baharekimlerinde hava nispi nemi yönünden, bölgemizde fazla sorun yaşanmamakta. Ancak, ikinciürün ekimlerinde, yüksek hava nemi nedeniyle, tabla çürüklüğü hastalığı büyük sorunolmaktadır. Bu nedenle, ekim zamanı geciktirilerek, tabla oluşumunun Eylül ayına denkgelmesi sağlanır ve yüksek nemden bu şekilde kaçılarak, hastalığın etkisi en aza indirilmelidir.Ayçiçeği tarımında yağışın yeterli olmaması veya yetişme dönemi içerisine dağılmamışolması halinde, sulanmalıdır. Çukurova bölgesinde, erken ilk baharda yapılan ekimlerde, Mayısayının çok kurak geçmesi durumunda, verimde önemli azalmalar olabilmektedir. Bu nedenle,özellikle, çiçeklenme döneminde havaların çok kurak geçmesi halinde, sulama yapıla bilir ise,verimde önemli artışlar olacaktır. Diğer dönemlerde sulamaya gerek duyulmamaktadır. İkinciürün koşullarında ise fazla sulamadan kaçınılmalıdır. Kök ve tabla çürüklüğü hastalığının etkisiartar. Sulama ile önemli verim artışları elde edilmektedir. Bununla beraber, kurak koşullardanen az etkilenen Ayçiçeği üreticileri olmaktadır.Toprak İsteğiAyçiçeği toprak isteği bakımından fazla seçici değildir. Kumlu topraklardan, killitopraklara kadar değişim gösteren farklı yapılardaki topraklarda başarıyla yetişebilmektedir.Özellikle, derin, organik maddece zengin alüviyal topraklar, ayçiçeği tarımı için çok uygundur.Fazla verimli olmayan topraklarda dahi, çok iyi gelişme gösterebilmektedir. Fazla taşlı, kumluve yüzlek toprakları sevmez. Ayçiçeği tarım yapılacak topraklarda pH=6.0-7.2 arasında olmasıistenir. Fazla asitli topraklarda normal gelişme gösteremez. Ayçiçeği tarımı yapılacaktopraklarda taban suyu yüksek olmamalı ve drenaj sorunu bulunmamalıdır. Ayçiçeğinintuzluluğa toleransı fazla olmayan bir bitkidir. 2-4 mmhos/cm tuz konsantrasyonunadayanabilmektedir. Bu değerden daha yüksek tuzluluğa sahip olan topraklar, ayçiçeği içinuygun değildir. Topraktaki NaCl miktarı % 1’in üzerinde çıktığında, çimlenme olumsuzetkilenir. NaCl’nin, % 2’nin üzerine çıkması halinde, çimlenme sıfıra kadar düşmektedir.Ayrıca, topraktaki tuz miktarının artması ile yağ oranı da azalmaktadır.Ekim NöbetiAyçiçeği bitkisi fazla gelişmiş yeşil aksama sahip olduğu için, yetişme süresi boyuncatopraktan fazla miktarda besin elementi kaldırmaktadır. Bu nedenle, aynı tarlaya her yıl üst üsteekim yapılması halinde, verim düşmekte, taneler küçülmekte ve hastalık ve zararlılar203

artmaktadır. Özellikle, Ayçiçeği ekimi yapılan alanlarda, Canavar otu (Orabanch) önemli birkök paraziti olarak bitkilere zarar vermektedir. Bu zararlının etkili olduğu alanlarda, ekim nöbetiuygulaması mutlak zorunludur. Bu nedenle kesinlikle aynı tarlaya üst üste her yıl, Ayçiçeğiekimi yapılmamalıdır. Orabanşa karşı 4 yıllık ekim nöbeti uygulanmalıdır.Ayçiçeği tarımında, bölgelere göre farklı bitkiler ekim nöbeti içerisinde yer alırlar.Ayrıca sulu ve kuru tarım bölgelerine göre de uygulanan ekim nöbeti sistemleri farklıolmaktadır. Adana Tarım İşletmeleri Müdürlüğü (Ceyhan-Adana) arazisinde, sulanmayan kurualanlarda Buğdayla, Ayçiçeği ekim nöbetine sokulduğunda, buğday alanlarında görülen veverim düşüklüğüne neden olan kök çürüklüğü hastalığı etkili olmamakta ve buğday verimindebüyük artışlar (%20-50) sağlanmıştır.Sulu koşullarda ise, Turfanda patates, Soya, Yerfıstığı ve Mısır gibi bitkilerdebölgemizde ekim nöbetine sokula bilmektedir. Ancak; Ayçiçeğinden sonra ekimi yapılacakbitkiler için, Potaslı gübre uygulamasına dikkat edilmelidir.Toprak HazırlamaAyçiçeği tarımında toprak işleme ve tohum yatağı hazırlama bölgelere göre farklıolabilmektedir. Ön bitkinin hasadından sonra (Haziran veya Sonbaharda) tarla pullukla derin(20-25 cm) olarak işlenir. Özellikle, buğday ekim alanlarında, buğday hasadından sonra derinsürüm yapılmalı ve sonbaharda tarla tekrardan kültüvatörle karıştırılmalıdır. Kışı bu şekildegeçiren toprak, şubat ayı başında kültüvatör ile karıştırılmalıdır. Ekim zamanı geldiğinde, gübreve herbisit uygulamasından sonra toprak tekrar gobledisk veya aysan kültüvatörü ilekarıştırılmalı ve üzerinden sürgü geçirilmek suretiyle tarla ekime hazır hale getirilmelidir.Ayçiçeği tohumları genellikle nemli toprağa ekilirler. Bu nedenle, kuruya ekip, üzerineyağmurlama kurma fazla yaygın değildir. İkinci ürün Ayçiçeği tarımında ise; Buğdayhasadından sonra anız yakılmalı ve tarla sulanarak tava getirilmeli ve arkasından toprakişlenerek tarla ekime hazır hale getirilmelidir (Soya ve Yerfıstığında olduğu gibi).Besin İsteği ve GübrelemeDiğer bitkilerde olduğu gibi, ayçiçeği de, büyüme ve gelişmesini devam ettirebilmek veneticede bir verimi oluştura bilmesi için, topraktan belirli miktarlarda bitki besin maddesikaldırması gerekmektedir. Kaldırılan besin maddesi miktarı, elde edilen verim değerlerine göredeğişmektedir. Bu nedenle Ayçiçeği tarımında uygun bir gübreleme için önce toprak analiziyapılmalı ve buna göre belirlenen verim hedeflerine göre gübre önerilerinde bulunulmalıdır.Ayçiçeği tarafından topraktan en fazla azot ve potasyum kaldırılmaktadır.EkimAyçiçeği tohumlarının çimlenebilmesi için toprak sıcaklığının minimun 8-10 oC olmasıgerekmektedir. Toprak sıcaklığı arttıkça tohumun çimlenme ve sürme hızı da artmaktadır. Bunedenle ekim zamanında toprak sıcaklığının 12 oC olması istenir. Bu nedenle, ekim zamanınıbelirlemede, toprak sıcaklığı önemli bir faktör olmaktadır. Toprak sıcaklığı, tohumunçimlenebileceği dereceye ulaştığında, ne kadar erken ekim yapılırsa, verim, o nispette yüksekolmaktadır. Bu nedenle, ekimde geç kalınmamalıdır. Çukurova bölgesinde sulanmayan tabanarazilerde Ayçiçeği için en uygun ekim zamanı; Şubat sonu - Mart ayının ilk yarısı dır.Bölgemizde Mart ayı sonuna kadar ekim bitirilmelidir. Ekimde geç kalınır ise verim çokdüşmektedir. İkinci ürün Ayçiçeği tarımında, ekimlere Temmuz ayının 15'inden sonrabaşlanılmalı ve ay sonuna kadar bitirilmelidir.Ayçiçeği ekimi makinayla yapılmaktadır. Tohum fiyatları pahalı olduğu için, genelliklehavalı mibzerler kullanılmaktadır. Ancak, bazı yörelerde normal mibzerlerle ekimyapılmaktadır. Ekimde sıra arası mesafesi 65-70 cm olarak tutulmakta, sıra üzeri ise 30-35 cm204

arasında değişmektedir. Tohum iriliğine bağlı olarak normal mibzerlerle dekara 1.5-3.0 kgtohum kullanılmaktadır. Havalı mibzerlerle yapılan ekimlerde ise 500-700 gr/da tohum yeterliolmaktadır. Havalı mibzerlerde çıkış sonrası seyreltmeye gerek yok, normal mibzerlerde çıkışsonrası seyreltme zorunludur. Kuru koşullarda dekara 4500-5500 bitki, sulu koşullarda isedekara 5000-6500 bitki yeterli olmaktadır (Anonim,1992).Toprak yapısına ve nemine bağlı olarak ekim derinliği değişmektedir. Normalkoşullarda ayçiçeğinde ekim derinliği 4-6 cm arasında değişmekte, toprak nemi derinlerekaçmış ise, ekim derinliği 7 cm’ye kadar çıkarılabilmektedir.BakımAyçiçeği tohumu, uygun koşulların oluşması ile ekimden 10-15 gün sonra çimlenerektoprak yüzeyinde genç bitkiler oluşur. Çevre koşullarının uygun olması halinde bitkilergelişmelerini hızla sürdürürler. Bitkilerin büyüme ve gelişme süreleri boyunca gerekli bakımişlerinin zamanında ve tekniğine uygun olarak aksatılmadan yapılması gerekmektedir. Aksitaktirde ayçiçeğinden beklenen verim alınamaz. Ayçiçeği tarımında bakım işleri; Çapalama veyabancı ot kontrolü, seyreltme, sulama, hastalık ve zararlılarla mücadeledir.Çapalama ve Yabancı Ot Kontrolü: Ayçiçeği bitkisi ilk gelişme döneminde yabancıotlardan fazla etkilenmekte ve zarar görmektedir. Bu nedenle, yabancı otlarla mücadeleye erkendönemde başlanılmalıdır. Bitkiler toprak yüzeyine çıkıp, 10-12 cm boylandığında (4-6 yapraklıdönemde) ilk çapa, bitkiler 25-30 cm boylandığında ise, ikinci çapa yapılmalıdır. İkinci çapaylabirlikte boğaz doldurma da yapılmaktadır. Ayçiçeği bitkisi saçak köklü olduğu için, çapalamaderin yapılmamalıdır (10 cm’den derin olmamalıdır). Üst gübreleme (N) yapılacaksa, ikinciçapa ile birlikte verilmelidir. Bitkiler 40 cm’ye ulaştığında çapalama işlemine son verilmelidir.Özellikle kurak bölgelerde buharlaşma ile su kaybını önlemek için, sık sık çapalamayapılmalıdır. Ayçiçeği tarımında 2-3 çapa yeterli olmaktadır.Ayçiçeği tarımı yapılan bölgelerde, Köpek üzümü, Şahtere, Kazayağı, Çoban çantası,Horoz ibiği, Çoban değneği, Yabani semizotu ve Dikenli pıtrak gibi yabancı otlar zararlıolmaktadırlar. Ayçiçeği tarlalarında sorun olan yabancı otlar çapalama ile yok edilebildiklerigibi, herbisitler kullanılarak da kontrol edilebilmektedirler.SulamaAyçiçeği bitkisi kuraklığa oldukça dayanıklıdır. Ancak, sulu koşullarda yetiştirildiğindeönemli verim artışları elde edilmektedir. Ayçiçeği bitkisinin suya en fazla ihtiyaç duyduğudönem, tabla teşekkülünden, çiçeklenmeye kadar geçen dönemdir. Özellikle çiçeklenmeden 20gün önce ve çiçeklenmeden sonraki 20 günlük dönem su tüketimi bakımında ayçiçeği için çokkritik bir dönemdir. Bu dönemde bitki susuzluk stresine sokulmamalıdır. Yağışın yeterli olduğu(yıllık 600 mm ve bahar yağışı 400 mm) bölgelerde sulamaya gerek duyulmamaktadır. Ancak,yağışın yeterli olmadığı bölgelerde sulama yapılmalıdır. Sulama ile % 50 ve daha fazlaoranlarda verim artışları elde edilebilmektedir. Bölgenin ikili ve toprak koşullarına göreayçiçeğinde 3-4 sulama yapılmaktadır. Ayçiçeğinde ilk sulama tabla teşekkülünde, ikincisulama çiçeklenme döneminde ve üçüncü sulama ise süt olum döneminde yapılmalıdır.Ayçiçeğinde sulama, karık usulü yapılmaktadır. Özellikle son çapalamada, lister tipi çapalarkullanılarak boğaz doldurma ve karık oluşturma birlikte yapılmalıdır. Sulama sonrası tarlada subırakılmamalıdır.3.Susam:İklim ve Toprak İsteği205

İklim İsteğiSusam sıcağı çok seven bir yağ bitkisidir. Tropik, suptropik ve ılıman iklim kuşağınınsıcak bölgelerinde yetiştirilen susam, 90-120 günde gelişme devresini tamamlar. Bu devreiçinde aylık ısı ortalamasının 20 ºC den aşağı düşmemesi ve tohumların çimlenmesi esnasındatoprak sıcaklığının 15 ºC- 20 ºC ve daha yukarı ısılarda olması gereklidir. Gelişme süresinin2500-2800ºC lik ısı toplamına gereksinimi vardır.Toprak İsteğiSusam toprak isteği bakımından fazla seçici değildir, her toprak koşullarındayetiştirilebilirse de, en iyi şekilde kumlu-killi allüviyal topraklarda yetişir. Orta derecede ağır,humuslu topraklarda iyi gelişmesine karşın fazla killi ve kireçli ağır toprakları sevmez. Yenitarıma açılan fundalık arazilerde de susam, iyi gelişebilen bir bitkidir.Yetiştirme TekniğiEkim NöbetiSusam yetiştirme süresinin kısalığı yönünden, hemen hemen her kültür bitkisi ile ekimnöbetine girebilir. Ayçiçeği, mısır, pamuk ve yerfıstığı ile karışık tarımı yapılabilir. Çapabitkileri ve baklagillerden sonraki ekilişlerde verimli olup, aynı yere arka arkaya ekilebilir.Bölgemizde mercimek ve hububat hasadından sonra yaygın bir şekilde ikinci bir ürün olaraktarımı yapılmaktadır. Genel olarak pamuk-buğday -susam şeklinde üçlü münavebe, en çokyapılan münavebe şeklidir.ÇeşitAraştırma kuruluşlarınca GAP Bölgesinde Özberk-1982 çeşidi tavsiye edilmektedir.Toprak HazırlığıSusam tohumu çimlenme gücü yüksek, tohumlarının küçük olmasından dolayı ise çıkışgücü zayıftır. Bu yüzden susam ekilecek toprağın çok iyi hazırlanması gereklidir. Ana ürünekilişleri için toprak, sonbahar ve kış aylarında sürülür, daha sonra , ilkbaharda toprak tavındaiken, ikileme yapılır. Diskaro çekildikten ve son diskaro altına gerekli görülen gübre miktarıatıldıktan sonra toprak tavının kaçmaması için sürgü = tapan çekilerek toprak ekime hazırlanır.İkinci ürün susam tarımından, ana ürün hasadından sonra genellikle toprakta yeteri kadar tavbulunmaz. Ekimden sonra tarladaki nemin hızla kaybolmasına neden olan anız, tav suyuverilmeden önce iyice temizlenmelidir. Bundan sonra toprağa gerekli tav suyu verilir.5-7 günsonra da tava gelen toprak pulluk derinliğinde sürülür. Keseklerin parçalanması için 1-2 katdiskaro çekilir, son diskaro altına gerekli gübre miktarı atıldıktan sonra, sürgü çekilerek toprakekime hazırlanır.EkimSusam çimlenme gücü yüksek, çıkış gücü ise zayıf bir bitki olduğundan, ekiminmutlaka tavlı toprağa yapılması gereklidir. Susam tohumları küçük ve hafif olduğundan, dekaraatılacak tohumluk miktarının ayarlanması çok önemlidir. Serpme ekimde dekara 800-1000gr,mibzerfle sıraya ekimde 400-600 gr tohum yeterlidir. Genelde ekim iki şekilde yapılır.206

1. Serpme Ekimİyi bir tohum yatağının hazırlanmasından sonra tohum dere kumu ile karıştırılarak, ustaekicilere yaptırılmalı, tohumun tavlı toprağa düşmesi için hafif bir diskaro ve sürgü çekilmelidir.2. Mibzerle (sıraya) EkimMibzerle sıraya ekimde, sıra arası 60-70 cm, sıra üzeri 20-25 cm olmalıdır. Sıra üzerimesafeler ekimden 20-30 gün sonra tekleme esnasında ayarlanır. Susam ekiminde en iyi sonuçmibzerle yapılan ekimden alınır.Susam ekim derinliği 1.5-2.5 cm olmalı, Sıcak, kuru ve rüzgarlıhavada ekim yapılmalıdır.GübrelemeSusamın gelişme süresinin kısalığı nedeni ile gerekli görülen gübrenin tamamınınekimden önce son diskaro altına atılması zorunludur. Verilecek gübre miktarı; bölgenin iklim vetoprak koşullarında, ekilecek çeşide, tarımın sulu ve kuru olarak yapılmasına bağlıdır. İyi birverim için dekara saf madde olarak 7 kg azot, 5 kg fosfor ve 5-10 kg potasyum verilmelidir.Gübre çeşitleri ve bir dekara verilecek miktar olarak aşağıdaki seçeneklerden birikullanılmalıdır.% 21 Amonyum sülfat 35 kg% 16 -18 Süper fosfat 25-30 kg% 48-50 Potasyum sülfat 10-12 kgKompoze gübre (15-15-15) 30-35 kgSulamaSusam su isteği aşırı olamayan bir bitkidir. Ancak yetiştirme sürecinde yapılacakdüzenli sulamanın verimi arttıracağı bilinmektedir. Kıraç ve kışlak arazilerde ana ürün olaraksusuz yetiştirilirse de, ikinci ürün ekilişlerinde mutlaka sulama yapılmalıdır. 2. ürün ekilişlerindeekimden önce tarlada yeterli rutubeti sağlamak için tav suyu verilir. Olgunlaşma sürecince 1-3defa sulama yapılabilir. Ancak sulamada çok dikkatli olunmalı göllenme yapılmalıdır.BakımSusamda ilk gelişme çok yavaş olup, çiçeklenme ile birlikte büyüme hızlandığındanbitkiler 10-15 cm oluncaya kadar tarlaya girilmemelidir. Daha sonra tarlanın otlanma durumunagöre el çapası veya mibzerle sıraya ekim yapılmış ise, traktör ara çapası geçirilir, sık olanyerlere seyreltme yapılır. Susamda ilk çiçeklenme gün sayısı 45-50 gün kadardır. Çiçeklenmebaşlangıcı ile beraber bitkiler boylanmaya başlar.Sulamalardan sonra 2-3 el çapası, mibzerleekimde traktörle ara sürüm yapılır. Bitkiler 40-50 cm boylandıktan sonra çiçeklerindöllenmeden dökülmelerine neden olmamak için tarla içine girilmemelidir.H.2.1.2. Bahçe BitkileriH.2.1.2.1 Meyve Üretimi1.Elma çeşitleri1.Golden2.Starking207

3.Granny smith4.Starkrimson5.MisketElma Bahçesi TesisiDikim Zamanı :Elma fidanları kışın ılık geçen ve yağışlı olmayan bölgelerdesonbahardan (yaprak dökümünü müteakip) itibaren ağaçlarda fizyolojik faaliyet başlayana(ilkbahar) kadar dikilebilir. Kışı soğuk veya yağışlı geçen bölgelerde ise ilkbahar dikimi tercihedilmelidir.Bahçe Yerinin Dikime HazırlanmasıBurada da en önemli husus, arazinin iyi bir şekilde sulanması için uygun bir topraktesviyesi yapmaktır. Meyilli alanlarda bahçe kurarken setleme (teraslama) yapılması şarttır.Taban suyunun yüksek olduğu yerlerde, su tutan ağır (killi) topraklarda dikimden evvel drenajproblemi halledilmelidir.Bahçe kurulacak yerin dikimden evvel bir defa derince ve sonradan bir veya iki defa da yüzlekişlenmesi doğru olur.Sökülen bir elmalığın yerine yeniden elma dikimi için, aradan hiç değilse birkaç yıl geçmelidir.Çünkü toprak yorgunluğu denen olayı dikkate almak gerekir.Dikilecek Elma Fidanlarında Aranılacak ÖzelliklerElma bahçesi kurarken, sertifikalı, ismine doğru ve bir yaşlı fidanlar tercih edilmelidir.Fidanlar sağlam, sıhhatli, kök sistemi, çapı ve boyu TSE standartlarına uygun olmalıdır. Alınanfidanlar derhal yerlerine dikilmelidir. Dikimde mutlaka dikim budaması yapılmalı aşı noktasıtoprak yüzeyinden en az 10 cm yukarda olmalı, derin dikimden şiddetle kaçınılmalıdır.Dikim Şekilleri :Kapama elma bahçeleri genellikle kare, dikdörtgen, üçgen, satranç ve meyilli arazidetesviye eğrileri üzerine dikme şeklinde (kontur) tesis edilir. Bu şekillerin herhangi birisininseçilmesinde arazi şekli, ara ziraatı yapılıp yapılmaması, dikilmesi gereken fidan sayısı roloynar. Genelde düz yerlerde (taban arazilerde) kare dikim uygulanmaktadır. Dikim Aralıkları(Dikim Sıklığı) elma bahçelerinde ağaçlara verilecek mesafeler çeşide, kullanılan anaca, toprakdurumuna ve iklime göre değişir.Elma ağaçları nemli yerlerde iyice büyüdüklerinde taçlarıarasında hiç olmazsa bir metre aralık kalacak kadar seyrek dikmelidir ki, aradan bolca havaişlesin ve mantar hastalıkları daha az zarar yapsın. Halbuki sulanan kurak bölgelerde gerekhava, gerek toprak üstü nemini saklamak için ağaçların sık olması daha uygundur.Ayrıcakuvvetli, besin maddelerince zengin topraklarda dikim mesafeleri daha fazla, zayıf topraklardaise daha azdır. Bir fidanı meydana getiren anaç ve çeşit (patron ve kalem) ikilisinin kuvvetinegöre de dikim aralıkları değişiklik arz etmektedir. Elma çeşitleri gelişme kuvvetlerine göreyüksek boylu standart çeşitler ve spur tipi (yarı bodur) çeşitler olmak üzere iki gruba ayrılırlar.Bunlardan Golden Delicious, Starking Delicious, Granny Smith, Staymared, Amasya,Beacon, Hüryemez, Mutsu ve Jonathan gibi daha birçok elma çeşidi yüksek boylu standartçeşitler içerisinde, Starkrimson Delicious ve Starkspur Golden Delicious ise yarı bodur çeşitleriçerisinde yer almaktadır. Bilindiği üzere kullanılan anaçlar; “ çok bodurdan çok kuvvetliye”kadar değişen birçok gruba ayrılırlar. İşte bu değişik kuvvetlerdeki anaç ve çeşitlerin birliktemeydana getirdikleri kombinasyonlara göre de dikim aralıkları farklılık arz etmektedir.Elma Bahçelerinde Yıllık Bakım İşleriToprak İşlemeBahçe toprağının sürülüp, sürülmemesi konusunda değişik görüşler vardır. Toprakişlemesinin, özellikle, sathi köklü olan elma ağaçlarının kök ve saçak sistemini parçaladığı bir208

gerçektir. Batı dünyasında, elma bahçelerinde toprak işlemesi genellikle yapılmamaktadır.Ağacın taç iz düşümü altında kalan saha malçlanmakta, diğer kısımları da daimi çayır altındatutulmaktadır. Ancak, Avrupa’nın iklim şartları memleketimiz iklim şartlarından oldukçafarklıdır. Orada ki sık yağmurlar nedeni ile hem bahçelerin su ihtiyacı karşılanmakta hem de budaimi çayırlar yeşilliğini muhafaza etmekte aynı zamanda toprak yumuşaklığını dakorumaktadır. Memleketimizde, Karadeniz Bölgesi dışında kalan bölgelerde ilkbahar veözellikle yaz şartları kuraktır. Uygulanan sulama teknikleri daimi çayır yetiştirmeye uygundeğildir. Bu nedenle rakipsiz kalan yabani otlar bahçeyi adeta istila eder. Toprak yapısına bağlıolarak, toprak sertleşir ve saçak kökler havasız kalır. Böyle bahçelerde gelişme durur veyageriler. Bu nedenle, elma bahçelerinde toprak sürümüne karşı olmamak gerekir. Ancak pullukladerin işleme yapılmamalı, diskharrow ile kök sistemini parçalamayacak derinlikte işlemeyeterlidir.Elma ağaçları saçak kök sistemine sahip olduklarından dolayı diğer bir çok meyvetürüne göre daha fazla su ister ve yüksek nemden hoşlanırlar. Bahçelere verilecek su miktarı,yıllık yağış toplamına, bu yağışın dağılımına, transpirasyon (bitkiden meydana gelen su kaybı)şiddetine, ağacın büyüklüğüne ve toprağın tipine göre değişir.SulamaSulamada en önemli konu sulama zamanının iyi tespit edilmesidir. Bunun için en pratikyöntem toprağın elle kontrol edilmesidir. Sulama zamanı; Tansiyometre adı verilen aletlerledaha kesin ve güvenilir olarak tespit edilebilir.Elma ağaçları için en önemli sulama zamanıyazın yapılan sulamadır. Yaz sulamasına yağış durumuna göre Mayıs’ta başlanır ve bütün yazboyunca devam edilir. Baharı kurak geçen yerlerde yaz sulamasına erken başlanırsa meyvetutumu artar ve meyve kalitesi de yüksek olur. Elma bahçelerini kurak bölgelerde; yerine göre10 günde bir sulamak gerekir. Nemli bölgelere doğru gidildikçe sulama aralığı 15-20 güne,hatta 1 aya kadar çıkabilir. En çok uygulanan sulama şekil “Salma Sulama” dır. Suyun azolduğu yerlerde “Dar Çanak” (Tava Yöntemi) uygulanır. Diğer sulama sistemleri ise“Yağmurlama” ve “Damlama” sulamadır. Damlama sulamada köklerin bulunduğu alanın birkısmı sürekli nemli kalmaktadır.GübrelemeElma bahçelerine verilecek gübre miktarı toprak işleme usulüne, toprağın karakterine,ağacın büyüme gücüne, yaşına, alınan mahsul miktarına göre değişir. En iyisi verilecek gübremiktarı toprak ve yaprak analizleri ile tespit edilmelidir. Elma bahçelerinde fidan dikilmedenevvel bir temel gübreleme yapılmalıdır. Dikimden sonrada bahçe her yıl gübrelenmelidir. Elmabahçelerine ilkbaharda azotlu gübre verildiğinde meyve kalitesi iyileştiği gibi dökülmede azalır.Fakat verilen azotlu gübrenin elmalar olgunlaşmadan evvel tükenmiş olması arzu edilir. Elmaağaçları lüzumlu fosforu kuvvetli kökleri ile topraktan almak iktidarındadır. Fosfor ağacınbüyümesine ve mahsulün artmasına yarar. Pek az hareket eden bir eleman olması dolayısıylafosforlu gübreleri köklerin bulunduğu sahaya vermek hususuna dikkat edilmelidir. Elmaağaçlarında potas eksikliğinde evvela yapraklarda sararma başlar, sonra kahverengi olanyapraklar tamamıyla kuruyup ölür. Kurak senelerde potas eksikliği daha fazla zararlı olur.Potasyum ağaçların fotosentez, nişasta ve şeker yapmasında tesiri olan bir elemandır. Çiçekgözlerinin teşekkülünde rol oynadığı için dolayısıyla potasyum periyodisiteyi önler.BudamaElmalarda budama konusu çok önemlidir. Zira bir elma ağacının anaç ve çeşitininkuvvetllik durumuna göre uygulanacak “terbiye sistemi” de değişiklik arz eder. Bu cümledenolarak elma bahçelerinde üç değişik terbiye sisteminden söz edilecektir. Modifiye Lider(Değişik Doruk Dallı) Terbiye Sistemi bu terbiye sistemi “yarı bodur ve kuvvetli” karakterde kianaçlara “kuvvetli gelişen standart çeşitler” in aşılanması ile oluşturulmuş elma bahçelerinde209

uygulanır. Örneğin yarı bodur bir anaç olan MM 106 ile kuvvetli karakterde ki MM 111 veyaçöğür üzerine aşılı Golden Delicious, Granny Smith, Starking Delicious veya Amasya gibiçeşitlerle kurulmuş elma bahçeleri gibi Modifiye Lider terbiye sisteminin tercih edilmesininyegane sebebi, olumlu yönlerinin olımsuz yönlerinden daha fazla oluşudur. Bu sistemde erkenbaşlanır ve bilgili çalışılırsa daha az budama yapılacağından ağaçlar daha erken meyveyeyatarlar, az budama meyvelerin kuvvetli ana dallar üzerine dağıtılmasını sağlar ve böylecehereğe gerek kalmaz. İlaçlama, hasat kolay, güneşlenme ise mükemmel olur.Genel manada budamayı 4 grupta toplayabiliriz;1- Dikim budaması2- Şekil budaması3- Mahsul (verim) budaması4- Gençleştirme budamasıDikim BudamasıElma bahçesi kurulurken bir yaşlı elma fdianları tercih edilmelidir. Dikim budamasındafidanın kök bölgesindeki yaralı kısımlar çıkarılır ve fazla uzun kısımlar kısaltılır, buna paralelolarak gövde topraktan itibaren 120 cm ‘den, eğer yan dal var ise bunlarda toprağa bakan bir-ikigöz üzerinden kesilir. Dikim budaması yapılmayan fidanların tutma şansı çok az olup,tutanlardan ise sıhhatli ve verimli bir ağaç elde edilemez.Şekil BudamasıFidanın taç kısmına ileride kazandırılacak şekle esas olmak üzere dallarında yapılanbudamaya şekil budaması denir. Elma bahçelerini kurmak için kullanılacak fidanlar dikimimüteakip o yılın sonundan itibaren şekil budamasına tabi tutulurlar. Elmalar için ilk 5 yıldamodifiye lider sistemi teşekkül ettirilmiş olur. Fidanın taçlandırılmasında dikkat edilmesigereken hususlar şunlardır:1- Dikimde kök boğazından 80-120 cm den kesilen fidanın ilk 5 yılında tepe (lider) dalınadokunulmaz.2- Toprak seviyesinden 40 cm yüksekliğe kadar ki gövde üzerinde bulunan sürgünler diptençıkarılıp atılır.3- Lider dal haricinde, ana gövde üzerinde birbiri üzerine gelmeyip, çepeçevre dağılmış 4 dalseçilir. Bunlar haricinde ki dallar dipten çıkarılır. Seçilen ana dallar arasındaki dikey mesafe 15-20 cm dir.4- Seçilen ana dalların, gövde ile 45-60° açı yapmaları istenir.5-Lider dalla rekabeti önlemek için genelde yan dalların takriben 1/3 ü kısaltılır.İkinci yıl, seçilen 4 çatı dalından (Lider hariç) o sene ki uzunluğun 1/3 ü kadar kısaltılır.Her çatı dal üzerinde ikinci derecede yan dallar seçilir ve bunlarda ağacın gelişmesine görekısaltılırlar. Üçüncü, dördüncü ve beşinci yıllarda aynı yöntem izlenir. Ağacın gelişmesine göredallarda kesim yapılır. Kısaca ikinci yıldan itibaren her ana dal tıpkı tek bir fidanmış gibi elealınarak bunlar üzerinde ikinci ve ondan sonraki yıllarda da üçüncü, dördüncü sıradaki dallarteşkil edilir.Mahsul (Verim) BudamasıBahçe kurmanın nihai gayesi, şeklini verdiğimiz ağaçlardan meyve elde etmektir.Budamaya nasıl devam edelim ki, kaliteli, devamlı bir üretim sağlanabilsin. İşte konunun bukısmını mahsul budaması teşkil eder. Mahsul budamasında dikkat edilecek hususlar şöylesıralanabilir.• Ağaçlarda sıhhatli ve verimli meyve gözlerinin muhafaza etmek için mahsul budamasının heryıl yapılması gerekir210

• Ağaçlardaki yardımcı dalların gerek istikamet, gerekse büyüklük itibarı ile aralarında dengetemin edilmelidir• Özellikle meyveye yeni yatmış genç bahçelerde yardımcı dalların ağır budanmasındankaçınılmalıdır. Yardımcı dallar üzerinde lateral dallar teşekkül edince, bunlardan birbiri ilerekabet edenler ve aynı istikamette büyüyenlerden seyreltme yapılır.• Lider daldan çıkan yan dalların ana yan dalları kapatacak ve onların hava ve güneş ışığınamani olacak şekilde büyüyüp gelişmelerine meydan verilmemelidir.• Yardımcı dalların bağlı oldukları ana dalla rekabet etmesine meydan verilmemelidir, böylehallerde rekabet eden yardımcı dalın bir meyve dalı üzerinden kesilerek kısaltılması gerekir.• Her türlü kesimlerde, dalların çıplak kalmamalarına özellikle dikkat edilmelidir.• Dallardan çıkıp yukarı doğru dik büyüyen sürgün ve dallar dipten kesilir. Fakat yanlara ve dıştarafa doğru gelişenlerden sadece sıklık yapanlar kesilir veya kısaltılır.• Meyveler ağaçların genç dallarını teşekkül ettiği için, her yıl yeni sürgünlerin teşekkül etmesiteşvik edilmelidir. Budama yapan kişilerin meyve dallarını iyi tanımaları gerekir.Gençleştirme BudamasıBu meyve iriliği ve ekonomik manada üretimin temini için 30-35 yaşından sonraki ağaçlardatatbik edilecek budamadır. Bu budama ile ağaçlarda yeniden kuvvetli sürgünler meydanagetirilerek yeni bir taç teşkil edilir. Böylece ağaçta verim yeniden arttırılarak, meyve kalitesi deyükseltilmiş olur.Gençleştirme budaması yapılırken, yine ilk olarak kurumuş, sıklaşmış ve birbirinebinmiş olan dallar kesilir. Sonra, birbirine rakip büyüyen dallardan yeniden taç teşekkülü içinbir tanesi bırakılır, diğeri kesilir. Dik büyüyen dallar yatık ana dallar üzerinden kesilerek taçalçaltılır.Gençleştirme budaması çok şiddetli olduğundan budamanın 2-3 yılda tamamlanması ve degübreleme, sulama, zirai mücadele gibi teknik işlerin titizlikle yerine getirilmesi gerekir. Ayrıcaçapı 5 cm’ den büyük olan yaralar için budama işlemlerinde mutlaka yara macunukullanılmalıdır.Yarı Bodur (Spur Tipi) Elmalarda Budama ve Terbiye SistemiAmerika’da yapılan çalışmalarda yarı-bodur elmalara en uygun olarak doğal şeklinebenzediği için bir lider ve çok sayıda yan dallı çalımsı bir gelişme sağlayacak bir terbiye sistemiönerilmektedir.Ülkemizde de yetiştiriciliği hızla artan Starkrimson Delicious ve Starkspur GoldenDelicious gibi spur tipi elma çeşitlerine böyle bir terbiye şeklini verebilmek için budamalardaaşağıda belirtilen sırayı izlemek gerekmektedir;• Dikim budamasında tercihen kullanılan bir yaşlı fidanın tepesi topraktan 70-80cm’den kesilir• İlk yıl tepe dalına dokunulmaz, gövde üzerinde toprak yüzeyinden 15 cm’ye kadar kisürgünler dipten çıkarılır. Seçilen dört çatı dallarının 1/3’ü kısaltılır. Lider dal kesilirken ağacınbüyüklüğü dikkate alınır.• İkinci yıl kışın önceden seçilmiş olan 4 çatı dalı üzerinde dik gelişmiş olanlar o yıl kiuzunluğunun 1/3’ü kadar kısaltılırlar. Bu ana dallar üzerinde 2. derecede dallar seçilir veyeterince kısaltılırlar.• Daha sonraki yıllar aynı yöntem izlenir. Ağacın güneş ışınlarından daha çok yararlanabilmesiiçin budamada ağaç Noel çamına benzeyecek şekilde yönlendirilmelidir.• İlk 3 yıl ağaçlardan meyve beklenilmemelidir. Bu süre içersinde açan çiçeklerin tümükoparılmalıdır. Böylece ağaçlara gelecekteki yüklü meyveyi taşıyacak kuvvetli çatı dallarınıoluşturabilmesi için fırsat tanınmış olur.• Ağacın zayıflamasına neden olacağı için dalları eğme ve bükmeden kesinlikle kaçınmakgerekmektedir.Çok Bodur (Sık Dikim) Elma Bahçelerinde Uygulanan “İNCE İĞ” Terbiye Şekli211

Çok bodur bir anaç olan M9 üzerine aşılı Golden Delicious, Starking Delicious ve Amasya gibikuvvetli gelişen standart çeşitlerle sık dikim bahçeleri kurulduğunda uygulanacak yeganeterbiye sistemi “İnce İğ’ dir. Bu sistemde ağaçlarda alçaktan oluşturulmuş küçük bir çatı veLider daldan çıkmış küçük meyve dalcıkları bulunur ve de ağaçlar ömürleri boyunca desteğeihtiyaç duyarlar. Bu terbiye şeklinin tatbikinde aşağıda ki sıranın izlenmesi gerekir;• Her zaman olduğu gibi tercihen 1 yaşlı fidanların kullanıldığı bu terbiye sisteminde dikimbudaması esnasında fidanların tepesi topraktan itibaren ortalama 80 cm’ den kesilir• İlk yıl sonunda ağaç dengeli ve yeterli bir gelişme göstermiş ise sadece lider dalın uzantısınınçıkarılması yeterlidir.• Ana gövde üzerinde topraktan itibaren 40 cm’ ye kadar olan dallar dipten çıkarılır.• Yan dalların tamamı geniş açı yapacak şekilde iple ağırlık bağlamak sureti ile eğilirler.• Yan dallarda katiyen uç alma yapılmaz• İkinci gelişme yılı sonunda lider dalın uzantısı, bununla rekabet edebilecek olan dalla değişir.• Yan dallarda kesinlikle uç alma ve dipten çıkarma yapılmaz. Dik giden dal var ise diptençıkarılır.• İkinci yıl ağaçlarda çiçek ve meyveler görülmeye başlar.• Üçüncü gelişme yılı sonunda yine lider dalın uzantısı değiştirilir.• Ağaçta zayıf bir gelişme var ise yıllık sürgünlerden uç almak gerekir.• Yan dallarda uç kesimi yapılmamalıdır.• Eğilebilecek durumdaki dallar eğilmeli, aksi halde dipten çıkarılmalıdır.• 4. ve daha sonraki yıllarda ağaç yüksekliği 2.5 metreyi geçmiş ise her yıl bir veya daha yaşlıdallarda kısaltma yapılmalıdır. Buna paralel olarak sıra arası ve sıra üzeri yönünde gidendallarda da kısaltmalar yapılmalıdır.• Gelişmenin çok kuvvetli olduğu yıllarda gelişmeyi zayıflatmak için ağacın tepe kısımlarındayaz budaması da yapılır.Meyve SeyreltmeElma ağaçlarında ki meyve tutumu genellikle arzu edilenden fazladır. Ağaçlar fazlameyve besleyemez, dolayısıyla kalite düşer. Bu sebeple mevcut meyvenin bir kısmının ağaçtankoparılması gerekir. Elmalarda açan çiçeklerin % 9’ unun meyve halinde elde edilmesi normalbir mahsul için yeterli görülmektedir. Meyve seyreltmesi; budama, çiçeklerin bir kısmını veyameyvenin bir kısmını yok etme şeklinde uygulanır.Seyreltme iki şekilde yapılır.El ile SeyreltmeBu işlem meyvelerin el ile koparılıp, atılmasından ibarettir. Bunda çiçek hüzmelerindebir meyve bırakılır. Esas dallar üzerinde her 15-20 cm’ de bir meyve bulunacak şekildemeyveler seyreltilir. El ile seyreltme Haziran dökümlerinden sonra yapılır.Kimyasal Maddeler İle SeyreltmeBu kimyasal maddeler çiçek zamanı ve çiçeklenmeden sonraki genç meyve devresindeağaçlara uygulanır. Bu amaçla Dinitro bileşikleri, kreozot yağı, bitkisel hormonlar bilhassaNAA (Naftalin Asatik Asit) ve bunun tuzları denenmiştir.HereklemeElmalarda hasat zamanına doğru meyve ağırlığında % 30-40 oranında artışlar olur. Buağırlıktan dolayı seyreltme ve budama yapılmayan ağaçlarda dalların aşağıya doğru eğilmesineve hatta bazı dalların kırılmasına sebep olur. Bunu önlemek için dalların altına kalın dallardanyapılmış herekler konur. Herekleme bir masraf gerektirir ve bahçede hareketi güçleştirir. Endoğru yol doğru bir terbiye sistemi ile budamanın yapılmasıdır.2.Armut Çeşitleri:1.Paşa armudu212

2.Limon armudu3.Ankara armudu4.Abbasi5.Willamsİklim ve Toprak İstekleriArmutlar genel olarak - 30 oC ye kadar dayanırsa da don olayının uzun sürmesi veağaçların nemli topraklar üzerinde bulunması zararlanmayı arttırır ve sürgün uçlarınındonmasına neden olur. Armut çiçeklerinin ilkbahar geç donlarından etkilenmeihtimalifazladır.Bu nedenle de bahçelersoğuk havanınçöktüğü çukuryerlere kurulmamalıdır. Armutçeşitlerinin dinlenme döneminde kış soğuklaması olarak ( + 7.2 ) nin altında 1200 – 1500 saategeçirmesi gerekir.Toprak isteğiArmut, çok farklı toprak koşullarına uyum sağlayabilen bir meyve türüdür. Ilıman iklimmeyve türleri arasında ağır ve havalanması zayıf topraklara en toleranslı olanı armutlar dır. 45 -63 cm toprak profili olan ve altta geçirgen bir tabaka bulunması armudun minimum toprakisteğidir. Armut bahçesi kurarken en sakınılması gereken topraklar yüzlek kireçli olanlar veyaalt toprak tabakasına doğru yüksek oranda kireçli su bulunduran topraklardır ki bu yerlerde ayvaanacı üzerine aşılı armutlar demir noksanlığından büyük zarar görürler. Armut ağacı topraktakiorganik madde miktarının yüksek olmasını ister bu organik madde miktarı bakımından zayıfolan topraklar iyi yanmış çiftlik gübresi ile takviye edilmelidir.Klonal AnaçlarArmudun en önemli klon anacı ayvadır. Ayvanın Quince A, B, C klonları dünyacatanınan armut anaçlarıdır, bunlardan da en çok kullanılan anaç Quince A dır.Ayva anacınınkulla nılmasında karşılaşılan en önemli sorun uyuşmazlıktır. Willi ams ,Barlette,Bosc vb. çeşitler ayva ile uyuşmazlık göstermekte, uyuşmazlığın olduğu bu gibi çeşitlerde soruna ara anaçolarak Beurre Hardy veya Old Home anaçları kullanılarak çözülmektedir.Quince A nın özellikleri1- Üzerine aşılı çeşitleri erken mahsule yatırması ve birim sahaya düşen ağaç sayısının fazlaolması nedeniyle birim sahadan alınan verim yükselmektedir. 3 X 1.5 m dikim sıklığı ile bahçetesis edilebilir.2- Gelişmeleri daha yeknesaktır.3- Budama, zirai mücadele ve hasadı kolaydır.4- Bu anaca aşılı armut çeşitlerinde meyve kalitesi çok yüksektir.5- Başta Williams olmak üzere bazı armut çeşitleri ile tam uyuşmadığından ara anaç kullanmazorunluluğu bulunmaktadır. Beurre Hardy çeşidi bu klonal anacın Williams ile uyuşmazlığıngiderilmesinde ara anaç olarak kullanılmaktadır.6- % 3 ün üzerinde kireç ihtiva eden topraklarda kloroza hassastır.Bahçe TesisiArmut bahçesi kurulurken aşılı fidan kullanılması ve bölgemiz gibi iklimi ılıman olanyerlerde fidanların dikimi sonbaharda yapılması dahaiyidir.Genellikle kurak koşullarda vekuvvetli anaçlar kullanıldığında fidan dikiminde aralık ve mesafeler daha fazlatutulmalıdır.Nemli bölgelerde ayva anacı kullanıldığında 3- 4 m, orta boydaki ağaçlar için 4- 6m ve armut çöğürü üzerine aşılı armutlar için 6-8 m dikim aralığı yeterli olmaktadır.Budama1- Kullanılan fidanın iyi dallanmış olması istenir.213

2- Ateş yanıklığının bulunduğu yağışlı yerlerde şiddetli budamalardan kaçınılmalıdır.Çünkü butaze sürgün oluşumunu uyarır ve hastalığın kontrolü zorlaşır.3- Normal koşullarda 3-4 ana dal yeterliyken Ateş yanıklığının yaygın olduğu yerlerde çatıyıoluşturan ana dal sayısı 6 ya çıkarılmalıdır.4- Bir çok armut çeşidi dikine büyüme eğilimindedir, fazla dallanmazlar. Yan dal oluşumunuuyarmak için tepe vurma en az düzeyde yapılmalıdır.Terbiye SistemiArmutlarda çok görülen ateş yanıklığı hastalığından dolayı, meydana gelecek dallardakiölme ihtimali hesaplanarak 4-6 ana çatı dalının gelişmesi sağlanır.Modifiye Lider sistemiterbiye şekliarmutların gelişme yapısına uygundur.Bunun için armutlardaki satın alınan fidan 90-120 cmyerine 120-140 cm olursa daha iyi olur.Mahsule yatan ağaçlara hafif bir budama yapılmalı veyaygın bir gelişmenin temini için dal ve dalcık çıkarması yapılmalıdır.Mahsul Yönünden Armutlar1- Kısa meyve dalcıklı çeşitler bu çeşitlerden Beurre Hardy, B. Bosc, Beurre Clairgeau, Lawsonve Flemish Beauty de yeni gelişme daima yeni kesim yerlerinde olur.2- Kuvvetli meyve dalcığı ve sürgün meydana getiren grupta Williams ( Barlett ), EasterBeurre, Winter Nelis ve Patrick Barry çeşitleri vardır.Birinci gruba giren çeşitlere, bol miktardameyve gözü teşekkül etmeleri için orta derecede bir budama yapılması gereklidir. Bunlardakeza, kısaltma ile dal ve meyve dalcıklarında seyreltme tavsiye edilir. İkinci gruba girençeşitlere ise çok hafif bir budama yapmak gerekmektedir.Gerek kışın, gerekse büyümedöneminde ağaçlar kontrol edilmelidir.Bunun için ağacın tepe gelişmelerine bakmak yeterliolur. Hastalık bulaşmış sürgünlerde yapraklar kış mevsimi boyunca kaldıkları için kolaycatanınırlar.Hastalık görülür görülmez hastalıklı kısmın hemen kesilip atılması ileride çok dalçıkarılmasını önlediği gibi hastalığı da frenler. Bu işlemler yapılırken özellikle budamaaletlerinin dezenfeksiyonuna çok dikkat etmelidir.Gübreleme:Armutlarda azot gübreleme sindeki en önemli husus ateş yanıklığıdır. Çünkü aşırısürgün büyümesi bu hastalığın etkinliğini arttırır.Seyreltme:Barlette, Beurre Hardy gibi çeşitler, bazen her hüzmede 3-5 meyve olacak şekildemeyve bağlar ki bunların sayısını 1 -2 ye düşürmek gerekir. Armutlarda elle seyreltme,çiçeklenmeden 50 yada 70 gün sonraya kadar yapılabilir. Çünkü armutlarda meyvenin gelişimsürecinde hücre bölünmesi safhası 7-9 hafta kadar devam etmekte ve bundan sonra meyveağırlığında hızlı bir artış başlamakta ve devam etmektedir bundan dolayı da armutlarınseyreltilebilmesi için oldukça fazla zaman aralığı bulunmaktadır. Williams armudundaderimden önce 1-2 haftalık zaman içinde büyük bir ağırlık artışı kaydedilmektedir. Derimin ikidefada yapılması bile birinci derimden arta kalan küçük meyvelerin irileşmesinisağlayabilmektedir3.Şeftali:1.Hale2.Redhaven3.Dixired4.Fantasia214

5.GlohavenŞeftalinin Ekolojik İstekleriİklim İstekleriŞeftali değişik iklim şartlarına uyabilen meyve türlerinden biridir. Ekvatorun güney vekuzeyinde 25-45 enlem dereceleri arasında yetiştiriciliği yapılabilmektedir. Şeftaliyetiştiriciliğini sınırlayan faktörlerin başında düşük kış sıcaklıkları, çeşidin soğuklama ihtiyacıve ilkbahar geç donları ile düşük yaz sıcaklıkları gelmektedir. Kış sıcaklığının - 18oC ile -20oC'ye düştüğü yerlerde gözler ve sürgünler donar, - 25 oC'de ise ağaçlar donabilir. Şeftaliçeşitlerinin kış soğuklama istekleri 250 ile 1250 saat arasında değişmektedir. Çeşitler kışsoğuklama ihtiyacını tamamlayamadığında ağaçlar çiçek tomurcuklarını ve çiçeklerini silker,ilkbaharda çiçeklenme gecikir ve düzensiz olur.Şeftali erken çiçek açan meyve türlerindenbiridir. Çiçekler açıldıktan sonra meydana gelen ilkbahar geç donlarından çok zarar görürler.Yaz sıcaklığının düşük olduğu yerlerde meyvelerin olgunlaşması gecikir ve meyve kalitesidüşer. Ülkemizde şeftali yetiştiriciliğinin yapıldığı bölgelerde yaz sıcaklığı yönünden birproblem yoktur.Toprak İsteğiŞefftali için toprak isteği sözkonusu olunca üzerine aşılı anacın isteği göz önünealınmalıdır. Şeftali şeftali anacı üzerinde süzek, kumlu, killi, tınlı, milli, çakıllı ve çabuk ısınanalüviyal toprakları sever. Toprak pH'sı 6-7 arasında olması gerekir. Kumlu topraklarda yeterlisulama ve iyi gübreleme ile şeftali yetiştirilebilir. Ağır, nemli ve soğuk olan killi topraklardayetişen ağaçların sürgünleri iyi pişkinleşemediğinden kış soğuklarından zarar görerek ağaçlardazamklanma başlar.Şeftali AnaçlarıŞeftali anaçları kültür çeşitleri ile iyi uyuşur. Kaliteli ve bol ürün verirler. Önceleri ABD'de açılımlarının az ve yeknesak çöğür vermeleri bakımından Lowel ve Elberte çeşitlerinintohumu kullanılmıştır. Bu çeşitler nematoda dayanıklı olmadığından daha sonraları yapılançalışmalar sonucu nematoda dayanıklı Nemaguard anacı bulunmuş ve bu anaç kullanılmayabaşlanılmıştır.Erik AnaçlarıAğır ve taban suyu seviyesi yüksek bölgelerde şeftaliye anaç olarak kullanılırlar. St.Julien A, Myrobolan ve Brompton klonal erik anaçları kireçli topraklara da nispeten uyumsağlamalarına rağmen çeşitlerle uyuşma problemlerine rastlanmaktadır. St. Julien GF 655-2 veDamas 1969 erik klon anaçları şeftalilere anaç olarak kullanılmakta ve kirece de kısmenmukavemet göstermektedirler.Badem AnaçlarıKireçli topraklarda şeftaliye anaç olarak kullanılırlar. Ağaçlar küçük ve kısa ömürlüolurlar. Anaç kalem uyuşması genellikle iyi değildir. GF 577 ve GF 677 klon anaçları kireçliliği% 12'nin üzerindeki topraklarda iyi netice vermişlerdirKayısı AnaçlarıKurak bölgelere ve nematoda dayanıklı olması sebebiyle şeftaliye anaç olarak kullanılır.Fransa'da Abricotier A 843 tohum anacı olarak kullanılmaktadır.Döllenme FizyolojisiŞeftali türünün autogam ve diploid bünyeye sahip olması nedeniyle (J. H. Hale gibiçiçek tozu morfolojik kısırlığı bulunan çeşitler hariç) kendine verimlidir.215

Şeftalilerde BudamaŞeftali ağaçları diğer meyve ağaçlarına göre daha fazla budama ister. Bunun nedenimeyvelerin bir yaşlı dallarda oluşmasıdır. Her yıl ürün alınabilmesi için yıllık sürgünlerin her yılyeterli miktarda olması gerekir. İyi bir budama ve gübreleme ile ağaçların verimliliği ve uzunömürlü olması sağlanır. Genellikle şeftalilerde şekil budaması olarak goble şekliuygulanmaktadır.Meyve SeyreltmesiŞeftali ağaçlarında iki tip seyrelme metodu uygulanır.a. Kimyasal seyreltme: 150 ppm'lik GA Temmuz, Ağustos aylarında uygulanır.b. Elle Seyreltme : En iyi uygulanan metottur. Meyve çekirdeği sertleşmeden yapılmalıdır.Seyreltme 15-20 cm'de bir meyve ve her neyveye 40-60 yaprak düşecek şekilde yapılmalıdır.4.Ceviz:1.Kaman2.Yavuz 13.Bilecik4.Şebin5.Yalova6.AdilcevazCeviz AğacıBakımının diğer meyvelere göre kolay olması fazla toprak seçici olmaması,hastalık vezararlılara dayanıklı olmaması meyilli ve kıraç arazilerde erozyonun önlenmesi ve bu arazilerintarıma kazandırılması nedeniyle tercih edilmelidir.Ceviz çok yıllık bir bitki olduğundan başlangıçta yapılacak bir hatanın getireceği zararuzun süre çekilecek demektir .Ceviz çoğaltılması en zor meyve türü olduğundan diğer meyvefidanlarına göre daha pahalıdır. Meyvesi için yetiştirilen ideal ceviz ağacı orta derecedebüyümeli sonra büyüme hızı yavaşlamalı ve meyve vermeli yani verime yatmalıdır. Aşılı cevizfidanları fazla boylanmayarak diğer tarım ürünlerine zarar vermemekte, 2-3 yıl sonra meyvevermeye başlamaktadır.Başlangıçta yapılacak hataların telafisi mümkün olmadığından ceviz bahçesi tesisindeaşağıdaki hususlara dikkat edilmesi gereklidir;1-Ceviz fazla toprak seçici bir meyve olmadığından mümkünse verimli tarım arazilerine cevizbahçesi tesis edilmemeli tarım dışı meyilli araziler tercih edilmelidir.2-Ceviz bahçesi direkt rüzgar alan yerlere kurulmamalı,Güneye bakan yamaçlar tercihedilmelidir.3-Bahçe dik yamaçlara kurulacaksa fidan dikimine yamacın tabanından en az 15 metreyukarıdan başlanmalıdır.4-Bahçe tesis edilecek yerde Sonbaharda derin toprak işlemesi yapılmalı taban suyu yüksekolan yerlerde drenaj kanalları açıldıktan sonra bahçe kurulmalıdır. Toprak derinliği fazla olanyerler tercih edilmelidir.5-Ceviz bahçelerinde dönüme 10 adet gelecek şekilde 10x10 metre aralıklarla dikilmelidir.6-Fidan dikilecek yerler önceden işaretlenmeli ve 60x60 cm .çap ve derinliklerde çukurlaraçılmalıdır.7-Mümkünse çukurlar açılırken alt ve üst toprak ayrı ayrı konulmalı,fidan dikiminde çukurundibine 150 gr TSP gübresi ,3-4 kürek yanmış hayvan gübresi üst topraklarla karıştırılarakkonulmalıdır.216

8-Dikilecek fidanlarda kurumuş ve zedelenmiş kök kısımları budama makası ile kesilerektemizlenmeli , dikimden sonra fidanlar 130 cm.' den aşı noktasının aksi tarafına bakan bir gözünüzerinden tepesinden kesilmelidir.9-Dikimde aşı noktası mutlaka toprak üzerinde kalmalı,kesinlikle toprak içine gömülmemelidir.10-Dikimden sonra fidanların yanına bir direk dikilerek fazla sıkı olmayan şekilde bir bezparçası ile bağlanmalıdır.11-Dikimden hemen sonra havalar yağışlı olsa dahi fidan başına mutlaka 4-5 litre can suyuverilmelidir.12-Dikilen fidanlar o yıl serbest bırakılmalı,ertesi sene bakım ve budama işlerine başlanmalıdır.13-İkinci seneden itibaren yapılacak bakım ve budama gibi konularda mutlaka İlçelerdebulunan Tarım Müdürlüklerine danışılmalıdır.14-Ceviz bahçesi tesisinde bilhassa ilk 3 yıl çok önemli olduğundan yukarıdaki hususlarınyanında kurak geçen Yaz aylarında mutlaka sulama yapılmalıdır.15-Ceviz bahçesi tesissinde iyi bir tozlanma ve döllenme sağlayabilmek için en az iki veya dahafazla çeşitle bahçe kurulmalıdır.5.Kayısı çeşitleri:1.Hasanbey2.Hacıhaliloğlu3.Kaba aşı4.Çataloğlu5.Çöloğluİklim ve Toprak İstekleriİklim İsteğiKışları nispeten soğuk, yazları sıcak olan iklim bölgelerinde yetişen kaysı meyvelerininyüksek kalitede olgunlaşabilmesi için yaz aylarında atmosferin kuru olması gerekmektedir.Havası nemli ve ilkbahar sisli geçen yerlerde çil hastalığına (Sclerotinia) tutulur ve meyvekalitesi düşer. Bu nedenle bahçelerin iyi havalanır bir şekilde kurulması gerekir. Bunun gibiilkbaharın geç donları da bademden sonra çiçek açan bu meyve türünün herhangi bir yerdeyetiştirilmesini sınırlamaktadır.Kayısı üretimini olumsuz etkileyen iklim faktörleri; aşırı kış soğukları, ilkbahar geçdonları, yaz aylarının serin ve yağışlı geçmesidir. Bu açıdan, GAP Bölgesi oldukça uygun iklimkoşullara sahiptir.Kayısı yağış isteği bakımından badem kadar, hatta bazı hallerde ondan da daha çokkurağa dayanır.Toprak İsteğiKayısı derin, geçirgen, iyi havalanan, sıcak ve besin maddelerince zengin olan incedokulu, tınlı veya tınlı kireçli topraklarda en iyi yetişir. Kayısılar, çok nemli ağır topraklardanhoşlanmaz. Bu gibi topraklarda ancak erik anacı üzerine aşılanırsa büyümesine devam edebilir.Yetiştirme TeknikleriÇoğaltılması ve Kullanılan AnaçlarKayısı çeşitleri aşı ile çoğaltılır. Kaysının çoğaltılmasında kullanılan en uygun aşı,durgun göz aşısıdır. Aşı normal olarak toprak yüzeyinden 10-15 cm yükseklikten yapılırsa dakışları soğuk geçen yerlerde yüksekten aşılamak, yeni gövdeyi zerdaliden teşkil etmek dahagüvenli olur.Çöğürler tohum tavalarından şaşırtma parsellerine dikilir veya şeftalide olduğu gibi217

tohumlar sıralar üzerine ekilerek yerinde aşılanır. İkinci uygulama ile bir yıl kazanılmışolur.Kayısıya anaç olarak zerdali, mirobolan eriği, badem ve şeftali kullanılır. Ancak, anaçseçiminde toprak şartları, topraktaki zararlılar, ağacın gelecekte alması beklenilen büyüklük vemeyvelerin kullanılma şekilleri ve kalitesi büyük rol oynar.Kültür çeşitleri ile uyuşması,üzerindeki kalemin gelişmesi ve hatta kurak şartlara dayanması bakımından kaysı için en iyianaç zerdalidir. Bu anaç nemotoda dayanıklı olduğu gibi derin ve geçirgen topraklarda tercihgörür. Kireçli ve hatta kısmen tuzlu topraklarda da yetişir.Badem kaysıya anaç olarak kireçli vetaşlı topraklarda kullanılır ancak, bademle kaysıların her zaman uyuşmadıklarıunutulmamalıdır.Kayısıya anaç olarak, özellikle alüviyal topraklarda, şeftali de kullanılsa da buanaçla da çoğu zaman kayısıyla iyi uyuşmamaktadır. Nemli ve ağır topraklarda kaysıya anaçolarak eriğin kullanılması bir zorunluluktur.Bahçe TesisiTesis sırasında zerdali anacı üzerindeki ağaçlar arasında 10 X 10 bırakılmalı, erik anacıüzerinde bu 8 X 8 olabilir. Sulanmayan yerlerde bu mesafe ve aralıklar, 1,5 veya 2 katınaçıkarılır.Fidanlar, bahçeye kışı ılık geçen yerlerde sonbaharda, yaprak dökümünden ilkbahardagözlerin sürmesine kadar geçen periyot dikilir. Bununla birlikte, bu şartlarda, en iyisi, dikiminkış başında yani fidanlar kış dinlenmesine girdikleri zaman yapılmasıdır.Yıllık Bakım İşleriToprak işlemeKayısı bahçelerinde dikimden sonra ilk birkaç yıl açık toprak işlemesi yapılır. Bundansonra, bahçelerde geçici bir örtü bitkisinin ekilmesi faydalı olur.Bahçelerde daimi çayır topraktasuyun bol bulunduğu yerlerde ekilebilir. Kıraç alanlarda türlü materyalle yapılan malçlamanıngerek meyve miktarı gerekse meyve iriliği üzerine olumlu etki yaptığı bulunmuştur.Sonbahardayaprak dökümünden sonra bahçe yüzeysel olarak kültüvatör veya küçük bahçe pulluğu ilesürülür. İlkbaharda çağlalar fındık büyüklüğüne geldiğinde ve yabani otların çoğunluğununçıktığı, yağışların bol olduğu dönemde, sıra araları yine aynı şekilde sürülür. Ağaç dipleri belleişlenir.SulamaMeyvelerin irileştiği ve olgunlaştığı yaz devresinde sulanması gerekmektedir. Sulamaimkanlarının bulunduğu yerlerde toprağın geçirgenliği, sıcaklık ve buharlaşma şiddeti dikkatealınarak sulama aralıkları tayin edilmelidir.Sulama sırasında suyun 1,50-1,80 m. yani köklerinen çok bulunduğu toprak bölgesine ulaşması istenir. Sık sık yüzlek yapılan sulamalar faydayerine zarar verir.GübrelemeBahçelerde geçici örtü bitkisi yetiştirilmesiyle ağaçların organik madde ihtiyaçlarıbüyük ölçüde karşılanmış olur.Kayısı bahçeleri için her üç yılda bir, bir dönüm başına 3 tonçiftlik gübresi verilmesi uygun olup, suni gübrelerden her yıl ağaç başına her ağacın yaşı için100 gr hesabı ile (örneğin: 10 yaşındaki ağaca 1 kg) verilmesi faydalıdır.Fosforlu gübrelersonbaharda ağacın gövdesinden itibaren 1-1,5 m. dışına açılacak bir ark içerisine bant şeklindeverilmesi, azotlu gübrelerinde ilkbaharda mart başında 1/2 sini, mayıs başında 1/2 sini olmaküzere serpme şeklinde verilmesi gerekir.BudamaKayısı ağaçları sebest goble, değişik doruk dallı ve yatay palmet şeklinde taçlandırılırlar.Ağaçlarda taç şekli amacıyla yapılan budamalar esnasında ana ve yan dallar üzerinde uzanmış218

olan obur dallar ile aynı yönde birbirine çok yakın uzamış olan sürgünlerin kesilmesiylebüyüme teşvik edilmiş ve iyi bir bahçe kurulmuş olur.Verimli ağaçların budanmasında esasürünün iki ve daha yaşlı dallar üzerinde meydana geldikleri dikkate alınarak dalcıklarınkorunmasına çaba gösterilmeli Bu nedenle kaysılarda dalcık seyreltmesi yapılmaz. Ancakyapılan budamalarla da tacın iç kısmının iyi ışık görmesini ve bu dalların kurumamalarınayardım edilir.Ağaçlar yaşlandıkça yeni sürgünlerin uzunlukları da azalmaya başlar. 40-75 cm'likbir gelişme göstermesi gereken sürgünler artık bu kadar büyümüyorsa budamayı daha şiddetliyapmak gerekir. Kayısılarda budama yaraları mutlaka macunla kapatılmalıdır.SeyreltmeKayısılarda seyreltme daha çok sofralık olanlarda yapılır. Kurutmalık olanlardayapılmaz seyreltme meyve iriliğini artırır, meyvelerin dallarda ve ağaçlar üzerinde iyi birşekilde dağılmalarını sağlar ve meyvenin kalitesini yükseltir.Kayısıların en iyi seyreltme zamanıçekirdeğin sertleşmeye başladığı zamandır. Seyreltme sırasında küçük meyveler koparılmalı,büyük olanlar bırakılmalı ve 4-8 cm mesafe ile seyreltilmelidir.HereklemeAğaçlar büyüyüp yaşlandıkça dallar, yaprak ve meyvelerin ağırlığı ile aşağı doğrusarkar. Ürünün fazla olduğu özellikle olgunluğa doğru dalların kırılma tehlikesi artar bunuönlemek için dallara herek vererek kırılmaları önlenir.6.Antep fıstığı çeşitleri:İlimizde kapama bahçe şeklinde Antep fıstığı yetiştiriciliği olmamakla beraber dağlıkbölgelerimizde az olmakla beraber menengiç ağaçlarına aşı yapmak suretiyle yetiştiricilikyapılmaktadır.7.Badem çeşitleri:1.Ferapenes2.YaltınskıKabuklulardan, hatta pek çok meyve ağacından en erken çiçek açan bademdir. İlkbahardonlarıyla çiçekleri zarar görmedikçe yetişen ve meyve veren bademin taze meyveleri, donaçiçeklerinden daha dayanıklıdır. Sıcak iklimde ve yazları kurak geçen ortamlarda bademingörebiliriz. Yazları serin ve rutubetli yerlerde badem yetişmez.Badem ağacının normal ölçüleriBoy(m),Standart,BodurBudanmamış,12 , 2-3Budanmış,7,5 , 2-2,5Serbest gelişme,9-10 , 2-2,5Dikim aralık(m),6-7 , 3-3,5Ürün yaşı,3 , 3Ömrü(yıl)50 , 50Soğuk isteği,Düşük , OrtaAşılayıcı,Evet, HayırKaplarda yetiştirme,Hayır ; HayırToprak iyi drenajlı olduğu sürece badem yetişir. Tuza hoşgörüsü olmayan badem,yerine yetiştikten sonra kurağa fazla aldırmasa da ağacın düzenli olarak sulanması verime ve219

sağlıklı gelişmesine etkide bulunur. Her yıl 10-15 cm kadar gelişen ağacın gübrelenmesineihtiyaç yoktur. Büyüme yavaş ise ağaç başına 750 gram azot düşecek şekilde gübreleme yapılır.Tozlaşma ve döllenmede çapraz aşılama söz konusu olduğundan istenen ürün içintürlerde farklılaşma istenir. İyi aşılayıcılar temin etmede fayda vardır. Budamada bademağaçlarına vazo biçimi verilir. Meyve beş yıl yaşamını sürdüren mahmuzlarda (spurus)geliştiğinden budamaya özen göstermek gerekir. Hasat zamanı badem kabuklarınınçatlamasıyla anlaşılır. Körpe bademlerin bizde sevilerek tüketildiğine bakılırsa badem gelirioldukça yüksek bir ürün sayılır. Hasat için tanelerin yere düşmesini beklemek yerine ağacısilkerek devşirmek lazımdır. Kabukları alınan bademleri bir iki gün güneşte tutmak gerekir.Depolamada bademleri serin, kuru, havalı ortamlarda altı ay kadar saklamakmümkündür. Aşılamada şeftaliyle uyuşan badem, şeftali ve bademi birlikte verir. Böylecemayısta ve eylülde iki ürün alabilirsiniz. Ayrıca badem kabukları tarımda malçlama işindebaşarıyla kullanılır. Ceviz yapraklarının aksine zehir etkisi yoktur. Çeşit olarak yerlibademlerimizden diş bademi; yumuşakça, iri taneli, kabuğu delikli, kalınca, açık sarıdır. Dişlekırılabilir, Eylülde derlenebilir, 5 kg kabuktan 1 kg iç verir.Taş bademi; sert kabuklu, orta iri taneli, zor kırılan bir türdür. İçi dolgun tatlı vedayanıklıdır. Ekim ayında derlenir.8.Erik çeşitleri:1.Canerik2.Santaroza3.Formozaİklim İstekleriErik türlerinin iklim istekleri birbirinden farklıdır. Mevcut türler içerisinde değişik iklimkoşullarına en iyi uyabilen P. cerasifera'dır. Avrupa erikleri (P. domestica) kışı nisbeten soğukgeçen soğuk ılıman iklim meyvesidir. Japon erikleri (P. salinica) soğuk geçmeyen bölgelerde iyisonuç verir.Kış mevsiminde soğuklara dayanıklı olan eriklerde soğuğa olan dayanıklılıkilkbaharda havaların ısınmasıyla azalmaya başlar. Çiçeklenme devresinde duyarlılık iyice artar.Eriklerde taç yaprağının ucu görülen kapalı tomurcukların -3.1 ile -1.1 0C ye; açmışçiçeklerin -2.2 ile 0.6 0C ye ; genç meyvelerin -1.1 ile -0.6 OC ye dayandığı bilinmektedir.Kışdinlenme süresi bakımından Avrupa erikleri +7.2 OC 'nin altında 1000 saatten fazla birsoğuklama süresi isterler. japon eriklerinde ise bu süre 600 saat kadardır.Dikim Şekli ve ZamanıKendine verimli çeşitlerle bahçe kurulacağı zaman eğer bahçede birkaç çeşidin yeralması isteniyorsa her çeşit bir blok halinde bahçeye yerleştirilmelidir. Kendine kısmen verimliveya kendine kısır çeşitlerle bahçe kurulacağı zaman çeşitlerin birbirini tozlayacak şekildedikilmesi zorunludur. Tozlayıcı oranı 1/9 oranında olmalıdır. İkiden fazla çeşitlerle kurulacaksaçeşitler 2'şer 3'er sıra halinde dizilmelidir.En uygun tozlayıcı çeşit seçilirken çeşidin iyi özellikleri yanı sıra çiçek açmazamanlarının birbirlerini tozlayacak şekilde uygun gelmesine,çiçek tozlarının yüksek çimlenmegücüne sahip olmasına ve karşılıklı tozlanma sonucu yüksek oranda meyve tutumu meydanagetirecek çeşitlerin seçilmesine özen gösterilmelidir.Tozlayıcı sayısı, tozlayıcı çeşidin ekonomi ve pazarlama yönünden amaca uygun birçeşit olup olmamasına göre ayarlanmalıdır. Amaca uygun bir çeşidin tozlayıcı olarakkullanılması halinde, 2 sıra ana çeşide 1 sıra tozlayıcı yeterlidir. Üretim amacına uygun olmayanbir çeşidin tozlayıcı olarak kullanılması zorunluluğu varsa 8 ana ağaca 1 tozlayıcı olacak şekildebahçe kurulmalıdır.220

Ayrıca bahçe kurulurken tek çeşit kapama bahçe yerine birden fazla çeşit kullanılmasımeyve miktar ve kalitesini olumlu yönde etkilediğinden her zaman tercih edilmelidir.Kışı ılıman geçen ve en fazla yağışlı olmayan bölgelerde fidanlar Kasım-Aralık ayındanitibaren dikilebilirler. Dikim ilkbahar gelişme devresinin başlamasına kadar devam edilebilir.Kışı yağışlı veya soğuk geçen bölgelerde ise dikim ilkbahar mevsiminin başında yapılır.Toprak İşlemeYağışlı bölgelerde çayır bitkileri kullanarak bahçelerde devamlı bir örtü bitkisibulundurulur. Örtü bitkisi büyüyünce biçilirler. Yağışı az bölgelerde, erik bahçeleri devamlıolarak temiz tutulmaya çalışılır. Böyle bölgelerde bahçeler sonbaharda sürülür. İlkbahardatoprak tava gelince Şubat sonu veya mart içinde ikinci kez sürülür. Mayıs ayında yapılanüçüncü sürümden sonra sulama kanalları açılır. Ağaçların dipleri çapayla işlenir. Sulamanedeniyle yazın bahçeler otlanırsa sulama kanallarını bozmamak için toprağı sürmek yerine otbiçimi tercih edilmelidir.Erik kökleri toprak yüzeyine yakın bir kısımda yayılmış olduğundanderin toprak işlemesinden kaçınılmalıdır.SulamaYıllık yağış miktarı 750 mm'yi geçen bölgelerde erikleri sulamadan da yetiştirilebilirler.Yağış miktarı bu rakamın altına düşen yerlerde sulamanın yapılması zorunludur. Erikler saçakköklü olduklarından ve kökler yüzeysel geliştiklerinden bunların su istekleri derin köklü meyvetürlerine göre daha fazladır. Mevcut türler arasında P. cerasifera türleri kuraklığı en fazladayanır. Ege bölgesinde erik bahçeleri mayıs ayının ikinci yarısından itibaren sonbaharyağışlarına kadar geçen süre içinde 8-12 günde bir sulanır. Sulama çeşitli şekillerde yapılır.Sulama karık, çanak, tava yöntemi veya karık-çanak, kombinasyonları şekillerinden birisikullanılır. Sulama sistemi toprağın özelliğine, su kaynağının zenginlik durumuna göre seçilir.Damlama sulama ve mini yağmurlama sistemleri de günümüzde uygulamaya girmiştir.GübrelemeErik ağaçlarına verilecek gübre miktarı, topraktaki besin maddeleri durumuna, toprağıntipine, ağaçların yaşına, alınan ürün miktarına, ekolojik bölgeye ve ağaçların gelişme durumunagöre değişir. Verilecek gübre miktarının yaprak ve toprak analizine göre belirlenmesi en uygunyöntemdir.Azotlu gübreler kış sonunda ilkbahar gelişmesi başlamadan önce verilmelidir. Erikağaçları azotun hem sülfat, hem de nitrat formuna cevap verirler. Gübreyi seçerken fiyat etmenide göz önünde bulundurulmalıdır. Ancak pH'sı 6.5'un altında olan topraklarda amonyum sulfatkullanmaktan kaçınmak gerekir. Üre ise toprak pH'sı 5.0'in altında olan topraklardakullanılmalıdır. Azotlu gübrenin haziran ortasından sonra uygulanması önerilmez. Geçuygulamalar meyvede renk oluşmasını azaltır, sonbaharda sürgünlerin uzamasına neden olur vekış soğuklarından zararlanmayı arttırır.Genç ağaçlarda ağaç başına her yaş için 113-226 gr aktifazot uygulanır. Bu miktarlar arzu edilen büyüme durumuna göre azaltıp çoğaltılabilir.Meyveveren ağaçlarda 8.5-11.2 kg/dekar aktif azot uygulaması önerilebilir.Fosforlu ve potaslı gübrelerkış başında, meyve veren ağaçlarda sıralar arasına, genç ağaçlarda ise taç izdüşümleri çevresinegelecek şekilde verilmelidir.Kimyasal gübrelerin yanı sıra 2 yılda bir ağaç başına 50 kg iyiyanmış çiftlik gübresi (meyve veren ağaçlar için) verilmelidir. Ayrıca yeşil gübreleme yapılmasıyararlıdır.AnaçlarAnaç kalem üzerine; ağaç şekli ve büyüklüğü, çeşitli toprak ve iklim şartlarınaadaptasyonu, mahsule yatma ve mahsül kalite ve kantitesi, çeşitli hastalık ve zararlılaradayanıklılık yönünden etki etmektedir. Meyve yetiştiriciliğinde kullanılan anaçlar üretilme221

şekline göre generatif ve vejatatif olarak iki grupta toplanır.Erikler için anaç olarak muhtelif eriktürlerinin çöğür ve klon anaçları ile şeftali, kayısı ve badem çöğür anaçları kullanılmaktadır.Erik Çöğür Anaçları:P.ceresifera(myrobolan kiraz eriği): Kökeni Kafkasya ve bunun dolaylarındaki Asya veAvrupa memleketleridir. Anadolu’da büyük bir form zenginliği gösterir.Yurdumuzda veDünya’da geniş ölçüde kullanılan erik anaçıdır. Özellikle Avrupa grubu (P.domestica) erikçeşitler için istenen anaç olmakla beraber Japon grubu (P.salicina) erikler için uygundur. AncakPresident, Kelsey gibi bazı çeşitlerin bu anaç ile tam uyum gösteremediğibelirtilmektedir.P.ceresifera anaçları ABD ve Avrupa’da Myrobolan erikleri diye tanınmaktadır.Yurdumuzda ise can eriği olarak tanımlanmaktadır. Değişik toprak ve iklim şartlarınauyabilmektedir. Kök ur nematoduna hassas fakat kök boğazı çürüklüğüne mukavimdir. Hafif,kumlu topraklarda çok iyi gelişir. Kuvvetli bir anaç olup, bu anaç üzerine aşılı fidanlar 7x7 mgibi ebatlara dikilmelidir.P.besseyi (Kum eriği): Japon ve Avrupa grubu eriklerle uyuşur. Çok bodur bir anaçtır. 1-1.5 mboyunda ağaçlar meydana getirir. Aşıdan sonra ilk yıl ürün vermeye başlar. Kumlu topraklarauyumu iyidir.P.persica(şeftali): Kumsal, hafif ve daha fazla derin olmayan topraklarda eriğe anaç olarakkullanılmaktadır. Yarı kuvvette ağaçlar oluşturur ve erkencilik sağlar. Nematodun sorun olduğuyerlerde tercih edilmelidir. Japon eriklerinin hemen hepsi ile iyi uyuşma gösterir, ancak Avrupaeriklerinin bazıları ile uyuşmalık görülebilir. En çok kullanılan şeftali anaçları;• Prunus persica (Lovall)• Nemaguard• S-37Eğer erik bahçesi daha önce şeftali bahçesi olarak kullanılmış bir arazide kurulacaksa şeftalianacı kullanılmamalıdır.P.armeniaca (Kayısı): Nematotlu bölgelerde kumsal topraklar için kullanılabilecek bir anaçtır.Kültür çeşitleri ile uyuşması değişiktir. Japon erikleri ile Avrupa eriklerine nazaran iyi uyuşmagösterir. Bu anaç kullanılacağı zaman kalem anaç ilişkilerinin önceden bilinmesi gerekir. Kayısıanacı erik için ancak nematodun söz konusu olduğu durumlarda düşünülmelidir.P.amygdaus (Badem): Kumsal topraklarda erik yetiştiriciliği yapılacağı zaman bu anaçlartercih edilir. French gibi bazı erik çeşitleri badem anacı üzerine başarılı bir şekildeyetiştirilmektedir.Tüm çeşitlerle iyi uyum sağlamayabilir. Badem üzerine aşılı erik çeşitlerierken meyveye yatar. Bol verimli yüksek kaliteli meyve veren ağaçlar oluştururlar. Meşe kökmantarı, vertisilyum solgunluğuna ve nematoda duyarlıdır. Bakteriyel kansere orta derecededayanıklıdır.P.salcia: Japon ve Avrupa grubu eriklerle uyuşur, bodur ağaçlar meydana getirir. Kumlutopraklara adapte olduğu için bu tür topraklarda bodur erik anacı olarak kullanılabilir.Erik Klon Anaçları:Myrobolan B: Kireçli, ağır, drenajı kötü, hafif, kuvvetli ve zayıf gibi çeşitli topraklara iyi uyumsağlar, üretilmesi kolaydır. Kuvvetli ve verimli ağaçlar oluşturur.R.C.d’Althan, Stanley, Prune Martin, R.C.Quillus çeşitleri ile uyuşmazlık gösterir. Nematot,bakteriyel kanser ve vertisulyuma duyarlı, kök boğazı çürüklüğüne orta derecede dayanıklıdır.Myrobolan Gl.931-6: PH yüksek topraklardaki yetiştiricilik için kullanılan bir anaçtır. Diğeranaçların iyi sonuç vermediği asitli topraklarda iyi sonuç vermektedir.Myrobolan 29-C: İlk yıllarda kökleri yüzeysel gelişir, sonraki yıllarda derinlere gider. Kuvvetliağaçlar oluşturur. Nematoda dayanıklıdır. Kök boğazı çürüklüğü, vertisilyum ve bakteriyelkansere orta derecede duyarlıdır.Marianna: Prunus cerasifera ve Prunus munsoniana’nın tozlanması sonucu elde edilmiş vevegetatif olarak üretilebilen bir anaçtır. Ağır ve çok rutubetli topraklarda kullanılabilir. Kök ur222

nematoduna bağışık olup, kök boğazı çürüklüğü ve kök kanserine dayanıklıdır. Avrupa veJapon grubu erikleri ile uyuşmaktadır. Marianna anaçlarının değişik klonları vardır.• Marianna GF8-1; Kuvvetli ağaç oluşturur, vegetatif olarak üretilmesi kolaydır. Çok değişiktopraklara rahatlıkla uyum sağlar. R.C.d’Althan çeşidi ile uyuşmamaktadır.• Marianna 2624 Klonu; Üretilmesi kolaydır. Değişik toprak tiplerine uyumu iyidir. Kökleri ilkyıllarda yüzeysel gelişir. Orta kuvvette ağaçlar oluşturur. Nematoda dayanıklı, kök boğazıçürüklüğüne ve vertisilyuma orta derecede dayanıklı, bakteriyel kansere ise çok duyarlıdır.Prunus domastica: Bu anaçlar İngiltere’de kullanılmaktadır. Bodurda kuvvetliye kadar değişiktipte konları vardır.• Brompton Klonu; Yarı kuvvetli ağaçlar oluşturur. Ağaçlar kaliteli ve bol meyve verirler.Kültür çeşitleri ile uyuşması iyidir. Vegetatif olarak üretilmesi zordur. Bu durumun hormonla vesisleme ile düzeltilmesi halinde çok iyi bir anaçtır.• Common plum Klonu; Yarı bodur ağaçlar oluşturur. Daldırma ve odun çelikleri ile kolaylıklaüretilebilir. Her çeşitle uyuşması iyidir.• Pershore Klonu; Orta kuvvette ağaç oluşturur. Çeşitlerle uyuşması iyidir. Vegetatif olaraküretilmesi zordur. Ancak dip sürgünleri ve daldırma ile çoğaltılabilir.• Brussel klonu; Yarı kuvvetli ağaç oluşturur. Üretimi ancak daldırma ile yapılabilmektedir.Hastalıklara duyarlıdır ve pek çok çeşit ile uyum göstermektedir. Günümüzde hemen hemenkullanılmamaktadır.Prunus instita: Bu türün değişik klonları da eriğe anaç olarak kullanılmaktadır.• Common mussel klonu; İyi toprakları sever ve kuvvetli ağaç oluşturan bir anaçtır. Odun vekök çelikleri ile kolaylıkla üretilebilmektedir. Pek çok çeşit ile başlangıçta iyi bir uyuşmagöstermesine rağmen ilerki yıllarda bazı çeşitlerle olan kombinasyonunda ağacın gelişmesidurmakta ve meyveler iyi gelişememektedir. Bazı çeşitlerle olan kombinasyonunda gözlenenbodurluk gerçek ve sağlıklı bir bodurluktan çok, fizyolojik zayıflık nedeni ile gelişmeyetersizliğinden ileri gelen bodurluktur.• Black damas klonu; Değişik toprak tiplerine kolaylıkla uyum sağlayabilen ve kuvvetli ağaçoluşturan bir anaçtır. Kültürel bir çeşidi ile uyuşması iyidir.• Saint Julien A klonu; Bu anaç yarı bodur ve bol verimli ağaçlar oluşturur. Bu ağaçlar erkenmeyveye yatar. Değişik toprak tiplerine, özellikle kireçli topraklara uyumu çok iyidir. Bir çokçeşit ile uyuşması iyidir. Sıcak iklimlerde gelişmesi iyidir. Vegetatif olarak üretilmesi zordur.• Pixy; İngiltere’de East Malling Araştırma İstasyonu tarafından St. Julien d’Orleans klonpopulasyonu arasında bodur anaç olarak elde edilmiştir. Vegetatif olarak (odun çelikleri ile)üretilen bu anaç üzerine aşılı erik çeşitleri erken meyveye yatmakta, daha iri meyveli ve şekeroranı yüksek meyve oluşturmaktadır. Pixy, St.Julien anacına göre % 30 oranında bodurluksağlamaktadır.Ferlanin (P.2038): Fransa’da elde edilmiş melez bir anaç olup, vegetatif olarak üretilebilir vePixy anacı kadar veya ondan biraz daha bodurdur. Verim, erkencilik ve meyve iriliği yönündenoldukça iyidir. Nematot ve kök kanserine dayanıklıdır. Kış soğuklarına dayanıklı bir anaç olup,d’Agen hariç tüm çeşitlerle aşı uyuşması iyidir.Ferciana/Ishtora: St. Julien A ile aynı büyüklükte olup, verim erkencilik ve meyve iriliğiyönünden üzerine aşılanmış olan çeşide olumlu etkisi vardır. Nematodlara dayanıklı,Armillaria’ya toleranslı ve kireçli topraklara hassas olup, vegetatif yolla çoğaltılmaktadır.Meyve SeyreltmesiJapon erikleri ile bazı can eriklerinde bir çiçek tomurcuğundan 1-3 çiçek meydanageldiğinden aşırı yüklenme olmaktadır. Seyreltme elle yada kimyasal maddelerle yapılır.Erik meyveleri küçük olduğundan elle seyreltme oldukça masraflıdır. Geç olgunlaşan çeşitlerdeelle seyreltme haziran dökümünden sonra uygulanır. Diğerlerinde ise genç meyve dökümü sona223

erince yapılmalıdır. Yeşil olarak tüketilen can erikleri de ağaçlardaki meyveler aralıklı olarakhasat edildiğinden her meyve toplama, seyreltme yerine geçer.Eriklerde kimyasal maddelerle seyreltme elmalardaki kadar başarılı olamamıştır. Kimyasalmaddelerin bir kısmı DNOC'li bileşiklerdir. Bu etkili maddeye sahip Elgetol, ağaçlara %70-80çiçeklenme devresinde püskürtülür. Bundan başka bu amaçla kireç sülfür de denenmiştir. Bukimyasal madde %6-7 konsantrasyonunda ve % 50-60 çiçeklenme safhasında ağaçlara atılır.HasatEn iyi toplama olgunluğu; meyvelerin ağaçta tam iriliklerini, renklerini aldıkları, tamtatlılaştıkları ve eti gevrek olduğu zamandır. Ana ağaç üzerinde olgunluğun bu kadar ilerlemesiyakın pazarlar için toplanacak meyvelerde söz konusudur. Uzak pazarlar için ise hasat dahaerken yapılmalıdır.Eriklerde hasat zamanı, üst ve zemin renkteki değişime meyve eti sertliğine, suda eriyen kurumadde miktarına bakılarak veya tam çiçekten hasada geçen süreye bakılarak tayin edilir.Kurutmalık erik meyveleri ise ağaçlar üzerinde aşırı derecede olgunlaşıp bir miktar suyunuuçurup, buruştuktan sonra hasat edilirler. Buruşan eriklerin bir kısmı ağaçların dibine düşer.Bunlar yerlerden toplanır. Ağaçta kalan meyvelerde elle veya makine ile hasat edilirler.DepolamaErikler en uygun olarak 00C veya -0.5 0C'de saklanırlar. Bu sıcaklık derecesindeAvrupa eriklerini 3-4 hafta, Japon eriklerini de 7-8 hafta saklamak mümkün olur. Düşüksıcaklık derecesinde iç kararması yapan erikleri kontrollü atmosfer koşullarında 4-8 0C deyukarıda belirtilen sürelerde saklamak mümkündür.9.Dut Çeşitleri:1.Ayaş2.Sarı aşı3.Ulu kale4.KaradutDut Yetiştiriciliği (Dutçuluk)Bu dersimizde, ipekböcekçiliğimizin temelini teşkil eden Dut Yetiştiriciliğindenbahsedeceğiz. Çünkü, ipekböceğinin tek gıdası "dut yaprağı"dır ve bir kutu ipekböceği içinde,500-600 kilogram dut yaprağına ihtiyaç vardır.İpekböcekleri için yaprak veren dut ağaçlarınınyetiştiği yere, "Dutluk" veya "Dut Bahçesi" denir.Dut bahçesinin, ipekböceği besleme yerineyakın olması iyi olur.Dut bahçesi için uygun olmayan yerler:İlaçlama yapılan tarım ürünleri yanıTozlu yol kenarlarıZehirli gaz çıkaran fabrika etrafıYüzlek ve zayıf topraklarSulama imkânı olmayan yerlerDut bahçeleri üç şekilde tesis edilir:1. Kapama bahçesi2. Başka tarım ürünleriyle karışık bahçe3. Tarla kenarına sınır ağacı olarakİpekböcekçiliği yönünden en uygun olanı; yalnızca dut ağaçlarının yetiştiği "Kapama dutbahçeleri "dır. Çünkü yaprak hasadı ve bakım işleri daha kolay yapılır.Karışık bahçe ve sınırağaçları olarak oluşturulan dutlukların ise, arazinin ekonomik kullanımı gibi bir avantajlarıvardır.Dut bahçesi tesisinde fidanlar arası mesafe ne olmalıdır?Yaprak elde etmek için dikilen224

dut ağaçları, serbest olarak büyütülmezler. Her yıl, ilkbahar ipekböceği besleme döneminde"kafalama" şeklinde kesilirler. Dolayısıyla bu dutlar, büyük taç yapısına sahip olmazlar. Bunedenle, dutluk tesis edilirken fidanların arası sık tutulur. Böylece, yaprak verimini etkileyecekolan ağaç sayısı da artırılmış olur.Kapama dut bahçesi tesisinde fidanlar; sıralar arası 2.5-3metre, sıralar üzeriyse 1.5-2 metre olacak şekilde dikilebilir. Toprak işlemesi, traktörleyapılacaksa, o zaman fidanlar arası mesafe 3.5-4 metre olmalıdır.Başka tarım ürünleriyle karışıkdutluk tesis edilirken, fidanlar arasındaki aralık, 10-15 metre olarak verilmelidir. Sınır ağacıolarak dikimlerdeyse, 2-3 metre arayla sıra halinde yapılan dikimler uygun olur.Dut Fidanı DikimiDut fidanı dikimi, sonbaharda yaprak dökümünden sonra başlar ve ilkbaharda gözlerinuyanmasına kadar geçen zaman içinde yapılabilir.Tesis edilecek dut bahçesinde, önce sıralararası ve sıralar üzeri mesafeye göre fidan dikilecek yerler işaretlenir. Düzgün bir şekilde dikimyapabilmek için, dikim tahtası kullanılmalıdır. İşaretlenen yerlerde, 40-50 santimetre genişlik vederinlikte çukurlar açılır.Dikilecek fidanların kökleri üzerinde bulunan yaralı, bereli ve ezikkısımlar kesilerek “kök tuvaleti” yapılır. Sonra ,fidanın kökleri boğaz kısmına kadar çukurayerleştirilir. Gübreli toprakla doldurularak , fidan etrafına bir çanak yapılır. Sonra da “can suyu”verilir.İpekböceği beslemesinde bütün dutların yaprakları kullanılabilir. Fakat bol yapraksağlayan dut çeşitlerinin kullanılması koza veriminin daha iyi olmasını sağlar. Bunun içindeaşılı fidan dikmeye özen göstermeliyizDut Ağacının ŞekillendirilmesiDut fidanı dikildikten sonra, verilecek yüksekliğe göre fidan gövdesi kesilmelidir.İlkbaharda, fidan gövdesi üzerinde pek çok filiz oluşur. Yazın fidan gövdesinin üst kısmında iyigelişme gösteren 3 adet filiz bırakılarak alt kısmındakiler kesilir. Sonbahar sonlarına kadar bu 3adet sürgünün gelişmesi sağlanır.Yaprak dökümünden sonra 3 adet dal gövde yüksekliğininyarısı uzunluğunda kesilerek ağaç üzerinde 3 adet kuvvetli kol yapılmış olur.Bu kollardan çıkansürgünlerin, yaz boyunca gelişmesi sağlanır.Dut Yapraklarının HasadıDut yapraklarının hasadı, besleme zamanına ve ipekböceklerinin büyüme devrelerinegöre farklı yapılır.Dut ağaçlarında, şekillendirme yapılıp, kollarda dallar oluştuktan sonra,bunlardan alınacak yapraklar, ipekböceği beslemesinde kullanılmaya hazır demektir.Kollardasenelik dalların oluştuğu kısma "kafa" diyoruz. Böceklere verilen yapraklar, bu kafa üzerindeoluşan senelik dallar üzerinde bulunur. Yapraklı durumdaki bu dallara "şimal"denir.Yurdumuzda genellikle "ilkbahar beslemesi" yapılıyor İpekböceklerinin 1. ve 2.yaşlarında, yaprak tüketimleri azdır. Bu yaşlarda besleme için olgun yapraklar, tek tek toplanır.Böceklerin 3. yaşında ise şimaller üzerinde bulunan filizler kırılır. İpekböceklerinin ilk üçyaşına "genç ipekböcekleri" diyoruz. Yetişkin ipekböceği devresi olan 4. ve 5. yaşlarda,böceklerin yaprak tüketimi artar. Bu dönemde "filiz kırma" veya "şimal kesme" uygulanır. Buyolla, ağaçlarda, budama da yapılmış olur. Budama, yaprak hasadı sırasında, yada hasat sonrasıyapılır. Kafalama şeklinde yapılan budamada, dallar, ağaçla birleştiği yerden, yani "kafa"üzerinden kesilir. İpekböceklerinin beslendiği mayıs ve haziran aylarında yapıldığı için "yazbudaması" da denir.Bir yılda iki kez yaprak hasadı yapabilirmiyiz ?Bu budamadan 15-20 gün sonra, dutlar tekrar uyanarak, yapraklanırlar. Bu yapraklar,ipekböcekçiliğinde, sonbahardaki ikinci beslemede kullanılır. İyi bakım ve düzenli sulamayapılırsa, dut ağaçlarından bir yılda, iki kez yaprak hasadı yapılabilir.Sonbahar beslemesi içindut yapraklarının hasadı, ilkbahar hasadından farklıdır. İpekböceğinin ilk üç yaşında, sürgününüst kısmındaki taze ve olgun yapraklar toplanır. Yaprak toplanırken dikkat edeceğimiz enönemli nokta; yaprak sapının dibinde bulunan tomurcuğa zarar vermemektir. Bunun için de,225

yapraklar, sıyırma şeklinde değil, yaprak sapından koparılmalıdır. Eğer tomurcuk zarar görürse,ertesi yıl ilkbaharda yaprak oluşmaz.İpekböceklerinin yetişkin devresinde, yani 4. ve 5. yaşlardaverilecek yapraklar, zayıf gelişme gösteren sürgünlerin, kafaya bağlandığı yerden kesilmesişeklinde yapılır. Bu yolla, ağaçta, kuvvetli gelişme gösteren sürgünler bırakılarak "seyreltme"yapılmış olur. Ertesi yıl ilkbaharda, ağaçta kalan bu dallar yaprak hasadındakullanılacaktır.Yaprak hasadını günün serin saatlerinde yapmak gerekir. Sıcak günlerde,sabahları çiğ kalktıktan sonra yapmak uygun olur.Dut Bahçesinin BakımıKaliteli ve bol yaprak elde etmek için dut bahçesinin düzenli bakımının yapılmasıgerekir. Dutluklar, tesis edildikleri ilk yıllarda, gelişmeyi sağlamak için, sık sık sulanmalıdır.Yetişkin dutluklarda da, yaprak verimi, sulamayla doğrudan doğruya ilgili olduğu için, sulamaihmal edilmemelidir. Yaz aylarında, duruma göre, iki-üç kez sulama yapmak gerekli olabilir.Dutluklarda toprak işlemesi; ilkbahar yaz ve sonbaharda olmak üzere, yılda üç kezyapılır. İlkbaharda toprak işlemesi, filizlenmeden önce, yazın, yaprak hasadı ve budamadansonra, sonbahardaysa, yaprak dökümünü izleyen günlerde yapılır.Dutluklarda, gübrelemeyapmanızda gerekir. Sonbaharda dekara bir-bir buçuk ton çiftlik gübresi vermeliyiz. Çiftlikgübresi, toprağın yapısını düzeltir. Kimyasal gübrelerse, ihtiyaca göre verilir.10.Çilek Çeşitleri:1.Comoroza2.Selva3.Gezin çileğiToprak İstekleriÇilek yetiştiriciliği için en uygun toprak süzek, kumlu-tınlı hafif topraklardır. Ec si 1mmho/cm den yüksek tuzlu topraklarda, kireç oranı yüksek ve toprak PH’ı 5,5-6 dan yüksektopraklarda çilek yetiştirmek önemli problemler yaratmaktadır.İklim İstekleriEkolojik şartlar çileğin kalitesine direkt etkilidir. İklim, rakım ve toprak çilekyetiştiriciliğinin sınırlarını belirlemektedir. Çilekte çiçeklenme uzun periyoda dağıldığından donürünün tamamına zarar vermez. Çilek, yetiştiricilik riski en az olan bitkilerden biridir. Çilek,Ülkemizin bütün coğrafi bölgelerinde yetiştirilen hemen hemen tek bitkidir.Kışlık dikimlerdeOcak ayı ortalama sıcaklığı 10 C derece ve üstünde olan bölgelerde iyi sonuç verir.Çeşit ve Fide SeçimiÇilek de şoklu(frigo), tüplü ve taze fide olarak üretim yapılır. Şoklu fide soğuklanmaihtiyacını fideliklerde karşılamış, vegatatif gelişmesi durmuş -2 C derecede soğuk havatesislerinde muhafaza edilen fidedir. Fidelik rakımı 700-1100m ve üzerinde ise Kasım-Aralıkaylarında alçak rakımlarda ise Aralık-Şubat aylarında fidelikten sökülerek soğuk havadepolarında muhafaza edilir. Şoklu fideler Ağustos-Eylül ayının ilk haftası arasında dikimiyapılır.Taze fide ise rakımı 700 m’den yüksek fideliklerde gün uzunluğu 13 saat’den az veortalama gece sıcaklıkları 7.2 C derecelerde çiçek gözleri oluşur Ekim-Kasım aylarındasökülerek +2 C derecelerde muhafaza edilerek dikim alanlarına sevk edilir.Erkencilik taze fideile üretimin en büyük avantajıdır.Tüplü fide ise fideliklerde stolonlardan elde edilen fidelerintorf+perlit karışımı veya direk fidelik toprağının viyol veya naylon keselere alınması ile olur.Topraksız kültürde elde edilen fideler soğuk hava tesislerinde +2 C derecede bekletilereksoğuklanma ihtiyacı karşılanır.Çeşit seçiminde ise üretim yapılacak bölgenin ekolojik koşullarıve Pazar şartları göz önüne alınarak seçim yapılır.Ülkemizde kısa gün bitkisi olan Camarosa226

çeşidi %90 oranında dikimi yapılmaktadır. Nötr gün çeşitlerinden ise Albion,Diamente,Aromave Selva dikilmektedir.Nötr gün çeşitlerinin ilkbaharın ortasında dikilmesi ile kışlık dikime göredaha erkencilik sağlar.Nötr gün çeşitlerinin dezavantajı kötü meyve şekli ve lezzetsiz olmasıdır.California Üniversitesinin yeni ıslah ettiği Ventana dünyada Camarosanın yerine geçmiştir.Ülkemizde bu çeşitler Camarosa dahil tescil altına alınmadığından ithal edilememektedir.İhracat amaçlı ve meyve bahçesi kurmak şartı ile üretim yapılacaksa özel koşullar altında ithalatizni verilmektedir. Çilek üretiminde dünya şoklu fideden taze fideye dönmektedir. 700 m’denyüksek fideliklerde elde edilen fidelerle üretim şoklu fideden daha iyi sonuç vermektedir. Şoklufideler verime Mart ayında başlar ve havalar ısınıncaya Haziran-Temmuz’a kadar devameder.Yüksek rakımlı fideliklerden elde edilen taze fideler ise Ocak ortasında verime başlar vehavalar ısınıncaya kadar Haziran –Temmuz ayına kadar devam eder. 700 m’den düşükfideliklerden elde edilen taze fideler ise Aralık ayında verime başlar Şubat-Mart aylarında biter.Yüksek rakımlı fideliklerden elde edilen taze fidelerin meyvelerinde homojen meyvebüyüklüğü, renk ve şekil elde edilirken düşük oranlarda ikinci sınıf meyve elde edilir. Şoklufidelerde ise yüksek oranlarda şekilsiz ve ikinci sınıf meyve elde edilir.Çilek YetiştiriciliğiÇilek örtü altında ve açık alanda üretimi yapılan bir bitkidir. Açık alanlarda yazlıkdikim(Frigo Fide) 5000 bitki/dk,Örtü altında ise Kışlık dikim(Taze fide) 8000bitki/dk. ile üretimyapılır. Dikimden önce 150kg Superphoshpate/dk. ve 4-6t/dk organik gübre verilmeli. Toprakfümigasyonu ve solarizasyon yapılmalıdır. Kışlık dikimde yatak genişliği 1m yükseklik 30 cmolmalıdır. Örtü altı dikimde yağmurlama ve damlama sistemi birlikte kullanılmalı dikimdenönce toprağın su ihtiyacı karşılanmalıdır, kuruya dikim yapılmamalıdır. Fideliklerden alınanfideler akşam serinliğinde derin ve yüzlek olmamak üzere kökler dik olarak dikilmelidir. Derindikimden dolayı bitki ölümleri meydana gelir.Dikimle beraber sulamaya başlanır iklim ve havadurumuna (sert rüzgar,sıcak hava) göre serinletmek için yağmurlama ile sulama yapılır. İkihafta sonra tamamen damlama sulamaya geçilir. Dikimden bir ay sonra mulch plastik çekilirçünkü ot kontrolü, meyvelerin temizliği, meyvelerin toprakla temasını engellemek ve toprakyüzeyinin ısıtılması içindir.Yılık dekara 15-20 kg.saf azot 35-40kg saf potasyum çilek bitkisitarafından topraktan alınır. Topraktaki 30 ppm P seviyesi yeterlidir, unutulmamalıdır kitoprakda yüksek seviyedeki P diğer elementleri bağlar, özellikle mikro elementleri. Kökbölgesinde düşük Ph için sülfirik asit uygulaması iyi sonuç vermektedir. Asit uygulamasıtehlikeli sonuçlar meydana getirebilir, uzman kontrolünde uygulanması gerekir. Damlama ileher suyunda gübreleme yapılmalıdır. Örtü altı çilek yetiştiriciliğinde havalandırma özelliklekışın çok önemlidir. Yağmurlu havalar hariç mutlaka havalandırma yapılmalıdır. Havalandırmayapılmayan seralarda tozlaşma gerçekleşmediğinden meyve kalitesi düşer. Sera içi yükseksıcaklık vegatatif gelişimi hızlandırır fakat meyve ve yaprak yanıklığını da beraberinde getirir.Sera içi yüksek nem ve sıcaklık yaprak lekeleri, botritis ve kırmızı örümcek riskini artırır.Kimyasal ilaçlarla mücadelede hasat ile ilaçlama tarihlerine dikkat edilmeli. Çiçek vemeyve döneminde yapılan ilaçlamalar meyvenin tadını değiştirmektedir. Don çilek bitkisinezarar vermez fakat uzun süreli donlar kök hastalıklarına sebep olur. Çiçek ve meyveyi korumakiçin sera içine çekilen ısı perdeleri yatak üzerine çekilen elyaf çiçek ve meyveyi korur. Uzunsüre yatak üzerine çekilen elyaf tozlaşmayı engellediğinden dolayı şekil bozukluklarına sebepolur. Isı perdesi veya elyaf kullanımında gündüz havalandırılması mutlaka yapılmalıdır.Prodenia,Kırmızı Örümcek,California Thrips,Botritis,Mildew,Yaprak lekeleri ve kökhastalıkları ile kültürel ve kimyasal mücadele edilmelidir.Topraksız tarımda amaç bitkilerin gelişimini besin solüsyonu yardımıyla sağlamak,bitkilerin besin ve su ihtiyacını stres meydana getirmeden karşılamaktır. Erkencilik, Birimalandan fazla ürün almak 24000 Çilek Fidesi/dk.Üniform üretim, Besinler gerektiği miktardaverildiğinden raf ömrü uzun ve daha lezzetlidir. Toprak kökenli hastalık, zararlılar ve yabancı ot227

mücadelesi olmadığından kimyasal ilaç kullanımı azdır. Toprak işleme, dezenfekte ve yıkamaolmadığından işgücü ve zamandan kazanılarak kısa sürede tekrar üretime geçilir. Tarımsalüretime uygun olmayan arazilerde üretim yapılarak tarım arazileri korunabilir. Topraksıztarımın dezavantajı ise yatırım maliyetinin yüksekliği, üreticinin özel bilgi ve deyime sahipolması, Ec,Ph ve besin solüsyonlarındaki değişimden bitki çok çabuk etkilenir veFusariom,Verticillium gibi hastalık etmenleri hızlı yayılır.11.Bağ Çeşitleri:1.Öküzgözü2.Boğazkere3.Şifoni4.Tahannebi5.Köhnü6.Ağınbeyazı7.Ağın kırmızısıBağ Yerinin SeçilmesiAsma, gelişme devresi oldukça uzun olan bir C’ yi bulduktan sonra gelişmeyen bitkidir.Günlük ısı ortalaması takriben 10 başlar ve sonbaharlarda ısı ortalaması bu derecenin altınadüşünceye kadar gelişmesini sürdürür. Bağ kurulacak bölgenin yıllık aktif sıcaklık toplamınınen az 1600 gün-derece olması gerekir. Erkenci çeşitler 1600-2000 gün derecede gelişirken geççiçeşitler 3000 gün-dereceden fazla olan yerlerde yetişirler. Isı toplamı bakımından DoğuAnadolu’da Erzurum, Ağrı, Muş illerindeki bazı yerler ile yüksek yaylalar hariç yurdumuzunher yeri bağcılığa uygundur. Yıllık yağış ortalaması 500 mm. civarında olan yerlerde sulamayagerek duyulmadan bağcılık yapılır. İyi bir bağ bölgesinde kışlar ve ilkbahar yağışlı yazlar vesonbahar başlangıcı ise yağışsız olmalıdır. Güneş ışığı üzümün iyi olgunlaşmasını verenklenmesini sağladığı için bağlar bol güneş ışığı alan güney veya güneybatı yönlerine meyilliolan yerlerde kurulması gerekir. İlkbahar, sonbahar ve kış donları ile rüzgarlarda bağ kurulacakyerin seçimini etkileyen C altına düştüğü iklim faktörleridir. Kışın ısının uzun süre –15 veya -20 yerlerde omcaların gövdeleri ve kolları bile soğuktan zarar görür. İlkbaharda C altınadüşerse genç sürgünler kavrulur. omcalar uyandıktan sonra ısı –2 Sonbahar donları daüzerinde ürün olan bağlarda zarar yaparlar.Toprak yapısına gelince; bağlar derin, iyi havalanansüzek, kolay ısınan, tınlı ve kumlu-tınlı topraklarda iyi yetişir. Toprağın derinliği en az 60-70cm olmalı, taban arazilerde suyu geçirmeyen ve kök gelişmesini engelleyen sert bir tabaka varsaarazinin drenajı sağlanmalıdır.Belirtilen yerlerde bağ kurarken bunlara karşı önlemlerdüşünülmelidir.Bağa Dikilecek Anacın ve Çeşidinin BelirlenmesiBağ dikilecek bölgede filoksera varsa buna dayanıklı olan Amerikan asma anacıkullanılmalıdır. Bağcılıkta kullanılan asma anaçlarının cinsi, arazini taban veya yamaçtaolmasına yörenin iklimine, toprak yapısına ve yetiştirilecek üzüm çeşidi ile uyuşma durumunagöre değişiklik gösterdiğinden anaç seçerken bu hususlar göz önünde bulundurulmalıdır.Bilindiği gibi üzümler Sofralık, Şaraplık, Kurutmalık ve Şıralık olarak değerlendirilir. Sofralıkçeşitlerin iri salkımlı, iri taneli, gösterişli ve yola dayanıklı olması istenir. Şaraplık-şıralıkçeşitlerin bol şıralı, aromalı; kurutmalıkların ise yumuşak dokulu kurutmaya elverişli vegenellikle çekirdeksiz olması, istenir. Bağ bölgelerinde kullanılacak anaçlar ile yetiştirilmesigereken çeşitlerin tespiti konusunda araştırmalar yapılmaktadır. Bu çalışmaların ışığı altında228

üreticilere genel olarak önerilebilecek çeşitler ve anaçlar, bölgeler itibarı ile aşağıdagösterilmiştir.NOT: Bölgeler için önerilen anaçlar arasından, kurulacak bağ yerinin tabanda veyayamaçta oluşu, toprağının yapısı ve çeşitle uyumuna göre en iyi olanının belirlenmesi içinyöredeki bağcılık uzmanlarına danışılmalıdır.Bölge Anaçlar Yetiştirilmesi Önerilen Üzüm ÇeşitleriMarmara-Trakya Bölgesi 8B, 5BB, S04, 140 Ruggeri, 1103 Paulsen, 99R, 110R41B,Rup du Lot. Çavuş, Amasya Beyazı, Hafız Ali, Müşküle, Razakı, Cardinal, AlphonseLavallae, Kozak Siyahı, Kozak Beyazı, Hamburg Misketi, İtalya, Yapıncak, Papazkarası,Gamay, Adakarası, Beylerce, Karasakız.Ege Bölgesi 5BB, 420 A, 99R, 110R, 140 Ruggeri, 1103Paulsen, 41B, Rup du Lot,Harmony,Dogridge, Salt Creek. Çekirdeksiz, Perlette, Razakı, Cardinal, Alphonse Lavallee, H.Misketi,İtalya, Gemre, Semillon, Çalkarası, Bornava Misketi, Granache, Carignone.Orta Anadolu Bölgesi 5BB, 8B, 420 A, 140 Ruggeri, 99R, 110R, 1103Paulsen, RupduLot. 41B. Hafızali, Çavuş, İtalya, Alphons Lavalle, Razakı, Parmak, Gül üzümü, Sungurlu,Narince, Emir, Hasandede, Kalecik Karası, Papazkarası, Dimrit.Akdeniz Bölgesi 5BB, 140 Ruggeri, 1103 Paulsen, 99R, 110R, 41B, Rup du Lot.Cardinal, Perlette, Tarsus Beyazı, Muscat Reindes Vigne, İtalya, Razakı, Alphonse Lavallee,Gemre.Güney Doğu Anadolu Bölgesi 140Ruggeri, 110R, 99R, 1103Paulsen, 41B, Rup du Lot.Muhammediye, Pafı, Dımışkı, Ağbesni, Hönüsü, Razakı, Hatun Parmağı, Tahannebi, Cardinal,Öküzgözü, Boğazkere, Dökülgen, Kabarcık, Horoz Karası.Doğu Anadolu Bölgesi 140 Ruggeri, 110R, 41B, 420 A, 99R. Kara Erik, Besni, Şilfoni,Muhammediye, Tahannebi, Narince, Öküzgözü, Boğazkere, Mikeri, Kureş.Bağ Yerinin Hazırlanması, Dikim ve AşılamaDikim sırasında asma fidanının 35-40 cm.lik kısmı toprak altında kaldığından ve dipkökleri bu seviyenin altında gelişeceğinden bağ toprağının dikimden önce en az 50-60 cmderinlikte işlenmesi gerekmektedir. Sürüm esnasında çizi tabanına saf madde olarak dekara 20-30 kg. fosfor ve 40-50 kg. potasyum taban gübresi şeklinde verilmelidir. Dikim sonbahardanilkbahara kadar yapılabilir. Kışı sert geçmeyen ve fazla su tutmayan yerde sonbahar dikimi dahaiyidir. Dikimden hemen önce toprak tırmık ile düzeltilir ve fidanların geleceği yerlerinişaretlenmesine geçilir. Sıra arasının asgari 2-3 m sıra üzerinin de 1,5-2 m veya 2,5 m. olmasıönerilebilir. İyi bir güneşlenme için sıraların istikameti doğu-batı veya kuzey-güney gibi anayönler doğrultusunda seçilmelidir. Eğer arazi meyilli ise toprak erozyonuna mani olmak içinsıralar mehile dik yapılmalıdır.Arazinin uygun bir köşesinden bağ dikilecek alanın boyuna ve enine paralel, tel veya ipgerilerek iki ana hat oluşturulur. Fidanların dikileceği yere 30 cm. genişlikte 40-50 cm.derinlikte çukur açılır. Her çukurdan çıkan toprak çukurun bir kenarına yığılır ve bu topraklarabir miktar yanmış ahır gübresi ilave edilir. Dikilecek fidanların kökleri dikimden bir gün öncesu içine konmalı ve dikime kadar orada muhafaza edilmelidir. Dikime başlamadan öncefidanların yan kökleri dipten, dip kökleri 4-8 cm. uzunlukta kesilir. Sürgünlerinin birisi hariçdiğerleri dibinden, kalan sürgünden 1-2 göz üzerinden budanır. Dikilecek fidan aşısızsa ilerdeaşıyı toprak seviyesinin üstünden yapabilmek için 8-10 cm’lik kısmı; fidan aşılı ise aşı noktasıtoprak seviyesinin üstünde kalacak şekilde çukurun üstüne tutulur ve dibine gübreli toprak atılır.Fidan bu toprağın üzerine oturtularak çukur yarıya kadar doldurulur ve ayakla çiğnenereksıkıştırılır. Sonra toprak seviyesine kadar doldurmaya devam edilir, tekrar çiğnenir. Böylece229

fidanın aşısızsa 8-10 cm si aşılıysa aşı noktası toprağın üzerinde olacak şekilde dikimigerçekleştirilir. Dibine bir miktar can suyu verilir toprak üzerinde kalan kısım hava şartlarındanzarar görmesin diye 3-5 cm toprakla örtülecek kadar üzerine gevşek toprak yığılarak kümbetyapılır.Bağlarda Yerinde AşılamaA)Yarma aşı: Yarma aşının yapılma zamanı mart nisan aylarıdır. Önce anacınçevresindeki topraklar çapayla çekilerek boğazı açılır. Anaç toprak seviyesinin hemenüzerinden kesilir. Aşı bıçağı ile üst yüzeyi perdahlanır. Aşı baltası ile tam ortasından 3-4 cmkadar yarılır. Aşılanacak çeşidin iki gözlü kalemi gözün 1 cm. altından göz dışarı gelecekşekilde iki tarafı aşağı doğru incelen bir kama gibi açılır. Kamanın bir tarafında öz diğerkısmında odun kısmı görülmeli ve uzunluğu anaçtaki yarık kadar olmalıdır. Kalemin kabuğuanacın kabuğu ile aynı hizaya gelecek ve boşluk kalmayacak şekilde anaçta açılan yarığasokulur. Ve balta çıkarılır. Altta önceden bağlanmış olan rafya sıkıca bağlanarak aşının hemenaltından düğümlenir.B)Kakma aşı: Anaç kesildikten sonra bir kenarına karşılıklı olarak içe doğru daralan Vşeklide yuva açılır. Bu yuva aşağı doğru daralarak 3-4 cm devam eder. Kalem anaçta açılan yeretam oturacak şekilde hazırlanır. Anaçtaki yerine boşluk kalmadan sıkıca oturtulur. Aşıtamamlandıktan sonra rafya ile bağlanır üstü yavaşça tavlı toprakla kapatılır. Ve yanına birherek dikilir.Bağlarda Terbiye Şekilleri1)GOBLE ŞEKLİ:En yaygın terbiye şeklidir. Omca değişik yükseklikteki gövde üzerinde taçlandırılır. Gövdede 3-5 kol her kolun ucunda da 2-4 göz bulunacak şekilde budama yapılır.2)SERPENE ŞEKLİ:Gövde toprak seviyesinden dallanır. Kollar toprağa uzanmış vaziyettedir. 2-3 adet yıllık sürgünbırakılır. Ve her sürgünün üzerinde 15-20 göz bulunacak şekilde budama yapılır.3)TELLİ TERBİYE SİSTEMLERİ:a)Kordon Sistemi: Kordon şekli belirli yükseklikteki gövde üzerinde tele yatırılmış bir veya ikiyöne doğru uzanan yaşlı kollardan ve bunların üzerinde 20-25 cm aralıklarla teşkil edilmiş,mahsule budanan başlardan ibaret bir sistemdir.b)Guyot terbiye şekli: Sürgünler uzun olarak budanır. Birisi sağa diğeri sola bükülerekuçlarından alt tele bağlanır. Böylece omcalara çift kollu guyot şekli verilmiş olur.c) Telli Goble: Yerden takriben 1,20 m yükseklikten ve birbirinden 60 cm. aralıkta geçen ikiçubuk yatırma teli, bunların 45-50 cm. üst ortasından geçen bir sürgün bağlama teli olan birterbiye şeklidir.d)Çift t sistemi: Yerden 1,20 m yükseklikte 0,60 m. aralıklı iki çubuk bağlama teli ve bunların45-50 cm üzerinde 1,20 m. aralıklı iki sürgün bağlama teli olan terbiye şeklidir.Bağlarda BudamaKış BudamasıSonbaharda yaprak dökümünden ertesi ilkbaharda gözler uyanıncaya kadar bağlarınuyku devresi denen periyotta yapılır. Bağlar belirtilen süre içinde diğer işlerin durumuna göreherhangi bir zamanda budanabilir. Kışı mutedil geçen yörelerde budama erken yapılırsa bağlardaha çabuk uyanacağından mahsulünü bir miktar erken olgunlaştırır. Bu nedenle AkdenizBölgesi gibi ilk turfanda üzüm yetiştirilen ve pazara birkaç gün önce götürülmesinin önemli230

olduğu yerlerde budamanın yapraklar dökülür dökülmez yapılması yerinde olur. Buna karşılıkorta anadoluda özellikle şubat ayındaki soğuk ve donlu havalar geçtikten sonra budamanınyapılması tavsiye olunur. Bağlardan elde edilecek mahsulün ve gelişmenin iyi olması için omcaüzerinde yaprak sathının biran önce ve mümkün olduğunca çok oluşturulması lazımdır.Bağlarda dengeli bir budama yapmak için gelişmeyi geriletmeyecek fakat iyi ve kaliteli ürünalabilecek ölçüde dengeli budama yapılmalıdır. Omcalarda gelişme gerilemişse daha az göz;sürgünler aşırı uzamış kalınlaşmışsa ve gövdeden oburlar çıkmışsa daha fazla gözbırakılmalıdır.Yeşil BudamaAsmaların yapraklı dönemlerinde yapılan budamalar yeşil budama ve yaz budamasıolarak adlandırılır. Filiz alma koltuk alma, uç alma, salkım seyreltmesi ve yaprak alma şeklindeyapılır.1) Filiz alma:2) Koltuk alma:3) Uç alma:4) Salkım seyreltmesi:5) Yaprak alma:Bağlarda Toprak İşleme, Gübreleme ve SulamaToprak İşleme: Bağlarda yabancı otların tok edilmesi, toprak suyunun muhafazası ve su tutmakapasitesinin arttırılması, verilen gübrelerin istenilen derinliğe gömülmesi, mücadele, hasat gibiişlemlerin kolaylaştırılması gibi nedenlerle toprak işleme yapılır.Bağlarda genel olarak yabancıot için ilkbahar ve yaz aylarında 2-4 çapa yeterli olmaktadır. Hep aynı derinlikte işlenen toprakbağlarda zamanla, geçirgen olmayan pulluk tabanı oluşturur. Bu mani olmak için toprak,değişik derinliklerde işlenmeli veya pulluk tabanı oluşmuşsa derin işleyen aletlerle kırılmalıdır.Bağlara gübre verilecekse çiftlik gübresi ile fosforlu ve potasyumlu gübreler sonbahar toprakişlemesi sırasında çizi tabanına, azotlu gübreler de ilkbaharda ilk toprak işlemesinden hemenönce verilmelidir.Bağların Gübrelenmesi:Bağlarda en fazla ihtiyaç duyulan maddeler: Azot, fosfor vepotasyumdur. Bunlardan ayrı olarak kalsiyum, magnezyum , demir, bor, çinko gibi azkullanılan fakat toprakta yokluklarında gelişmeyi ve ürünü zarara uğratan elementlerinde zamanzaman toprağa ilavesi gerekli olmaktadır.AZOT: en uygun atım zamanı ilkbahar yağışlarından hemen önceki devredir ki buda şubat-martayı olmaktadır. İkinci atım zamanı ise nisan-mayıs aylarındadır. Ahır gübresi kullanılacaksabuda sonbaharda yapılmalıdır.FOSFOR: Bitki gelişmesinde regülatördür. Bu gübrelerin atım zamanı sonbahardır ve atıldıktanhemen sonra toprağa karıştırılması gerekir.POTASYUM: Potasyum noksanlığı halinde yaz başlangıcında asma sürgünlerinin ortakısımlarındaki yaprakların kenarları önce sararır sonra kurur ve kahverengi görünüm alır.Bağlarda görülen potasyum noksanlığı ahır gübresi verilerek giderilebilir. Yada potasyumsülfat, potasyum klorür gibi kimyasal gübrelerle giderilebilir. Bu gübreler sonbahar ve kışınuygulanır. Toprağın derinlerine karıştırılması gerekir.Bağlara Verilecek Gübre MiktarıGübre miktarının tespiti için bazı analizler gerekir :1) Bağ toprağının kimyasal analizi,231

2) Asmanın gelişme ve mahsuldarlık durumunun incelenmesi,3) Mukayeseli tarla denemeleri,4)Yaprak analizleri,5)Asmanın her yıl topraktan kaldırdığı besin maddelerinin miktarı ve toprağın bu maddelercezenginliği, gibi unsurların incelenmesi,bunların sonuçlarına göre hareket edilmesi zaruridir.Bölgelere göre tavsiye edilen azot,fosfor ve potasyum miktarları:Eğer bağlarda gıda ihtiyacı çiftlik gübresi kullanılarak giderilecekse ki çiftlik gübresitoprağı organik maddece de zenginleştirir. Bu halde 3 yılda bir dekara 3-5 ton yanmış gübresonbaharda verilmeli ve hemen toprağa karıştırılmalıdır.Diğer Elementlerin EksikliğiMagnezyum: Yapraklara yeşil rengi veren klorofil bünyesinde mevcuttur. Noksanlığındayapraklarda ana damar aralarında renk değişmesi başlar ve beyaz çeşitlerde sarı, siyah çeşitlerdekırmızı renk oluşur. Noksanlık görülen yerlerde yapraklara Haziran ayından itibaren %1’likmagnezyum oksit veya %2’lik magnezyum sülfat püskürtülmelidir.Kalsiyum: Hücre zarı yapısında, hücre protoplazmasında görev alır. Fosfor ve potasyumuntersine yaşlı yapraklarda daha çoktur. Noksanlığı ülkemiz bağlarında pek görülmemiştir.Bağların SulanmasıBağlarda hızlı gelişme devresi olan Mayıs Haziran ayları ile salkımlara ben düşmezamanında (Temmuzda) kök bölgesinde yeterli su bulunmadığı hallerde omcaların gelişmesiyavaşlar, yapraklar pörsür, renkleri solar. Bağlarda toprağın üsten 60-70 cm.’lik kısmı suyadoymalıdır. Normal yapıdaki bir dekar bağın toprağının 60 cm. derinlikte sulanması için 100ton suya ihtiyaç vardır. Bağa verilecek su miktarı iklime, toprağa, ve çeşite göre değişiklikgösterir.12.Kiraz çeşitleri:1.Dalbastı2.Lambert3.Sarı kiraz4.Vista5.BingBahçe Tesisinde Dikkat Edilecek HususlarYeni bahçe tesisi yaparken bazı hususlara dikkat edilirse, ileri ki yıllarda çoğuproblemlerle karşılaşılmaz. Bu dikkat edilmesi gereken hususlar şunlardır:- - Tesis öncesi toprak numunesi alınıp mutlaka tahlil yaptırılmalıdır.- - Kiraz soğuklama ihtiyacı yüksek bir meyve olduğu için yüksek yerlere tesis edilmelidir.- - Don tabanı oluşturan yerlere kurulmalıdır.- - Taban suyu yüksek yerlere kurulmamalıdır.- - Şiddetli rüzgarlara açık yerler olmamalıdır. (Bilhassa kuzey rüzgarlarına)- - Meyilli ve yamaç yerler tercih edilmelidir.Kışın –20 C’nin altına düşmeyen bölgeler seçilmelidir. Ben düşmeden önce bol yağışlaro yılın ürün kalitesine, hasattan sonraki yağışlarda gelecek yılın ürün kalitesini etkilemektedir.Kiraz, soğuklama ihtiyacı yüksek bir meyvedir. Soğuklama; 7.2 C’nin altında geçen toplam kışdinlenmesinin saat olarak ifadesidir.232

Tasviye işlemi yapıldıktan sonra yaklaşık 1 m. aralıklarla baklava dilimi şeklinde subsoilerile patlatma yapılmalıdır. Patlatma işlemi en kurak Ağustos-Eylül aylarında yapılmalıdır.Arazi yapısı çok uygun değilse patlatma yapılmalı ayrıca 40-50 m. arayla drenaj kanallarıaçılmalıdır.Anaç Seçimi :1-Kuş Kirazı (Prunus avim ) : Ülkemizde yaygın olarak kullanılan bir anaçtır. Dikine vekuvvetli büyür, büyük taç yapar. Uygun şartlarda uzun ömürlüdürler. Geçirgen verimli, tınlı,derin, organik maddece zengin yerlerde daha iyi yetişir. Kirece mukavemeti azdır. Göz aşısı ileuyuşması iyidir. Toprak ve arazi yapısı uygun olursa 6*6, 6*5 m. aralıklarla dikilip ilk yıllardanitibaren şekil verilmeli ve budama yapılmalıdır. Terbiye ve budamaya fazla dikkatedilemeyecekse biraz daha geniş dikilebilir.2-İdris ( Prunus mahalep ) : Sulaması problem olan, daha az su verilebilen arazilerdeki kirazbahçesi tesisinde önerebileceğimiz bir anaçtır. Daha çok vişneye anaç olarak kullanılır.- - Taç küçüktür. Kuş kirazının %75-80’i kadar.- - Kökler daha derine gider.- - Süzek ve kumlu toprakları sever. Kuş kirazına göre kirece daha dayanıklıdır.- - Aşı uyuşmazlığı gösterebilir.- - Yüksek (60-65 cm.) den aşılandığında bodurlaştırıcı etki artar, fakat pratik olmadığından pekuygulanmamaktadır.Genellikle Prunus mahalep ile kurulan kiraz bahçeleri için 4x5, 5x5 m. dikim mesafeleriuygundur. Vişne bahçeleri için ise 4x4, 4x5 m. gibi aralıklar önerilebilir.3-Klonal Kiraz Anaçları : Bunlarda 5 çeşit anaç olarak, ülkemize intikal ettirilmiştir. Buanaçlara temel çeşidimiz olan 0900 Ziraat, dölleyici olarak da Starks Gold ve BigarreauGaucher aşılanarak bölgede dikimi 1999-2000 fidan dikim sezonunda bir proje dahilindeyapılmıştır. Seçilen bölgeler Eğirdir, Yalova, Çanakkale, Pozantı, K.Maraş ve Malatya’dır. Bubölgeler Türkiye genelini yaklaşık temsil etmektedir. Proje sonunda anaçlara uyumu, verimeetkileri gibi kriterler değerlendirilip bölgelere göre uygun anaçlar en kısa zamandaüreticilerimize intikal ettirilecektir. Proje dahilindeki bu anaçlar ithal edildikten sonraEnstitümüz bahçesine aşı parsellerine dikilmiş ve aşılamaları da burada yapılmıştır. İlkgözlemlerimiz Tabel Edabriz anacı çöğür olarak dikime müteakip klonal göstermiştir. TabelEdabriz ve Vleiroot-158 anacı araziye uyumu ve aşıya gelme oranları çok düşük kalmıştır.Bununla beraber SL-64, Maxma,ve Gisela-5 anaçları arazi şartlarına uyumu, aşı uyuşması,fidan haline gelme yönünden projenin daha ilk yıllarında favori görülmüştür. Bu klonal bodurkiraz anaçları çoğaltılma usulleri ve diğer veriler hızla değerlendirilmektedir.Bahçe KurulmasıKiraz yetiştiricilinde problemlerin büyük kısmı henüz bahçe kurulurken yapılan hatalaradayanmaktadır. Tek çeşitle bahçe kurulması, genellikle derin dikim ve ilk yıllarda ağaçlarınterbiye edilmemesi, gövde yaralanmalarının önemsenmemesi başlıca kuruluş hataları olarakileri ki yılların verim ve ağaç sağlığını etkilemektedir. İyi bir planlama yapılmalı ve ilk kültürelişlemler iyi yapılmalıdır.Ülkemizde genellikle eski bahçeler tek çeşitle kurulmuştur. Tek çeşitle bahçe kurulmasıyetersiz döllenmeye veya hiç döllenmemeye sebep olmaktadır. Ben düşmeden hasada kadarolan sürede yağmur çatlaması zararına karşı tek çeşitle bahçe kurulmaması gerekmektedir. Herkiraz bahçesinde en az 4-5 çeşit bulunmalıdır. Çeşitlerin seçiminde ise birbirlerini dölleyebilirnitelikte olmasına dikkat edilmelidir.233

Çeşit Seçimi :Kiraz bahçelerinin tesisi aşamasında her çiftçinin zaten belirlediği temel bir çeşidivardır. Bu şekilde bahçede bir çeşidin ağırlıklı olması da tabiidir. Yalnız kirazda yaklaşık bütünçeşitler kendisiyle uyuşmadığı için, grup kısırlığı da söz konusu olabilmektedir. İyi bir verimiçin birbirini iyi dölleyebilir çeşitlerin bulunması, ekolojik faktörlerden kaynaklanan riskinazaltılması, 1,5 aylık bir süre boyunca pazara kiraz sunulabilmesi, hasatta işçilik v.b. gibiyönlerden dolayı sıkışmamak için iyi bir çeşit planlaması gereklidir.Türkiye’nin ihracat şansının en yüksek olduğu ve en popüler çeşit 0900 Ziraattir. İhraçeden ülkelerde “Türk Kirazı” diye unvan almış çeşidimizdir. Bu nedenle 0900Ziraat dışındayeni bir çeşit peşinde koşmak şimdilik yersiz görülmektedir.Bununla beraber 0900 Ziraatındölleyicilerinin kiraz tarımında planlanması zorunludur.Dölleyicilerde genellikle Starks Gold,Lambert ,Vista ,Merton Late,Bigerreau Gauçher,Nnoble,Jübile’dir.0900 Ziraat değişik bölge isimleriyle ülkemizde yaygındır.UluborluNapolyonu,Dereçine Napolyonu,Akşehir Napolyonu,Malatya Dalbastı,Allahdiyen,Salihli veM.Kemal Paşa Napolyonu gibi değişik adlarla anılmaktadır.Yalnız enstitümüz tarafındandeğişik enstitüler ve üniversiteler işbirliği ile yürütülen projemiz neticelendiğinde bu bölgeselnapolyon işine çözüm bulunacaktır.İlk yapılan çalışmada tüm napolyon diye adlandırılan bukirazlarımızın aynı olmadığı yalnız sinonim olduğu anlaşılmış fakat kesin neticeler devametmekte olan çalışmalar neticesinde netleşecektir. Bu konu kapsamında Estitümüz bahçesindebölgeleri temsilen, Akşehir bölgesinden 6, Uluborlu’dan 3, Honaz’dan 1, Dalbastı,M.Kemalpaşa’dan 3 tip seçilmiş, bunlar yine Enstitümüzde imkanları ile Prunus avium, Prunusmahalep ve klon anacı olan Gisela-5 üzerine aşılanarak bahçe tesisi yapılmıştır. Netice olarakbütün bölgelerin tipleri aynı ekolojik şartlarda ve aynı anaçlar üzerinde performansı izlenerek,gerekli değerlendirmeler neticesinde bu konudaki büyük problem hal edilmiş olacaktır.Dölleyici : Mevcut kiraz bahçelerinde en büyük problemlerden başta geleni döllenmeproblemidir. Bunun sonucu olarak verim azlığı ve verim düzensizliğidir. Verim azlığı ve verimdüzensizliğinin başka sebepleri de olmasına rağmen en önemli doğru dölleyici planlamamasıdır.Kiraz Yetiştiriciliğinin Sorunları ve Çözüm Önerileri Yer Seçimi :Kiraz anaç ne olursa olsun taban arazileri sevmez. Geçirgen organik maddece zenginolan arazileri sever. Don çukurlarından zararlanır. Yüksek yerlerde, güney bölgelerde erkendonlardan çiçekler zarar görür. Kışı –20 C’nin üstünde olan bölgelerde dallarda ve köklerde donzararı olabilir. Taban suyu olan bölgelerde kiraz tarımı yapılamaz.Arazide Kültürel Önlemler :Kiraz dikiminden önce arazi tasviye edilmelidir. 90 cm. aralıkla dip kazanla baklava dilimişeklinde Ağustos-Eylül ayında sürdürülmelidir. Kısmi taban suyu veya su birikme gibi problemoluşacak ise 40-50 m. aralıkla hendekler oluşturulmalıdır.1-Anaç Seçimi : sulama imkanı bulunan ve kireç oranı düşük kısmen taban arazilere mutlak kuşkirazı anacı kullanmalıdır. Kireç bir miktar bulunuyorsa ve sulama imkanı az ise kökü derinedaha fazla inen idris anacı kullanmalıdır.Dikilecek fidanlarda gövde yaralanması olmamalıdır.Kök bölgesi saçak durumu iyi olmalıdır.Fidanlar ismine doğru ve sertifikalı yerlerden temin edilmelidir ki ; ileride fidnla gelebilecekhastalıklar proplem teşkil etmesin, çeşit ve anaç karmaşası yaşanmasın. ÇiftcilerimizinGünümüzde en büyük proplemlerinden birisi de çeşit karmaşasıdır.Arazi yapısına uygun anaçların seçimine müteakip; P.Avium(Kuş kirazı) 6x6 m.,6x5m.aralıklarda, P.Mahalep (İdris) anacı için ise 6x5m.,5x5m. ve 4x5m. gibi aralıklarla dikilmelidir.2-Fidan Dikimi : Fidanlar erken temin edilip sonbaharda dikimine gayret gösterilmelidir. Fidandikiminde fidan çukurlarına bir kürek yanmiş ahır gübresi ve/veya her fidan çukuru için 100 gr.Triple Süperfosfat ile 100gr. Amonyum Sülfat da dikim toprağına kaıştırılmalıdır.Sonbahardikimlerinde don tehlikesi oluşacak olursa malç uygulaması ile gerekli önlem alınmış olacaktır.234

Dikimlerde dikim tahtası kullanılmalıdır. Köklere fungisit uygulaması yapıldıktan sonra dikimyapılmalıdır. Dikim öncesi yaralı kök kısımları ve uzun yan kökler kesilmelidir. Bu işleme “kök tuvaleti” denilir. Aşı noktaları toprak seviyesi üzerinde olacaktır.3-Tepe Kesimi : Tepe kesiminde acele edilmemesi avantajlıdır. Gözler iyice kabardığındayapılırsa yeni oluşacak ilk kat dallarımız daha geniş açılı oluşur. Tepeler şaı gözü takılan tarafınzıt kısmında bulunan uygun bir gözden 70 cm. civarında kesilir.4-Terbiye ve Budama: Tepeler yaklaşık l m. den vurulur. Yerden 45 cm. lik mesafedeki dallarıntamamı çıkarılır. Kiraz ağaçlarının nihai büyümesi sonunda 4 veya 5 kat oluşturulmalıdır.herkatta en az 3, en fazla 5 yan dal bırakılmalıdır. Yan dalların gövdeye düşey aralığı 20 cm.olmalıdır. Neticede toplam 17-21 yan dal oluşturulmalıdır.ilk yıllarda yapılan budamalar şekilvermede çok etkilidir. Aynı zamanda erken verimliliği sağlar. Yani genç kısırlık döneminiazaltır. İleriki yıllarda budama ile kalite ve verimi artırır. İhracatçıların istediği çapoluşturulmasında çok faydalı olacaktır. Kış budaması dormant dönemde, yaz budaması vehastalıklı dalların çıkarılması temmuz sonuna kadar yapılmalıdır.5-Toprak İşleme : Genel olarak toprağın havalanmasını yabancı ot kontrolünü, gübrelerintoprağa karışmasını, nemin muhafazasını, kış yağışlarından faydalanmasını sağlar. Sonbahardayüzlek bir toprak işleme yapılmalıdır. Bu işlem kiraz sineği mücadelesi için bir önlemdir.Toprak işleme 10-12 cm. derinlikte olmalıdır.Son yıllarda maliyetlerin yüksek olmasıişgücünün azaltılması ve modern tarım uygulamalarında azaltılmış toprak işleme, alttan işleme(Kaz ayağı) yırtarak işleme ve sıfır toprak işleme yaygınlaşmaktadır. Bu durumda yabancı otlarot ilaçları ile,kiraz sineği mücadelesi ise ilaçlama ile yapılır.Toprak işlemede derin sürümköklerin zararı düşünüldüğünden kesinlikle yapılmamalıdır.6-Ara Tarım : Kiraz tarımı yapılan arazilerde mesafeler genellikle fazladır. Bahçenin ilkyıllarında ara boş kalmasın diye ara tarımı yapılmaktadır.7-Toprak Örneği Alınması : Bu işlem bahçe tesis edilmeden yapılmalı, daha sonraki yıllarda araara yapılmalıdır. Bahçe tesisinden önce toprak burgusu veya belle örnek alınır. Belle V şeklindeaçılan kuyularda 0-30cm, 30-60 cm. ve 60-90 cm. den alınır. Örnek 8-10 ayrı yerdenalınmalıdır. Her derinlikten alınan örnekler kendi arasında ayrı ayrı harmanlanmalı, taş vebenzeri maddelerden temizlenmelidir. Her derinliği temsilen 1 kg. civarında numune beztorbalara konulmalıdır. İçine ve dışına çiftçi ismi, yer mevki ismi yazılı etiketler kurşun kalemleyazılmalıdır. İleriki yıllarda yalnızca 20 cm. derinlikten alınan numuneler gübreleme içinkafidir.8-Yaprak Örneği Alınması : En uygun yaprak örneği tam çiçeklenmeden 2-3 ay sonra alınır.Ağaçların iyi güneşlenen omuz hizasındaki uç sürgünlerinin orta yaprakları sapı ile birliktealınır. Örnekler düz bir hat teşkil etmeyen ağaçlardan alınmalıdır. Bu şekilde 20-25 ağaçtan100’er yaprak alınır.Toplanan yapraklar bez veya kağıt torbalara etiketlenerek konulur.Bekletilmeden labaratuvara ulaştırılır. Numunelerin bekletilmesi uygun değildir. Fakatbekletilmesi zorunlu ise buzdolabında veya buz kaplarında saklanabilir.9-Gübreleme : Gübreleme toprakta eksikliği tahlillerle bilinen bitki besin elementlerinintakviyesidir. Önceleri yapılan yanlış gübrelemeler veya besin kilitlenmesi olaylarındankaynaklanan ve toprakta varlığı tahlillerle bilindiği halde ağaçta eksikliği görülen elementlermevcut olabilir. Bunun önlenebilmesi için gübrelemede;1. - Kullanılacak gübre amaca uygun olmalıdır.2. - Bitkinin ihtiyacı kadar gübre verilmelidir.3. - Gübre usulüne uygun verilmelidir.4. - Gübre uygun zamanda verilmelidir.5. Kullanılacak gübre miktarlarına pek çok faktör etki yapar. Bu faktörler;6. - Toprağın yapısı7. - Ağaçların yaşı8. - Sulama miktarı ve sulama şekli235

9. - Bitkilerin verim miktarı10. - Anacın cinsi11. - Ağaçların gelişme durumları12. - Ahır gübresi uygulamaları, vb.Gübreleme; sulama, budama ve toprak özellikleri ile çok değişsede ölçü olarak 1 yıllıksürgünlerin uzunluğu bir fikir oluşturmalıdır. Şöyleki meyveye yatmamış ağaçlarda 60-90 cm.arasındaki sürgünler gelişmenin olumlu seyrettiğini gösterir. Sürgünler 90 cm.den fazla isegereksiz azot uygulamasına veya fazla sulamaya bağlıdır.Sürgünler 60 cm. den kısa ise su veazot noksanlığındandır.Yetişkin kiraz ağaçlarında 40-60 cm. arasında sürgünler var ise gelişme normaldır.Sürgünler bu ölçülerden kısa ise yeterli beslenme yoktur.Dekara 2-3 ton ahır gübrelemesiuygundur. Verimdeki bir ağaca ortalama değer olarak her yıl, 2-3 kg. Amonyum Sülfat, 1 kg.Triple Süper Fosfat , 1 kg.. Potasyum verilmelidir. Verilme zamanı olarak fosfurlu vepotasyumlu gübreler bölgesel iklim ve alışkanlıklara göre Sonbahar veya erken İlkbahar da,azot uygulmaları ise erken İlkbaharda birinci dilimi, çiçek dökümünden sonra ikinci dilim vehasattan sonra üçüncü dilim uygulanır.Yaprak gübreleri ağacın bitki besin elementi eksiklikleride gözönüne alınarak; güvenilir firma ürünleri rahatlıkla kullanılmasında sakınca yoktur.Aksine , ihtiyaç bazende zorunlulu halini almıştır.Ağaçlarda gübreleme ; İz düşümügübrelemesi ve bant sistemi gübrelemesi şeklinde uygulanır.10-Sulama: Kirazlarda sulama , fidan dikimindeki “Cansuyu” ile başlar. Dikimlerein İlkbaharveya Sonbaharda yapılması gözönünüe alınmaksızın cansuyu verilir. Ülkemiz de genellikle bendüşme dönemine kadar İlkbahar yağmurları ile su ihtiyacı karşılanmaktadır. Kurak gidenyıllarda sulama müdahalesinde bulunulmalıdır. Kiraz, çok suyu da kuraklığı da sevmez. Buşartlar gözönünüe alınarak sulama planlanmalıdır. Kurak giden yıllarda çiçeklenme esnasındatoprağın yeterince nemli olması sağlanmalıdır. Ben döneminden hasada 4-5 gün kalıncayakadar kirazlar susuz kalmamalıdır. Bu dönem aralığında toprak hafifçe nemli tutulabilirse ,mükemmel irilik ve kalite sağlanır. Yetişkin ağaçlarda kök boğazı çevresi sulanmamalıdır.Sulama düzeni oluştururken, bitki gövdesinden 2-3 m. dışarıda setler yapılır. Bu setlerin içideğil dışına su verilmelidir. Çünkü suyu alabileceği kök bölgesi o kısımdadır. Bu sulamasistemi ile kök dağılımı teşvik de edilmiş olacaktır. Ağır topraklarda su miktarı az ve sulamaaralıkları daha uzun olmalıdır. Damlama veya mini spring le sulama yapılmıyorsa , sulamatavaları kısa tutulmalı göllenmeden diğer tavaya geçirilmesi daha uygundur. Fazla su klorozaneden olur.Hasattan hemen önce çok su meyve iriliğine kısmen etkisi olsada ,meyve eti sertliğive tadı olumsuz etkilediği gibi ağaç sağlığı açısından da sakıncalıdır. Hasattan sonra daverilecek su yeni oluşan çiçek gözlerinin gelişimine de faydalı olacaktır. Sonbaharda da yağışlaraz olursa kısmen sulama yapılmalıdır.11-Tozlayıcı (Dölleyici): Kiraz üreticilerimiz bu konuda bilinçli değildir. Fidan üretenkuruluşlar ve şahısların çoğu ana çeşidi dölleyebilen çeşitler ait fidan üretimi yapmamaktadır.Bahçe planlanırken 8 ana çeşide 1 adet dölleyici dikilmelidir. Genellikle 0900 Ziraat anaçeşidimiz de şu kiraz çeşitleri dölleyici olarak kullanılabilir:Starks Gold, merton Late,B.Gauçher, Noble, Jübile dir. Verim yaşındaki dölleyici proplemi olan bahçelerde, uygunaralıklarda ağaçların bazı dalları çevirme aşısı ile dölleyici çeşitler aşılanabilir. Böylecepropleme kısmen çözüm bulunmuş olur.13.Vişne Çeşitleri:1.Kütahya14.Nar Çeşitleri:1.Katırbaşı236

2.Hicaz nar3.İzmirNarın Ekolojik İstekleri, Çeşit ve Fidan Seçimi İle GübrelemeBir bitkinin başarılı olarak yetiştiriciliği yapılmak isteniyorsa, o bitkinin tabii yayılmaalanlarındaki yetişme şartları göz önüne alınmalıdır. Narın tabii yetişme alanı Anadolu, Suriye,Irak, İran ve Afganistan olarak gösterilmekte ve bu ülkelerde yabani nar ormanları bulunduğuifade edilmektedir. Bu bölgelerdeki dağların yamaçlarında yer yer su sızdıran bazen de çok azsu bulunan ama herhalde bol ışık alan havadar ortamlar bize kültür narlarının yetişebileceğiekolojiler hakkında fikir vermektedir. Nar bahçesi tesisi için kışları sıcaklığın -10 °C nin altınadüşmediği, yıllık yağışın 500 mm civarında olduğu ve bunun tamamının kış ve bahar aylarındadüştüğü, fazla rüzgar almayan, ışıklanmanın bol olduğu bölgelerdeki derin geçirgen su tutmakapasitesi yüksek topraklar uygun yerlerdir. Ayrıca bahçe kurulacak yerlerin bulaşıcı hastalık vezararlılar bakımından temiz olması gerekir.Toprak İsteğiToprak bakımından ağır killiden çakıllıya kadar çok geniş bir tolerans alanı olan narkısmen tuzlu ve kireçli alanlarda da yetiştirilebilir. Ancak nar için en iyi yetişme ortamıgeçirgenliği iyi organik madde miktarı yüksek su tutma kapasitesi iyi nemli ve serintopraklardır. Bu sebeple hem nar dikimine uygun olup olmadığının anlaşılması hem de tesis vediğer yıllarda uygulanacak gübreleme için mutlaka toprak tahlili yapılmalıdır.İklim İsteğiTropik ve subtropik bölgelerde tabii olarak yetişebilen nar sınırlı olarak da ılıman iklimbölgelerinde yetiştirilebilmektedir. Nar yetiştiriciliği için kışları ılık ve yağışlı yazları sıcak vekurak kışları sıcaklığın -10 °C nin altına düşmediği yöreler uygundur. Bu sıcaklığın altında tazesürgünler -18 °C nin altında ise ana gövde soğuktan zarar görür. Sert rüzgar alan yerler, kışlarısıcaklığın daha düşük hissedilmesine, yazları da dikenli çeşitlerde meyve kabuklarının çizilerekpazar değerinin düşmesine sebep olmaları dolayısıyla uygun nar yetiştirme alanları değildirler.Bu alanlarda nar yetiştiriciliği yapmak için önceden rüzgar kıranlar tesis edilmelidir. Narlarantep fıstığı ile beraber sıcağa ve kurağa en çok dayanabilen bitkiler olmalarına rağmen yazlarıdüzenli su isterler. Bu bilgiler ışığında nar Çanakkale den Siirt'e kadar sahil bölgeleri, batı vegüney geçit bölgeleri ile güneydoğu Anadolu bölgesinde yetiştirebilecektir ve yetiştirilmektedir.Gübreleme:Narların gübrelenmesi konusunda yapılan araştırmalarda, organik gübrelerin gelişme,verim ve kaliteye çok önemli etkileri bulunmuştur. Narlara verilecek çiftlik gübresi iyi yanmışolmalıdır. Dekara 2-3 ton sonbahar-kış aylarında bütün bahçeye kaplayacak şekilde verilmeli vepulluk ile toprağa karıştırılmalıdır. Nar için yeşil gübreleme yapılması da yararlı sonuçlar verir.Bunun için bakla, fiğ gibi bitkiler nar bahçesinin tamamına ekilir. Ekimi yapılan bitkilerinçiçeklenme dönemlerinde bahçe sürülerek toprağa karışımı sağlanır. Bu bitkilerin toprağı azotçazenginleştirmesi bakımından da yararlan vardır. Azot nar için oldukça önemlidir. Sürgüngelişimi ve meyve büyümesi için azotlu gübre kullanımı şarttır. İlk yıllarda ağaç başına 50 - 100gr saf azot verilmesi gerekmektedir. Tam verime geçtik ten sonra bu miktar ağaç başına 200 -300 gr saf azota çıkarılmalıdır. Azotlu gübreler toprağın asitlik durumuna göre üre, amonyumnitrat ve amonyum sülfat olarak erken ilkbahar ve yaz aylarında olmak üzere 2 defa verilir.Yukarıda belirtilen miktarın 2/3 ü mart ayında i/3 ü ise haziran-temmuz aylarında verilmelidir.Gübrelemeden sonra ağaç hemen sulanmalı, sulanmayacaksa gübre çapa ile toprağakarıştırılmalıdır.237

Fosforlu gübreler ise narın çiçeklenme, meyve tutumu ve kök gelişmesiyle ilgilidir.Narların fosfor ihtiyacı tam verim çağında 150-200 gr saf fosfor olarak belirlenmiştir. Fosforlugübreler kış aylarında dal uçlarının ulaştığı bölgelerde 20 - 30 cm derinlikte ağaç çevresindeaçılan daire şeklindeki çukura verilerek üzeri kapatılır. Bu gübreler pratikte mart ayında azot vepotasyumlu gübrelerle kombine olarak gübre makineleriyle banda verilmektedir.Nar Bahçesi Tesisi Arazinin Dikime HazırlanmasıNar bahçesi tesis edilecek arazinin içinde varsa büyük ağaçlar ve kayalar temizlenmeligerekiyorsa tesviye yapılmalıdır. Bunun yanında varsa drenaj sorunu halledilmeli yabancı otlarsürüm veya herbisit uygulaması ile bertaraf edilmelidir. Tesiste dikkat edilecek en önemli hususuzun yıllar münavebesiz çapa bitkisi tarımı yapılan alanlara hemen dikim yapılmayıp güzdenkışlık hububat ekimi yapılmalıdır. Bahçe kurulacak yerler hububat hasadından sonra anızabırakılmalı ve yaz sonlarında derince sürülmelidir. Eğer pulluk tabanı varsa öncelikle 1 m. araile dipkazan çekilerek pulluk tabanı kırılmalıdır. Bundan sonra arazi 30 cm derinlikte sürülerekgüneşlenmeye bırakılmalıdır. Sonbaharda gerekiyorsa ikinci bir sürüm daha yapılmalıdiskharrov ve tırmık çekilerek toprak yüzeyi düzeltilip arzu edilen sıra üzeri ve sıra arasımesafelere 30 cm yarı çapta ve 50 cm derinlikte çukurlar açılmalıdır. Fidan çukurları çapı 20cm.den derinliği 30 cm.den az olmamak şartıyla yazın veya dikimden önce de açılabilir. Ancakalt toprakla üst toprak farklı yerlere koyulmalıdır. Dikim aralığı olarak genellikle sıra üzerimesafeler 1.5- 3 m. sıra arası ise 3-6 m olarak uygulanmaktadır. İyi bir ışıklanma ve havalanmasağlanabilmesi için 5*3 veya 5*4m ara ile dikim yapılmalı ve geniş aralıklarının kuzey güneydoğrultusunda olması gerekmektedir. Sık dikim genellikle zayıf bünyeli topraklarda uygulanır.Nar bitkisi genellikle 2. yıldan itibaren verime başlayıp 3-5 kg/ağaç ürün alınsa da en yüksekverim çağına 8. yılda gelmekte ve bu yaşta bazı çeşitlerde ağaç başına 100 kg ürün almakmümkün olabilmektedirDikimNar fidanları yaprak dökümünü takiben kış ve erken ilkbahara kadar dikilebilir. Kışlarıılık geçen bölgelerde sonbahar dikimi uygunken kışları kısmen sert geçen yerlerde erkenilkbahar dikimi yapmak daha uygundur. Dikim zamanında bütün fidanlarda olduğu gibi köktımarı yapılır. Çelikte kalan zayıf sürgünler çıkarılır ve ana sürgün 40-50 cm den kesilir.Dikimden sonra toprak iyice sıkıştırılarak can suyu vermek için küçük bir çanak açılır ve topraknemlide olsa mutlaka can suyu verilir. Kış dikimlerinde kısa sürede bol yağış olacaksa çokgerekli değildir.Toprak İşlemeHer meyve bahçesinde olduğu gibi nar bahçelerinde de toprak işleme yapılır. Toprakişleme ilk yıllarda derin olarak yapılır. Sonraki yıllarda daha yüzsek sürüm yapılır yadadiskharrow, kazayağı gibi aletlerle toprak işleme yapılır. Nar bahçelerinde mutlaka yabancı otmücadelesi yapılmalıdır. Bunun için toprak işleme yanında selektif herbisidler de kullanılabilir.BudamaŞekil BudamasıNarlar hiç budanmadan büyüdüklerinde çalı formunda çok gövdeli büyürler amaverimsiz ve meyveleri kalitesiz olur. Bu sebeple narlar dikim sıklığı ve dikim yapılan bahçenintoprak yapısına göre 1-2 ana gövdeli olarak yetiştirilir. Şekil budaması ilk 2-3 yıl içinde ağaçlarverime yatmadan yapılır. 1. ysl sonunda dikimde 40-50 cm den kesilen ve ana gövde olarakbırakılan sürgünden çıkan kuvvetli 4 sürgün ana dal olarak seçilir ve tepeleri 50-60 cm kesilerekalçak taçlanmaları sağlanır. Ana dallardan çıkan birinci ve ikinci dallarda da 2.-3. yıllarda tepealma yapılarak taç teşkili tamamlanır.238

Verim BudamasıNarlar genel olarak 2. ve 3. yıllardan itibaren meyve vermektedirler. Narlar verimeyattıktan sonra meyve verecek dallarda uç alma yapılmamalıdır. Bu dönemde seçilen ana gövdedışında çıkan dip sürgünler sürekli olarak temizlenmelidir. Ayrıca taç kısmında görülen oburdallar dipten kesilmeli taç teşkili için gerekirse uç alınarak dallanması sağlanmalıdır. Sık taçmeydana gelmiş ise güneşlenme ve havalanmayı sağlamak için genei bir seyreltmeyapılmalıdır. Bu işlem yapılırken zayıf, kurumuş, hastalıklı dallar öncelikle seçilmelidir.Narlarda genellikle bir yıllık dallarda kısır çiçekler, iki yıllık dallarda verimli çiçekler meydanageldiğinden verim budaması yapılırken bu durum göz önüne alınmalıdır.Gençleştirme BudamasıNar gövdesi çeşitli şartlara göre değişmek üzere ortalama 20 - 30 yaşlarında ekonomikömrünü tamamlarlar. Ancak kök boğazından yeni çıkan sürgünlerle nar 100 yılı aşkın bir süreverimliliğini sürdürebilir. Bu durumda 25. yıldan sonra dipten gelen sürgünlerden uygun olanbirisi ana gövde oluşumu için bırakılır. Bu sürgünden aynı yolla yeni dallar teşkil edilerek ağaçgençleştirilir ve uzun yıllar faydalanılır.SulamaNar her ne kadar çöl iklimine bile uzun yıllar dayanabilse de yüksek verim ve kaliteliürün almak için meyveler olgunlaşmaya başlayıncaya kadar toprakta yeterli nembulundurulmalıdır. Özellikle odun gözlerinin sürmesi, çiçek tomurcuklarının görülmesi, tohumbağlaması ve meyve gelişimi olmak üzere 4 dönemde yeterli toprak nemi mutlakasağlanmalıdır. Bahçenin toprak yapısına göre sulama aralığı (7-20 gün) belirlenip bu aralıklardasulama yapılmalıdır. Meyvelerin son olgunlaşma döneminde hasattan 10-15 gün önce sulamayason verilmelidir. Aksi halde narlarda büyük sorun olan kabuk çatlamalarını meydana gelir. Enuygun sulama sistemi ilk tesis masrafı yüksek olsa da gübrelemenin de beraberce yapılabildiğidamla sulama sistemidir. Ancak çanak usulü, karık veya salma sulama da uygulanabilir.15.Ayva Çeşitleri:1.Ekmek2.Eşme3.LimonEkolojik İstekleriİklimAyvalar için en iyi iklim mutedil deniz iklimidir. Bununla birlikte ayvayamemleketimizin deniz ikliminden çok uzak olan yerlerinde, mesela iç anadolu illerimizde deçoklukla rastlamaktayız. Ancak bu gibi yerlerde ayvanın yetişmesi uygun yöneylere ve vadiiçlerine bağlı kalmaktadır.Ayva ağacı Türkiye şartlarında armut kadar kış soğuklarına dayanıklıdır. Bu meyvetürünün kış soğuklanma isteği elma ve armutlara göre daha azdır (Özbek, 1979). Çiçeklerin oyılda büyüyen sürgünlerin ucunda meydana gelmesi nedeniyle özellikle soğuk yerlerde geççiçek açar. Sıcak iklimlerde eriklerle birlikte çiçeklenir. Çok rüzgarlı yerlerde iyi yetişmez.Dallar kırılır. Fazla meyve dökümü olur. Yaprak ve meyveleri sclerotinia’ ya (mumya) karşıhassastır. Fazla yağışlı yerlerde ürün tehlikeye girer .239

ToprakKumlu tınlı, geçirgen sıcak topraklarda yetişir. Kökleri yüzlek olup çok derinegitmediğinden toprağın fazla derin olması şart değildir. Ancak bu hiçbir zaman boğucu nemşartları ile bir araya gelmemelidir. Soğuk ve nemli topraklarda meyveler odunumsu bir halalarak kaliteleri düşer. Ayvaya anaç olarak alıç kullanıldığı takdirde o zaman bunu kuru kumlutopraklarda da yetiştirmek mümkün olursa da genellikle bu gibi durumlarda ağaçların büyümesizayıf ve verimi düşüktür.Yetiştiriciliğinin Teknik ÖzellikleriAyvanın Çoğaltılması ve AnaçlarıAyva çeşitlerinin autogam olmaları bu türde tohumla üretme imkanını sağlarsa da, türünvegetatif olarak da kolaylıkla üretilmesi yüzünden kültür çeşitlerinin çoğaltılması geniş ölçüdeçelik, dip sürgünü veya bazı durumlarda aşı ile olur.Aşı yapma zorunluluğu olan durumlarda durgun göz aşısı tercih edilir.Ayva ayva anacı üzerinde düzgün gelişirse de alıç üzerinde büyümesi yavaş ve zayıfolur. Aşı yerlerinde ve kalem tarafında daima bir şişkinlik meydana gelir.Ayva Bahçesi TesisiDünyanın hemen her tarafında kapama ayva bahçelerine pek az rastlanır.Memleketimizde de yalnız sapanca gölü kenarında Eşmede ve bir de İzmir’ de kapama ayvabahçeleri vardır.Kapama ayva bahçeleri kurarken tek gövdeli olarak yetiştirilecek ağaçlar arasında 3 – 4m aralık ve mesafe bırakılır ve genellikle dikim kare şeklindedir.Dik dörtgen dikimde 4x5 veya 5x6 m aralık ve mesafelerle dikilirler. Verilecek olanaralık - mesafeler toprak tipine ve yetiştirme sistemine göre değişiklik gösterir. Dikim budamasıyapılan fidanlar aşı yeri toprak üzerinde kalacak şekilde ılıman iklimlerde Kasım – Ocak aylarıarasında dikilmeleri tavsiye edilir. Daha soğuk olan bölgelerde ise fidan dikimi Şubat ve Martaylarında yapılmalıdır. Yetiştiriciliği yapılan ayva çeşitlerinin çoğu kendine verimli olduğu içintek bir çeşitten kapama ayva bahçesi kurulabilir. Fakat düzgün şekilli meyveler elde etmek içinmutlaka tozlanma ve döllenmeye ihtiyaç bulunmaktadır. Bunun için çeşit karışımı yapmaktafayda vardır. Dikim sırasında bahçede sağlıklı bir tozlanma ve döllenme için mutlaka aynıdönemde çiçek açan çeşit karışımlarına yer verilerek bahçe kurulmalıdır. Aksi takdirde iklimselolayların olumsuz gittiği bazı yıllarda meyve tutumu oranlarında ciddi düşüşler yaşanır.BakımToprak İşleme ; Kapama ayva bahçelerinde toprak işlemesi yapılırken dikkat edileceken önemli nokta toprağı derin sürmekten kaçınmaktır. Ayva kökleri yüzlek ve toprak yüzüneyakındır. Sürme derin yapılırsa kökler çok fazla kesilerek ağaçlar bundan zarar görür.Bahçelerin biri baharda biri de yaz başlarında sürülmesi yeterlidir. Bu sürmeden sonra bir örtübitkisinin ekilmesi çok faydalı olur.Örtülü toprak işlemede bahçede herhangi bir toprak işlemesi söz konusu değildir.Sadece aşırı boylanmış olan otlar biçilir veya özellikle ağaç altlarında yabancı ot ilaçları iledüzenli bir mücadele yapılır. Yarı-örtülü veya geçici örtülü toprak işlemede ise bahçede toprakişlemenin uygun olduğu ilkbahar ve yaz aylarında işleme yapılır. Sonbahar ve kış aylarında isebir kez toprak işleme yapılır veya hiç yapılmaz. Özellikle genç bahçelerde yabancı ot ilacıkullanırken dikkatli olunmalı ve ağaç gövdeleri ilacın etkisinden korunmalıdır. Aksi takdirdegenç ağaçların gelişmesi bundan olumsuz etkilenir.240

Sulama ; Kapama ayva bahçelerinde yazı kurak geçen yerlerde, mesela Orta Anadolu’ daolduğu gibi, yazın sulanır. Ağaçların sağlıklı bir gelişme gösterebilmesi, düzenli ve kalitelimeyve elde edebilmesi için mutlaka sulamaya ihtiyaç vardır. Sulama sırasında aşırı sudan vesulama suyunun ağacın gövdesine değmesinden kaçınılmalıdır. İmkanlar ölçüsünde damlamaveya mini-yağmurlama sistemleri kurulmasında fayda vardır. Salma ve karık sistemisulamalardan mümkün olduğunca kaçınılmalıdır.Su bulunmayan yerlerde ayva bahçeleri ancakyeterli yağış alan ve yağışların iyi dağılmış olduğu yerlerde kurulabilir.Gübreleme ; Tüm meyve bahçelerinde olduğu gibi ayva bahçelerinde de dengeli ve düzenli birgübreleme yapmak için mutlaka her yıl toprak ve üç yılda bir yaprak analizleri yapılmalıdır.Yapılan analizlerin sonucuna göre de bahçenin gübre ihtiyacı belirlenmelidir. Verilecek olankimyasal gübreler ağaçların taç iz düşümü içersine ama asla gövdeye ve köklere temasetmeyecek şekilde uygulanmalıdır. Bitkinin daha fazla ihtiyacı olan makro elementler hemenher yıl mikro elementler ise ihtiyaca göre verilmelidir. Ayrıca toprağın organik madde miktarınagöre de organik gübrelemeye önem verilmelidirAyvanın kökleri derine gitmediğinden besinmaddelerini belli kalınlıktaki topraktan almak zorunluluğundadır. Bu nedenle toprağın bukısmının besin maddelerince zengin tutulmasına çaba gösterilmelidir. Her üç dört yılda birdönüme üç dört ton çiftlik gübresi verilmesi çok faydalıdır. Ayrıca azotlu gübrelerle iyi birdestek ister.Budama ; Ayva yetiştiriciliğinde budama olayına fidanın alınması ile başlanır. Budamada dahaçok ayvanın doğal büyüme şekline yakın olan Goble (Vazo, Kase) veya bu şeklin değiştirilmişvaryasyonlarının kullanılmasında (uygulama kolaylığı bakımından) faydalar vardır. Gövdealçaktan taçlandırılır ve ileriki yıllarda da uç almalarla tacın daha fazla yükselmesine meydanverilmez. Ancak uç almalarda gereğinden çok kesme yapılmamalıdır. Çünkü meyveler sürgünuçlarında oluşur ve çok uç alınırsa ağaç tamamen meyvesiz kalabilir. Özellikle daha sıcakiklimlerde doruk dallı şekle yakın (yıllar ilerledikçe doruk-dal hakimiyeti kayboluyor) birsistemin uygulanmasında fayda vardır. Ayva düzgün bir taç teşkil eder. Onun için başlangıçtataçlandırma iyi yapılırsa sonraki yıllarda fazla budamaya ihtiyaç kalmaz.)aı(hnlaAtimreÜ400035003000250020001500100050002084031653845834826182021176106162811591ArmutElmaKayısıKirazŞeftaliVişneBademErikCeviz02I II IIIAlt BölgelerŞekil H.6: Bazı Meyvelerin Alt Bölgelere Göre Üretimi241

Tablo - H.9 : Bazı Meyvelerin Alt Bölgere Göre Üretim Alanları ve Ağaç SayılarıMeyvelerAlan(ha)I.Alt Bölge II.Alt Bölge III.Alt Bölge TOPLAMAğaç sayısı(adet)Alan(ha)Ağaç sayısı(adet)Alan(ha)Ağaç sayısı(adet)Alan(ha)Ağaç sayısı(adet)Yumuş.çekirdekArmut 802 181.652 71 18.520 51 13.440 924 213.612Elma 1304 295.280 166 42.170 85 18.850 1.555 356.300Erik 281 83.785 4 8.641 20 4.600 305 97.026Taş çekirdekliKayısı 3.356 666.050 160 31.150 19 3.950 3.535 701.150Kiraz 548 129.675 26 8.030 7 2.150 581 139.855Şeftali 312 112.524 57 10.435 3 610 372 123.569Vişne 438 101.086 18 5.367 - 250 456 106.703SertkabukluCeviz 120 53.800 4 17.848 - 2.730 124 74.378Badem 628 228.515 - 10.400 - 3.350 628 242.265Çilek 181 - 115 - - - 296 -Üzüm veüzümsüDut 85 141.620 - 9.550 - 3.250 85 154.420Üzüm 5.288 - 4.459 - 274 - 10.021 -Toplam 13.345 1.993.987 5.080 162.111 459 53.180 18.884 2.209.278Kaynak : İl Tarım MüdürlüğüTürkiye genelinde meyve üretimi yapılan alanlar tarım yapılan alanlarının yaklaşık%10'unu oluşturmaktadır. 19.008 ha meyve alanı ile Elazığ’da bu oran %16,36’dır. Elazığ’daüretilen bitkisel ürünlerin üretim değerlerinin %47,4’ünü meyveler, %33’ünü tarla ürünleri,%19,5’ini ise sebzeler oluşturmaktadır. İl genelinde ekonomik anlamda 21 değişik meyveüretimi yapılmasına karşın bunların en önemlileri başta üzüm ve kayısı olmak üzere elma,armut, erik, kiraz, vişne, şeftali, ceviz, badem, dut ve çilektir. 2000 yılı verilerine göre İlgenelindeki ağaç sayısı 2.352.573 adet olup bunun %93,9'nu (2.209.278 adet) bu gruptakimeyveler oluşturmaktadır.Ilde üretimi yapılan en önemli yumuşak çekirdekli meyvelerden elma ve armuda aitüretim alanları toplamı 2.479 ha. olup toplam meyve üretim alanlarının %13,04’ünüoluşturmaktadır. Armut bitkisine ait üretim alanlarının yaklaşık %86,8’i I. alt bölgede, %7,68’iII. alt bölgede, %5,52’si ise III. alt bölgede bulunmaktadır. Elma üretim alanlarında da benzerbir dağılım söz konusu olup %83,86’sı I. alt bölgede, %10,68’i II. alt bölgede, %5,47’si de III.alt bölgededir.Taş çekirdekli meyvelerden erik, kayısı, kiraz, şeftali ve vişne en önemli meyveler oluptoplam 5.249 ha.’la ildeki meyve üretim alanlarının yaklaşık %27,61’ini kaplamaktadır. Taşçekirdekli meyve üretim alanların yaklaşık %94’ü I. alt bölgede, %5,05’i II. alt bölgede,%0,93’üde III. alt bölgede yer almaktadır. Bu dağılım şeftali hariç tüm taş çekirdekli meyveler242

için hemen hemen (% 2) benzer şekildedir. Ancak şeftali üretim alanlarının %83,87’si I. altbölgede, %15,32’si II. alt bölgede, %0,81’si de III. alt bölgede bulunmaktadır.Bu meyveler arasında en fazla ağaç sayısı (701.150 adet) kayısıya aittir. Taşçekirdekliler arasında pazarlanan değer açısından en yüksek değer kayısı olup bunu sırasıylakiraz, şeftali, vişne ve erik izlemektedir. Aynı zamanda kayısı ilde pazarlanan tüm bitkiselürünler içerisinde değeri en yüksek ikinci ürün konumundadır.Sert kabuklu meyvelerden ceviz ve badem ildeki önemli meyvelerden olup toplam 752ha.’la ildeki meyve üretim alanlarının yaklaşık %3,96’sını kaplamaktadır. Ancak bazı altbölgelerde söz konusu üretim alanları mevcut ağaç sayısı ile orantılı değildir. Bu meyvelerdencevize ait ağaçların %72,33'ü I. alt bölgede, %24'ü II. alt bölgede, %3,67'side III. alt bölgedebulunmaktadır. Bademe ait ağaç sayısının %94,32'si I. alt bölgede, %4,29'u II. alt bölgede,%1,38'de III. alt bölgededir.Üzüm ve üzümsü meyvelerden çilek, dut ve üzüm en önemli üzümsü meyvelerdir. Sözkonusu meyveler 10.402 ha.’la ildeki meyve üretim alanlarının önemli bir kısmını (%54,72)kaplamaktadır. Üzüm ve üzümsü meyveler içerisinde en fazla üretim alanı 10.021 ha'la üzümeaittir. Üzüm üretiminde ise en fazla üretim alanı 5.288 ha'la (%52,77) I. alt bölgeye aittir. Bunu4.459 ha'la (%44,5) II. alt bölge, 274 ha.'la (%2,73) III. alt bölge izlemektedir. Çilek, üzüm veüzümsü meyveler arasında 296 ha’la ikinci en büyük üretim alanına sahiptir. Bu üretim alanlarıiki alt bölgede yoğunlaşmış olup bu alanın %61,15'i I. alt bölgede, %38,85'i de II. alt bölgedeyer almaktadır.Türkiye'nin Dünya üzerinde bağcılık için çok ideal bir iklim kuşağında olması ilimizinbu önemli tarımsal üretim faaliyeti içerisinde yer almasına neden olmuştur. Elazığ, asmanınekolojik istekleri bir başka değişle iklim ve toprak istekleri için oldukça ideal bir bölgededir. Bunedenle Elazığ'da bağcılık çok eskilere dayanmaktadır. İlde, uzun yıllar bağcılığın yapılıyorolması sonucunda yöreye has üzüm çeşitleri (Öküzgözü, Boğazkere) oluşmuştur.İlde bir çok üzüm çeşidi yetiştirilmekle beraber ağırlıklı olarak Tehannebi, Şilfoni,Öküzgözü, Boğazkere, Köhnü, Kabarcık, Ağın beyazı ve kırmızısı kısmen ise Besni, Kara erik,Kadın (Hatun) parmağı yetiştirilmektedir. Bunlardan Boğazkere şaraplık (şıralık) olup,Öküzgüzü ve Köhnü hem sofralık hem şaraplık, Tehannebi, Kara erik, Kadın parmağı, Ağınbeyazı ve kırmızısı sofralık, Şilfoni ve Kabarcık ise şıralık ve sofralık olarak tüketilmektedir.Yine ilde üretimi yapılan çeşitlerden Tehannebi hariç tümü geççi/orta geççi olup Tehannebi iseerkenci çeşittir.İlde bağcılık eskiye dayanmasına karşın mevcut bağların önemli kısmının (%90)geleneksel yetiştiricilik (serpene) yöntemini uygulaması, bağcılıktaki yeni teknik ve teknolojikgelişmelerle bunların kullanımında oldukça yetersiz kalındığını göstermektedir. Bu da özelliklemevcut bağ alanlarında verim düşüklüğüne neden olmaktadır. 1990-2000 yılları arasında ildekimevcut bağ alanları, üretim miktarları ile bu değerlerin Türkiye içerisindeki payları tablo 9 'deverilmiştir.243

H.2.1.2.2.Sebze ÜretimiTablo – H.10: Sebze ÜretimiSıra No Ürün Adı Ekilen Alan (ha) Üretim (Ton)1 Hıyar 266 3.9202 Patlıcan 210 3.1933 Domates 1.021 21.8634 Biber 498 6.0345 Marul 24 2506 Ispanak 37 1787 Maydanoz 47 1568 Soğan 243 6.4339 Fasulye 466 3.34010 Lahana 52 76911 Sarımsak 34 21412 Kavun 486 14.43113 Karpuz 440 14.899Kaynak:İl Tarım Müdürlüğü (2008)1.Domates:1.Falkom2.H-22743.Beta 884.Besera F-1Açık Tarlada Domates YetiştiriciliğiGiriş:Domates ülkemizde en çok üretilen ve tüketilen sebzedir. Dünyada taze olarak,yemeklerde diğer sebzelerle pişirilerek, dayanıklı domates suyu, konsantre domates suyu,turşusu, konservesi, salçası, ketçabı, sosu, pulp ve püresi, dondurularak, kurutularakdeğerlendirilmektedir.Domates vitamin ve mineral maddelerce zengindir. 100 gr. taze domates 20-23 kalori, 1gr protein, 0,3 gr yağ, 0,6 gr kül, % 93.8- 96.0 su, 4 gr karbonhidrat, %2-3,5 şeker, 0,6 grseliloz, 7,21 mg kalsiyum, 17-28 mg fosfor, 0,6 mg demir, 1000-1100 IU A vitamini, 264-314mg potasyum, 19-20 mg magnezyum, 24 -69 mg klor, 17-28 mg fosfor, 3-10 mg sodyum, 0,5-0,8 mg niacin, 20-28 mg C vitamini, 0,09 mg thiamin, 0,03 mg riboflavin, 0.40-0.80 mg Kvitamini içerir.İklim İstekleri:Domates sıcak ve ılıman iklim sebzesidir. Yetiştirme devrelerinde ısı sıfırın altına (-2,-3ºC’ye) düştüğünde bitki tamamen ölür. Fidelerin tarlaya dikilmesinde ilkbahar geç donlarınınbitmesi gerekir.Domateslerde genellikle gece ve gündüz arasında 6 ºC ile 8ºC’lik bir farkın bulunmasıistenir. Gündüz sıcaklığının 19-26 ºC, gece sıcaklığının 14-18 ºC olduğunda gelişim iyi olur.Döllenme olayının ısı ile çok yakın bir ilgisi vardır. Domates çiçek tozları 10 ºC ve dahayukarı derecelerde istenilen şekilde çimlenerek döllenme yapılabilmekte ve sıcaklık 15 ºC’ninaltına düştüğünde meyve bağlama yüzdesi azalmaktadır. Düşük sıcaklıkta polen tozu çok azoluşur, kısmi döllenen şekilsiz meyveler meydana gelir. 40 ºC’nin üzerinde ise çiçek tozları ölürve meyve teşekkülü olmaz. Domates tohumlarının çimlenmesi için minimum 10 ºC, optimum20-29 ºC, maksimum 36 ºC toprak sıcaklığı olması gerekir.244

Toprak İstekleri:Domates derin, geçirgen, su tutma özelliği iyi, humus ve besin maddelerince zengin tınlıtoprakları sever. Erkencilik istendiği zaman kumlu tınlı topraklar uygundur. Toprak pH’sı 5,5-7,0 arasında, tuzsuz-az tuzlu (2,3 mS’dan az) olan topraklarda iyi yetişir. Toprakta pH=5,5’unaltında ise dekara 200-500 kg kireç verilmeli, pH=7,0’nin üzerinde ise her yıl dekara 30-50 kgtoz kükürt verilmelidir.Fide Yetiştiriciliği:Fide Yetiştirme Kapları:1- 0.08 mm siyah plastikten yapılmış fide torbaları,2- Fide yetiştirme kaplarıFide yetiştiriciliğinde genel olarak ( torf, perlit, vermikulit) veya (torf, perlit, toprak)veya (yanmış hayvan gübresi, kum, toprak) gibi karışımlar kullanılır.Yanmış hayvan gübresi,kum, toprak karışımında 1:1:1 oranı kullanılır.Torf, perlit, toprak karışımında 2:1:1 oranıkullanılmaktadır.Fide yetiştirme materyalinin (hayvan gübresi hariç) bir toprak fumigantı iledezenfeksiyon edilmesi faydalıdır. Tohum ekiminden en az 1 ay önce ilaçlama yapılmalıdır.Tohum Ekimi:Fide yetiştirme materyali tavlı ise sulamaya gerek yoktur. Aksi halde, fide yetiştirmemateryali ile doldurulmuş fide torbaları veya fide yetiştirme kaplarının iyice sulanması ve sonratohum ekiminin yapılması gerekir.Tohumların 3-4 saat ıslatıldıktan sonra ekilmeleri çimlenmeyi kolaylaştırır. Tohumlar 1-3 cm. derinliğinde ekilmelidir. Tohum ekimini takiben tekrar hafifçe sulanması faydalıdır.Kimyasal gübreler tohum ekiminden en az 15 gün önce fide yetiştirme materyalinekarıştırılması gerekir.Tohumların çimlenmesi için en uygun toprak sıcaklığı 12-15 ºC olmalıdır. Busıcaklıklarda tohumlar 5-13 gün içinde çimlenir. Domates fidelerinin en uygun şaşırtılmazamanı kotiledon yapraklarının tam gelişmelerini tamamladıkları ve yere paralel olduklarızamandır. Sağlıklı ve tam gelişmiş fideler şaşırtılmalıdır.Toprak Hazırlığı ve Gübreleme:Domates bitkisi derin köklü bir bitki olduğu için, toprağın derin sürülerek dikkatlehazırlanması gerekir. Tarla tabanının 50 cm altında pulluk tabanı denilen geçirgen olmayan birtabaka varsa bu tabaka sonbahar başlarında özel pulluklarla kırılmalıdır.Sonbaharda dekara 3-4 ton iyi yanmış ahır gübresi atılarak derince sürülmesi gerekir.İlkbaharda karık hazırlığından önce taban gübresi verilmelidir. Fosforlu gübrenin hepsi,diğerlerinin üçte biri taban gübresi olarak verilir. Geri kalan gübreler bitkiler üzerinde meyvelergörülmeye başladığında verilmelidir. Dekardan 5 ton verim alabilmek için saf olarak 12 kg N,10 kg P2O5, 25 kg K2O verilmelidir.Meyveler fındık büyüklüğünü alınca 10-15 gün arayla 2-3 kez yapılacak magnezyumnitrat uygulamaları (100 lt suya 400-600 gr) ve yaprak gübrelemesi meyve kalitesini olumluyönde etkiler. Üst gübrelemeler kaç kez sulama yapılacaksa bölünerek her sulamadan sonra,toprak tava gelince toprağa serpilerek karıştırılmalıdır.Fide dikiminden önce tarla 20-30 cm derinliğinde sürülür, diskaro geçirilir.Fide Dikimi:245

Fide dikimi ilkbahar don tehlikesinin tamamen kalktığı, toprak ve hava sıcaklığı 12-15ºC’yi bulduğu zaman yapılır. Dikim genellikle tohum ekiminden yaklaşık 7-8 hafta sonradır.Tarlaya dikimde çiçek açmış veya meyve tutmuş domates fideleri dikilmemelidir. Bu gibifidelerin gelişmeleri yavaş olup, bodur kalır, verimleri düşer. Dikim akşama doğru yapılmalı,fideler güneş altında bekletilmemelidir.Fideler yaklaşık 15-20 cm boylanınca genellikle dikime hazırdır. Bölgemizde Şubatsonu Mart başından itibaren fide dikimi yapılır. Dikimde can suyu yeteri kadar verilmeli, cansuyu ile birlikte, kök ve kök boğazı hastalıklarına karşı gereken ilaçlamalar yapılmalıdır.Domates yetiştiriciliğinde sıra arası ve üzeri aralıkları, çeşidin sırık veya yer çeşidiolmasına göre değişir. Sırık çeşitlerde sıra arası 60-80 cm, sıra üzeri 50-60 cm, yer çeşitlerindesıra arası 140 cm, sıra üzeri 40-50 cm olmalıdır.Bakım İşleri:Çapalama:Fideler dikildikten 2 hafta sonra birinci çapa yapılır. Masuralar üzerinde yetiştirilendomateslerde çapa genellikle işçiler tarafından yapılır. Tarla tarımı şeklinde yapılan genişsahalarda ise traktör ile çekilen çapa makinelerinden yararlanılır. I. Çapadan 2-3 hafta sonra II.Çapa yapılır. Bu devrede bitkiler 30-35 cm kadar boy aldıklarında sırık çeşitlerde II. Çapa ilebirlikte sırık da dikilir. Bu çapalamalar esnasında boğaz doldurma işlemi de yapılır. II. Çapadansonra yabani otlar ayıklanır, kaymak tabakası kırılır, toprak havalandırılır ve topraktaki nemkorunur.Sulama:Domates nemi sever. Su noksanlığında üst yapraklar kıvrılır. Çok nemli, ağırtopraklarda ise bitkiler hastalanır. Toprak nem eksikliğinin en duyarlı olduğu dönemler;çimlenme, çıkış, çiçeklenme ve meyve oluşumu dönemleridir. Aşırı toprak nemi vegetatifgelişmeyi hızlandırır. Meyveler ceviz iriliğini alıncaya kadar gerekmedikçe sulamayapılmamalı, daha sonraki devrede, yağışlı bölgelerde 2-3, kurak bölgelerde 4-5 kez sulamayapılmalıdır.Açık tarlada, çiçeklenme dönemi içerisinde su eksikliği, küçük meyvelerde aşırıdökülmelere neden olur. Hasat zamanı çok sık sulama yavaş olgunlaşmaya neden olur. Düzenlisulama yaparak domates meyvesinde meydana gelecek yarıklar önlenebilir.Açık tarlada, karık usulü sulamada, suyun kök boğazına değmemesi için sırta dikimtercih edilmelidir. Düzensiz sulamalarla, sıcak zamanlarda toprak kurursa güneşin topraktanyansımasıyla, kalsiyum da toprakta noksansa, özellikle toprağa yakın meyvelerin altkısımlarında çiçek burnu çürüklüğü meydana gelir. Böyle durumlara, kalsiyum noksansa kireçuygulaması yapılmalı, toprak yüzeyi malç (yanmış hayvan gübresi, kompost, sap, saman vb..)ile kaplanmalı, muntazam sulama yaparak, toprağın çok kurumaması sağlanmalıdır.Sulama suyunda tuzluluk önem arzeder. EC 750 ppm’e kadar olursa iyidir.Budama:Açık tarla domates yetiştiriciliğinde askıya alınan sırık domateslerde kaliteli ürün eldeetmek için koltuk alma ve uç alma yapılır.Koltuk Alma:Gövde ile ana yaprakların birleştiği yerde oluşan sürgünlerin alınmasına koltuk almadenir.İlk koltuk alma işlemi bitkilere herek verildiğinde başlar ve her 10-15 günde birtekrarlanır.246

Koltuk Almanın Yararları:1- Olgunlaşma daha erken başlar.2- Az sayıda fakat daha iri ve daha düzgün meyveler elde edilir.3- Bakım ve özellikle mücadele ile hasat işleri kolay ve süratli yapılabilir,masraf azalır.Uç Alma:Bırakılması istenen son salkımın iki yaprak üzerinden bitkinin tepe sürgününkoparılmasına uç alma denir.2.Biber Çeşitleri:1.Çarliston2.Duru-163.Fıratİklim ve Toprak İstekleriİklim İsteği:Biber ılık ve sıcak mevsim meyvesidir. Soğuklardan çok etkilenir. Yetiştirmedevrelerinde sıcaklık sıfırın altında 2-3 dereceye düştüğünde tamamen ölür. Bu nedenleyastıklarda yetiştirilen fidelerin açıktaki yerlerine dikimi ilkbaharda don tehlikesi tamamenkalktıktan ve toprak ile hava sıcaklık şartları uygun bir hal alınca yapılmalıdır. Biber bitkisindehava sıcaklığı 15 derecenin altına ve 32 derecenin üzerine çıktığında alınan verim düşmektedir.Toprak İsteği:Biberlerde iyi bir gelişme ve yüksek verim oldukça derin, geçirgen, su tutma kabiliyetiyerinde, besin ve organik maddece zengin bahçe toprağı denilen tınlı topraklardan en iyi neticealınmaktadır. Erken verim almak maksadıyla yapılan yetiştirmelerde takviye edilmiş kumlutopraklar ve özellikle kumlu-tınlı topraklar üzerinde durulmalıdır. Buna karşın geç olmaklaberaber bol mahsul almak arzu edildiğinde kumlu-killi topraklar tercih edilmelidir. Biberler pH6.0-6.5 toprak reaksiyonunda en iyi neticeyi vermektedir.Yetiştirme TekniğiEkim NöbetiBiber tarımı yapılan alanlarda son yıllarda görülen “phytophtotra capcici” mantarınakarşı önlem olarak her yıl aynı alana biber dikilmelidir. Biber ekim nöbetine girebilecek bitkilerpamuk ve buğday ve buğdaygillerdir. En iyi ekim nöbeti; buğday+ikinci ürün+biber olarakbelirlenmiştir.Toprak HazırlığıSonbaharda pullukla derin sürüm yapılır. İlkbaharda ise diskaro çekildikten sonra hafifbir tapan çekilir.Ekim ve DikimTohumlar, sıcak yastıklara ekilir ve yastıklar içerisinde çimlendirilir, fideler 3-4 yapraklıolduktan sonra tüplere şaşırtılır ve Nisan ayının sonlarına doğru fideler esas dikim yerlerinedikilir. Biberler genelde sıra arası 80 cm, sıra üzeri 30-50 cm olacak şekilde dikilir.Dikim esnasında fideler çapa ile açılan yeterli büyüklükteki çukura olduğu gibiyerleştirilir ve çukurun boş kısımları toprakla doldurularak hafifçe bastırılır. Açılan bu çukurlarsedde üzerinde olmalıdır. Dikimden hemen sonra can suyu verilir.Gübreleme247

Biber yetiştirilecek toprağa toprak hazırlığı sırasında 3 ton/da yanmış ahır gübresiverilir. Dikimle birlikte fosforlu gübrenin tamamı, azotlu gübrenin yarısı uygulanır. Azotlugübrenin diğer yarısı ise ilk sulamadan önce verilmelidir. Azotlu gübre 15 kg/da N, fosforlugübre olarak 10 kg/da P2O5 saf olarak verilmelidir.SulamaBiber sulamasına dikimden 10-15 gün sonra başlanmalı, ilk meyve görülünceye kadarsulamalardan kaçınılmalıdır. İlk meyve görüldükten sonra birer haftalık aralıklarla sulamalaradevam edilmeli ve Eylül ayı sonu Ekim ayı başında sulamalara son verilmelidir.Biberyetiştiriciliğinde sulamaya çok dikkat edilmelidir. Sulama anında suyu karık sırtlarına ve kökboğazına yükseltmemek gerekir.BakımGenellikle dikimden bir hafta sonra ot alma ve sıralar arasındaki toprağı gevşetmekamacıyla birinci çapa yapılmalı, Mayıs ayının ilk haftasından sonra tekrar boğaz doldurma ilebirlikte ikinci çapa ve Haziran ayında da bir defa olmak üzere toplam üç çapa yapılmalıdır.3.Patlıcan Çeşitleri:1.Pala2.Bilecik3.Kornişonİklim ve Toprak İsteğiİklim İsteğiPatlıcan sıcak iklim sebzesidir. Soğuklardan korkar yetiştirme devrelerinde sıcaklık –1,-2 C 0 ’ye düştüğünde hemen ölür. Ilık iklimlerde senelik kültür bitkisi olarak yetiştirildiğindentohum ikliminden itibaren hasat devresi sonuna kadar ürün için normal olarak 15-35 C’lerdeortalama altı aylık bir süreye ihtiyaç gösterir. Bölgemizde yağmurlar yetersiz olduğundanbitkinin sulanması gerekmektedir.Toprak İsteğiToprak hususunda oldukça seçici bir sebzedir. Killi topraklardan katiyen hoşlanmaz bugibi ağır ve rutubetli topraklarda süratle kök görülür. Derin, yumuşak geçirgen, organik ve besinmaddelerince tınlı topraklarda iyi gelişir ve bol ürün verir. Erkencilik düşünüldüğünde ahırgübresi veya yeşil gübreleme ile takviye edilmek şartı ile kumlu topraklar üzerinde dedurulabilir.Yetiştirme TekniğiEkim NöbetiSebzelerden sonra dikilmeli, patlıcan dikilen bir yere en az dört yıl patlıcandikilmemelidir. Ayrıca baklagillerden sonra yetiştirilebilir. Bölgemizde patlıcanla en iyi ekimnöbetine girebilecek bitkiler pamuk ve buğdaygillerdir. En iyi ekim nöbeti, Buğday + 2.Ürün +Sebze (Patlıcan) uygundur.Toprak HazırlığıÖn bitkisi hasadından sonra tarla derin olarak sürülmeli, ilkbaharda otları öldürmekamacıyla uygun toprak tavında gobldisk ile ikileme yapılmalıdır. Karık pulluğu ile sıra arasımesafe 100 cm olacak şekilde karıklar açılarak fidelerin dikimine hazır hale getirilmelidir.Sonbaharda toprak işlenmemişse, ilkbaharda toprak mümkün olduğu kadar erken sürülmelidir.Tarlanın toprak kurtları ile bulaşık olduğu biliniyorsa tarla dikilmeden önce ticari gübre ileberaber gereken ilaç verilip tarla ile işlenir.248

Ekim ve DikimTohum sıcak yastıklara Şubat ayının ilk haftasında ekilir. Serpme veya sıravari olarakmetrekareye 5-6 gr üzerinden ekilir. Sıravari ekim en iyi yoldur. Ekimden sonra tohumlarınüzeri 1 cm kadar kalınlıkta harçla örtülür ve hafifçe bastırılarak süzgeçli kovalarla tohumlarınbulunduğu kısma inecek kadar çimlenme suyu verilir.Tohumlar çimlenip 7-8 yapraklı olduktansonra tohumlar Nisan ayının 2. haftasından itibaren 50 cm sıra üzeri 100 cm sıra arası ile esasyerine fideler aynı günde dikilmeye dikkat edilerek dikilir. Dikimden hemen sonra can suyuverilir.GübrelemePatlıcanlar gübreyi çok sever. Patlıcan yetiştirilecek toprağın dikimden önce dekara 4-6ton hesabı ile iyi vasıflı, yanmış ahır gübresi ve yardımcı olarak dekara fosforlu ve azotlugübrenin yarısı dikim esnasında, azotlu gübrenin ikinci yarısı ise ilk sulamadan önceverilmelidir.Azotlu gübre olarak 21 kg/da N,Fosforlu gübre 10 kg/da P2O5 saf olarakverilmelidir.SulamaPatlıcan yetiştiriciliğinde pratik bir kaide olarak ilk can suyundan sonra hava durumunagöre 15-20 gün müddetle su verilmez. Bundan sonra lüzum görülürse bolca su verilir.Çiçeklenme devresinde yersiz sulamadan kaçınılmalıdır. Bitkiler üzerinde ilk meyvelergörülmeye başladıktan sonra bitkinin durumuna göre belli periyotlarla su vermek ve bilhassahasat devresine girildikten sonra her toplanmanın ardından sulama ihmal edilmemelidir. Sulamakarık usulü ile yapılmalıdır. Patlıcan yetişme devresinde 7-8 günde bir sulanması gerekir. Aksitaktirde gelişme yavaşlar mahsul azalır ve meyvelerde acılık başlar.BakımPatlıcanda bakım işleri: Çapa, sulama hastalık ve zararlılarına karşı gerekli tedbirlerialmaktadır. Fideler esas yerlerinde gelişmeye başladığı andan itibaren takriben 2 hafta sonra 1.çapa yapılır birinci çapadan 2-3 hafta sonra 2. çapa yapılır. Yabancı otlar yok edilir. Kaymaktabakası kırılır. Toprağı havalandırmak ve rutubeti korumak maksadıyla sıra aralarında birkaçdefa çapa yapmak faydalıdır.4.Hıyar Çeşitleri:1.Dere2.Kilis3.Maltepe4.Çengelköyİklim ve Toprak İstekleriİklim İsteğiIlık iklim sebzesi olan hıyar soğuklara karşı çok hassastır. Sıcaklık sıfırın altınadüştüğünde hemen etkilenir. Hıyar tohumlarının ekildikleri yerde iyi bir çimlenmegösterebilmesi için toprak ısısının en az 11 C olması gerekir. Çimlenme için en elverişlitoprak ısısı 11-18 C arasındadır. Sıcaklık yükseldikçe buna paralel olarak çimlenme hızı daartar. Yazın sıcak ve kurak devrelerde sulama yapılarak bitki su düzeni normal sınırlar içindetutulmaz ise hem gelişimi yavaşlar hem de meyveler süratle acılaşır. Bu yüzden verimden en iyişekilde faydalanabilmek için özellikle Bölgemizde ilkbaharda soğuk tehlikesi geçer geçmez249

ekimi yapılmalıdır. Aksi halde ekimde gecikilirse o oranda sıcak ve kurak döneme yakalanır veiyi bir sonuç alınmaz.Toprak İsteğiHıyar bir çok toprak tiplerinde yetişebilmekle beraber derin su tutma kabiliyeti yüksekorganik madde ve diğer bitki besin maddelerince zengin tınlı ve kumlu tınlı toprakları sever.Yüksek tuz seviyesine çok hassas olduğundan toprağın drenajı iyi ve eriyebilir tuz seviyesidüşük olmalıdır.Yetiştirme TekniğiHıyar arzu edilen hasat zamanına ve çeşit karakterine göre açıkta veya seralardayetiştirilebilir. Açıkta veya seralarda genel olarak üç ayrı usulle yetiştirilmektedir.• Tohumların yastık, kasa veya saksılara ekilerek burada yetiştirilen fidelerin daha sonraesas yerlerine dikilmesi suretiyle yetiştirme,• Tohumların doğrudan doğruya açıkta yerlerine ekilmesi suretiyle yetiştirme,• Seralarda askıya alınmak suretiyle yetiştirme.Ekim NöbetiHıyar köklerinin toprakta genellikle ilk 20-25 cm derinlikte gelişmesinden dolayı her yılarka arkaya aynı yerde yetiştirilmesi toprağın bu erinliğini bitki besin maddelerince fakirleştirirve toprağın yorulmasına neden olur. Buna fırsat vermemek için değişik kök sistemine sahipbitkilere münavebede yer vermek gereklidir. Derin toprak tabakalarından faydalanabilen kavun,karpuz ve Domates gibi sebzeler ile yine kökleri derinlere inebilen pamuk gibi bitkilermünavebede diğer ürün olarak yetiştirilebilirler.Toprak HazırlığıToprağın ekim ve dikim için hazırlanmasında toprak karakteri, uygulanacak sulamasistemi ve yetiştirme metotları gibi faktörler göz önünde tutulmalıdır. Hıyar köklerinin rahatlıklagelişebilmesi için toprağın iyice havalandırılmış olması gerekir. Toprak tam tavında ikenişlenmelidir. Bu yüzden eğer gerekiyorsa tarlanın önce sulanması ve bunun ardından toprak tavagelir gelmez fazla gecikmeden sürülerek işlenmesi gerekir. Ayrıca keseklerin ufalanmasını vetoprak yüzeyinde bulunan çeşitli bitki artıklarının temizlenmesini sağlamak amacıyla dikkatlibir tırmıklama yapılır. Böylece hem toprak ekime ve dikime hazır hale gelir hem de sulamalarındaha rahat yapılması sağlanır.Seralarda toprak hazırlığı bel ile yapılır. Daha önce dezenfekte edilen toprak uyguntavda bellenerek işlenmelidir.Topraktaki hastalık kaynaklarının yok edilmesi için ya seratoprağının üç yılda bir değiştirilmesi veya toprağın ekimden önce dezenfekte edilmesi(ilaçlanması) gerekir. Ancak sera toprağının değiştirilmesi çok zahmetli ve pahalı bir işlemolduğu için tünel yerinin değiştirilmesi ya da toprağın kimyasal maddelerle dezenfekte edilmesidaha uygun olur.En etkili dezenfeksiyon şekli toprağın göztaşı eriyiği ile ilaçlanmasıdır. Bunun için ekimveya dikimden önce %0.6’lık (100 lt suya 600 gr) göztaşı eriyiğinden 1 m2 ye 5 litre süzgeçlikova ile verilmeli, 10 dakika sonra aynı miktarda temiz su ile sulanmalıdır. Bu işlem her yıltekrarlanmalı ve uygulamadan önce çiftlik gübresi toprağa verilmiş olmalıdır.Ekim ve Dikim250

Fide yetiştirme usulü daha fazla masraflı ve daha çok emek istemekle beraber dahaerken verim verir.Kaliteli fide uygun bir fide harcı, iyi bir bakım ve yetiştirme ortamı ile teminedilir. Harç hazırlanırken çiftlik gübresi-toprak ve kum, şu oranlarda olmalıdır; Orman toprağıkullanılırsa iki kısım çiftlikgübresi, iki kısım orman toprağı ve bir kısım kum, bahçe toprağıkullanılırsa 6 kısım çiftlik gübresi, üç kısım bahçe toprağı ve bir kısım kum kullanılmalıdır.Harç kullanılmadan dezenfekte edilmesi gerekir. Harcı hazırlandıktan sonra tohumekimine geçilir.Bunun için fidelerin dışarıya çıkartılma zamanları göz önünde tutularaktohumlar yastık veya tüplere şubattan itibaren ekilir. Hıyarlar yer değiştirmeye karşı çok hassasolduklarından genellikle şaşırtma yapılmaz ve bunun içinde tohumlar yastıklara 10x10 cm sıraarası ve sıra üzerinden ekilir. Çıkışı garantilemek amacıyla her ekim yerine 2-3 tohum atılmalıve hepsi çıktıktan sonra en kuvvetli bir tanesi bırakılarak diğerleri seyreltilmelidir.Açıkta yetiştiricilik için yastık veya tüplerde yetişen fideler soğuk hava tehlikesi kalkarkalkmaz önceden işlenmiş ve hazırlanmış dar veya geniş masuralara dikilir. Hıyar içinmasuralar tek sıralı yetiştirmelerde 50-60 cm genişliğinde, çift sıralı yetiştirmelerde 80-120 cmgenişliğinde hazırlanmalıdır. Sıra üzerinde ise toprak ve çeşidin gelişme karakterine göre fidelergenellikle 40-50 cm üzerinden dikilmelidir.Seralarda dikim; fideler yastık veya tüplerdençıkartılarak daha önce açılmış çukurlara konur ve can suyu verilerek fide etrafındaki boşluklarınverilen su ile dolması sağlanır. Daha sonra bu boşluklar elle veya çapayla etrafındaki toprakladoldurulur.Fide yetiştirme usulünden ayrı olarak hıyar tohumlarının doğrudan tarlaya ekilmesiiçin ekimin ilkbahar başlarındaki don tehlikesi kalktıktan sonra Nisan ayı ortalarına kadaryapılması gerekir. Tohumların ekimden önce 1-2 gün ıslak bir bez içinde bırakılmalarıtohumların daha kısa zamanda çimlenip toprak yüzüne çıkmalarını sağlar.Ekim için açılan çukurlara 2-3 cm derinliğinde olacak şekilde 3-4 tohum atılır veçukurlar toprakla kapatılarak hafifçe bastırılır. Sıra arası ve sıra üzeri ile her bir ekim yerinebırakılacak tohum sayısına bağlı olarak dekara 250-500 gr tohum hesap edilmelidir.GübrelemeHıyar bitkisi gübreyi çok sever. Bu amaca yönelik iyi hazırlanmış çiftlik gübresindendekara 3-6 ton vermek hem toprak verimliliğini arttırır hem de toprağı organik maddecezenginleştirir. Toprak analizi yapıldıktan sonra analiz sonuçlarına göre tarla yetiştiriciliğindeortalama olarak 8 kg/da P2O5 karşılığı fosforlu gübre ve 10-12 kg/da N karşılığı azotlu birgübre verilmelidir.Bölgemiz toprakları potasyumca zengin olduğundan toprak analizi sonucunagöre topraktaki kullanılabilir potasyumun 30 kg/da dan daha az olması halinde potasyumlugübreler kullanılabilir.İlk meyve görüldükten sonra azotlu gübrelerden veya çiftlik gübresindenhazırlanmış şerbetten 1-2 defa verilmesi çok faydalıdır.Seralarda; dikimden önce 20-25 kg/daP2O5 karşılığı fosforlu gübrenin verilerek toprağa karışımı sağlanmalıdır. Azotlu gübrenin isemeyve bağlamayı olgunlaşmayı geciktirmeyecek şekilde iki veya üçe bölünerek verilmesigerekir. İlk uygulamada 16 kg/da N, ikinci uygulamada 12 kg/da N karşılığı azotlu bir gübreverilmelidir. İlk azotlu gübre, bitkiler 3-4 yapraklı olunca seddelerin iki yanına bant şeklindeverilerek çapa ile hafifçe toprağa karıştırılmalıdır. Diğer uygulamalar 20-30 gün ara ile aynışekilde yapılmalı, gübre bitki yapraklarına değmemelidir.SulamaGenel bir kural olarak, suya çok duyarlı olması nedeniyle “diplerinin daima nemlibulundurulması” gereken sebzelerden biri de hıyardır. Böylece hem bitkinin iyi gelişmesisağlanır hem de özellikle susuzluktan ileri gelen acılaşmaya fırsat verilmemiş olur. Hıyarınsulama yönünden en kritik dönemi meyve bağlama dönemidir.Fideler dikildikten sonra ilkverilen can suyundan ilk meyveler görülünceye kadarki dönemde çok olmamak koşuluyla 1-2su verilebilir. Bu dönemde fazla sulama yapılması meyvelerin sararmasına (boğulmasına) nedenolur. Bundan sonra su büyük önem kazanır ve mümkünse her 3-4 günde bir sulama251

yapılmalıdır. Hıyarın su isteği bir çok sebzeye göre daha kolay anlaşılır. Özellikle sabah veakşamları hıyarın iri yapraklarının anormal pörsüme göstermesi ve aşağı doğru sarkması, ayrıcagövde ve yapraklarda tüylülüğün artması ve yaprakların küçülmesi su eksikliğini belirtir. Budurumda zaman geçirmeden sulama yapılmalı ve sulamalar mümkünse sabahın erkensaatlerinde veya akşamüstü yapılmalıdır.BakımI- Çapalama ile havalanması, gevşetilmesi, toprak suyunu tüketen yabancı otların yok edilmesiveçatlakların kapatılması ile toprak nemi korunmaktadır. Bu amaçla bitki boyu 8-10cm oluncailk çapa yapılmalıdır. Mevcut şartlara ve bitkinin gelişim durumunagöre 2-3hafta arayla birkaçdefa çapa yapılmalıdır. Ancak hıyar kökleri toprakiçerisinde genellikle yüzeysel olarakyayıldıklarından çapalama fazla derinyapılmamalıdır. Çapalama işine bitkiler bulundukları yeritamamen örtünceyekadar devam edilmeli bundan sonra yabancı otlar görüldüğü taktirdeelleçekilerek temizlenmedir. İkinci çapa ile birlikte bitkilerin daha geniş bir köksistemioluşturmaları ve kuvvetli gelişme gösterip iyi ürün verebilmeleri içinhafifçe boğaz doldurulmasıyapılmalıdır. Birinci veya en geç ikinci çapaesnasında her ekim yerinde en kuvvetli bir bitkibırakılarak diğerleriseyreltilmelidir. Çapalama esnasında bitki kolları su yollarınadüşmeyebaşlamışsa bunlar dikkatle masuralar üzerine alınmalıdır.II- Hıyarın gövde ve dallarına basıldığında iletken doku zedeleneceğinden meyveler kendilerinegerekli olan suyu normal olarak alamayacaklar ve böylece gelişmeleri aksayarakacılaşma meydana gelecektir. Bunun için gelişme döneminde ve hasat zamanında bitkilerarasında gelişigüzel dolaşılmamalıdır.III- Sera yetiştiriciliğinde dengesiz büyümeyi önlemek, verimi devam ettirmek ve daha iyiışıklanmayı sağlamak için bitkiler askıya alınmalı ve budanmalıdır. Budama genel olarak ikitiptir. Bunlardan biri bikinin tek gövde üzerinde büyütüldüğü sistemdir ve bitki tele varıncayakadar yan dallar alınır. Diğerinde ise bitki gövdesi üzerinde yan dallar bırakılır ve mevsime,bitkinin büyüklüğüne bağlı olarak yan dalların değişik uzunluklarında uçları alınır.5.Fasulye:1.Ayşekadın fasulye2.Sırık3.Romano4.Sarıkızİklim İstekleriTaze fasulye ılık iklim bitkisidir. Bu bakımdan ilkbahar ve sonbahar arasındakidevrelerde rahatlıkla yetiştirilebilir. Fasulye gelişme devresi içinde 20-25 0C arasında sıcaklıkister. 27-32 OC sıcaklıkta çiçeklerini döker ve düşük sıcaklıkta ise gelişme durur. Fazla nemlilikbitkilerin büyümesini durdurur. Hastalıkların kolay gelişmesine sebep olur. Fasulye tohumları,toprak ısısının 20-30oC arasında olduğu zaman en iyi çimlenme göstermektedir. Minimum10oC toprak ısısı gereklidir. Bodur taze fasulyeler için minimum 10-13o C, sırık taze fasulyeleriçinde 14-15oC üzerinde toprak sıcaklığı olması istenir.Toprak HazırlığıHububat ekili tarlaya taze fasulye yetiştirilmesi düşünülüyorsa, hububat bitkilerininhasadından sonra anızın sökülüp toprağa karıştırılması amacıyla 5-7 cm derinliğinde252

sonbaharda sürüm yapılır. İlkbaharda ekimden önce toprak tekrar kaz ayağı ile sürülür vearkasından diskaro geçirilerek toprak ekime hazır hale getirilir.Ekim ZamanıAçıkta taze fasulye yetiştiriciliğinde Mart sonu ve Nisan aylarında ekime başlanır (bölgeekolojik şartları dikkate alınır). Fakat iklim şartlarına göre Mayıs ayının son haftasına kadarkademeli olarak ekim yapılabilir. Örtü altı taze fasulye yetiştiriciliğinde ilkbahar döneminde 1Mart, Sonbahar döneminde 15 Temmuz-1 Ağustos tarihlerinde tohum ekimi yapılır. Genişalanlarda bodur taze fasulye yetiştiriciliği yapılan yerlerde sıra usulü mibzerle ekim yapılır. Sıraarası 50-65 cm, sıra üzeri 10-25 cm ve 2-3 cm derinliğe tohum bırakılır. Dekara 5-7 kg tohumekilir. Sırık taze fasulye yetiştiriciliğinde karışık ekimin yanında (Mısır ile) sırık kullanılarak(söğüt, fındık dalları) yetiştiricilik yapılmaktadır. Sırık taze fasulye yetiştiriciliğinde ocağa 5-7adet tohum gelecek şekilde ekim yapılır ve ocaklar arası 1m mesafe bırakılır.GübrelemeSırık fasulyeler bodur fasulyelere nazaran topraktan daha fazla besin elementi kaldırır vetoprağın gücünü azaltır. Fasulyeler için tavsiye edilecek tabi ve ticari gübre miktarları herşeyden evvel topraktaki besin maddeleri miktarları ile ilgilidir. Toprak tahlili neticelerine göreihtiyaç duyulan gübrelerin verilmesi en doğru yoldur. En uygun toprak olarak kabul edilenkumlu-tınlı topraklara birkaç senede bir dekara 2-3 ton olmak üzere yanmış çiftlik gübresiverilir. Dekara 2-5 kg saf azot (N), 4-6 kg fosfor (P2O5) ve 3-5 kg potasyum (K2O)verilmelidir. Çimlenmekte olan tohumlara herhangi bir ticari gübrenin zararının dokunmamasıiçin gübrelerin tohumların ekildiği yerin en az 5cm kadar uzağında ve 7..5 cm derinlikteverilmesi uygundur.ÇapalamaFasulye tamamen toprak yüzeyine çıkıp 4-5 çift yapraklı olunca ilk çapa yapılır.Bitkilerin dallanma devresinde, çiçek açmadan önce birinci çapadan 2-3 hafta sonra II. çapayapılır. Çiçeklenme döneminde çapalama işleminden kaçınılmalıdır.SulamaVegetasyon devresinde Taze fasulye bitkisinin su ihtiyacı en az 300-450 mm dir.Bitkiler generatif devrede tam çiçekte iken sulanmamalıdır. Sulama zamanları fidelerde üçyaprakçıklı asıl yaprağın görünmesi sırasında, çiçeklenmeden evvel, meyve tutumundan 10 günsonra ve hasattan 1 ay önceki devrelerde olmak üzere sulama yapılmalıdır. Sık ve hafif sulamayapılmalıdır. Çünkü taze fasulye sık aralıklarla sulamayı sever, bol sudan hoşlanmaz.6.Soğan:1.panko2.KaşYetiştirme TekniğiEkim NöbetiSoğan yetiştirilecek arazide eğer önceden baklagillerden birinin tarımı yapılmışsa,arazide soğandan gayet iyi sonuç alınır.Soğanın aynı yere arka arkaya kesinlikle ekilmemesi ve ancak en az üç yılda bir aynıyere soğan ekilmesi tavsiye edilebilir.ÇeşitÇeşit ayrımında önemli rol oynayan şekil faktörü bakımından dünya pazarlarında enfazla arananlar yuvarlak ve yuvarlağa yakın şekilli olanlardır. Tohumluk, yetiştirme tekniği ve253

akım şartları elverişli olduğu taktirde çeşitlerin soğan iriliğine göre dekardan 750-3000kgarasında ürün alınabilir.Toprak HazırlığıEkimden veya dikimden bir ay önce toprak durumuna göre 1-2 defa pullukla ve tamtavında iken sürülmelidir. Keseklerin ufalanması ve toprak yüzünde bulunan çeşitli bitkiartıklarının temizlenmesi amacıyla tırmıklama yapılır ve böylece arazi tesviyesi de yapılmışolur. Soğan yumru bitki olduğundan ve toprak altında geliştiğinden toprağı bastıran ve sıkıştıranmerdane, freze gibi aletlerle arazi sürülmemeli, arazi gevşek ve süngerimsi bir hale getirilerekekim ve dikime hazır hale getirilmelidir.EkimSoğan elde etmek için genellikle iki ekim veya dikim yöntemi uygulanır.a) Tohumun doğrudan doğruya tarlaya ekilmek suretiyle başsoğan yetiştirilmesi,Tohumdan başsoğan elde etmek için 30'ar cm ara ile açılan çizgilere soğan tohumları mibzerleekilir. Seyreltme yapılacağı düşünülerek bolca tohum atılır. Tohumlar çimlenip fideler toprakyüzünde yetişmeye başladığı ilk 15 gün içinde yabancı otları temizlemek ve toprağı kabartmakamacı ile birinci çapa, bundan 3-4 hafta sonra da ikinci çapa yapılır ve ikinci çapa ile birliktesıra üzerinde bitkiler arasında çeşidin iriliğine göre 6-10 cm mesafe bırakılacak şekildeseyreltme yapılır. Dekara ortalama olarak 2 kg tohum atılmalıdır. Tohum ekim zamanı, çeşidinerkencilik yeteneğine ve bölgenin ekolojik şartlarına göre tesbit edilir. Bununla birliktegenellikle tohumlar şubat ve mart aylarında ekilmekte ve mevcut şartlara göre temmuz ve eylülayları arasında hasat olgunluğuna varmaktadır.b) Önce tohumlardan arpacık denilen küçük soğanların elde edilerek bunların tarlayadikilmesi suretiyle başsoğan yetiştirilmesi.Arpacık soğanı yetiştirmek için genellikle 1.20-1.5 m. genişliğinde ve 3-5 m. uzunluğunda,zeminden 15-20 cm yükseklikte, tahta adı verilen geniş masuralar hazırlanır. Tohumlarmetrekareye 5 gram hesabı ile tahtalar üzerine sıravari veya serpme suretiyle ekilir. Ekim,iklimve toprak şartları ve yılın gidişine göre Şubat-Nisan ayları arasında yapılır. Ekimden sonratohumların üzerine ya ince bir tabaka halinde "harç" örtülür veya bir tırmık vasıtasıyla tohumlartoprak içerisine aktarılarak hafifçe bastırılır. Sonra süzgeçli kovalarla yeteri kadar sulanır.Tohumlar 10-15 gün içerisinde çimlenerek toprak yüzeyine çıkarlar.Uygun koşullarda, ekimden5-6 ay sonra arpacıklar olgunlaşır.oranında protein vardır. Verimi, ekim zamanı ve çevre koşullarına bağlı olarak, 200-500 kg/daarasında değişmektedir7.Sarımsak:1.EdirneTarım Uygulamaları:Toprak ve iklim istekleri:Sarmısak, süzek, milli-kumlu, orta ağırlıkta verimli toprakları tercih eder. Soğana benzeyenisteklerini daha ayrıntılı olarak bir önceki bölümden anımsamalı; gübre için de aynı soğan gibidavranmalıdır.Sarımsak ılımlı iklimden hoşlanır. Sıcaklığın 15 – 20 oC olması yeterlidir.sarımsaklarda çiçeklenme 15 – 20 oC arasında olur. Bu çiçekler tohum bağlamaz.Bitkinin yeşil aksamı, 15 oC üzerindeki sıcaklıklar gelişmeyi yavaşlatır. Sarımsak dişhalinde iken –10 oC ye kadar dayanabilir. Bitki halinde ise ancak -3, –4 oC ye kadar zarargörmez. Düşük sıcaklıklar uzun süre devam ederse 0 oC nin hemen altında donma başlar.İklim yanında sarımsağın toprak istekleri de önem taşır. Fazla ağır, killi ve su tutantopraklarda başlar güzel teşekkül etmez. Sarımsak, toprakta bir miktar organik maddeistemesine rağmen, organik gübrelemeden hoşlanmaz. Bu yüzden çiftlik gübresi bir öncekiürüne atılırsa daha iyi sonuç alınır. Sarımsağın tercih ettiği topraklar, az miktarda humus ihtiva254

eden kumlu-tınlı topraklar olup, toprak asitliğinin nötr olması gerekir. Sarımsak ticarigübrelerden hoşlanan bir sebzedir. Gelişmenin ilk dönemlerinde fazla olan azot ihtiyacı giderekazalarak son dönemde potasyuma olan ihtiyaç artar. İyi bir ürün için tınlı-kumlu bir toprağa 20kg/da azotlu 25 kg/da potaslı ve 10 kg/da da fosforlu gübre atılmalıdır. Besin maddeleri yetersizolunca dişler küçük kalıp, sayıları çoğalır ve depolama müddeti kısalır.Yetiştiriciliği:Sarımsak uzun günlerde çiçeklenen bir bitkidir. Daha sonra dumura uğrayan çiçeklerinfazla olması arzu edilmez. Çiçeklenmenin az olması, diş verimini artırır. Bunun için sıcaklığınbiraz yüksek olması, sulamanın az olması veya hiç yapılmaması, yeteri kadar gübre verilmesigerekir. Belirtilen sıcaklık için ülkemiz iklimi uygun olup, suyun kontrollü verilmesi ve düzenligübreleme üreticilerimizin bilmesi gereken iki önemli husustur.Sarımsak sadece dişlerle üretilir.Üretimde kullanılacak dişler belli bir büyüklükte olmalıdır. Fazla büyük dişler çabuk çiçek sapımeydana getirir. Zayıf ve küçük dişler ise verim düşüklüğüne sebep olur.Sarımsak dişleri tek ve çok sıralı dikilir. Tek sıra dikimde 20 – 40 Cm sıra arası, 5 – 10Cm sıra üzeri mesafeleri uygulanır. Çok sıralı dikimde ise, 120 – 150 Cm genişlikteki tahtalarüzerine 10 Cm ye 10 Cm mesafe ile dikim yapılır. Çok sıralı ekimde dekardan daha fazla ürünalınır. Bir dekar yere orta büyüklükte diş kullanıldığı zaman, tek sıraya 55 – 60 kg, çok sıraya75 – 90 kg diş hesaplanır. Dişler tek tek ve sivri kısmı yukarı gelecek şekilde dizilir. Dikimderinliği ise 3 – 4 Cm dir.Sarımsağın ekiminde baş sarımsağın ufak birimlere ayrılması ile elde edilen dişlerdenyararlanırız. Sarmısak ekilecek toprağın soğanda olduğu gibi iyice hazırlanması, gübrelenmesive tavalara ayrılması istenir. Böylece tohumlar 6 - 10 cm aralıklarla ve 25 - 35 cm uzaklıktaki(açıklık) tavalara ekmek mümkündür. Bahçelerde daha sınırlı ölçülerde kalınır. Ekilensarımsağın kuyruk gelişmesini kısmak ve baş teşekkülünü güçlendirmek için, kuyruk saplarınıdevirmek iyi olur. Taze sarmısak ekildikten 1-2 ay sonra hasat edilebilir. Kuru sarımsağı 4 - 5'ibir arada saplarından örerek, serinde askıda muhafaza etmek uygundur.Ülkemizde çoğunluklakıraçta yetiştiricilik yapıldığından sadece yağmur suyundan yararlanılır. Bu durumda 2 -3 çapayeterlidir. Sulu şartlarda ise her sulamadan sonra çapa yapılmalıdır.Kuru sarmısak yetiştirirken, tarlanın arpacık yetiştirilmesinde olduğu gibi hazırlanmasıicap eder. Tarla, 1.5-8 m büyüklüğündeki tahtalara ayrılıp buralara 20-30 cm çizgiler çekilir; buçizgilere diş sarımsakların sivri uçları yukarı gelecek biçimde dikimi yapılmalıdır. Dikimdensonra sarımsakların üzerine bir miktar eski gübre atılır. Dikim işlen iklime göre Şubat-Mayısayları arasında yapılabilir. Bir dönüme 50 kg tohumluk sarmısak yeter. Dikimden sonraçimlenen 10 cm boy veren sarımsaklar için bir çapa yapılır. Daha sonra da ikinci çapaya kadaryapılabilir, önemli olan yabancı otlarla boğulmayı önlemektir. Bu arada tekleme de yapılabilir.Yaprakları sararmaya başlayan sarımsakların hasat zamanı geliyor demektir. Başların iyiteşekkül etmesi için, tıpkı baş soğanlarda olduğu gibi bitki yapraklan üzerinden bir boş fıçıgezdirmeli veya üzerinde ayakla gezinmelidir; bu isi hasattan 2-3 hafta yapmak gerekir.Sarımsakların sökümünde, çapa veya bel kullanılır, Makine ile söküm de yapılmaktadır.Sökülen sarımsaklar birkaç gün toprak üstünde veya sergide kurutulur. Kışlık sarımsaklarınsaplarından örülmesi veya dizi halinde bir araya getirilmesi iyi olur. Dönüme 500-1200 kgverim veren sarımsak kârlı bir tarım dalıdır. İyi bir çeşit ve uygun bakım şartlarında dekardan700 – 1200 kg kuru baş sarımsak alınır.Sarımsaklar ılıman iklimlerde Kasım ayından itibarenkışı sert geçen, don yapan yerlerde Nisan’dan sonra dikilir. Bu yüzden başların olgunluğu dikimzamanına bağlı olarak değişir. Örneğin taze yeşil sarımsaklar en erken Şubat sonunda, en geçHaziran başında hasat edilir. Olgun ve kuru başlar ise, en erken Mayıs sonu, Haziran başında,geç ekimde ise Temmuz sonu Ağustos başında hasat edilir.Sarımsağın sık başlı olanları seyrek başlılarına göre daha kolay hasat edilir. Toprakiçinde baş oluşturan sarımsaklar ise elle çekilmemeli , çapa ile çıkarılmalıdır. Hasat öncesi255

sarımsak sapları aynen soğanda olduğu gibi yatırılır. Böylece dişlerin daha fazla olgunlaşmasısağlanır. Saplar iyice kuruyunca güneşli ve kuru bir havada hasat yapılır. Ürün 4 – 5 gün tarladabırakılarak kurutulur. Yağışlı bölgelerde, hasat edilen ürün kapalı yerlere serilerek kurutulur.Tohumluk sarımsağı, başları iyi oluşanlardan seçmeli; ertesi yıl bunların dişlerim,tohumluk soğanlarda olduğu gibi dikmelidir.Hastalık ve zararlılarını soğanda olduğu gibidüşünmeli, sarımsak için kaliteli, dayanıklı tohum basta olmak üzere, öteki önlemlerlegüvenceye almalıdır.Sarımsak YetiştiriciliğiKültür sebzeleri arasında yemeklik ve ilaç olarak kullanılan sarımsak çok eskizamanlardan beri bilinen, evlerimizde azar azar da olsa sürekli tükettiğimiz bir sebzedir.Sarımsak ılımlı iklimden hoşlanır. Sıcaklığın 15 – 20 oC olması yeterlidir. sarımsaklardaçiçeklenme 15 – 20 oC arasında olur. Bu çiçekler tohum bağlamaz.Bitkinin yeşil aksamı, 15 oC üzerindeki sıcaklıklar gelişmeyi yavaşlatır. Sarımsak dişhalinde iken –10 oC ye kadar dayanabilir. Bitki halinde ise ancak -3, –4 oC ye kadar zarargörmez. Düşük sıcaklıklar uzun süre devam ederse 0 oC nin hemen altında donma başlar.Sarımsak uzun günlerde çiçeklenen bir bitkidir. Daha sonra dumura uğrayan çiçeklerin fazlaolması arzu edilmez. Çiçeklenmenin az olması, diş verimini artırır. Bunun için sıcaklığın birazyüksek olması, sulamanın az olması veya hiç yapılmaması, yeteri kadar gübre verilmesi gerekir.Belirtilen sıcaklık için ülkemiz iklimi uygun olup, suyun kontrollü verilmesi ve düzenligübreleme üreticilerimizin bilmesi gereken iki önemli husustur.İklim yanında sarımsağın toprak istekleri de önem taşır. Fazla ağır,killi ve su tutantopraklarda başlar güzel teşekkül etmez. Sarımsak, toprakta bir miktar organik maddeistemesine rağmen, organik gübrelemeden hoşlanmaz. Bu yüzden çiftlik gübresi bir öncekiürüne atılırsa daha iyi sonuç alınır. sarımsağın tercih ettiği topraklar, az miktarda humus ihtivaeden kumlu-tınlı topraklar olup, toprak asitliğinin nötr olması gerekir. Sarımsak ticarigübrelerden hoşlanan bir sebzedir. Gelişmenin ilk dönemlerinde fazla olan azot ihtiyacı giderekazalarak son dönemde potasyuma olan ihtiyaç artar. İyi bir ürün için tınlı-kumlu bir toprağa 20kg/da azotlu 25 kg/da potaslı ve 10 kg/da da fosforlu gübre atılmalıdır. Besin maddeleri yetersizolunca dişler küçük kalıp, sayıları çoğalır ve depolama müddeti kısalır.Sarımsak sadece dişlerleüretilir. Üretimde kullanılacak dişler belli bir büyüklükte olmalıdır. Fazla büyük dişler çabukçiçek sapı meydana getirir. Zayıf ve küçük dişler ise verim düşüklüğüne sebep olur.Sarımsak dişleri tek ve çok sıralı dikilir. Tek sıra dikimde 20 – 40 Cm sıra arası, 5 – 10Cm sıra üzeri mesafeleri uygulanır. Çok sıralı dikimde ise, 120 – 150 Cm genişlikteki tahtalarüzerine 10 Cm ye 10 Cm mesafe ile dikim yapılır. Çok sıralı ekimde dekardan daha fazla ürünalınır. Bir dekar yere orta büyüklükte diş kullanıldığı zaman, tek sıraya 55 – 60 kg, çok sıraya75 – 90 kg diş hesaplanır. Dişler tek tek ve sivri kısmı yukarı gelecek şekilde dizilir. Dikimderinliği ise 3 – 4 Cm dir.Ülkemizde çoğunlukla kıraçta yetiştiricilik yapıldığından sadece yağmur suyundanyararlanılır. Bu durumda 2 -3 çapa yeterlidir. Sulu şartlarda ise her sulamadan sonra çapayapılmalıdır.,Sarımsaklar ılıman iklimlerde Kasım ayından itibaren kışı sert geçen, don yapanyerlerde Nisan’dan sonra dikilir. Bu yüzden başların olgunluğu dikim zamanına bağlı olarakdeğişir. Örneğin taze yeşil sarımsaklar en erken Şubat sonunda, en geç Haziran başında hasatedilir. Olgun ve kuru başlar ise, en erken Mayıs sonu, Haziran başında, geç ekimde ise Temmuzsonu Ağustos başında hasat edilir.Sarımsağın sık başlı olanları seyrek başlılarına göre daha kolay hasat edilir. Toprakiçinde baş oluşturan sarımsaklar ise elle çekilmemeli , çapa ile çıkarılmalıdır. Hasat öncesisarımsak sapları aynen soğanda olduğu gibi yatırılır. Böylece dişlerin daha fazla olgunlaşmasısağlanır. Saplar iyice kuruyunca güneşli ve kuru bir havada hasat yapılır. Ürün 4 – 5 gün tarladabırakılarak kurutulur. Yağışlı bölgelerde, hasat edilen ürün kapalı yerlere serilerek kurutulur.256

Kurumuş başların pazarlanması üç şekilde yapılır. Birinci şekil, sapları ve köklerikesilmiş başların dökme olarak naylon torba ve kasalar içinde, 5 – 10 – 25 ve 50 kg lıkmiktarlarla pazarlanmasıdır. İkinci şekil, kökleri kesilmiş 10 – 15 adet sarımsağın saplarındanbağlanarak demet halinde sunulması, üçüncü şekilde en az 20 – 30 başın bir arada saplarınınörgü yapılmasıdır.İyi bir çeşit ve uygun bakım şartlarında dekardan 700 – 1200 kg kuru başsarımsak alınır.8.Patates:1.Agata2.GranolaTarla HazırlığıToprağın yapısına ve patatesten önce yetiştirilen bitkiye göre değişir. Süratli bir çıkış,kuvvetli kök gelişimi, yumruların gelişmesi için iyi bir toprak hazırlığı gerekir.Ağır (killi)topraklarda, sonbaharda 20-25 cm. derinlikte sürüm yapılır. İlkbaharda diskaro ve tırmıkgeçirilir. Hafif (kumlu) topraklarda ilkbaharda toprağı fazla gevşetmeyecek şekilde daha yüzleksürüm yapılır.Sadece tırmık çekmekle tohum yatağı hazırlanır.Ekim NöbetiArka arkaya dikildiği zaman hastalıklar çoğalır, verimi düşer. Toprağa azot ve humussağlayan baklagiller ve hububat, özellikle kışlık hububat ekim nöbeti için uygundur.Tohumluk Kalitesi ve SeçimiPatateste tohumluk olarak kullandığımız kısım yumrulardır. Tohumluk yumrular, 6 cmçapında ve ortalama 50 gram ağırlığında olmalıdır. Tohumluğun çeşidi, üretim amacına göreseçilmelidir. Sertifikalı tohumluk kullanılmalıdır. Tohumluk yumruların, dikim esnasındagözleri uyanmış olmalı ve üzerinde yaklaşık 1 cm boyunda yeşil filizleri bulunmalıdır.DikimPatates, ilkbaharda toprak ısısı 8-10 oC yi bulduğu ve geç donların sona erdiği zamandikilir.Bölgemizde dikim zamanı Şubat-Mart aylarıdır.Dikimde sıra arası 70-75 cm, sıra üzeri20 –40 cm dir. Dikim derinliği; yüzlek dikimde 2cm, derin dikimde 5 cm dir. Yüzlek dikimlerinüzerine en az 15 cm, derin dikilenlerin üzerine ise 10 cm toprak konularak sırt yapılmalıdır. Sırtyapılma zamanı;- Dikimden hemen sonra düşük sıcaklık veya toprakta kaymak bağlama durumlarında, çıkıştamamlandığında sırt yapılır.- Dikim sonrasında yüksek sıcaklık ve kuraklık bekleniyorsa, sırt dikimden hemen sonra yapılır.Dikim el ile ya da makine ile yapılır. Önerilebilcek en uygun dikim yöntemi;- Tohumluk yumruların karık pulluğu ile açılan karık diplerine yerleştirilmesi,- Aynı karık pulluğunun sırtlarından geçirilerek karıkların kapatılmasıdır.Çıkış sonrası bitkiler uygun büyüklüğe ulaştığında aynı karık pulluğu ile boğazdoldurma ve yabancı ot kontrolü de yapılabilir.Sulu şartlarda ortalama dekara 200-250 kg, kuruşartlarda 150 kg tohumluk yeterlidir.Bakım İşleriPatates, fazla bakım isteyen bir bitkidir. Çıkıştan önce düzeltilmiş (dişleri yatırılmış)tırmık çekmek faydalıdır. Hem toprak kaymak tabakası bağladıysa kırılmış, hem de yeniçıkmaya başlayan yabancı otlar öldürülmüş olur.Patates, 3-4 yapraklı olunca yüzlek ve dikkatlibir şekilde ilk çapa yapılır. Bu çapa ile toprak kabartılır, yabancı otlar öldürülür ve nemin257

korunması sağlanır. Bundan sonra 20’şer gün arayla (gerekirse 3-4 defa) her çapa ile birlikteboğaz doldurma işlemi yapılır.GübrelemePatates çiftlik gübresinden çok hoşlanır. Dekara 1.5-2 ton, eğer toprak çok fakir ise 2.5-3 ton çiftlik gübresi verilirse verim çok artar. Bu miktarlardan fazlası nişasta miktarı ve lezzetiolumsuz etkiler.Üreticilerin topraklarını tahlil ettirmeleri, bunun neticesine göre gübrekullanmaları en iyi yoldur. Eğer toprak tahlili yapılmamışsa saf madde olarak dekara suluşartlarda 14-16 kg azot, 8-10 kg fosfor, 8-10 kg potasyum verilebilir.Fosforlu ve potasyumlu gübrenin tamamı ile azotlu gübrenin yarısı Amonyum Sülfatveya Üre olarak dikim için açılan çizilere el ile yeknesak olarak uygulanmalı ve gübrelerinkarışımı sağlandıktan sonra dikim yapılıp, sıralar toprakla kapatılmalıdır. Ekim kombine patatesmibzeri ile yapılacaksa fosforlu ve potasyumlu gübrelerin tamamı ile azotlu gübrenin yarısıtohumla beraber banda verilmelidir. Azotlu gübrenin ikinci yarısı boğaz doldurma ve ilksulamadan önce verilmelidir.SulamaPatates bitkilerinde su ihtiyacı alt yapraklardaki solma ve sararmayla kendini belli eder.Topraktaki nem dikkate alınarak ilk sulama, yumrular fındık büyüklüğüne geldiğindeyapılmalıdır. Hafif topraklarda 15-18, ağır topraklarda 22-25 gün arayla yetiştirme süresince 2-4sulama yapılır. Hasat ile son sulama arasında 1 haftalık bir zaman bırakılır.En yaygın sulamayöntemi, karık ile sulamadır. İki karık arası mesafe kumlu topraklarda 60-65cm, ağırtopraklarda 70-80 cm dir.Patatesin en fazla suya ihtiyaç duyduğu devre, çiçeklenmeden 20 günönce başlayan ve yumru yapmaya başladığı zamana kadar geçen devredir.Sulama yeterli vedüzenli yapılmadığı taktirde, başta verim kaybı olmak üzere, memeli ve çatlak yumrular, yumruiçinde kararmalar ve boşluklar ortaya çıkar.9.Kabak:1.Sakız kabağı2.Kestane kabağı3.Bal kabağı4.Su kabağıKabak, özellikleri az-çok birbirinden âyrı olan bir grup bitkinin ortak adıdır. Tohumlarıçiçeklerive meyveleri yiyecek olarak kullanılabilir. Meyveleri olgunlaşmadan kullanılan türleriolduğu gibi; olgunlaştıktan sonra kutlanılan türleri de vardır. Bunlardan yemek, reçel, şekerlemeyapılabilir~ bazı türlerinden süs eşyaları ve ev işlerinde kullanılan lifler elde edilir.Çok Farklı Tıpleri VarÇok yakından tanıdığımız yemeklik kabakların bulunduğu grup örnekleri Ülkemize 17.asırda girmiştir. Fakat öyle yayılmış ve öyle iyi adaptasyon göstermiştir ki, zaman içinde çokfarklı tipler oluşmuştur. Bu nedenle yurdumuz bu kabakların ikinci derecede anayurdu olarakkabul edilmektedir. .Yazlık ve Kışlık TiplerKabak, yazlık ve kışlık olarak 'yurdumuzun her tarafında yetiştirilir. Fakat gruplarabağımlı olarak bölgeler arasında farklılıklar vardır.-Yazlık kabakların en fazla yetiştirildiği bölgeler sırasıyla Akdeniz, Ege ve Marmara;-Kışlık kabakların ise yine sırasıyla Marmara, Ortakuzey ve Karadeniz'dir.258

Sakız KabaklarıFarklı kabak gruplarının iklim istekleri de farklıdır. Meyveleri olgunlaşmadan kullanılanSakız kabakları grubu, diğerlerine kıyasla daha kısa büyüme sezonuna gereksinim duyar vedüşük sıcaklıklara diğerlerine kıyasla daha iyi dayânırlar. Şekli, büyüklüğü, rengi, et sertliği vebitki formu değişik yüzlerce çeşidi vardır.Uygun Çeşıt SeçımıBaşarılı yetiştiricilik uygun varyete seçimi ile başlar. Bu çeşitlerin yetiştiriciliğininyapılacağı bölgeye uyum göstermesi de önemlidir. Zira kabaklar gün uzunluğuna, güneşlenmesüresi ve şiddetine hassasiyet gösterirler. Bir bölgede çok verimli olan bir çeşidin diğer bölgedeaynı derecede verimli olmaması çok büyük bir ihtimaldir.Zengin Yapılı Toprak IsterTüm kabaklar iyi drenaj kapasitesi olan zengin toprakları severler. Fakir topraklar bugüçlü bitkilere yetecek besini vermezler. O nedenle çok zengin bir temel gübrelemeyegereksinim duyarlar. Temel gübrelemede toprağın besin kapasitesi yanında, bir önceki bitkinincinside etkin rol oynar. Bu faktörlere bağımlı olarak dekara 25-50 kg amonyum sülfat 15-40 kgtrlple süper fosfat; 15-45 kg potasyum sülfat tarla hazırlığı sırasında serpme olarak toprağaverilip, karıştırılır.Bitki Mesafeleri Ne OlmalıTarlanın iyice hazırlanması ve karıkların açılmasından sonra ekim-dikim işlemlerinegeçilir. Oturak (kolsuz) çeşitlerin 90-100x70-60 cm aralıklarla dikilmesi yeterli iken, kolluvaryeteler bunun iki misli aralık-mesafeye gereksinim duyarlar.Yılboyu Üretim YapabilirizYazlık kabaklar, uygun iklime sahip olan yerlerde, sadece tarlada yılda en az 2 kezyetiştirilebilir. Örtü altında yetiştirilebilme şansının kullanıldığı yerlerde ise yıl boyuyetiştiricilik mümkündür.Önce Tünel Altında Sonra AçıktaÖrtü altı + açık tarla kombinasyonunun kullanılması da yılda birkaç kez üretimimümkün kılar. Örtü malzemesi olarak saydam polietilen (Naylon) kullanılır. Polietilen örtülerson donlar geçtikten sonra kaldırılır. Sonbahar de ise bunun tersi yapılır.Don Tehlıkesi GeçsinTarlaya direk tohum ekimi veya fide dikimi don tehlikesinin geçişinden sonra olmalıdır.Kabaklar özellikle fide devresinde dona karşı hassastırlar. Şaşırtmadan veya çimlenmeden sonraher ocakta 2 bitki bırakılır. Tek bitki büyük meyve verir. Verim düşer ve olgunluğu gecikir.Genış Yaprak Çok Su TüketirGenç fidelerin çok suya ihtiyacı yoktur, genelde bu devrede hafif sulamalar yeterli olur.Fakat büyüyüp meyveye yattıktan sonra su ihtiyacı hızla artar. Yazlık kabaklarda haftada en aziki kez sulama tavsiye edilir.Fazla Azot ZararlıdırKabakların genelde azotla yapılacak tepe gübrelemesine ihtiyaçları vardır. Geneldeşaşırtmadan 1 ay sonra bitkilere azotlu g~bre verilebilir ve 15-20 gün sonra bu tekrarlanır. Çok259

fazla azot vermekten kaçınmak gerekir. Zira fazla azot meyveye yatımı geciktirir, yumuşak,çabuk zedelenen ve dayanmayan meyvelerin oluşumuna sebep olur.Verim Artışı Için Yine ArıKabak tamimiyle yabancı döllemeli bir bitkidir. Bitkilerin verime yatması, çiçek vemeyve dökümlerinin olmaması, kötü şekilli meyvelerin oluşmaması için yeterli sayıda çiçektozunun dişi çiçek üzerine taşınması gerekir. Bu iş mutlaka böcekler ve arılar vasıtasıylagerçekleşir. Bu nedenle kabak tarlalarına arı kovanı yerleştirilir. 5 dekar tarla için 1-2 arı kovanıyeterlidir. Özellikle son senelerde geliştirilen kabak çeşitlerinde erkek (baba-polen verici) çiçekçok azdır. Bu çeşitlerin kullanıldığı yerlerde tarlanın baba bitkilerle takviye edilmesi gerekir.Bunun için 4 sıra ana 1 sıra baba bitki sistemiyle yapılan dikimler iyi sonuç verirler.Günaşırı HasatYazlık kabaklar; meyveler olgunlaşmadan, gün aşırı hasat edilirler. Hatta küçükmeyvelerin tercih edildiği yörelerde hergün hasat yapmakta mümkündür. Hasat ne kadar sıkyapılırsa bitki o kadar uzun ömürlü olur. Üzerinde olgun meyve bırakılan bitkiler, daha fazlameyve tutmazlar.Kışlık Kabak OlgunlaşmalıKışlık kabaklar meyveler tam olgunlaştıktan sonra hasat edilmelidir. Hasat sırasındameyve üzerinde sapların bırakılmasına dikkat etmek gerekir.Taze Kabak 2 Hafta DepolanabilirMeyvelerin uzun süre depolanması için hasattan sonra bazı işlemlerin yapılması gerekir;-Hasattan hemen sonra meyveler %80 oransal nemi ve 26-29 derece sıcaklığı olan bir ortamdayaklaşık 2 hafta bekletilir.-Daha sonra 7-12 derece sıcaklığı olan, oransal nemi düşük, iyi havalanabilen bir ortamda,birbirine değmeden ,yerleştirilmelidir.Kışlık Kabak Uzun Süreli DepolanırSaklama süreleri çeşitlere bağlı olarak 3-6 ay arasında değişir.10.Kavun Çeşitleri:1.Mollaköy kavunu2.Altınbaş3.Magnum4.Hasanbey5.Kırkağaç6.Barada7.Öztürk8.Cumraİklim ve Toprak İstekleriİklim İsteğiKavun, sıcak ve ılık bir iklim bitkisidir. Uzun yetişme süresi boyunca güneşli, sıcak vekuru bir hava ile yeterli toprak nemi ister. Nemli bölgelerde mantari hastalıklara yakalanmaihtimali yüksektir. Yetişme devresi içerisinde don tehlikesi olmamalıdır.260

Toprak İsteğiKavun yetiştiriciliğinde ağır killi ve asitli topraklar uygun değildir. PH’sı 6-8 olan sututma kapasitesi yüksek, drenajı iyi ve hastalıklardan ari olan topraklar uygundur.Yetiştirme TekniğiEkim NöbetiKavun tarımının yoğun olarak yapıldığı yerlerde solgunluk gibi hastalıklardankorunmak için münavebe uygulanmalıdır. Aynı arazide iki yıldan fazla üst üste kavunyetiştirilmemelidir. Bölgemizde kavun + pamuk + hububat + 2. ürün veya kavun + pamuk +mercimek + 2. ürün münavebesi uygulanabilir.Toprak HazırlığıKavun yetiştiriciliğinde toprak hazırlığı sonbaharda ilk yağışlardan sonra başlamalıdır.İlk yağışlarda toprak tavda iken sürüm yapılabilir. Derin sürümün arkasından kesekleriparçalamak için kültüvatör, goble-disk veya diskharrow ile ikileme yapılmalıdır.İkinci toprakişleme dönemi ise Şubat-mart ayları olup toprak tavında kültüvatör ile toprak işlenerek araziekim ve dikime hazır hale getirilir. Ekim veya dikimden önce tarlada otlanma görülürse tekrarkültüvatör ile toprak işlemesi yapılabilir.Ekim veya DikimEkimKavun yetiştirilecek arazide ekimden önce sıra arası 2 m olacak şekilde karık pulluğu ilekarıklar çekilmelidir. Bu karıkların kenarına tek taraflı olarak ve sıra üzeri 75 cm olacak şekildeocaklara ekim yapılır. Her ocağa 4-5 adet tohum bırakılmalıdır.Tohumların üzeri 5-6 cmtoprakla örtülerek hafifçe bastırılmalıdır. Bölgemizde araziye ekim 20 Nisan-5 Mayıs tarihleriarasında yapılmalıdır.Tohumlar 5-15 gün içinde çimlenerek toprak yüzeyine çıkarlar.Çıkıştan sonra uygun olan iki adet bitki ocakta bırakılır. Daha sonra bir adet bitki bırakılır.Fide Yetiştirerek DikimKavun tarımında erkencilik açısından fide ile yetiştiricilik yapılabilir. Bölgemizde fideile, yetiştiricilik ile, ekim ile, yetiştiricilik arasında 15-20 gün kadar erkencilik sağlanabilir. Fideyetiştiriciliğinde 10x13 cm ebadındaki altı delinmiş plastik torbalar kullanılır. Bu torbalar iyikarıştırılmış harç ile doldurulur. Harç yapmak için hacim olarak 1 ölçü bahçe toprağı, 1 ölçü iyiyanmış ahır gübresi ve 1 ölçü kum iyice karıştırılır.Harç doldurulmuş olan torbalara kavuntohumları 4-5 cm derinlikte konur. Her torbaya 1-2 adet tohum bırakılır. Bu torbalar seralar veyüksek tünellere konarak süzgeçli kovalarla sulanır. Bölgemizde tüplere tohum ekimi 5-15 Marttarihleri arasında yapılmalıdır. Torbalarda yetişen fidelerin zaman zaman yabancı otları alınır vesulaması yapılır. Normal şartlarda fideler 30-40 gün içinde araziye dikime hazır halegelir.Dikime hazır hale gelen fideler kültüvatör ile sürülmüş ve karık pulluğu ile karıklarıaçılmış olan araziye sıra arası 2 m ve sıra üzeri 75 cm olacak şekilde dikilmelidir. Plastiktorbalardan fideler çıkarılırken fide toprağının dağılmamasına özen gösterilmelidir. Dikimdensonra mutlaka can suyu verilmelidir.GübrelemeBaşarılı bir kavun yetiştirmek için organik maddesi yüksek toprakları sevdiğinden çiftlikgübresi uygulanmalıdır. Çiftlik gübresi sonbaharda derin sürümden sonra dekara 3-4 tonatılarak kültüvatör ile karıştırılmalıdır. Kimyasal gübre olarak 15-18 kg/da N ve 10 kg/da261

P2O5verilmelidir. Fosforlu gübrenin tamamı ile azotlu gübrenin yarısı ekim veya dikimdenönce atılarak kültüvatörle karıştırılmalıdır. Azotlu gübrenin diğer yarısı ise bitkiler kol atmayabaşladığında fidelerden 15-20 cm uzağa bant şeklinde verilmelidir.SulamaKavun fideleri tarlaya şaşırtıldıktan sonra iyi bir can suyu verildiğinde bitkiler uzun süresulamaya ihtiyaç duymadan gelişme gösterirler. Uygun toprak tavında ekim yapılarak kavunyetiştirilen arazilerde de meyve oluşumuna kadar fazla sulamaya gerek yoktur. Ancak topraktayeterli nem yoksa aşırı olmamak üzere sulama yapılmalıdır.Meyve oluşum döneminden sonrasulamalar sıklaştırılmalıdır. Bu devreden itibaren 12-15 günde bir sulama yapılmalıdır.Sulamalarda 0-90 cm toprak derinliği tarla kapasitesine getirilmelidir. Meyve olgunlaşmadöneminde sulamalara dikkat edilmelidir. Bitkiler ve meyveler sulama suyuna mümkün olduğukadar temas ettirilmemelidir. Sulamalarda karık, damla ve yağmurlama yöntemlerikullanılabilir. Sulamalara bitkiler verimden düşmeye başladığında son verilmelidir.BakımKavun yetiştiriciliğinde fideler tüplerden çıkışlarından itibaren bakım yapılmalıdır.Tüplerdeki fideler zaman zaman sulanmalı ve yabancı otlar temizlenmelidir. Fideler tarlayaşaşırtıldıktan sonra yapılacak olan birinci ve ikinci sulamaları takiben çapalama yapılmalı veyabancı otlar temizlenmelidir. Bitkilerin kolları geliştikten sonra çapa işlemi yapılmamalıdır.11.Karpuz çeşitleri:1.Crimson sweet2.Galactıca3.Shımal4.Tuzlaİklim ve Toprak İsteğiİklim İsteğiKarpuz, sıcak ve ılık iklim bitkisidir. Soğuklardan çok etkilendiği için yetişmedevresinde don tehlikesi olmamalıdır. Tohum ekiminde toprak sıcaklığı 12oC’nin üzerindeolmalıdır. Rutubetin yüksek olduğu yerlerde hastalıklardan etkilenir.Toprak İsteğiKarpuz yetiştirmek için derin, geçirgen su tutma kapasitesi yüksek kumlu-tın veya tınlıkumlu topraklar uygundur. Ağır killi topraklar ve hafif topraklarda çok iyi bir gübreleme ilekarpuz yetiştirilebilir. Drenajı yetersiz ve tabansuyu seviyesi 1 m’nin altında olan yerler iseuygun değildir.Yetiştirme TekniğiEkim NöbetiFusarium solgunluğu, mildiyö ve özellikle antraknoz hastalığının görüldüğü tarımalanlarında en az üç yıl ekim nöbeti uygulanmalıdır.Bölgemizde karpuz + pamuk + buğday + 2.ürün veya karpuz + pamuk + mercimek + 2. ürün münavebesi uygulanabilir.Toprak HazırlığıKarpuz yetiştiriciliğinde toprak hazırlığına sonbaharda ilk yağışlardan sonrabaşlanmalıdır. İlk yağışlardan sonra toprak tavda iken derin sürüm yapılmalıdır. Eğer yağışlargecikirse yağışları beklemeden derin sürüm yapılabilir. Derin sürümün arkasından kesekleriparçalamak için kültüvatör gobledisk veya diskharrow ile ikileme yapılmalıdır. İkinci toprakişleme dönemi ise Şubat-Mart ayları olup uygun toprak tavında kültüvatör ile toprak işlenerekarazi ekim ve dikime hazır hale getirilir. Ekimden önce tarlada otlanma görülürse tekrarkültüvatör ile toprak işlemesi yapılabilir.262

Ekim veya DikimEkimKarpuz yetiştirilecek arazide ekimden önce sıra arası 2 m olacak şekilde karık pulluğuile karıklar çekilmelidir. Bu karıkların kenarına tek taraflı olarak ve sıra üzeri 75 cm olacakocaklara ekim yapılır. Her ocağa 2-3 adet tohum bırakılmalıdır. Tohumların üzeri 5-6 cmtoprakla örtülerek hafifçe bastırılmalıdır. Bölgemizde araziye ekim 20 Nisan-5 Mayıstarihlerinde yapılmalıdır. Çıkıştan sonra ocakta fidelerden uygun olan iki adedi bırakılır. Dahasonra bir adet bitki bırakılır.Fide Yetiştirerek DikimKarpuz tarımında erkencilik açısından fide ile yetiştiricilik yapılabilir. Bunun için 10x13cm ebadındaki altı delinmiş plastik torbalar (tüp) kullanılır. Bu torbalar iyi karıştırılmış harç iledoldurulur. Harç yapmak için hacim olarak 1 ölçü bahçe toprağı, 1 ölçü iyi yanmış ahır gübresive 1 ölçü kum iyice karıştırılır.Harç doldurulmuş olan torbalara karpuz tohumları 4-5 cmderinlikte konur. Her torbaya tohumun kalitesine göre 1-2 adet tohum bırakılır. Bu torbalarsüzgeçli kovalarla sulanarak seralar veya yüksek tünellere konur. Bu işler bölgemizde 5-15Mart tarihlerinde yapılmalıdır. Torbalarda yetişen fidelerin zaman zaman otları alınır vesulaması yapılır. Normal şartlarda fideler 30-45 gün içinde dikime hazır hale gelir.Dikime hazırhale gelen fideler sıra arası 2 m ve sıra üzeri 75 cm olacak şekilde daha önceden kültüvatör ilesürülmüş ve karık pulluğu ile karıkları açılmış olan tarlaya dikilmelidir. Plastik torbalardanfideler çıkarılırken fide toprağının dağılmamasına özen gösterilmelidir. Dikimden sonramutlaka can suyu verilmelidir.Gübrelemeİyi bir karpuz yetiştiriciliği için gübrelemeye ihtiyaç vardır. Sonbaharda derin sürümdensonra 3-4 ton/da ahır gübresi atılarak kültüvatörle karıştırılmalıdır.Kimyasal gübre olarak 15-18kg/da N ve 10 kg/da P2O5verilmelidir. Fosforlu gübrenin tamamı ve azotlu gübrenin 1/3’üekim veya dikimden önce atılarak kültüvatörle karıştırılmalıdır. Azotlu gübrenin 1/3’üçiçeklenme devresinde 1/3’ü ise meyveler 5-65 cm çapında olduğunda verilmelidir.SulamaVerimin yüksek ve kaliteli olması için bitki, kök bölgesinde yeterli neminbulundurulması gerekir bu nedenle karpuz yetiştiriciliğinde sulama yapmak gerekmektedir.Karpuz fideleri tarlaya şaşırtıldıktan sonra iyi bir can suyu verildiğinde bitkiler uzun süresulamaya ihtiyaç duymadan gelişme gösterirler. Fideler küçükken fazla sulama yapılırsagelişmeye olumsuz etki yapar. Meyve oluşum dönemine kadar mümkün olduğu kadar azsulama yapmak gerekir. Meyve büyüklüğü 5-6 cm olduktan sonra normal sulamalaryapılmalıdır. Bu devreden itibaren 15 günde bir sulama yapılmalıdır. Sulamalarda 0-90 cmtoprak derinliği tarla kapasitesine getirilmelidir. Sulamalara bitkiler verimden düşmeyebaşladığında son verilmelidir.BakımKarpuz yetiştiriciliğinde tüplerde çıkıştan itibaren bakım yapılmalıdır. Tüplerdefidelerin yanında çıkacak olan yabancı otlar zaman zaman alınmalıdır. Fideler tarlayaşaşırtıldıktan sonra yapılacak olan birinci ve ikinci sulamadan sonra çapalama yapılmalı veyabancı otlar temizlenmelidir. Bitkilerin kolları geliştikten sonra çapa işleri yapılmamalıdır.H.2.1.2.3. Süs Bitkileri1.Gül2.Menekşe3.Papatya4.Petunya5.Karanfil263

6.Aslan ağzı7.Fesleğen8.lale9.Ters laleSüs BitkileriDünyada ve ülkemizde hızlı şehirleşme sonucunda doğa bütünlüğü parçalanmakta,şehirler beton yığınlarına dönmekte, kişi başına düşen yeşil alan miktarı her geçen günazalmakta ve insanlar yeşile, ağaç, ağaççık veya çalı formundaki bitkilere olan özlemlerinigiderememektedirler. Gün geç tikçe daha dar alanlarda yaşamaya mahkum edilen insanlar gözzevklerini tatmin etmek ve yeşile olan özlemlerim azda olsa gidermek için süs bitkileriyetiştirmekte hatta bu bitkileri evlerinin içine kadar getirmektedirler.Ülkemiz, saksıda yetiştirilen, kesme çiçek olarak tüketilen ve dış mekan bitkileri olarakkullanılan birçok türün anavatanıdır. Lale basta olmak üzere birçok sus bitkisi bu topraklardayaratılmış ve buradan diğer ülkelere yayılmıştır Maalesef değerini bilmediğimiz yüzlerce süsbitkisi türü çeşitli yollarla ülkemiz topraklarından koparılarak kaçırılmakta ve ileride ithalyoluyla tekrar bizlere dönmektedir. Çünkü, süs bitkileri konusunda ilen ülkelerde bumateryallerden seleksiyon veya melezleme yoluyla yeni tip ve çeşitler elde edilmektedir.Türkiye bir bağ-bahçe cenneti olduğu kadar birçok süs bitkisi için de uygun şartlarasahiptir Buna rağmen son 25 30 yıldır bu konu üzerine pek durulmamıştır. Son yıllarda özelliklekesme çiçek türleri başta olmak üzere saksılı ve dış mekan süs bitkilerinin tarım sektörü içindekipayı artmıştır. 1994 yılı verilerine göre 25 milyon dolarlık kesme çiçek ihracatı yapılmışkenTürkiye'deki tüketim İSO-200 milyar lira olarak gerçekleşmiştir. Ancak saksılı ve dış mekan süsbitkileri satışı veya üretimi konusunda istatistiki bilgi yoktur.İnsanoğlu doğaya ve doğal güzelliğe karşı olan yakınlığı nedeniyle her evde bir veyabirkaç süs bitkisi mutlaka yer vermektedir Örnek olarak birleşik çiçekli türlerden sardunya(Pelarganîum spp), açalya (Azalea), çok yıllık ve çiçekli orman gülü (Rhudodendrori), Afrikamenekşesi (Samtpaitla ionanthd), kaktüslerden palmiyelere kadar birçok saksılı, yapraktı,çiçekli ve çalı formundaki süs bitkisine her yerde rastlamak mümkündür.Göz alıcı, stres giderici, ruh güzelliği ve dekoratif özelliklerinden dolayı evlerimizekadar giren saksılı süs bitkileri dış mekan veya kesme çiçeklere tercih edilmektedir Özelliklekentleşme sonucunda büyük şehirlerdeki yeşil alanlar, bahçeler hatta balkonlar ortadan kalktığıiçin evlerdeki salon süs bitkileri günümüz insanı için son derece önemli olmaktadır. İnsanlarınbirlikte yaşamak zorunda olduğu eşyalar cansız, soğuk ve asık suratlıdır. Bu durum, yapraklıveya çiçekli saksılı süs bitkileri ile canlandırılırken insanı hayata bağlar ve ortama canlılıkgetirir.İç mekan süs bitkileri dış ortamdakilere göre daha kontrollü şartlarda yetişme imkanıbulduğundan nerede olursanız olun istediğiniz tür veya çeşit süs bitkisini yetiştirebilirsinizÇünkü dış ortamdaki toprak ve ıklım (sıcaklık, ışık, nem, yağmur, rüzgar) özelliklerini kontrolaltına almak imkansızdır. İç ortamda yetiştirilen süs bitkileri özel harç konulmuş saksılarda venemli (mutfak), bol ışık (salon) veya az ışık (hol) alan ortamlara konularak rahatlıklayetiştirilebilir. Ayrıca saksılı süs bitkileri uzun ömürlüdür ve kesme çiçeklere göre tercihedilirler.Saksılı süs bitkileri sera şartlarında çoğaltıldıktan ve belli büyüklükteki kaplaradikildikten sonra evlere ulaşmaktadır. Dolayısıyla yeni ortama uyum sağlamaları, uzun ömürlüolmaları ve gelişmelerini artırarak kolayca çoğaltılabilmeleri için yetiştirme, bakım gibi teknikve kültürel uygulamaların bilinçli bir şekilde yapılması gerekmektedir Örneğin, çok pahalı olanbir Avize çiçeği Yuğca falamentosa veya Filamingo çiçeği Anihiirntm andreanum yanlış bakım(su, beslenme, çevre, toprak, saksı) sonucunda ölür ve kaybedilir Çok değerli olan saksılı süs264

itkilerinin ev veya ofislerden uzun süreli ayrılmalarda ölmemesi için alınabilecek tedbirlerişöylece sıralayabiliriz:1. Büyük bir leğene su doldurularak süs bitkileri saksılı olarak bu leğenin etrafına dizilir vepamuk ipler yardımıyla saksı-su bağlantısı yapılır2. Tüm çiçekler bir odada toplanır, bir pencere hava ve ışık için açık bırakılır. Bu amaçla banyoveya mutfak kullanılabilir. Banyo küvetinin içme su doldurulur, tuğla taşlan yerleştirilereksaksılar su içinde olmayacak şekilde tuğlaların üzerine yerleştirilir. Eğer mutfaktaki ışık vesıcaklık yeterli ise aynı işlemler lavabo içinde de yapılabilir Böylece çiçekler 3-4 ay canlıkalabilir.3. Bahçe veya balkonlardaki saksı 11 süs bitkileri gölge yerlere çekilerek, daha büyük kaplariçine konup saksıları ıslatılarak canlı kalmaları sağlanır.Tabiatı gereği etrafında yeşil görmeyi çok seven insanların çiçekler tarafından da sevilmesi için;1. Saksıların yerlerinin sık sık değiştirilmemesi gerekir. Tül perdenin arkasında yetişen bir süsbitkisini güneşe çıkarmaya kalkışmayınız, bırakın orada yetişmeye devam etsin.2. Saksılı süs bitkilerinin çiçek açmaması veya yeni yaprak oluşturmaması size küs olduğunugöstermez, aksine Fosfor istediğinin işaretidir. Bu amaçla hazır vitamin solüsyonlarıkullanılabilir.3. Her yıl bir boy büyük olmak üzere saksısını yenilenmesi gerekir.4. Dar ortamlardaki az toprak kısa sürede biteceği için mutlaka toprağı yenilenmelidir.5. Ortam sıcaklığının 18-22 °C arasında olmasını sağlayınız.Güzellik ve zarafetin sembolü olan süs bitkileri her alanda insan yaşamına girmiştir.Ekonomik olarak üretim ve maddi katkı sağlama aşaması ise 20. yüzyılda ortaya çıkmıştır.Teknoloji çağında olduğumuz şu günlerde makineleşmeye paralel olarak çevre kirliliği artmışve kentleşme sonucunda kişi başına düşen yeşil alan miktarı azalmıştır. Dolayısıyla süsbitkilerine olan talep gün geçtikse artmaktadır.Süs bitkileri terimi çok geniş bir anlam ifade eder. Bütün bitki türleri süs bitkisi olarakkullanılabilmektedir. Bir meyve ağacı dış mekan süs bitkisi olarak kullanılabildiği gibi yabanisoğanlar ile tropik ormanlardaki doğal bitkiler İç mekan süs bitkisi olarakdeğerlendirilebilmektedir. Bu nedenle geniş bir bitki topluluğunu kapsayan süs bitkilerini 4 grupaltında incelemek mümkündür.1.1. KesmeÇiçekler: Bu grupta çelik, aşı veya doku kültürü ile çoğaltılanlar; soğanlı, yumru tu verizomlu olanlar ile tohumdan yetişen süs bitkileri yer almaktadır.1.2. Dış Mekan Süs BitkileriBu grupta ibreli ağaç ve ağaççıklar, sarınıcı, tırmanıcı, yer örtücü bitkiler, çim vemevsimlik bordur bitkileri yer almaktadır.1.3. İç Mekan Süs BitkileriSalon veya saksılı süs bitkileri olarak da isimlendirilen bu grupta yapraklı, çiçekli vesarılıcı-tırmanıcı özellik gösteren salon bitkileri yer almaktadır.1.4. Doğal Çiçek SoğanlarıTürkiye'nin doğal florasında bulunan ve ihraç edilen Galanthus (kardelen), Leucojum veCyclamen gibi soğanlı çiçekler bu gruba girmektedir.Dünya'da 145 ülke 223000 ha'lık alandasüs bitkisi üretmektedir. 11170 ha ile Japonya ilk sırada yer alırken bunu ABD (9279 ha),Hollanda (2499 ha) ve İtalya (3252 ha) izlemektedir. Türkiye'de ise sadece 300 ha'lık bir alandaçiçek üretimi yapılmaktadır. İstanbul, Bursa, Yalova, İzmir, Muğla, Samsun, Trabzon, Ankara,Kırşehir, Antalya, İçel, Adana, İskenderun, Erzurum ve Diyarbakır ilerimiz süs bitkisi265

üretiminde söz sahibidir. Süs bitkileri üretiminde kullanılan alan bakımından %63'lük bir pay iledış mekan süs bitkileri ilk sırada gelirken bunu kesme çiçek (%34) ve İç mekan süs bitkileri(%3) izlemektedir. Kesme çiçek satış değerleri bakımından ülkemizde 13 000 000 dolar ilekaranfil ilk sırada yer almaktadır. Bunu 102 000 dolar ile krizantem, 18 000 dolar ile gül ve 2000 dolar ile orkide takip etmektedir. Diğer türlerin toplam satışı ise 337 000 dolardır. Kesmeçiçek ihraç eden ülkelerin başında Hollanda (%70), İsrail (%6), Kenya (%4) ve Kolombiya(%4) gelmektedir. Avrupa Birliği ülkelerince ithal edilen kesme çiçekler sırası ile gül (%19),karanfil (%15), kasımpatı (10), orkide (%4) ve glayöl (%0.5)'dür. Ülkemizde süs bitkisi üretimiyapılan iller arasında 3900 da ile İzmir ilk sırada yer almaktadır. Bunu Ankara (2019 da),Antalya (1708 da) ve İstanbul (1482 da) izler. Kesme çiçek üretiminde İzmir (2777 da), Antalya(1477 da) ve Yalova (420 da) ilk üç sırada yer alır.2. Saksılı Süs Bitkilerinin Yetiştirilme ve Bakım ŞartlarıSaksılı süs bitkilerinin her birinin farklı sıcaklık, ışık, su, toprak ve nem isteği vardırEvlerde yetiştirilmek veya sevdiklerimize hediye edilmek üzere satın alacağımız süs bitkilerinekarar vermeden önce parasal duruma değil süs bitkisinin sıcaktık, ışık ve , nem isteğininmutlaka bilinmesi gerekmektedir Bazı süs bitkileri direkt güneş ışığından hoşlandığı için canıveya pencere kenarlarına konmaları gerekir. Bazı la n süzülerek gelen ışığı sevdiği için camdanuzak, tanı veya yarı gölge yerlere konmaları gerekirken yüksek nem ve ışık isteyenlerin mutfakveya banyoya yakın yerlere konmaları gerekebilir. Ayrıca gübreleme, saksı yenileme, ilaçlama,saksı içinde kullanılan ortam (harç), kültürel uygulamalar ve üretim teknikleri de mutlakabilinmelidir2.1. IşıkSaksılı süs bitkileri yetiştiriciliğinde başarısız olmanın temel sebeplerinden biridirYetiştiricilikte başarılı olmak için bitki türlerinin ışık ihtiyaçları bilinmeli, ayrıca süs bitkilerininyapraklı veya çiçekli olmalarına göre ışık ayarlaması yapılmalıdır.Çiçekli saksılı süs bitkileri orta derecede ışık şiddetine ihtiyaç duyarlar. Işık şiddeti çok zayıfolan ortamlarda tutulan süs bitkilerinde, çiçekler az, renksiz ve soluk olur, sürgünlerdeyayvanlaşma görülür ve yapraklarda sararmalar meydana gelir.Aşırı düşük ışık şartlarında; çiçekler az cansız ve renksiz olur. Sürgünler dağınıklaşırYapraklar sararır Gelişme çok az olur veya gelişme durur.Aşırı yüksek ışık şartlarında; Yapraklarda kahverengileşme meydana gelir. Yaprakayasında lekeler oluşur. Yaprak kenarları kurur veya kıvrılır. Yaprakların asıl rengi kaybolur.Saksılı süs bitkilerinden Palmiyeler ve barbunya (Pelargonium zonac ) aydınlıkortamlardan, dua çiçeği (Marantha leuconeura hyhrid), begonya (Regonia clatior ), küpe çiçeği(Fukhsia hybrida) gölge yerlerden hoşlanır.Çiçekleri için yetiştirilen saksılı süs bitkilerinin birçoğu Güneydoğu ve Batıya bakanpencereleri tercih eder. Afrika menekşesi ise (Satnlpanla ionanlha) doğu ve Kuzeye bakanyerlerde iyi yetişir Çiçeklenme dönemine giren saksılı süs bitkileri direkt güneş ışığına maruzbırakılmamalıdır.Sera şartlarında yapılan entansif saksılı süs bitkileri yetiştiriciliğinde ışık kaynağı olarakflüoresan lambalar kullanılır Işık doğrudan bitkilerin üzerine yönlendirilirken göze gelmemesiiçin de önlem alınır. Işık kaynağı ile yapraklı süs bitkileri arasındaki mesafe 30-60 cm iken buuzaklık çiçeği için yetiştirilen süs bitkileri için 15-30 cm'dirSera şartlarında ışık kaynağı olarak metal halid (MH), düşük basınçlı sodyum, yüksekbasınçlı sodyum lambaları da kullanılabilmektedir Sera içinde ışık yayılımının maksimum,harcanan enerjinin ise minimum olması için reflektörler kullanılmaktadır.266

Serada yapılan yoğun süs bitkileri yetiştiriciliğinde ışıktan maksimum düzeydeyararlanmak için sıcaklık, karbondioksit, su ve gübrelemenin de optimum düzeyde olmasıgerekmektedir. Bu şartlarda süs bitkilerinin gelişimi en yüksek düzeyde olacaktırYapraklı süs bitkileri ışık ihtiyacı bakımından 3 gruba ayrılır:1. Işık ihtiyacı düşük olanlar2. Orta derecede ışık isteyenler3. Yüksek oranda ışık isteyenlerSalon yaprağı (Aspidistra elatior), telgraf Çiçeği (Tradescanlhia jlumierensis), beyazyelken (Spathyphyllum vvallisii), kurdela çiçeği (Clorophytum comosum), eğrelti türleri(l'erns), kuşkonmaz (Asparagus), salon camı (Araucaria), vidalı çam (Pandamı), filkulağı(Philodendron scandens ) gölge yerlerden hoşlanırlar.Yapraklı süs bitkileri için Kuzeye bakan cam önlen ve ince bir tül perdeden süzülerekgelen ışık uygundur. Yaprak güzeli (Coleits blumei), cam güzeli (Impatiens valleriand), kaktüstürleri ve Gynura sarmentura gibi tam güneş ışığına ihtiyaç duyan süs bitkilerinin Güneye bakanpencere önlerine yerleştirilmesi gerekir.Sürekli olarak pencere önlerinde bulunan ve yüksek boy yapan süs bitkileri 3-4 gündebir kez çevrilerek şeklinin bozulması engellenmelidir. Düşük ışıklı ortamdan yüksek ışık alanortamlara ani değişiklik sakıncalıdır. Çünkü süs bitkileri bulundukları ortama uyum sağlarlar veortam değişikliği ışıktan faydalanmayı engeller. Bu durum özellikle boylu süs bitkileri içingeçerlidir. Düşük ışıktan yüksek ışığa aktarılan bitkilerde yapraklar beyazlaşır ve yanmameydana gelir. Zorunlu olmadıkça süs bitkilerinin yeri değiştirilmemelidir.2.2. SıcaklıkÇiçekli saksılı süs bitkileri genel olarak 18-22°C 'lık gündüz sıcaklığı ve 10-18°C' likgece sıcaklığına ihtiyaç duyarlar. Evlerin çoğunda bulunan sıcak ve kuru ortam şartlarıçiçeklerin ömrünü kısaltmaktadır. Çiçek açmayan ve yapraklan için yetiştirilen süs bitkileri isegece boyunca daha serin bir ortam isterler. Kış periyodunda cam kenarındaki saksılı süs bitkileridiğerlerine göre soğuğa daha çok maruz kalırlar Dolayısıyla evin içindeki sıcaklık camkenarında ölçülmelidir.AechmeaDieffenbachiaMaranthaKrotonPhilodendronTropik süs bitkileri olup 8-10 °C' nin altında zarar görürler.Evlerdeki kalorifer radyatörlerinin üzerleri süs bitkileri için uygun değildir. Çünkü,alttan gelen sıcak ve kuru hava yaprak kenarlarının kahverengileşmesine ve kuruyarakdökülmelerine neden olurlar.Sıcaklık isteği bakımından saksılı süs bitkileri 3 gurup altında toplanmaktadır:1. Yüksek Sıcaklık isteyenler: Tropik süs bitkileri bu gurupta yer almaktadır Bu bitkiler için kışaylarındaki sıcaklığın 16-20°C, yaz aylarınkinin ise 18-25°C arasında olması gerekir.Örnek: Kroton Dieffenbachia Marantha (Dua çiçeği) Anthurium (Filamingo Çiçeği), KaladyumAglonema Philodendron (Fil kulağı)267

2. Orta Derecede Sıcaklık İsteyenler: Bu gurupta ılıman iklim kuşağında yetişen süs bitkileri yeralmaktadır. Bunlar kış aylarında 8-10°Ç'lik bir sıcaklık isterken yaz aylarının 15-18°C'lerarasında olması gerekir.Örnek: Bilbergia Gardema (gardenya), Aechmea3. Düşük Sıcaklık İsteyenler: Bu guruba giren süs bitkilerine soğuk sera bitkileri de denir.Bunlar kış aylarının 5-8°C' ler arasında değişmesini isterken yaz aylarında bahçelerde yeralırlar.Örnek: Aspidistra (Salon yaprağı), Araucaria (Salon çamı), Azalea (Açelya), Fukhsia (Küpeçiçeği)2.3. NemKalorifer ile ısıtılan evlerde kış aylan boyunca hava son derece kuru olur. Radyatör veyasoba ü/erine konulan kaplar vasıtasıyla ortam nemlendirilebilir Ayrıca saksıların altlarınayerleştirilen ve suyu akıtmayan kapların içine nemli kum, torf, çakıl veya perlit ile doldurulmuşortamlar bitki çevresinde nem sağlamak için idealdir. Saksılar bu materyalin içine değil ü/erinekonulmalıdır (Şekil 1). Düşük nemin etkisini a/.altmanm diğer bir yolu da yapraklara supüskürtmektir. Afrika menekşesi, Aechmea ve eğrelti türleri %40-60 arasında nem isterler. Bubitkiler ışık gören ve nem içeriği yüksek olan mutfak veya banyo gibi yerlere konulmalıdırNemin çok az olması durumunda;1. Yaprak uçları kahverengileşerek kurur,2. Çiçek ve tomurcuklar kuruyarak dökülür,3. Yaprak kenarları sarıya döner ve aşağı doğru kıvrılmalar meydana gelir,4. Eğer süs bitkisi kuru hava şartlarına çok hassas ise yapraklar dökülür.Nemin çok fazla olması durumunda;1. Yaprak ayasında gri küfün kapladığı bölgeler oluşur,2. Yaprak sapı ve gövdede çürümeler meydana gelir. Kaktüs ve sukkulentler bu duruma çokdaha hassastır,3. Çiçekler gri küf ile kaplanır.2.4. SulamaSaksılı süs bitkilerinin çoğu yanlış sulamalar sonucu zarara uğramakta hattaölebilmektedir. Sulama miktarı ve sulama sıklığı, bitki türüne, bitkinin uzunluğuna, bitki tipine(çiçekli, yapraklı), ışık, sıcaklık, nem ve toprak tipine göre değişir.Genel bir ifade ile çiçekli olan bitkiler diğerlerine göre daha fazla suya ihtiyaç duyarlar.Ancak süs bitkilerinin solacak kadar susuz, boğulacak kadar da sulu bırakılmaması gerekir.Saksının içindeki ortamın nem durumu rengine göre veya dokunmak suretiyle tespit edilebilir.Kuru bırakılan topraklarda çatlama meydana gelir ve toprak ile saksı arasında boşluk oluşur.Sulamada verilen su bu boşluktan akarak dren deliğinden saksıyı terk ederek asıl vazifesiniyapmaz Bu durumu ortadan kaldırmak için saksı kısa süreli olarak su ile doyurulur Kurutopraklarda çiçekler kuruduğu gibi çatlama sonucunda kökler zarar görür. Çok nemlitopraklarda ise kökler boğulur, patojenler ve toprak kaynaklı zararlılar artar.Açalya ve kamelya kireçli ortamlardan hoşlanmaz. Bunların yağmur suyu ile sulanmasıgerekirken diğer süs bitkileri için musluk suyu uygundur. Saksılı süs bitkilerinde sulama alttanveya üstten yapılabilir.Üstten yapılan sulamalarda;268

1. Küçük ve ince-uzun sulama ucu olan su kapları kullanmalı,2. Suyun sulama ucundan saksıdaki toprağa bırakılması gerekir3. Yapraklara suyun temas etmemesi gerekir.4. Saksının dibinde bulunan dren deliğinden su çıkıncaya kadar sulamaya devam edilir.Alttan yapılan sulamalarda;1. Saksının içindeki toprağın tamamı nemlendirilir,2. Bu şekilde yapılan sulamalarda saksılı süs bitkisi içi su dolu kaba yerleştirilebilir,3. Saksılı süs bitkisi, içi su dolu kovaya daldırılabilir (toprak seviyesine kadar) ki buna suyadaldırma ve kurutma tekniği de denir.4. Su yüzeyine hava kabarcıklarının çıkışı son buluncaya kadar saksı su içinde tutulur Dahasonra ortamdan çıkarılan saksı drene edilerek tabağına yerleştirilir. Saksıların altlarınayerleştirilen tavalar (tabaklar) bu iş için genelde düzenli olarak alttan sulanan saksılı süsbitkilerinde toprak yüzeyinde zamanla tuz birikimi olur. Üstten sulama yapılınca tuz kökortamından geçerek tabakta toplanır Bu tuzun tekrar kök bölgesine absorbsiyonununengellenmesi gerekmektedir.Toprak yüzeyinde biriken tuz tabakası çok fazla ise bu yolla kaldırılamaz. Bu durumdakazınması ve yerine yeni toprağın konulması gerekir.Saksılı süs bitkilerinin sağlıklı bir şekilde gelişebilmesi için saksının drenajına özelönem verilmelidir Bunun için saksının dip kısmına ince çakıl taşlan konulmalı ve drenajdeliklerinin kapanması engellenmelidir. Buna göre dren deliğinin üzerinden yukarı doğru çakıltaşı, dere kumu ve harç şeklinde bir sıralama yapılarak saksının içi doldurulur.Bulunduğu ortamda daima nemli bir toprağa ihtiyaç duyan bazı saksili süs bitkilerivardır. Bu türlere örnek olarak Acorus, Azalea (Açalya) ve Cyperus (Japon şemsiyesi)gösterilebilir. Bu türlerin yer aldığı toprağın nemlendirilmesi yetmemekte ıslanmasıgerekmektedir.Sulama Hataları:Üstten verilen suyun dren deliğinden çıkması :Bunun sebebi saksı içindeki kompostun saksı kenarından ayrılmasıdır. Çözüm için saksının sudolu kovaya veya küvet içine batırılması, çıkarılması, dren edilmesi ve tekrar tabağınakonulması şeklinde uygulanabilir Sulama suyunun absorbe olmaması : Bunun sebebi toprakyüzeyinin sertleşmesidir. Çözümü ise yüzey toprağının küçük bir mala veya çatal ile delinmesi,bu kısmın (3-5 cm) alınması ve yerine yeni kompost ilave edildikten sonra saksının suyadaldırılıp çıkarılması sonrasında dren edilmesi ve tekrar tabağına konulmasıdırAşırı derecede yetersiz su:1. Çiçekler düşer veya aniden solar.2. Yapraklar yumuşar ve solar, yapraklarda çok az veya hiç büyüme olmaz.3. Yaşlı yapraklar öncelikle dökülür.4. Alt yapraklar kıvrılır, solar, sarıya döner, yaprak kenarları kahverengileşir ve kurur.Aşırı derecede fazla su:1. Çiçekler küflenir2. Yapraklar gevşer, yumuşar, çürük alanlar ortaya çıkar, büyüme zayıflar3. Alt yapraklar kıvrılır, sararır ve solar4. Yaprak uçları kararır5. Kökler kararır ve çürür (lapalaşma olur)Sera şartlarında yapılan saksılı süs bitkileri yetiştiriciliğinde ise kaliteyi artırmasıbakımından otomatik sulama tercih edilmektedir Bunun yanında;269

1. Saksıların altında bulunan tavaların saksı diren deliğine kadar su ile doldurularak 3-5 dakikasonra dren edilmesi (ebb and flood),2. Suyun doğrudan saksıların bulunduğu zemine verilmesi ve akmasına izin verilmesi (ebb andflood floors) ki burada verilen suyun %10'u saksı dren deliği vasıtasıyla süs bitkisine ulaşırken%90'ı tekrar rezervuarda toplanır.3. Kanal sulama,4. Kapillar saksı altlığı kullanarak sulama, damlama sulama ve spagetti tüplerle sulama gibisulama şekillen kullanılmaktadır.5. Tek yıllık süs bitkileri (bedding plants) yastıklarda veya tüplere şaşırtıldıktan sonra el ile veyaotomatik sistemlerle sulanabilmektedir Otomatik sulamalarda fırlatıcı başlıklar, sabit başlıklarveya suyun verilerek çekilmesi (ebb and flood floors) sistemi kullanılabilir.2.5. GübrelemeYeni satın alınan saksılı süs bitkileri eve getirildikten sonra 3 ay boyunca ekgübrelemeye ihtiyaç duymazlar. Ayrıca, aşın gübreleme tehlikelidir Yeni satın alınan bitkiler 4-5 ay sonra gübreleme programına alınırlar. Saksılı süs bitkilerinin büyüme ve çiçeklenmedöneminde 15-30 günde bir kez gübrelenmesi yeterli olacaktır. Kış aylarında gübrelemeyapılmaz. Hastalıklı, yeni dikilmiş, saksısı yenilenmiş veya solmuş olan saksılı süs bitkilerigübrelenmez. Hasta olan bitkiler iyileşince, solan bitkiler su verilip solma bittikten sonra, saksısıdeğiştirilenler ise yeni ortama alıştıktan sonra gübrelenmelidir. Saksılı süs bitkilerindebüyümenin yavaşlamasını öncelikle ışık veya suyun hatalı olup olmamasına bakılır sonragübreleme yapılır.İç ve dış mekan süs bitkilerinin hepsi büyüme ve gelişme için N, P, K ve az da olsa izelementlere ihtiyaç duyarlar. Besin maddeleri yeterli olunca bu bitkiler gerektiği kadar iyi vesağlıklı bir büyümenin yanı sıra çiçek ve yaprak oluştururlar.Dış ortamda yetişen süs bitkileri toprağa uygulanan gübrelerden veya kökleri vasıtasıylaetraftaki besin maddelerinden kök salmak suretiyle yararlanırlar. Saksı veya dar ortamlardabulunan toprak (kompost) besin maddeleri bakımından yeterli değildir. Ayrıca bu ortamdakibesin maddeleri sulama sonucunda yıkanarak veya kökler tarafından kullanılaraktüketilmektedir Besin maddesi eksikliği giderildikten sonra süs bitkilerinde düzenli bir büyümeve gelişme meydana gelir Kaktüsler uzun bir süre beslenmeksizin canlı kalabilir. Ancakkuvvetli gelişen yapraklı ve çiçekli süs bitkileri özellikle çiçeklenme dönemlerinde düzenlibeslenmezlerse ciddi olumsuzluklar ortaya çıkar.Saksılı süs bitkileri için üretilen gübreler genelde N, P ve K içeren kompoze gübrelerdirBu gübreler piyasada kutular içinde satılmakta ve kanunen kutu üzerinde içeriği yazılmaktadırEtiketi olmayan kutular satın alınmamalıdır. Hatalı veya yanlış gübre olduğu düşünülebilirBunlara ilaveten humus ekstarktı veya iz elementler içeren besleyici maddeler de satılmaktadırSaksılı süs bitkilerinin gübrelenmesinde;Çözünmeyen Toz ve Granüller : Toz veya granül şeklindeki gübreler daha çok dış mekanlardave bahçelerde kullanılabilirken saksılı süs bitkileri için kullanımları sınırlı olmaktadır. Bu türbitki besin maddeleri ortamın yüzeye yakın kısımlarında depolanır ve bitkinin kök bölgesineyeterli miktarda ulaşma olmaz. Ayrıca bu gübrelerin alımı bitkiler dinlenme dönemlerinde ikendurdurulamaz.Hap ve Çubuklar : Saksı içerisine bir besin hapı veya besin çubuğu yerleştirmek işgücübakımından oldukça avantajlıdır. Ancak dezavantajları da vardır Çünkü kök aktivitesiniartırmasına rağmen besin maddesi bir noktaya yoğunlaştırılmakta ve ayrıca dinlenmeperiyodunda bitkinin gübre teminini kesmek mümkün değildir.Sulu Besin Solüsyonları : Saksılı süs bitkilerinde en etkili beslenme yolunun sıvı solüsyonlarolduğu genelde yaygın olan bir kanaattir. Böylece iş gücü azalırken aşırı beslenmeden dekaçınılmış olur.270

Saksıdaki ortamlar saksı yenilendikten sonra ilk 2 aylık periyot için bitkiye yeterliolacak besin maddelerini içerir. Bu süreden sonra bitki dinlenmeye girmiyorsa gübrelemeyapılır. Saksılı süs bitkileri Mart-Ekim ayları arasındaki büyüme ve çiçeklenme dönemi ile kışınçiçek açan türlerde de kış döneminde gübreleme yapılır. Saksılı süs bitkileri dinlenmeye girincegübreleme yapılmaz.Gübrenin çok yetersiz olması durumunda;1. Çiçekler oluşmaz veya çok küçük kalırlar, renklenme tam olmaz, soluk kalır.2. Yapraklarda gelişme zayıflar, hastalık ve zararlılara karşı dayanıklılık azalır.3. Alt yapraklarda solar, renkleri yıkanmış gibi olur, sarı lekeler meydana gelir.4. Gövde zayıflar ve alt yapraklar erkenden dökülür.Gübrenin çok aşırı olması durumunda ise;1. Yaz büyümesi geriler ve bitkide bodurlaşma meydana gelir. Kış döneminde meydana gelenbüyüme zayıflar.2. Yapraklarda solma meydana gelir.3. Alt yapraklarda hafif de olsa kahverengileşme, yaprak kenarlarında ise kavrulmalar meydanagelir.4. Saksının sulu kalmış kısımlarında ve kompost da beyaz tabakalar oluşur.Saksılı süs bitkilerinde gübrelemenin kurallarını şu şekilde sıralayabiliriz:Süs bitkisi belli bir ortamda (kompost veya toprak) yetişiyorsa besin elementlerinin biryerde veya belli bir bölgede toplandığı gübre uygulamalarından kaçınmalı. Saksılı süsbitkilerinin gübreye yani beslenmeye ihtiyaç duymadığı zamanlar iyi bilinmeli ve buperiyotlarda gübre verilmemelidir.Beslemede kullanılan gübre miktarının saksı ve bitkibüyüklüğüne göre ayarlanması gerekir. Saksılı süs bitkileri gelişme ve çiçeklenmedönemlerinde iken mutlaka beslenmeleri gerekir. Saksılı süs bitkileri dinlenme döneminegirdiğinde gübreleme kesilmeli veya azaltılmalı.3. Saksılar ve Saksı YenilemeYeni satın alınan saksılı süs bitkilerinin saksıları uzun bir süre değiştirilmez. Aksitaktirde getirildiği çevreye uyum sağlamaya çalışan bitkilerde yeni bir zorlama meydana gelirve bitki zayıflar.-Bitkilerde kökler uzamış gelişmiş ve kök balyası oluşmuş ise,-Bitki gelişmesi zayıflamışsa,-Bitki daha sık sulamaya ihtiyaç duyuyorsa, süs bitkisinin saksısı değiştirilir.Saksılı süs bitkilerinde kullanılan saksılar genel olarak kil veya plastikten imal edilir.Her birinin kendine özgü tipleri vardır ancak her iki tip saksı da süs bitkileri için iyidir. Sulamaihtiyaçlarının farklı olması nedeniyle süs bitkileri herhangi birisinde süreklilik sağlanaraktutulmalıdır. Çünkü süs bitkilerinin kök oluşturma durumları kil veya plastik saksılarda farklılıkgöstereceğinden sulama rejimine dikkat edilmelidir. Kil saksılar genelde aynı görüntüye sahiptirveya birkaç farklı formda üretilebilmektedirler. Ancak plastik olanlar gerek yüzey gerekse formbakımından çok farklı görünüşte yapılabilmektedirler. Kış aylarında ısıtılmayan odalardayetiştirilen süs bitkileri için plastik saksılar izolasyon bakımından belli bazı avantajlarasahiptirler.Saksı yapımında sadece kil ve plastik kullanılmaz, bunun yanında odun, fleksiglass ve camyerleştirilmiş kasalar da bu amaç için uygundur. saksı tipinin seçiminde serbestsiniz, ancak iyibir dren sis temine sahip olması gerektiği unutulmamalıdır. saksıların dip kısımlarında uygun veyeteri sayıda dren deliği yoksa suyun akışını sağlayacak birkaç adet açılmalıdır. Evlerde271

yetiştirilen ve ağaç formunda olan süs bitkileri için dren deliği açmak çoğu zaman pratikolmayabilir. Çünkü aşırı derecede büyük delik açmalı ancak bitkinin boğulmasına karşı dadikkatli olmak gerekmektedir.Süs bitkileri için saksı seçiminde, Dren deliği veya birkaç deliğe sahip olan, Gerek içinedikilecek bitki ile gerekse bulunduğu ortam ile uyum sağlayan bir saksının seçilmesi ve mutlakaaltlık (tava) kullanılması gerektiği unutulmamalıdır.3.1. Kil Saksılar3.2. Plastik SaksılarSüs bitkileri için kullanılan saksılarda yükseklik hemen hemen iç çapa eşittir. saksıbüyüklüğü cm olarak ifade edilir ve 13 cm'lik saksı ile iç çapı 13 cm olan saksı ifadeedilmektedir. saksının iç kısmına doldurulan kompost ile saksının üst kısmı arasındaki boşluksulama yüksekliği olarak ifade edilir ve saksının büyüklüğüne göre değişir.Saksıların büyüklüğü4-6-0-13-18-25-30-40 cm olabilir. saksı büyüklüğüne göre sulama yüksekliği aşağıdaverilmiştir.Saksı Büyüklüğü (cm)Sulama Yüksekliği (cm)6- 13 1,514-19 2.020-23 2,524-31 4.038 5.0Saksılar standart, yarım saksı ve tohum tavası olarak da sınıflandırılmaktadır. Yarımsaksılar genelde açalya, bromeladlar, begonya ve menekşeler için kullanılırken tohum tavalarısaksı altlığı olarak kullanılmaktadır.Süs bitkilerinin saksıları değiştirildiğinde daima saksıbüyüklüğü 2.5 cm artırılır. Ancak bu durum depodaki saksı sayısını artırır Bunun yerine6>9>13>18>25>35 şeklinde bir saksı yenileme yapılabilir (Şekil 9).Süs bitkileri için kullanılanve kendi kendini otomatik olarak sulayabilen saksılar da bulunmaktadır.Sulamanın düzenliolarak yapılamadığı ortamlarda bulunan süs bitkileri için bu saksılar idealdir. Çift saksımetoduna göre çalışırlar Bürolar ve hafta sonlan değerlendirilen yerlerdeki çiçekler ile sürekliolarak nemli toprak isteyen çiçekler için idealdir. Belli bir süre ıslak ve belli bir süre kuru toprakşartları isteyen çiçekler için su haznesinin bir süre boş bırakılması gerekebilir. Ayrıca kışdöneminde sürekli su dezavantaj yaratabilir.Süs bitkilerinin saksılarının başarılı bir şekildedeğştirilebilmesi için 7 aşamanın dikkatli olarak yerine getirilmesi gerekmektedir. saksıdeğitirmenin en iyi zamanı ilkbahardır. Çünkü farklı bir ortama dikilen süs bitkisinin kökleri kışdinlenme dönemine girinceye kadar gelişebilmesi için yeterli bir süre gerekmektedir. Bu amaçlailk olarak süs bitkisinin içine dikili olduğu saksıdan daha büyük bir saksı seçilmelidir. Çokbüyük saksılarda yapılacak yapılacak yetiştiricilikte daha çok dikkatli olmak gerekmektedir.saksı değiştirmenin aşamaları;1. Aşama: Seçilen saksı daha önce kullanılmışsa fırça yardımı ile temizlenir. Kil saksılarkullanılmadan önce bir gece boyunca su içinde bekletilmelidir.2. Aşama: Kil saksı kullanılacaksa dren deliğinin üst kısmına çakı, iri ta vea saksı kırıkllarıyerleştirilir. bunun üzerine bir miktar harç konulur.272

3. Aşama: Saksısı değiştirilecek süs bitkisi bolca sulanır. Sulamadan 1 saat sonra çiçek sol elparmakları arasına alınarak saksı ters çevrilir ve toprağı ile birlikte arılması için saksınınkenarını bir masa kenarına hafifçe vurabilir veya bir bıçak kullanarak saksı kenarından aşağıyadoru sokabilir ve toprağı saksıdan ayırarak toprağı sağ elle çıkarabilirsiniz.4. Aşama: Kök bölgesinde saksı kırıntıları varsa bunlar temizlenir. Gerekiyorsa kötüleşmişkökler de kesilerek alınır. Bu arada çürümüş, esmerleşmiş ve kararmış olan kökler ortamdanuzaklaştırılmalı ancak köklere aşırı zarar verilmemelidir.5. Aşama: Süs bitkisi yeni saksıdaki kompost tabakasının üzerine yerleştirilir ve boş kalan yerlerhafifçe nemlendirilmiş ve kompost içeren toprak ile doldurulur6. Aşama: Baş parmağınızla bastırmak suretiyle kompost, süs bitkisinin kök boğazınaulaşıncaya kadar saksıya doldurulur Kompostun saksı içine tam olarak yerleşmesi için saksıyımasanın üzerine 1-2 kez hafifçe vurabilirsiniz.7. Aşama: Saksı dikkatli bir şekilde sulanır ve bir gün süre ile yaprakların solmaması için serin(gölge) bir yere yerleştirilir. Daha sonra süs bitkisi asıl yetişme ortamına konularak normaluygulama yapılırDinlenme dönemine giren saksılı süs bitkilerin neye ihtiyaç duyuyorsa onu vermelisiniz.saksılı süs bitkileri konusunda hazırlanan makalelerin tamamında bitkilerin dikkatli bir bakımşartlarına tabi tutulmaları bildirilmektedir. Bunlar; ışık, su, nem, beslenme ve sıcaklıktır. Ancakbir tanesi vardır ki genelde ihmal edilmektedir. Hemen hemen tüm süs bitkilerinin bir dinlenmeperiyodu vardır ve bu genelde kış aylarına rastlar. Bu dönemde normal olarak yapılan bakımişlemleri değişmektedir Yumrulu ve soğanlı bitkilerin (Sümbül-Hyacinth, Siklamen-Cyclamen,Gloxinia) toprak üstü organları geriye doğru ölür, çok yıllık odunsu süs bitkilerinin yapraklan(Punica, Poinsetlia) dökülür. Dinlenme dönemine giren süs bitkilerinde sulama azaltılır veyatamamıyla kesilir.4. Saksılı Süs Bitkilerinde Budama, Destek Sağlama ve TemizlemeOdunsu yapıda olan ve boylanan saksılı süs bitkilerinin bodurlaşması ve alttan itibarenyeni sürgün vermeleri için budanmaları gerekmektedir. Afrika menekşesi (Saintpaula lonantha)toprak yüzeyinden dallandığı, eğrelti türleri ise toprak içinden fışkırarak yeni sürgünoluşturdukları için budanmazlar. Sukkulentlerde budama ile yara izi meydana geldiğinden,palmiyeler ise tek gövdeli olduklarından ve çok uzun zamanda yeni sürgün oluşturdukları içinbudanmaları önerilmemektedir.Budama ilkbaharda veya saksı değiştirme sırasında yapılır Saksı değiştirme anındayapılan budamada sürgünlere ilaveten kökler de dikkatli bir şekilde gözden geçirilmelidir.Gençleştirme veya şekil verme amacına yönelik olarak yapılan budamalar kısa (3-4 göz)yapılmalıdır. Hızlı gelişme döneminde tepe alma yapılarak yan dalların daha iyi gelişmesisağlanır ve sağlıklı çiçekler meydana gelir. Tepe tomurcuğunda tek ve büyük bir çiçek olmasıisteniyorsa süs bitkisinin yan tomurcuklarının koparılması gerekir. Solmuş, açmış ve geçmişçiçekler ile solmuş, kurumuş yapraklar saplan ile birlikte budanmalıdır.İç mekan süs bitkilerinin birçoğu desteğe ihtiyaç duymadan büyüyebilir. Ancak narin,ince yapılı ve sarınıcı sürgünlere sahip olan süs bitkilerinin desteğe ihtiyacı vardır. Işığa yönelenbitkilerde de desteğe ihtiyaç vardır. Destekler güvenli olmalı ve dikkat çekmemelidir. Devetabanlarının (Momtera deliciosa) dik durabilmesi için desteklenmeleri gerekir. Kullanılacakdestek kalın keresteden olmamalı ve yeterince uzun olmalıdır. Deve tabanı gibi hava kökoluşturan süs bitkilerinde yosun desteklerden çok daha iyi yarar sağlanır. Yosun ile sarılanplastik boru veya tahta iyi bir destek olur. Potos sarmaşığı (Scindapsus aureus) gibi uzun vetırmanıcı olan süs bitkileri bir kafes içinde dışarıya doğru serbest olarak yetiştirilmesi dahaiyidir. Tırmanıcı bitkiler yeşil yapraklı olduğu için destek olarak kullanılan materyal beyazaboyanırsa kontrast oluşturulur. Bitkinin desteğe bağlanmasında plastik kaplanmış tel veya rafyakullanılabilir.273

Süs bitkilerinin yapraklarında binken toz tabakası mutlaka temizlenmelidir. Bu toz,gözenekleri kapatır, görünümü bozar, büyüme ve gelişmeyi olumsuz yönde etkiler. İri ve sertyapraklara sahip olan kauçuk (Ficus elastica), deve tabanı (Monstera deliciosa), paşa kılıcı(Sansevieria trifasciata) ve parlak aralya (Schefflera antinophylla) ılık suya batırılan sünger veyabez ile silinir Temizlemede kullanılan su sabunlu olabilir ancak deterjan içermemelidir.Mümkün mertebe çamur yaratmadan yapraklar silinmelidir Benjamin kauçuğu (Ficusbenjamica) ile Afrika menekşesi (Saintpaula ionantha) ince ve narın yapraklara sahipolduğundan pülverize su ile yıkanmalıdırlar. Saksılı süs bitkilerinin temizliğinde kullanılan sukireç içermemeli ve oda sıcaklığında olmalıdırGüneş ışığı altında yapraklara su püskürtülmemelidir. Aksi taktirde yapraklarda lekeoluşur. Yapraklardaki su damlacıklar kuruduktan sonra bitkiyi güneşli ortama çıkarmak gerekir.5. Harç (Kompost) Materyalleri, Harç Hazırlama ve SterilizasyonSüs bitkileri yetiştiriciliğinde kullanılan toprak başlı başına yeterli bir kaynak değildirToprak bazı materyallerle karıştırılarak bitki için uygun bir harç haline getirilmelidir. Buharçları hazırlarken yapılacak hatalar ürün, zaman ve emek kaybına neden olacaktır. Bu nedenleöncelikle harçların hazırlanmasında kullanılan materyalleri tanımak gerekir.Ülkemizde harçhazırlamada genel olarak toprak, çiftlik gübresi, dere kumu, perlit, torf, yaprak çürüntüsükullanılmaktadır. İyi bir harç toprak, organik materyal ve kaba materyalin değişik oranlardakarışımından oluşmaktadır Son yıllarda topraklı karışımların bazı dezavantajları (toprakyorgunluğu, çeşitli hastalık ve zararlılara yataklık yapması, tuzluluk sorunu, sterilizasyonzorluğu gibi) nedeniyle topraksız kültür dikkat çekmesine karşın, burada yine yaygın olarakkullanılan topraklı karışımları oluşturan materyaller ve hazırlanan harçlar üzerinde durulacaktır.5.1. Saksı harcı hazırlamada kullanılan Materyaller5.1.1. ToprakToprak katı, sıvı ve gaz halindeki maddelerden oluşmuş, üç fazlı bir sistem olarak kabuledilir. İyi bir bitki gelişimi için bu üç faz arasında belirli bir denge bulunması gerekir. Toprağınkatı fazı inorganik ve organik maddelerden oluşur İnorganik maddeler çeşitli büyüklüktekiparçacıklardan meydana gelir. Topraktaki inorganik maddelerden büyüklükleri 2 mm'den fazlaolanlar (taş, çakıl v.b.) toprağın iskelet maddeleri olarak kabul edilir. Toprakta asıl işleve sahipolan 2 mm'den küçük parçacıklar ise kum, silt (0.002 - 0.02 mm) ve kil (2.0mm tane çapına sahiptir Süs bitkileri yetiştiriciliğinde tatlı ve akar su kaynaklarından elde274

edilen, çok ince taneli olmayan ve toprak içermeyen dere kumlan idealdir. Kum ve çakıl yalnızbaşlarına iyi bir drenaj hızına sahiptir ve geçirgendir. Bununla birlikte bu materyaller bir harcakarıştırıldıklarında, daha çabuk karışıma giren başka materyallerin fiziksel özelliklerininetkisinde kalarak hep aynı sonucu vermezler. Bu arada bir kumun seçiminde dikkate alınacak enönemli nokta, karbonhidratlardan arınmış olmasıdır Eğer kum karbonatlı ise, harcın pH'smdayükselmelere neden olacak ve dolayısıyla basta iz elementlerin ve organik azotun yarayişhliğiazalacaktır. Kum saksı harcının gevşek ve geçirgen olması için kullanıldığı gibi, saf haldeçeliklerin köklendirilmesmde de kullanılmaktadır. Ancak alkali yapıda (pH 8) olduğunda zararlıolabilir.5.1.3. Çiftlik gübresiOrganik gübrelerin en önemlisi olan çiftlik gübresi ya da ahır gübresi genellikle sığır, at,koyun, keçi gibi hayvanların katı ve sıvı dışkıları ile yataklık olarak kullanılan sap saman gibimateryallerden oluşur. Çiftlik gübresinin içerdiği besin maddeleri hayvanların cinsi, yaşı,gördüğü iş, kullanılan yem ve yataklığın cins ve miktarı, gübrenin ahır ve gübrelikte saklanmadurumu, gübredeki katı ve sıvı dışkı oranı gibi elementlere bağlı olarak değişmektedir. Çiftlikgübresinde % 70-80 su, % 15-20 organik madde % 5-10 inorganik maddeler ile % 0.5-0.7 N, %0.2 - 0.3 fosfor, % 0.4 - °/o 1.7 K20 bulunmaktadır Buna ek olarak Ca, Mg, S, Fe, Mn, Sn, Cu,B ve Mo gibi elementleri de içermektedir Süs bitkilerinde harçlar için kullanılmaya en uygunahır gübresi sığır gübresidir. At, koyun, tavuk ve kuş gübreleri fazla miktarda azot ve fosforkapsamaları ve hızlı etki yapmaları nedeniyle ancak şerbet şeklinde verilebilir. At ve koyungübreleri bünyelerinde az su içerdiğinden ve taze iken çürümeleri esnasında yüksek sıcaklıkverdiklerinden sıcak gübrelerdir. Ağır killi topraklarda kullanılır. Sığır ve manda gübreleri isebünyelerinde yüksek oranda su içerdiklerinden, taze iken çürümeleri esnasında düşük sıcaklıkverirler Bunlar da soğuk gübrelerdir Kumlu topraklar için uygundur Taze haldeki çiftlikgübresindeki tuz miktarı yüksek olduğundan hemen kullanılmaz. Gübreliklerde en az bir yılçürütülmelidir. Üzerinde çıkan otların çokluğu ve gelişmesi pratik olarak gübrenin iyi olduğunugösterir.5.1.4. Çürümüş Yaprak Toprağı (Yaprak Çürüntüsü)Geniş yapraklı veya ibreli ağaç yapraklarının parçalanması ve çürümesi sonucu oluşanmateryallerdir. Koyu kahverengi toz şeklinde veya ince parçalar halindeki bu materyal,humusça oldukça zengin olup az miktarda besin maddesi içerir. Organik madde kaynağı olarak,özellikle saksı harçlarında başka materyallerle çeşitli oranlarda karıştırılarak yaygın şekildekullanılır. Yaprak çürüntüsü, ormanlık alanlarda yüzeydeki yaprak döküntü tabakasının hemenaltında doğal olarak bulunduğu gibi, yaprakların bir sandık veya tel kafes içerisine yığılması veçürütülmesi yoluyla da yapay olarak hazırlanabilir. Çürümeyi kolaylaştırmak için yapraktabakaları arasına azotlu bir bileşik katılmış toprak ince tabakalar halinde serilmeli vesulanmahdir. Meşe ve özellikle kayın yapraklarından oluşan yaprak çürüntüleri en iyileridir.Ülkemizde "kestane toprağı" olarak bilinen toprak, kestane ağaçlarının altından alınan çürümüşyaprak toprağıdır. Erica, Calluna, Arbutus, Cistus, Rhododendron gibi fundalığı oluşturanbitkilerin (Ericaceae = Fundagiller familyası) artıklarının fermantasyonu (çürümesi) sonucu eldeedilen siyah renkte kumlu geçirgen toprak da "funda toprağı"dır. Besin maddesince oldukçafakirdir. İğne yapraklı ağaçlardan (özellikle çam ağaçlarından) dökülen yaprakların çürümesisonucu oluşan topraklar da "çam ibreli toprak dır. Bunlar, pH'si oldukça düşük, gevşek ve çokgeçirgen topraklardır. Ancak uzun süre bekletildiklerinde geçirgen özelliklerini kaybederler.Çam ibreli toprağın yarı yarıya torf ile karıştırılmasıyla hazırlanan harç asitli ortam isteyenAçelya, Kamelya gibi bitkiler için ideal bir ortam oluşturur. Genel olarak çürümüş yapraktoprağının harca karıştırılması, bitkiye besin maddesi sağlamaktan çok saksı harcının PH' ınıdüşürmek, harca organik madde sağlamak, harcın su tutma kapasitesini artırmak amacıyladır.275

5.1.5. Çayır ToprağıÇayırlı sahalardan elde edilen değerli bir toprak olmakla beraber elde edilmesi güçolduğundan pratikte pek kullanılmaz. Çayır toprağı genellikle killi olduğundan çiftlik gübresi,kum veya kompost ile karıştırılmak suretiyle kullanılmalıdır.5.1.6. Torf (Turba veya Peat)Saksılı süs bitkileri yetiştiriciliğinde çok değerli bir materyaldir. Torf, nemli ve çokyağış alan, yaz sıcaklıklarının düşük olduğu yörelerde bataklık ve benzeri su altındaki arazilerdeyetişen bitkilerin kısmen çürümesi ve kalın yataklar meydana getirmesi sonucu oluşur Çürüyenbitki çeşidine, çürüme derecesine ve iklime göre peat (torf) farklılık gösterir ve sphagnum peat,hypnum peat, sedge peat, forest peat, black peat gibi isimler alır. Asit reaksiyonludur (pH: 3.5 -4.5), azot dışında (% 3.5 azot içerir) besin maddelerince fakirdir, hafif geçirgen ve gevşekyapıda olup, su tutma kapasitesi çok yüksektir. Torfun alınabilir su miktarı % 59' dur. Nispetensterildir, bu bakımdan toprağa göre çok avantajlıdır. Kahverengiden siyaha kadar değişenrenkte, lifli, taneli yapıda veya toprak halindedir. İngiltere, İrlanda gibi kuzey ülkelerinde torf,turbiye adı verilen sahalardan kalıplar halinde kesilerek çıkarılmakta, kalıp halinde veyaöğütülmüş olarak ihraç edilmektedir. Ülkemizde de değişik yörelerde ve kalitelerde torfbulunmaktadır. En zengin torf yatakları Bolu-Yemçağ (Reşadiye gölü) yöresindedir. Bunundışında Abant, Kayseri ve Giresun çevresinde de torf yataklarına rastlanmaktadır. Piyasada ithalve yerli torflar bulunmaktadır. Torf tamamen kuruduğunda bünyesine su absorbe etmesi çokgüç olduğundan, kullanımında bu hususa çok dikkat etmek, hep nemli tutmaya özen göstermekgerekir.5.1.7. PerlitVolkanik orijinli, kimyasal bileşimi alüminyum silikat olan bir kayaçtır Topraktançıkarılan bu kayaç parçalanır, elenir ve sonra fırınlarda 1000°C'ye kadar ısıtılarak beyaz, hafifve parçacık!), patlamış küçük mısır tanelerine benzer bir yapıya dönüştürülür Hacim ağırlığı l13 g/cm"tür. Saksı kapasitesi ve solma noktası arasındaki su hacmi % 7' dir. Perlit değişikbüyüklüklerde olabilir. 1-5 mm çapındakiler karışımlarda kullanılır.Ülkemizin dünya perlit kaynaklarının yarısından fazlasına sahip olması yanında, perlitinbelli başlı özellikleri süs bitkileri yetiştiriciliğinde yaygın olarak kullanılmasına nedendir. Perlitkimyasal olarak nötrdür, sterildir standart ve hafiftir. Özellikle iri perlitin drenaj ve havalanmasıçok iyidir. Hücreli bünyesinin kapalı oluşu nedeniyle, su sadece parçacıkların yüzeyinde veparçacıklar arasındaki boşluklarda tutulur. Bu da, yüksek oranda perlit içeren harcın iyi dreneolduğunu ve fazla su tutmadığını gösterir. Uzun yıllar kullanılabilir. Besin maddesi içermez Safolarak veya torf ile karıştırılarak süs bitkilerinden alınan çeliklerin köklendirilmesinde başarıylakullanılır. Harç içersine de belirli oranlarda katılmak suretiyle yaygın olarak kullanılmaktadır.5.1.8. VermikülitIsıtılınca belirli şekilde genişleyen mikalı mineraldir. Hacim ağırlığı 0.089 cm³'tür.Kimyasal bileşimi sulu Mg-AI - Fe silikattır. Gelişmiş ülkelerde harç yapımındakullanılmaktadır. Sterildir, fazla miktarda su absorbe etme yeteneğindedir. Parçacıkbüyüklüğüne göre sınıflandırılır. Vermikülitin pH değerlen farklı olan iki tipi vardır. Hafifasidik (pH: 6 - 6.8) olanı yetiştiricilikte aranır Diğerinin pH'si, nötrün üstündedir: Alkalişartlarda mineral beslenme daha güç olduğundan pek istenmez. Vermikülitin saksı kapasitesi vesolma noktası arasındaki su hacmi % 42'dir. Gözenekli olup, su ve hava oranı iyidir.Vermikülit yetiştirme ortamı olarak, uzun devre ürünü için kullanıldığında bal peteği şeklindekiyapılar çökerek havalanma ve drenaj azalır, ortam ıslak bir duruma geçer. Bu nedenle harçyapımında içine bir miktar torf veya perlit karıştırılır.5.1.9. KompostHer çeşit bitkisel döküntü ve organik artıkların bakteriler yardımıyla çürütülmesiylehazırlanır. Bu amaçla mutfak artıkları (meyve, yumurta kabuklan, çay artıkları v.b.) yaprak,saman, biçilmiş çim, sebze, meyve, çiçek saplan kullanılabilir.Kompost hazırlanacak yere bir276

metre genişlikte, istenen uzunlukta sığ bir çukur açılır. Çukurun dibine 10 cm yükseklikte birdrenaj tabakası (iri dişli kum ve çakıl taşlan karışımı) yerleştirilir Toprak üstüne 15 cmyükseklikte bitki artıkları yayılıp üstüne kireç serpilir. Im'komposta 5-6 kg sönmemiş kireçverilir Bunun üstüne yine aynı yükseklikte bitki artığı yayılıp üstünde nitrojenli gübre - NH4(S04)2 veya NH4NO3 serpilir ve toprakla örtülür. Bu işleme yığının boyu 1.20 metreyeulaşıncaya dek devam edilir. En üste de 5 cm'lik toprak örtülür. Yağışların olmadığı zamanlardayığın sık sık sulanarak nemli tutulmalıdır. Yığın zaman zaman aktarılarak üst ve alt kısımlarınyer değiştirmesi, dolayısıyla havalanması sağlanır Sıcak havalarda iki ayda, soğuk havalardadört ayda kompost hazır hale gelir. Kompost, aynı ağırlıktaki çiftlik gübresine göre besinmaddelerince daha fakirdir Açık havada kurutulmuş kompost % 0.6 N, % 0.2 P ve % l K; ahırgübresi ise % 0.7 N, % 0.3 P ve % l .7 K içerir.5.1.10. Yeşil GübreBakla, bezelye, çayır üçgülü, tüylü fiğ gibi yetiştirme süresi kısa olan baklagillerin vebuğdaygillerin çiçeklenme devresinde toprağa gömülmesine yeşil gübreleme, bu amaçlakullanılan bitkilere de yeşil gübre denir. Baklagillerin köklerinde havanın serbest azotunututmaya yarayan nodoziteler bulunduğundan, toprağı nitrojen bakımından zenginleştirirler.Yeşil gübre, toprağa bitki besin maddesi sağladığı gibi, toprak geçirgenliğini artırır vehavalandırmayı iyileştirir.Doğrudan bahçeden alınarak saksılara konulan toprak, iç mekansaksılı süs bitkileri için uygun değildir. Bu topraklarda bulunabilecek hastalık ve zararlılar içortamlardaki ılık şartlarda hızlı bir artış göstererek süs bitkilerine zarar verebilir. İç mekansaksılı süs bitkileri kompost adı verilen ortamlarda yetiştirilmelidir. Ayrıca harç olarak da ifadeedilen ve farklı materyallerin karıştırılması ile elde edilen ortamlarda bahçe toprağı, dere kumu,yanmış ahır gübresi, yaprak çürüntüsü, orman altı toprağı, çayır toprağı, torf, perlit, vermikülit,kompost ile yeşil gübre kullanılmaktadır. Bu materyaller farklı oranlarda karıştırılır vedezenfekte edildikten sonra kullanılmalıdır.Toprak içeren kompostlar: Kompostların temeliverimli bataklık topraklarına dayanır. Bu topraklar otların iyice köklendikten sonra yığın halinegetirilmesi ile elde edilirler. Kullanılmadan önce veya kum, gübre ve verimli toprak ilekarıştırılmadan önce dezenfekte edilmeleri gerekir.Topraksız kompostlar: Verimli toprakların temin edilmesi son derece zor, pahalı vekalite bakımından da farklılık gösterdiklerinden günümüzde kullanılan modern kompostlarturba (bitki çürüntüsü) veya turba ve kum karışımından elde edilmektedir. Kalitelerideğişmediği gibi temiz ve hafif materyal olarak bilinirler. En önemli avantajı ise saksısıdeğiştirilecek süs bitkisinin turba içinde iyi bir gelişme göstermesidir. Çünkü bu ortamlar 2-3 aybitkiyi besleyebilecek elementleri bünyelerinde bulundurur. Topraksız karışımların bazıdezavantajları da olabilir. Bazılarının ıslatılması zor olabilir ancak birçoğunda suyun ortamaalınmasını sağlayan bazı ilaveler bulunmaktadır. Büyük çaplı bitkilerin saksıları değiştirilirkenhafiflik dezavantaj olabilir. Böyle durumlarda kil saksılar kullanılır ve komposta bir miktar dişilidere kumu katılır. Böyle kompostlar belli bir şekli alacak biçimde preslenmemelidir. Aksitaktirde bitki kökleri açısından önemli olan hava boşlukları ortadan kalkar ve bitki zarar görür.İnce çakıllar: Boşluk içeren kil agregatların oluşturduğu hidrokültürler köklerin tutunmayeri olarak kompostlarla yer değiştirmiştir. Bu ortamda hem bitki kökleri hem de agregatlar,sulandırılmış besin solüsyonuna bandırılır. Bu sistem evlerde özel bir saksı kullanılarakoluşturulur. Hidropot olarak bilinen buortamlar pahalıdır ancak 2-3 haftada sadece bir defasulanmaları bakımından avantaj sağlarlar. Gübrelerin ortama ilavesi özel bir filtre ilegerçekleştirilir.Hidropot'larda yetiştirilen bitkiler daha etli ve kalın kök oluştururken normaltoprakta yetişen bitkilerde ince ve lifli kökler oluşur. Fil kulağı (Philodendron scandens), potossarmaşığı (Scindapsus uureus.), aglonema, beyaz yelken (Spathiphyllum wallisii) ve kaktüslerbu ortamda diğerlerine göre daha iyi gelişme göstermektedir. Saksıların değiştirilmesindeproblemler yaşanabilir. Kompost ortamında yetiştirilen bitkiler de hidropotlara aktarılamaz.277

5.2. Harçların Hazırlanması ve SterilizasyonHarç hazırlanırken toprak elenmeli, iri parçalar atılmalı, böylece parçacıkların homojenbir büyüklükte olması sağlanmalıdır. Karışımda kullanılacak materyal çok kuru ise hafifçeıslatılmalıdir. Bu konu özellikle torf (peat) açısından önemlidir. Çünkü torf, kuru iken topraklakarıştırılırsa suyu yavaş emer. Ancak torfun çok yaş ve yapışkan olmamasına özengösterilmelidir. Karıştırma işleminde, karışımı oluşturacak toprak, torf, kum gibi kısımlartabakalar halinde üst üste yığılmalı ve daha sonra bir kürekle alt üst edilmelidir. Toprakkarışımının hazırlanması, kullanılacağı günden tercihen en az bir gün önce yapılmalıdır. Bunuizleyen 24 saat içinde, nem bütün karışım içinde her tarafa eşit miktarda dağılma gösterir.Toprak karışımı, kullanılacağı zaman ufalanıp dağılmaması için bir parça nemlendirilmeli, fakatelle sıkıldığı zaman topak haline geçecek kadar da nemli olmalıdır. Bu, karışımın tavındaolduğunu gösterir. Karışımlar bitkinin cinsine, türüne, üretim amacına, işletmecinin şahsitecrübesine, yörenin mevcut olanaklarına göre değişiklik gösterir. İyi bir saksı harcı yeteri kadargözenekli olmalı, suyu ve besin maddelerini bitkinin kolayca yararlanabileceği şekilde tutmalı,aynı zamanda iyi bir havalanmaya olanak vermelidir. Harç homojen, kolay bulunabilir, ucuz,temiz ve tercihen hafif olmalı, tuzluluk sorunu olmamalıdır Ülkemizde iç mekanyetiştiriciliğinde geleneksel olarak kullanılan standart saksı harcı;l kısım bahçe toprağı, l kısımyanmış çiftlik gübresi ve l kısım kum karışımı ile hazırlanmaktadır Son yıllarda toprakkapsamayan "topraksız karışım" adı verilen harçlar yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu harçlarınhazırlanmasında; l kısım yaprak çürüntüsü, torf ya da kompost, kısım çiftlik gübresi, kısım kumya da perlit karışımı kullanılmaktadır.Çeşitli saksılı süs bitkileri yetiştiriciliğinde kullanılan bazıharç örnekleri aşağıda verilmiştir:A.2 kısım orman altı çürümüş yaprak toprağı2 kısım bahçe toprağı1 kısım kum (perlit)B.5 kısım orman altı çürümüş yaprak toprağı2 kısım çiftlik gübresi3 kısım torfC.l kısım bahçe toprağı3 kısım çiftlik gübresi5 kısım torfD.3 kısım orman altı çürümüş yaprak toprağı4 kısım çiftlik gübresi2 kısım kompost1 kısım kum1 kısım torfÇok Amaçlı Harç4 kısım tınlı toprak 2 kısım torf 1.5 kısım çiftlik gübresi 2 kısım kumAsit Toprak Seven Bitki Harcı4 kısım tınlı toprak 3 kısım kum3 kısım torf278

2 kısım çiftlik gübresiAsit Toprak Seven Bitki Harcı4 kısım tınlı toprak 3 kısım kum3 kısım torf2 kısım çiftlik gübresiKaktüs ve Sukkulentler İçin Harç1 kısım tınlı toprak1 kısım çürümüş yaprak toprağı1 kısım kum1 kısım odun kömürü kırığıBütün materyaller hacim olarak karıştırılmalıdır Bitkilerin harca dikilmesinden bir aykadar sonra sulu gübre uygulamasına başlanmalıdır. Karışımlara tuğla, saksı kırıkları odunkömürü parçalan ilave etmek havalanmayı ve gözenekli yapıyı artırma bakımından yarar sağlar.Odun kömürü parçaları, fazla su ve zararlı maddeleri emdiklerinden, harcın asitleşmesini deönlerSterilizasyon buharla veya kimyasal maddelerle yapılır. Buhar ideal olarak en iyisistemdir, insan sağlığına zararsızdır Ancak uygulama için özel ekipman gerektirmesikullanımını güçleştirmektedir. Buhar, harcın 30 cm kadar altına yerleştirilmiş delikli borularaverilir, veya plastik örtü altında yüzeyden uygulanır.Sterilizasyondan önce harç kuru olmalıdır. Buhar hava karışımı için ısıtma süresinin71°C de 30 dakika olması yeterlidir Toprak pH'mn 5 5-6.5 arasında, ideal olarak 6.3 olaraktutulması önemli bir noktadır. pH düşükse, bir birim artırmak için 2.7 kg/m3 CaCO5, bir birimdüşürmek için 0.75 kg/m3 kükürt tozu katılmalıdır. Sterilizasyondan sonra hemen dikimyapılmaz, ortam yıkanır ve nitrojen ve mangan zehirliliğini belirlemek için, bunlara hassasaslanağzı çiçeği fidelen 2-3 hafta ortamda yetiştirilerek kontrol yapılır. Kimyasal madde olarakpratikte "methyl bromide" ve "metil isothiocyanate" kullanılmaktadır Methyl bromide insan içinçok zehirli olup, kullanımında son derece dikkatli olunmalı, gaz maskesi kullanılmalıdır.Uygulama öncesi harç, nemli ve tavında olmalıdır. Uygulama plastik örtü altında yapılır. Harcaplastik bir örtü serip, üzerine 30 cm'yi geçmeyecek şekilde harç yığıp Sterilizasyon yapılabilir.Kullanma dozu hacme göre 0,7 kg/m3'tür. Uygulama sonrası plastik örtü 4-5 gün bekletilir veharç havalandırılır (en az 24 saat). Bundan 3 gün sonra ekim veya dikim yapılabilir. "Methylisothiocyanate" 'in sıvı ve kuru şekli vardır. Sıvı şekli olan methamsodium (Sistan, Vapam,Corpam) uygulamasında harç nemli ve tavında olmalı, 15 cm. yüksekliğindeki harcın (aktifmaddeye göre olmayan % l'lik solüsyondan 30 It/m3'lük doz) 7 nr'lik yüzeyine verilmelidir.Uygulamada harcın sıcaklığı !O°C'den yüksek olmalıdır. Mefhyl isothiocyanate'm kuru şekliolan "Dazomet" granül halde olup, yetiştiricilerin kendi başına uygulayabileceği bir maddedir.Dazomet nemli harca 250 g/mj dozunda, yanı 5 cm yüksekliğindeki harcın 7 m2'lik yüzeyineyayılıp karıştırılır. Harç plastik bir örtü ile 10 gün kapatılır Daha sonra örtü kaldırılıp, harçsıcaklığı 18°Ç'nın üzerindeyse 10 gün havalandmlarak kahntilann çıkması sağlanır. TümSterilizasyon yöntemlerinde ekim veya dikimden önce fumigasyon artıklarının kalıpkalmadığını anlamak için marul tohumları ekilerek harcın ekim ve dikime hazır olup olmadığıtespit edilmelidir Tohumların 19°C de 2 günde normal bir çimlenme göstermesi, harçta toksikmaddelerin kalmadığını gösterir. Azot zehirlenmesini anlamak için ise, ortamda aslanağzıfidelen yetiştirilir. Kimyasal sterilizasyonda ısıtma almadığından mangan zehirlemesi görülmez(Varış ve Altay, 1991). Süs bitkileri yetiştiriciliğinde harç bünyesine giren maddelerin mutlakasterilize edilmesi gerekmektedir. Bu amaçla buhar veya metil bromit kullanılabilir Sterilize279

edilen harcın kontrolünde marul testi yapılır. Bu testte ekilen marul tohumlarının 19°C'de 2günde çimlenmesi gerekmektedir.Metil Bromit Son Derece Zehirli bir maddedir. Dezenfeksiyonun uzman kişilertarafından yapılması gerekir.Dezenfekte edilecek materyal yığın yapılır. Değişik kısımlarına galenler açılır. Metilbromit kapalı tüptedir ve bu tüp yığının kenarına konulur. Tüpe bu aşamada müdahale edilmez.Yığının üzeri dişanya karşı deliği, sızıntısı, akıntısı olmayan bir plastik örtü, branda veya bunabenzer materyal ile örtülür. Yığının üzerine örtülen naylonun etrafi çok sıkı bir şeklide toprak ilekapatılır. Ucunda kanca bulunan ve 3-4 m uzunluğunda olan bir sap kullanılarak örtünün birkenarındaki açıklık vasıtasıyla metil bromit tüpü açılır ve ortamdan uzaklaşılır. Bu maddeuçucudur ve sıcaklık ile birlikte buharlaşarak etrafa yayılır. Kesinlikle solunmamalıdır. Çoktehlikelidir. Dikkatli bir şekilde hazırlanan ve gaz sızıntısı olmayan yığın 4-5 gün süre ileellenmemelidir. Beş gün sonra yığının üzerindeki naylon uzak bir noktadan açılır ve ortamdanuzaklaşılır.5.3. Saksı toprağının bitmesiSaksıda yetişen süs bitkilerinin saksıları, saksıdaki toprak bitmeden veya bitki köklerisaksıya sıçramadan değiştirilmez. Saksı sıçraması olan bitkilerin bazıları sadece çiçek açarkenBromelad'lar bu aşamadayken saksı değiştirmeye asla ihtiyaç duymazlar Saksı sıçraması olanbitkilerde gübreleme iyi yapılsa bile gövde ve yapraklardaki gelişme çok yavaş olur, toprak çokkısa sürede kuruyacağından sıkça sulama gerekir, kökler dren deliğinden dışarıya doğru gelişmegösterir. Son kontrol olarak, yukarıda da belirttiğimiz gibi saksı çıkarılır ve saksı sıçramasıolmuşsa dış kısımda kökler tarafından kaplanmış ve donuk-mat bir bölge gözükür. Bu kısımdatoprağın kalmadığı da izlenir. Böyle bir oluşum yoksa toprak saksısına geri konularak zararmeydana gelmemesi sağlanır. Doğrudan bahçeden alınarak saksılara konulan toprak, iç mekansaksılı süs bitkileri için uygun değildir. Bu topraklarda bulunabilecek hastalık ve zararlılar içortamlardaki ılık şartlarda hızlı bir artış göstererek süs bitkilerine zarar verebilir. İç mekansaksılı süs bitkileri kompost adı verilen ortamlarda yetiştirilmelidir. Ayrıca harç olarak da ifadeedilen ve farklı materyallerin karıştırılması ile elde edilen ortamlarda bahçe toprağı, dere kumu,yanmış ahır gübresi, yaprak çürüntüsü, orman altı toprağı, çayır toprağı, torf, perlit, vermikülit,kompost ile yeşil gübre kullanılmaktadır Bu materyaller farklı oranlarda karıştırılır vedezenfekte edildikten sonra kullanılmalıdır.H.2.2. Hayvansal ÜretimH.2.2.1. Büyükbaş HayvancılıkTURKVET VERİ TABANINA GÖRE ELAZIĞ İLİ IRK DAĞILIMI23 ELAZIĞ Yerli 1557723 ELAZIĞ Montofon M 1414823 ELAZIĞ Simental M 1562723 ELAZIĞ Boz Irk 5623 ELAZIĞ DAK (Doğu Anadolu Kırmızısı) 160723 ELAZIĞ GAK (Güneydoğu Anadolu Kırmızısı) 8323 ELAZIĞ DAK M,(Doğu Anadolu Kırmızısı) 18623 ELAZIĞ GAK.M(Güneydoğu Anadolu Kırmızısı) 2123 ELAZIĞ Esmer Irk M 10823 ELAZIĞ Yerli Kara 64323 ELAZIĞ Simental 2046923 ELAZIĞ Jersey 21023 ELAZIĞ Montofon 16220280

23 ELAZIĞ Holştayn 775923 ELAZIĞ Esmer Irk 9323 ELAZIĞ Jersey M 8523 ELAZIĞ Holştayn M 2913Tablo – H.11:İlimizdeki Hayvancılık İşletme SayılarıKapasite 1-5 Baş 6-9 Baş 10-24 Baş 25-49 Baş 50-99Baş 100 ve üzeriSüt sığırı işi. 12680 1470 800 152 15 3Besi sığırı işi. 16112 1468 1202 354 160 28Toplam 28792 2938 2002 506 175 31Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü (2008)Türkvet veri kaydına göre İlimizde toplam 95805 büyükbaş hayvan mevcut olupbunun 75952 sini (%79) kültür ırkı olan Simental,Holştayn,Montofon ve bu ırklarınmelezleri oluşturmaktadır. Son yıllarda artan suni tohumlama çalışmaları sonucu burakam kültür ırkı yönünde daha da artmaktadır. İlimizde daha çok aile işletmesi şeklindeyetiştiricilik yapılmakta olup,büyük işletmelerimizi besi işletmeleri oluşturmaktadır.Bunedenle işletmelerin üretimi et yönündedir.Üretim faaliyetleri sırasında oluşan atıklargenellikle tarlalarda gübre olarak değerlendirilmektedir.Elazığ İlinde Yetiştiriciliği Yapılan Sığır IrklarıKültür Sığır IrklarıHolştaynAlçak arazi sığırlarından olan siyah-beyaz alaca sığır ırkı değişik ülkelerde değişikisimlerle tanınır. Türkiye’de yer yer Holştyan ve Hollanda ırkı deyimleri kullanılmaktadır.Türkiye’de sistemli siyah-beyaz alaca sığır ırkı yetiştiriciliği 1958 yılında başlanmıştır.Holştaynlar sütçü yönünden yetiştirilen kültür sığır ırklarının en iri yapıya sahipolanlardandır. Holştayn sığırı tam bir sütçü kapasiteye sahiptir. Beden önden arkaya doğruyavaş yavaş genişlik ve derinlik artar. Tüyler kısa ve parlaktır. Sağlam bir kemik yapısı vardır.Uzun ve belirgin süt damarları vardır. Memeleri şişkin ve büyüktür. Holştaynlarda renk siyahbeyazdır.Bu renkler bedenin her tarafına dağılmıştır.Holştaynlar dünyada en iyi sütçü ırk olarak yetiştirilmektedirler. Irkın kendisinigöstermesi için çok iyi bir bakım-beslemeye gerek yoktur. Yıllık ortalama 5000 litre sütvermektedirler.Jerseyİngiltere ve Fransa arasındaki kanal adaları sığır ırklarından birisidir. İsmini anavatanıolan Jersey adasından almıştır. Jersey ırkı dünyada pek çok ülkeye yayılmıştır. Türkiye’ye ilkolarak 1958 yılında getirilmiştir.281

Jersey ırkı inekler sütçü sığır ırklarının en ufak yapılısıdır. Ergin ineklerde ortalamaağırlık 400 kg civarındadır. Jerseylerde renk açık kahverenginden siyaha kadar değişir. Enyaygını geyik rengidir. Baş, boyun, omuz ve butlarda kıllar daha koyu renklidir. Burun vememe siyah olup etrafında beyaz bir halka vardır. Jerseyler sütçü tipinin en güzel örneğine sahipzarif ve estetik hayvanlardır. Meme yapısı ve meme bağlantıları yönünden sütçü sığır ırklarıarasında en seçkin özelliğe sahiptir.Jerseyler hassas ve asabidirler. Jersey ırkları sütü üretebilmek için en ekonomikhayvanlardır. Ufak yapıları nedeniyle yaşama payı ihtiyaçları daha düşüktür. Adaptasyonkabiliyeti yüksektir. Doğum ağırlığı 20 kg civarında olup bakımda çok titiz olunması gereklidir.Erken gelişirler ve 1 yaşına gelen Jerseyler sıfata tabii tutulabilirler. Jersey, süt yağı oranı enyüksek olan sütçü inektir. Orta düzeydeki şartlarda % 5 yağlı 3000 litre süt verirler. Sütteki kurumaddeler oranı yüksek olup %15 kadardır.Esmer veya Montafon IrkAnavatanı İsviçre’dir. Bu ırk İsviçre’de 1000 yıldan beri saf olarak yetiştirilmektedir.Türkiye’ye Cumhuriyetin kurulmasından hemen sonra 1925 yılında getirilmiştir. AnavatanıAvusturya olan montafon ırk, montafon bölgesindeki ufak yapılı yerli sığır materyalininseleksiyonu ve İsviçre’den getirilen esmer ile melezlemeler sonucu oluşmuştur. Avusturyasığırının %15’ini teşkil ederler. Türkiye’ye Cumhuriyetin ilk yıllarında getirilmiş olup ve hemsaf yetiştirme hem de melezlenmede kullanılmıştır. Ülkemizde ilk olarak montafon ismikullanılmış ve sonradan ithal edilen esmer ırka bile montafon denilmiştir. Bu ırkın bütünözellikleri İsviçre esmeri ile aynıdır.Esmer ırkta renk değişik tonda olmak üzere esmerdir. Gümüşi griden siyaha yakın koyuesmere kadar değişir. Sırtta açık renkte bir ester çizgisi vardır. Kulak içinde tüyler çoğunluklauzun ve beyazdır. Burun ucu, kuyruk ucu, dil ve boynuz uçları siyahtır. Vücut yapısı sağlam,kuvvetli, adaleli, iri ve harmonik bir yapıya sahiptir. Vücut ağırlığı ortalama 600kg’dir. Memeyapısı ve memenin karın duvarına bağlantısı sağlamdır ve uyumludur.Süt verimi 3500-4000lt’tir. Sütteki yağ oranı %3,8 civarındadır. Esmer ırk sığırlarda etverimi yönü son yıllarda giderek önem kazanmıştır. Doğumdan itibaren besiye alınan erkekhayvanlar 500kg ağırlığa ulaşınca kesime sevk edilirler. 17-18 aylık beside günlük canlı ağırlıkartışı 900 gramı bulur.SimentalSimental ırkının vatanı İsviçre’dir. Son yıllarda gelişmiş ülkelerde et üretimiyetersizliğinden dolayı Simental genotipi kullanılmaktadır. Türkiye’ye Simental genotipicumhuriyetin ilk yıllarında Macaristan’dan ithal edilen Bonihad sığırı ile gelmiştir.Simental ırkta renk sarı-beyaz yada kırmızı beyaz alacadır. Baş genellikle beyaz olupüzerinde sarı veya kırmızılıklar bulunabilir. Yetiştirmede koyu renkli olması iyidir. Sağlamkonstitisyonludurlar, dağ şartlarına uyumludurlar. Bu nedenle Simentallerin tırnak yapılarıiyidir, sırt uzun ve kuvvetli, göğüs geniş ve derin, sağrı dengeli ve kaslar gelişkindir. Vücutağırlığı ergin dişilerde 650 kg dir.Simental ırkının ilk buzağılama yaşı 27-30 aydır ve hayatı boyunca ortalama 5 buzağıverirler. Doğum ağırlığı ortalama 40 kg’dir. Simentallerde güç doğum ve erken yaşta mortaliteoranı yüksektir. Güç doğum oranı %3,5 dir. Süt verimi 4000 litredir ve yağ oranı ise %4 dür.Enstantif beside süt kesiminden itibaren 400 gün kadar süren besi döneminde günlük ortalamacanlı ağırlık artışı 1kg kadardır. Et randımanı ise %55-60 civarındadır.Yerli Sığır IrklarıYerli Kara282

Adı gibi kendi de karadır. Orta Anadolu'ya yayılmıştır. Alçak boyludur ama bedeni uzunyapılıdır. Ufak, kara tırnaklıdır. Memeleri ve meme başları ufaktır. Memeler tüyle örtülüolabilir. Laktasyon süresi 250 gündür. Süt verimleri 1000 litredir ve süt yağı oranı %4’dür. Ergin canlı ağırlığı ortalama 300 kg’dır.Doğu Anadolu KırmızıYaşadığı bölgeden ve renginden dolayı bu adı almış: Doğu Anadolu'da yayılmıştır.Rengi açık kırmızıdan kestane rengine kadar değişir. Bedeni ve göğsü dar yapılıdır. DoğuAnadolu'nun sert iklimine uymuş bir hayvandır. Geç gelişen bir ırktır. Yediğimiz etlerçoğunlukla bu hayvanın etleridir. Ufak yapılı bir hayvandır ama iyi besi tutar. Laktasyonsüresi 200 gündür. Süt verimleri 1500 litredir ve süt yağı oranı % 3,45’dir. Ergin canlıağırlığı ortalama 350 kg’dır.Boz IrkAçık renklidir. Gümüş rengi denilebilir. Bazıları koyu kül rengine doğrukoyulaşmıştır. Boğaları koyu renklidir, gözlerinin etrafında siyah bir halka vardır. Oldukçairi yapılıdırlar. Meme, boynuz uçları ve tırnakları koyu renklidir. Boynuzları öne doğrudur.En önemli özelliği, sağlam vücut yapısı ve çok iyi besi tutmasıdır. Laktasyon süresi 220gündür. Süt verim ortalama 1000 litredir. Sütteki yağı oranı % 3,93’dür. Ergin canlıağırlığı ortalama 400 kg’dır.Büyükbaş Hayvancılık Yapılan Bölgeler:İlimizde küçük çaplı işletmelerde yapılan büyükbaş hayvan yetiştiriciliği genel olarakbütün köylerde yapılmaktadır. Bunu sınıflandırmak mümkün değildir. Ancak İlimiz Merkezindebüyük çapta besicilik yapılan yerleşim merkezleri aşağıdaki harita üzerinde kırmızı kutucucuk ileişaretlenmiştir.Şekil – H.7:Büyükbaş Hayvanmcılık Yapılan BölgelerH.2.2.2. Küçükbaş HayvancılıkElazığ İlinde 2008 yılı itibariyle küçükbaş hayvan varlığı 263.506 adettir (Tablo H.11).283

Tablo – H.12: Elazığ İli Küçükbaş Hayvan Sayısı (2008)KOYUN KEÇİ TOPLAMTOPLAM 220.394 43.112 263.506Kaynak : İl Tarım Müdürlüğü (2008)Küçükbaş Hayvancılık ile ilgili Türkvet Kayıt Sistemi tam olarakkullanılmadığından sadece birlik üyelerine ait Küçükbaş Hayvancılık işletmeleri kayıtaltına alınabilmiştir.ilçelerden gelen veriler doğrultusunda küçükbaş hayvanMevcudumuz tabloda sunulmuştur. Elimizdeki verilere göre küçükbaş hayvanmevcudumuzun büyük kısmını Akkaraman koyun ırkı oluşturmaktadır. Liretim yönühem süt hem et şeklinde olmaktadır. Atıkların değerlendirilmesi de büyükbaşlardaolduğu gibi gübre şeklinde olmaktadır.Elazığ İlinde Yetiştiriciliği Yapılan Koyun ve Keçi IrklarıAkkaraman KoyunuTürkiye koyun varlığımızın yarısına yakınını ( % 44) bu ırk oluşturur.Akkaramanlar da vücut beyaz renkli yapağı ile örtülüdür. Bölge şartlarına adapte olmuş,açlığa, kuraklığa ve kötü hava şartlarına dayanıklıdır. Et verimleri az ve et kalitesidüşüktür. Ancak bakım ve besleme şartları düzeltilerek et verimleri artırılabilir. Yağlıkuyrukları yerli ırkımız olup kuyruk ağırlıkları 4-6 kg kadardır. Ancak 12 kg'a kadarulaşanları da vardır. Anaç koyunlarda canlı ağırlık 40-45 kg, süt verimi 50-60 kg, kirliyapağı verimi 1,5-2 kg'dır ve her 100 koyundan 100-110 kuzu alınmaktadır. Sütkesiminden sonra 3 aylık besleme ile 20-22 kg karkas verebilir.Kıl KeçisiUzun süreden beri Anadolu’da yetişmekte olup, iklim ve çevre şartlarına uyumsağlamış, hastalık ve kötü çevre koşullarına dayanıklı, zayıf meralardan yararlanabilenhayvanlardır. Renkleri genelde siyah olmakla birlikte kahverengi, kurşuni, açık sarı ve sarımsıhatta beyaz renkli olanlara rastlanır. Kıl keçileri 180-200 gün sağılır ve 70-100 kg süt verirler.500-1000 g kıl verimleri vardır. Son zamanlarda yapılan besi denemesinde kıl keçileriningelişme hızının oldukça yüksek olduğu ortaya çıkmıştırKıl keçiler kombine verimli yetersiz bakım ve besleme ile her türlü iklim koşullarınaçok iyi uyabilen dayanıklı bir ırktır. Dölverimi çok yüksek değildir bir doğumda genellikle biroğlak elde edilir. Laktasyon süreleri 180-235 gün ve laktasyon süt verimleri 100-130 kgarasındadır. Sütteki yağ oranı %5-5.5 arasındadır. Keçilerde canlı ağırlık 45-65 kg, tekelerde 60-90 kg’dır. Kıl verimi tekelerde 1-2 kg, keçilerde 0.5-1 kg arasındadır.H.2.2.3. Kümes Hayvancılığı (Kanatlı Üretimi )Elazığ İlinde 2007 yılı itibariyle kanatlı hayvan varlığı 2.070.800 adet olup bu rakamın% 99.57’sini ticari amaçla yetiştirilen et ve yumurtacı tavuk sayısı oluşturmaktadır (Tablo H.12)284

Tablo – H.13:2008 Yılı İlçeler Bazında Kanatlı Mevcutları ( Ticari İşletmeler )İLÇE ADITAVUKYumurtacı Broiler DamızlıkMerkez 232,800 1,776,000 48,000Ağın --- --- ---Alacakaya --- --- ---Arıcak --- --- ---Baskil --- --- ---Karakoçan --- --- ---Keban --- --- ---Kovancılar --- --- ---Maden --- --- ---Palu --- --- ---Sivrice --- 14,000 ---TOPLAM 232.800 1.790.000 48.000Kaynak:İl Tarım Müdürlüğü (2008)İlimizde Kümes Hayvancılığı önemli bir yer teşkil etmektedir. İşletmeler kapalı sistemolup, tabloda da belirtildiği gibi daha çok Ticari etlik işletme şeklindedir.H.2.2.4. Su ÜrünleriElazığ'da su ürünleri üretimi bakımından önemli bir potansiyel bulunmaktadır. Hazargölü yanısıra Murat ve Fırat nehirleri üzerine kurulu bulunan Keban ve Karakaya baraj gölleriile Cip ve Kalecik baraj gölleri ve diğer göletlerde yürütülen balıklandırma çalışmaları ile tatlısubalıkcılığının geliştirilmesine olumlu yönde katkıda bulunulmaktadır. Doğal ortamdaki üretiminyanı sıra özellikle Keban ve Karakaya baraj gölleri başta olmak üzere diğer göl ve su kaynaklarıüzerinde aynalı sazan ve alabalık yetiştiriciliği gerçekleştirilmektedir. Yetiştiricilik yoluylaüretimin yapıldığı tesisler Keban ve Karakaya baraj göllerinin sınırları içerisinde bulunduğumerkez ilçe, Baskil ve Keban ilçelerinde yoğunlaşmıştır.2000 yılı Aralık ayı itibariyle projesi Bakanlıkça onaylanan 9 adet 160 ton/yıl kapasiteliprojeli işletme olup bu işletmelerde 70 ton üretim gerçekleştirilmiştir. Ancak, 2002 Aralık ayıitibariyle işletme sayısı 12'ye, toplam proje kapasitesi 375 ton/yıl'a, üretilen miktar ise 320 ton'açıkmıştır. Mevcut su kaynakları ve su ürünleri üretim alanları ilimizi su ürünleri üretimpotansiyeli açısından ülkemizin en zengin illerinden biri konumuna getirmiştir.Yukarıda verildiği üzere ilimizde su ürünleri yetiştiriciliği ağırlıklı olarak kafes vehavuzlarda alabalık ve sazan, doğal göllerde ise sazan, siraz, yayın ve tatlı su kefal üretimişeklinde gerçekleştirilmektedir.İlimizdeki su kaynaklarının uygun olması nedeniyle alabalık yetiştiriciliği büyükönem kazanmış ve toplam üretimin yarısından fazlasını oluşturmuştur. Karakaya BarajGölünün 10. Kooperatif Bölgesi su özellikleri açısından, tüm sezon boyunca alabalıkyetiştiriciliğine uygundur.Bu bölge Keban Baraj Gölünün dip kısmından gelen ve sıcaklığıtüm mevsimlerde sabit olan soğuk suyun etkisinde kaldığı için ağ kafeslerde alabalıkyetiştiriciliğine oldukça uygundur. . Karakaya Baraj Gölünün 10. Kooperatif Bölgesidışında kalan bölgeleri ile diğer doğal göl ve baraj göllerinde ise periyodik olarak alabalıkyetiştiriciliği yapılabilir.285

Karakaya ve Keban Baraj Göllerinde, son yıllarda giderek artan bir şekilde ağkafeslerde alabalık yetiştiriciliği yapılmakta olup, Doğu ve Güneydoğu AnadoluBölgesindeki illerin balık ihtiyacı bu işletmelerden sağlanmaktadır.İlimizdeki su ürünleri yetiştiriciliği yapan işletmelerin (55 adet) toplam kapasitesi6285 ton/yıl olup, 5.000.000 (5 milyon), 1.000.000 (1 milyon) ve 20.000.000 (yirmimilyon) adet yavru/yıl kapasiteli iki kuluçkahanemiz mevcuttur.İlimizde ürünlerin değerlendirilmesi için herhangi bir işleme teknolojisiuygulanmamaktadır. Pazarlanması ise perakende ve toptan satış olarak yapılmaktadır.Tablo H.14: İlde Avcılık ve Yetiştiricilik Yoluyla Elde Edilen Su Ürünleri Üretiminin Son 5 Yıllık VerileriBELGENOTESİS ADIKAPASİTEYETİŞTİRİCİLİKŞEKLİYERİ1 KEBAN ALABALIK - 1 300 TON/YIL KAFES KEBAN 3. BÖLGE2 KEBAN ALABALIK -2 300 TON/YIL KAFES KEBAN 3. BÖLGE3 KEBAN ALABALIK - 3650 TON/YIL 5.000.000Ad/yıl KULUÇKAHANEKAFESKARAKAYA 10. BÖLGE4 ÖZ POLAT LTD.ŞTI. -2 25 TON/YIL KAFES KARAKAYA 10.BÖLGE5 VEYSEL DOĞAN 25 TON/YIL KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE6 OZ-BET ALABALIK - 2 260 TON/YIL KAFES KARAKAYA 10.BÖLGE7 OZ-BET ALABALIK - 1 300 TON/YIL KAFES KEBAN 3. BÖLGE8 RAMAZAN BALCI 25 TON/YIL KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE9 ÖZ POLAT LTD.ŞTI. - 1 100 TON/YIL KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE10 KEBAN ALABALIK - 425TON/YIL 20.000.000Ad/yıl KULUÇKAHANEHAVUZÇIRÇIR MEVKİİ/KEBAN11 BELINAY LTD.ŞTI. 25 TON/YIL KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE12 ANAHTAR ALABALIK 200 TON/YIL KAFES KARAKAYA 8. BÖLGE13 ERKAN AKDAG 25 TON/YIL KAFES KARAKAYA 8. BÖLGE14 MEYVECİLER20 TON/YIL HAVUZ Karasalkım-PALUALABALIK15 FETI AK 25 TON/YIL KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE16 OZ-BET ALABALIK - 3 300 TON/YIL KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE17 KAYAPINAR LTD.ŞTI. 300TON/YIL KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE18 ÖZ POLAT LTD.ŞTI. 1. 000.000 AD/YIL HAVUZ KULUÇKAHANE19 M. ALİ AKPUNAR 100 TON/YIL KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE20 ÇAMDİKEN ALABALIK 250 TON/YIL KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE21 SERDAL YAMAN 25 TON/YIL KAFES KEBAN 3. BÖLGE23 HİLMİ TURAN 100 TON/YIL KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE24 ÖZ POLAT LTD.ŞTI. - 3 250 TON/YIL KAFES KEBAN 3. BÖLGE25 FIRAT ALABALIK 100 TON/YIL KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE26 HAYRI FİDAN 5 TON/YIL HAVUZ KOVANCILAR HAVUZ27 NİHAT OZTURK 100 TON/YIL KAFES KEBAN 6. BÖLGE28 M. HANIFI DOĞAN 100 TON/YIL KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE29 URUNVEREN - 1 25 TON/YIL KAFES KEBAN 6. BÖLGE30 URUNVEREN - 2 50 TON/YIL KAFES KEBAN 6. BÖLGE31 MEHMET ÇELİK 25 TON/YIL KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE32 OZCAN FIRAT 25 TON/YIL KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE286

BELGENOTESİS ADIKAPASİTEYETİŞTİRİCİLİKŞEKLİYERİ33 BURKAY KAYA 25 TON/YIL KAFES KEBAN 3. BÖLGE34 ŞAHIN OĞUZ 50 TON/YIL KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE35 MUSTAFA TURAN 25 TON/YIL KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE36 İRFAN OZDEMIR 25 TON/YIL KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE37 SERDAL YAMAN 25 TON/YIL KAFES KEBAN 3. BÖLGE38 RAFET DEMİR 25 TON/YIL KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE39 ENİS DEMİR 25 TON/YIL KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE40 KURŞUNKAYALI LTD.ŞTI. 100 TON/YIL KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE41 ÇIRÇIR ALABALIK 900 TON/YIL KAFES KARAKAYA 10. BÖLGELTD.ŞTI.42 ELSURSAN ALABALIK 150 TON/YIL KAFES KEBAN 2. BÖLGELTD.ŞTİ.-l AĞIN43 MEHMET ALBAYRAK 25 TON/YIL KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE44 BELİNAY SU ÜRÜNLERİ 200 TON/YIL KAFES KEBAN 3. BÖLGELTD. ŞTİ.45 MEHMET POLAT 25 TON/YIL KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE46 ATILLA DAĞ 25 TON/YIL KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE47 MEHMET ALBAYRAK-2 125 TON/YIL KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE48 İRFAN ÖZDEMİR-2 25 TON/YIL KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE49 SERDAL YAMAN-2 25 TON/YIL KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE50 ELSURSAN LTD.ŞTI-2 50 TON/YIL KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE51 ÜRÜNVEREN LTD.ŞTİ-3 25 TON/YIL KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE52 ENİS DEMIR-2 100 TON/YIL KAFES KEBAN 3. BÖLGE53 MUSTAFA ÇAKMAK 25 TON/YIL KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE54 ÇAMDIKEN LTD.ŞTI. 200 TON/YIL KAFES KEBAN 3. BÖLGE55 İHSAN DEMİR 25 TON/YIL KAFES KEBAN 3. BÖLGETOPLAM: 54 ADET TESİS OLUP, KAPASİTE 6285 TON/YILKaynak:İl Tarım Müdürlüğü (2008)H.2.2.5. Kürk Hayvancılığıİlimizde kürk hayvancılığı ile ilgili işletme bulunmamaktadır.H.2.2.6. Arıcılık Ve İpekböceği Yetiştiriciliğiİlimizde bulunan Arıcılar Birliğine kayıtlı toplam çiftçi sayısı 314 kişi olup 1400 ailearıcılıkla uğraşmaktadır. Ayrıca toplam 65.000 adet arı kolonisi mevcut olup bu arılardan 975ton bal ve 95 ton balmumu elde edilmiştir.İlimizde İpekböcekçiliği ile uğraşan işletme bulunmamaktadır.H.3. Organik Tarımİlimizde İlimizde organik tarımın yayılıp gelişmesi amacıyla Şube Müdürlüğümüztarafından eğitim ve yayım çalışmaları yapılmaktadır. Bu çalışmalar 2009 yılında da devamedecektir.İlimizde Umut Tavukçuluk tarafından Hankendi' de bulunan işletmelerinde organikyumurta üretimi yapılmaktadır.287

H.4. Tarımsal İşletmelerİlde 39.627 adet tarım işletmesi mevcuttur. Bu işletmelerin tamamına yakını aileişletmesi şeklindedir. İl de tarım işletmeleri genellikle bitkisel ve hayvansal üretimi birlikteyapmakta ve bu işletmelerin oranı da %77'yi bulmaktadır. Bu işletmeleri sırasıyla %20 ileyalnızca bitkisel üretim yapan işletmeler ve %3 ile de yanlızca hayvansal üretim yapanişletmeler izlemektedir.Bitkisel üretim %20Hayvansal üretim %3Bitkisel+Hayvansalüretim %77Şekil H.8: Elazığ İlinde Tarım İşletmelerinin Faaliyet Alanlarına Göre DağılımıAraziBüyüklüğü(Da.)ArazisiOlmayanTablo - H .15 : Tarımda İşletme Büyüklüğü ve Arazi Edinim BiçimiİşletmeSayısıArazi(da)Yalnız KendiArazisini İşleyenlerBaşkasından AraziTutup Başkasına AraziVermeyenlerKendi Arazisi OlmayanİşletmelerKiracıOrtakçıA B A B A B A B843 - - - - - - - - -0-5 1.247 3.831 1.247 3.831 - - - - - -5-9 3.715 27.550 2.821 20.398 - - 894 7.152 - -10-19 6.526 92.343 5.191 70.697 382 6.280 953 15.366 - -20-49 10.326 320.070 10.085 309.668 84 3.192 157 7.210 - -50-99 7.889 512.668 7.717 499.428 172 13.240 - - - -100-199 5.855 720.364 5.628 688.714 143 21.450 84 10.200 - -200-499 2.544 622.708 2.498 608.908 46 13.800 - - - -500-999 475 278.410 275 138.328 200 140.082 - - - -1000-2.499 207 239.128 207 239.128 - - - - - -Toplam 39.627 2.817.072 35.669 2.579.100 1027 198.044 2088 39.928 - -A-İşletme SayısıB- Arazi Miktarı (Da)Kaynak : İl Tarım Müdürlüğü288

Tablo H 14’de görüldüğü gibi 35.669 adet işletme yalnız kendi arazilerini işlemektedir.Bu şekilde işlenen arazi 2.579.100 da’dır. 1.027 adet işletme ise başkasına ait 198.044 da’lıkaraziyi işletmektedir. 2.088 adet işletme kiracılıkla olmak üzere 39.928 da arazi işlenmektedir.Tabloda dikkat çeken nokta, kendi arazisinin yanında başkasından arazi kiralayıp işletenişletmelerin geniş bir arazi büyüklüğünde faaliyetlerini sürdürmeleridir.2.088 işletme 39.928 dekar araziyi kiralamaktadır. Kiracılığa konu olan işletmelerinbüyüklüğü ise 5-199 da. arasında değişmektedir.1991 genel tarım sayımı hane halkı araştırma sonuçlarına göre Elazığ ilinde 2.817.072da arazi 330.772 adet parça sayısından oluşmaktadır.Türkiye genelinde olduğu gibi Elazığ ilindeki tarım işletmeleri, hızlı nufus artışı veartan nufusun tarım dışı sektörde istihdam edilmesi zorunluluğuna karşılık, bu sektörlerde işgücü talebinin nüfüs artışına uygun düzeyde arttırılamaması; tarımın gelişim hızının nüfüsartışını karşılamada yetersiz kalması ve miras yoluyla arazilerin bölünmesi gibi nedenlerlegiderek küçülmüştür.H.4.1. Kamu İşletmeleriİlimizde Bulunan Kamuya Ait Fidan Ve Tohum İşletmelerinin ÜretimMiktarları Aşağıdaki Gibidir:İl Müdürlüğü Fidanlığı : 95 Dekar Alanda ;Şeftali 3600 AdetErik 175 “Kiraz 1875 “Vişne 175 “Badem 1125 “Elma 13825 “Toplam : 21525 Adet Fidan üretimi Yapılmıştır.280 Dekar Alanda Yapmış olan Tohumluk Üretimi:60 Ton Bülbül –89 Arpa10 Ton Kızıltan-91 Buğday olup,İlimizdeki çiftçilerimize dağıtılmıştır.H.4.2. Özel İşletmelerİlimizde Bulunan Kayıtlı Özel Fidan Ve Tohum İşletmelerinin Üretim MiktarlarıAşağıdaki Gibidir:El-Tarım Fidanlığı : 25 Dekar Alanda ;Kayısı1800 AdetArmut 1000 “Kiraz 600 “Vişne 2000 “Elma 12000 “Toplam :15400 Adet Fidan Üretimi Yapılmıştır.289

H.5. Tarımsal FaaliyetlerH.5.1. Pestisit KullanımıTarım Alanlarında Kullanılan Gübre ve Pestisidlerin Toprağa Etkileri:Günümüzde hızlı nüfus artısı ve bu nüfusun beslenmesi dünyanın karsılaştığı en önemlisorunlardan biridir. Özellikle ekonomisi tarıma dayalı gelişen ülkelerin çoğunda gıda ihtiyacınınkarşılanmasında yerli üretim ana faktör olup ülkenin sosyal ve ekonomik gelişmesinde önemlirol oynar. Birim alandan alınan ürün miktarını artırmak için verimi yüksek tohum kullanma,uygun toprak islenmesi, iyi sulama ve gübreleme yanında, kültür bitkilerini zararlıorganizmalardan korumak için, bilinçli olarak tarımsal mücadele ilaçlarının kullanılmasıgerekir.Tarımsal mücadelede kullanılan pestisidler, besin maddelerinin üretimi, tüketimi vedepolanmaları sırasında besin değerini bozan ve bitkilere zarar veren böcekleri,mikroorganizmaları ve yabancı otları yok etmek amacıyla kullanılan maddelerdir.Pestisidlerin kullanılması bir yandan tarımsal üretimi artırırken, diğer yandan da dolaylıve dolaysız yollardan insan sağlığını etkilemektedir. İnsanları pestisid kalıntılarının zararlıetkilerinden korumak için gıda maddelerinin üretiminden tüketimine kadar geçirdiği her safhadakontrol altına alınması gerekmektedir. Pestisidlerin gelişigüzel ve aşırı dozlarda uygulanmalarısonucunda zararlılar dışındaki yararlı canlılar ve çevrenin diğer unsurları üzerinde de olumsuzetkileri bulunmaktadır. Bunun sonucu olarak da insan ve hayvanlarda zehirlenmeler; hedefalınmayan yaban hayatının ve yararlı canlı gruplarının öldürülmesiyle doğal dengeninbozulması; havada, suda, toprakta ve gıda maddelerinde ilaç kalıntıları, zararlıların bağışıklıkkazanması ve kısaca çevre kirlenmesi adı altında toplanabilen birçok olumsuz etkiler ortayaçıkmaktadır.Tarımsal ilaçlarda aranan en önemli özellik, zararlı hayvan ve böceklere karşı çok zehirliolması ve bitki hastalıklarım yok etmesidir. Aynı zamanda memelilere, sıcak kanlı hayvanlara,özellikle insanlara karşı az zehirli yada zehirsiz olması istenir. Bunların bir kısmı uygulandıklarıbitki, toprak ve su ortamında uzun süre bozulmadan kala bilen, tüm canlıların vücudundabirikebilen zehirlerdir.İnsanlar, beslenmek, gittikçe artan nüfusa yetecek besini üretmek ve bütün olanaklarınıkullanarak bunları zararlı ve hastalıklardan korumak için çalışmaktadırlar. Harcanan bu büyükçabanın doğurduğu sorunlar, gittikçe artan ilaç artıkları ve çevre bulaşmasıdır. Tarımsal vetarımsal olmayan amaçlar için bugün milyonlarca ton tarım ilacı, milyonlarca dönüm araziyeuygulanmaktadır. Bunların büyük bir kısmı uygulama yerlerinden başka yerlere gitmekte yadataşınmaktadır.Organik klorlu bileşikler toprakta ve çevrede uzun zaman parçalanmadan kalabilirler vehayvansal yağlarda birikebilirler. Et, balık, kümes hayvanları, süt ve mamullerinde önemlimiktarda ilaç kalıntısı mevcuttur. Hayvansal ürünlere ilaçların doğrudan uygulanması azolduğuna göre, bu ürünlerdeki ilaç varlığı bu ilaçların çevrede bulunmaları sonucudur.Toprağın pestisitlerle kirlenmesi, kullanılan kimyasal maddeler kalıcı olduğu zamanönemli sakıncalar doğurur. Eğer bir pestisit; bakteri, fungus, güneş ışığı yada kimyasal yollarlayapısı bozulmamışsa zamanla toprakta birikerek bitkiler tarafından alınabilir. Tarım ilaçlandoğrudan toprak yüzeyine ve içine, bitki üzerine veya tohum ilaçlaması şeklinde tohumluküzerine uygulanırlar. Bitki yüzeyine atılan ilacın önemli bir kısmı toprak yüzeyine düşer.Toprağa düşen ilaçlar toprak tipi, çözülebilirlik, kalıcılık ve iklim faktörlerine bağlı olaraktoprak içinde zamanla hareket edebilirler.290

Tablo - H.16: Pestisitlerin Toprakta Kalıcılık DurumlarıKalıcılık Durumu Süre Pestisit GrubuKalıcı değil 1-12 Hafta Organik fosforlular ve karbomatlarOrta derecede kalıcı 1-18 ay 2,4-D, Atrazin ve diğerleriKalıcı 2-5 yıl Klorlu HidrokarbonlarDevamlı kalıcı Hiç bozulmadan Civa, Arsenik ve kurşun bileşikleriKaynak:İl Tarım Müdürlüğü (2008)Pestisitler toprakta iki yolla dağılır :a- Çözünerek ve drenaj sularına karışarak sürüklenme yoluyla.b- Mikroorganizmaların bio kimyasal etkileri sonucu hidroliz ve oksidasyonla bozulupçözülebilir bileşikler teşkil ederek karbon gazı ve amonyak çıkartıp basit bir mineral yapıyadönüşmek suretiyle.Pestisitlerin topraktaki kalıntıları aşağıdaki sonuçlara yol açar:a- Kirlenmiş toprakta yetişen ürünler, pestisit kalıntılarını kökleriyle topraktanalacaklarından, insan ve hayvanlar için yem ve gıda maddeleri olarak kullanılacak olanlar azdaolsa kalıntı içerirler.b- Toprak mikroorganizmalarının kısmen yada tamamen yok olmasına neden olurlar.c- Toprak verimliliğim arttırmada önemli bir rol oynayan solucanlarda, topraktanpestisitkalıntılarını doğrudan alacaklarından önemli zarar görürler.d- Pestisitler topraktan süzülerek yer altı sularına veya buharlaşma ile atmosferekarışabilirler. Pestisit kullanımı ile ilgili olarak çiftçilerimiz; gerek sözlü (Köy ziyaretleri,eğitim seminerleri), gerekse yazılı (Broşürler, çiftçi mektupları, ilanlar) biçimde uyarılmıştır.Ayrıca 2009 yılı itibarı ile tarımsal ilaçların reçeteli satış uygulanmasına geçilmiş olması, çokbüyük oranda pestisit kalıntısının önüne geçilecektir.Tablo - H.17: 2007 -2008 Yılı Pestisit Kullanımı (Pestisitlerin Cinsleri ve Kullanım Miktarları)Yıl20072008Zirai Mücadele İlacının Grup AdıİnsekdisitlerHerbisitlerFungisitlerRodentisitlerNematositlerİnsekdisitlerHerbisitlerFungisitlerRodentisitlerNematositlerKaynak İl Tarım Müdürlüğü (2008)Kullanılan Miktar(Ton)29,5441,950365,4440,05229,7903,274 -327,9970,052Kullanıldığı Alan (ha)764197514913522090031587136465220H.5.2.Gübre Kullanımıİlimizde Tarım amacıyla kullanılan Gübreler cins olarak Kalsiyum Amonyum nitrat,Amonyum nitrat, Üre ve kompoze gübrelerdir. Çiftlik Gübresi ise sebze yetiştiriciliğin de daha fazlakullanılmaktadır.291

İlimiz çiftçilerinin kimyevi gübre kullanım miktarları 2007 ve 2008 yıllarınagöre aşağıdaki tabloda belirtilmiştir. Tabloda İlimiz Çiftçilerinin kullandığı Çiftlik Gübrekullanım miktarları bilgisi mevcut olmadığından tanzim edilmemiştir.Tablo – H.18: Elazığ İl Sınırları İçinde Kullanılan Gübre MiktarlarıGÜBRE CİNSİ ADI 2007YILIKULLANILANAMONYUM SÜLFAT 13 25K.AMONYUM1698 4971NİTRATAMONYUM2435 2502NİTRAT%33ÜRE 1982 2883TSP 50 75DAP 14 1257KOMPOZE 20.20.0 2031KOMPOZE15.15.15 750KOMPOZE12.30.12 364 336KOMPOZE15.15.0ZN 102KOMPOZE20.20.0ZN 1900SÜPER GOLD 32 312008YILIKULLANILANKaynak:İl Tarım Müdürlüğü (2008)Son yıllarda toprak analizi yaptıran çiftçilerimiz şubemize başvurarak hangi gübrecinsi ve ne kadar gübre kullanmaları gerektiği konusunda bilgi verilmektedir. Şubemiz detoprakta kimyevi gübre birikim miktarları ile ilgili bir bilgi bulunmaktadır.GübrelerGübre, bitkinin beslenmesinde gerekli olan kimyasal elementleri sağlamakiçin toprağa ilave edilen doğal veya kimyasal olarak elde edilen malzeme, Koyun, at, inekgibi hayvan atıkları, saman ve diğer bitki artıkları binlerce yıldan beri doğal gübre olarakkullanılmaktadır. Eskiden toprağın asitliğini azaltmak ve kalsiyum temin etmek içinkireçli maddeler kullanılmıştır.Kullanılan ilk kimyevi gübreler, sodyum nitrat ve kemikler olmuştur. Bugün doğalve yapay gübrelerin her ikisi de değişik şekillerde elde edilmektedir. Bitkininbeslenmesi öncelikle yapay (mineral ya da ticari) gübre dediğimiz azot, fosfor vepotasyum tarafından sağlanır. Genellikle yapay gübrelerin ihtiva ettiği besin, azot (N), fosforpentoksit (P2O5) ve potas (K2O) olarak ifade edilir. Yapay gübrelerin ticariambalajlarında bir veya daha fazla madde bulunur. Karışık gübrelerin bileşimi ekseriyagübre ambalajlarının üzerindeki bir seri numara ile belirtilir. İlk sayı azotun yüzdesini,ikinci fosfor pentaoksidin yüzdesini ve üçüncü de potasyumun yüzdesini belirtir. Böylece5-10-10 şeklinde işaretlenmiş bir karışık gübre % 5 azot,% 10 fosfor pentaoksit ve % 10potasyum içerir. Bu tip gübreler NPK olarak da bilinen kompoze gübrelerdir. Kompozegübreler birden daha fazla bitki besin maddesini bir arada bulunduran gübrelerdir.Kompoze gübredeki sayılar kullanım amacına göre farklı olabilirler. Bu tipgübrelerin yapraklara püskürtülerek uygulanan çeşitleride vardır. Kompoze gübrenin292

içerisindeki bitki besin maddeleri sırası ile azot, fosfor ve potasyumdur. Bu besinmaddeleri % olarak ifade edilmektedir. Örneğin 20-20-0 oluşumundan meydana gelen birkompoze gübrenin 100 kilosunda 20 kilo saf azot, 20 kilo saf fosfor var. Potasyum yokdemektir.Bitkiler karbon, hidrojen ve oksijeni, hava ve sudan; diğer bütün besinleri isetopraktan temin ederler. Bitkinin en çok ihtiyaç duyduğu besinler, kalsiyum, azot,fosfor, magnezyum, potasyum ve kükürttür. Topraktaki besleyici mineraller bir noktaya kadarbitkilerin ihtiyacını karşılıyabilir. Bir süre sonra ihtiyaca uygun olarak takviye yapmakgereklidir. Gübre katı, sıvı ve eriyik olarak uygulanabilir.Beslenme Eksikliğinin Belirtileri:Azot : Büyüme engellenir, bitkinin rengi sararır. Yaprak uçları bitkinin altındakiyapraklarından başlayarak kızılkahve olur.Fosfor: Kök gelişmesi engellenir, saplar uzar, bitkinin olgunlaşması gecikir.Bitkinin rengi morarır.Potasyum: Yaprak uçları kavrulur, sararır, saplar zayıflar. Meyve çekirdeklerikuruyup büzülür.Kalsiyum: Yaprak uçları tarak dişi gibi parçalanır. Uç tomurcuklar ölür, çiçeklerolgunlaşmadan taç yaprakları ölür.Magnezyum: Yapraklar ince ve gevrek olurlar; uçlarında ve damararalarındaki renkler, soluk sarı yeşile döner.Kükürt: Bitkinin alt kısımlarındaki yaprakları sararır, kökler ve sapların çaplarıküçülür. Bor: Uç tomurcuklar açık yeşildir. Köklerde koyu lekeler görülür. Saplar çatlar. Bakır:Bitkilerin renkleri ağarır. Demir: Yapraklar sararır. Fakat damarlar yeşil kalır. Yapraklaryukarı doğru kıvrılır. Mangan: Bozulmalar demirdekine benzer. Yapraklarda ölü dokulargörülerek, yaprağa pürüzlü bir görünüş verir.Molibden: Azot eksikliği gibidir.Çinko: Uç yaprakları çok küçülür. Yapraklar ölü bölgelerde benekli halegelir. Tomurcuk oluşumu azalırDoğal ve Yapay Gübreler.Doğal gübreler (organik)Doğal gübrelerden en önemlileri; ahır gübresi, kompostlarve yeşil gübredir. Doğal gübreler bitki ve hayvanlardan sağlanır. Bunların en önemlisiguano denilen kurutulmuş kuş gübresidir. Bu gübrede % 12 azot ve % 12 fosforpentaoksit vardır. Bütün doğal gübreler azot ve fosfor temin ederler. Fakat sentetikgübrelerden daha pahalı oldukları için, modern ziraatte çok az kullanılırlar. Bununlaberaber doğal gübreler daha yavaş tesirli oldukları, suda daha az çözündükleri için,yeni filizlerin köklerine zarar vermezler. Bu özellikleri dolayısıyla yetiştiriciliğindetercih edilirler.Doğal gübrelerin bir diğer katkısıda toprak yapısını düzeltmesidir. Bunlarıniçinde bulunan mikroskobik canlılar toprağın işlenmesine yardımcı olurlar ancak bu tipgübrelerin yanma olarak adlandırılan bekletilme işlemi yapılmadan kullanılması zararlıve tehlikelidir, gibi bitki besin elementleri dolayısıyla, toprağı besin maddelerincezenginleştirir. Toprağa humus vererek de toprağı ıslah eder. Ahır gübresi, toprağınişlenmesini kolaylaştırır. Toprağın su tutma kabiliyetini ve havalanmasını arttırır. Genelolarak mahsul artışında gübre faktörü, % 40 gibi bir artış sağlar. Toprağa verilengübrenin ilk üç sene verim üzerine tesir ettiği, üç seneden sonra da bu tesirin giderekazaldığı tespit edilmiştir. İçinde bulunan besin maddelerinin büyük bir kısmı ziyanolmaktadır. Onun için ahır gübresinin saklanması çok önemlidir. Ahır gübresini gayet sıkıbir yığın halinde biriktirip, içine hava girmesine mani olacak şekilde sıkıştırmak,üstünü toprak ile kaplamak masrafsız ve en pratik bir muhafaza yoludur.293

KompostlarÇiftlikte meydana gelen bitki ve hayvani menşeli artıkların bir araya toplanıp,gübre yapmak üzere çürümeye terk edilmesiyle elde edilir. Çiftlikteki bitki ve hayvanartıkları takriben 30 cm yüksekliğinde yayılır. Üzerine su serpilerek iyice ıslatılır ve sıkıştırılır.Bunun üzerine 5-15 cm yüksekliğinde, varsa ahır gübresi, yoksa toprak veya odun külüyayılır. Bunu takiben yine 30 cm'lik bitki artığı konur. Sulandıktan sonra, tekrar 5-15 cmtoprak veya odun külü ilave edilerek istenilen yükseklikte bir kompost yığını yapılır. Yığmayukarı doğru daralan bir şekil verilir. Rutubet kaybını önlemek için en üste toprak serilir.Hazırlanan kompost yığını 3-4 hafta kendi haline bırakılır. Bundan sonra birer ay ara ile birveya iki defa alt üst edilerek yığının her tarafının çürümesi sağlanır. 3-4 ay sonra kompostgübre kullanılmaya hazır bir hale gelir. Sanayii şeklinde kompostlama damümkündür ve farklı çeşitleri vardır.Kompostlama aslen bir fermantasyon biçimidir. Aerobik ve anaerobik olarak ikiyeayrılmaktadır.Yeşil GübrelerEkilmiş bir mahsulün hasat edilmeden, toprağı ıslah etmek maksadıyla, toprağagömülmesine yeşil gübreleme ve bu maksat için kullanılan bitkilere ise yeşil gübre adı verilir.Yeşil gübre bitkileri, toprakta çürüyerek, toprağı organik maddece zenginleştirir.Bünyelerinde bulunan besin maddeleri de toprağa geçer. Toprağın yapısı düzelir. Yeşilgübrelemede, daha ziyade fiğ, bakla, soya fasulyesi, taş yoncası gibi havanın azotundanistifade ederek, köklerinde azot biriktiren ve bu sebeple toprağı azotça zenginleştiren bitkininseçilmesi en uygundur.Yapay Gübreler (Kimyasal)Yapay gübreler, sıvı ve katı halde bulunur. Genellikle taşınması ve depolanmasıkolay olduğundan, katı ve granül haldekiler tercih edilir. Eskiden kimyevi gübreler tozhalinde yapılmaktaydı. Toz halindeki gübreler çok nem çekici ve taşınması zorolduğundan terk edilmiştir. Sıvı gübreler ise gün geçtikçe önem kazanmaktadır.Gübreleme, genellikle ilkbaharda yapılır. Fakat kışın hafif ve yağışlı geçtiğibölgelerde sonbaharda yapılmaktadır. İstenirse ekstra olarak bitkinin büyüme mevsimindekatı gübre, mevsim ortasında ise sıvı gübre kullanılır. Uçucu özellikte olan gübreler, toprakaltına konur. Bitki köklerinin, toprağın derinliklerine gitmesi sağlanır. Toprağın yapısınave yetiştirilen bitkinin çeşidine göre azot, fosfor ve potas ihtiva eden yapay gübrelerindekara verilecek miktarları hesap edilir ve buna göre verilir.Azotlu gübrelerin çeşitli tipleri vardır. Bunlardan amonyak sıvı, diğerleri isekatı olup, amonyaktan elde edilirler. Kalsiyum nitrat ve potasyum nitratın dışındakibütün azotlu gübreler toprağı asidik yaparlar. Fakat bu asitlik uygun kireçleme ile kolaylıkladüzeltilebilir.Amonyakİçinde % 82 azot ihtiva eden amonyak, normal sıcaklıkta bir gazdır ve basınçaltında taşınmalıdır. Amonyak gazı direkt gübre olarak kullanılacağı zaman, toprağın 15-20cm kadar altına gönderilir. Böylece buharlaşıp gitmesine mani olunur. Sıvı amonyak,amonyak gazının suda çözünmesi ile elde edilir. Bu durumda % 20-28 azot ihtiva eder. Sıvıamonyağın buhar basıncı az ve taşınması kolaydır. Ayrıca toprağın derinliğinegönderilmesine gerek yoktur.Amonyağın oksitlenmesiyle elde edilen nitrik asit, amonyakla birleştirilerekamonyum nitrat elde edilir. Amonyum nitrat % 32-33,5azot ihtiva eder. Çok geniş birkullanma sahası ve pek çok ürüne faydası vardır. Yalnız pirinç yetiştirilmesindekullanılmaz. Çünkü su baskını olan sahalarda mikrobik denitrifikasyon işlemi ile nitrat,azot gazına dönüşür ve kaybolur. Amonyum nitrat, granül halinde ve kireç ile karıştırılaraksatılır.294

Üreİçinde 45-46 azot ihtiva eden konsantre edilmiş azotlu bir gübredir. Amonyakile karbondioksidin basınç altında birleştirilmesiyle elde edilir. Toprakta hızlaamonyum karbonata hidroliz olur. Bu sebepten kararsız olup, amonyak gazı salıverir.Amonyak kılcal kökleri tahrip ettiği için üre, tohumun veya genç bitkinin yakınınakonulmaz.2)Fosfatlı gübrelerFosfatlı gübrelerin imalinde çeşitli kaynaklar vardır. Bunlar doğal trikalsiyumfosfatlar, hayvan kemiklerinden elde edilen fosfatlar ve tomas çelik üretimkonverterlerinden çıkan cüruflardır, doğal fosfat yataklarının en önemlileri Amerika'da veFas'ta bulunmaktadır. Bu fosfatlar ince bir şekilde öğütülerek başka işlem yapılmadan asidiktopraklara kullanılabilir.SüperfosfatlarSüferfosfatlar, doğal fosfatlar üzerine sülfat asidi etkisiyle meydanagetirilir.Trikalsiyum fosfat Ca3(PO4}2 suda çözünmez, dolayısıyla bitkiler tarafındanemilmesi mümkün değildir.. Trikalsiyumfosfatın sülfat asidi ile muamelesinden sudaçözünebilen monokalsiyum fosfat elde edilir, buna süperfosfat denir.En çok kullanılanfosfatlı gübre % 18-20 fosforpentaoksit (P2O5) ihtiva eden normal süperfosfattır. % 45-50fosforpentaoksit ihtiva eden zenginleştirilmiş süperfosfat gün geçtikçe daha fazla önemkazanmaktadır. Fosfor yüzdesi zengin olan fosfat gübreleri yalnız başına kullanıldığıgibi diğer gübrelerle karıştırılarak da kullanılır.Amonyum fosfatAzot ve fosfor gibi iki faydalı elementi ihtiva etmesi bakımından çokönemlidir. Monoamonyum fosfat ve diamonyumfosfat olmak üzere iki çeşittir.Amonyum fosfat üretmek için önce trikalsiyum fosfattan, elektrik fırınında fosfor eldeedilir.Fosfor su buharı ile muamele edilerek fosfat asidi haline çevrilir. Fosfat asidi(H3PO4)nin uygun miktardaki amonyak ile muamelesi neticesinde amonyum fosfat eldeedilir. Bu işlemler fazla miktarda elektrik enerjisine ihtiyaç gösterir. Amonyum fosfatgübreleri % 11-14 azot, % 48 civarında fosfatpentaoksit ihtiva ederler.3)Potasyumlu gübrelerBütün potasyum gübreleri suda çözünürler. Potasyum tuzlarının çoğu, esasitibariyle (% 91-93 nisbetinde) gübre olarak kullanılırlar. Potasyum ihtiva eden yatak vekayalardan üretilerek zenginleştirilir ve gübre şekline getirilirler. Potasyum tuzlarınınüretimi: Denizlerdeki oranı düşük olan potasyum tuzları, tuzla ana sularındabiriktirilerek çıkarılır. Böyle bir biriktirme bazı kapalı deniz veya göllerde de doğal olarakkaya tuzu gibi yataklar meydana gelir.4) Kompoze GübrelerKompoze gübreler birden daha fazla bitki besin maddesini bir arada bulundurangübrelerdir. Kompoze gübrenin içerisindeki bitki besin maddeleri sırası ile azot, fosfor vepotasyumdur. Bu besin maddeleri % olarak ifade edilmektedir. Örneğin 20-20-0oluşumundan meydana gelen bir kompoze gübrenin 100 kilosunda 20 kilo saf azot, 20kilo saf fosfor var. Potasyum ise yok demektir.Kompoze gübreler birkaç çeşit bitkibesin maddesini birlikte bulundurdukları için çiftçileri çeşitli gübreleri ayrı ayrı almataşıma, depolama ve tarlaya verme sıkıntısından kurtarmış olur. Bu gübrenin kullanımıdaha az emek ve zaman harcandığı için ekonomi ve kolaylık sağlar.H.5.3. Toprak Kullanımı:295

Erozyonun TanımıErozyon (toprak aşınımı), toprağın aşınmasını önleyen bitki örtüsünün yokedilmesi sonucu koruyucu örtüden yoksun kalan toprağın başta su ve rüzgarın etkisiyleaşınması ve bulunduğu yerden başka yerlere taşınması olayıdır. Erozyonun başlıca nedeni,toprağı koruyan bitki örtüsünün yok olmasıdır. Arazi eğimi, toprak yapısı, yıllık yağışmiktarı, iklim faktörleri, bitki örtüsü, toprak ve bitkiye yapılan çeşitli müdahaleler,erozyonun şiddetini belirleyen öğelerdir.Yapıcı Unsurlara Göre Erozyon ÇeşitleriÖzellikle ülkemizde tahribatı büyük boyutlara ulaşan su erozyonu, erozyonçeşitleri içerisinde en önemlisidir. erozyonundan sonra diğer erozyon çeşitlerini önemsırasına göre; rüzgar, çığ, heyelan, deniz dalgaları ve buzullar olarak sıralayabiliriz.Su ErozyonuSu erozyonu, erozyon çeşitleri içerisinde en yaygın ve en etkili olanıdır. Bununiçin, toprak erozyonu denildiğinde akla su erozyonu gelmektedir. Türkiye topraklarının %86'sında erozyon vardır. Böylece su erozyonunun etkilediği alan 66.9 milyon hektarıbulmaktadır. Yurdumuzdaki önemli can ve mal kayıpları su erozyonu sonucu meydanagelmektedir.Rüzgar ErozyonuSert ve kuvvetli rüzgarla toprağın taşınması olayıdır. Rüzgar erozyonu sonucuverimli topraklar kaybolmakta, buharlaşmanın hızlanmasıyla toprak nemliliği azalmakta,bitki büyümesi yavaşlamakta, taşınan toprağın dolması sonucu ulaşım aksamaktadır.Ayrıca taşınan kum ve verimsiz toprak, üretken tarım topraklarını kaplayarak, tarımyapılamaz hale getirmektedir.Erozyonun NedenleriErozyonun nedenlerini temel olarak 8 bölüm halinde incelemek mümkündür.Bunlar;a. İklimb. Topoğrafyac. Jeolojik yapı ve toprak yapısıd. Bitki örtüsü ve ölü örtü olarak sıralamak mümkündür.e. Orman alanlarının tahrip edilmesi,f. Meralarda aşırı otlatma,g. Yanlış arazi kullanımı,h. Dağınık ve düzensiz kırsal yerleşme şeklinde sıralanabilir.Verim kapasitesinin çok üzerinde ve düzensiz otlatılan meralarda ot örtüsünün tahripolması yüzey erozyonunu arttırmaktadır. Mera kapasitesi aşıldığı andan itibaren, meradaki bitkiörtüsü ve toprağın yapısı bozularak erozyona elverişli hale gelir. Meralarda, doğru otlatmamevsiminin seçilememesi ve ağır otlatma yapılması, meraların aşırı derecede tahrip edilmesine vetoprak yapısının bozulmasına neden olur. Dolayısıyla erozyonun kaynağı olarak vasfını kaybetmişmeraları otlandırma ve mera ıslahı çalışmaları yapılmakta olup bunun dışında ise topografyasıbozuk ve yüksek meyilli arazilerde;-Tarlaları eğim doğrultusunda sürmeyerek eş yükselti eğrilerine paralel sürüm-Anız örtüsünün yakılması-Teraslama çalışmaları-Eğimli arazilere sekiler (taraçalar) yapmak,-Mevcut bitki örtüsünü korumak,-Ürünleri nöbetleşe ekmek,-Meraları korumak, ıslah etmek ve iyileştirmek,296

-Vahşi sulama dediğimiz salma sulama yöntemlerinden uzaklaşılarak modern damlasulama metotlarına geçişini teşvik etmek için çiftçilerimizi bilgilendirme çalışmalarıyapılmaktadır.H. TARIM VE HAYVANCILIK - KAYNAKÇA-Tarım İl Müdürlüğü-Elazığ İli Tarım Master Planı-İl Çevre ve Orman Müdürlüğü297

I . MADENCİLİKI.1. Maden Kanunu’na Tabi Olan Madenler ve Doğal MalzemelerI.1.1. Sanayi MadenleriMermerlerTicari anlamda mermer; blok çıkarılıp kesilebilen, parlatılabilen vepazarlanabilen taşlar olarak tanımlanmaktadır. Mermercilik son yıllarda gerekElazığ’da gerekse Türkiye genelinde önemli bir atılım yapmıştır.Bölgede Elazığ Vişnesi olarak tanımlanan mermer Guleman ofiyolitinin Madenkarmaşığı üzerine bindirdiği tektonik hatlar boyunca oluşan zonda gözlenmektedir.Alacakaya bölgesinde çok sayıda mermer ocağı bulunmaktadır. Elazığ Vişnesi iç vedış kaplama ile dekorasyonda kullanılabilir niteliktedir. Oksitlenme tehlikesiyoktur. Üretilen mermerin bir kısmı yurtdışına ihraç edilmektedir.Bu mermerlerin dışında Keban ve Pütürge Metamorfitlerine ait mermer, gnaystürü kayaçların işletilebilirliğinin araştırılması gerekir. Ayrıca; son yıllardamagmatik kayaçlar, mermer olarak kullanılmaktadır. Elazığ bölgesi derinlikmagmatik kayaçları açısından oldukça zengin bir bölgedir. Bu kayaçların da blokverip vermemesi ve parlatılıp pazarlanabilmesi açısından incelenmesigerekmektedir.Elazığ Merkezde 2007 itibari ile 21 adet, Ağın İlçemizde 5 adet, Baskilİlçemizde 9 adet, Keban İlçemizde 3 adet, Palu İlçemizde 7 adet, Karakoçanİlçemizde2 adet, Maden İlçemizde 4 adet olmak üzere, ilimizde toplam 51 adetRuhsatlı Mermer Madeni sahası mevcuttur.Tuğla- KiremitElazığ bölgesi, tuğla ve kiremit fabrikasının asıl hammadde kaynağı Sivriceilçe merkezinin kuzey ve kuzeybatı kısımlarıdır. Bu bölgedeki hammadde içerdiğisilt ve kil oranı ile ideal bir hammadde niteliği taşımaktadır. Son yıllarda bölgedentoprak alımının yasaklanması nedeni ile bu sektördeki fabrikaların büyük ölçüdehammadde sıkıntısı içine girdiği ve düşük kapasite ile üretim yaptığıbelirtilmektedir. Bu sahanın dışında aşağıda belirtilen sahalar da hammaddeaçısından değerlendirilebilir. Ancak buralardaki hammaddenin tek başına tuğlakiremityapımına elverişli olmaması maliyeti artırıcı faktörlerdir.• Sivrice Uslu köyü sahası• Murat mahallesi civarı• Başkavak- Hazar- Özyurt sahası• Hazar santralI- Kayalıköy sahası• Akmezra civarı• Dörtbölük köyü civarı• Kamışlık köyü civarı298

ÇimentoÇimento; kireçtaşı, kil, traş ve alçı taşının öğütülerek belirli oranlardakarıştırılması ve belirli ısılarda pişirilmesi ile elde edilen bir malzemedir. Çimentofabrikaları kurulurken gerekli hammadde etütlerinin iyi yapılması gerekmektedir.Kalker (Kireçtaşı); 1996 yılına kadar Ören Tepe’den karşılanmıştır. Ancakbölgede yerleşimin artması nedeniyle bu saha terkedilmiş; fabrikaya 13 kmmesafedeki, Kızıldağ-Karababa kalker sahası açılması öngörülmüştür. Tras,fabrikaya 80 km mesafedeki Karakoçan bölgesinden ve 7 km mesafedekiGümüşkavak bölgesinden temin edilmektedir. Alçı taşı, Sivas bölgesinden teminedilmektedir.İşletmenin, kil ve kalker rezervleri açısından sorununun bulunmadığıbelirtilmektedir. Traş ile ilgili rezerv çalışmaları yapılmamıştır. Alçı taşınınhammaddesi olan jips Elazığ bölgesinde yeterli düzeyde bulunmadığından ildışından getirilmektedir.Elazığ Merkezde 2007 itibari ile 3 adet marn, 4 adet kalker, 1 adet kireç, 2adet pomza, 2 adet bazalt, 2 adet granüle ariyet malzemesi, Ruhsatlı Sanayi Madenisahası mevcuttur.SeramikSeramik hammaddesi olarak kullanılacak malzemede potasyum + sodyumoranının yüksek olması, demir oranının ise düşük olması istenmektedir. Kebanyöresindeki magmatik kayaçların içerisinde bulunan iri feldspat kristalleri buözellikleri taşımaktadır. Bu nedenle, bölgedeki kayaçların seramik hammaddesiolarak işletilebilirliği açısından ayrıntılı incelenmesi gerekmektedir.FlüoritFlüorit mineralleşmesi, Keban-Arapkir karayolunun 5. km’sinde KebanMaagmatitleri’ne ait kayaçlar içerisinde yer almaktadır. Cevher minerali flüoritolup, buna pirit, molibdenit ve kalsit eşlik eder. Flor oranı % 42’ ye kadarçıkmaktadır. Yapılan hesaplamalara göre 604 ton görünen rezerv, 1800 ton damümkün rezerv saptanmıştır.1.Keban Fluorit SahasıYer: Elazığ-KebanPafta ve Koordinatlar: Elazığ K 41 – a 3 y = 75500 x = 96850Genel Jeoloji: Sahada şu birimler tespit edilmiştir. Bunlar alttan itibaren şist, merceksel kalker,siyenit porfir, örtü kalkerleri ve konglomeradır.Yatak Özellikleri ve Cevherleşme:Cevherleşme kalkerli şist-siyenit porfir kontağındaoluşmuştur. Şistlerin üst yüzeyleri genellikle pirit ve fluoritle kabuk şeklinde kaplanmıştır.Cevher pratikte porfir içine girmez. Porfir kontağnda konsantre olur ve mesohidrotermal tiplidir.Ortalama tenör % 40’dır.Görünür rezerv: 604.8 ton.Mümkün rezerv : 1 800 ton.299

I.1.2. Metalik MadenlerBAKIR1- Maden- Anayatak,2- Weiss Yatağı,3- Mızırtepe Belirtisi,4- Caferağa Bahçesi Belirtisi,5- Şeyhgeltepe Belirtisi Sahaları1. Maden Anayatak SahasıYer: Elazığ-Maden-MerkezPafta ve Koordinatlar: Elazığ L42- a 2 y = 58100 x = 49050Genel Jeoloji: Sahalar ve çevresinde; güneyden kuzeye doğru Arap platformu, Pütürge- Bitlisbindirme kuşağı, Çüngüş Formasyonu, Pütürge- Bitlis Masifi, Guleman ofiyoliti, Simaki flişi,Maden Formasyonu ve daha kuzeyde Yüksekova Karmaşığı yer almaktadır.Sahalar, Maden Karmaşığı olarak adlanan formasyon içerisinde yer almaktadırlar.Pütürge- Bitlis metamorfitleri üzerine uyumsuz olarak gelen Maden Karmaşığı, kumtaşıve konglomera ile başlar. Üste doğru kumlu mikrit, biyomikrit ve volkanizma varlığını gösterenkırmızı mikrit ve kiltaşı ile devam eder. Maden otoktonu, bindiren olistostromal Madenoluşumu, kil ve silttaşlarından oluşan hamur içinde Lütesiyen yaşlı kireçtaşı blokları vevolkanik kayaç blokları kapsar. Olistolitli seviye üzerine ise piroklastik ve epiklastikkayaçlardan oluşan volkanik Maden birimi gelir.Bölgedeki yapısal hareketler Triyastan bu zamana süreklidir (Perinçek, 1980). Sözkonusu sahalarda da bu hareketlere bağlı yapısal olaylar görülmektedir.Yatak Özellikleri ve Cevherleşme:Anayatak ve çevresinde Kretase yaşlı serpantinit, gabro ile Eosen yaşlı diyabaz, tüf,kireçtaşı mercekleri ve çamurtaşı yer alır. Faylanmalar ve ekaylanmalar sahanın önemli yapısalözelliğidir.Cevherleşme; kloritleşmiş, silisleşmiş diyabazlar içinde yer alır. Üstte merceğimsi masifsülfit kütlesi, altta ağsal ve dissemine cevher görülür. Başlıca cevher mineralleri; pirit,kalkopirit, pirotin, kübanit, manyetit, linneit, valleriyit, pendlandittir. Manyetit ve pirotin miktarıgenellikle alt zonlara doğru artmaktadır. Cevher zonu, doğudan ve batıdan faylarlasınırlandırılmıştır. Kuzeydoğuda çamurtaşları güneybatıda da serpantinit ve gabro bulunur.Karul (1978)’a göre %1,39 Cu tenorlu yatağın rezervi 14.650.000 tondur.2- Maden Weis Yatağı SahasıYer: Elazığ-Maden-MerkezPafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 - a 2 y = 58000 x = 49100Genel Jeoloji:Sahalar ve çevresinde; güneyden kuzeye doğru Arap platformu, Pütürge- Bitlisbindirme kuşağı, Çüngüş Formasyonu, Pütürge- Bitlis Masifi, Guleman ofiyoliti, Simaki flişi,Maden Formasyonu ve daha kuzeyde Yüksekova Karmaşığı yer almaktadır.Saha, Maden Karmaşığı olarak adlanan formasyon içerisinde yer almaktadır. Pütürge-Bitlis metamorfitleri üzerine uyumsuz olarak gelen Maden Karmaşığı; kumtaşı ve konglomeraile başlar. Üste doğru kumlu mikrit, biyomikrit ve volkanizma varlığını gösteren kırmızı mikritve kiltaşı ile devam eder. Maden otoktonu bindiren olistostromal Maden oluşumu, kil vesilttaşlarından oluşan hamur içinde Lütesiyen yaşlı kireçtaşı blokları ve volkanik kayaç blokları300

kapsar. Olistolitli seviye üzerine ise piroklastik ve epiklastik kayaçlardan oluşan volkanikMaden birimi gelir.Bölgedeki yapısal hareketler Triyastan bu zamana süreklidir (Perinçek, 1980). Sözkonusu sahalarda da bu hareketlere bağlı yapısal olaylar görülmektedir.Yatak Özellikleri ve Cevherleşme:Weiss sahasında; Kretase yaşlı serpantinit, gabro ile Eosen yaşlı diyabaz, tüf, kireçtaşımercekleri içeren çamurtaşları yer almaktadır (Erdoğan, 1977; Karul, 1978).Cevherleşme, kloritleşmiş diyabazlar içinde merceğimsi masif sülfid kütlesi şeklindedir.Çevresinde ağsal ve dissemine cevher görülür. Masif cevher kütlesi yatağa yakın durumdadır.Açık işletmede, yukarıdan aşağıya doğru kırmızı kumtaşı, limonitleşmiş zon, masif ve ağsaldissemine cevher içeren kloritleşmiş diyabaz şeklinde bir dizilim izlenir. Masif sülfid cevherinçamurtaşı ile olan dokanağı düzgündür. Başlıca cevher mineralleri pirit, kalkopirit, pirotin,sfalerit, manyetit, dijyenit, kovellin, markazit, linmeit ve bornittir (Çağatay, 1977). Cevher zonubatıdan ve doğudan faylarla sınırlandırılmıştır. Cevher kütlesi de kuzeyde çamurtaşlarının altınadoğru incelip kamalanmaktadır.Balçık (1978)’a göre %2,5 Cu tenorlu yatağın rezervi 290.000 tondur.3- Mızırtepe BelirtisiYer: Elazığ-Maden-MızırtepePafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 - a 2 y = 59400 x = 47925Genel Jeoloji:Sahalar ve çevresinde; güneyden kuzeye doğru Arap platformu, Pütürge- Bitlisbindirme kuşağı, Çüngüş Formasyonu, Pütürge- Bitlis Masifi, Guleman ofiyoliti, Simaki flişi,Maden Formasyonu ve daha kuzeyde Yüksekova Karmaşığı yer almaktadır.Saha, Maden Karmaşığı olarak adlanan formasyon içerisinde yer almaktadır. Pütürge-Bitlis metamorfik kayaçları üzerine uyumsuz olarak gelen Maden Karmaşığı; kumtaşı vekonglomera ile başlar. Üste doğru kumlu mikrit, biyomikrit ve volkanizma varlığını gösterenkırmızı mikrit ve kiltaşı ile devam eder. Maden otoktonu bindiren olistostromal madenoluşumu, kil ve silttaşlarından oluşan hamur içinde Lütesiyen yaşlı kireçtaşı blokları vevolkanik kayaç blokları kapsar. Olistolitli seviye üzerine ise piroklastik ve epiklastikkayaçlardan oluşan volkanik Maden birimi gelir.Bölgedeki yapısal hareketler Triyastan bu zamana süreklidir (Perinçek, 1980). Sözkonusu sahalarda da bu hareketlere bağlı yapısal olaylar görülmektedir.Yatak Özellikleri ve Cevherleşme:Belirti sahasında; Kretase yaşlı serpantinit, gabro ile Eosenyaşlı diyabaz ve çamurtaşı yer almaktadır (Karul, 1978). Cevherin bulunduğu kesimde yoğunbir tektonik izlenir. Cevherleşme, kloritleşmiş diyabazlar içinde damarlar ve yer yer masifkalkopirit+ pirit+ pirotin mercekleri halindedir (Babba,1973; Karul, 1974/78)Hesaplanmış rezerv yoktur. Küçük bir volkanik kayaç yüzeylemesinde cevher izlenmişve büyük bölümü de tüketilmiştir.4.Caferağa BelirtisiYer: Elazığ-Maden-CaferağaPafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 - a 2 y = 57225 x = 48100Genel Jeoloji:Sahalar ve çevresinde; güneyden kuzeye doğru Arap platformu, Pütürge- Bitlisbindirme kuşağı, Çüngüş Formasyonu, Pütürge- Bitlis Masifi, Guleman ofiyoliti, Simaki flişi,Maden Formasyonu ve daha kuzeyde Yüksekova Formasyonu yer almaktadır.Sahalar, Maden Karmaşığı olarak adlanan formasyon içerisinde yer almaktadır.Pütürge- Bitlis metamorfik kayaçları üzerine uyumsuz olarak gelen Maden Karmaşığı; kumtaşıve konglomera ile başlar. Üste doğru kumlu mikrit, biyomikrit ve volkanizma varlığını gösteren301

kırmızı mikrit ve kiltaşı ile devam eder. Maden otoktonu bindiren olistostromal madenoluşumu, kil ve silttaşlarından oluşan hamur içinde Lütesiyen yaşlı kireçtaşı blokları vevolkanik kayaç blokları kapsar. Olistolitli seviye üzerine ise piroklastik ve epiklastikkayaçlardan oluşan volkanik Maden birimi gelir.Bölgedeki yapısal hareketler Triyastan bu zamana süreklidir (Perinçek, 1980). Sözkonusu sahalarda da bu hareketlere bağlı yapısal olaylar görülmektedir.Yatak Özellikleri ve Cevherleşme:Belirti sahasında; serpantinit, gabro, çamurtaşı ve mafikvolkanikler görülmektedir. Cevherleşme volkanikler içindeki alterasyon ve bu alterasyoniçindeki dissemine pirit ile çatlaklardaki malakit sıvamalarından ibarettir (Özer, Şengün 1970).Cevherleşme olarak 5x5m. Boyutlu limonitleşmiş bir volkanik blok içerisinde az manyetitve pirit görülmüştür.5- Maden Şeyhgel Tepe BelirtisiYer: Elazığ-Maden-Şeyhgel tepePafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 - a 2 y = 60200 x = 50825Genel Jeoloji:Sahalar ve çevresinde; güneyden kuzeye doğru Arap platformu, Pütürge- Bitlisbindirme kuşağı, Çüngüş Formasyonu, Pütürge- Bitlis Masifi, Guleman ofiyoliti, Simaki filişi,Maden Formasyonu ve daha kuzeyde Yüksekova Formasyonu yer almaktadır.Sahalar, Maden Karmaşığı olarak adlanan formasyon içerisinde yer almaktadır.Pütürge- Bitlis metamorfik kayaçları üzerine uyumsuz olarak gelen Maden Karmaşığı; kumtaşıve konglomera ile başlar. Üste doğru kumlu mikrit, biyomikrit ve volkanizma varlığını gösterenkırmızı mikrit ve kiltaşı ile devam eder. Maden otoktonu bindiren olistostromal madenoluşumu, kil ve silttaşlarından oluşan hamur içinde Lütesiyen yaşlı kireçtaşı blokları vevolkanik kayaç blokları kapsar. Olistolitli seviye üzerine ise piroklastik ve epiklastikkayaçlardan oluşan volkanik Maden birimi gelir.Bölgedeki yapısal hareketler Triyastan bu zamana süreklidir (Perinçek, 1980). Sözkonusu sahalarda da bu hareketlere bağlı yapısal olaylar görülmektedir.Yatak Özellikleri ve Cevherleşme:Sahada; başlıca serpantinit ve gabro ile bunları örten çamurtaşları yer alır.Mineralleşme olarak, belirti sahasının kuzey kesiminde bir kırık boyunca limonitleşmegörülür.Cevherleşme yoktur.6. Domuztepe – Mergentepe BelirtisiYer: Elazığ-Maden-Domuztepe-MergentepePafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 - a 2 y = 59875 x = 48300Genel Jeoloji:Sahada, Guleman Grubuna ait serpantinit- gabro- diyorit ile Maden Formasyonuna aitdiyabaz, lav arakatkılı çamurtaşı, kireçtaşı ile volkanik çökel karmaşığı yüzeylenmektedir.Serpantinit, gabro, diyorit sahanın güneyinde Maden Formasyonuna (volkanik çökelkarmaşığı) bindirmiş olarak gözlenir. Kuzeyde ise Maden Formasyonu bunların üzerine uyumluolarak gelir. Ayrıca sahada; diyabaz, çamurtaşı, radyolaritli seviyeler, spilit, bazalt ve kireçtaşıyer alır.GD Anadolu bindirme hattı (500- 1000 m) yakınında olan sahadaki yapısal unsurlarbindirme hattına paralellik gösterir.Yatak Özellikleri ve Cevherleşme:Cevherleşme olarak, serpantinitlerdeki bazı fay zonlarında bakır cevherleşmesi,diyabazlarda kloritleşme ve zayıf limonitleşme ile diyabaz- çamurtaşı dokanaklarında yer yermalakit- azurit sıvamaları izlenmiştir. Serpantinitlerde fay zonlarındaki cevherleşmeler,Kısabekir ve Karaderede görülmüştür. KD- GB doğrultulu bir fay zonunda yer alan Karabekir302

cevherleşmesinden ortalama %6- 7 Cu, %3- 4 Zn tenörü tespit edilmiş ve cevher alınmıştır.Karaderede de iki fayda pirit- kalkopiritli küçük bir cevherli zon izlenmiştir.Çamurtaşı- diyabaz kontağında yapılan sondajlarda yer yer dissemine pirit- kalkopiritgörülmüştür. %6- 7 Cu, %3- 4 Zn tenörlü 80.000 ton cevher daha önce çıkarılmıştır. Sahadabakır cevheri potansiyeli kalmamıştır.7. Davudan ( Kayalar ) SahasıYer: Elazığ-Maden-Davudan (Kayalar)Pafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 - a 2 y = 56450 x = 58675Genel Jeoloji:Sahada, Maden Formasyonuna ait yanal ve düşey yönde birbirine geçişli kireçtaşı, flişözelliğinde kumtaşı- şeyl- konglomera ardalanması, aglomera, tüf, çamurtaşı- radyolarit, spilitve diyabaz yüzeylenmektedir.Cevherleşme, diyabaz içinde değişik boyutlarda ve yoğun killeşme, daha az olarak dalimonitleşme, silisleşme ve dissemine pirit ile belirgin alterasyon alanları şeklindedir.Yatak Özellikleri ve Cevherleşme:Bu sahada iki yerde pirit görülür. Davudan’da diyabaz içinde değişik boyutlarda veyoğun killeşme, daha az olarak da limonitleşme, silisleşme ve dissemine pirit ile belirginalterasyon alanları söz konusudur. Çokyan sahasında diyabaz içinde killi- limonitli biralterasyon sahası bulunur. Bu zonda dissemine pirit vardır.Rezerv yoktur.8. Bakladamları ( Kundikan ) SahasıYer: Elazığ-Maden-KundikanPafta ve Koordinatlar:Elazığ L 43 – b 1 y = 71850 x = 59375Genel Jeoloji:Sahada, Maden Formasyonuna ait birbiriyle yanal ve düşey geçişli lav- çökel istifi,bazalt- dolerit- diyabaz- spilit, çökel istif ve Lice Formasyonuna ait konglomera, kumtaşı- şeylmarnyüzeylemektedir. Ayrıca, Guleman ofiyoliti olarak adlanan serpantinleşmiş ultrabazikkayalar, gabro, diyorit, diyabaz da sahada yer alır.Yatak Özellikleri ve Cevherleşme:Sahada Dikan deresi belirtisi olarak ta bilinen ve lav çökel istifi içinde damarlar şeklindeolduğu belirtilen pirit- kalkopirit mineralizasyonu, daha önceki yıllarda açılan yarma ilearaştırılmış ve çok az miktarda cevher çıkarılmıştır. Yarmalarda çatlak sıvaması halindemalakit- azurit görülür.Ayrıca volkanitler içerisinde zayıf limonitik zonlar ile çamurtaşı- silttaşı içinde yer yerçok az malakit- azurit sıvamaları görülür. Rezerv yoktur.9. Orta Baraka ( Zahoran ) SahasıYer: Elazığ-Maden-ZahoranPafta ve Koordinatlar:Elazığ L 43 – b 1 y = 68500 x = 52775Genel Jeoloji:Sahada, Maden Formasyonuna ait fliş benzeri çökel istif, andezitik tüf ve lavlar,çamurtaşı- volkanit ardalanması, bazik ve çamurtaşı- kumtaşı ardalanması yüzeylenmektedir.Bu formasyon, sahanın kuzeyinde ve doğusunda kumtaşı- marn- şeyl gibi kayaçlarla temsiledilen Lice Formasyonu üzerine tektonik olarak gelir.303

Sahada bölgesel önemi olmayan birkaç kırık hattı belirlenmiştir. En büyük tektonik olayise, Maden Formasyonu ile Lice Formasyonu arasındaki bindirmedir.Yatak Özellikleri ve Cevherleşme:Cevherleşme olarak, Ziyaret tepede andezitik bileşimli volkanik- volkanoklastik birimdeve Balıklıgöl deresinde bazaltik lav akıntısında küçük masif sülfit cevherleşmeleri görülmüştür.Bol pirit ve az kalkopiritten oluşan cevherin etrafında alterasyon (limonitleşme) izlenir. Küçükboyutlu cevher merceklerinin kırık hatları ile ilişkili oldukları gözlenmiştir.Rezerv yoktur.10. Cellopınarı-Sanisi SahasıYer: Elazığ-Maden-CellopınarıPafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 – a 4 y = 46100 x = 44000Genel Jeoloji:Saha ve çevresinde Guleman Grubuna ait serpantinit ve gabro ile SivriceGrubundan Simaki Formasyonuna ait fliş ve Maden Formasyonuna ait bazalt- spilit- diyabaz ileçamurtaşı- kumtaşı- spilit- diyabaz yüzeylemektedirFayların doğrultusu K- G ve D-B dır.Yatak Özellikleri ve Cevherleşme:Sahada bazik volkanikler içinde K- G doğrultusundauzanan bir alterasyon zonu bulunmaktadır. Zonda; limonitleşme, kaolenleşme, silisleşme vedissemine pirit vardır. Zonda, masif piritleşme de görülmüştür.Sondajlarda dissemine pirit vedamarcıklar şeklinde pirit kesilmiştir.Rezerv değerlendirmesi yapacak cevher (Cu) yoktur.11. Pütyan ( Arslantaşı ) SahasıYer: Elazığ-Maden-Guleman-PütyanPafta ve Koordinatlar:Elazığ L 43 - a 2 y = 62250 x = 54950Genel Jeoloji:Sahada Guleman Grubuna ait serpantinit, gabro, diyabaz ile bunların üzerine uyumsuzolarak gelen Sivrice Grubuna ait birbiriyle düşey ve yanal geçişli Simaki ve MadenFormasyonları yüzeylemektedir. Guleman Grubu, Pütyan antiklinalinin çekirdeğinde bulunur.Gabro, serpantinit içinde blok ya da devamsız örtü şeklindedir.Simaki Formasyonu; konglomera, kumtaşı, silttaşı, marn, çamurtaşı ve kireçtaşlarındanoluşmuştur.Maden Formasyonu; volkanik katkılı kiltaşı, çamurtaşı, spilit, bazalt, tüf, lav, aglomera,diyabaz, çört, gabro ve diyorit porfir içerir.Yatak Özellikleri ve Cevherleşme:Sahada yer yer alterasyon (kaolenleşme), kloritleşme ve limonitleşme görülür. Alterasyon30- 40m. Genişlik ve 600m. uzunluk boyutlarına ulaşır. Ayrıca, 2-3m. genişlikte ve 0,5- 1m.kalınlıkta bir masif pirit merceği de sahada yer alır. Önceki yıllarda Etibank tarafından yapılansondajda %2,13 Cu içerikli 7m. cevher seviyeleri geçilmiştir. MTA tarafından yapılansondajlarda genellikle 46- 43 metreler arasında masif cevher seviyeleri geçilmiştir. Buseviyelerde %3,13 Cu değerleri elde edilmiştir.Ortalama olarak %1,56 Cu tenörlü 509 932 ton görünür rezerv (7 955 ton metalik Cu)belirlenmiştir.12. Hacan SahasıYer: Elazığ-Maden-Hacan304

Pafta ve Koordinatlar:Elazığ L 43 – a 1 y = 47725 x = 48775Genel Jeoloji:Sahada, başlıca diyabaz, bazalt, çamurtaşı ve yastık yapılı spilitler gözükür. Sahadageniş alanda breşik zon yer alır. Diyabaz ve dayk levhalanmış halde bulunur.Yatak Özellikleri ve Cevherleşme:Cevherleşme; kloritleşmiş, silisleşmiş diyabazlar içinde pirit+ kalkopirit+ manyetitdamarcıkları ve dissemine halde pirit+ kalkopirit şeklindedir. Ayrıca masif halde pirit+kalkopirit+ manyetit merceği de görülmüştür.Ortalama olarak %1,6 Cu tenörlü 40.000 ton cevher rezervi hesaplanmıştır (Karul,13. Topaluşağı SahasıYer:Elazığ-Maden-TopaluşağıPafta ve Koordinatlar:Elazığ L 43 – a 1 y = 46275 x = 48000Genel Jeoloji:Sahada Maden Formasyonuna ait bazik volkanik kayaçlar ile volkano sedimenter birimve bunları kesen granit porfir yüzeylemektedir.Bazik volkanik kayaçlar bazalt- spilit- diyabazlarla temsil edilmektedir.Sahanın büyük bir bölümünde yüzeylenen volkano sedimenter kayaçlar; çamurtaşı, kumtaşı,bazalt, diyabaz, spilit ve kireçtaşlarıdır.Granit porfir 15- 20m. Arası kalınlıkta 1/25.000 ölçekte haritalanmayacak durumdadır.Sahadaki kayaçlar yanal ve düşey yönde içiçelik gösterir. Bu nedenle kesin dokanak çizmekzorlaşmaktadır.Yatak Özellikleri ve Cevherleşme:Cevherleşme, başlıca bazik volkanik kayaçlar içinde birbiriyle bağıntısı olmayanalterasyon alanları şeklindedir. Ayrıca yer yer nabit bakır oluşukları ve bakır mineralleri içeriklikuvars damarları da görülür. Alterasyon alanlarında limonitleşme, kaolenleşme ve silisleşmegörülür. Bu alanlarda pirit ve kalkopirit de gözlenmektedir.Sahada bakır içerikli rezerv hesabı yapılmamıştır. Cevher potansiyeli yoktur.14. Hasenekevleri Komikom SahasıYer: Elazığ-Maden-Hasenekevleri-KomikomPafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 – a 4 y = 46700 x = 46750Genel Jeoloji:Sahada Maden Formasyonuna ait bazik volkanik kayaçlar ile volkano-tortul kayaçlarkarmaşığı yüzeylemektedir.Bazik volkanik kayaçlar birbirleriyle girift olan bazalt, diyabaz,spilit ile aglomeralardan oluşmaktadır. Ayrıca yer yer de kırmızı radyolarit ve çamurtaşımercekleri izlenir.Volkanotortul kayaçlar karmaşığı içinde konglomera, kumtaşı, silttaşı, çamurtaşı, kireçtaşı veyastık lav bulunur.Yatak Özellikleri ve Cevherleşme:Sahada az miktarda dissemine pirit ile çok az malakit görülür. Volkanik kayaçlarda yeryer az ve zayıf limonitleşme, kloritleşme görülür.Sahada önemli bir bakır cevherleşmesi yoktur.305

15. Kayalıhisar ( Ropin ) SahasıYer: Elazığ-Palu-Ropin (Kayalıhisar)Pafta ve Koordinatlar: Elazığ K 44 – d 4 y = 90125 x = 69750Genel Jeoloji:Sahalarda, Guleman Ofiyoliti, Simaki Flişi, Maden Formasyonu, Çüngüş Formasyonuve Lice Formasyonu yüzeylenir.Guleman Ofiyoliti, peridotit, gabro, diyabaz, serpantinit, radyolarit ve kireçtaşı blokları içerir.Jura- Kretase yaşlıdır.Simaki Flişi, kumtaşı, marn, kireçtaşı ve çakıltaşı içerir. Kretase-Paleosen yaşlıdır.Maden Formasyonu, çamurtaşı, lav akıntıları, tüf, yer yer kireçtaşı ve radyolarit içerir. OrtaEosen yaşlıdır.Çüngüş Formasyonu, Oligosen- Alt Miyosen yaşlı olup, fliş karakterlidir. Serpantinitblokları, volkanik kayaç blokları, kumtaşı ve kireçtaşı içerir. Lice Formasyonu, Kumtaşı vekireçtaşı içerir. Alt Miyosen yaşlıdır. Sahalarda tektonizma çok etkili olup, Triyastan günümüzedevam etmektedir. Faylanmalar genellikle bindirmeler ve ters faylar şeklindedir (Aykulu,1971).Yatak Özellikleri ve Cevherleşme:Cevherleşme, bazik tüfler ve tüflü sedimantler içindedir. Yüzeyde malakit, limonit ilebelirgindir. Diğer cevher mineralleri pirit, kalkopirit, bornit ve sfalerittir.Yarma çalışmaları sonucunda alttan üste doğru ağsal cevherleşme, kılcal damarcıklar,dissemine cevher şeklinde bir oluşum gözlenmiştir. Yarmalardan alınan oluk örneklerinde%1.29- 9.32 Cu değerleri elde edilmiştir (Aykulu, 1971).Bu konuda çalışma yapılmamıştır.16. Kambertepe ( Kedek ) sahasıYer: Elazığ-Palu-Kedek (Kambertepe)Pafta ve Koordinatlar: Elazığ K44 – d 4 K44 – d 4 y = 91150 x = 66075Genel Jeoloji:Sahalarda, Guleman Ofiyoliti, Simaki Filişi, Maden Formasyonu, Çüngüş Formasyonuve Lice Formasyonu yüzeylenir.Guleman Ofiyoliti, peridotit, gabro, diyabaz, serpantinit, radyolarit ve kireçtaşı bloklarıiçerir. Jura- Kretase yaşlıdır.Simaki Flişi, kumtaşı, marn, kireçtaşı ve çakıltaşı içerir. Kretase-Paleosen yaşlıdır.Maden Formasyonu, çamurtaşı, lav akıntıları, tüf, yer yer kireçtaşı ve radyolarit içerir.Orta Eosen yaşlıdır.Çüngüş Formasyonu, Oligosen- Alt Miyosen yaşlı olup, fliş karakterlidir. Serpantinitblokları, volkanik kayaç blokları, kumtaşı ve kireçtaşı içerir.Lice Formasyonu, Kumtaşı ve kireçtaşı içerir. Alt Miyosen yaşlıdır.Sahalarda tektonizma çok etkili olup, Triyastan günümüze devam etmektedir. Faylanmalargenellikle bindirmeler ve ters faylar şeklindedir (Aykulu, 1971).Yatak Özellikleri ve Cevherleşme:Cevherleşme, spilit- diyabaz- tüf birimi içinde olup, bakırlı pirit cevherleşmesişeklindedir. Cevher mineralleri pirit, kalkopirit, sfalerit, bornit ile pirotindir. Yüzeyde cevhermostrası yoktur. Limonitleşme, kaolenleşme ile belirginbir alterasyon zonu vardır. Cevher, açılan galeride ve bir sondajda izlenmiştir. Galeride cevherkütlelerinin kalınlığı 40- 120 cm., uzunlukları ise 150 cm - 12 m arasında değişmektedir.Rezerv hesaplanmamıştır.306

17. Sivrice – Kavallı ( Helezür )Karaboyalıdere Mehlemlik SahalarıYer: Elazığ-Sivrice-Helezür (Kavallı)-MehlemlikPafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 - a 2 y = 13525 x = 57600Genel Jeoloji:Sahada görülen kayaçlar, Üst Kretase- Eosen yaşlı yastık lav yapılı spilitik diyabaz, tüf,diyabaz, porfiri spilit ve çamurtaşı- çörttür (Kutluay, 1976; İnan, 1977).Özellikle alterasyon alanlarında görülen etkin faylanmalar KD ve KB doğrultuludur.Yatak Özellikleri ve Cevherleşme:Karaboyalık dere ve Melhemlik olmak üzere başlıca 2 yerde görülen alterasyon (veyaKaraboyalık derede cevherleşme) yastık lav yapısı gösteren spilitik diyabazlar içindedir.Limonitleşme, kaolenleşme, kloritleşme, silisleşme ve serisitleşme başlıca alterasyon türleridir.Cevherleşme, Karaboyalık dere mevkiinde yarmalar ve açık işletme sonucu açığa çıkmıştır.Masif (mercekler) dissemine ve damar şeklinde izlenen bakırlı pirit tipindeki cevherleşmeninesas mineralleri pirit, kalkopirit ve sfalerittir. Ortalama tenör masif merceklerde %3.67 Cu,%1.37 Zn; dissemine ve damar tipi cevherlerde ise ortalama %0.21 Cu, %0.11 Zn değerleribulunmuştur.Mehlemlik sahasında yüzeyde bir cevher mostrası yoktur. Yapılan bir sondajda da sadece yeryer dissemine pirit görülmüştür.Rezerve yönelik bir çalışma yoktur.18. Baskil Nazaruşağı Şişmanköy SahasıYer: Elazığ-Baskil-ŞişmanköyPafta ve Koordinatlar:Malatya L41 – a 1 y = 63050 x = 52750Genel Jeoloji:Sahada, granit, granodiyorit, bazik volkanik bileşimli kayaçlar yer alır. Bunlar: tonalit,dasit, andezit, andezit aglomera, diyorit, kuvars diyorit, riyolit türü kayaçlardır.Ayrıca kireçtaşı ve kiltaşı da yüzeylenmektedir. Nazaruşağı sahasında granit, granodiyorit türükayaçlar yer alır.Şişmanköy sahasında genellikle bazik volkanikler ile diyorit, riyolit, dasit bulunur.Yatak Özellikleri ve Cevherleşme:Malatya K41- c4 1/25.000 ölçekli paftada Nazaruşağı ile Malatya L41- a1 1/25.000ölçekli paftada Şişmanköy yöresinde iki yerde ve çevrelerinde genellikle granit ve granodiyoritiçerisinde ve bazik volkanikler içerisinde saçınımlı pirit görülür. Ayrıca damlacıklar halindepirit, kalkopirit, azurit, malakit de sahalarda yer alır.19. Elazığ Merkez Kızıldağ, Billurik Dere Belirtisi SahasıYer: Elazığ-Merkez-Kızıldağ-BillurikderePafta ve Koordinatlar:Elazığ L 42 – a 3 y = 20100 x = 89600Genel Jeoloji:Sahada, magmatik kayaçlar ve bunların üzerinde açısal uyumsuzlukla yer alan Kretase,Eosen yaşlı karbonatlar ile Miyosen yaşlı kaya birimleri yer alır.Elazığ magmatik kompleksi olarak adlanan mikrogranit, granodiyorit, mikrogranodiyorit desahada yüzeylenir.Kırkgeçit Formasyonu; kumtaşı ve marndan oluşur.307

Karabakır Formasyonu; bazalt, tüf, aglomera, gölsel kireçtaşı ve gevşek çakıltaşı- kumtaşındanoluşur.Yatak Özellikleri ve Cevherleşme:Cevherleşme; granit, granodiyorit, mikrodiyorit, aplit mikrosiyenit, porfiri andezit,amfibol pegmatit dayk veya filonlardan oluşan kompleks içindedir. Bu kayaçlar başkalaşmış veepidotlaşmış, silisleşmiş, limonitleşmiş ve serisitleşmişlerdir. Cevherli damarlar görülür.Manyetit, pirit ve çok az kalkopirit gözlenir.20. Elazığ Merkez İlçe Gurbetmezrası SahasıYer: Elazığ-Merkez-GurbetmezrasıPafta ve Koordinatlar: Elazığ K 42 – c 1 y = 29300 x = 80250Genel Jeoloji:Üst Kretase- Paleosen yaşlı dasit lav ve tüfleri, andezit, diyabaz, aglomera, çamurtaşı ilebunların üzerine gelen Eosen yaşlı fliş olarak belirlenen konglomera- kumtaşı- marn belirtiçevresindeki birimlerdir. Etkin faylar GD- KD doğrultuludur.Yatak Özellikleri ve Cevherleşme:Bu sahada bakır- çinko cevherleşmesinden söz edilebilir. Cevherleşme dasitleriçerisindedir. Alterasyona uğramış dasitlerde; kaolenleşme, silisleşme, limonitleşme veserizitleşme görülür. Cevher mineralleri sfalerit, kalkopirit, pirit, enarjit, kovellin, kalkozindir.Sahada rezerv çalışması yapılacak (ekonomik) cevherleşme yoktur.DEMİR1.Aşvan Köyü (Keban – Balıbey ) demir ZuhurlarıYer: Elazığ-Keban-Aşvan-BalıbeyPafta ve Koordinatlar:Malatya K 41 – b 3 y = 98500 x = 02400Genel Jeoloji:Sahada Eosen yaşlı kalkerler ve bunları kesen diyoritik intrüzyonlar mevcuttur. Kalkerintrüzyon kontağında skarn ve cevher oluşumu gerçekleşmiştir.Yatak Özellikleri ve Cevherleşme:Likit magmasal cevherleşmeler jeolojik etüt ve sondajlar sonucunda ortaya çıkmış olup,diyorit içinde yaklaşık 30m. derinlikte tespit edilmiştir. Manyetit, pirit ve pirotinden ibaret olup,ekonomik olmadıkları sonucuna varılmıştır (Önder, vd., 1983).Kontak metasomatik mineralizasyonlar hematit ve limonitten ibaret olup, kalkerintrüzyonkontağında yer alır. Kızıl tepe, Kopuz tepe ve Tepedibi cevherleşmeleri bu tiptendir.Pnömatolitik- hidrotermal oluşuklar, diyorit kütlesinin yüzeye yakın çatlak ve kırık hatlarınıdoldurmuş hematit ve limonittir. Birbiriyle bağlantısız dağınık mostralar halinde olan buzuhurların ekonomik olmadığı sonucuna varılmıştır (Önder, vd., 1983).Sarı tepede 62.000 ton, Kopuzdağda 468.000 ton, Kızıltepede 96.000 ton, Tepedibinde 428.000ton demir rezervi hesaplanmıştır. Ayrıca Kızıltepenin güneyinde toplam görünür rezervi1.000.000 ton olan plaser manyetit cevherleşmesi saptanmıştır (Önder, vd., 1982).Elazığ- Avşan demir madeni bölgesinde yapılan çalışmalar sonucu ortalama %54.49 Fetenörlü 23.798 ton, %31.88 demir tenörlü 164.250 ton görünür rezerv hesaplanmıştır (Akyol,vd., 1986).2. Birvan Hazmikan Üçağaç Köyleri Demir ZuhurlarıYer: Elazığ-Keban- Birvan –Kazmikan - Üçağaç308

Pafta ve Koordinatlar: Malatya K 41 – c 1 y = 87250 x = 88750Genel Jeoloji:Zuhurlar, kalker- intrüzif kontağında sıralanan kontakt metasomatik oluşuklardır.Metasomatizma kontak zonundan mermerin içine doğru gelişir. Sahada Eosen kalkerleri vemermerler olmak üzere iki karbonat birimi mevcuttur. Karbonatlı kayaçların intrüzifle olankontağı, cevherleşme için önemlidir (Akyol, vd., 1986).Yatak Özellikleri ve Cevherleşme:Sahada yapılan çalışmalarda %31- 41 Fe tenörü tespit edilmiş, ancak rezerv içinayrıntılı bir çalışma yapılmamıştır. J. Gawlik, zuhurların 1.5m. kalınlıkta ve 10- 20m. uzunluktabirkaç adeseden oluştuğunu yazmıştır.3. Karakaş Köyü ( Baskil ) Demir ZuhuruYer: Elazığ-Baskil-KarakaşPafta ve Koordinatlar: Malatya K 41 – d 3 y = 69250 x = 70300Genel Jeoloji:Sahada en eski birim, Paleozoik metamorfik temel denilen kuvarsit, mikaşist, kristalenkireçtaşları ve bantlar halinde mermer litolojisinden oluşmuştur. Bu birimi kesen gabro,diyabaz, bazalt gibi bazik ve granitik kayaçlar mostra vermiş; altta Eosen kireçtaşı, üstte flişlitolojilerinden oluşmuştur. Bunların üstünde Pliyosen konglomeraları, marn, kireçtaşılitolojileri vardır.Yatak Özellikleri ve Cevherleşme:Demir cevherleşmesi Karakaş köyünün hemen batısında metamorfikler içindeyapraklanma ve tabakalanmaya uyumlu olarak oluşmuştur.Cevherleşme minerali hematit ve limonittir. Kökeninin sedimanter metamorfik olduğu görüşüileri sürülmüştür (Kadıoğlu, vd. 1986).Sahada küçük, özel madencilik çalışmaları yapılmıştır. Sahada %57- 59 Fe tenörlü 7 ayrımostranın toplam 1.510.784 ton cevher rezervi içerdiği saptanmıştır (Kadıoğlu, vd. 1986).4.Yahyalı Köyü ( Keban ) Demir CevherleşmeleriYer: Elazığ-Keban-YahyalıPafta ve Koordinatlar: Elazığ K 41 – a 3 y = 76375 x = 97825Genel Jeoloji:Yahyalı köyü demir cevherleşmeleri; Yahyalı tepenin kuzeydoğusundaki Ziyaretsırtında ve Kaletepede olmak üzere iki yerde mostra vermektedir.Yahyalı tepe yakınlarındaki mostra; Permokarbonifer yaşlı Nimri Formasyonunun kalkşist vetabakalı kristalize kireçtaşları içerisinde demir şapka (limonitli zon) şeklindedir. Cevherminerali hematit olup, kırık ve çatlaklara bağımlı olarak yerleşmiştir. Cevher kütlesininuzunluğu 25m. olup, kalınlığı 20- 30 cm.dir. Yapılan kimyasal analizinde %58- 66 Fe2O3içerdiği saptanmıştır (Hanelçi, 1986).5. Minhayık Köyü ( Ağın ) Demir ZuhurlarıYer: Elazığ-Ağın-MinhayıkPafta ve Koordinatlar: Malatya K 41 – a 2 y = 77100 x = 03875İlimizde 2007 itibari ile 3 adet demir, 16 adet de Ruhsatlı Demir-Manganezişletmesi mevcuttur. (İl Özel İdaresi verilerine göre)KROMGuleman (Elazığ) Yöresi Krom Oluşumları:309

1. Gölalan sahasıYer: Elazığ-Maden-Guleman-GölalanPafta ve Koordinatlar:Elazığ L 43 – b 2 y = 76675 x = 56975Genel Jeoloji:Guleman (Elazığ, Doğu Türkiye) yöresinde Ultramafit ve mafit kayaçlar 300 km 2 lik biralanı kaplar. Bu kayaçların çevresinde tortul kayaçlar mevcuttur.Guleman yöresinde bulunan krom yatakları yöredeki en yaşlı birim olan Guleman ofiyolitiiçinde, yer almaktadır. Birimi oluşturan kayalar, tektonitler ve kümülatlar olarak başlıca ikigruba ayrılırlar. Tektonitleri harzburjit ve dünit, kümülatları ise dünit, verlit, piroksenit, traktolitve gabro oluşturur. Sınırlı oranda da dolerit ve plajiyogranit gibi dayklarda bulunmaktadır.Ultrabazik kayaçların çevresinde ve üzerinde fliş karakterinde üst Kretase’den Alt Eosen’ekadar devam eden devamlı bir seri mevcuttur. (Simaki ve Maden Fm.) Bu seri yer yer volkanikarakatkılıdır. Ultramafik kayaçlar üzerine diskordansla gelen bu seri konglomera, kumtaşı,kiltaşı mart ve plaket kireçtaşlarından oluşmuştur.Yatak Özellikleri ve Cevherleşme:Bu sahada cevherleşme kümülatlar içinde bulunmaktadır. Bu kesimde üretimin,kayıtlara göre 1936 yılında başladığı anlaşılmaktadır. Burada yapılan üretim, yüksek tenörlümasif bir mercek olan Gölalan krom yatağından yapılmıştır.Bu kesimden 1943-1977 yılları arasında toplam : 2 000 000 ton cevher üretilmiştir.1.Pütyan SahasıYer: Elazığ-Maden-Guleman-PütyanPafta ve Koordinatlar:Elazığ L 43 – a 2 y = 62375 x = 54850Genel Jeoloji:Guleman (Elazığ, Doğu Türkiye) yöresinde Ultramafit ve mafit kayaçlar 300 km 2 lik biralanı kaplar. Bu kayaçların çevresinde tortul kayaçlar mevcuttur.Guleman yöresinde bulunan krom yatakları yöredeki en yaşlı birim olan Guleman ofiyolitiiçinde, yer almaktadır. Birimi oluşturan kayalar, tektonitler ve kümülatlar olarak başlıca ikigruba ayrılırlar. Tektonitleri harzburjit ve dünit, kümülatları ise dünit, verlit, piroksenit, traktolitve gabro oluşturur. Sınırlı oranda da dolerit ve plajiyogranit gibi dayklarda bulunmaktadır.Ultrabazik kayaçların çevresinde ve üzerinde fliş karakterinde üst Kretaseden AltEosen’e kadar devam eden devamlı bir seri mevcuttur. (Simaki ve Maden Fm.) Bu seri yer yervolkanik arakatkılıdır. Ultramafik kayaçlar üzerine diskordansla gelen bu seri konglomera,kumtaşı, kiltaşı mart ve plaket kireçtaşlarından oluşmuştur.Yatak Özellikleri ve Cevherleşme:Bu kesimde de cevherler kümülat grubu kayalar içinde bulunmakta ve Gölalan kesimi ilebenzer özellikler taşımaktadır. Cevherler masif tip olup, ortalama tenörleri %45 Cr 2 O 3 ’tür.Yarmalar çevresinde 2 500 ton cevher bulunduğu belirtilmektedir.1.Rut-Taşlıtepe SahasıYer: Elazığ-Maden-Guleman-Rut-TaşlıtepePafta ve Koordinatlar: Elazığ K 43 – c 3 y = 81375 x = 71950Genel Jeoloji:Guleman (Elazığ, Doğu Türkiye) yöresinde Ultramafit ve mafit kayaçlar 300km 2 ’lik bir alanı kaplar. Bu kayaçların çevresinde tortul kayaçlar mevcuttur.310

Guleman yöresinde bulunan krom yatakları yöredeki en yaşlı birim olan Guleman ofiyolitiiçinde, yer almaktadır. Birimi oluşturan kayalar, tektonitler ve kümülatlar olarak başlıca ikigruba ayrılırlar. Tektonitleri harzburjit ve dünit, kümülatları ise dünit, verlit, piroksenit, traktolitve gabro oluşturur. Sınırlı oranda da dolerit ve plajiyogranit gibi dayklarda bulunmaktadır.Ultrabazik kayaçların çevresinde ve üzerinde fliş karakterinde üst Kretaseden AltEosen’e kadar devam eden devamlı bir seri mevcuttur. (Simaki ve Maden Fm.) Bu seri yer yervolkanik arakatkılıdır. Ultramafik kayaçlar üzerine diskordansla gelen bu seri konglomera,kumtaşı, kiltaşı mart ve plaket kireçtaşlarından oluşmuştur.Yatak Özellikleri ve Cevherleşme:Bu önemli krom yatakları bu kesimde bulunmaktadır. Bukesimdeki krom yatakları harzburjitlerdeki iç yapı düzenine uygun olarak K-G doğrultulu vebatıya eğimlidirler. Burada cevher tipi masif olup, ortalama tenörü % 42-48 Cr 2 O 3 olarakverilmiştir.Etibank kayıtlarına göre bu kesimde üretimin başladığı 1950 yılından 1981 yılına kadar2 200 000 ton cevher üretilmiştir.Burada saptanan başlıca cevher zonları şunlardır.a. Rut; b. Ortalasir; c. Uç lasir; d. Tepebaşı; e. Uzundamar 2; f. Uzundamar 1; g. Yunuslar; h.Ayıdamar; i. Batı Tenkella; j. Doğu Tenkella2.Kefdağı, Kapin, Şabate sahasıYer: Elazığ-Maden-Guleman- Kefdağı-Kapin- ŞabatePafta ve Koordinatlar: Elazığ K 43 – c 4 y = 65675 x = 62425Genel Jeoloji:Guleman (Elazığ, Doğu Türkiye) yöresinde Ultramafit ve mafit kayaçlar 300km 2 ’lik bir alanı kaplar. Bu kayaçların çevresinde tortul kayaçlar mevcuttur.Guleman yöresinde bulunan krom yatakları yöredeki en yaşlı birim olan Guleman ofiyolitiiçinde, yer almaktadır. Birimi oluşturan kayalar, tektonitler ve kümülatlar olarak başlıca ikigruba ayrılırlar. Tektonitleri harzburjit ve dünit, kümülatları ise dünit, verlit, piroksenit, traktolitve gabro oluşturur. Sınırlı oranda da dolerit ve plajiyogranit gibi dayklarda bulunmaktadır.Ultrabazik kayaçların çevresinde ve üzerinde fliş karakterinde üst Kretaseden AltEosen’e kadar devam eden devamlı bir seri mevcuttur. (Simaki ve Maden Fm.) Bu seri yer yervolkanik arakatkılıdır. Ultramafik kayaçlar üzerine diskordansla gelen bu seri konglomera,kumtaşı, kiltaşı mart ve plaket kireçtaşlarından oluşmuştur.Buradaki krom yatakları,a. Batı kef; b. Doğu kef; c. Altındağ; d. Beneklidamar; e. Kapin; f. Şabate olmak üzere altıbölüme ayrılmıştır.a. Batı Kef:Yatak Özellikleri ve Cevherleşme: D-B doğrultulu olan Batı Kef yatağı 1000m, uzunluğundayüzeylemeye sahiptir. Yüzeyleme genişliği en fazla 50m, dir. Saçılmış (dissemine) ve bantlı tipcevher içermektedir. Tenörü % 13.27-46.54 Cr 2 O 3 arasında değişmekte olmasına karşınortalama %33 Cr 2 O 3 olarak hesaplanmıştır.Etibank kayıtlarına göre 1952-1981 yılları arasında ortalama %30-40 Cr 2 O 3 tenörlü 1000 000ton cevher üretilmiştir.b.Doğu Kef:Yatak Özellikleri ve Cevherleşme: 60 kadar krom merceğinin izlendiği belirtilmektedir.Cevher tipi masif olup, Cr 2 O 3 oranlarının %38.30-%43.98 arasında değiştiği belirtilmiştir.Buradan 1000 ton üretim yapılmıştır.c.Altındağ:311

Yatak Özellikleri ve Cevherleşme: 35x2x2 m. boyutlarında bir krom merceği bulunmaktadır.Masif tipte olan cevherin tenörü %46.57 Cr 2 O 3 olarak verilmiştir.d.Beneklidamar:Yatak Özellikleri ve Cevherleşme: Burada kalınlıkları 1.5 m ve uzunlukları 20 ve 12 m olaniki mercek bulunmaktadır. Masif tipte olan cevher kimyasal bileşimi yönünden refrakterdir.Ortalama tenörü %43.31-47.01 Cr 2 O 3 arasında değişmektedir.e. KapinYatak Özellikleri ve Cevherleşme:Kapın ocağında 250.000 ton kadar cevher üretilmiştir.f. ŞabateYatak Özellikleri ve Cevherleşme: Burada sekiz adet krom merceği bulunmaktadır. KB-GDdoğrultulu olan cevherler GB’ya eğimlidir.Buradan 1958 yılında 2053 ton cevher üretilmiştir.2.Marmek SahasıYer: Elazığ-Maden-Guleman-MarmekPafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 – b 1 y = 74275 x = 59050Genel Jeoloji:Guleman (Elazığ, Doğu Türkiye) yöresinde Ultramafit ve mafit kayaçlar 300km 2 ’lik bir alanı kaplar. Bu kayaçların çevresinde tortul kayaçlar mevcuttur.Guleman yöresinde bulunan krom yatakları yöredeki en yaşlı birim olan Guleman ofiyolitiiçinde, yer almaktadır. Birimi oluşturan kayalar, tektonitler ve kümülatlar olarak başlıca ikigruba ayrılırlar. Tektonitleri harzburjit ve dünit, kümülatları ise dünit, verlit, piroksenit, traktolitve gabro oluşturur. Sınırlı oranda da dolerit ve plajiyogranit gibi dayklarda bulunmaktadır.Ultrabazik kayaçların çevresinde ve üzerinde fliş karakterinde üst Kretaseden Alt Eosen’e kadardevam eden devamlı bir seri mevcuttur. (Simaki ve Maden Fm.) Bu seri yer yer volkanikarakatkılıdır. Ultramafik kayaçlar üzerine diskordansla gelen bu seri konglomera, kumtaşı,kiltaşı mart ve plaket kireçtaşlarından oluşmuştur.Yatak Özellikleri ve Cevherleşme: Burada KB-GD yönünde büyüklü küçüklü krommercekleri yüzeylenmektedir. Tektonitler içerisinde olan cevher, masif tipte olup, ortalama %42-45 Cr 2 O 5 tenöründe sahiptir.3.Bağın Sahası erisinde hidrotermal kökenli masif hematit damarlarından ibarettir. Damarlarıneğimi dike yakın olup N- S doğrultuludur.Tablo – I.1: Bağın Sahası Krom Yatağı %FeGenişlik (m) Uzunluk (m) %Fe1. Damar 0.5 11 552. Damar 1 2 573. Damar 1 34 34Bu cevherleşmelerin rezervi 1.000 ton olup, oldukça azdır. Ancak tenörü iyidir (Önder, vd.1983).Yer: Elazığ-Maden-Guleman-BağınPafta ve Koordinatlar: Elazığ K 43 – c 3 y = 82250 x = 70350Genel Jeoloji:Guleman (Elazığ, Doğu Türkiye) yöresinde Ultramafit ve mafit kayaçlar 300km 2 ’lik bir alanı kaplar. Bu kayaçların çevresinde tortul kayaçlar mevcuttur.Guleman yöresinde bulunan krom yatakları yöredeki en yaşlı birim olan Guleman ofiyolitiiçinde, yer almaktadır. Birimi oluşturan kayalar, tektonitler ve kümülatlar olarak başlıca iki312

gruba ayrılırlar. Tektonitleri harzburjit ve dünit, kümülatları ise dünit, verlit, piroksenit, traktolitve gabro oluşturur. Sınırlı oranda da dolerit ve plajiyogranit gibi dayklarda bulunmaktadır.Ultrabazik kayaçların çevresinde ve üzerinde fliş karakterinde üst Kretaseden Alt Eosen’e kadardevam eden devamlı bir seri mevcuttur. (Simaki ve Maden Fm.) Bu seri yer yer volkanikarakatkılıdır. Ultramafik kayaçlar üzerine diskordansla gelen bu seri konglomera, kumtaşı,kiltaşı mart ve plaket kireçtaşlarından oluşmuştur.Yatak Özellikleri ve Cevherleşme:Gölalan ve Pütyan’daki krom yatakları ile benzenözellikleri taşıyan Bağın krom yatağı, biri bantlı tipte, diğeri masif tipte cevher içerenmerceklerden oluşmaktadır. Kümülat kayalar içinde bulunan cevherin bantlı olanı ortalama%30-35 Cr 2 O 5 tenöründe, masif tipte olanı ise ortalama % 45-50 Cr 2 O 5 tenörüne sahiptir.Bağın kesiminde 1985/1986 yıllarında toplam 1500 ton üretim yapıldığı tahmin edilmektedir.Şu anda rezerv tükenmiş durumdadır. (Malatya MTA bilgilerine göre)Etibank kayıtlarına göre Guleman yöresinde 1980/1985 yılları arasında toplam 987 838ton krom üretilmiştir.Guleman yöresindeki krom yatakları, Alpin veya podiform tip olaraksınıflandırılmalarına karşın, bu tip yataklarda genelde görülmeyen biçimde gerek doğrultu vegerekse eğim yönünde büyük devamlılık göstermektedir. Hem tektonitler hem de kümülatlariçinde krom yatakları bulunmasına karşın, tektonitler içinde bulunanlar çok daha önemlidir.İlimizde 2007 itibari ile 16 adet Ruhsatlı Krom sahası mevcuttur. (İl Özelİdaresi verilerine göre)KURŞUN-ÇİNKO1. Keban İlçesi Pb-Zn SahasıYer: Elazığ-Keban-MerkezPafta ve Koordinatlar: Elazığ K 41 – a 3 y = 76400 x = 94325Genel Jeoloji: Stratigrafik olarak şu gruplar altında incelenebilir.A – Alt Şist : Kristalize kireçtaşı, kalk şist ve siyah dolomitik kireçtaşlarından oluşur. Kristalizekireçtaşları kalkşistler içinde mercek halindedir.B - Kristalize Kireçtaşı: Gri-beyaz ve pembe renklidir. Masif olanlarında karstik yapılargelişmiştir.C - Üst Şist: Taban konglomerası karakterli, metakonglomera ile başlayıp, meta kumtaşı vesilttaşı, fillit ve kalkşistlerden oluşur.Bu stratigrafik gruplar Permo-Triyas yaşlıdır.D - Fliş: Çamurtaşı, diyabaz, tüf, yastık lavı ve radyolaryalı kireçtaşı içerir. Üst Kretaseyaşlıdır.E - Mağmatik Kayaçlar : Bölgedeki siyenit porfirler subvolkanik dayklarla kesilmişlerdir.Yatak Özellikleri ve Cevherleşme:Kontakt Metasomatik Tipi: Porfir ve Karbonat kontaklarında, siyenit porfirin kontağındaskarna doğru üç zon halinde ayrılabilir.İç zon: Mağnetit + Olijist + WolframitAra zon : Pirit + Valerit + Kalkopirit + MolibdenitDış zon: Galenit + Çinkoblend + MarkazitStratibant Tipi: Keban kalkerlerinde Üst Şist dokanağına yakın kesimde yer alan cevherleşmemercek şeklinde olup kalınlığı 1-5 m. arasında değişmektedir. Cevher mineralleri: Pirit,Löllingit, Tutyablend, Kalkopirit, galen, Tennandit, Jardanit, Proustit, markazit, şeklindesıralanır.1979’da MTA tarafından 5.000.000 ton % 0.5 Cu eşdeğeri cevher rezerviverilmiştir(Balçık ve diğ., 1976).313

Tuvenan cevher ortalama tenörü % 4.51 Pb % 5.28 Zn civarındadır.ALTINKeban (Fırat batısı) Au SahasıTenör: 1.2 gr/ton Au, 142.9 gr/ton AgRezerv: 40 700 ton görünür, 10 600 ton muhtemel rezerv.MOLIBDENKeban-Karamağara, Soğanlıköy, NallıziyaretTenör: % 0.055-0.8 MoRezerv: 65 300 ton görünür, 5 000 000 ton görünür+muhtemel, 230 000 ton muhtemelrezerv.ŞELİTKeban-Soğanlıköy, Nallıziyaret SahasıTenör: % 0.51-0.054 WO 3 , % 0.6-0.08 Cu, % 0.26-0.014 MoRezerv: 25 000 ton görünür, 230 000 ton muhtemel rezerv.I.1.3. Enerji Madenleriİlimizde enerji madenleri (Asfaldit, linyit, petrol, tabii buhar, taş kömürü,toryum, bitümlü şist V.b… rezervleri bulunmamaktadır.1.Palu ZuhuruYer: Elazığ-PaluPafta ve Koordinatlar: Elazığ K 43 – c 2 y = 82300 x = 79100Tenör:-Rezerv:-Söz konusu zuhur hakkında daha fazla bilgi elimize ulaşmamıştır.Güneş :Bilindiği gibi yeryüzünde herhangi bir yerin aldığı radyasyon miktarı, coğrafienleme göre farklılık gösteren gün uzunluğuna, güneş ışınlarının denklinasyonaçısına, atmosfer aktivitesine ve yer şekillerinin durumuna göre değişir. 39° Nenleminde yer alan Elazığ İlinde güneş ışınları 21 Haziranda Elazığ’a 74° 13',Keban'a 74° 42' açılarla gelmektedir. 21 Aralıkta ise Elazığ'a 27° 17', Keban'a 27°47' açılık değerleri ile ulaşmaktadır. 21 Haziranda maksimum değere ulaşarakgüneş ışınlarının yüksek açılarla gelmesinden dolayı radyasyon miktarı yüksekolmakta, kışın ise düşük açılarla geldiğinden radyasyon miktarı düşükgerçekleşmektedir. Radyasyon miktarı üzerinde, güneşlenme süresi ve gününuzunluğu etkilidir. Yazın günlerin uzun ve bulutluluğun düşük olmasından dolayı,radyasyon miktarı yüksektir. Bu durum, güneş enerjisinden faydalanmayı vebitkilerin olgunlaşmasını olumlu yönde etkilemektedir. Kışın ise günlerin kısa vebulutluluğun fazla olmasından dolayı radyasyon miktarı düşük olmaktadır. Buözelliği ve değerleriyle Elazığ ili, bölgede güneş enerjisinden yararlanma açısındanoldukça elverişli bir durum göstermektedir.314

I.1.4. Maden Kanununa Tabi Olan Doğal MelzmelerYapı malzemesi olarak kullanılabilecek hammaddeler; yapı taşları, kum,mozayik ve kireç'dir. Bu hammaddelerin kaynağı olarak Elazığ’ın muhtelifbölgelerinde;• 14 adet kum ocağı• 8 adet taş ocağı• 1 adet mozaik ocağı• 1 adet toprak ocağı• 3 adet kireçtaşı ocağı• 1 adet alçıtaşı ocağı• 1 adet çakmaktaşı ocağı• 1 adet kil ocağı• 1 adet moloztaşı ocağıolmak üzere toplam 31 ocak faaliyette bulunmaktadır. Ancak bunlarınjeolojisi, rezerv durumları, hammaddenin nitelikleri hakkında herhangi bir araştırmayapılmamıştır.315

Tablo – I.2:Kum-Çakıl Ocakları ( 1-A GRUBU MADEN) (19.20.2007)S.NO İLÇE KÖYÜ-MEVKİİ CİNSİ OCAK SAHİBİ1 İL MERKEZ ÜRÜNVEREN KÖYÜ KUM-ÇAKIL AHMET TURAN YAMAN2 İL MERKEZ SARITOSUN KÖYÜ KUM-ÇAKIL AHMET TURAN YAMAN3 İL MERKEZİ SARITOSUN KÖYÜ KUM-ÇAKIL AHMET TURAN YAMAN4 İL MERKEZİ SARITOSUN KÖYÜ KUM-ÇAKIL AHMET TURAN YAMAN5 İL MERKEZ HIDIRBABA KUM-ÇAKIL ÖZER ÖZKAN6 BASKİL TOPALKEM KUM-ÇAKIL AHMET TURAN YAMAN7 KEBANALTIYAKA KÖYÜ-TEMTEDERESİ8 KOVANCILARHACISAM KÖYÜ-HAZAZMEVKİİKUM-ÇAKILKUM-ÇAKILBİRLİK BETON AŞ.PETSAN AŞ. OSMAN ÇELİK9 SİVRİCE KÜRK KÖYÜ KUM-ÇAKIL MUSTAFA COŞKUN10 SİVRİCE KÜRK KÖYÜ KUM-ÇAKILSİVRİCE KUM OCAKLARISAN.TİC.LTD.ŞTİ.11 SİVRİCE KÜRK KÖYÜ KUM-ÇAKIL ASLAN SEÇGİN12 SİVRİCE KÜRK KÖYÜ KUM-ÇAKILSİVRİCE KUM OCAKLARISAN.TİC.LTD.ŞTİ.13 PALUGÖMEÇBAĞLAR-ADALARDAĞCI NAKLİYATKUM-ÇAKILMEVKİİİNŞ.LTD.ŞTİ.CANKA14 PALU ÖRENCİK KÖYÜ KUM-ÇAKIL İNŞ.MALZ.İML.SAN. VETİC.LTD.ŞTİ.15 PALU KARASALKIM KUM-ÇAKIL ÇELİKLER AŞ.1617181920212223PALU KEKLİKDERE KUM-ÇAKIL BİRLİK BETON AŞ.PALU ÖRENCİK KÖYÜ KUM-ÇAKIL MUHAMMET YILDIRIMALACAKAYA ALTIOLUK KUM-ÇAKIL MOR-DEM MERMERSİVRİCE KÜRK KÖYÜ KUM-ÇAKIL TEKVA İNŞ.PALU ÜÇDEĞİRMENLER KUM-ÇAKIL HAS-EL İNŞAATPALU ÜÇDEĞİRMENLER KUM-ÇAKIL HAS-EL İNŞAATPALU ÜÇDEĞİRMENLER KUM-ÇAKIL ŞAH-KÖK MADENCİLİKPALU KEKLİKDERE KUM-ÇAKIL ÇELİKLER AŞ.24İL MERKEZ KUYULU KUM-ÇAKIL AHMET TURAN YAMAN25 PALUÜÇDEĞİRMENLER-TEKEVLER MEVKİİKUM-ÇAKIL KASIM KILIÇ26 PALUÜÇDEĞİRMENLER-NAMİVE ADALAR MEVKİİKUM-ÇAKIL KÖKDAL LTD.ŞTİ.Kaynak:İl Özel İdaresiRUHSATSÜRESİ04.12.200504.12.201029.05.200629.05.201105.03.200705.03.201205.03.200705.03.201205.03.200705.03.201205.03.200705.03.201223.11.200523.11.201013.05.200513.05.201008.07.200508.07.201012.05.200612.05.201119.06.200619.06.201128.09.200628.092.1110.05.200610.05.201108.06.200608.06.201128.09.200628.09.201115.08.200715.08.201228.08.200728.08.201228.08.200728.08.201204.09.200704.09.201218.09.200718.09.201218.09.200718.09.2012ALANIDÜŞÜNCELER16.000 M2 İŞLETME30.000 M2 İŞLETME8.626. m2 İŞLETME16.527. M2 İŞLETME12.800 m2 İŞLETME7.115. M2 İŞLETME30.000 M2 İŞLETME64.000 M2 İŞLETME19.420 M2 İŞLETME18.000 M2 İŞLETME10.280 M2 İŞLETME30.000 M2 İŞLETME20.000 M2 İŞLETME10.000 M2 İŞLETME65.600 M2 İŞLETME60.710 M2 İŞLETME10.000 M2 İŞLETME27.657 M2 İŞLETME40.900 M2 İŞLETME23.000 M2 İŞLETME24.000 M2 İŞLETMEİHALE BİTTİ. RUHSAT AŞAMASINDA20.07.200520.07.200717.08.200517.08.200710.000 M220.000 M2RUHSATSÜRESİ BİTTİRUHSATSÜRESİ BİTTİ316

Tablo – I.3: Elazığ İli Kamu Kurumları Hammadde İzin Sahası (19.10.2007)S.No İlçeKöy-MevkiiErişimnoGrubu1 MERKEZ SARIÇUBUK 3069087 II. GRUP2 MADEN GEZİN 3101605 II. GRUP3 BASKİL BEŞBÖLÜK 3064068 II. GRUP4 MERKEZ SARITOSUN 3066228 II. GRUP5 SİVRİCE BEKÇİTEPE 3075934 II. GRUP6 KARAKOÇAN SARICAN 3064086 II. GRUP7 ALACAKAYA KAYAÖNÜ 3070603 II. GRUP8 MERKEZ ZERTERİÇ 3077229 II. GRUP9 BASKİL ALADİKME 3076636 II. GRUP10 MERKEZ ZERTERİŞ 3066942 II. GRUP11 KOVANCILAR YAZIBAŞI 3070243 II. GRUP12 MERKEZ AŞAĞI DEMİRTAŞ 3075282 II. GRUP13 AĞIN BALKAYASI 3063389 II. GRUP14 KOVANCILAR BAYRAMYAZI 3063853 I-A GRUBU15 KOVANCILAR YENİKÖY 3071935 I-A GRUBU16 MERKEZ17 MERKEZ18 MERKEZ19 PALU2021GURBET MEZRASIAKDEREGENEFİK- NATOMEVKİGENEFİK-KOÇKALEMURAT-ÇAYYUKARI3067007 I-A GRUBU2 1-A GRUBU3 1-A GRUBU1 1-A GRUBUPALU BEYHAN 4 1-A GRUBUPALUKaynak:İl Özel İdaresiMURAT NEHRİ-MERKEZ 5 1-A GRUBURuhsatsafhasıÜretim İzniDüzenlendiÜretim İzniDüzenlendiÜretim İzniDüzenlendiÜretim İzniDüzenlendiÜretim İzniDüzenlendiÜretim İzniDüzenlendiÜretim İzniDüzenlendiÜretim İzniDüzenlendiÜretim İzniDüzenlendiÜretim İzniDüzenlendiÜretim İzniDüzenlendiÜretim İzniDüzenlendiÜretim İzniDüzenlendiÜretim İzniDüzenlendiÜretim İzniDüzenlendiÜretim İzniDüzenlendiÜretim İzniDüzenlendiÜretim İzniDüzenlendiÜretim İzniDüzenlendiÜretim İzniDüzenlendiÜretim İzniDüzenlendiRuhsat SahibiKARAYOLLARI 8 BÖLGEMÜDÜRLÜĞÜKARAYOLLARI 8. BÖLGEMÜDÜRLÜĞÜKARAYOLLARI 8 BÖLGEMÜDÜRLÜĞÜKARAYOLLARI 8 BÖLGEMÜDÜRLÜĞÜDSİ 9.BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜKARAYOLLARI 8 BÖLGEMÜDÜRLÜĞÜKARAYOLLARI 8 BÖLGEMÜDÜRLÜĞÜKARAYOLLARI 8. BÖLGEMÜDÜRLÜĞÜKARAYOLLARI 8. BÖLGEMÜDÜRLÜĞÜKARAYOLLARI 8 BÖLGEMÜDÜRLÜĞÜKARAYOLLARI 8 BÖLGEMÜDÜRLÜĞÜKARAYOLLARI 8. BÖLGEMÜDÜRLÜĞÜKARAYOLLARI 8. BÖLGEMÜDÜRLÜĞÜKARAYOLLARI 8.BÖLGEMÜDÜRLÜĞÜKARAYOLLARI 8 . BÖLGEMÜDÜRLÜĞÜKARAYOLLARI 8 BÖLGEMÜDÜRLÜĞÜDEVLET HAVA MEYDANLARILİMANLARDEVLET HAVA MEYDANLARILİMANLARPALU BELEDİYESİKARAYOLLARI 8 BÖLGEMÜDÜRLÜĞÜKARAYOLLARI 8 BÖLGEMÜDÜRLÜĞÜI. 2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerleşim ÖzellikleriElazığ İli çeşitli madenler bakımından Doğu Anadolu Bölgesinin en zenginillerinden birisidir.Özellikle krom, bakır-kırşun- çinko ve mermer bakımındanönemli yataklara sahiptir. İl genelinde kromit dışındaki maden mermer sahası sayısı23 adet olup, 22 adet de kromit sahası ile birlikte toplam 45 adet ruhsatlı maden ve317

mermer bulunmaktadır. Ayrıca ikisi sıcak ve mineralli su (kaplıca)kaynağı olmaküzere çok sayıda içme ve mineralli su kaynağı da bulunmaktadır.Mermer OcağıProje alanı güneydoğu Anadolu Ofiyolit Serisi içinde yer almaktadır.Buserinin temel birimleri serpantin, gabro, diyabaz, spilit ve çamurtaşlarıdır.bu seriiçinde proje sahası civarında krom, Maden ilçesi civarında kurşun-çinko, bakırcevherleşmesi bulunmaktadır. Seri diyabaz dayk ve sillerle kat edilmektedir. Projesahasının bulunduğu kısımda ise ana kayaç olarak diyabaz, çamurtaşı, kireçtaşındanoluşan tektonik breş oluşumu bulunmaktadır.Proje sahasında nmermerlewşme tektonik breş oluşumu şeklindedir. Biriminyeşilk renkli kısımları, bordo kısımları çamurtaşı olup, beyaz kalsit damarlarıile ilekesilmektedir.oldukça sıkı dokulu ve sağlam ince-orta tanelidir. Masif yapıda olup,proje sahası dışında güneyden başlayıp proje sahası boyunca, proje sahasınındışında kuzeydoğuya doğru uzanmaktadır.Proje alanının tamamı güney ve güneybatı kısımları örtülü olmakla bireliktebreş oluşumu ile kaplıdır. Yapılan arama ve etüd çalışmaları ile açılan ocaktayapılan çalışmalar ve gözlemler sonucu halern üretim yapılan kısımda blok almaverimliliği %30 civarında, alınabilecek bloklar 1-6 m 3 civarındadır.saha genelidüşünüldüğünde blok alma verimliliği ortalama %25 civarındadır.Ocak alanında erozyona maruz topraklar mevcut değildir.Arazi diktir veçıplaklaşmış kayalar açığa çıkmıştır.toprak taşınması sözkonusu değildir.(Alacakaya Mermer Proje Tanıtım Dosyası)Kalker OcağıRuhsat sahasında ve proje alanın büyük bir kısmında alt miyosen-üst miyosenyaşlı kireçtaşı birimi gözlenmektedir.bu birim saha civarında da geniş alandayayılım göstermektedir. Ayrıca ruhsat sahasının içinde sahanın doğu kesimlerindeküçük bir alanda eosen yaşlı birim görülmektedir. Bu birim kumtaşı, çamurtaşı vekireçtaşından oluşmaktadır. Ayrıca ruhsat sahası dışında güneybatı kesimlerde alteosen- orta eosen yaşlı volkanit, şelf birimi yüzeylenmektedir.saha dışında kuzeykesimlerde ise senoniyen yaşlı olistostorm gözlenmektedir.Ruhsat sahası ve proje alanında gözlenen kireçtaşı birimi tabandan tavanadoğru; ince bir çakıltaşı seviyesi ile başlayıp kumtaşı, kumlu kireçtaşı ve kireçtaşıardalanmsından oluşan bir istif sunar. Üst seviyelerde ise kalkerlerdenoluşmaktadır. Çok sık kayaç ve fasiyes değişiklikleri göstermekte olup, tektonizmaetkisinde dar, derin ve uzun bir havzada tortulanmıştır.bu formasyon sığ denizelortamı karakterize etmektedir. Kendinden daha yaşlı birimleri uyumsuzluklaörter.çökeller beyaz, krem renkli, orta ve ince tabakalanmalı olaraksergilenmektedir. (Elazığ Altınova Çimento San.Tic.A.Ş. Kalker Ocağı ProjeTanıtım Dosyası)Krom OcağıÇalışma alanı tamamen Plio Kuvaterner yaşlı alüvyonlar ve kırkgeçitformasyonuna ait kireçtaşları ile kaplıdır. Kırkgeçit formasyonu (Miyosen),inceleme alanında Maden İlçe merkezinin kuzeyinde yüzeylenmektedir.Bölgenin engenç birimi olan Kıkgeçit formasyonu inceleme alanında taban seviyelerinioluşturan, 20-30 m kalınlığında sarı ve kül renkli, marn-masif tabakalı kireçtaşlarıyer almaktadır. Birim üst seviyelere doğru kırıntılı fasiyeste gelişmiş kumtaşı,konglomera, kiltaşı ve marnlarla sürer.Çalışma alanının bulunduğu kısım kuru dere nitelğindedir. Çalışma sahasınınyaklaşık 5 km uzağında küçük yeryüzü suları vardır. Üretim sırasında bu sularzarar görmeyecektir. Yer altı suyu ise bazalt ve kireçtaşlarından oluşan akiferden318

eslendiği tahmin edilmektedir. İşletme sırasında yer altı su seviyesinin düşükolması nedeniyle yer altı suyu ile karşılaşılmayacağı tahmin edilmektedir. (İnanlıMad.San ve Tic.Ltd.Şti.’nin Krom Ocağı Proje Tanıtım Dosyası)Kum-Çakıl OcağıÇalışma alanı tamamen Plio-kuvarterner yaşlı genç alüvyonlar üzerinde yeralmaktadır. Bu birim üzerinde yapılan gözlemsel çalışmalar sonucunda zeminingenelde nehir taraçası şeklinde az killi, çakıllı ve kumlu malzemeden oluştuğubelirlenmiştir.Çalışma alanı Murat Nehri kenarında bulunmaktadır. Üretim sırasında nehrinsuları zarar görmeyecektir. Yeraltı suyunun ise bazalt ve kireçtaşlarından oluşanakiferden beslendiği tahmin edilmektedir. İşletme sırasında yer altı su seviyesinindüşük olaması nedeniytle yer altı suyu ile karşılaşılmayacağı tahmin edilmektedir.(MOR-DEM Kum-Çakıl Ocağı Proje Tanıtım Dosyası)I.3. Cevher ZenginleştirmeBakır CevherleşmeleriMaden İlçesi Anayatak CevherleşmesiMaden Cu yatağı dünyanın bilinen en eski yataklarından biridir. Etibank tarafından ilküretime 1939 yılında başlanmıştır. İşletme 31.12.1994 tarihinden itibaren özel sektöredevredilmiştir.Anayataktaki cevherleşme, altta saçınımlı cevher, ortada ağsı cevher ve en üstte masifcevher şekilinde izlenmektedir. Masif cevher 300 m uzunluğunda, 100 m genişliğinde ve 45 myüksekliğindeki boyutlara sahiptir. Masif kütledeki cevherleşme % 9,11 Cu tenörüne sahiptir.Ağsı cevher ve saçınımlı cevherlerde Cu tenoru % l'in altına kadar düşmektedir.Bu bölgedeki en önemli cevher mineralleri, pirit, kalkopirit, manyetit ve pirotindir. Buişletmede 528557 ton blister bakırın yanı sıra 133 565 ton sülfırik asit, blister bakırdan l 316 kgaltın ve 7 557 kg gümüşelde edilmiştir (Çelik, 1993). Anayatak'ta 1991 yılı sonu itibarıyla 17410 044 ton ham cevher çıkarılmışolııp 1997 yılı itibarıyla 335 839 ton çıkarılmaya hazır, 3 306286 ton çıkarılmaya hazır olmayan olmak üzere toplam 3 642 125 ton % 1.1 Cu tenörlü cevherrezervi bulunmaktadır.Mızırtepe CevherleşmesiBölgede Kretase yaşlı serpantinit, gabro ile Eosen yaşlı diyabaz ve çamurtaşı yer alır.Cevherleşme, kloritleşmiş diyabazlar içerisinde damar ve yer yer masif kalkopirit, pirit, pirotinmercekleri şeklindedir. Bölgede MTA tarafından ayrıntılı çalışmalar yapılmış olup,cevherleşmenin ekonomik öneme sahip olmadığı belirtilmiştir (MTA; 1996).Maden-Pütyan (Arslantaşı) CevherleşmesiBölgede ofiyolitik kayaçlar ve Maden K.armaşığı'na ait kayaçlar yer almaktadır. Sahadayer yer alterasyon (kaolinleşme, kloritleşme ve limonitleşme) görülür. Alterasyon kuşağıcevherleşme açısmdan önemlidir ve 30-40 m genişliğe, 600 m uzunluğa sahiptir. Ayrıca 2-3 mgenişlikte 0,5-11 m kalınlıkta masif bir pirit merceği görülmektedir. Etibank tarafından yapılansondajlarda % 2,13 Cu içerikli 7 m cevher kesilmiştir. Yatakta ortalama % l, 56 Cu tenörlü 509932 ton görünür rezerv belirlenmiştir. Yatak, 7 155 ton metalik Cu'a sahiptir (MTA; 1996).Kızıldağ-Billurik Dere CevherleşmesiCevherleşme Elazığ ilinin yaklaşık 15-25 km. kuzeyinde Kızıldağ çevresi ve Billurikdere bölgesinde Elazığ magmatitleri içerisinde damarlar şeklinde izlenmektedir. Cevherleşmediyoritik ve granitik kayaçlar içerisinde yer alır. Bölgede, epidotlaşma, serisitleşme velimonitleşme türü alterasyon görülmektedir. Cevhermineralleri olarak pirit, kalkopirit. sfalerit.galen, spckiilarit izlenmektedir. Cevherleşmenin ekonomik durumunu belirlemeye yönelik319

çalışmalar yeterli değildir. Ayrıntılı çalışmalar yapılması gerekir (Sağıroğlu, 1986; Şaşmaz veSağıroglu; 1990).Tablo I. 4: Ergani (Maden) Bakır İşletmesinin 1981-1991 Yıllarında Üretilen Ham Cevher, Blister Bakır ve Sülfürik AsitMiktarı ile İşletmedeki İstihdam DurumuYıllar işçi adedi Memur adedi TÜV. Cevher B. Bakır S. Asit1981 l 594 142 412000 5002 107191982 l 467 127 450 000 4665 144001983 l 296 126 413500 2500 206021984 1228 181 630 900 6202 22531985 l 142 187 516000 4340 -1986 l 114 180 603 000 5625 -1987 l 074 162 583 000 8002 -1988 960 158 551 500 5410 -1989 900 175 398 500 3050 -1990 827 174 456 000 2522 -1991 622 174 410800 - -Toplam 17410044 528 557 133565Zahoran (Maden) CevherleşmesiCevherleşme, Maden Karmaşigı'na ait volkanik kayaçlar içerisinde yer almaktadır. Asılcevher mineralleri pirit, kalkopirit ve manyetittir. MTA, (1997) tarafindan yapılan çalışmalardacevherleşmenin ekonomik öneme sahip olmadığı belirtilmektedir.Helezür (Sivrice) CevherleşmesiCevherleşme, Karabayalık dere ve Mahkemelik olmak üzere başlıca iki yerde yastık lavyapışı gösteren spilitik diyabazlar içerisinde görülür. Limonitleşme, kaolenleşme, kloritleşme,silisleşme ve serisitleşme türü alterasyonlar görülmektedir. Cevherleşme Karabayalık deremevkiinde yarmalar ve açık işletme sonucu açığa çıkmıştır. Masif, saçınımlı ve damar şeklindeizlenen cevherleşmenin esas mineralleri pirit, kalkopirit ve sfalerittir. Ortalama tenor, masifcevherleşmelerde % 3,87 Cu, % 1,37 Zn, saçınımlı ve damar tipi cevherleşmede ise ortalama %0,21 Cu, % 0,11 Zn değerleri bulunmuştur.Mahkemelik sahasında ise bir cevher yüzeylemesine rastlanmamıştır. Yer yer disseminepirit görülmüştür. Karabayalık dere mevkiinde ayrıntılı çalışma yapılması gerekmektedir.Demir CevherleşmeleriKarakaş (Baskil) Demir CevherleşmesiDemir cevherleşmesi, Baskil ilçesinin 24 km batısındaki Karakaş koyunun hemenbatısında yer alır. Paleozoyik yaşlı Keban Metamorfitleri içerisinde görülen cevherleşmeyapraklanma ve tabakalanmaya paraleldir. Asıl cevher minerali, markazit olup, bu mineralalterasyon sonucu limonit, hematit ve götit minerallerine dönüşmüştür. Ayrıca jips ve kükürtmineralleri de izlenmektedir (Akgül ve Acar, 1997). Sahada % 52 Fe tenörlü 126.270 ton, % 33Fe tenörlü 220.500 ton demir olduğu belirlenmiştir (Akyol vd., 1986). Asıl demircevherleşmesinin batısında küçük kafalar şeklinde birkaç cevherli zon daha yorulmuştur. Bucevherleşme zonlarının ayrıntılı olarak incelenmesi gerekmektedir. Bu cevherleşme daha öncekiyıllarda özel sektör tarafından işletilmiştir.Aşvan CevherleşmesiCevherleşme, Elazığ'ın 35 km batısındaki Aşvan koyunun 4 km doğusundadır. SahadaPaleozoyik yaşlı mermerler ve bunları kesen magmatik kayaçlar yer almaktadır. Cevherleşme,bu iki kayaç kontağında skarn tipte gelişmiştir (Akgül ve Şaşmaz, 1996). Asıl cevher mineralimanyetit olup hematit, limonit, ilmenit ve spekülarit mineralleri de izlenmektedir. Aşvan demir320

madcnindc yapılan çalışmalar sonucu ortalama % 55 tenörlü 23 798 ton, % 31,88 Fe tenörlü164 250 ton görünür rezerv hesaplanmıştır (Akyol vd., 1986; M.T.A.,1997).Birvan-Hamzikan-Üçağaç Demir CevherleşmeleriCevherleşme, Keban Metamorfitleri'ne ait mermerler ile magmatik kayaçlarındokunağında oluşmuştur. Asıl cevher minerali manyetittir. Yapılan çalışmalarda % 31-41 Fetenoru tespit edilmiş, ancak rezerv için ayrıntılı bir çalışma yapılmamıştır. Yatağın 1,5 mkalınlıkta ve 10 - 20 m uzunlukta bir kaç kütleden oluştuğu belirtilmektedirYahyalı köyü (Keban) Demir Cevherleşmesi .Demir cevherleşmesi Yahyalı tepenin kuzeydoğusundaki Ziyaret sırtında ve Kaletepe'deolmak üzere iki ayrı yerde mostra vermektedir. Yahyalı Tepe'deki cevher minerali limonit oluppirit ve markasit oksidasyon sonucu oluşmuştur. Cevherli kütle 140 m uzunluğa sahiptir. Kaletepe zuhurunda ise cevher minerali hematit olııp, kırık ve çatlaklara yerleşmiştir. Cevherli kütle25 m uzunluğa, 20-30 cm kalınlığa sahiptir. Yapılan kimyasal analizlerde % 58-66 Fc203içerdiği saptanmıştır (MTA; 1996).Mangan CevherleşmeleriKoçkale Mangan CevberleşmesiCevherleşme, Elazığ'ın yaklaşık 25 km GD'sunda Koçkale köyü civarında yeralmaktadır. Maden Karmaşığı'na ait volkanosedimenter kayaçlar içerisinde görülen manganezcevherleşmesi, iki farklı şekilde bulunmaktadır. Bunlar; volkanosedimentitlerle uyumlucevhrelcşmeler ve damar tipi cevherleşmelerdir. Manganez cevherleşmesinin % 29 Fe, % 17 Mn ve % 13 Si içerdiği saptanmıştır. Fe ve Si miktarının yüksek oluşu cevherin kalitesinidüşürmektedir. Yapılan arazi çalışmaları sonucu bölgede yaklaşık 2 000 000 (on cevherbulunduğu belirlenmiştir (Altunbey ve Sagiroglıı; 1995).Krom CevherleşmesiKrom cevherleşmesi Elazığ ilinin Guleman bölgesinde yer almaktadır. 1935 yılındabulunmuş ve Etibank tarafından işletmeye açılmış olan Krom cevherleşmesi. Üst Kretase yaşlıofiyolitik kayaçlar içerisinde izlenmektedir. Guleman ofiyoliti içindeki krom yatakları; litolojiözellikleri, yapısal durum ve coğrafik dağılımları dikkate alınarak dört kısıma ayrılmıştır:• Gölalan sahası• Piityan sahası• Rııt - Taşlitepe sahası• Kefdag - Kapin - Çabata sahasıBölgede 1936 yılından beri krom cevheri üretilmektedir ve 1996 yılı sonuna kadar 8594 509 ton tüvenan kromit cevheri üretilmiştir. 1996 yılı sonu itibarıyla bölgedeki kromrezervi 4 800 000 ton görünür ve I 000 000 (on muhtemel olmak üzere 5 800 000 ton'dur.Zenginleştirme tesisi olarak 1965 yılmda devreye giren 150 000 ton /yıl kapasitelieleme-triyaj ünitesi; 1951 yılında kurulan 30 000 ton/yıl kapasiteli Sori konsantratörü; 1984yılında kurulan 27 000 ton/yıl kaoasiteli Jig tesisi ve 1991 y111"0'1 250 000 ton/yıl kapasiteliKef konsantratörü bulunmaktadır. Sori konsantratörü 1992 yılından itibaren, eski teknoloji veekonomik olmayışı nedeniyle devre dışı bırakılmıştır. Şark krom işletmesinde ocaktan çıkarılancevher, zenginleştirme tesislerinde işleme tabi tutularak konsantre cevher elde edilmektedir.Konsantre cevher Ferrokrom üretim tesislerinde işlenerek fen-okrom elde edilmekledir.Ferrokrom tesisleri Elazig-Bingöl karayolu üzerinde olup, Elazig'a 55 km mesafededir. 1977vılında üretime alınan 50 000 ton/yıl kapasiteli A tesisi ile 1989 yılında üretime alınan 100 000ton/yıl kapasiteli B tesisinde 1996 yılı sonuna kadar toplam 960 118 ton yüksek karbonluferrokrom üretilmiştir. Yıllara göre ayrıntılı rerrokrom üretimi Tablo 3' de verilmiştir.321

Tablo – I.5: Ferrokrom Tesislerinin Kurnluşundan 1996 Yılı Sonuna Kadar Üretilen Ferrokrom MiktarıYILLAR A Tesis B Tesisi TOPLAM977 l 1.191 - 11.191978 24.970 - 24.970979 23.685 - 23.6859SO 24.060 - 24.060981 30.656 - 306569}i2 29,516 - 29.5169S3 22.200 - 22.200984 38.900 - 3890098? 42.000 - 42 0009S6 38.000 - 38.000987 43.200 - 43.200988 43.500 - 43 500989 40.000 8300 48.300990 36.750 14.690 51.440991 43.000 29.500 72.500992 38.500 35.000 73.500993 39.500 42.500 82000994 37.500 51.000 88500995 37.500 42.500 80000996(11 Aylık) 38.450 45.550 84000TOPlAM 683.08 269.040 952.118199-2001 yılları arasında yılda 200 000 ton kapalı işletme yöntemi ile ve 300 000 ton açıkişletme yöntemi ile olmak üzere toplam 500 000 ton/yıl tüvenan krom üretimi hedeflenmişiir.Kurşun-Çinko CevherleşmeleriKeban ilçesi Pb-Zn CevherleşmesiCevherleşme, Keban ilçesinin 2 km kadar güneyinde Fırat vadisinin doğu kıyışıüzerinde bulunmaktadır. En önemli ocağı Derebaca madeni 1728 yılında işletmeye açılmıştır.Keban madeni 1953 yılında Etibank tarafından işletilmeye başlanmıştır. Cevher, siyenit porfir,mermer-şist kontağında yer almaktadır. Keban madenindeki cevher % 9 Pb, % 12 Zn, 300gr/ton Ağ ve l gr/ton Au içermektedir. Cevher yatağında yüzeyden derine doğru gidildikçe Znoranı artmaktadır. Maden 1953-1983 yılları arasında Etibenk tarafından işletilmiştir. 1983-1988yılları arasında müteahhit tarafından işletilen cevher ekonomik olmaktan çıktığı için 1989yılında terkedilmiştir. 1953 yılından itibaren toplam 422 000 ton tüvenan cevher çıkarılmıştır.Billurik Dere-Kurtdere (Elazığ KB'sı) Kurşun-Çinko CevherleşmesiKurşun-Çinko Cevherleşmesi, Elazığ Magmatitleri'ne ait derinlik kayaçları içerisindeyer almaktadır. Cevherleşme, damarlar şeklinde izlenmekte olup, damar kalınlıkları 10-50 cmarasında değişmektedir.Yapılan incelemelerde cevher minerali olarak galen, sfalerit ve pirit minerallerisaptanmıştır.Cevherleşmenin ekonomik durumunun araştırılması gerekmektedir (Şaşmaz veSağıroğlu, 1990).Altın Cevherleşmesi322

Baskil Altınlı Kuvars DamarlarıCevherli kuvars damarları, Baskil ilçesinin güneyinde Nazaruşagı köyü civarında ElazığMagmatitleri'ne ait derinlik kayaçları içerisinde yer almaktadır. Bölgede, irili ufaklı toplam 28adet kuvars damarı incelenmiştir. 4-312 m arasında değişen uzunluklara sahip damarlarınkalınlığı 20-80 cm arasında değişmektedir. Yapılan mikroskopik çalışmalarda kalkopirit, pirit,bizmut, manyetit, galen, sfalerit ve altın mineralleri belirlenmiştir.Yüzeyde cevher kalınlığı 0.5 m, derinliği 10 m alındığında ortalama % 0,98 Cu, 1,09gr/ton Au tenörlü 19 628,5 ton muhtemel rezerv hesaplanmıştır. Sondaj verilerinden hareketlederinliğin 100 m. olduğu düşünülürse 196 285 ton muhtemel + mümkün rezerv ortayaçıkmaktadır (Gerçek. 1996).I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine EtkileriMadencilik Faaliyetleri üretim sırasında genelde açık işletme yöntemi kullanılması,basamak oluşturması ve yer altı işletme yöntemi kullanılması dolayısıyla zemin emniyeti ,malzeme kayması ve göçüklerin olması mümkündür. Bunun yanındamadencilik alanındaçalışnaların evsel atıkları, nakliye esmasında oluşabilecek toz , yer altı suyuna olacak etkisi vekarayollarına etkisi bulunmaktadır.Ayrı faaliyet sırasında muhtemel kesilebilecek ağaçlardan dolayı bitki örtüsüneyapacağı tahribat ve orman yangınlarına etkisi olabilir.Madencilik faaliyetleri bununla birlikte bazı tarım arazilerinin tahribatı ve işletmeesnasında flora-fauna türlerine yapacağı etki ve üretimde kullanılacak makine ve araçların atıkmaddeleri ayrıca üretim sırasında kulanılabilecek tehlikeli toksik, parlayıcı ve patlayıcımaddelerin kullanım durumlarında da çevreye olumsuz etkileri bulunmaktadır.I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla YapılanRehabilitasyon ÇalışmalarıAçık işletme faaliyetleri sonucu oluşan arazi şeklinin tekrar eski durumuna getirilmesiüretim planlamasının içerisinde düşünülmesi gerekir. Maden Kanunumuzda da bu husus ayrıcabelirilmiştir. Arazinin tekrar eski durumuna getirilmesi maden işletmecisinin görevleri arasındaolup yapılması gerekli olan işler şunlardır:1- Arazi yüzeylerinin düzenlenmesi2- Yol inşası3- Şevlerin stabilitesiMermer üretimi, basamaklar oluşturularak arazi meyline paralel eğimdegerçekleştirilmiştir olacaktır. Çalışması biten ocak basamakları, çıkan pasa ile uygun eğimlerdedoldurularak, taşlı ve çukur kısımlar tesviye edilecektir. Bunun üzerine arazi hazırlanmasısırasında üst kısımdan sıyrılarak alınıp ayrı bir yerde stoklanmış olan bitkisel toprak serilecektir.(Bitkisel toprağın stoklama esnasında su veya rüzgar erozyonuna maruz kalarak sürüklenmesinive 5toz emisyonu oluşturmasını engellemek amacıyla üzeri yeşillendirilerek depolanmasısağlanacaktır.) Ayrıca üretimi biten faaliyet alanının yeşillendirilmesini kolaylaştırabilmek veçabuklaştırabilmek amacıyla serilecek olan bu bitkisel toprağa organik madde ilavesiyapılacaktır.Alt dolgu maddesi olarak serilen pasa malzemesinin üzerine bitkisel toprak uygungörülen kalınlıkta serilecektir. Bitkisel toprağın serileceği alan istenmeyen her türlü yabancımateryalden arındırıldıktan sonra bitkisel toprak serilecek ve serilmeden önce mevcut toprakhafifçe gevşetilecektir.Bitkisel toprak serildikten sonra işlenerek, tırmıkla tesviyeye uygun bir yapı ve dokuyagetirilecek bu işlemler sırasında çıkan ve boyutu 5 cm'yi geçen taş,ot ve diğer istenmeyen323

maddeler toplanacak ve uzaklaştırılacaktır. Temizlenmiş bitkisel toprak alandaki eş yükseltieğrileri veya kotlarına uygun olarak tesviye edilecektir. Daha sonra yörenin ekolojik koşullarınauygun bitki türleri ile yeniden bitkilendirilmek ağaçlandırılmak üzere , Orman idaresine teslimedilecektir.Tahrip edilen bir alan kendi haline bırakıldığında, ekolojik dengesine ulaşması kendikendini onarması çok uzun zaman alabilir. Uygun bir zaman sürecinde bu alanların yenidendoğaya kazandırılması için insan yardımına ihtiyaç vardır. Bu amaçla rehabilitasyon çalışmaları,tahrip edilmiş alanın verimliliğinin ekolojik, ekonomik ve estetik değerlerinin yenidenkazandırılmasını hedefleyen çalışmaları içerecektir. Faaliyet sona erdikten sonra arazininalacağı son duruma göre çalışmalar yapılacak ve cevre sorunları en aza indirilecek vegiderilmaye çalışılacaktır. Faaliyet esnasında alınacak olan toprak pasaları arazinin çalışılmayanbir bölgesinde depo edilerek her türlü rüzgar ve yağmur erozyonuna karşı üzerleriçimlendirilerek işletme faaliyete kapandıktan sonra ağaçlandırma ve rekreasyon çalışmalarınateşkil edecektir.Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından 2872 sayılı Çevre Kanununa bağlı olarak14 Aralık 2007 tarih ve 26730sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren‘’Madencilik Faaliyetleri İle Bozulan Arazilerin Doğaya Yeniden Kazandırılması Yönetmeliği’’ile orman sayılan alanlar dışındaki madencilik faaliyetleri, malzeme ve toprak temini içinarazide yapılan kazılar, dökümler ve doğaya burakılan atıklarla bozulan doğal yapının yenidenkazandırılmasına ilişkin usul ve esasları belirleyerek, Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED)Yönetmelği Hükümleri gereği değerlendirilerek ‘’Çevresel Etki Değerlendirmesi GerekliDeğildir’’ kararı verilen faaliyet sahipleri bu yönetmelik ekinde yer alan Ek-I Doğaya YenidenKazandırma Planını ve bu Planın aynen uygulanacağını gösterir noter tasdikli taahhüdü ilgili İlÇevre ve Orman Müdürlüğüne sunmak ve Projelerini verilen Plan ve taahhütlre göregerçekleştirmekle yükümlüdürler. (Madencilik Faaliyetleri İle Bozulan Arazilerin DoğayaYeniden Kazandırılması Yönetmeliği-Mad.5)EK-I Doğaya Yeniden Kazandırma Planı Formatı(1) Faaliyet Öncesi Mevcut Durum:a) Arazinin yeri.b) Sahanın durumu.c) Faaliyet sahası sınırlarını ve çevresini gösteren 1:5000 ölçekli topoğrafik harita (çevrearazi kullanımlarını da içerecektir).ç) Faaliyet sahasını ve doğaya yeniden kazandırılacak alanların, faaliyet sonrasıkullanım senaryolarını gösteren 1:1000 ölçekli topoğrafik harita.d) 1:1000 ölçekli işletme haritası.e) Jeolojik durum.f) Hidrolojik ve hidrojeolojik özellikler.g) Örtü tabakası durumu.ğ) Üst ve alt toprak durumu.h) Flora, fauna ve lokal endemik türlerin belirlenmesi.ı) Meteorolojik özellikler.i) Arazi kullanımı ve altyapı durumu.j) Kültürel, tarihi ve arkeolojik varlıkların durumu.h) Sosyo-ekonomik durum.l) Sahadaki ses ve gürültü seviyeleri.m) Çevresel risk değerlendirmesi.n) Olası asit maden drenajının belirlenmesi.324

(2) Sağlık ve Güvenlik:a) İşletme sahasına girişin çit ve engellerle sınırlandırılması.b) Atık barajları ile ilgili alınacak güvenlik önlemleri.c) Atıkların barajda depolanmasında alınacak güvenlik önlemleri.ç) Şevler ve yüksek duvarlarla ilgili alınacak güvenlik önlemleri.d) Hendek, ocak çukurları, yeraltı ocağı girişleri, tasman çukurları, döküm harmanları,pasalar, atık sahaları, depolama alanları ve benzeri gibi yerlerle ilgili alınacak güvenlikönlemleri.e) Binalarla ilgili alınacak güvenlik önlemleri.(3) Faaliyet Sahasının Yeniden Düzenlenmesi:Madencilik işletmeciliği, arazide yapılan diğer kazılar, dökümler ve doğaya bırakılanatıklar sonucunda bozulan doğal yapının doğaya yeniden kazandırılması sırasında MadencilikFaaliyetleri ile Bozulan Arazilerin Doğaya Yeniden Kazandırılması Yönetmeliğinin 9.maddesinde belirtilen aşamalar izlenir.a) Korunması gereken üst toprak hakkında nitelik ve nicelik bilgileri, verimli üsttoprağın kaybını en aza indirecek sıyırma teknikleri ve seçilen sıyırma tekniği, malzemenintaşınması, geçici olarak depolanması ve saklanması.b) Oluşturulan boşlukların ve kazı alanlarının yeniden doldurulması ve tesviyesi.c) Örtü ve atık yığınları, döküm harmanları, pasalar, atık sahaları ve depolamaalanlarının tesviyesi.ç) Bozulan topografyanın morfolojik özelliklerinin dikkate alınarak duraylılığınınsağlanması.d) Yeniden düzenlenen alanlara üst toprağın geri serilmesi.e) Kazı boşluklarının suyla doldurulması halinde su kirliliğinin önlenmesi ve sukalitesinin korunması.f) Dolgu yapılan alanlarda oluşan suyun denetimi.g) Sahanın, habitat oluşumuna uygun olarak hazırlanması, asit maden drenajınınölçümleri ve önlemlerinin alınması.(4) Arazinin Duraylılığının Sağlanması:a) Fiziksel Duraylılık:1) Şev duraylılığı (döküm harmanlarının ve pasa yığınlarının eğimleri ile taşocağı vemadencilik yapılmış alanlardaki şev açılarının belirlenmesi, şevlerin ve yüksek duvarlarınduraylılığının sağlanması).2) Erozyon ve sedimantasyon kontrolü.3) Tasman kontrolü.b) Kimyasal Duraylılık:1) Asitli su drenajı olasılığının belirlenmesi, oluşumunun önlenmesi ve kontrolü içinyapılan çalışmalar.2) Tehlikeli ve zararlı maddelerden arıtma ve nötralizasyon çalışmaları.c) Biyolojik Duraylılık:1) Minimal biyolojik iyileştirme.2) Kapsamlı biyolojik iyileştirme.(5) Toprak, Su ve Hava Yönetimi:Faaliyet alanlarında;a) Atıksuyun arıtılması, yüzey sularının kontrolü ve yeraltı sularının drenajı.b) Atık barajlarının yönetimi (yüklü çözelti, ara çözelti ve aşırı yağış taşkın havuzlarınındoğaya kazandırılması).c) Dere yatak ve kıyılar ile doğal su akıntılarının düzenlenmesi.ç) Yüzey ve yeraltı sularının kirliliğe karşı korunması.d) Katı, sıvı ve gaz atıkların bertarafının tasarımı.325

(6) Peyzaj Çalışmaları:a) Estetik görünümün, halkın yerleşim bölgelerine ve doğal alanlara etkisininbelirlenmesi.(7) Faaliyet Sahalarının İyileştirilmesi:Bozulan tüm alanların (endemik türlerin çoğalmasını ve doğal seçimi teşvik etmeamacıyla) geleceğe dönük kullanım planlaması çerçevesinde yeniden bitkilendirilmesi:a) Arazinin bitkilendirme için hazırlanması.b) Öncü bitkilerin tanımı ve türlerin seçimi metotları ve bunların etkilerinin incelenmesi.c) Fidelerin yetiştirilmesi.ç) Malçlama.d) Gübreleme.e) Bitkilerin nakli.f) Tohum ekme ve fidan dikme.g) Ağaçlandırma.ğ) Zararlı ot kontrolü için gereken önlemlerin alınması.(8) Faaliyet Alanlarının Kapatılması ve Terk Edilmesi:a) Kirlenmiş alanların temizlenmesi.b) Binaların yıkımı ve temel betonlarının sökümü veya farklı kullanımlara sunumu.c) Ekipmanların sökümü ve kaldırılması.ç) Altyapı söküm ve temizliği (yollar, enerji ve boru hatları, demiryolları, servis vedepolama alanlarının kaldırılması).d) Atıkların ve artıkların bertarafı.e) Proje sınırını çizen engellerin kaldırılması.(9) İzleme ve Denetim:a) Faaliyet alanları ve çevresindeki toprak, yüzey suları, yeraltı suları, hava veya diğerortamlarda meydana gelebilecek kirliliklerin ölçümü için uygulama programının hazırlanması.b) Doğaya Yeniden Kazanım Planı kapsamında, hangi parametrelerin hangi aletlerle venasıl ölçüleceğinin belirlenmesi.c) Ölçümlerin hangi kuruluş tarafından hangi sıklıkta yapılacağının belirlenmesi.ç) Ölçüm sonuçlarıyla ilgili veritabanı oluşturulması.d) Ölçümlerin değerlendirilerek ve sınır değerleri ile karşılaştırılarak raporlanması.e) İzleme faaliyetlerinin denetiminin yapılması.(10) Diğer Hususlar:a) Doğaya yeniden kazandırılmış arazilerin kullanıcıları için öneriler.b) Doğaya yeniden kazandırılmış arazilerin gelecekteki kullanımları amacıyla satışı,dağıtılması usullerinin araştırılması.(11) Doğaya Yeniden Kazandırma Planı Uygulama Takvimi:a) Doğaya Yeniden Kazandırma Planı çerçevesinde yapılacak çalışmalar için uygulamatakvimi hazırlanması.I. MADENCİLİK - KAYNAKÇA-Elazığ projesi Mevcut Durum Raporu-1-M.T.A Çalışmaları-İl Çevre ve Orman Müdürlüğü-İldeki Maden Şirketlerinin Envanterleri326

J.1. Birincil Enerji KaynaklarıJ. ENERJİGüneş, rüzgar, kömür gibi sınıflandırılan alt başlıklardır. Bunlar gerekenenerji hizmetlerine dönüştürülünceye, makinelerde ya da soba, türbin veya motorgibi araçlarda kullanılıncaya kadar işe yaramaz. Dünyanın her yerinde birçok ülkedepek çok birincil enerjinin ziyan olmasına sebep, onu gerekli hizmete çevirecek olanteçhizatın tasarımındaki veya çalışmasındaki yetersizliktir.Elazığ, birincil enerji bakımından önemli bir potansiyele sahip değildir. Daralanlarda odun, kırsal alanlarda ise tezek hem ısınma hem de mutfak yakıtı olarakkullanılmaktadır.J.1.1. Taş Kömürüİlimizde Taşkömürü rezervi bulunmamaktadır.J.1.2. Linyitİl sınırlarımız Palu İlçesinde oluşam kömür, Eosen flişi içindedir. Flişin ortakısmında yaklaşık 25.00 m’lik bir horizonda altı linyit damarcığı vardır.Damarların inceliği ve sık sık kesilmeleri işletmelerin kısa sürede sona ermesine nedenolmuştur. Oluşum ekonomik değildir.J.1.3. Asfaltitİlimizde Asfaltit rezervi bulunmamaktadır.J.1.4. Bütümlü Şistİlimizde Bütümlü Şist rezervi bulunmamaktadırJ.1.5. HampetrolJ.1.6. Doğalgazİlimizde Hampetrol rezervi bulunmamaktadır.İlimizde Doğalgaz mevcut değildir. Adıyaman-Elazığ-Diyarbakır Doğal GazBoru Hattı projesinin ihalesi 12.05.2004 tarihinde imzalanmıştır. Doğalgaz boruhattının döşenme çalışmaları devam etmektedir.J.1.7. Nükleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum)İlimizde uaranyum ve Toryum rezervi bulunmamaktadır.J.1.8. OrmanElazığ ilinin 917684 m 2 olan alanının 154551.5 m 2 ’si ormanlık alan 763129m 2 ’si ormansız alandır. İlimizdeki odunlar genelde ısınmak amacıyla yakıt olaraktüketilmektedir. Tüketilen bu odunların büyük bir kısmı diğer illerdenkarşılanmaktdır. Tüketilen yakacak odunların % 80’i meşedir. Geri kalan % 20’likkısım ise meyve ağaçlarıdır. Odun tüketiminde son yıllarda azalma olmuştur. Odunyerine gerek sobalarda ve gerekse kaloriferlerde ithal kömür kullanılmaktadır.İlimiz Karakoçan İlçesinde yıllık ortalama 5.000 ster civarında meşe yakacak odunüretimi gerçekleştirilmektedir. Bu mevcut odun Karakoçan ve kısmen Elazığ İlinin kışlık327

yakacak odununu karşılamaktadır. İlimiz Palu İlçesindeki ormanlarda üretilen asli ormanürünlerine ait 2007 yılında toplam 7243 ster meşe yakacak odunu üretilmiştir. 100 ster civarındameşe odunu da Elazığ merkezde üretilmiştir.J.1.9. HidrolikYerüstü suyu: (İl çıkşı toplam ortalama akım):22.473,4 hm 3 /yılYetaltı suyu:204,3 hm 3 /yılToplam Su Potansiyeli: 22.677,7 hm 3 /yılYeraltı Su KapasitesiTablo-J.1: Birinci Grup AkiferlerAKİFER ADI DERİNLİK (M) UZAKLIK (KM) A. SU MİK.LT/SNULUOVA 100-150 5 KM 10-100ELAZIĞ OVASI 100-150 5-8 2-25YURTBAŞIKIRAÇ OVASI100-150 20-25 2-30KOVANCILAR 100-200 70 2-15BEHREMAZOVASIBASKİL VECİVARIBASKİL SAHİLOVASIKARAKOÇANOVASIBALTAŞISARIKAMIŞARASIHAZAR GÖLÜCİVARIHANKENDİOVASI100-150 50-60 5-60100-150 30 2-30100-150 50-70 10-20100-150 100 10-40100-150 50-60 3-2050-150 25 2-20100-150 20 1-20328

Tablo - J.2: İkinci Grup AkiferlerAKİFER ADIDERİNLİK(M)UZAKLIK(KM)A. SUMİK.LT/SNBASKİLHAROĞLUCİVARIKOVANCILARŞAHMARANDAĞIKESİKKÖPRÜ100-150 5 10-60100-150 60 2-40100-150 10 5-50Tablo - J.3: Havzaların Aldıkları Yağış MiktarlarıHavza adıYağış Alanı(km 2 )Ortalama yıllıkAkış (km 3 )Potansiyeliştirak oranı(21) Fırat Havzası 127 304 31,61 17,0 8,3(26) Dicle Havzası 57 614 21,33 11,5 13,1Ortalamayıllık verim( l /s/km 2 )J.1.10. JeotermalElazığ il sınırları içerisinde jeotermal alan Karakoçan ile sınırları içerisindeKarakoçan İlçesinin 20 km kuzeybatısında yer alan Golan kaplıcalarıdır.M.T.A nın2003 yılında açtığı 330 m derinliğindeki sondajdan 43 0 C sıcaklıkta 25 lt/sn debidesıcak su almıştır. Sıcak su açısından bu alan potansiyele sahiptir.Tablo – J.4: Elazığdaki Kaplıcalar ve ÖzellikleriJEOTERMALALAN ADISICAK SUKAYNAK ADISICAKLIK(OC)DEBİ(LT/SN)POTANSİYELKULLANUMALANIKURULUTESİSGOLAN KARAKOÇAN 43 25 -KAPLICAOLARAK VEKAPLICANINISITMASINDAKAPLICA329

J.1.11. Güneşİlimizin günlük ortalama güneşlenme süresinin en çok olduğu ay Temmuz ayıolup, 12:13 (saat/dakika)’tür. Yıllık ortalama güneşlenme süresi ise 07:25(saat,dakika)’tir. Günlük ortalama güneşlenme şiddetinin en yüksek olduğu ayHaziran ayı olup, 586,53 (cal/cm 2 .dak)’dır. Yıllık günlük ortalama güneşlenmeşiddeti ise 356,33 (cal/cm 2 .dak)’dır.İlimizde güğneşlenme süresinin ve şiddetinin yüksek olması nedeni ile güneşenerjisinden konut ve işyerlerindeki güneş kollektörleri ile sıcak su elde etmekamacıyla kullanılmaktadır. Bu sektör il sınırları genelinde kırsal kesimde dahil hızlabüyümektedir.J.1.12. RüzgarDevlet Meteoroloji Genel Müdürlüğünün verilerine göre ilimizin yıllık ortalama rüzgarhızı 2.3 m/sn’dir . En hızlı esen rüzgarın yönü NNE ve hızı da 21.8 m/s’dir. Bu durum,yöredeki rüzgar hızlarının oldukça düşük olduğunu göstermektedir.İlimizde rüzgar enerji potansiyeli mevcut değildir.J.1.13. Biyokütleİlimizde biyokütle potansiyeli mevcut değildir.J.2. İkincil Enerji KaynaklarıJ.2.1. Termik Enerjiİlimizde termik enerji ile ilgili santral mevcut değildir.J.2.2. Hidrolik EnerjiElazığ ili sınırları içerisinde yer alan dokuz adet hidroelektrik enerjiprojelerinin toplam kurulu gücü 1.927.3 MW; yıllık enerji tüketimi 8.671GW/yıl’dır. Bu projelerden üçü işletmede, bir adetinin planlanması tamamlanmış;beş projenin ise ön inceleme ve master planı tamamlanmıştır.Bu santrallerden Sivrice İlçesi Hazar gölünden Beslenen Hazar-1 ve Hazar -2santralleri Göl su seviyesini düşürdüğü için göl hacmi küçülmekte bu da Hazargölünün doğal karekterini bozmaktadır.Şekil- J.1: Cip Sulama BarajıŞekil – J.2: Keban Barajı330

Şekil - J.3: Elazığ İli Sınırları İçerisinde Bulunan Çeşitli Kademelerdeki Hidroelektrik EnerjiProjeleri ve Kriterleri331

Tablo – J.5: Hidroelektrik Enerjisi Kaynak Kullanımı ve GerçekleşmeSANTRALKURULUGÜÇ(MW)ÜRETİLECEK ENERJİ(GWH/YIL)İşletmede Olan HES’ler 1.360.1 6.192Keban HES Projesi 1.330.0 6.000Hazar-1 HES Projesi 20.1 128Hazar-2 HES Projesi 10.0 64Planlanması Tamamlanan Projeler 108 367Pembelik HES Projesi 108 367Ön İnceleme ve Master Planı TamamlananProjeler459.2 2.112Beyhan I HES Projesi 300.0 1.435Tatar HES Projesi 100.2 377Palu HES Projesi 20.0 84Seyrantepe HES Projesi 34.0 188Keban Deresi HES (Özel kuruluş) 5.0 28Tablo – J.6: Elektrik Enerjisi Tüketiminin GelişimiHidroelektrik Enerji Ortalama Üretim Potansiyeli (a) 8.671 GWh/yılHidroelektrik Enerjisinde Kaynak Kullanımı (b) 6.192 GWh/yılGerçekleşme %71.4J. 2.3. Nükleer EnerjiDoğada bulunan radyoaktif elementlerden yararlanılarak nükleer santrallerdeelektrik enerjisi elde edilmesi olan nükleer enerjiden faydalanmak için radyoaktifkaynak rezerveleri mevcut değildir.J.2.4. Yenilenebilir Elektrik Enerjisi Üretimiİlimizde yenilenebilir elekrtik enerjisi üretimi ve çalışmaları mevcut değildir.332

J.3. Enerji Tüketiminin Sektörlere DağılımıTablo – J.7: 2007 Sonu Abone Grupları Bazında Abone Sayıları ve Tüketimlerin Toplam Sayı ve Tüketim İçerisindekiOranlarıABONE GRUBU ABONE SAYISI TÜKETİM kWhABONESAYISININTOPLAMİÇERİSİNDEKİORANI %TÜKETİMİNTOPLAMİÇERİSİNDEKİORANI %SANAYİ 699 394.417.249 0,30 47,05TİCARETHANE 25.262 67.223.919 10,73 8,02RESMİ DAİRE 1.674 46.100.540 0,71 5,50TARIMSAL SULAMA 10.020 45.033.066 4,25 5,37MESKEN 191.089 180.391.534 81,14 21,52BELEDİYELER 381 48.127.185 0,16 5,74BEDELLİ AYDINLATMA 2.418 25.495.862 1,03 3,04DİĞER 3.952 31.576.110 1,68 3,77T O P L A M 235.495 838.365.465 100 100Kaynak: TEDAŞJ.4. Enerji Tasarrufu İle İlgili Yapılan Çalışmalarİlimizde kayıp kaçak oranının azaltılması için her birim için yapılan çalışmalar aşağıdasıralanmıştır:Endeks Alım Servisi: Elazığ merkezinde 130 bini aşkın abonemizin 2’şer aylıkendekslerinin alınması işlemleri yapılmakta. Her bir aboneye mutlak surette 60 günde birendeks okuma amacıyla gidilmekte ve gözle yapılan muayenelerdeki tespit edilen ihbarlar veproblemli durumlar teknik elemanlarımıza iletilerek müdahale edilmektedir. Kayıp kaçağınbaşlangıç noktası endeks alımda görevli personellerinçok iyi gözlem yapabilmesi sayesinde olmaktadır.Büyük Müşteriler Servisi: Aylık olarak yüksek tüketimli abonelerin endekslerialınmakla ve gözle muayeneler yapılarak arızalı ve şüpheli sayaçlara müdahale edilmektedir.Büyük müşteriler bünyesinde oluşturulan mobil ekip sayesinde köy içme suları , değirmenler,köy ve beldelerdeki ticarethanelerin sayaçları elden geçirilerek sayaçlardaki eksik tüketimesebebiyet veren gerilim bobinlerinin yanması , bağlantı tersliği ve sayaçların eksik değerkaydetmeleri durumları tespiti yapılmakta ve eksik tüketimli abonelerde bu durumdüzeltilmektedir. Yine sulama sezonlarında Baskil sahil kenarı ağırlıklı olmak üzere yüksektüketimli sulama abonelerinin kontrolleri yapılmaktadır. Yine dağıtım sistemimize yapılan333

yasal olmayan müdahalelerle ilgili olarak abonesiz kullanıcılara yönetmelikler çerçevesindeişlem yapılmakta ve abonesiz kullanıcılar önlenmektedir.Köy Servisi: Merkeze bağlı köylerdeki endeks okuma, tahakkuk , tahsilat , kalıntıfaturaların azaltılması , arızalı ve müdahaleli sayaçlara müdahale işlemleriyle her bir aboneyeulaşılarak tahakkuk kaybı giderilmektedir.Kaçak Ekibi: Yapılan programlı ihbarlar değerlendirilerek kaçak elektrik kullananabonelere tüm tutanaklar tanzim edilerek savcılığa suç duyurusunda bulunulmaktadır.Merkez Abonesiz Ekibi: Şehir merkezinde abonesizedilerek kaçak tespit tutanağı tanzim edilmektedir.elektrik kullanıcıları tespitMerkez Kesim ve Mühürleme Ekipleri: Elazığ merkezi sınırlarında 2 fatura veüzerindeki abonelere ihbarname dağıtılması elektrik kesimlerinin yaptırılması, borçlarınıödemeyen ve elektriği kesilen abonelerle ilgili yasal sürecin başlatılması işlemleri yaptırılarakyasal olmayan tüketimler önlenmekte yine programlı mühürlemelerle sayaçlar kontrol altınaalınmaktadır.Tablo – J.8: 2007 Yılı Alınan-Satılan-Kayıp Enerji OranlarıSATIN ALINANENERJİ (kWh)SATILANENERJİ (kWh)FARK (kWh) KAYIP (%)OCAK 67.315.831 54.131.355 13.184.476 19,59ŞUBAT 59.279.372 58.351.531 927.841 1,57MART 65.440.483 58.065.693 7.374.790 11,27NİSAN 65.859.025 62.925.745 2.933.280 4,45MAYIS 70.885.041 61.558.223 9.326.818 13,16HAZİRAN 74.989.023 74.172.603 816.420 1,09TEMMUZ 86.583.231 76.376.197 10.207.034 11,79AĞUSTOS 90.032.820 89.281.866 750.954 0,83EYLÜL 86.968.582 78.807.994 8.160.588 9,38EKİM 77.771.420 75.454.959 2.316.461 2,98KASIM 80.963.544 76.846.677 4.116.867 5,08ARALIK 82.673.345 72.392.652 10.280.693 12,44TOPLAM 908.761.717 838.365.495 70.396.222 7,75Kaynak : TEDAŞJ. ENERJİ KAYNAKLAR-DSİ IX. Bölge Müdürlüğü-Fırat Elektirik-MTA Bölge Müdürlüğü334

K. SANAYİ VE TEKNOLOJİK.1. İl Sanayinin Gelişimi, Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen EtkenlerElazığ'da Cumhuriyetten önce Harput'da daha çok debbahçılık ve ipek dokumacılığışeklinde görülen sanayi Cumhuriyetten sonra, devlet yatırımları ile hız kazanmış, birbiri ardınaŞeker Fabrikası, Şarap Fabrikası ve Ferrokrom tesisleri faaliyete geçmiştir. Bu dönemin ilk özelteşebbüsü Elazığ İplik Fabrikasıdır. Elazığ'da 2. sanayi hamlesi Keban Barajı sonrasıyaşanmıştır. Bu dönemde Elazığlı müteşebbislerin öz sermayesi ile Keban Holding özelteşebbüsün Keban Barajı istimlak bedellerinin üretime dönüştürülmeye çalışıldığı bir dönemolmuştur. O dönemde kurulan fabrikalar çok ortaklı yapılarını kaybetmekle beraber üretimlerinisürdürmektedirler. 1980'lerin ikinci yarısında devlet teşvikleri ile başlayan yeni atılımla ElazığOrganize Sanayi Bölgesi kurulmuş ve yaşanan bir çok olumsuzluklara rağmen Elazığ'ınkalkınma ve sanayileşme arzusu devam etmiştir. Türkiye’de ilk olma özelliği taşıyan HayvanÜrünleri Organize Sanayi Bölgesinde ise iki tesis üretime geçmişir.Günümüzde "Elazığ Organize Sanayi Bölgelerinde 66 ve OSB dışında 181 olmak üzeretoplam 247 işletme faaliyetlerini devam ettirmektedir. Bu işletmelerin tamamı KOBIniteliğindedir ve 5.225 kişiye doğrudan istihdam sağlamaktadır. OSB'de 17 işyeri çeşitlinedenlerle üretimine ara vermiş, 13 firma inşaat halinde ve 4 adet işyeri de proje aşamasındadır.Elazığ Küçük Sanayi Sitesinde ise yaklaşık 1000 işyeri faaliyetlerini sürdürmektedir.Elazığ'daki KOBİ'lerin faaliyet alanları çeşitlilik arz etmektedir. Bunların başlıcaları;Mermer. Mobilya İmalatı, İnşaat Sanayi, Tekstil, Et ve Süt Mamulleri, Madencilik. Gıda Sanayiolarak sayılabilir. İlin sanayileşmesinde özellikle son yıllarda hizmetler sektörünün önemkazandığı da görülmektedir. Bunlardan sağlık, eğitim ve turizm yatırımları ilk gözeçarpanlardır.60504940302011 1010620517Baskil Yolu AksıBingöl Yolu AksıDiyarbakır Yolu AksıİlçelerMalatya Yolu AksıOSBŞehir MerkeziŞekil - K.1: Elazığ İlinde Sanayi Tesislerinin Konum Olarak DağılımıKaynak:Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü335

K.2. Genel Anlamda Sanayinin GuruplandırılmasıTablo - K.1: Elazığ İlinde Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları ve İstihdam DurumuSektörüAdedi1. KAĞIT VE BASKILI KARTON İMALATI 182. KİMYA VE GAZ ÜRETİM SANAYİ 253. MADEN VE MERMER ÜRETİMİ 594. GIDA MADDELERİ ÜRETİMİ 1085. TUĞLA ÜRETİM SANAYİ 76. ÇİMENTO-PREFABRİK-BETON ELEMANLARI VE KİREÇ ÜRETİMİ 507. DEMİR VE DEMİR DIŞI METALLER ÜRETİM SANAYİ 498. TEKSTİL VE DOKUMA ÜRETİMİ 169. SU ÜRÜNLERİ VE KANATLI HAYVAN ÜRETİMİ 810. SOĞUK HAVA TESİSLERİ 911. METALURJİ (DÖKÜM) SANAYİ 612. OTOMASYON VE BİLGİSAYAR YAZILIM SANAYİ 613. YEM ÜRETİM SANAYİ 914. PLASTİK VE PVC ÜRETİM SANAYİ 3115. MOBİLYA VE AHŞAP ÜRÜNLERİ ÜRETİMİ 4116. MAKİNA-TARIM ALETLERİ-DAMPER-DİNGİL-ASANSÖR ÜRETİMİ 2617. DİĞER 21TOPLAM 489Kaynak:Sanayi ve Ticaret Odası MüdürlüğüŞekil - K.2: İlimizin Maden Haritası336

Sanayi AlanlarıKüçük Sanayi SiteleriElazığ S.S.Küçük Sanayi SitesiElazığ Merkezinde 1025 işyeri kapasiteli Küçük Sanayi Sitesi mevcut olup, faal olarakçalışmaktadır. Bu sitemizde ortalama 5000 kişi çalışmaktadır.Ayrıca İl Merkezinde Elazığ Bingöl Yolu 8. Km’sinde 202 işyeri Elazığ Yeni KüçükSanayi Sitesi Yapı Koop. Sorumluluğunda tamamlanma aşamasına gelmiştir.Kovancılar S.S.Küçük Sanayi SitesiElazığ Kovancılar Küçük Sanayi Sitesi büyük ölçüde tamamlanmış olup işyeri sayısı100 adettir.Karakoçan S.S.Küçük Sanayi SitesiElazığ Karakoçan Küçük Sanayi Sitesi inşaat çalışmaları devam etmekte olup işyerisayısı 100 adettir.Elazığ Organize Sanayi Bölgeleriİlimiz merkezine 11 km. mesafede Yazıkonak beldesi hudutları dahilinde 100hektar üzerinde (5.000-100.000 m 2 arasında değişen) 63 sanayi parselindenoluşmuştur.Şekil – K.3:Organize Sanayide Bir Mermer AtölyesiOrganize Sanayi Bölgemiz, diğer Organize Sanayi Bölgeleri içerisinde örnekgösterilebilecek bir şekilde tamamlanmış olması, tüm parsellerinin satılarak yatırımfaaliyetlerinin büyük bir hız kazanmış olduğu, karlı ve ihracata dönük yatırımlarıngayet ciddi bir şekilde yapılmış olması ve ilimiz huzurlu bir kent olması gibifaktörlerde dikkate alınarak, verimli tarım topraklarını Baraj göllerine terk eden vesanayileşmekten başka bir çaresi kalmayan ilimize bu şansın tanınarak ve ekteşviklerle desteklenerek cazibe merkezi durumuna getirilmesi büyük önem arzetmektedir.337

1974 yılında temelinin atılmasıyla başlamış olan ve aradan uzun yıllargeçtikten sonra 1987 yılı içerisinde altyapı çalışmalarına başlanılan bölgenin, 1992yılında altyapısı ile sosyal tesislerinin tamamlanmasıyla l.Kısım Organize Sanayiişletmeye geçmiştir.Elazığ Organize Sanayi Bölgesinde 1151 işçi istihdam edilmektedir. Tamkapasiteye ulaştığı zaman 1751 kişiye daha iş istihdamı sağlanacaktır.ll. Kısım Organize Sanayi BölgesiBu gelişmelerin yanında, l.Kısım Organize Sanayi Bölgesi parselleritamamen dolduğundan müracaat eden yatırımcıların taleplerini karşılayabilmek için;II.Kısım Organize Sanayi Bölgesine ihtiyaç duyulmuştur. Bu durum müteşebbisteşekkülce göz önüne alınarak mevcut bölgenin doğu ve batısında Arsa Ofisi GenelMüdürlüğüne ait olan 466.000 m 2 'lik arsa 1991 yılında satın alınmıştır. 200 hektarlasınıflandırılan bölgemizin 400 hektara çıkartılması çalışmalar doğrultusunda, kişi vekuruluşlardan da 8.6 hektar arsa satın alınmış, toplam 92,2 hektardır.1999 yılı sonunda tamamlanarak sanayicilerin hizmetlerine sunulacaktır.Geriye kalan bölgenin doğrultusundaki 37 hektarlık alanın ise; Kamulaştırmaçalışmaları devam etmektedir.II.Kısım O.S.B.'si toplam 64 sanayi parsellerinden oluşmuştur. Bu parsellerdenalt yapısı tamamlanmış. 1.Kısımdan istifade edebilecek durumda olan, 15 adedisanayicilere tahsis edilmiştir.Bu durum ile yetinmeyen müteşebbis teşekkülümüz, Mevcut O.S.B.'nin üstksmında bulunan Yazıkonak Belediyesinden 363.615 m 2 arsa almıştır.Fiziki bütünlüğü sağlamak için de Arsa Ofisi Genel Müdürlüğüne ait547.789 m 2 'lik arazinin alımının sağlanabilmesi yönünde ilgili Genel Müdürlüğemüracaat etmiştir.Yazıkonak Belediyesinden alınan arsa Elazığ Özel İdare adına tapuda tescilettirilmiştir.Elazığ Organize Sanayi Bölgesi (Hayvan Ürünleri)Elazığ Organize Sanayi Bölgesi (Hayvan Ürünleri)'nin ülke çapında ilkuygulaması ilimizde yapılacaktır. Konu ile ilgili olarak 31.08.1994 tarihinde yerseçimi komisyonu marifetiyle Organize Sanayi Bölgesi kuruluş alanı tespit edilmişolup, ilgili bölgenin ÇED (Çevresel Etki Değerlendirme) raporu Sanayi ve TicaretBakanlığı marifetiyle hazırlanmıştır.İlgili Bakanlığın 13 Haziran 1996 tarih ve 7450 sayılı emirleri doğrultusundamüteşebbis teşekkülün oluşturulması ile ilgili çalışmalara hız verilmiş ve ElazığValisinin Başkanlığında Elazığ Belediye Başkanlığı, Elazığ İl Özel İdare Müdürlüğüile Elazığ Ticaret ve Sanayi Odasının iştiraki ve Sanayi ve Ticaret Bakanlığı fonlarYönetmeliğinin 31. maddesi gereğince oluşturulmuştur. 185.000 m 2 lik alanüzerinde kurulacak olan O.S.B.'nin yeri; Elazığ Özel İdare adına tapuya tescilettirilmiştir.Bu sektörde faaliyet gösteren işyerlerinin yetersizliğini, dağınıklığınıgidermek ve çevre sağlığına duyarlı entegre tesisler meydana getirmek olan buorganizasyonun imar çalışmaları sürdürülmektedir. Bu sanayi bölgesinin hayatageçirilmesi halinde atıl durumunda olan 1000 adet ahırın faal duruma geçeceği veyılda 150.000 Büyükbaş hayvanın besiye alınacağı planlanmaktadır.338

K.3. Sanayinin İlçelere Göre DağılımıMerkezdeki sanayi tesisi sayısı 455 ve ilçelerdeki sanayi tesisi sayımızda 34 adettir.Tablo -K.2: Elazığ İlinde Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı (2006)İlçelere Göre Sanayi Ve TicaretOdasına Kayıtlı Ticari Firmalar[Sanayi Ve Ticaret Odaları)ToplamİLÇEToplamİLÇEMERKEZBankalarSarraflar VeKuyumcular30/13Keresteciler VeMobilyaİmalatçılarıManifatura VeTuhafiyecilerDayanıklıTüketimMalzemesiSatıcılarıToptan BakkalKasap veBesicilerKurumeyvecilerMüteahhitler5 39/22 198 168 42 / 297 / 71 - 45019/113 39/22 177 152 242 / 63 / 30 - 419Nakliye veAkaryakıtçılar182 /KitapKırtasiyeMatbaa VeZüccaciyeler Eczacılar48 / 22 /23 2044 / 21 /20 8AĞIN 1 / - - / - - - 1 / - - - - -ALACAKAYA 1 / 1- / -- 1 / - - - - - -ARICAK 1 / - - / - - - 1 / 1 - 2 - -BASKİL 1 / 1- / -- - 11 / 1 - 1 - -KARAKOÇAN 2 / 7 - / - 12 5 20 / 5 / 5 - 3 1 / 1 / 3 6KEBAN 1 / -- / -1 2 - - - 1 / - 1KOVANCILAR 1 / 12 - / - 3 2 12 / - / 6 - 13 - 5MADEN 1 / 1- / -3 2 3 / 1 / - - 4 1 / - -PALU 1 / - - / - 1 4 6 / - / 1 - 8 1 /- -SİVRİCE 1 / -- / -1 - 1 / - - - - -ZahireciFırıncıİnşaatBakır VeVe UnKomisyo Malzemesi Oto YedekDemir Otel Ve Fabrikalancular Satıcıları Parçacıları Ayakkabıcılar Satıcıları Pastaneler rıDövizBürolarıHırdavatçılar162 116 129 89 29 25 26 / 11 23/24/13 9 10157 /MERKEZ123 114 118 87 25 24 26 / 10 23/14/10 8 10AĞIN - / 1 - 1 - - - - - - -ALACAKA-YA - - - - - - - - /1 - - -ARICAK - - - - - - - - - -BASKİL - / 3 - - - - - - - 2 - - -KARAKO-ÇAN 4 / 7 1 4 - 4 - - - 1 / 2 1 -KEBAN 1 / 1 - - - - - - - - 2 - -KOVANCILAR11 /12 1 4 1 - 1 - / 1 - 3 - - -MADEN 5 / 5 - - 1 - - - - 2 - - -PALU 4 / 6 - 2 - - - - - 1 - - -SİVRİCE - / 5 - - - - - - - - -Kaynak: Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü339

K.4. Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları ve İsdihdam DurumuTablo – K.3: Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları (2007)Sektörü İşyeri Sayısı İstihdamıGıda, içki ve tütün sanayi 108Dokuma, giyim eşyası ve deri sanayi 18Orman ürünleri sanayi 41Kağıt, kağıt ürünleri ve basım sanayi 18Kimya, petrol, kömür, kauçuk ve plastik ürünleri sanayi 56Taş ve toprağa dayalı sanayi 59Metal sanayi 49Metal eşya, makine ve teçhizat, ulaşım aracı, ilmi ve mesleki ölçme aletleri 26sanayiDiğer 1142007 yılı sonu itibarı ile Elazığ’da sanayide istihdam edilen toplam (SSK’lı olarak)istihdam sayısı 16.901 kişidir. İstihdam edilen bu kişilerin sektörel olarak ayrımına yönelik birçalışma yapılmamıştır.Elazığ’da halen 165 adet anonim, 831 adet Limited, 143 adet kollektif şirketve 280 adet kooperatif faaliyet göstermektedir.Tablo - K.4: Elazığ'da İşletmede Olan 10+ İşçi Çalıştıran Sanayi TesisleriSektör Sektör Sıra İsletmenin İsletmenin Sahip. Huk. Açılış3'lü kod 4'lü kod No Adı Yeri Biçimi Statü TarihiTarım Tarım Hizmt 1120 1 BAŞAK TARIM Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 1990Hizmeti1120 2 ULAŞ GIDA Malatya yolu 8. km Özel A.Ş. 1997Metal Metal Cevher Çık 2302 3 ERGANİ BAKIR Maden Kamu A.Ş. 1994Cev.ÇıkGıda Sanayi Mezbaha Ürün 3111 4 EL-ET Merkez Özel A.Ş. 19953111 5 GÜNET Baskil Yolu 5. km Özel LTD. 19973111 6 KÖY-TÜR Baskil Yolu 21.km Özel A.Ş. 1984Süt ve Mamül 3112 7 ELSÜT Diyarbakir yolu 8.km Özel A.Ş. 1976Sebze-Meyve İşl. 3113 8 KALELİ Baskil Özel LTD. 1996Bitki-Hayvansal Yağ 3115 9 KARADENİZ BİRLİK Malatya yolu 25.km Kamu Dev. 1986Un-Unlu Mamül 3116 10 KEKLİKTEPE UN Merkez Özel LTD. 19773116 11 GÜLBAY UN Merkez Özel LTD. 19913116 12 İSAŞ GIDA Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 19943116 13 TÜRKSAN GIDA Organize Sanayi Bölgesi Özel A.Ş. 19933116 14 KOÇ UN BasyurtKarakoçan Özel LTD. 19903116 15 ŞARK-UN Karakoçan Özel A.Ş. 19843116 16 HALK EKMEK Merkez Özel A.Ş. 1987Şeker ÜretveTasviy 3118 17 ELAZIĞ ŞEKER Yurtbası Kamu A.Ş. 19563118 18 MERMUTLU GIDA Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 19913118 19 YÜCE ÇAY Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 1993Yem Sanayi Yem Sanayii 3122 20 ELAZIĞ YEM Diyarbakir yolu 8.km Özel A.Ş. 19763122 21 KEKLİKTEPE YEM Merkez Özel A.Ş. 19873122 22 DİLEK YEM Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 19903122 23 KÖY-TÜR Malatya yolu 3.km Özel A.Ş. 19873122 24 DOĞU YEM Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 19903122 25 HARPUT YEM Merkez Özel LTD. 1989İçki Sanayi Şarap San 3132 26 BUZBAĞ ŞARAP Merkez Kamu Dev. 19443134 27 AKPINAR MEMBA Diyarbakir Yolu 7.km Özel LTD. 19903134 28 KONEKTA.Ş. Diyarbakir Yolu 13.km Özel A.Ş. 1988Tekstil Çırçır-Dokuma 3211 29 METİNLER TARIM Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 1997Sanayi3211 30 ELTEKS Organize Sanayi Bölgesi Özel A.Ş. 19913211 31 AKRA İPLİK Organize Sanayi Bölgesi Özel A.Ş. 1996Hazır Giyim San 3222 32 ELATEKS Organize Sanayi Bölgesi Özel A.Ş. 1998340

Deri Sanayi Deri İşleme San. 3231 33 AĞIN DERİCİLİK Agin Özel A.Ş. 1994Orman Kereste-Parke 3311 34 KÖKSAN ORMAN Organize Sanayi Bölgesi Özel A.Ş. 1991Ürünleri3311 35 CEMRE PARKE Organize Sanayi Bölgesi Özel A.Ş. 19963311 36 KARABULUT Küçük Sanayi Sitesi Özel LTD 1993ORMANMobilya-Mefruşat 3320 37 DESEN MOBİLYA Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 19923320 38 DEMSAN MOBİLYA Organize Sanayi Bölgesi Özel Şahıs 19943320 39 AY-FA MOBİLYA Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD 19963320 40 NAZENDE Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 1997MOBİLYA3320 41 PLATİN MOBİLYA Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 19963320 42 YASİN MOBİLYA Malatya Yyolu 9. Km Özel A.Ş. 1995Kağıt Kağıt-Karton San. 3411 43 ELTA.Ş. Malatya Yolu 12.km Özel A.Ş. 1976Ana Kimyas Mad. 3511 44 ASİL GAZ Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 1992Kimyasal Gübre 3512 45 TÜGSA.Ş. Sivrice Kamu A.Ş. 1990Kimyasal Mad. 3529 46 KARPOR Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 1995LPG Dolum 3544 47 BİZİMGAZ Diyarbakir Yolu6.km Özel A.Ş. 19883544 48 ŞARKGAZ Diyarbakir Yolu6.km Özel A.Ş. 1981Kimya Sanayi Plastik Eşya 3560 49 AYHAS Organize Sanayi Bölgesi Özel A.Ş. 19943560 50 AKDAĞ SENTETİK Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 19903560 51 AKEL PLASTİK Diyarbakir Yolu 10.km Özel LTD. 19963560 52 FE-FERMA Organize Sanayi Bölgesi Özel A.Ş. 19933560 53 KEBAN PLASTİK Bingöl Yolu 8.km Özel A.Ş. 19693560 54 ÖZ KARDEŞLER Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 1997PLASTİK3560 55 SEMBOL PLASTİK Sanayi Sitesi Özel A.Ş. 1996Pişmişkil Yapı 3691 56 COŞKUNLARMerkez Özel A.Ş. 1991Gereçl.TOPRAK3691 57 ŞEVKET KODAT Diyarbakir Yolu 7.km Özel Şahıs 19723691 58 ÖZBAYLAR TUĞLA Sivrice Özel A.Ş. 19893691 59 KİMTA.Ş. (Köksallar) Merkez Özel A.Ş. 19523691 60 HAZAR TUĞLA Sivrice Özel LTD 19673691 61 TUĞ-SAN Sivrice Özel LTD. 1997Çimento Sanayi 3692 62 ALTINOVAMerkez Özel A.Ş. 1959ÇİMENTOKireç-Alçı İml. 3692 63 USALLAR KİREÇ Şahinkaya Özel LTD. 1990TAŞ-Toprak3692 64 ELKİSAN KİREÇ Körpe Köyü Özel LTD. 1994San.TAŞ-Toprak Diğer 3699 65 EL-MAD MERMER Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 19963699 66 ALACAKAYA Organize Sanayi Bölgesi Özel A.Ş. 1990MERMER3699 67 HAZAL KARO Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 19963699 68 BAYRAKLAR Malatya Yolu4.km Özel LTD. 1995MERMER3699 69 KAMERSAN Bingöl Yolu 5. km Özel A.Ş. 19863699 70 ELBETON Bingöl Yolu 8.km Özel A.Ş. 19743699 71 ELAZIĞ MERMER Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD3699 72 ASMER Organize Sanayi Karşısı Özel LTD. 19963699 73 GÜNMERSAN Bingöl Yolu 14.km Özel LTD. 19963699 74 ES-BETON Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 1997Demir-Çelik3710 75 TAN ÇELİK Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 1991San.3710 76 GÜNHAN ARK Merkez Özel LTD. 19723710 77 ELDÖKSAN Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 19973710 78 DOĞU DÖKÜM Bingöl Yolu 7.km Özel LTD. 1996Diğer Met. Diğer Metal Ana . 3720 79 ETİKROM Yarımca Kamu A.Ş. 1977Ana S.Metal Yapı Malz. S. 3813 80 ALTINTAŞ ISI Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 19933813 81 TATARLAR ÇELİK Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. ?EŞYA3813 82 ESSAN ÇİVİ Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 1990Diğer Metal eşya 3819 83 ELBOSAN Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 19923819 84 ŞARKGAZ Organize Sanayi Bölgesi Özel A.Ş. 1992Makine Tarım Mak-Techizt 3822 85 ÖZ-TOL Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD 1997Sanayi3822 86 EMSAŞ Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 19943822 87 SEZGİN Tek.Elektrik Organize Sanayi Bölgesi Özel A.Ş. 1995341

ArdiyeHizmetleriElkt.Mak.-Techizt 3831 88 OBUZLAR ÇELİK Organize Sanayi Bölgesi Özel A.Ş. 1994EŞ.Sevk-Ambalj İşl 7191 89 MEPA-MAKSAN Diyarbakir Yolu 12.km Özel A.Ş. 1988Ardiye Hizmetleri 7192 90 ADEMLER GIDA Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 19957192 91 ÇEK-DİL Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 19907192 92 GÜL Soğuk Hava Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 1997Dep.Kaynak:Sanayi ve Ticaret İl MüdürlüğüK.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımıİlimizde Sanayi Gruplarına göre üretim teknolojileri kısım kısımdır. Birkısmı en son üretim teknolojileri kullanmakta (Elteks, Akra İplik, Sezgin Teknik,Fa-Farma Tıp Malzemeleri, Şarkgaz Tüp İmalatı, Alacakaya Mermer, Başak Tarım,Köksan Orman Ürünleri, Gül Soğuk Hava Deposu) gibi örnekler verebiliriz. Diğeryandan klasik üretim yapan pek çok tesisimizde mevcuttur. Ancak, ülke çapındaüretim yapan diğer firmalarımızın da en son teknolojilere kavuşturulmasıçalışmaları devam etmektedir.En çok Enerjiyi Etikrom A.Ş. kullanmaktadır.K.6. Sanayide Kaynaklanan Çevre Sorunları, Alınan ÖnlemlerK.6.1. Sanayiden Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliğiİlimiz merkezinde kurulu ve faal olarak çalışan Altınova Çimento Fabrikası bir miktarhava kirliliğine neden olmakta ise de baca gazlarına takılan filtrelerle bu kirlilik önlenmiş veEk-8’e göre Altınova çimento fabrikasına A grubu emisyon izin belgesi verilmiştir.K.6.2. Sanayiden Tesislerinden Kaynaklanan Su KirliliğiElazığ ve yöresindeki önemli sanayi kuruluşları ETİKROM A.Ş., Ağın Deri Sanayi,Altınova Çimento Sanayi, Elazığ Şarap Fabrikası, Özuğur Tavukçuluk, El-Et Sanayi'dir. Sukaynaklarının kirlenmesinde etkili olan kirlilik kaynakları evsel atıksular, ETİKROMişletmesinin ve Ağın Deri Sanayisinin oluşturduğu atıksulardır. Organize Sanayi Bölgesindebulunan mermer fabrikaları kapalı arıtma sistemine sahip olup, su kirliliğine nedenolmamaktadır. Ayrıca tüm tesislerin atık suları şehir kanalizasyon sistemine bağlıbulunmaktadır.Su kaynaklarının kirlenmesinde etkili olan kirlilik kaynakları evselatıksularla, taşıma ve yıkama suyunu Keban Baraj Gölü' ne boşaltan ŞekerFabrikası, Ferrokrom İşletmesi oluşturdukları atık miktarıyla önemli kirlilikpotansiyeline sahiptir. Ayrıca flotasyon atıklarını ve katı atıklarını % 80'ini MadenÇayı'na boşaltan Maden Bakır Fabrikası da önemli bir kirletici kaynaktır.Organize Sanayi Bölgesinde kurulu bulunan mermer fabrikaları kapalı arıtmasistemine sahip olup, su kirlenmesi yapmamaktadırlar. Ayrıca tüm tesislerin atıksuları şehir arıtma sistemine bağlanmıştır.342

Tablo – K.5: Atıksu Arıtma Tesisi DurumuSır.NoTesisin VeyaBelediyenin AdıTesisin veyaBelediyenin AdresiİhaleAşamasındaAtıksu Arıtma Tesisi DurumuBaşlamaTarihiİnşaatBitişTarihi1 OSB Yazıkonak/Elazığ Elazığ Belediyesi Kanalizasyonuna2 HAYVAN Elkas et ürünleriÜRÜNLERİ OSB Hayvan ürünleri OSBElazığ Belediyesi KanalizasyonunaMevcut(İşletmeyeAlmaTarihi)AtıksuMiktarı(m 3 /gün)AtıksuArıtmaTesisinKapasitesi(m 3 /gün)ArıtmaTesisininTürü(Fiziksel,Biyolojik;kimyasal,İleriArıtım)DeşarjİzinBelgesivaryokSektör;S.K.K.Y’neGöre DahilEdildiğiTabloDeşarj noktasıKoordinatları(Enlem veBoylam DD-MM-SSOlarak)DeşarjınYapıldığıAlıcı OrtamKanalizasyonSistemiMevcutDurumu(%Olarak)TesisinBulunduğuNehir Havzası106 100 Biyolojik Fırat Havzası3 HAYVAN Elet Et ÜrünleriÜRÜNLERİ OSB Hayvan ürünleri OSB Elazığ Belediyesi Kanalizasyonuna 6 150 Biyolojik Tablo 5.6 Fırat Havzası4 ÖZUĞURHinsorTAVUKÇULUK Baskil Yolu 6. km 1989 1990 1990 1250 5000 Biyolojik X Tablo 5.8DeresiFırat Havzası5 ŞARAPAkpınar m. KolorduFABRİKASI cad. No:5/Elazığ Elazığ Belediyesi Kanalizasyonuna 100 100 Biyolojik X Tablo 6.2 Fırat Havzası6 KARADENİZBİRLİK DOĞANERDİL YAĞFAB.Elazığ Malatya yolu25. km 14.08.2008 14.02.2009 20.04.2009 X Tablo 5.4 Bağ Deresi -7 ELAZIĞALTINOVAÇİMENTO FAB.8 AĞDERSANAĞIN DERİSANAYİ AŞKızılay m. KazımKarabekir cad. No:12 Elazığ Belediyesi Kanalizasyonuna X Tablo 7.5 Fırat HavzasıElazığ Yolu 1.km/Ağın 04.2008 03.2009 11.05.2009 X Tablo 129 ETİ KROM A.Ş. Elazığ Bngöl Yolu 55.km Yarımca 03.10.2002 02.01.2003 15.03.2003 X Tablo 21.110 KARAKOÇANET ENTEGRE Hamzalı KöyüTESİSİ/Karakoçan 15.05.2005 15.08.2005 20.08.2005 X Tablo 5.6Keban BarajGölü -Keban BarajGölü -KaraoğlanDeresi -11 BER-ONER YarımcaMADENCİLİK Belediyesi/Elazığ Atıksu Arıtma Tesisi Yok X Tablo 7.1 Dicle Çayı -12 ŞEKERFABRİKASI Yurtbaşı Beldesi/Elazığ 30.05.2005 07.05.2009 07.05.2009 X Tablo 5.11 Kuru Dere -13 EÜAŞ KEBANHES İŞLETMEMÜD. PK 11 Keban/Elazığ 21.05.2001 17.10.2002 17.10.2002 X Tablo 21.2Keban BarajGölü -14 ÖZ-EL BETON Diyarbakır Yolu 7.km/Elazığ Elazığ Belediyesi Kanalizasyonuna X Tablo 21.2 Fırat Havzası15 KEBANPLASTİK Havaalanı Yolu 8. km Elazığ Belediyesi Kanalizasyonuna X Tablo 14.8 Fırat Havzası343

İlimiz, merkez Baskil Yolu 5. km Örençay mevkiinde faaliyet gösteren ÖzuğurTavukçuluk San. ve Tic. Ltd. Şti.’ne ait endüstriyel atıksu arıtma tesisinden alınan 2 saatlikkompozit numunenin analiz sonuçları tabloda görülmektedir. Söz konusu tesis Su KirliliğiKontrolü Yönetmeliğinde yer alan sektör tablolarından Tablo 5.8. Gıda Sanayii (HayvanKesimi Yan Ürünleri İşleme ve Benzeri Tesisler) sınıfına dahil edilmektedir.Tablo – K.6: Özuğur Tavukçuluk 2 Saatlik Kompozit Numune Analiz SonuçlarıPARAMETREBirimKompozit Numune2 Saatlik24 Saatlik(Yönetmelik Değerleri)AnalizsonucuKimyasal Oksijen İhtiyacı (KOİ) mg/l 200 160 36Askıda Katı Madde (AKM) mg/l 100 60 4pH 6-9 6-9 7,74Yağ-Gres mg/l 30 20 15Kaynak: İl Çevre ve Orman Müdürlüğüİlimiz, Karakoçan İlçesinde faaliyet gösteren Karakoçanlılar Gıda Turizm İnş. Ür.Paz.İth.İhracat Tic. A.ş’ne ait endüstriyel atıksu arıtma tesisinden alınan 2 saatlik kompozitnumunenin analiz sonuçları tabloda görülmektedir. Söz konusu tesis Su Kirliliği KontrolüYönetmeliğinde yer alan sektör tablolarından Tablo 5.6. Gıda Sanayii (Mezbahalar ve EntegreEt Tesisleri) sınıfına dahil edilmektedir.Tablo – K.7: Karakoçanlılar Gıda Turizm 2 Saatlik Kompozit Numune Analiz SonuçlarıPARAMETREBirimKompozit Numune2 Saatlik24 Saatlik(Yönetmelik Değerleri)AnalizsonucuKimyasal Oksijen İhtiyacı (KOİ) mg/l 250 160 30pH 6-9 6-9 6,06Yağ-Gres mg/l 30 20 20Kaynak: İl Çevre ve Orman MüdürlüğüTablolardan da görüldüğü gibi her iki işletmenin de atıksu arıtma tesisi çıkış suları SuKirliliği Kontrolü Yönetmeliğinde dahil edildikleri sektör tablolarında verilen değerlereuygundur.K.6.3. Sanayiden Kaynaklanan Toprak KirliliğiGerek Organize Sanayi Bölgesinde, gerekse dışında faaliyette bulunan sanayitesislerimiz artık ve atık maddeler yönünden toprak kirliliği yapmamaktadırlar.Keban Baraj Gölü ve Murat Nehri'ne yakın olarak kurulmuş bulunanFerrokrom İşletmesi'nin katı atıklarından toprak ve su kaynaklarına ağır metalyıkanmasıyla ilgili olarak yapılan çalışmalarda fabrika cürufunu krom, kurşun,demir, gümüş ve baryum gibi metalleri zaman içerisinde su kaynaklarınakarışabileceği, ancak topraklar tarafından da önemli ölçüde adsorpsiyonmekanizması ile tutunabileceği ileri sürülmüştür. Oluşan cürufta yağış suları ileyıkanan ağır metallerin topraklar tarafından tutulmasını incelemek amacıyla344

yapılan çalışmalarında ağır metallerin önemli bir bölümünü adsorpsiyonmekanizması ile topraklar tarafından tutulmakta olduğu ortaya konulmuştur.Tablo – K.8:Sanayi Tesislerinin Yer Seçimi Aşamasında , Kullanılan I., II. ve III. Sınıf Tarım Toprakları MiktarıYILLAR Başvuru Sayısı İzin Verilen (ha)MT TA OT DT ToplamSMT KMT KTA STA SOT KOT2005 3 3.0236 3.022006 18 0.3 0.1 8.5907 1.81 1.56 12.352007 25 16.7 2.2825 37.2218 2.00 0.06 58.262008 43 1.2 356.56 1519.06 130.74 25.85 2033.41TOPLAM 89 18.2 358.943 1567.90 134.55 27.46 2107.05Kaynak:İl Tarım Müdürlüğü (2008)Sanayiden kaynaklanan toprak kirliliği hakkında yapılmış bir çalışma mevcut değildir.K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü KirliliğiSanayi tesisleri şehir dışında faaliyet gösterdiklerinden dolayı gürültükirliliği söz konusu değildir.K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklarıİlimizde kurulu bulunan sanayi tesislerinin artık ve atık maddeleri çevreyezarar verecek bir durumda olmayıp, bazı atıklar tekrar kullanılma yoluyladeğerlendirilmektedir. Yalnız mermer fabrikalarından çıkan artıklar çevreye zararvermeyecek şekilde stoklanmaktadır.Mezbahane Atıkları: Şehrimizde mezbahana atıkların toplanması için Atık YönetimPlanı Hazırlanması ve nihai bertarafı ile ilgili çalışmalar başlatılmış olup, düzenli depolamatesisi faaliyete alındıktan sonra sonuçlandırılacaktır. 2 adet mezbaha (Elet, Elkas) mevcut oluparıtma tesisleri faal durumdadır.Pil ve Aküler: Şehrimizde atık pil ve akümülatör gibi tehlikeli atıkların toplanması içinAtık Yönetin Planı Hazırlanması ve nihai bertarafı ile ilgili çalışmalar başlatılmış olup toplananpiller lisanslı firmalara teslim edilerek bertarafı sağlanacaktır.Diğer Atıklar (Ambalaj Atıkları): Elazığ Belediyesi tarafından, geri kazanım projesiçalışmalarında kağıt, cam, metal, plastik ve pillerin diğer katı atıklardan ayrı toplanacaktır. Gerikazanım projesi dâhilinde Sürsürü Mahallesi yeni yerleşim yeri pilot bölge olarak belirlenmiştir.Ayrıca belirlenen bu bölgelere özel poşet, konteynır ve kumbaralar kurulması ile geri kazanımprojesi hayata geçirilmiştir. Bu bölgedeki ambalaj atıkların biriktirilmesi için ilk etapta 40 adetGeri Dönüşüm Konteynırı alınmıştır. Toplanan geri dönüştürülebilir maddeler lisanslı firmalarateslim edilerek bertaraf edilecektir.Tıbbi Atıklar: İlimizde tıbbi atıklar, tıbbi atık poşetlerinde el değmeden özel toplamaaracı ile toplanmakta olup hazırlanmakta olan düzenli depolama tesisinde ayrı lotlardabiriktirilerek bertaraf edilecektir.K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planıİlimizde kurulu bulunan sanayi tesislerinin artık ve atık maddeleri çevreye zarar verecekbir durumda olmayıp, bazı atıklar tekrar kullanılma yoluyla değerlendirilmektedir. Yalnızmermer fabrikalarından çıkan artıklar çevreye vermeyecek şekilde stoklanmaktadır.345

K. SANAYİ VE TEKNOLOJİ - KAYNAKÇA-Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü-Sanayi ve Ticaret Odası-Elazığ Projesi Mevcut Durum Raporu-İl Çevre ve Orman Müdürlüğü346

L. ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞMEL.1. AltyapıL.1.1.Temiz Su SistemiŞehrimize verilen temiz su kaynaklarımız Altınova, Kesikköprü ve Sürsürü bölgelerindebulunan derin kuyularımızdan temin edilmektedir.Altınovadan : 960 lt/snKesikköprü : 110 lt/snSürsürü : 110 lt/sn olmak üzere toplam 1180 lt/sn kapasitemiz vardır. Bunun dışında12 lt/sn Karaçalı Kaynak suyu mevcuttur.Sularımızın ihtiva ettikleri Mineraller:Bulanıklık = 0–1000Çıkan değerler = 1,1 – 1,2 – 1,4İletkenlik =0–2500300 ile 400 arası çıkan değer normalPH =6,5 – 9,5 (6,8–7,2) çıkan değerAmonyum = 0,5 yokNitrat =200 yokArsenik = 0–500 pbb yokSertlik = 0–100 F (28 normal)Belediyemiz şehir suyu şebekesi çelik boru, Asbest boru, Pik boru ve PVC olarakyapılmış olup, şehir şebekesi boru hattının uzunluğu yaklaşık 1390 km’dir.Tablo–L.1: Mevcut İçme Sularının İletimini Yapan Boruların Kalite ve UzunluklarıUluova7.000 Mt İçmesuyu Şebekesinin Borusu ø 1000 Çelik BoruKesikköprü Boru 16.600 Mt İçmesuyu Şebekesinin Borusu ø 600 Aspest ÇimentoAbdullahpaşa 2.000 Mt İçmesuyu Şebekesinin Borusu Ø 250 Aspest Çimento BoruCumhuriyet 2.000 Mt. İçmesuyu Şebekesinin Borusu Ø 250 Aspest Çimento BoruKaraçalıKay. 40.000 Mt İçmesuyu Şebekesinin Borusu ø 250 Çelik BoruKaraçalı Kay 600 Mt. İçmesuyu Şebekesinin Borusu 90 Plastik BoruKaynak:Belediye BaşkanlığıL.1.2. Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Tesisiİlimizin Evsel Atık suları, İller Bankası Bölge Müdürlüğünün yapmış olduğukanalizasyon çalışmalaı 1997 yılına kaar devam etmiş ve bu tarihten sonra ElazığBelediyesi tarfından ihale edilerek çalışmalar Elazığ Belediyesi devam etmiştir.347

1997 yılına kadar İller Bankası tarafından yaklaşık 300 km kanalizasyon ve yağmursuyu şebekesi yaptırılmıştır. 1997 yılından itibaren Elazığ Belediyesince yaptırılanihalelerde 120 km kadar kanalizasyon şebekesi 40 km kadar da yağmur suyuşebekesi döşenmiştir.Kanalizasyon şebekesi küçük sokaklarda Q 200 lük beton borularlaprojelendirilmiş, büyük cadde ve sokaklarda Q 300, Q400, Q500 Q 600 ve Q 800lük olarak döşenmiştir.Küçük sokaklardaki kanalizasyon şebekeleri büyükçaplardaki toplayıcı şebekelrle Q 800 lük borularla ana toplayıcı şebekeye buradanda arıtma tesisine deşarj edilmktedir.Elazığ (Merkez) atıksu arıtma tesisi, Elazığ- Bingöl Karayolu üzerinde 12.km. de kurulmuş olan bir tesistir. 1989 yılında tesis tatbikat projeleri ve çevrekoruma çiti yapımına, 1990 yılında da inşaat, mekanik ve elektrik imalatlarınabaşlanarak dört yıl gibi kısa bir sürede tesis tamamlanmış ve 8.7.1994 tarihindegeçici kabulü yapılarak tesis işletmeye alınmıştır.Tesis ÜniteleriÖn Arıtma Üniteleri1. Yaklaşım Kanalı2. Kaba ve İnce ızgara3. Kum tutucular4. Parshall savağı5. Burgulu pompa binası6. Ön çökeltme havuzları7. Ön çökeltme pompa binasıBiyolojik Arıtma Üniteleri1. Havalandırma havuzları2. Son çökeltme havuzları3. Geri devir burgulu pompa binasıÇamur Giderme Sistemleri1.Çamur yoğunlaştırma havuzları2.Aerobik çamur çürütme havuzları3.Çamur kurutma yataklarıProses Açıklaması:Elazığ atıksu arıtma tesisi, klasik aktif çamur sistemine göre dizayn edilmiş,şehrin evsel atıksularının arıtılmasına yönelik bir tesistir. Tesis 2000 ve 2020 yılınagöre iki kademeli olarak düşünüldüğünden şu anda işletmeye eçılmış olan kısmı 1.kademe kısmıdır. 2. kademe atıksu debisi 1. kademe atıksu debisinin yaklaşık ikikatı olduğundan şu anda var olan ünitelerin sayısı 2 katına çıkarılacaktır.Ön arıtıma tabi tutulan atıksu, 600 lt/sn' lik burgulu pompalarla I. su dağıtımyapısına terfi edilir. Buradan ön çökeltme havuzlarına eşit olarak dağıtılan atıksu,348

çökeltmeye tabi tutulduktan sonra biyolojik arıtma ünitesi olan havalandırmahavuzlarına verilir. Atıksuyun tam karışımlı bir havuz içerisinde havalandırılmasısonucu organik maddeler mikroorganizmalar tarafından parçalanarak son ürün olankarbondioksit ve suya dönüşürler. Havalandırma havuzunun çıkış savağındatoplanan aktif çamur-su karışımı son çökeltme havuzlarına verilir. Burada aktifçamur çöktürülerek sudan ayrılır. Çökeltme havuzlarından savaklanan su KehliDeresine deşarj edilmektedir. Son çökeltme havuzlarının tabanında çöken aktifçamur, mikroorganizma sayısını sabit bir değerde tutmak için % 50 oranında geridevir edilmektedir. Sistemden atılması gereken fazla çamur ve ön çökeltme çamuru,çamur yoğunlaştırma havuzlarına verilerek yoğunlaştırılmakta ve daha sonra çamurçürütme havuzunda stabilize edilmektedir. Çürütülmüş çamur kurutma yataklarınaverilmektedir.L.1.3. Yeşil Alanlarİlimizde kişi başına düşen yeşil alan miktarı 0.40 m 2 olarak belirlenmiş olup, ElazığBelediyesi park ve bahçeler müdürlüğü her geçen yıl bu rakamın artırılması yönündeçalışmalarına devam etmektedir.Bu yıl Hydroseeding çim ekim makinesi kullanılarak 137093 m 2 çim ekimi yapılmıştır.4818 adet ağaç 66957 adet süs bitkisi olmak üzere toplam 71775 adet ağaç, çalı gurubu ve süsbitkisi dikimi yapılmıştır.Kışlık Çiçek (aslanağzı, hüsnü Yusuf, menekşe) : 15.000 adet,Yazlık Çiçek: 650.000 adet,Sarmaşık : 650 adet ,Süs Lahanası: 25000 adet,Lale Soğanı: 50000 adet,Sümbül Soğanı: 1500 adetolmak üzere toplam 42150 adet mevsimlik çiçek üretimi yapılıp şehrimizin muhtelif yerlerinedikimi yapılmıştır. Şehir geneli yapımı tamamlanan park sayısı 38 adettir.TOPLAM YEŞİL ALAN : 230096 m 2TOPLAM ALAN : 365360 m 22007 yılı içerisinde ağaç sökme makinesi kullanılarak 263 adet ağaç ve süs bitkisinindikimi gerçekleştirilmiştir.Bu yıl Abdullahpaşa , Sanayi ve Esentepe Mahallelerinde toplam 22549 m 2 ağaçlık vekoruluk alan oluşturulmuştur.L.1.4. Elektrik İletim Hatları1. 154 kV Hazar 1 – Elazığ 2 TM E.İ.H.Mevcut HatUzunluk : 13, 848 km.Yer üstü tesisiGüzergahı: Elazığ Merkez Dereboğazı, Mollakendi, Kehli, Vertetil ve Perçenç Köyleri.2. 154 kV Elazığ 2 TM – Keban E.İ.H.Mevcut HatUzunluk : 57, 203 kmYerüstü Tesisi349

Güzegahı : Elazığ Merkez Perçenç, Hırhik, Aksaray, Miyadin ( Yemişlik ) , Sürsürü,Bizmişen, Cip, Poyraz, Sün, Akmezra, Yukarıçakmak, Keban ilçesi, Güneytepe,Aşağıçakmak, Altıyaka, Birvan ve Bademli Köyleri.3. 154 kV Hazar 1 – Hazar 2 E.İ.H.Mevcut HatUzunluk : 3,017 kmYerüstü TesisiGüzegahı : Elazığ Merkez Dereboğazı Köyü.4. 154 kV Hazar 1 – Maden E.İ.H.Mevcut HatUzunluk : 34, 816 kmYerüstü TesisiGüzegahı : Elazığ Merkez Dereboğazı, Şebgen, Maden İlçesi Gezin, Purnos, KayalarKöyleri.5. 380 kV Keban TM – Şalt 2 İrtibatları ( 1- 2 - 3 ) E.İ.H.Mevcut HatUzunluk : 6, 698 kmYerüstü TesisiGüzegahı : Keban ilçesi, Pınarlar Köyü.6. 380 kV Keban – Kayseri ( Kuzey) E.İ.H.Mevcut HatUzunluk : 3,00 kmYerüstü TesisiGüzegahı : Keban ilçesi, Pınarlar Köyü7. 380 kV Keban – Kayseri ( Güney) E.İ.H.Mevcut HatUzunluk : 3,00 kmYerüstü TesisiGüzegahı : Keban ilçesi, Pınarlar Köyü8. 380 kV Keban – Kangal E.İ.HMevcut HatUzunluk : 3 ,50 kmYerüstü TesisiGüzegahı : Keban ilçesi, Pınarlar Köyü9. 154 kV (Keban – Elazığ) Brş. – Hankendi TM E.İ.H.Mevcut HatUzunluk : 0, 980 kmYerüstü TesisiGüzegahı : Elazığ Merkez Bizmişen Köyü.10. 154 kV Keban Şalt II – Elazığ II E.İ.H.Mevcut HatUzunluk : 57, 203 km350

Yerüstü TesisiGüzegahı : Keban İlçesi Pınarlar, Soğanlı, Bademli, Aşağıçakmak, Elazığ MerkezYukarıçakmak, Kalkantepe, Akmezra, Sün, Poyraz, Beşik, Cip, Harmantepe, Bizmişen,Sürsürü, Yemişlik ( Miyadin), Aksaray, Hırhik, Köyleri.11. 154 kV Elazığ II - Ferrokrom E.İ.H.Mevcut HatUzunluk : 46, 304 kmYerüstü TesisiGüzegahı : Elazığ Merkez Perçenç, Hoğu, Sedeftepe, Hoş, Kıraç, İlemil, Palu ilçesiEsenkavak, Akçakent, Salkımlı, Hacımekke ve Hacısam Köyleri.12. 154 kV Elazığ – Tunceli E.İ.H.Mevcut HatUzunluk : 12, 132 kmYerüstü TesisiGüzegahı : Elazığ Merkez Perçenç, Hırhik, Mornik, Kürdemik ve Pekinik Köyleri.13. 154 kV Elazığ – Karakaya E.İ.H.Mevcut HatUzunluk : 38, 598 kmYerüstü TesisiGüzegahı : Elazığ Merkez Perçenç, Etminik, Sarıyakup, Tadım, Aşağı Malatacık, Çulçapur,Sivrice ilçesi Kavak, Uslu, Samathi, Dikmen Köyleri.14. 154 kV Keban - Divriği E.İ.H.Mevcut HatUzunluk : 19, 748 kmYerüstü TesisiGüzegahı : Keban ilçesi Bayındır, Ağın ilçesi Saraycık, Dibekli, Altınayva ve BalkayasıKöyleri.15. 154 kV Ferrokrom – Bingöl E.İ.H.Mevcut HatUzunluk : 41, 144 kmYerüstü TesisiGüzegahı : Palu ilçesi Beşpınar, Akmezra, Pınartepe, Kovancılar ilçesi Yazıbaşı,Saraybahçe, Şenova, Çakırkaş, Demirci , Aşağımirahmet, Dırmışan, Tabanözü,Aşağıkanatlı, Okçular, Kavak, Yarımca ve Yeniköy Köyleri.16. 154 kV Elazığ – Kebanholding E.İ.H.Mevcut HatUzunluk : 24, 167 kmYerüstü TesisiGüzegahı : Elazığ Merkez Perçenç, Vertetil, Kehli, Mollaköy, Köğenk, Çağlar, Karasaz,Yenikapı, Koçkale, Yukarıağnısı ve Korucu Köyleri.17. 154 kV Keban - Malatya E.İ.H.Mevcut Hat351

Uzunluk : 3.50 kmYerüstü TesisiGüzegahı : Keban ilçesi Pınarlar Köyü.18. 380 kV Keban - Elbistan E.İ.H.Mevcut HatUzunluk : 9, 448 kmYerüstü TesisiGüzegahı :.Keban ilçesi Pınarlar Köyü19. 380 kV Keban - Özlüce E.İ.H.Mevcut HatUzunluk : 152, 277 kmYerüstü TesisiGüzegahı :.Keban ilçesi Pınarlar , Süleymanlı, Bademli, Ulupınar, Aşağıçakmak, ElazığMerkez Üçağaç, Yukarıçakmak, Kozluk, Alpagut, Erzürük, Şahinkaya, Çamyatağı,Gümüşbağlar, Harput, Güneyçayırı, Beydoğmuş, Kıraç , İlemil, Kovancılar ilçesi Bahribey,Fahribey, Kacar, Kolluca, Ekinbağı, Topağaç, Köse, İğdeli, Çelebi, Kuşağacı, Bilalköy,Emirhan, Gökçedal, Payamlı, Ekinözü, Gedikyurt, Karakoçan ilçesi İsabey, Yalancı,Kümbet ( Cumhuriyet ) , Yüzev, Mirahmet, Çanakçı, Kefan, Hamzalı, Gündeğdi ve AlabalKöyleri.20. 380 kV Karakaya - Keban (Batı) E.İ.H.Mevcut HatUzunluk : 73, 892 kmYerüstü TesisiGüzegahı : Sivrice ilçesi Dikmen, Çatakkaya, Uslu, Yukarıkamışlı, Aşağıkamışlı, ElazığMerkez Sarıtosun, Bölüklü, Öküzuşağı, Temur, Işıkyolu, Yolçatı, Çallıca, Koparuşağı,Ekrüz, Şahaplı, Sütlüce, Yenikonak, Şabanlı, Yazıpınar, Arındık, Baskil ilçesi Yürekli,Keban ilçesi Altınyaka, Bademli, Süleymanlı, Pınarlar ve Bayındır köyleri.21. 380 kV Karakaya - Keban (Doğu) E.İ.H.Mevcut HatUzunluk : 74, 054 kmYerüstü TesisiGüzegahı : Sivrice ilçesi Dikmen, Çatakkaya, Uslu, Yukarıkamışlı, Aşağıkamışlı, ElazığMerkez Sarıtosun, Bölüklü, Öküzuşağı, Temur, Işıkyolu, Yolçatı, Çallıca, Koparuşağı,Ekrüz, Şahaplı, Sütlüce, Yenikonak, Şabanlı, Yazıpınar, Arındık, Baskil ilçesi Yürekli,Keban ilçesi Altınyaka, Bademli, Süleymanlı, Pınarlar ve Bayındır köyleri.22. 380 kV Özlüce - Erzurum E.İ.H.Mevcut HatUzunluk : 29, 548 kmYerüstü TesisiGüzegahı : Karakoçan ilçesi Alabal, Doğanoğlu, Beydere, Gündeğdi ve Bulgurcuk Köyleri.23. 154 kV Özlüce - Bingöl E.İ.H.Mevcut HatUzunluk : 28, 964 kmYerüstü Tesisi352

Güzegahı : Karakoçan ilçesi Alabal, Doğanoğlu, Beydere, Gündeğdi ve Bulgurcuk Köyleri.24. 154 kV Seyrantepe HES – Özlüce HES E.İ.H.Mevcut HatUzunluk : 22, 344 kmYerüstü TesisiGüzegahı : Karakoçan ilçesi Koçyiğitler, Okçular, Çalıkaya, Alabal ve Özlüce köyleri.25. 154 kV (Keban Şalt II – Elazığ II)Brş. N. – Kuzova DSİ P.İ. E.İ.H.Mevcut HatUzunluk : 15, 924 kmYerüstü TesisiGüzegahı : Keban ilçesi Aslankaşı, Sağdıçlar, Taşkesen ve Ulupınar köyleri.L.1.5. Doğalgaz Boru Hatlarıİlimizde doğalgaz boru hattı 2009 yılı itibari ile döşenmeye başlamıştır.L.2. UlaşımL.2.1.KarayollarıL.2.1.1.Karayolları GenelElazığ, Doğu Anadolu'nun Yukarı Fırat Bölümünde doğu batı yönünde uzananana karayollarından birinin üzerindedir.Elazığ Doğu Anadolu’yu batıya bağlayan yolların bir kavşak noktasıkonumundadır. Genel olarak; Ankara-Kayseri-Malatya üzerinden Elazığ’a gelen devletyolumuz Elazığ’ı batıya bağlayan en önemli yollardan biridir. Doğu üzerinde uzananyolumuz Bingöl-Muş-Van üzerinden İran’a ulaşır. Kuzeyde Tunceli üzerindenKuzeydoğu Anadolu ve Karadeniz’e kadar uzanır. Güneyde Diyarbakır üzerindenGüneydoğu Anadolu’ya geçiş yapılır.Devlet yolları, acil eylem planı kapsamındaki yollardan olup bölünmüş yol çalışmalarıdevam etmektedir. 241 km bölünmüş yol çalışması tamamlanmıştır. Acil eylem planıkapsamında olan yollardan Elazığ-Malatya Devlet Yolu ile Elazığ – Bingöl Devlet Yolubölünmüş yol çalışmaları tamamlanmıştır.(Elazığ – Bingöl)Ayr-9.Bl. Hd. Devlet Yolu ile(Elazığ – Bingöl)Ayr.- Tunceli Devlet Yolunda da yol yapım çalışmaları devam etmektedir.Devlet ve il yollarında gerektiği zaman 82. Şube Şefliği tarafından bakım çalışmasısürdürülmektedir.353

Şekil – L.1: Karayolları 8. Bölge Müdürlüğü –Elazığ Yol HaritasıTablo - L.2 : İlimiz Sınırlarından Geçen Yolların DurumuİLİELAZIĞELAZIĞ İLİ SINIRLARI İÇİNDEN GEÇEN YOLLARIN DURUM ÇİZELGESİYOLLARINCİNSİDEVLETYOLUASFALTYOLLARSATIH CİNSİSTABİLİZEYOLLARTOPRAKYOLLARGEÇİTVERMEYENYOLLARTOPLAM323 0 0 0 323İL YOLU 431 18 23 12 484T O P L A M 754 18 23 12 807Kaynak: Karayolları 8. Bölge Müdürlüğü (2008)L.2.1.2. Ulaşım PlanlamasıAcil eylem planı öncesinde 33 km bölünmüş yol varken 2007 yılı sonu itibari ilebölünmüş yol 241 km’ye ulaşmıştır. 2007 yılı sonrasında 46 km bölünmüş yol yapımıhedeflenmektedir.354

Tablo – L.3: Yük - Ton ve Kişi Bildirim Formu362- Otoyol,Devlet ve İlYolları ÜzerindeSeyir ve Taşımalar(Trafik Yükü)Taşıt (Adet km)Yük (Ton-Km)Yol (Kişi-Km)Devlet Yoluİl YoluOtoyolToplam 88.683Devlet Yoluİl YoluOtoyolToplam 389.089.000Devlet Yoluİl YoluOtoyolToplam 416.37768.823 Otomobil2.148 Otobüs13.592 Kamyon2.653 Otomobil67 Otobüs1.400 Kamyon82.587.600 Otomobil28.998.000 Otobüs271.840.000 Kamyon2.984.400 Otomobil819.000 Otobüs1.860.000 Kamyon275.292 Otomobil98.808 Otobüs27.184 Kamyon9.948 Otomobil2.520 Otobüs2.625 KamyonKaynak: Karayolları 8. Bölge Müdürlüğü (2008)L.2.1.3. Toplu Taşıma SistemleriBelediyemiz mücavir alan içerisinde 37 adet Özel Halk Otobüsü ve 14 adet Belediyemizeait otobüs mevcut olup, toplu taşıma hizmeti vermektedir.Her bir otobüs için tüketilen yıllık yakıt miktarı 30.000 lt motorin olup, yolcu taşımadakiağırlık 8000 kg/dir.Elazığ'ın İlçelerine, köylerine, nahiyelerine, resmi kurumlar ve hususi çalışanaraçlar bunların dışındadır.Ayrıca toplu taşımacılık yapan Elazığ-Malatya, Elazığ-Diyarbakır, Elazığ-Bingöl ve Elazığ-Tunceli arası 150 adet minübüs yolcu taşımaktadır.L.2.1.4 Kent İçi YollarKent içi mevcut yolar yaklaşık olarak 3.800.000 m 2 olup bu da yaklaşık olarak yollar 7metre genişliğinde kabul edilirse 543 km uzunluğunda olup bu yolların % 98’lik kısmındaasfaltlanma çalışmaları tamamlanmıştır. Bu yollar da 3.500.000 m 2 olup 500 km uzunluğunasahiptir. Geri kalan % 2’lik kısımda kumlanmış olup ihtiyaca cevap vermektedir. Buralar daistimlaklar olduğundan istimlak çalışmaları bitince alt yapı ve üst yapı çalışmalarınabaşlanacaktır. Yeni imara açılan yerlerde yapılaşmanın durumuna göre altyapı ve üst yapıçalışmaları devam etmektedir.Şehir merkezinde yapılaşma büyük bölümüyle tamamlanmış olduğundan mevcutcadde ve sokaklar çok dar olarak projelendirildiğinden ihtiyaca gereği gibi cevapverememektedir. Şehir merkezinin imarı geleceğe yönelik olmadığından çarpık kentleşme355

dediğimiz uygulamayla şehir merkezi ihtiyaca cevap verememektedir. Trafiğin yoğun olduğumesai saatleri başlangıcında ve bitiminde trafik kilitlenmekte ve durma noktasına gelmektedir.Alternatif caddelerde fazla olmadığından merkez çözümsüz denecek bir şekilde beklemektedir.Sadece tek yön uygulaması ile yoğunluk azaltılmak istense de sokaklar çok dar olduğundan vearaçların bazen ikişerli park etmeleri nedeni ile durum daha da vahimleşmektedir. Tek çözümotopark sorunlarının çözülmesi ve şehir merkezinin batıya kaldırılmasıyla yoğunluk azaltılarakve yeni imara açılan yerlerde sokakların çok geniş projelendirilmesiyle sorun çözülebilecektir.L.2.1.5. Araç SayılarıTablo – L.4:Elazığ İli ve İlçelerindeki Tescilli Araç Miktarları (2008)ARAÇ CİNSİ MERKEZ MADEN PALU KARAKOÇAN KOVANCILAR TOPLAMMOTOSİKLET 6.120 92 325 132 82 6.751OTOMOBİL 31.652 377 773 834 1.071 34.707MİNİBÜS 2.529 84 45 189 135 2.982OTOBÜS 556 12 31 10 18 627KAMYONET 9.736 103 294 364 476 10.973KAMYON 2.783 34 136 75 104 3.132TRAKTÖR 5.730 147 648 198 370 7.093ÇEKİCİ 342 1 12 2 31 388ÖZEL AMAÇLI 259 5 14 26 5 309TANKER 137 2 1 2 8 150ARAZİ TAŞITI 333 4 6 10 12 365GENEL TOPLAM 60.177 861 2.285 1.842 2.312 67.477Kaynak:İl Emniyet MüdürlüğüL.2.2. DemiryollarıL.2.2.1. Kullanılan Raylı SistemlerElazığ İli genelinde kent içi ulaşımda hafif-ağır metro, banliyö ve tramvaytürü ulaşım aracı mevcut değildir.L.2.2.2. Taşımacılıkta DemiryollarıElazığ İl merkezi, Malatya’dan gelerek Maden ve Ergani üzerindenDiyarbakır’a giden Demiryoluna 1934 yılında açılan 24 km’lik Yolçatı-Elazığhattıyla bağlanmıştır. Bu hat Elazığ ilinden geçerek Tatvan’a ulaşır.İl sınırları içerisindeki Demiryolu uzunluğu 304 km olup ayrıca ana hattın1500 m. ile Çimento fabrikasına bağlantısı vardır. İl sınırları içerisinde 15 istasyonbulunmaktadır.356

Şekil- L.2: Dünyanın En Uzun Demiryolu Köprüsü (Elazığ - Malatya Sınırı)Gar’dan her gün Malatya-Gaziantep Adana ve Mersin’e Fırat Ekspresigitmekte olup bu illerden gelen yolcular aynı treni kullanmaktadır. Malatya-Sivas-Kayseri-Ankara-Eskişehir-Bilecik-İstanbul (Haydarpaşa), Kütahya-Balıkesir-Manisa-İzmir-Konya-Afyon illerine ekspres treni ile yolcu ve bagaj taşımasıyapılmaktadır. Elazığ-Malatya arasında günlük ortalama 3-4 seferin yapıldığı,gar’dan ortalama 75-100 adet yolcu, 450-500 ton yük taşımacılığı yapılmaktadır.İl Sınırları Dahilindeki İstasyonlar :Kuşsarayı, Pınarlı, Baskil, Şefkat, Yolçatı, Uluova, Kürk, Gezin, Maden, Yurt,Çağlar, Konak, Murat bağı, Palu, Beyhan, Suveren.Ulaşımda yolcu taşıma ilgili olarak, taşınan yolcu başına çevreye verilenkirliliğin hesaplanması yapılmamıştır.L.2.3. Deniz, Göl Ve Nehir TaşımacılığıL.2.3.1. Limanlarİlimizin deniz kıyısına sınırı olmadığı için limanları mevcut değildir.L.2.3.2. TaşımacılıkKeban baraj gölü üzerinde Elazığ-Pertek, Elazığ-Çemişgezek ve Elazığ-Ağınarasında ulaşım feribotlarla sağlanmaktadır. Bu feribotlar belirtilen ilçe belediyeleritarafından işletilmektedir.L.2.4. HavayollarıMevcut hava meydanının yapımına 1938 yılında başlanmış, 1940 yılındahizmete sunulmuştur.Meydanın şehirden uzaklığı 12 km. olup 1720x32 m. ebadında, 13/31 numaralı1 adet pisti, 120x18 m. ebadında taksirut ve 200x42m ebadında 1 adet uçak parkapronu mevcuttur.357

Yüzeyi asfalt kaplama olan pistin özel aydınlatma sistemi 1996 yılındayapılarak hizmete sunulmasıyla meydan’dan gece uçuşları dagerçekleştirilebilmektedir.Meydan hafta içi her gün 08.00-17.00 saatleri arası, hafta sonu 12.00-16.00saatleri arasında hava trafiğine açık olup her türlü hava araçlarına hizmetvermektedir. Meydana bağlı Harput VOR istasyonu, yurt içi ve yurt dışına seferyapan hava araçlarına (Transit uçuşlara) hizmet veren VOR/DME cihazlarıyla,meydan içeriside NDB cihazıyla donatılmıştır.Meydana ulaşım otobüs ve taksi işletmeciliği ile sağlanmakta, belirlenen yazve kış mevsimleri uçuş tarifelerine göre hizmet veren meydanda 34 araç kapasiteliotopark, kafeterya, VIP/CIP salonları da bulunmaktadır.2008 Yılında Devlet Hava Meydanları verilerine göre gelen-giden yolcu sayısıile inen kalkan uçak sayısı aşağıda verilmiştir:Gelen Yolcu : 71.480Giden Yolcu : 63.466Gelen Uçak : 1580Giden Uçak : 1580Havaalanının kent merkezine uzaklığı : 12 kmL.3. Haberleşmeİlin havai telefon şebekesi çevre ve binaların mimari görünümünü olumsuz etkilemekte,görsel kirliliğe sebep olmaktadır.İlimize ait telefon şebekesinin %63’ü havai, ve %37’si ise yeraltındadır.1- Yeraltı uzunluğu : 536280 Km2-Menhol sayısı : 7260 Adet3-Saha Dolabı (2400;Lük) : 550 Adet4-Saha Dolabı (600;Lük) : 230 Adet5-Yeraltı Uzunluğu : 703 Km6-Direk Toprağa gömülen kablo : 1400 Km7- Havai kablo uzunluğu : 3314 Km8- Yeraltı F/O Kablo uzunluğu : 314 Km9-Havai F/O Kablo uzunluğu : 1044 Km10-Ankesör sayısı : 512 AdetSantral Sahaların da gerek telefon santrallerinin kısa zamanda hizmeteverilmesi, gerekse Şehirler ve Milletlerarası transmisyonunu sağlayanirtibatlarımızın altyapısı yapılırken en son teknoloji uygulandığı gibi önceki yıllardayapılan yatırımlarda da iyileştirme çalışmaları devam etmektedir. Köylerimizdearazisi müsait olan yerlerde kablolar doğrudan toprağa gömülerek yolgüzergahlarındaki direkler toplatılmaktadır.Transmisyon Hizmetleri Merkez ve İlçe Bazında ;Elazığ Belediye hudutları dahilindeki Merkez Santral , Küçük Sanayi , FatihSantrali Sahasında tüm cadde ve sokaklar %90 mertebesinde yeraltı telefon şebekesiyapılmış olup, havai kablolar, bir program ve ödenekler dahilinde yapılan bu yeraltı358

telefon şebekesine alınmakta olup, %70 mertebesinde olan bu hizmet yapılırken deçevre ve estetik görünüme oldukça dikkat edilmekte, Elazığ Belediye Başkanlığı ileyapılan protokolla ildeki binalara bina içi telefon ankastre sistemi uygulanarak,şehirde gözle görülür bir estetik görünüm meydana çıktığı gibi çalışmalarımızdahalen devam etmektedir.Elazığ - Malatya ciheti Baskil yol ayrımı - Hankendi Kelmahmut köyünekadar yeraltı güzergahı yapılarak bu cihetteki kablolar tamamen yeraltınaalınacaktır.Elazığ - Diyarbakır ciheti Kuyulu köyü köprüsüne kadar yeraltı yapılmış olupbu cihetteki kabloların yeraltına alınması için çalışmalar devam etmektedir.Elazığ - Bingöl ciheti Yazıkonak çıkışına kadar yeraltı güzergahı yaptırılmışve kablolar yeraltına alınmıştır.İl sınırları içerisinde Fiber optik kablo irtibat güzergahı uzunluğu 462 km.,Prensibal şebeke 199.830, lokal şebeke ise 317.080 'dir.İlde bütünlük sağlayan Merkez ilçe ve şehirlerarası yol güzergahlarındakibelde ve köylerimizde de yeraltı telefon şebekeleri yapılmakta olup kablolarınyeraltına alınma çalışmaları devam etmektedir.Arıcak İlçesi : Merkezde Telekom Hizmet Binası oImadığı için telefonşebeke kablolarımız havai olarak yapılmıştır.Alacakaya İlçesi : İlçe dahilinde telefon şebekemiz yeraltı olup, kenarmahallelerdeki trasmisyonu sağlayan havai hatlar ise çevre görünümünübozmamaktadır. Îlçe dahilindeki köy ve mezralardaki hanelere telefonverilmektedir.Ağın İlçesi : İlçedeki telefon şebekemizin yenilenmesi ve yeraltına alınmasıiçin proje çalışmalarımız tamamlanarak ihale edilmiştir. ilçeye bağlı tüm köy vemezralardaki hanelere telefon verilebilmektedir.Baskil İlçesi : İlçe merkezindeki telefon şebekemiz yeraltı , kenar semtlerhavai olarak yapılmıştır. Halen telefon şebekesinde revizyon çalışmaları devametmekte olup ,bu işin bitmesiyle çevre görünümünü bozan güzergahlardüzeltilecektir. İlçeye bağlı köy ve mezralarda telefon hizmetleri % 90mertebesindedir. Arazinin müsait olması nedeniyle köy şebekeleri de yeraltı olarakyapılmaktadır.Karakoçan İlçesi : İlçe dahilinde gayet geniş yeraltı ve kablo telefon şebekesiyapılarak hizmete verilmiştir. İlçeye bağlı köy ve mezralarda telefon hizmetleri %90mertebesinde olup, arazisi müsait köylerde de kablolar doğrudan toprağa gömülerekyol güzergahlarındaki direkler ve kablolar program dahilinde kaldırılmaktadır.Keban İlçesi : İlçe dahilinde gayet geniş yeraltı ve kablo telefonşebekelerimiz mevcut olup, Kuşçu Santral Sahamız hariç diğer köy ve mezralartelefon şebekesine kavuşmuşlardır.Kovancılar İlçesi : İlçe dahilinde gayet geniş yeraltı telefon şebekesi yapılmışolup, kablo şebekesi de ihale edilerek çalışmalarımız devam etmektedir. İşintamamlanmasıyla ilçe görünümünde gözle görülür çevre güzelliği meydana359

gelecektir. Bağgülü Santral Sahası hariç diğer köy ve mezralarda hanelere telefonverilebilmektedir.Maden İlçesi : İlçede gayet geniş yeraltı ve kablo güzergahımız mevcut olup,köy ve mezralarda telefon verilebilme durumu %90 mertebesindedir.Palu İlçesi : İlçe dahilinde yer altı telefon şebekesi mevcut olup, kablo telefonşebekemiz de görünümü bozan cadde ve sokaklarda bakım şebekesi yapılmasıplanlanmıştır. Köy ve mezralarda telefon verebilme durumu %90 mertebesindedir.Sivrice İlçesi : İlçenin turistik yöre olması nedeniyle gayet modern bir yeraltıtelefon şebekesi planlanmış olup , ilçe girişi yolu düzenlenmediği için hazırlananprojemiz ihale edilememektedir. Yolun düzenlenerek genişlemesini müteakipçalışmalarımıza. başlanacaktır. Hazar Gölü kıyısındaki havai hat şebekemizintamamının yeraltına alınması için yeraltı telefon şebekesi yapılmış olup, çevregörünümünü güzelleştirmek için proje çalışması tamamlanmıştırAyrıca, Sivrice ilçesi ve göl kenarındaki telefon taleplerinin karşılanması içinkablosuz telefon sistemi tahsisi gerçekleştirilmiş olup, yakın tarihte sisteminhizmete verilmesi için çalışmalarımız devam etmektedir. Hizmetlerintamamlanmasıyla çevre görünümü belirgin bir hale gelecektir.L.4. İlin Plan Durumu189 yılında onaylanarak yürürlüğe giren Elazığ İmar Planında yanlışuygulamamalrı şöyle sıralayabiliriz.1. Konut adalarında verilen nizamları yoğunluğu artırıcı bir şekildedeğiştirilmesi ( ayrık nizamdan bitişik nizama geçişmesi)2. İmar adalarındaki kat adetlrinin müteahhit zihniyetiyle değiştirilmesi3. Yolların genişleilmesi gereken yerlerde daraltılması ve dar sokaklara yanlışimar uygulanması4. Yeni açılan konut adalarına hizmet edecek toplayıcı ve dağıtıcı yollarınzamanında açılmaması alt yapı hizmetlerinin gitmesine engel olmuştur.5. İstimlak konusu olan alanların çözüme hususunda altarnatif arayışlarınsağlıklı yapılaması veya gecikmesi, donatı alanlarının bir an önce kullanımaaçılmasını yavaşlatmıştır.6. İmar planına ayrılan yeşil alanların yeterli büyüklükte olmamsı, küçükparklar halinde ve devamlılığı sağlayacak şekilde yerleştirilmemeleri bu alanlarınkullanımını imkansızlaştıran nedenler olmuştur.7. İmar planında verilen yol genişliklerinin subjektif kararlarla daraltılması vegelecekte düzeltilmesi imkansız hatalar yapılması8. Resmi kurum alanlarında taban kullanma alanının artırılması yoğunluğunmerkeze toplanmasına neden olmuştur. Bu durum daha çok eğitim tesis alanlarındagörülmektedir.9. Yerel yönetimlerin siyasi olması nedeniyle her seçim döneminde belirlimahallere giden hizmetler dengeli bir organizasyonu imkansız hale getirmiştir.360

10. İmar planındaki konut potansiyel alanları olarak belirlenen imar adaları,alt yapı yapılmadan iskana açıldıpı ve merkeze bağlantıları tamamlanmadıpı içinkent dokusuyla bütünleşmeyerek kırsal bir görüntüde kalmıştır.11. Şehirin doğusunda toplu konut alanı olarak Doğukent Batısında Gecekondu önleme bölgesi olarak Abdullahpaşa Mahallesi ve Hilalkent merkezin yükünühafifletecek donatı alanlarına sahip konut alanları olarak İmar planları yapılmıştır.Şekil-L.3:: Elazığ Projesi Master Planı (Elz. Proj. Mevc. Durum Rap.-1)Şekil – L.3:Kamu Kurum-Kuruluş Mevcut Tesisleri361

12. Kentsel ulaşım planının Belediye tarafından yapılmamış olması, yerleşimbirimleri arasındaki toplu taşım gidiş-geliş seferlerini merkezin duşınaçıkaramamıştır.13. Elazığ yerleşme planında merkeze uzak gibi görünen sanayi alanlarının yeniimar planlarında korunması( Çimanto ve Şarap Fab. Gibi) çevresindeki yerleşmeleriolumsuz yönde etkilemektedir. Bu alanlardan iplik fabrikası alanı tadilatla konutaçevrilmiştir. Fakat Çimento fabrikası alanı kültür parkı lanaı olarak imar planındagösterilmesine rağmen bir türlü merkezden kaydırılamamıştır.Şekil-L.4: Şehrin Mevcut Donatısı ve Konut Alanları14. Küçük sanayi sitesi olarak ayrılan alan yerleşim yerleri arasında sıkışıpkalmıştır.15. Merkezde büyük alan kaplayan resmi kurum alanları yerleşim birimlerinibiribirinden koparmaktadır.16. Merkende görülen otopark sorunu trafiği olumsuz yönde etkilemektedir.Anave tali yol kenarlarına yapılan parklar trafiğin akışını engellemekte; ulaşımızorlaştırmaktadır.17. Elazıpın ilk çekirdeği ve şimdiki zamanda ise ticaret merkezi olan ÇarşıMahallesinin İmar Planında özel bölge olarak işlenmesine rağmen, yapılan katartırımıyla gerçek kimliğini ve görüntüsünü yitirmiştir.362

18. Yeni imar planıyla (Abdullahpaşa mah. doğu kısmı) demiryolu ilesınırlandırılmış verimli tarım arazilei imara açılmıştır.Elazığ İli – Hazar Gölü Çevre Düzen Planı :Çevre Bakanlığı’nın taşra teşkilatı olan İlimiz Çevre Müdürlüğü 2001 yılının Mayıs ayındakurularak faaliyetine başlamıştır. İlimiz Çevre Düzen Planları ile ilgili olarak 09.07.2001 tarih ve36 sayılı yazımızla İl Bayındırlık ve İskan Müdürlüğünden, bugüne kadar yapılmış Elazığ iline aitÇevre Düzen Planlarının (plan notları, lejant, varsa revizeleri ve mevcut ise plan revize teklifleri ilebirlikte) gönderilmesi istenmiştir.İl Bayındırlık ve İskan Müdürlüğünün 23.08.2001 tarih ve 1708 sayılı cevabi yazılarında,İlimizde sadece 1/25.000 ölçekli Hazar Gölü Çevre Düzeni Planının olduğu bildirilmiştir.İl Bayındırlık ve İskan Müdürlüğü 05.11.2001 tarih ve 2401 sayılı yazı ile, İlimiz 1/25.000ölçekli Hazar Gölü Çevre Düzeni Planında, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Teknik Araştırma veUygulama Genel Müdürlüğünce plan revizyonu yapılacağından, konuyla ilgili kurum görüşümüzistenmiştir.15.11.2001 tarih ve 310 sayılı cevabi yazımızda, Çevre Bakanlığı’nın 04.11.2000 tarih ve24220 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren “Çevre Düzeni Planlarının yapılmasıEsaslarına Dair Yönetmelik” gereğince, Çevre Düzen Planları ile ilgili olarak yapılacak revizyonçalışmalarında Çevre Bakanlığı yetkili olduğundan, konu hakkında görüş belirtmemizin mümkünolmadığı belirtilerek, konuyla ilgili olarak Çevre Bakanlığına bilgi verilmiştir.Bu çerçevede, İlimizde tek Çevre Düzen Planı ve buna bağlı plan koşulları, 231031201nolu, 1/ 25.000 ölçekli, Elazığ – Hazar Gölü Çevre Düzeni Planı olup, T.C. Kültür ve TurizmBakanlığı tarafından yapılmış, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, Teknik Araştırma ve UygulamaGenel Müdürlüğünce onaylanarak, 25.08.1989 tarihinden itibaren yürürlüğe girmiştir.Sonuç olarak, 1989 tarihinden günümüze kadar Hazar Gölü Çevre Düzeni Planındaherhangi bir revize çalışması yapılmadığı, zaman zaman Çevre Düzeni Planına aykırı yapılaşmalarkonusunda şikayetlerin geldiği, Sivrice Belediye Başkanlığının onaylanıp onaylanmadığı belliolmayan Çevre Düzen Planına istinaden Nazım İmar Planı ve Uygulama İmar Planı hazırlayıp,Turizm tesis alanı olarak imara açtırdığı, vb. konularda Müdürlük olarak bazı olumsuzluklarlakarşılaşmaktayız.363

L.5. İldeki Baz İstasyonları SayısıTablo-L.5: İldeki Baz İstasyonları ve İstasyon AdresleriİŞLETMECİNİNSIRA NO SİTE ID ÜNVANI SİSTEM ADRESİ İL İLÇE1 EL3702 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.2 EL3714 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.50.YIL SANAYİİ SİTESİ SANAYİTT MERKEZ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZMALATYA YOLU 10.KMABDULLAH PAŞA MAH.KARŞISI ARIA KULESİ YANIELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZ3 EL3763 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş. MERKEZ RL / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZ4 EL008A AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.5 EL3754 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.6 EL3712 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.ÇAYDAÇIRA MEVKİİBAYRAKTAR SOK. / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZGAZİ CAD. İŞ BANKASI ÜSTÜ/ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZMALATYA YOLU MALATYACAD. NO:15 / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZ7 EL3720 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.8 EL3711 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.9 EL3766 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.10 EL3757 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.11 EL3756 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.12 EL3701 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.YİBO KARŞISI MEZARLIKCİVARI TEPEBAŞI MEVKİİPALU/ELAZIĞ ELAZIĞ PALUMUSTAFAPAŞA MAH. HACIOSMAN CAMİİ SOK. NO:14MERKEZ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZCUMHURİYET MAH.AĞAPINAR SOK. PARSEL :96-118 YURTBAŞI/ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZYENİ MAH. KANALÜSTÜ SOK.NO:60 / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZAKPINAR MAH.BOSNAHERSEK CAD. SUSAMSOK. ALINMIŞLAR APT. NO:13 /ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZMALATYA YOLU ABDULLAHPAŞA MAH. TT İL MÜD. YENİBİNASI MERKEZ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZ13 EL3734 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.14 EL3762 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.15 EL3728 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.16 EL3704 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.17 EL3716 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.ADSIZ HOCA SOK. NO:1 ADA 77PARSEL 2. HARPUT ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZİCADİYE MAH. SARI SALTIKCAD. NO:2 MERKEZ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZMALATYA YOLU ÜZERİHANKENDİ ÖZEL İDAREÇİFLİĞİ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZŞEHİT İDRİS DOĞAM CAD.KÜLTÜR MAH. BAĞLAR SOK.NO:124 MERKEZ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZYENİMAH. NAMIK ÇİFTÇİ CAD.NO:35 MERKEZ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZ18 EL3765 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.19 EL3735 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.20 EL3760 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.21 EL3725 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.ÜNİVERSİTE MAH. KEBANYOLU NO:59 MERKEZ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZKIRKLAR MAH. BAHHATTİNÜĞER CAD. NO:25 MERKEZ /ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZHİLALKENT MAH. BASKİLCAD. NO:12 BASKİL / ELAZIĞ ELAZIĞ BASKİLÇAMBEYLER MAH. EVERENCAD. NO:2 SUNPET PETROLİST.BASKİL / ELAZIĞ ELAZIĞ BASKİL364

SIRA NOSİTE IDİŞLETMECİNİNÜNVANI SİSTEM ADRESİ İL İLÇE22 EL3755 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.23 EL3773 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.24 EL3736 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.25 EL3770 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.26 EL3767 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.27 EL3740 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.KÜLTÜR MAH. ŞEHİT İSRİSDOĞAN CAD. NO:4 HUZURAPT. / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZELAZIĞ GENÇLİK VE SPORMÜDÜRLÜĞÜ ATATÜRKSTADI AYDINLATMA DİREĞİMERKEZ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZDOĞUKENT MAH. 37. SK.MERKEZ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZEKİNÖZÜ KÖYÜ CAMUŞ GÖLMEVKİİ KOVANCILAR /ELAZIĞ ELAZIĞ KOVANCILARSÜRSÜRÜ MAH. SAKARYASOK. HACI NAZMİ CAMİİTARIM İL MÜD. CİVARIBEYAZEVLER / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZTEPEBAĞI KÖYÜ MEZARLIĞIKOVANCILAR / ELAZIĞ ELAZIĞ KOVANCILAR28 EL3739 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.YUKARIBAĞ KÖY ARAZİSİGÖZEBAŞI KÖYÜKOVANCILAR 25KM KALAKOVANCILAR / ELAZIĞ ELAZIĞ KOVANCILAR29 EL3749 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş. GÖZE BAŞI KÖYÜ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZ30 EL3718 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.31 EL3742 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.32 EL3778 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.33 EL3741 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.34 EL3752 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.35 EL3722 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.36 EL3724 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.37 EL3713 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.38 EL3751 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.39 EL3732 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.40 EL3753 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.41 EL3726 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.42 EL3759 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.ÇARŞIBAŞI MAH. AZİZYILDIRIM CAD. NO:4/1KOVANCILAR ELAZIĞ KOVANCILARKURUBABA TEPESİKARAKOÇAN / ELAZIĞ ELAZIĞ KARAKOÇANAKSARAY MAH. POLİSKARAKOLU MERKEZ / ELAZIĞ ELAZIĞMERKEZÇAKIRTAŞKÖYÜKOVANCILAR / ELAZIĞ ELAZIĞ KOVANCILARDUTPINAR HİRA ÖNÜ MEVKİİMADEN / ELAZIĞ ELAZIĞ MADENMÜDERRİS HÜSEYİN EFENDİMAH. HOP DUZU MEVKİİAĞIN / ELAZIĞ ELAZIĞ AĞINHALİL YAVUZ MAH. MERGİLAMEVKİİ SU DEPOSU YANIARICAK / ELAZIĞ ELAZIĞ ARICAKİL ÖZEL İDARE BİNASIHULUSİ SAYIN CAD. KEBANYOLU MERKEZ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZGEZİN KÖYÜ KALECİKMEVKİİ / ELAZIĞ ELAZIĞ MADENYENİ MAH. ELAZIĞ CAD.KARAKOÇAN / ELAZIĞ ELAZIĞ KARAKOÇANAĞADİBEK KÖYÜ MADEN /ELAZIĞ ELAZIĞ MADENKALLAR MAH. ATAPARKKEBAN / ELAZIĞ ELAZIĞ KEBANULUKENT MAH. YAŞARDOĞUCAD. NO:15 SARAYALTI /ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZ365

SIRA NOSİTE ID43 EL3729 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.44 EL010A AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.45 EL3758 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.46 EL3730 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.İŞLETMECİNİNÜNVANI SİSTEM ADRESİ İL İLÇEELAZIĞ ORGANİZE SİTESİ /ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZMALATYA YOLU PAŞAKAVŞAĞI / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZCUMHURİYET MAH. DEMETSOK. NO:74 / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZSİVRİCE YOLU HAZARDAĞRESTURANT SİVRİCE / ELAZIĞ ELAZIĞSİVRİCE47 EL3748 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.48 EL3707 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.49 EL3737 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.50 EL3727 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.51 EL3750 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.52 EL3738 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.53 EL3723 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.54 EL3731 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.55 EL3721 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.56 EL3775 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.ELAZIĞ-MALATYA YOLU42.KM KARAALİ KÖYÜELAZIĞ ELAZIĞ BASKİLRIZAİYE MAH. BADEMCİKSOK. NO:23 ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZALTIN ÇEVRE KÖYÜ YEŞİLKUŞAK MAH. MERKEZ /ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZCAMİİ KEBİR MAH. TEPE BAŞIMEVKİİ MADEN / ELAZIĞ ELAZIĞ MADENGEZİN ELAZIĞ YOLU ORMANARAZİSİ GEZİN / ELAZIĞ ELAZIĞ MADENKARASAZ KÖYÜ YOL BOYUMAH. PARSEL:339 MERKEZ /ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZALTIOLUK YOLU TOSUNTEPESİ MEV. ALACAKAYA /ELAZIĞ ELAZIĞ ALACAKAYAAKÇAKALE RL AKÇAKALE /ELAZIĞ ELAZIĞ AKÇAKALEKÜLTÜR MAH. LİSE SOK. NO:4SİVRİCE / ELAZIĞ ELAZIĞ SİVRİCEPertek Yolu 7.Km. Gülmez Tepesi /ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZ57 EL3774 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.Akpınar Mh. Kuluöztürk Sk. No:531858 Ada 18 Parsel / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZ58 1101259 284760 44050TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.ÇEMİŞGEZEK YOLUBEYDUZU MEVKİİ KORUKKÖYÜ MERKEZ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZNALLI ZİYARET TEPESİKEBAN / ELAZIĞ ELAZIĞ KEBANTOPAĞAÇ KÖYÜKOVANCILAR / ELAZIĞ ELAZIĞ KOVANCILAR61 4405262 284563 41522TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.SOGUCAK KÖYÜ MEZARLIKYANI KARAKOÇAN BAŞYURT/ ELAZIĞ ELAZIĞ KARAKOÇANTURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş. BASKIL PTT BASKIL / ELAZIĞ ELAZIĞ BASKİLTURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.ABDULLAH PAŞA MAH. FATİHCAMİİ MERKEZ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZ64 45076TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.BAHÇELİEVLER BEYZADEEFENDİ BULVARI KARAÇALICAMİİ SÖNMEZ SK. MERKEZ /ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZ366

SIRA NOSİTE IDİŞLETMECİNİNÜNVANI SİSTEM ADRESİ İL İLÇE65 1280266 509867 4582568 192069 35770 2320371 509972 1353473 4147474 64275 1305576 587577 431278 2340279 1088280 510181 1381582 510083 202384 1293785 12519TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.SANAYİ MAH. DEMİR SOK.FIRAT İNTERNET ÜSTÜ NO:32MERKEZ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZELAZIĞ YOLU KIZILTEPEKÖYÜ MADEN / ELAZIĞ ELAZIĞ MADENBASKIL YOL AYRIMIMALATYA YOLU AKBULUTKONUT YAPI KOOPERATİFİMERKEZ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZKAVŞAKTAKİ 3 KATLI BİNASEPTİOĞLU BULVARIMERKEZ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZBOSNA HERSEK BULVARIMERKEZ TT / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZİNÖNÜ CAD. NO:17/ EDİBECAN MÜFTÜLÜK SİTESİ /ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZTUTPINAR KÖYÜ MADENELAZIĞ ELAZIĞ MADENAKSARAY MAH. NO:13MERKEZ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZDOĞUKENT MAH. ABİDE SOK.GÜNEŞ APT. NO:35 MERKEZ /ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZORGANİZE SANAYİ TTMERKEZ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZTUNCELİ YOLU CAMUŞGÖLTEPESİ EKİNÖZÜ KÖYÜKOVANCILAR / ELAZIĞ ELAZIĞ KOVANCILARGAZİ CAD. NO:28 MERKEZ /ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZHARPUT MEZARLIĞI HARPUT/ ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZPERTEK YOLU GÜLMEZMEZARLIĞI YANIGÜMÜŞBAĞLAR KÖYÜ /ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZMEZARLIK ALTINDAKİYOLUN YANI ARICAK /ELAZIĞ ELAZIĞ ARICAKDEĞİRMENDERE KÖYÜMADEN ELAZIĞ ELAZIĞ MADENKÖMÜRHAN MEVKİİMALATYA YOLU VELİPALASNATO POMPA İSTASYONUYANI BASKİL / ELAZIĞ ELAZIĞ BASKİLESKİ SU DEPOSU YANIMADEN / ELAZIĞ ELAZIĞ MADENSANAYİ MAH. TT BİNASIMERKEZ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZYENİ SEBZE HALI ÇEVREYOLU BEYZADE EFENDİCAMİİ MERKEZ / ŞANLIURFA ELAZIĞ MERKEZJANDARMA KARAKOLUARKASI ERİMLİ BELDESİARICAK / ELAZIĞ ELAZIĞ ARICAK367

SIRA NO SİTE ID86 1232987 284688 448489 63447İŞLETMECİNİNÜNVANI SİSTEM ADRESİ İL İLÇETURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.ZİYARET TEPESİ ÜÇOCAKBELDESİ ARICAK / ELAZIĞ ELAZIĞ ARICAKTV VERİCİLERİ TEPESİ PALU /ELAZIĞ ELAZIĞ PALUMADEN TV VERİCİLERİNİNOLDUĞU TEPE / ELAZIĞ ELAZIĞ MADENTOR TEPESİ KOZLUK KÖYÜMERKEZ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZ90 1155491 6347292 4580893 23674TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.FIRAT ÜNİVERSİTESİ ÜSTÜKANAL YOLUNUN YANIMERKEZ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZRÜSTEMPAŞA MAH. KIŞLAÇIKMAZ SOK. NO:13 IŞIL ÇİTÇİERKEK YURDU MERKEZ /ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZHASANDAĞ TRT VERİCİSİHASANDAĞ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZRÜSTEMPAŞA MAH. K.KARABEKİR CAD.YILDIRIMLAR APT. MERKEZ /ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZ94 1350795 11755TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.SÜRSÜRÜ MAH. MALATYAYOLU NO:135 MERKEZ /ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZTURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş. TV VERİCİLERİ AĞIN ELAZIĞ ELAZIĞ AĞIN96 430797 35998 2300399 14056100 11553101 4291102 5876103 2839104 13072105 14300106 4316107 63433108 30844TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.MALATYA YOLUKARATAŞLAR MOBİLYANO:15 MERKEZ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZBELEDİYE BİNASI YANISİVRİCE / ELAZIĞ ELAZIĞ SİVRİCEOLGUNLAR MH. MİTHATPAŞA CD. EMİROĞLU APT.MERKEZ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZKIRKLAR MH. BAHADDİNÖGEL CAD. NO:2 KARABOĞAAPT. MERKEZ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZBOSNA HERSEK BULV. ÇİLEKSOK. ÖLÇÜCÜOĞLU AP.MERKEZ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZNAMIK ÇİFTÇİ CAD. AHMETKOÇAK APT. NO:59 / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZHÜRRİYET CAD. DİVANHOTEL MERKEZ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZMALATYA YOLU DOĞUÇİFTLİĞİ YANI HANKENDİMERKEZ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZYURTBAŞI BELDESİMEZARLIK TEPESİ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZPERTEK YOLU ELAZIĞ RLARKASI MERKEZ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZBOSTAN SOK. BEYAZSARAYAPT. NO:1 MERKEZ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZSANAYİİ MAH. SERİ OTODÖŞEME MERKEZ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZHÜRRİYET CAD. ÇINAR APT. /ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZ368

SIRA NOSİTE IDİŞLETMECİNİNÜNVANI SİSTEM ADRESİ İL İLÇE109 16070110 2833111 23198112 5096113 5475114 14571115 5097116 87840117 86386118 4293119 10907120 2022121 2840122 13130123 11552124 12298125 32062126 83462127 63441128 30854TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.ELAZIĞ YOLU PİNEDARMEVKİİ GEZİN BELDESİMERKEZ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZTV VERİCİSİ YANI YARIMCABELDESİ KOVANCILAR /ELAZIĞ ELAZIĞ KOVANCILARVAN FAHRİBEY CAD. NO:77KÖSEM AP. KÜLTÜR MAH.MERKEZ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZELAZIĞ YOLU DÖRTBOLUKÖYÜ SİVRİCE / ELAZIĞ ELAZIĞ SİVRİCETOSUNTEPE TV VERİCİLERİALACAKAYA / ELAZIĞ ELAZIĞ ALACAKAYAÇARŞI MAH.İŞÇİLER SOK.NO:37 MERKEZ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZMADEN YOLU GÜNEYKÖYSİVRİCE / ELAZIĞ ELAZIĞ SİVRİCENAİL BEY MAH. YENİCE SOK.BOZKURT APT. NO:49 MERKEZ/ ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZMALATYA YOLU 7. KMMISLANT AVM / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZMALATYA YOLU AKÇAKALERL MERKEZ/ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZKEBAN YOLU 3.KM GEDİKMEVKİİ ŞAHİNKAYAMERKEZ/ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZBELEDİYE SU DEPOSU YANIKOVANCILAR/ELAZIĞ ELAZIĞ KOVANCILARTRT TV VERİCİLERİKARAKOÇAN / ELAZIĞ ELAZIĞ KARAKOÇANBEYHAN BELDESİ TRTVERİCİLERİ BEYHAN/ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZİZZETPAŞA MAH. ŞEHİTİLHANLAR CAD.VALİMUHAMMER GÖKTAYOĞLUİŞHAN MERKEZ/ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZNAİL BEY MAH.BAĞLAR SOK.MERKEZ/ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZAYDINLAR YOLU ŞELİL DAĞIMEVKİİ BASKİL/ELAZIĞ ELAZIĞ BASKİLKARŞIYAKA MAH.NO:7MARDO GÖLÜ KÜMELERİELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZHÜRRİYET CAD.DEMİRELİŞHANI AKAR HOTEL YANIMERKEZ/ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZTESTİLİ BAYAN HEYKELİKAVŞAK YUNUS EMREBLV.TRAFO BİNASIMERKEZ/ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZ129 63414TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.MUSTAFA PAŞAMAH.ALBAYRAK SOK.SAĞAYAPT.NO:3 MERKEZ/ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZ369

SIRANOSİTE IDİŞLETMECİNİNÜNVANI SİSTEM ADRESİ İL İLÇE130 41478131 35736132 87877133 63462134 25185135 87623136 12303137 87876138 10865139 89051140 30858141 89291TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.MAKİNA İKMAL YANI TEDAŞHARPUT YOLUMERKEZ/ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZHAZAR YOLU BAŞKAYNAKYOLU SİVİCE ELAZIĞ ELAZIĞ SİVRİCEFEVZİ ÇAKMAK YUNUS EMREBULVARI ESKİ SSK HAST.ÖNÜMERKEZ ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZYENİ MAH.NAMIK ÇİFTÇİCD.NO:8 MERKEZ ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZOTO SANAYİMAH.POSTAHANEMERKEZ/ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZOLGUNLAR MAH.HACINAZMİ CAMİİMERKEZ/ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZSTAD AYDINLATMA DİREĞİMERKEZ/ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZSTADYUMUN ÇEVRE YOLUTARAFI AYDINLATMA DİREĞİMERKEZ/ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZDİYARBAKIR BİNGÖL YOLUTELSİM İN BULUNDUĞUORMAN SAHASI AKÇAKİRAZMERKEZ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZİMAMEFENDİ BULVARI İLEMİTHATPAŞA BULVARININKESİŞEN NOKTASI MERKEZ /ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZATATURK CAD. KERVAN APT.NO:10 KARAKOÇAN / ELAZIĞ ELAZIĞ KARAKOÇANSÜRSÜRÜ MH. MALATYAYOLU TELEKOM İL MÜDR.KARŞISI İNŞAAT MERKEZ /ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZ142 4268143 4270144 4261145 4271146 4274147 4256148 A4272VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.DİYARBAKIR-ELAZIĞ YOLUTEKEVLER MEVKİİ GEZİN /ELAZIĞ ELAZIĞ MADENHAİM TEPE SU DEPOSU ÜSTÜMADEN / ELAZIĞ ELAZIĞ MADENKEBAN YOLU ÜZERİŞAHİNKAYA MEVKİİ /ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZGEZİNPETROL OFİS ÇIKIŞIMADEN / ELAZIĞ ELAZIĞ MADENKARAKOL TEPESİALACAKAYA / ELAZIĞ ELAZIĞ ALACAKAYAVODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş. 150. YIL TT BİNASI / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZVODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.GERDEK TEPESİ ARICAK /ELAZIĞ ELAZIĞ ARICAK149 4257150 4265VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.MALATYA YOLU ABDULLAHPAŞA KAVŞAĞI 7.KM / ELAZIĞ ELAZIĞMERKEZKÜLTÜR MH. ULUĞBEY SK.DOĞAN GÜREŞ APT. / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZ370

SIRANOSİTE IDİŞLETMECİNİNÜNVANI SİSTEM ADRESİ İL İLÇE151 A4262152 A4269153 4259154 4253155 A4273156 4267157 A4263158 A4277159 A4252160 4275161 4254162 4260163 A4268164 A4265VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.YENİ MH. NAMIK ÇİFÇİ CD.TEYFİKİYE CAMİ NO:25 /ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZKOVANCILAR TUNCELİ YOLUÜZERİ EKİNÖZÜ KÖYÜESENTEPE MEZRASIKOVANCILAR / ELAZIĞ ELAZIĞ KOVANCILARSAFİYE EVLER HARPUT /ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZKEBAN METEROLOJİ TEPESİÜSTÜ KEBAN / ELAZIĞ ELAZIĞ KEBANELAZIĞ KEBAN YOLU ÜZERİAKGÜN OTELİ AKASI (AVEAKULESİ YANI) / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZKIZILAY MH. KIZILAYDEPOSU CİVARI HEYLANİKEBİR CAMİ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZEDİBACAN MÜFTÜLÜK SİTESİİNÖNÜ CD. ÇELİK SK. NO:16 /ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZELAZIĞ PERTEK YOLUGÜLMEZ MEZARLIĞI YANI /ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZELAZIĞ BASKIL YOLU ÜZERİHASANDAĞI TRT VERİCİLERİ/ ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZCAHİT DALOKAY CD. ÇEVREYOLU ÇİMENTO KAV. NO:34 /ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZBASKİL POSTA BİNASIBASKİL / ELAZIĞ ELAZIĞ BASKİLBÖCÜK TEPE MEZARLIKYANI YURTBAŞI BELDESİ /ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZHÜRRİYET CD. HÜRRİYET İŞHANI NO:31 / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZBOSNA-HERSEK BULVARISARAY ATİK MH.ÖLÇÜCÜOĞLU APT. NO:47MERKEZ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZ165 4264166 A4260167 4273168 4279169 B4260170 4262171 4278172 4263VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.KIRKLAR MH. BAHATTİNÖĞEL CD. NO:25 MERKEZ /ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZALÇAKALE RL AKÇAKALEKÖYÜ HANKENDİ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZVODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş. KOVANCILAR / ELAZIĞ ELAZIĞ KOVANCILARVODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş. ELAZIĞ RL / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZVODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.KARAKOÇAN POSTA BİNASIKARAKOÇAN / ELAZIĞ ELAZIĞ KARAKOÇANBELEDİYE TV VERİCİLERİYARIMCA / ELAZIĞ ELAZIĞ YARIMCAORGANİZE SANAYİİ TTBİNASI / EALZIĞ ELAZIĞ MERKEZHANKENDİ BELEDİYEARAZİSİ HANKENDİ / ELAZIĞ ELAZIĞ HANKENDİ371

SIRANOSİTE IDİŞLETMECİNİNÜNVANI SİSTEM ADRESİ İL İLÇE173 A4270VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.MALATYA YOLU SOMUNCUBABA SK. İPEK MOBİLYAÜSTÜ NO:15 / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZ174 A4253VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.KANAL BOYU ARAŞTIRMAHAST. KARŞISI NO:60 / ELAZIĞ ELAZIĞMERKEZ175 4277176 A4254.177 A4251178 A4278179 A4258180 A4276181 A4255182 A4271183 4280184 A4274185 A4267186 4276187 4266188 4258189 B4255190 B4258191 B4257VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.MATALATYA YOLU ÜZERİYENİ SEBZE HALİ YANIBEYZADE CAMİİ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZSÜRSÜRÜ MH. YEŞİL SK.NO:34 / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZMÜDERRİS HÜSEYİN EFENDİMH. HOPDÜZÜ MEVKİİ AĞIN /ELAZIĞ ELAZIĞ AĞINBASKİL AYDINLAR YOLUÜZERİ ZEYVE KÖYÜ GİRİŞİ(TURKCELLKULESİYANI)BASKİL /EALZIĞ ELAZIĞ BASKİLHÜRRİYET CD. ORDU EVİCİVARI NO:64 / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZELAZIĞ SİVRİCE YOLUGÖZEBAŞI KÖYÜ DEREGÖLMEVKİİ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZELAZIĞ-BİNGÖL YOLUÇAKIRKAŞ BELDESİKARAYOLLARI TESİSLERİKARŞISI KOVANCILAR /ELAZIĞ ELAZIĞ KOVANCILARBELEDİYE TV VERİCİLERİMEVKİİ PALU / ELAZIĞ ELAZIĞ PALUELAZIĞ TT MERKEZ BİNASI /ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZYELDEĞİRMENİ TRTVERİCİLERİ MEVKİİKARAKOÇAN / ELAZIĞ ELAZIĞ KARAKOÇANELAZIĞ-MALATYAKARAYOLU KARALI KÖYÜÇİTİL MEVKİİ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZELAZIĞ ÇEMİŞGEZEK YOLUKORUK KÖYÜ SU DEPOSUMERKEZ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZMALATYA YOLU ÜZERİBASKİL YOL AYRIMIÇETİNKAYA FORD SERVİSİKARŞISI HİLALKENT / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZD.BAKIR YOLU ÜZERİKARAÇALI ŞİŞLEME FAB.ÜSTÜ AKÇAKİRAZ / ELAZIĞ ELAZIĞ AKÇAKİRAZESKİ TRT VERİCİLERİGAZDAĞI AKPINARKARAKOÇAN / ELAZIĞ ELAZIĞ KARAKOÇANBEYHAN KASABASI PALU /ELAZIĞ ELAZIĞ PALUELAZIĞ-BİNGÖL YOLUARKASI 26.KM ELMAPINARKÖYÜ ŞAHMAR PETROLARKASI MERKEZ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZ372

SIRANOSİTE ID192 B4264İŞLETMECİNİNÜNVANI SİSTEM ADRESİ İL İLÇEVODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.MEYDANCIK KÖYÜ BASKİL /ELAZIĞ ELAZIĞ BASKİL193 B4256194 A4264195 B4251196 A4275197 A4259198 89293199 18647200 22924201 A4263.202 4267.203 A4252.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.ELAZIĞ-MADEN YOLU 10.KMESKİ KARAYOLLARIBAKIMEVİ YANINDADUTPINAR KALAN MEZRASIMADEN / ELAZIĞ ELAZIĞ MADENELAZIĞ CD. BAĞLAR MH.NO:46 KOVANCILAR / ELAZIĞ ELAZIĞ KOVANCILARM.PAŞA MH. ALİ RIZASEPTİOĞLU BULV.NO:19/5MERKEZ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZELAZIĞ MADEN YOLU ÜZERİMAVİGÖL TESİSLERİ KARŞISIKORU TATİL SİTESİ YANIELAZIĞ ELAZIĞ SİVRİCEMalatya -Elazığ 4.Km. No:70(TEDAŞ KARŞISI) MerkezELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZMEZARLIK ÜSTÜ TEPEBULGURCUK KÖYÜKARAKOÇAN /ELAZIĞ ELAZIĞ KARAKOÇANNABİOĞLU MAH. GAZİ CAD.DOĞU İŞ MERKEZİMERKEZ/ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZKÖY CAMİSİ ÇATAKLI KÖYÜALACAKAYA /ELAZIĞ ELAZIĞ ALACAKAYAŞEHİT İLHANLAR CAD. VALİMUHARREM GÖKTAYOĞLUİŞ MERKEZİ NO:102 ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZELAZIĞ BİNGÖL YOLU CAHİTDALOKAY BULVARIKARŞIYAKA MAH. MERKEZ /ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZSANCAKLI KÖYÜ YUKARIMAH. NO:21 (MALATYA-BASKİL YOL AYRIMINDA 10KM İÇERİDE) MERKEZ /ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZ204 EL008B AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.205 EL3706A AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.206 B4262VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.MALATYA YOLUKARATAŞLAR MOBİLYANO:15 / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZHASAN TAHSİN PAŞA CAMİİELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZAĞADİBEK KÖYÜ MADEN /ELAZIĞ ELAZIĞ MADEN207 B4254VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.NAİLBEY MAH. VALİ FAHRİBEY CAD. HUZUR İŞ MERKEZİNO:1 MERKEZ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZ208 EL3779 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.209 EL3780 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.210 EL3797 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.ELAZIĞ MADEN YOLU ÜZERİMAVİGÖL TESİSLERİ KARŞISIKORU TATİL KÖYÜ YANISİVRİCE / ELAZIĞ ELAZIĞ SİVRİCEMEVKİİ BEYDÜZÜ ARSA 335KORUK KÖYÜ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZBAYHAN BELDESİ PALUİLÇESİ / ELAZIĞ ELAZIĞ PALU373

SIRANOSİTE IDİŞLETMECİNİNÜNVANI SİSTEM ADRESİ İL İLÇE211 A4279.212 A4280VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.ELAZIĞ KEBAN YOLU 35 KMGÜNEYTEPE KÖYÜ KABAN /ELAZIĞ ELAZIĞ KEBANNAİLBEY MAH. GENERALHAKKI TURAY CAD. NO:52MERKEZ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZ213 EL3786 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.SÜRSÜRÜ MAH. YEŞİL SOK.EMİROĞLU APT. MERKEZ /ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZ214 17146215 88990TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.YUNUS EMRE BULVARIMEDİCAL PARK HASTANESİMERKEZ/ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZİZZETPAŞA CAD. POLATLARİŞMERKEZİ MERKEZ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZ216 EL3795 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.217 EL3803 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.218 17262TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.ÜÇOCAK BELEDİYESİTÜRKCELL KULESİ YANIARICAK / ELAZIĞ ELAZIĞ ARICAKKÜPLÜCE KÖYÜ ARICAK /ELAZIĞ ELAZIĞ ARICAKOLGUNLAR MAH. ATATÜRKCAD. NO:6 MERKEZ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZ219 A4273.220 A4261221 18564222 13518223 77845VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.CUMHURİYET MAH.KORGENERAL HULUSİ SAYINBULV. NO:27 MERKEZ /ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZELAZIĞ KOVANCILAR YOLU30. KM. AŞAĞIBAĞ KÖYÜ(AVEA KULESİ YANI) ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZKÜPLÜCE KÖYÜ AKYILDIZMEZRASI ARICAK / ELAZIĞ ELAZIĞ ARICAKÜNİVERSİTE MAH. ÇETİN SK.YILDIRIMLAR APT. MERKEZ /ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZSÜRSÜRÜ MAH. BAYRAKTARSK. NO:19 MERKEZ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZ224 EL3784 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.225 EL3796 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.226 6325227 89292VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.KANALÜSTÜ TARIM SK.NO:56 YENİMAHALLE /ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZERİMLİ BELDESİ ARICAK /ELAZIĞ ELAZIĞ ARICAKPERTEK FERİBOT İSKELESİPERTEK / ELAZIĞ ELAZIĞ PERTEKDOĞUKENT MAH. NECİPFAZIL CAD. NO:56 MERKEZ /ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZ228 87623.229 B4259230 79393231 79390TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.VODAFONETELEKOMÜNİKASYON A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.SÜRSÜRÜ MAH. SAKARYASOK. NO:4/4 MERKEZ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZSİVRİCE TT BİNASI KARŞISIAVEA KULESİ SİVRİCE /ELAZIĞ ELAZIĞ SİVRİCEŞEHİT BİNBAŞI SABRİ SK.HACIBEY KÖFTECİSİ MERKEZ/ ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZŞEHİT İLHANLAR SK. TEDAŞDİREĞİ MERKEZ / ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZ374

SIRANOSİTE IDİŞLETMECİNİNÜNVANI SİSTEM ADRESİ İL İLÇE232 79464233 79725234 79294TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.İZZETPAŞA MAH. GAZİ CAD.İZZETPAŞA CAMİ ÇARŞISI PTTMEYDANI KARŞISI ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZSÜRSÜRÜ MAH. ELAZIĞ CAD.MERKEZ/ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZORMAN ALANDA TEL CİTİNİÇİ MESİRE ALANI MERKEZELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZ235 79726236 79293237 79395238 79702239 79246240 79291241 79248242 79106243 79397244 79396245 79681246 79724247 79465248 79466249 79394TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.VALİ KONAĞI KARŞISIZÜBEYDE HANIM CAD.ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZTURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş. FİDANLIK MERKEZ/ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZTURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.GAZİ CAD. SUYOLU SOK. NO:2ELAZIĞELAZIĞSAFRAN MAH. YAHYAKEMAL CAD. KILIÇ AP.ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZTURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş. ÜNİVERSİTE-1 ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZTURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.AKPINAR MAH.KULUÖZTÜRKSOK. MİNİGARAJ NO:33ELAZIĞELAZIĞTURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş. ÜNİVERSİTE-3 ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZTURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.ULUKENT MAH. ÇARŞI SOK.NO:1 ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZMİMAR SİNAN CAD. TAKVACAMİ ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZÇATALÇEŞME MAH. FATİHCAD. ÇATALÇEŞME CAMİİNO:28 ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZFEVZİ ÇAKMAK MAH.YÖNDEŞ SOK. NO:26 ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZGAZİ CAD. ÖĞRETMENEVİKARŞISI ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZTURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş. MERKEZ ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZTURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş. MERKEZ ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZTURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.KAZIM KARABEKİR CAD.YAZI SOK. NO:8 ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZ250 79119251 79392252 79391253 79292254 79247TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.CUMHURİYET MAH.GENERAL HULUSİ SAYINCAD. NO:27 ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZÖĞRENCİ YURTLARI GİRİŞİFIRAT ÜNİVERSİTESİKAMPÜSÜ MERKEZ/ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZVALİ FAHRİBEY CAD. NO:26/AMERKEZ/ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZKARŞIYAKA CAD.ÜNİVERSİTE MAH. CİHAT AP.NO:18 ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZÜNİVERSİTE EVİ KAVŞAĞICİVARI FIRAT ÜNİVERSİTEKAMPÜSÜ MERKEZ/ELAZIĞ ELAZIĞ MERKEZ375

SIRANOSİTE IDİŞLETMECİNİNÜNVANI SİSTEM ADRESİ İL İLÇE255 EL 3803 AVEA İLETİŞİM HİZM. A.Ş.256 90028257 91052258 78403TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.TURKCELL İLETİŞİM HİZM.A.Ş.KÜPLÜCE KÖYÜ TTSANTRALİ ARKASI TT KULESİARICAK/ELAZIĞ ELAZIĞ ARICAKSARAYATIK MAH. ŞAİR HACIHAYRİ CAD.MERKEZ / ELAZIĞ ELAZIĞJANDARMA KARAKOLU YANIMOLLAKENDİ ELAZIĞMEZARLIK ARKASIKONAKALMAZ ELAZIĞELAZIĞELAZIĞMERKEZKaynak: Telekominikasyon Kurumu Diyarbakır Bölge MüdürlüğüL. ALT YAPI – ULAŞIM – HABERLEŞME - KAYNAKÇA-Karayolları 8. Bölge Müdürlüğü-Elazığ Belediyesi-Trafik Şube Müdürlüğü-Şoförler ve Otomomilciler Derneği-Telekominikasyon Kurumu Diyarbakır Bölge Müdürlüğü376

M. YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUSM.1. Kentsel ve Kırsal Planlamaİlimiz jeolojik özellikleri, topoğrafik yapısı ve iklim özellikleri nedeniyle doğal afetleri sıkçayaşayan illerden birisidir. Doğal afetler neden oldukları can kaybı yanında Türkiye içinönemli ekonomik kayıplar da meydana getirmektedir. İlimiz başta depremler olmak üzereheyelanlar, su baskınları, çığ ve kaya düşmeleri gibi afetlerle karşı karşıya kalmaktadır. Buafetlerin zararları, yapılaşmaya esas imar planlarının, doğal afet tehlikeleri ve zeminşartlarının göz önüne alınarak yapılması ile önlenebilir.İmar planları; yöre halkının sosyal ve kültürel gereksinimlerini karşılamayı, sağlıklı vegüvenli bir çevre oluşturmayı, yaşam kalitesini artırmayı hedefleyen ve bu amaçla yöreninekonomik, demografik, sosyal, kültürel, tarihsel, fiziksel özelliklerine ilişkin araştırmalara veverilere dayalı olarak hazırlanan, kentsel yerleşme ve gelişme eğilimlerine alternatif çözümleroluşturmak suretiyle belirleyen, arazi kullanımı, koruma, kısıtlama kararları örgütlenme veuygulama ilkelerini içeren pafta, rapor ve notlardan oluşan belgedir.1999 Marmara depreminden sonra daha çok önem kazanan imar planına esas Jeolojik– Jeoteknik Etüt Raporları 17.08.1987 gün ve 1634 sayılı genelgeye göre hazırlanır.Raporların amacı, parsel bazında değil, imar planlaması yapılmadan önce bölgedeki tümmorfolojik, jeolojik, hidrojeolojik, jeoteknik, sismoteknik, jeofizik, tektonik, doğal afet vebunun gibi bilgileri bir arada yorumlayarak inceleme sahasını ‘’YERLEŞİMEUYGUNLUK’’ açısından değerlendirmektir.Raporlar Bakanlığımız 17.08.1987 gün ve 1634 sayılı genelgeye görehazırlanmaktadır.Plan değişiklikleri imar planı üzerindeki sosyal ve teknik altyapı alanlarınındaralmasına ve kentsel yoğunlukların artmasına neden olmuştur. Kentsel nüfusunihtiyaçlarına cevap verecek yeni sosyal ve teknik altyapı alanlarının oluşturulmasına ihtiyaçduyulmaktadır. Ayrıca yürürlükteki planların hazırlanması aşamasında sağlıklı araziincelenmesi yapılamadığından bugün plan ile mevcut durum birbiriyle örtüşmez durumagelmiştir.M.1.1. Kentsel AlanlarM.1.1.1. Doğal Özelliklerin Kent Formuna EtkileriKentimizde yerleşim alanlarının gelişimini sınırlayıcı herhangi bir topoğrafik engel, nehirgibi doğal unsurlar bulunmamasına rağmen, kısmen İl merkezi ve güneyi (Şehit İlhanlar Cd.,İstasyon Cd., Sürsürü Mh., Aksaray Mh., Kızılay Mh., Olgunlar, Çevre yolunun güneyinde kalanyerleşim alanları) ince taneli alüvyonal zeminden oluştuğu için meydana gelebilecek orta ve büyükşiddetli depremlerden daha fazla etkilenecektir. İl merkezinin yaklaşık % 90 kadarı alüvyonalzemin üzerinde bulunmaktadır. Yeni yapılar tasarlanırken, zeminle ilgili parametreler (sıvılaşma,taşıma gücü, deprem büyütme katsayıları, su muhtevası, oturma hesapları gibi…) mutlaka eldeedilmeli ve kullanılmalıdır. Yerleşim alanlarının bu yönde gelişmesi sakıncalı olmasına rağmenson hızla devam etmektedir. İl merkezinin bir kısmı 1. derece, bir kısmı 2. derece deprembölgesinde yer almaktadır (Şekil – M.1).377

Şekil –M.1: Elazığ İli Deprem Haritasıİlimizin Jeolojik Yapısı:Keban Metamorfitleri : Permo Triyas yaşlı Keban Metamorfitleri ( Abdullahpaşa,Sarıçubuk , Meryem Dağı eteklerindeki kireçtaşları) tektonik dokanakla Senoniyen yaşlı ElazığMağmatitlerinin üzerine gelmiştir. Rekristalize kireçtaşları, kalkşist ve metakonglomeralardanoluşmuştur.Elazığ Mağmatitleri : Mağmatik kayaçlar ve volkano - sedimanter kayaçlar olmak üzereikiye ayrılır.Mağmatik Kayaçlar: Harput’un batısından itibaren Fevzi Çakmak Mahallesi kuzeyi,Esentepe Mahallesi, Zafran Mahallesi, Fırat Üniversitesi’nin kuzeyi, Bahçelievler Mahallesi,A.Paşa Mahallesinin doğusu, Şahinkaya Köyü’nün 1 km. kadar doğusu, Yeniköy Mahallesi,Yadigar Mahallesi civarı, Kekliktepe ve Karataştepe civarlarında görülür. Volkanosedimanterlerise Beyyurdu- Karşıyaka Mahallesi arasında yüzeyler.Elazığ Mağmatitleri litoloji olarak, tabanda gabro - diyoritlerden, bunların üzerindebazaltik andezitik volkanik kayaçlar ile volkanoklastitlerden ve bunların tümünü kesen granodiyorit, tonalitler ile dasit dayklarından oluşur. Senoniyen yaşlıdır.378

Harami Formasyonu : Harput’un kuzey, güney ve doğusunda birkaç yüz metrekarebüyüklükte adacıklar halinde yüzeyler. Kırkgeçit Formasyonu tarafından uyumsuzlukla örtülür.Harput ve yakın çevresinde tabanda merceksi kırmızı konglomera ve kumtaşı, alt seviyelerdeŞekil – M.2:Elazığ İlinin Jeolojik Haritası (Çelik H.1997)379

Şekil – M.3: Elazığ İlinin Genelleştirilmiş Stratigrafik Dikme Kesiti (Palutoğlu ve Tanyolu, 2006).380

Şekil – M.4: İlimiz ve yakın çevresindeki önemli faylar (Palutoğlu ve Tanyolu, 2006).kumlu kireçtaşı ve masif kireçtaşlarından oluşmaktadır. Masif kireçtaşları yaklaşık 20 m. kalınlıktaolup, aşınmaya karşı dirençli olduklarından topoğrafyada belirgin tepeler halindedir. Beyaz ve bejrenkli olup Üst Meastrihtiyen yaşlıdır.Kırkgeçit Formasyonu : Kumtaşı - marnlar Virane Mahallesi civarında çakıltaşı, kumtaşıSarıçubuk - Şahinkaya Köyleri ile Cumhuriyet ve Zafran Mahallesi kuzeyi, Harput’un kuzeyi vekuzeydoğusunda, marn ise, Virane Mahallesi yakın güneyi, Akyazı sırtı kuzeyinde yüzeyler.Kırkgeçit Formasyonu Orta Eosen – Üst Oligosen yaşlı olup tabanda Keban MetamorfitleriniElazığ Mağmatitlerini ve Harami Formasyonunu uyumsuz olarak örter.Karabakır Formasyonu : Üst Miyosen - Alt Pliyosen yaşlıdır. Formasyon; volkanitler,çakıltaşı - kumtaşı ve kireçtaşlarından oluşmaktadır. Volkanitler :Yeniköy’ün 1 km kadardoğusunda ve Yadigar Mahallesi’nin batısında yüzeyler. Kireçtaşları; Rızvan Tepe ve Boztepecivarlarında ve Doğukent, Salıbaba, Çatalçeşme Mahallesi civarında bulunmaktadır.Alüvyonlar: Pleistosen yaşlıdır. Silt, kil, kumlu, çakıllı kil ve kum – çakıldan oluşmaktadır.Siltli kil; Sürsürü, Kültür, Olgunlar, Hicret, Akpınar, Sarayatik, Nailbey, Üniversite Mahalleleri ileÇarşı Mahallesinin güneydoğusunda yüzeyler.381

Kumlu çakıllı kil; Sanayi Mahallesi, Küçük Sanayi Sitesi, Kırklar Mahallesi’nin güneyi,İzzetpaşa Mahallesi’nin orta ve kuzey kısmı, Yeni Mahalle, Fırat Üniversitesi Kampüsü’nüngüneyi ve doğusu, Sürsürü Mahallesi’nin güney, kuzey ve kuzeybatısı , AbdullahpaşaMahallesi’nin doğusu ve güneyi, Yadigar Mahallesi’nin yakın kuzeyinden, Aksaray Mahallesiyönünde uzanarak yüzeylemektedir.Kum-çakıl ; Cumhuriyet Mahallesi güneyinde, Ulukent, Yıldızbağları, Rizaiye, İcadiye,Mustafapaşa, Rüstempaşa, Aksaray, Kızılay, Gümüşkavak Mahalleleri ile Sanayi Mahallesikuzeyinde, Salıbaba-Karşıyaka Mahalleleri arasında Çatalçeşme ve Doğukentte görülür.M.1.1.2 Kentsel Büyüme DeseniKent başlangıçta (XIX. yy sonları), belli bir plan içinde birbirine dik ana caddeler vebu caddelere koşut yollar üzerine gelişmiş, Kentin doğu kenarında (bugünkü kent merkezi)plansız gelişen ticaret alanları, kentin gelişme şemasını bozan ilk öğe olmuştur.Kentin 1950’lere kadar ki gelişmesi Gazi Caddesinden güneye 1934’te yapılan demiryolunadoğru olmuştur. Bu yöndeki gelişme sonucu, demiryolunun güneyinde yer alan Aksaray,Sürsürü ve Kesrik Köyleri kentin birer mahallesi durumuna gelmişlerdir.Kentin daha sonraki gelişmesi ise, kuzey, kuzeydoğu, doğu ve güneybatı yönlerinde olmuştur.Harput yerleşim alanından ovaya inilen tarihlerde ilk yerleşim birimleri olan Nailbey,İzzetpaşa, Rızaiye ve Çarşı mahallelerinde, dama tahtası şeklinde yollar ve konut adalarıoluşturulmuştur. Bu yapılaşmalar 1930’lu yıllara rastlamaktadır.1965 Yılında Elazığ'ın çoğunlukla az katlı ve az yoğun bir dokulaşmayı hedefleyen ilk imarplanı yapılmıştır.Elazığ – Keban bölge planının uygulanmasıyla ortaya çıkacak fiziksel altyapıdeğişikliklerini, Keban Baraj Gölü’nün neden olacağı göçü ve bunun sonucunda bölgedekimerkezlerde, özellikle Elazığ Kenti’nde ortaya çıkacak fiziksel ve sosyo-ekonomik sorunlarıincelemek ve gelişmeleri planlamak amacıyla, 1968’de İmar İskan Bakanlığı’nca bir “ FizikiYerleşme Planı “ çalışması yapılmıştır. Bu plan çalışmasında kentin ve yörenin 15 – 20 yıllıkgelişmesi göz önüne alınarak, Elazığ Kenti Komşu alan (mücavir saha) sınır yenidenbelirlenmiştir.Yeni belirlenen komşu alan sınırı, kuzeyde Zafran; kuzeydoğuda Hüseynik, doğudaMornik, Mürüköy, güneydoğuda Hırhırik, Hoğu, Vertetil ve Perçenç köylerini içine alıyordu.Sınır dışında kalmalarına rağmen Harput ve Bizmişen, Holvalı ve Miyadun köyleri de kentleetkileşimleri açısından önemli sayılıyordu.Bunlardan var olan kent yerleşmesine en yakın olanların, Elazığ Kenti’nin planyapımından sonraki 15 yıl içindeki gelişmesini etkileyebileceği düşünülmüş, bu yüzdengelişmelerinin denetim altına alınması öngörülmüştü. Böylece, gelişimi denetim altınaalınacak yerleşmeler Zafran, Mornik, Mürüköy ve Hırhırik, olarak saptanmış, öbürleriningelişmesine herhangi bir sınırlama getirilmesi düşünülmemişti.Doğudaki Mornik Köyü, gelişmesi Planlanan Küçük Sanatlar Sitesine yakınlığınedeniyle; güneyde Hırhırik köyü, kente yakın olduğundan; güneydoğudaki Mürü Köy isebaraj gölü kıyısında yapımı planlanan dinlenme tesislerine yakın olduğu için denetim altınaalınacaktı.Zafran’ın da kentin bir parçası olarak gelişmesi öngörülmüş, burada bir gecekonduönleme bölgesi kurulmuştur.1979 yılında Elazığ Metropoliten şehir olarak kabul edilerek 1/5000 lik Nazım İmarPlanı yaptırılmıştır. Nazım İmar Planı, Akçakiraz - Yurtbaşı - Yazıkonak beldelerini dekapsamaktadır. Ülke yönetiminin sorunlu zamanlarına rastlayan bu çalışma 1980'li yıllardakesintiye uğramıştır. 1983 yılında Nazım İmar Planı'nda getirilen kararlara göre 1/1000 likUygulama İmar Planları İller Bankası Genel Müdürlüğü tarafından ihale edilerek382

hazırlattırılmış ve 1989 yılında uygulamaya konulmuştur. Halen uygulanan da bu Uygulamaİmar Planıdır.M.1.1.3. Planlı Kentsel Gelişme AlanlarıElazığ kenti incelendiğinde sanayi alanlarının doğu, konut alanlarının ise batıdakonumlandığı görülecektir.Güney Çevre Yolu’nun Aksaray, Sürsürü, Akçakiraz, Malatya yolunun olduğubölgelerdeki tarım alanları gözetilerek kentsel gelişmenin Meryem dağı eteklerine doğrukaydırılmasına özen gösterilmiştir.Elazığ’ın kentsel alanlarının gelişme yönünün Harput yamaçları ve Meryem Dağı etekleritarafına doğru olması, hem düz kısımlardaki tarım alanlarının korunması hem de Harput’un kentlebütünleşmesi açısından uygun bir planlama yaklaşımı olacaktır. Böylece Elazığ kentinin tarih vekültür kenti özelliği desteklenecektir.Kentin kuzey ve güney kısımlarda (Harput yamaçları ve Meryem Dağı etekleri) gelişmesihava kirliliği riskinin olmaması, deprem riskinin olmayışı, görüntü ve manzara, ulaşım avantajlarınedeniyle olumlu seçimlerdir.Aynı zamanda kamu arazilerinin bu bölgelerde yoğun oluşu gerek kentsel sosyal donatıalanlarının gerekse kentin gereksinimi olan ve kentsel çekicilik yaratan büyük donatıkullanımlarının yer seçim kararlarının rahat verilebilmesine imkan tanımaktadır.Yeni imara açılacak kentin güney bölgelerinin kentin bütününü zedelemeden düzenlenmesive kente artı katkı sağlaması, bu alanlarda toptan ticarete ve konut dışı kentsel çalışma alanlarınayönelik kullanımların oluşturulması hedeflenmiştir.Kentin merkezinde konumlanan ticaret bölgelerinde önemli sıkışmalar mevcuttur. Budurumun giderilmesi amacıyla kent merkezinin önünü açacak alternatif alanların oluşturulması vekent merkezinde yaya ve trafik sirkülasyonunun yeniden düzenlenmesi sağlanmıştır.Yapılacak planlamayla Gazi Caddesi ve çevresinde tıkanan ticaretin önünün açılması vegelişmesinin sağlanması. Ticaret yöneliminin kamu kurumlarıyla desteklenmesi, yeni ticaretbölgelerinin oluşturulması amaçlanmaktadır.M.1.1.4. Kentsel Alanlarda YoğunlukElazığ'da ortalama hane başına düşen kişi 5'tir. Ancak şehir merkezinde bu rakamaşağıya düşmektedir. Kentsel alanda 5 kişilik aileler %20 ile ikinci sırada, 6 kişilikaileler % 14.6 ile üçüncü sırada yer almaktadır.Şekil – M.5: Elazığ Şehir Merkezi383

Tablo – M.1:İlçelere Göre Şehir ve Köy Nüfusları (2008 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Veri Tabanı)İl İlçe Toplam Şehir KöyToplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek KadınElazığ Merkez 375.534 185.485 190.049 312.584 154.699 157.885 62.950 30.786 32.164Ağın 2.978 1.457 1.521 1.945 987 958 1.033 470 563Alacakaya 10.420 5.078 5.342 4.491 2.238 2.253 5.929 2.840 3.089Arıcak 16.447 8.153 8.294 5.929 3.028 2.901 10.518 5.125 5.393Baskil 8.412 4.354 4.058 2.896 1.613 1.283 5.516 2.741 2.775Karakoçan 16.937 8.754 8.183 4.039 2.298 1.741 12.898 6.456 6.442Keban 18.221 8.958 9.263 5.178 2.517 2.661 13.043 6.441 6.602Kovancılar 22.729 11.504 11.225 9.069 4.775 4.294 13.660 6.729 6.931Maden 30.338 15.381 14.957 13.487 7.121 6.366 16.851 8.260 8.591Palu 7.581 3.673 3.908 5.005 2.439 2.566 2.576 1.234 1.342Sivrice 37.965 18.533 19.432 19.411 9.649 9.762 18.554 8.884 9.670Toplam 547.562 271.330 276.232 384.034 191.364 192.670 163.528 79.966 83.562Kaynak:TÜİK VerileriM.1.1.5. Kentsel Yenileme AlanlarıTarihi kent dokusunun korunması amacıyla ilin kuzeyindeki Harput Mahallesisit alanı olarak ilan edilmiş ve bu bölgeye özel koruma imar planları yapılmıştır. Bubölgedeki tüm yapılaşmalar Diyarbakır Kültür ve Tabiat Varlıklarını KorumaKurulunun gözetiminde yer almaktadır. Tarihi kent dokusunun korunması amacıyla KültürBakanlığı tarafından ilimiz Harput mahallesi için 2008 yılında Koruma Amaçlı İmar Planıyaptırılmıştır.M.1.1.6. Endüstri Alanları Yer seçimi"Sanayi ve Teknoloji" konusu başlığı altında ayrıntılı olarak incelenmiştir.M.1.1.7. Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli AlanlarTarihi ve kültürel beldemiz Harput, birçok noktada gerçekleştirilen çalışmalarla hizmetekavuştu.Balakgazi Parkı ve Ulu Cami Parkı yeniden düzenlenmiş, Balakgazi Parkı döşenen renkliparkeler ile modern bir yapıya kavuşmuştur.Yine Kurşunlu Camii ve Ulu Camii çevresindegerçekleştirdiğimiz çalışmalar ile tarihi beldemiz bakımsız bir yapıdan kurtarılmıştır.HarputMezarlık yolları asfaltlanarak, Asri Mezarlığının ardından bu mezarlıkta da düzenlemeleryapılmış, ecdadımıza da vefa gösterilmiştir.Şehrin çeşitli noktalarında altı adet park ve dinlenme alanı halkımızın dinlenebileceği, nefesalabileceği bir şekilde düzenlenerek, hizmetine sunuldu.Öğretmenevi Önünde yapılan Meydan vePark düzenlemesi geçtiğimiz yıl içerisinde tamamlanan ve yine halkımızın her kesiminden çokbüyük taktir alan hizmetlerimizden biri olmuştur.2006-2007-2008 yıllarında yapılan Elazığ Valiliği, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ileVakıflar Genel Müdürlüğünün çalışmaları ile Harput’ta ; Sarahatun,Arap Baba Türbe veMescidi,Esadiye Camii, Harput Kalesi,Şefik Gül Kültür Evi restorasyonları yapılmış ve devametmektedir.384

Elazığ Şehir merkezinde ve Harput’ta eski Hükümet Konağı,Kazım Efendi Sokakrestorasyonları yapılmış ve maddi destek ile restorasyonları yapılacaktır.tarihi eserlerin restorasyonve çevre düzenlemeleri pek çok kuruluş ile sürdürülmeye çalışılmaktadır.Yukarıda belirtilen yerlerin bir çoğuyla birlikte şehir merkezinde de bulunan tarihi vekültürel yerlerin bir çoğu restore edilmiştir.Şekil –M.6: İzzetpaşa CamiiM.1.2. Kırsal AlanlarM.1.2.1. Kırsal Yerleşme DeseniElazığ ili 1927-1995 yılları arasında çevre illerden veya Türkiye'nin başka yörelerindenpek göç almazken, kendi bünyesinde kır ve şehir arasındaki nüfus hareketleri oldukça fazla vedinamiktir. 1927 yılında nüfusun yaklaşık % 84 ü kırsal kesimde yaşarken, 1995 yılınagelindiğinde nüfusun yaklaşık % 65'i şehirlerde yaşamaya başlamıştır. 1927 yılında Türkiyenüfusunun % 87,5'i kırsal kesimde,% 12,5'i ise şehirlerde yaşamaktaydı (şehir kriterindenüfusu ne olursa olsun il ve ilçe merkezleri kastedilmektedir). Yani Elazığ'ın kentsel nüfusu odönem için Türkiye ortalamasının az da olsa üstündeydi. Fakat bu durum yanıltıcıdır. Çünkü,Tunceli ili ilçeleri ile birlikte 1927 ve 1935 sayımlarında Elazığ nüfusu içinde yer almaktadır.Nitekim Tunceli nüfusunun ayrı yazıldığı 1940 nüfus sayımında Elazığ'ın şehirli nüfusuTürkiye ortalamasının altına iner (Türkiye = % 86,26, Elazığ = % 80,93). 1940 yılındaElazığ'da şehirlerde yaşayan nüfus 36.311'dir. Toplam şehir nüfusunun % 70'i ise Elazığşehrinde yaşamaktadır. Kırsal nüfus ise şehir nüfusunun yaklaşık 4 katı yani 154.055 kişidir1940-1955 yılları arasında kırdan kente göç hareketi oldukça yavaşlamış görünmektedir.Bunun nedenleri arasında; II. Cihan Harbi'nin etkisi, Rumeli'den gelen göçmenlerin daha çokköylere yerleştirilmesi ve tabi ki kırsal iktisadi faaliyetlerin nüfusu besleyecek güçte olmasıyatmaktadır. Elazığ şehrinin nüfusu 1927-1955 arasındaki 28 yıllık dönemde % 108 artmıştır.1955-1970 yılları arasında ise oldukça hızlı bir kentleşme hareketi görülmektedir.1955 yılında 42.186 olan şehirli nüfus (% 24,5), 1970 yılında 151.555 rakamına (% 40,2)ulaşmıştır. Kırsal kesimde ise 1955 yılında 182.813 kişi, 1970 yılında ise 225.360 kişiyaşamaktadır. Bu hızlı şehirleşme de asıl pay sahibi Elazığ şehridir. Diğer şehirler nüfusaçısından pek fazla bir çekime sahip değildir. Aksine giderek nüfus kaybetmektedirler. 1970yılında Elazığ şehri 100 000 nüfusun üstüne çıkmıştır. Elazığ şehrinin nüfusu 1955-1970385

döneminde yaklaşık % 160'lık bir nüfus artışı göstermiştir. 1970 yılında Elazığ dışında kalandiğer ilçe merkezleri kentsel nüfusun ancak % 29'unu meydana getirmektedir. Madendışındaki ilçe merkezlerinin nüfusu 10.000'in altındadır.Görüleceği üzere kırsal nüfusun artmasına rağmen oran olarak kentsel nüfusa göre azalması kırdanşehre göçün fazlalığını ortaya koymaktadır. Aynı zaman diliminde Türkiye nüfusunun 1955'de % 18'ikentlerde yaşamaktadır. Bu oran 1970 yılında % 30,5 olur. Yani 1970 yılında Elazığ'ın kentleşme oranıTürkiye'nin 10 puan üzerindedir. Bu dönemde şehirlerin cazibelerini arttırması, kırsal kesimdeki geçimkaynaklarının artan nüfusa yetmemesi, şehirlerin geçim sağlama açısından daha fazla imkan tanıması, artansanayileşme ve Keban Barajının yapımına başlanması ile barajın getirisinden faydalanmak için beraberindeyapılması düşünülen iş sahaları kentlere olan yönelimi hızlandırmıştır. Fakat yönelim hiçbir zaman kontrollüve bilinçli bir şekilde değil, getirisi götürüsü düşünülmeden, plansız bir şekilde olmuştur. Doğal olarakşehirlerde aşırı nüfuslanma, çeşitli sorunları beraberinde getirmiş ve ilerisi için oldukça büyük problemleroluşturmaya başlamıştır.Tablo - M.2: Elazığ İli Şehir-Kır Nüfus Miktar ve Oranları (1927-1995)ŞEHİRŞEHİRKIRSAYIMNÜFUSUNÜFUSUNÜFUSUYILLARI Toplam Erkek Kadın Oranı Toplam Erkek Kadın ORANI1927 34 417 19 340 15 077 16,11 179 114 85 336 93 778 83,891935 39 516 21 954 15 562 15,42 216 673 106 170 115 103 84,581940 36 311 20 943 15 368 19,07 154 055 75 637 78 418 80,931945 38 003 21 686 16 317 19,18 160 078 79 461 80 617 80,821950 42 186 23 719 18 467 19,77 171 114 85 438 85 706 80,231955 59 466 32 935 26 531 24,54 182 813 91 289 91 524 75,461960 81 223 43 399 37 824 29,18 197 109 98 184 98 925 70,821965 106 180 57 948 48 232 32,90 216 547 107 688 108 859 67,101970 151 555 81 340 70 215 40,20 225 360 109 943 115 417 59,801975 175 675 94 015 81 660 42,03 242 249 122 624 119 625 57,971980 187 025 96 851 90 174 42,42 253 783 124 265 129 518 57,581985 233 621 120 590 113 031 48,29 250 094 121 687 128 407 51,711990 272 790 139 006 133 784 54,75 225 435 108 315 117 120 45,251995* 334 821 --- --- 64,77 182 062 --- --- 35,232000 498.225 224.180Kaynak : Elazığ Belediyesi386

Şekil - M.7: Elazığ İli Şehir-Kır Nüfusu (1927-1995)1970-1980 döneminde şehirleşme hızı nispeten düşmüştür. Fakat yine da artışdevam etmektedir. Öyle ki 1970'te % 40,2 olan kentleşme oranı 1980 de % 42,4 eçıkmıştır. Aynı dönemde Elazığ şehrinin nüfusu 107.000 den 142.000'e çıkmıştır. 1980yılında Türkiye'de şehirli nüfus oranı % 40'tır. Yani 1955-1970 dönemindeki hızlıkentleşme yavaşlamış Türkiye ortalamasına yakın bir değere gelmiştir. Diğer ilçelerinnüfuslarında pek bir değişme olmamıştır. Elazığ şehrindeki bu gelişme ise doğal nüfusgelişim ve Keban Baraj Gölü nedeni ile arazisini kaybeden kimselerin kentsel iskantalebiyle şehre yerleşmelerinden kaynaklanmaktadır.1985-1995 döneminde yine oldukça hızlı bir şehirleşme meydana gelmiştir. 1985yılında 233 621 kişi (% 48,2) şehirlerde yaşamaya başlamıştır. Şehirler nüfusunun %77,6 sı (181.523 kişi) Elazığ şehrinde ikamet etmektedir. Aynı yıl Türkiye'dekikentleşme oranı % 46 civarındadır. 1985 yılında Elazığ kırsalında ilk defa nüfus azalışımeydana gelmiştir. 1980 de 253.000 civarında olan nüfus, 1985 de 250.000'lirakamlara gerilemiştir 1985 yılında Elazığ'da yine ilk defa şehir-kır nüfusu neredeyseeşit hale gelmiştir ve bu tarihten sonra şehirler kırlardan daha fazla nüfus barındırmayabaşlamıştır 1985'de kentlere göçün hızlanmasının altında tamamen ekonomiknedenler yatmaktadır. Kırlar artık fazla nüfus besleyemez hale gelmiştir ve kentlerhem psikolojik hem de ekonomik çekim sahası halini almıştır.1990 yılında da kentsel nüfusun artışı devam etmiştir. 1990 da kent nüfusunun,toplam nüfustaki payı % 54,7 ye yükselmiştir. Elazığ şehir nüfusu ise 200.000'inüzerine çıkmıştır (204.603). Aynı yılda Elazığ kırsalının nüfusu 225.435 rakamınagerilemiştir. Türkiye'de 1990 da kentleşme oranı % 51 civarında olduğu düşünülürsearadaki fark tekrar Elazığ lehine artış göstermiştir. Fakat 1990'daki genelde Elazığşehrine olan göçün nedeni terördür. İl merkezine uzak kırsal alanlarda meydana gelenterör faaliyetleri, kırsalda yaşayanların topraklarını bırakarak Elazığ şehrineyerleşmelerine neden olmuştur. 1995 sağlık ocaklarının ETF raporlarından eldeettiğimiz sonuçlara göre; aynı durum 1990-1995 döneminde de artarak devam etmiştir.Terör dolayısıyla göç edenlerin nüfusa eklenmesi Elazığ şehirler nüfusunu334.821'e çıkarırken kentleşme oranı % 64,7 olmuştur. Elazığ şehrinin kentsel387

nüfustaki payı % 80'in üzerine çıkmıştır (270.396 kişi). Tabi bu sonuç ister istemezbazı sorunları kendiliğinden getirecektir. Gecekondulaşma, işsizlik, açlık, bakımsızlık,belediyenin yetersiz kalması gibi. Çünkü nüfus, Elazığ şehrinin kaldırabileceğioptimum nüfus kapasitesinin üzerinde gibi görünmektedir. Bu sonuçlara göre Elazığilçesinin aritmetik nüfus yoğunluğu km 2 ye 152,6 kişi olarak çıkmaktadır (329.415kişi /2158 km 2 ). Bu rakamın, Elazığ şehri belediye sınırları içindeki saha için dahayüksek olacağı muhakkaktır. 1995 İl Sağlık Müdürlüğü raporlarına göre iki şehrinnüfusu 10 000 in üzerindedir. Bunlar Karakoçan ve Kovancılar'dır. Ağın ve Arıcak'ınilçe merkezleri ise kasaba vasfını dahi kaybetmek üzeredirler.1990-1995 Elazığ nüfusları tabloda ayrıntılı olarak verilmiştir. Elazığ'ın sonnüfus sayımında, yeni oluşturulan Alacakaya, Arıcak ve Kovancılar ilçelerininnüfuslarının yer alması 1995 yılına kadar olan değişimi gözlemlemek açısındanönemlidir. 1990 yılından 1995 yılına gelindiğinde Elazığ genel kırsal nüfusunda43.373 kişilik bir azalma, genel kent nüfusunda ise 62.031 kişilik bir artış mevcuttur.Bu sonuç Elazığ'ın sınırları dışında olan nüfus hareketlerinden pek etkilenmediğiniveya göç verme yoluyla kaybettiği nüfusun çevreden fazla bir nüfusla karşılandığınıortaya çıkarır.Elazığ merkez ilçesinin nüfusu 56.603 kişi artmıştır. Buna mukabil şehir nüfusu bundan dahafazla bir artışla 65.793 kişi fazlalaşmıştır. Merkez ilçenin kır nüfusu ise 9.190 kişi azalmıştır. BuElazığ merkezinin daha uzak sahalardan beslendiğini veya bununla beraber doğumların arttığınıgöstermektedir. Aşağıdaki tabloda görüleceği üzere Elazığ merkez ilçede, 1990-1995 arasındakinüfus artış hızı ‰ 40,9 oranına yükselmiştir. Aynı dönemde nüfus artış oranı ise ‰ 227,2 olarakgerçekleşmiştir (Tablo M.3). 1927-1995 yılları arasında ortalama nüfus artış hızı ‰ 21,9 ve artışoranı ‰ 121,2 olduğu düşünülürse 1990-1995 arasındaki rakamlar, ortalamaların yaklaşık ikimisli kadardır. Bu rakamlar şehir için oldukça yüksek rakamlardır. Elazığ şehir nüfusu kente göçünbaşladığı 1950-1960 arasında ‰ 72'lik bir nüfus artış hızına, Keban Barajı dolayısıyla 1965-1970yılları arasında ise ‰ 55'lik bir nüfus artış hızını yakalamıştır. Son dönemdeki oranlar, budönemlerden sonra görülmüş en yüksek rakamlardır. 1927 yılında 19.216 olan Elazığ şehir nüfusu1995 yılına gelindiğinde % 1400 artarak 270.396 rakamına ulaşmıştır388

Tablo - M.3: Elazığ Merkez İlçenin Nüfus Artış Oranları ve Hızları (1927-1995)ELAZIĞ MERKEZİLÇE GENELİELAZIĞŞEHRİELAZIĞ MERKEZİLÇE KIRDÖNEMLERArtışNüfusNüfusArtışNüfusNüfusArtışNüfusNüfusMiktarıArtışArtışMiktarıArtışArtışMiktarıArtışArtışOranıHızıOranıHızıOranıHızı1927-1935 2779 35,0 4,3 3962 206,1 23,4 -2386 -38,9 -4,91935-1940 -7535 -91,8 -19,2 2287 98,6 18,8 -9822 -166,9 -36,51940-1945 -2006 -26,9 -5,4 -1770 -69,5 -14,4 -236 -4,8 -0,91945-1950 9788 135,0 25,3 5622 237,2 42,5 4166 85,4 16,31950-1955 19232 233,8 42,0 12350 421,2 70,3 6882 130,0 24,41955-1960 16730 164,8 30,5 18622 446,9 73,8 -1892 -31,6 -6,41960-1965 24159 204,3 37,1 18316 303,8 53,0 5843 100,8 19,21965-1970 33083 232,3 41,7 28759 365,8 62,3 4324 67,8 13,11970-1975 27973 159,4 29,5 24051 224,0 40,4 3922 57,6 11,21975-1980 16636 81,7 15,7 11568 88,0 16,8 5068 70,3 13,61980-1985 31044 141,0 26,3 39313 274,9 48,5 -8269 -107,2 -22,61985-1990 21715 86,4 16,5 22307 122,3 23,0 -592 -8,6 -1,71990-1995* 62009 227,2 40,9 65793 321,5 55,7 -9190 -134,733 -28,91927-1995 19662,1 121,7 21,9 19321,5 233,9 39,5 -167,846 1,4 -0,3Kaynak : Elazığ BelediyesiSonuçlar dikkatlice incelendiğinde terörün etkisi çok daha rahat ortayaçıkarılabilir. Elazığ ilinin tüm kırsal kesimlerinin 1995 yılında nüfusları azalmıştır.Çünkü kırsal kesimdeki tarımsal faaliyetlerin köylüyü besleyememesi ve yanında birkısım ilçelerde terörün etkili oluşu göçün hızını arttırmaktadır. Alacakaya, Arıcak,Karakoçan, Maden gibi ilçe merkezleri de nüfus kaybetmektedir. Adı geçen ilçelerinterör faaliyetlerinin görüldüğü sahalara da karşılık gelmesi göçü hızlandırmaktadır.Öyle ki terörden en çok etkilenen Arıcak beş yıllık dönemde nüfusunun % 40,5 ini veKarakoçan ise % 27 sini kaybetmiştir. Terör hem kırsal geçim faaliyetlerine, tarımaengel olurken, zaten karnını zor doyuran geçim sıkıntısı olan köylüyü iyice sefaleteiterek psikolojik olarak da insanları kente sürüklemektedir. Bu rakamlar oldukçayüksek rakamlardır. Kırsal kesimden göç daha çok il merkezine olmaktadır. Çünküilçelerde geçinmek ve iş bulma garantisi daha azdır. Alacakaya'da krom işletmesininde faaliyetlerinin bir kısmının durması nüfusun azalmasının bir diğer sebebidir. Ağınilçesi ise Tunceli'ye yakınlığı ve Elazığ ile baraj gölü aracılığı ile bağlantı kurması,yani doğal bir engelin oluşu, verimli arazinin sınırlılığı, halkın iktisadi kaygılarla göçetmesine neden olmaktadır.Elazığ'da kentsel ve kırsal alandaki nüfusun alansal dağılışına baktığımız zamancoğrafyanın etkisinin de oldukça fazla olduğu ortaya çıkmaktadır. Harput şehrigüvenlik problemi ortadan kalktıktan, yani stratejik önemini yitirdikten sonra yerini venüfusunu coğrafi olarak uygun konumda bulunan Elazığ şehrine terk ederek,389

coğrafyanın etkisinin ne derece olduğunu ilk ortaya koyan delil olmuştur. Elazığ veçevresinde Uuova, Kuzova, Elazığ ovası, Hankendi ovası ve Muratçık (Aşvan) Ovasıgibi nispeten alçak düzlüklerin bulunuşu ve buraların tarımsal potansiyellerinin yüksekoluşu, bunların bir kısmının sulanabilir özellikte de bulunması, bu tip sahalardanüfusun fazla olmasına neden olmaktadır. Bu, il genelinde ve daha ayrıntılı olarakköyler bazında düşünüldüğünde; akarsu kenarlarında, etek düzlüklerinde, birikintikonileri üzerinde, baraj gölleri kenarında ve lokal düzlükler vb. üzerinde bulunanyerleşim birimlerinde nüfus artmaktadır. Nüfus Doğu Anadolu'nun genel coğrafiközelliklerini yansıtan dağlık ve yüksek sahalarda ise oldukça düşük bir yoğunlukgöstermektedir.Nüfus dağılışında su ve sulamanın etkisi oldukça büyüktür. Özellikle kırsalkesimde nüfusun yoğunlaştığı alanlar sulama imkanlarıyla paralellik arz etmektedir.Uluova sulamanın da etkisiyle köy bazında yoğun bir nüfuslanma alanı olarakmeydana gelirken, Uluova'yı çevreleyen yüksek ve eğimli kesimlerde nüfusazalmaktadır. Sulanabilen topraklar nüfus ve yerleşmenin yoğunlaşmasına nedenolurken, karşılıklı ilişkinin artması tarımsal faaliyetinde artmasına ve bitkisel vehayvansal ürünlere yönelik pazarın, ticaretin veya sanayinin gelişmesine nedenolabilmektedir. Uluova'daki nüfus yoğunluğu bir çok ilçe merkezinden daha fazladır.Ulaşımın, şehre yakınlığında etkisi ile ova giderek daha fazla nüfusa erişmektedir.Elazığ ilinde şehirler ve kasabaların nüfus hareketlerinde en çok belirginleşen,merkez ilçeye mesafe, ulaşım faaliyetlerinin fazla olduğu yolların kenarlarındabulunma gibi nedenler etkilidir. Kovancılar ilçe merkezi; Elazığ-Bingöl karayoluüzerinde düz bir sahada bulunmaktadır. İlk olarak göçmenlere tahsis edilmiş olan busaha köy yerleşmesidir. Fakat doğal ve beşeri çevre özelliklerinin uygunluğu köyü,Elazığ'dan sonra en büyük ikinci yerleşim birimi haline getirmiştir. Kovancılar,Elazığ'a olan uzaklığının da etkisi ile çevre köy ve kasabalara hizmet veren bir merkezhaline gelmiştir ve gelişmeye devam etmektedir. Kovancıların bu özelliği çevresindekiyakın köylerinde gelişmesine neden olmaktadır. Kovancıların, gelişmesi, nüfusu çekicihale gelmesi, Elazığ'ın yükünü hafifletecektir. Bunun yanında yeni ilçe olan Arıcakise; coğrafyanın elverişsizliği, önemli yollara uzak oluşu, il merkezlerine uzak oluşuve önemli bir ekonomik aktivitesinin bulunmayışı gibi nedenlerle gelişememektedir.Hatta kasaba vasfını dahi kaybetmesine neden olmaktadır. Ağın ilçesi önceleri FıratNehri, sonradan Keban Baraj Gölü dolayısıyla, Elazığ'dan ayrı bir görünüm vermekteve bu da Ağın'ın gerilemesine ve gelişmesine engel olarak belirmektedir. Keban isebarajın yapıldığı zaman olan nüfusunu ve ekonomik kapasitesini kaybetmiştir. Budurum halkın göçmesine neden olmaktadır.M.1.2.2. Arazi MülkiyetiKonuyla ilgili bilgi edinilememiştir..M.2. Altyapı"Ulaşım ve Altyapı" başlığı altında incelenmiştir.M.3. Binalar Ve Yapı Çeşitleri390

M.3.1. K amu Binaları1999 Marmara depreminden sonra yapılan kamu binalarının inşaatına başlamadanönce; sondaja dayalı jeolojik- jeoteknik zemin etüt raporları Bayındırlık ve İskan İlMüdürlüğü teknik elemanları denetiminde yapılmakta ve elde edilen zemin parametrelerineuygun temel tipi seçilmektedir ve bu parametrelere göre projelendirilmektedir.Ayrıca Bakanlığımız Yapı İşleri Genel Müdürlüğünce yayınlanan ‘’Afet BölgelerindeYapılacak Yapılar Hakkındaki Yönetmelik’’ hükümleri de yeni yapılan yapılar içinuygulanmaktadır.İnşaat yapımında zemin etütleri açısından milat sayılan 1999 yılından önce yapılankamu binaları da kendilerine ayrılan ödenek nispetinde güçlendirme projeleri hazırlatmakta veyine ödenekleri dahilinde bu projeler uygulanmaktadır. Zaten İlimizdeki Kamu Binalarınınbüyük bir çoğunluğu 1999 yılından önce yapılmıştır.Güçlendirme Projeleri hazırlanırken önce işe zeminden başlanılmaktadır. Temelsondajlarından elde edilen zemin parametreleri ile, zemini taşıma gücü müsaade edilebilir.Oturma miktarı, su muhtevası, şişme oranı, poisson oranı gibi değerler hesaplanır. Sonramevcut yapıdan karot örnekleri alınarak mukavemetleri ölçülür. Donatılarına bakıldıktansonra proje üzerinden incelenir. Mevcut yapı bilgileri ile zemine ait parametrelerörtüşmüyorsa, güçlendirme projeleri hazırlanır ve ekonomik olmayacaksa mevcut yapıyıkılarak yerine yeni bir bina yapımı yoluna gidilmektedir.2005 yılından itibaren İlimizde il Jandarma Komutanlığı’nca toplam 16 adet hizmetbinası ile lojman binasında güçlendirme projesi kontrollüğümüzde hazırlatılmıştır. Yine 2006-2007 yıllarında Müdürlüğümüz kontrollüğünde toplam 35 okul (lojman 2) binası, KrediYurtlar Kurumu’na ait erkek öğrenci yurtları ile lojman binası, Harput Devlet HastahanesiBinası ve Elazığ Eğitim ve Araştırma Hastahanesi Binası için güçlendirme projeleri yapılmışve kimi güçlendirme projeleri de hayata geçirilmiştir.Kamu binaları için yer seçimi yapılırken özellikle jeolojik- jeoteknik zemin etütlerininçok dikkatlice yapılması gerekir. Özellikle tam gün hizmetin devam ettiği (Yatılı BölgeOkulları , Pansiyonlu okullar , hastaneler, yataklı diğer sağlık kuruluşları , Silahlı Kuvvetlerile Emniyet Müdürlüğüne ait tesisler ) 24 saat aktif kurumların yer seçimleri çok iyiyapılmalıdır. Kamu hizmetinin deprem sonrasında da aksamaması gerekir . Kolay ulaşılabilir ,yıkıcı bir depremde dahi enkazların yolu kapatmaması gerekir. Özellikle hastaneler, sağlıkkuruluşları için yer seçimi yapılırken mutlaka ulaşım ile ilgili kriterler de göz önünealınmalıdır ayrıca enerji nakil hatları da yer seçiminde dikkate alınmalıdır.391

M.3.2. OkullarTablo – M.4: 2008- 2009 Öğretim Yılı İlköğretim Okulları Derslik, Şube ve Öğrenci Sayıları(Bu tablodaki bilgiler; 26 Kasım 2008 tarihi itibariyle İLSİS MEİS Modülüne girilen bilgilerden alınmıştır.)SIRA NOİLÇEKURUM ADIYERLEŞİMYERİŞEHİRKÖYÖĞRETİMŞEKLİNE GÖREOKUL SAYISINORMALİKİLİTOPLAMDERSLİK SAYISIŞUBEŞUBE VE ÖĞRENCİSAYILARITOPLAMERKEKKIZTOPLAM1 MERKEZ Beyyurdu İlköğretim Okulu 1 1 1 2 5 6 9 152 MERKEZ Kümeevleri İlköğretim Okulu 1 1 1 2 4 5 7 123 MERKEZ Yeşiltepe İlköğretim Okulu 1 1 1 2 5 17 13 304 MERKEZ Zafran İlköğretim Okulu 1 1 1 2 5 6 7 13TOPLAM (BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLI İLKÖĞRETİM OKULU -ŞEHİR)4 0 4 0 4 8 19 34 36 705 MERKEZ 100.Yıl İlköğretim Okulu 1 1 1 20 7 67 80 1476 MERKEZ 17 Kasım İlköğretim Okulu 1 1 1 5 10 87 62 1497 MERKEZ 24 Kasım İlköğretim Okulu 1 1 1 5 8 128 127 2558 MERKEZ 50.yıl İlköğretim Okulu 1 1 1 10 24 138 134 2729 MERKEZ 60.Yıl İlköğretim Okulu 1 1 1 28 50 884 859 174310 MERKEZ 75. Yıl İMKB Yatılı İlköğretim Bölge Okulu 1 1 1 23 27 257 140 39711 MERKEZ Atatürk İlköğretim Okulu 1 1 1 20 40 744 667 141112 MERKEZ Avukat İbrahim Gök İlköğretim Okulu 1 1 1 16 26 358 350 70813 MERKEZ Azız Gül İlköğretim Okulu 1 1 1 16 30 368 322 69014 MERKEZ Bahçelievler İlköğretim Okulu 1 1 1 13 24 516 542 105815 MERKEZ Balakgazı İlköğretim Okulu 1 1 1 27 38 451 451 90216 MERKEZ Barboros Hayrettinpaşa İlköğretim Okulu 1 1 1 14 15 170 131 30117 MERKEZ Catalcesme İMKB İlköğretim Okulu 1 1 1 32 29 303 283 58618 MERKEZ Cemal Gursel İlköğretim Okulu 1 1 1 9 16 185 172 35719 MERKEZ Cumhuriyet İlköğretim Okulu 1 1 1 12 30 320 325 64520 MERKEZ Doğukent İlköğretim Okulu 1 1 1 28 56 684 695 137921 MERKEZ Dumlupınar İlköğretim Okulu 1 1 1 26 48 875 807 168222 MERKEZ Elazığ İlköğretim Okulu 1 1 1 17 32 537 476 101323 MERKEZ Esentepe İlköğretim Okulu 1 1 1 6 8 61 55 11624 MERKEZ Evrenpaşa İlköğretim Okulu 1 1 1 17 32 590 482 107225 MERKEZ Fatih Mehmet İlköğretim Okulu 1 1 1 9 16 182 153 33526 MERKEZ Fevzi Çakmak İlköğretim Okulu 1 1 1 12 12 127 120 24727 MERKEZ Gazi İlköğretim Okulu 1 1 1 23 36 522 482 100428 MERKEZ Gazi Kamil Ayhan İlköğretim Okulu 1 1 1 14 24 356 321 67729 MERKEZ Gazi Osman Paşa İlköğretim Okulu 1 1 1 16 32 447 445 89230 MERKEZ Gümüşkavak İlköğretim Okulu 1 1 1 18 15 123 125 24831 MERKEZ Harput Ekrem Uzel İlköğretim Okulu 1 1 1 10 12 48 49 9732 MERKEZ Hilalkent İlköğretim Okulu 1 1 1 15 27 308 310 61833 MERKEZ Ismet Paşa İlköğretim Okulu 1 1 1 26 58 1066 908 197434 MERKEZ İstiklal İlköğretim Okulu 1 1 1 25 63 927 863 1790Kaynak:İl Milli Eğitim Müdürlüğü392

35 MERKEZ Kazım Karabekir İlköğretim Okulu 1 1 1 10 20 309 329 63836 MERKEZ Kıbrıs Şehitlerı İlköğretim Okulu 1 1 1 18 30 476 507 98337 MERKEZ Koç İlköğretim Okulu 1 1 1 24 49 819 710 152938 MERKEZ Mehmet Akif Ersoy İlköğretim Okulu 1 1 1 9 8 105 100 20539 MERKEZ Mehmet Mihri Akıncı İlköğretim Okulu 1 1 1 12 9 78 81 15940 MERKEZ Mehmet ve İfakat Gülaçtı İlköğretim Okulu 1 1 1 7 15 168 136 30441 MERKEZ Mehmet Zekı İlköğretim Okulu 1 1 1 16 30 429 499 92842 MERKEZ Mehmetcik İlköğretim Okulu 1 1 1 11 19 259 241 50043 MERKEZ Mezre İlköğretim Okulu 1 1 1 26 55 913 787 170044 MERKEZ Milli Egemenlik İlköğretim Okulu 1 1 1 16 32 573 482 105545 MERKEZ Murat İlköğretim Okulu 1 1 1 22 44 592 564 115646 MERKEZ Mustafa Kemal İlköğretim Okulu 1 1 1 24 51 558 504 106247 MERKEZ Nahit Ergene İlköğretim Okulu 1 1 1 16 30 423 404 82748 MERKEZ Namık Kemal İlköğretim Okulu 1 1 1 26 48 923 880 180349 MERKEZ Saır Hayrı İlköğretim Okulu 1 1 1 19 36 667 704 137150 MERKEZ Salim Hazardağlı İlköğretim Okulu 1 1 1 9 8 132 123 25551 MERKEZ Selcuklular İlköğretim Okulu 1 1 1 12 20 367 376 74352 MERKEZ Şht.Öğretmen Nadir Ozan İlköğretim Okulu 1 1 1 13 21 280 271 55153 MERKEZ Şht.Öğretmen Rüstem Şen İlköğretim Okulu 1 1 1 15 13 111 105 21654 MERKEZ Tevfik Yaramanoğlu İlköğretim Okulu 1 1 1 20 32 451 435 88655 MERKEZ Tuncay Küçükozer İlköğretim Okulu 1 1 1 12 16 175 169 34456 MERKEZ Türkiye Odalar Borsalar Birliği İlköğ Ok. 1 1 1 14 32 272 263 53557 MERKEZ Vali M.Lütfullah Bilgin İlköğretim Okulu 1 1 1 28 48 818 757 157558 MERKEZ Vali Saim Çotur İlköğretim Okulu 1 1 1 14 23 132 126 25859 MERKEZ Vali Tevfik Gür İlköğretim Okulu 1 1 1 31 30 407 389 79660 MERKEZ Yakup Sevkı Paşa İlköğretim Okulu 1 1 1 19 37 500 449 94961 MERKEZ Yıldızbağları İlköğretim Okulu 1 1 1 10 16 172 182 35462 MERKEZ Yucel İlköğretim Okulu 1 1 1 32 64 916 892 180863 MERKEZ Yunus Emre İlköğretim Okulu 1 1 1 10 17 326 266 59264 MERKEZ Ziya Gökalp İlköğretim Okulu 1 1 1 6 40 370 332 70265 MERKEZElazığ Eğitim Uygulama Okulu ve İş EğitimMerkezi1 1 1 6 9 21 20 4166 MERKEZ Genç Osman İşitme Engelliler İ.Ö.O 1 1 1 8 8 55 23 78RESMİ İLKÖĞRETİM OKULLARI TOPLAMI (ŞEHİR) 62 0 14 48 62 1027 1755 24626 23042 4766867 MERKEZ Özel Bilgem İlköğretim Okulu 1 1 1 25 11 120 79 19968 MERKEZ Özel Harput İlköğretim Okulu 1 1 1 26 21 218 166 38469 MERKEZ Özel Mustafa Sabuncu İlköğretim Okulu 1 1 1 23 23 269 203 47270 MERKEZ Özel Altunay Özel Eğitim Okulu 1 1 1 10 21 15 10 2571 MERKEZ Özel Dünya Özel Eğitim Okulu 1 1 1 14 8 21 20 4172 MERKEZ Özel Elazığ Makbule Ölçen Özel Eğitim Okulu 1 1 1 9 2 11 22 3373 MERKEZ Özel Gözde Çocuklar Özel Eğitim Okulu 1 1 1 8 8 14 6 2074 MERKEZ Özel Telepati Özel Eğitim Okulu 1 1 1 17 15 32 16 4875 MERKEZ Özel Yuvamız Özel Eğitim Okulu 1 1 1 8 19 11 11 22ÖZEL İLKÖĞRETİM OKULLARI TOPLAMI 3 0 3 0 3 74 55 607 448 1055ÖZEL ÖZEL EĞİTİM OKULLARI TOPLAMI 6 0 4 2 6 66 73 104 85 189MERKEZ İLKÖĞRETİM OKULLARI TOPLAMI (ŞEHİR) 75 0 25 50 75 1175 1902 25371 23611 48982Kaynak:İl Milli Eğitim Müdürlüğü393

76 MERKEZ 60.Yıl Akcakiraz İlköğretim Okulu 1 1 1 19 15 172 182 35477 MERKEZ Akçakiraz Yüzbaşı İlköğretim Okulu 1 1 1 10 8 93 89 18278 MERKEZ Altıncevre İlköğretim Okulu 1 1 1 12 11 152 146 29879 MERKEZ Bahcekapı İlköğretim Okulu 1 1 1 12 13 140 123 26380 MERKEZ Ertuğrul Gazi İlköğretim Okulu 1 1 1 4 4 45 44 8981 MERKEZ Güntaşı İlköğretim Okulu 1 1 1 3 5 36 32 6882 MERKEZ Hankendı İlköğretim Okulu 1 1 1 13 13 187 159 34683 MERKEZ İbn-i Sina İlköğretim Okulu 1 1 1 13 24 387 360 74784 MERKEZ İçme İlköğretim Okulu 1 1 1 12 8 86 79 16585 MERKEZ Kanuni Sultan Süleyman İlköğretim Okulu 1 1 1 12 14 160 166 32686 MERKEZ Karsıbag İlköğretim Okulu 1 1 1 3 5 33 30 6387 MERKEZ Koruk İlköğretim Okulu 1 1 1 10 8 78 48 12688 MERKEZ Kuyulu İlköğretim Okulu 1 1 1 12 10 88 117 20589 MERKEZ Mollakendi İlköğretim Okulu 1 1 1 13 11 145 167 31290 MERKEZ Sahınkaya İlköğretim Okulu 1 1 1 10 8 86 103 18991 MERKEZ Seker İlköğretim Okulu 1 1 1 13 12 155 158 31392 MERKEZ Şahsuvar İlköğretim Okulu 1 1 1 9 8 70 62 13293 MERKEZ Şht.Pyd.Bnb.Zafer Kılıç İlköğretim Okulu 1 1 1 12 17 289 240 52994 MERKEZ Uzuntarla İlköğretim Okulu 1 1 1 10 8 44 42 8695 MERKEZ Vali Mehmet Canseven İlköğretim Okulu 1 1 1 9 8 68 46 11496 MERKEZ Yavuz Sultan Selim İlköğretim Okulu 1 1 1 3 3 23 31 5497 MERKEZ Yazıkonak İlköğretim Okulu 1 1 1 11 24 338 316 65498 MERKEZ Yunluce İlköğretim Okulu 1 1 1 9 8 57 53 11099 MERKEZ Yurtbaşı İlköğretim Okulu 1 1 1 10 10 115 129 244TOPLAM (MÜSTAKİL SINIFLI İLKÖĞRETİM OKULU - KÖY) 0 24 19 5 24 244 255 3047 2922 5969100 MERKEZ Acıpayam İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 13 15 28101 MERKEZ Alatarla İlköğretim Okulu 1 1 1 1 4 6 4 10102 MERKEZ Alpagut İlköğretim Okulu 1 1 1 2 5 14 17 31103 MERKEZ Aşağı Demirtaş Vakıf İlköğretim Okulu 1 1 1 1 6 3 6 9104 MERKEZ Avcılı İlköğretim Okulu 1 1 1 1 4 5 5 10105 MERKEZ Aydıncık Çakıl İlköğretim Okulu 1 1 1 1 6 7 10 17106 MERKEZ Ballıca İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 6 5 11107 MERKEZ Caglar İlköğretim Okulu 1 1 1 2 5 10 6 16108 MERKEZ Değirmenönü İlköğretim Okulu 1 1 1 3 5 16 19 35109 MERKEZ Dereboğazı Yukarı Mah.İlköğretim Okulu 1 1 1 1 6 8 9 17110 MERKEZ Doğankuş İlköğretim Okulu 1 1 1 3 5 13 9 22111 MERKEZ Elmapınarı İlköğretim Okulu 1 1 1 4 5 7 6 13112 MERKEZ Gedikyolu İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 9 3 12113 MERKEZ Golardı Hacıalı İlköğretim Okulu 1 1 1 1 4 0 4 4114 MERKEZ Gözebaşı İlköğretim Okulu 1 1 1 5 5 22 17 39115 MERKEZ Gümüşbaglar İlköğretim Okulu 1 1 1 2 6 10 9 19116 MERKEZ Güneyçayırı İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 6 5 11117 MERKEZ Güzelyalı İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 5 6 11118 MERKEZ Hankendi Dilek İlköğretim Okulu 1 1 1 2 6 9 7 16119 MERKEZ Hıdırbaba İlköğretim Okulu 1 1 1 2 5 4 8 12120 MERKEZ Hoş İlköğretim Okulu 1 1 1 2 5 5 6 11Kaynak:İl Milli Eğitim Müdürlüğü394

121 MERKEZ Ikıtepe İlköğretim Okulu 1 1 1 4 5 12 24 36122 MERKEZ Kaplıkaya İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 8 4 12123 MERKEZ Kavaktepe İlköğretim Okulu 1 1 1 3 5 20 16 36124 MERKEZ Kıraç İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 13 4 17125 MERKEZ Kıraç Kireçli İlköğretim Okulu 1 1 1 1 6 6 4 10126 MERKEZ Konakalmaz İlköğretim Okulu 1 1 1 2 5 9 7 16127 MERKEZ Korucu İlköğretim Okulu 1 1 1 2 5 15 11 26128 MERKEZ Kushane İlköğretim Okulu 1 1 1 1 6 3 8 11129 MERKEZ Kuşhane Kom İlköğretim Okulu 1 1 1 3 6 20 18 38130 MERKEZ Meselı İlköğretim Okulu 1 1 1 2 6 16 18 34131 MERKEZ Muratcık İlköğretim Okulu 1 1 1 3 5 17 15 32132 MERKEZ Orencay Doktorevlerı İlköğretim Okulu 1 1 1 2 6 29 38 67133 MERKEZ Pelte İlköğretim Okulu 1 1 1 2 5 5 9 14134 MERKEZ Sakabası İlköğretim Okulu 1 1 1 3 5 23 19 42135 MERKEZ Salkaya İlköğretim Okulu 1 1 1 2 5 25 19 44136 MERKEZ Sarıbuk İlköğretim Okulu 1 1 1 1 4 4 11 15137 MERKEZ Sarıcubuk Bahçelievler İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 4 3 7138 MERKEZ Sarıcubuk İlköğretim Okulu 1 1 1 6 6 23 15 38139 MERKEZ Sarıyakup İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 8 6 14140 MERKEZ Sedeftepe İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 9 11 20141 MERKEZ Sevinç-Behiç İlköğretim Okulu 1 1 1 3 6 14 16 30142 MERKEZ Tadım İlköğretim Okulu 1 1 1 3 6 19 25 44143 MERKEZ Tepe İlköğretim Okulu 1 1 1 1 4 9 0 9144 MERKEZ Yalındamlar İlköğretim Okulu 1 1 1 1 6 2 5 7145 MERKEZ Yedıgoze İlköğretim Okulu 1 1 1 2 6 20 31 51146 MERKEZ Yemişlik Yadigar İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 12 10 22147 MERKEZ Yenice İlköğretim Okulu 1 1 1 3 7 30 32 62148 MERKEZ Yenikapı İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 4 6 10149 MERKEZ Yeniköy Feride Şaşmaz İlköğretim Okulu 1 1 1 2 5 11 17 28150 MERKEZ Yılangecıren İlköğretim Okulu 1 1 1 4 5 25 27 52151 MERKEZ Yolüstü İlköğretim Okulu 1 1 1 2 6 9 5 14152 MERKEZ Yurtbası Akmezra İlköğretim Okulu 1 1 1 2 5 32 29 61153 MERKEZ Yurtbaşı Gurbet İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 17 19 36TOPLAM (BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLI İLKÖĞRETİM OKULU -KÖY)0 54 48 6 54 106 283 651 658 1309ŞEHİR 75 0 25 50 75 1175 1902 25371 23611 48982KÖY 0 78 67 11 78 350 538 3698 3580 7278MERKEZ İLÇE TOPLAMI 75 78 92 61 153 1525 2440 29069 27191 56260NORMAL ÖĞRETİM TOPLAMI 25 67 92 0 92 639 754 5269 4808 10077İKİLİ ÖĞRETİM TOPLAMI 50 11 0 61 61 886 1686 23800 22383 461831 AĞIN Öğretmen Abdullah Lütfü İlköğretim Okulu 1 1 1 9 8 124 128 2522 AĞIN Saraycık İlköğretim Okulu 1 1 1 3 5 6 5 11AĞIN İLÇE TOPLAMI 1 1 2 0 2 12 13 130 133 263Kaynak:İl Milli Eğitim Müdürlüğü395

1 ALACAKAYA Alacakaya İlköğretim Okulu 1 1 1 15 20 268 262 5302 ALACAKAYA Altınoluk İlköğretim Okulu 1 1 1 3 5 12 12 243 ALACAKAYA Cakmakkaya İlköğretim Okulu 1 1 1 4 5 32 30 624 ALACAKAYA Çakmakkaya Yukarı Mah.İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 30 20 505 ALACAKAYA Çataklı Köyü İlköğretim Okulu 1 1 1 13 8 93 74 1676 ALACAKAYA Esenlık İlköğretim Okulu 1 1 1 2 5 20 24 447 ALACAKAYA Gurcubuk İlköğretim Okulu 1 1 1 3 6 21 30 518 ALACAKAYA Halkalı İlköğretim Okulu 1 1 1 13 11 95 101 1969 ALACAKAYA Sularbası İlköğretim Okulu 1 1 1 3 5 13 11 2410 ALACAKAYA Yalnızdamlar İlköğretim Okulu 1 1 1 3 5 27 29 56ŞEHİR 1 0 0 1 1 15 20 268 262 530KÖY 0 9 8 1 9 45 55 343 331 674ALACAKAYA İLÇE TOPLAMI 1 9 8 2 10 60 75 611 593 1204NORMAL ÖĞRETİM TOPLAMI 0 8 8 0 8 44 50 313 311 624İKİLİ ÖĞRETİM TOPLAMI 1 1 0 2 2 16 25 298 282 5801 ARICAK Arıcak Gümüşyaka İlköğretim Okulu 1 1 1 6 8 84 75 1592 ARICAK Arıcak İlköğretim Okulu 1 1 1 15 14 132 130 2623 ARICAK Saman İlköğretim Okulu 1 1 1 3 6 11 11 224 ARICAK Yatılı İlköğretim Bölge Okulu 1 1 1 18 17 318 198 5165 ARICAK Bozçavuş İlköğretim Okulu 1 1 1 3 6 35 42 776 ARICAK Bükardı İlköğretim Okulu 1 1 1 14 12 162 174 3367 ARICAK Çevrecik İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 10 17 278 ARICAK Erbağı İlköğretim Okulu 1 1 1 4 5 32 32 649 ARICAK Erimli Cumhuriyet İlköğretim Okulu 1 1 1 1 6 21 18 3910 ARICAK Erimli Güleç İlköğretim Okulu 1 1 1 1 6 8 7 1511 ARICAK Erimli Güvenevleri İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 28 21 4912 ARICAK Erimli İlköğretim Okulu 1 1 1 17 15 198 171 36913 ARICAK Göründü İlköğretim Okulu 1 1 1 1 6 4 6 1014 ARICAK Kambertepe İlköğretim Okulu 1 1 1 4 5 23 19 4215 ARICAK Karakaş İlköğretim Okulu 1 1 1 4 5 45 35 8016 ARICAK Kayahısar İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 12 12 2417 ARICAK Küplüce Albayrak İlköğretim Okulu 1 1 1 3 5 26 36 6218 ARICAK Küplüce İlköğretim Okulu 1 1 1 4 5 39 39 7819 ARICAK Ormanpınar İlköğretim Okulu 1 1 1 2 5 23 18 4120 ARICAK Ucocak İlköğretim Okulu 1 1 1 5 12 169 146 31521 ARICAK Üçocak Haberci İlköğretim Okulu 1 1 1 3 5 23 32 5522 ARICAK Üçocak Kutludüğün İlköğretim Okulu 1 1 1 3 5 36 46 8223 ARICAK Yaylabaşı İlköğretim Okulu 1 1 1 4 7 72 91 16324 ARICAK Yoğun Bilek İlköğretim Okulu 1 1 1 3 8 132 82 21425 ARICAK Yoğunbilek Göztepe İlköğretim Okulu 1 1 1 1 4 12 6 18ŞEHİR 4 0 3 1 4 42 45 545 414 959KÖY 0 21 6 15 21 80 137 1110 1050 2160ARICAK İLÇE TOPLAMI 4 21 9 16 25 122 182 1655 1464 3119NORMAL ÖĞRETİM TOPLAMI 3 6 9 0 9 74 85 868 722 1590İKİLİ ÖĞRETİM TOPLAMI 1 15 0 16 16 48 97 787 742 1529Kaynak:İl Milli Eğitim Müdürlüğü396

1 BASKİL Atatürk İlköğretim Okulu 1 1 1 18 9 85 80 1652 BASKİL Vakıfbank İlköğretim Okulu 1 1 1 19 18 255 247 5023 BASKİL Alangoren İlköğretim Okulu 1 1 1 3 6 29 28 574 BASKİL Altınuşağı Dallıca İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 2 5 75 BASKİL Aşağı Deliktaş İlköğretim Okulu 1 1 1 2 5 10 5 156 BASKİL Aydınlar Kotmezra İlköğretim Okulu 1 1 1 2 6 6 23 297 BASKİL Bilaluşağı İlköğretim Okulu 1 1 1 2 5 3 6 98 BASKİL Büyükpınar İlköğretim Okulu 1 1 1 3 3 9 19 289 BASKİL Çavuşlu İlköğretim Okulu 1 1 1 2 5 3 9 1210 BASKİL Eskiköy İlköğretim Okulu 1 1 1 2 5 6 5 1111 BASKİL Gemıcı İlköğretim Okulu 1 1 1 9 8 94 107 20112 BASKİL Hacıhuseyınler İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 2 9 1113 BASKİL Ipşir İlköğretim Okulu 1 1 1 1 3 5 8 1314 BASKİL Isıklar Hacıhasan İlköğretim Okulu 1 1 1 2 6 6 8 1415 BASKİL Kadıköy İlköğretim Okulu 1 1 1 9 8 78 78 15616 BASKİL Karoğlu İlköğretim Okulu 1 1 1 2 6 10 13 2317 BASKİL Kızıluşagı İlköğretim Okulu 1 1 1 2 5 3 7 1018 BASKİL Konacık Arapuşağı İlköğretim Okulu 1 1 1 2 5 3 7 1019 BASKİL Konacık İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 7 5 1220 BASKİL Mustafa Bilbay İlköğretim Okulu 1 1 1 10 10 108 123 23121 BASKİL Resulkahya İlköğretim Okulu 1 1 1 2 5 9 9 1822 BASKİL Sıtuşagı Guneslı Mez. İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 6 6 1223 BASKİL Sıtuşagı Sıtmezra İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 10 2 1224 BASKİL Topalkem İlköğretim Okulu 1 1 1 2 5 11 14 2525 BASKİL Yatılı İlköğretim Bölge Okulu 1 1 1 12 9 83 65 14826 BASKİL Yaylanlı İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 5 6 1127 BASKİL Yukarıkuluşagı İlköğretim Okulu 1 1 1 1 4 5 4 928 BASKİL Yürekli İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 5 8 13ŞEHİR 2 0 2 0 2 37 27 340 327 667KÖY 0 26 26 0 26 77 144 518 579 1097BASKİL İLÇE TOPLAMI 2 26 28 0 28 114 171 858 906 1764Kaynak:İl Milli Eğitim Müdürlüğü397

1 KARAKOÇAN Atatürk İlköğretim Okulu 1 1 1 10 10 131 113 2442 KARAKOÇAN Cengiz Topel İlköğretim Okulu 1 1 1 19 22 326 282 6083 KARAKOÇAN Fatih İlköğretim Okulu 1 1 1 17 16 188 153 3414 KARAKOÇAN Karsıyaka İlköğretim Okulu 1 1 1 2 5 14 13 275 KARAKOÇAN Nuri Özaltın İlköğretim Okulu 1 1 1 16 24 344 318 6626 KARAKOÇAN Yatılı İlköğretim Bölge Okulu 1 1 1 24 19 322 262 5847 KARAKOÇAN A.ovacık İlköğretim Okulu 1 1 1 2 5 5 6 118 KARAKOÇAN Agamezrası İlköğretim Okulu 1 1 1 3 5 30 9 399 KARAKOÇAN Akbulak İlköğretim Okulu 1 1 1 3 5 9 4 1310 KARAKOÇAN Altınoluk İlköğretim Okulu 1 1 1 2 5 4 12 1611 KARAKOÇAN Bahcecık İlköğretim Okulu 1 1 1 3 5 14 17 3112 KARAKOÇAN Başyurt İlköğretim Okulu 1 1 1 12 12 181 163 34413 KARAKOÇAN Bazlama İlköğretim Okulu 1 1 1 3 5 14 24 3814 KARAKOÇAN Bulgurcuk İlköğretim Okulu 1 1 1 8 9 134 130 26415 KARAKOÇAN Çanakçı İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 9 3 1216 KARAKOÇAN Demırdelen İlköğretim Okulu 1 1 1 2 5 8 2 1017 KARAKOÇAN Devecı İlköğretim Okulu 1 1 1 2 5 11 10 2118 KARAKOÇAN Durmus İlköğretim Okulu 1 1 1 2 5 11 16 2719 KARAKOÇAN Güllüce İlköğretim Okulu 1 1 1 2 5 2 4 620 KARAKOÇAN Gündeğdi İlköğretim Okulu 1 1 1 3 5 15 21 3621 KARAKOÇAN Hamzalı İlköğretim Okulu 1 1 1 1 6 11 2 1322 KARAKOÇAN Kalecık İlköğretim Okulu 1 1 1 3 5 16 13 2923 KARAKOÇAN Kalkankaya İlköğretim Okulu 1 1 1 3 5 11 17 2824 KARAKOÇAN Karapınar İlköğretim Okulu 1 1 1 2 6 17 10 2725 KARAKOÇAN Kavalcık İlköğretim Okulu 1 1 1 2 5 10 13 2326 KARAKOÇAN Kızılca İlköğretim Okulu 1 1 1 1 3 6 6 1227 KARAKOÇAN Kızılpınar İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 14 8 2228 KARAKOÇAN Kocadayı İlköğretim Okulu 1 1 1 2 6 6 11 1729 KARAKOÇAN Kulundere İlköğretim Okulu 1 1 1 3 5 29 24 5330 KARAKOÇAN Mahmutlu İlköğretim Okulu 1 1 1 3 5 16 17 3331 KARAKOÇAN Mirahmet İlköğretim Okulu 1 1 1 1 4 4 9 1332 KARAKOÇAN Okcular İlköğretim Okulu 1 1 1 4 7 5 7 1233 KARAKOÇAN Sağın İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 6 10 1634 KARAKOÇAN Sarıbaşak İlköğretim Okulu 1 1 1 3 6 8 14 2235 KARAKOÇAN Sarıcan İlköğretim Okulu 1 1 1 20 18 252 255 50736 KARAKOÇAN Sogucak İlköğretim Okulu 1 1 1 1 3 7 6 1337 KARAKOÇANŞehit Jandarma Kıdemli Üsteğmen MahirÖzdemir İlköğretim Okulu1 1 1 10 10 111 94 20538 KARAKOÇAN Yenıkaya İlköğretim Okulu 1 1 1 2 5 7 2 939 KARAKOÇAN Yenice İlköğretim Okulu 1 1 1 3 5 16 19 3540 KARAKOÇAN Yeniköy İlköğretim Okulu 1 1 1 3 5 3 13 1641 KARAKOÇAN Yeniköy Kengerlik İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 7 5 1242 KARAKOÇAN Yukarı Ovacık İlköğretim Okulu 1 1 1 2 5 10 3 1343 KARAKOÇAN Yuzev İlköğretim Okulu 1 1 1 3 5 12 12 2444 KARAKOÇAN Yücekonak İlköğretim Okulu 1 1 1 2 5 4 4 8ŞEHİR 6 0 5 1 6 88 96 1325 1141 2466KÖY 0 37 37 0 37 115 210 924 901 1825KARAKOÇAN İLÇE TOPLAMI 6 37 42 1 43 203 306 2249 2042 4291NORMAL ÖĞRETİM TOPLAMI 5 37 42 0 42 187 282 1905 1724 3629İKİLİ ÖĞRETİM TOPLAMI 1 0 0 1 1 16 24 344 318 662Kaynak: İl Milli Eğitim Müdürlüğü398

1 KEBAN Atatürk İlköğretim Okulu 1 1 1 9 8 95 117 2122 KEBAN Baraj İlköğretim Okulu 1 1 1 9 8 68 64 1323 KEBAN Fevzi Çakmak İlköğretim Okulu 1 1 1 9 8 102 110 2124 KEBAN Musa Coşkun İlköğretim Okulu 1 1 1 15 8 111 103 2145 KEBAN Akcatepe İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 3 8 11ŞEHİR 4 0 4 0 4 42 32 376 394 770KÖY 0 1 1 0 1 1 5 3 8 11KEBAN İLÇE TOPLAMI 4 1 5 0 5 43 37 379 402 7811 KOVANCILAR Atatürk İlköğretim Okulu 1 1 1 16 24 385 340 7252 KOVANCILAR Eti Holding İlköğretim Okulu 1 1 1 18 35 368 378 7463 KOVANCILAR Fatih Sultan Mehmet İlköğretim Okulu 1 1 1 8 15 143 127 2704 KOVANCILAR İsmetpaşa İlköğretim Okulu 1 1 1 20 21 349 311 6605 KOVANCILAR Kovancılar İlköğretim Okulu 1 1 1 19 34 511 548 10596 KOVANCILAR Mimar Sinan Yatılı İlköğretim Bölge Okulu 1 1 1 13 12 182 145 3277 KOVANCILAR Şeh.Tabib Teğ.Yüksel Demir İlköğretim Okulu 1 1 1 14 13 202 193 3958 KOVANCILAR Akmezra İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 8 4 129 KOVANCILAR Aşağımırahmet İlköğretim Okulu 1 1 1 2 6 4 10 1410 KOVANCILAR Aşağımirahmet Köken İlköğretim Okulu 1 1 1 2 6 16 6 2211 KOVANCILAR Avlagı İlköğretim Okulu 1 1 1 13 13 151 136 28712 KOVANCILAR Bayramyazı İlköğretim Okulu 1 1 1 8 8 98 76 17413 KOVANCILAR Bespınar İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 12 12 2414 KOVANCILAR Çakırkaş Cumhuriyet İlköğretim Okulu 1 1 1 3 5 22 20 4215 KOVANCILAR Çakırkaş İlköğretim Okulu 1 1 1 5 10 126 117 24316 KOVANCILAR Ekinbagı İlköğretim Okulu 1 1 1 2 6 7 4 1117 KOVANCILAR Ekinozu İlköğretim Okulu 1 1 1 12 11 166 158 32418 KOVANCILAR Fahrıbey Mez. İlköğretim Okulu 1 1 1 1 4 7 9 1619 KOVANCILAR Gedıkyurt İlköğretim Okulu 1 1 1 4 5 30 25 5520 KOVANCILAR Gülçatı İlköğretim Okulu 1 1 1 3 6 7 6 1321 KOVANCILAR Karaman Yamaçoba İlköğretim Okulu 1 1 1 2 6 6 10 1622 KOVANCILAR Karasungur İlköğretim Okulu 1 1 1 2 5 7 7 1423 KOVANCILAR Karasungur Kemaşlı İlköğretim Okulu 1 1 1 1 4 6 7 1324 KOVANCILAR Karınca İlköğretim Okulu 1 1 1 3 5 25 33 5825 KOVANCILAR Kayalık İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 8 4 1226 KOVANCILAR Kuşçu İlköğretim Okulu 1 1 1 3 5 10 25 3527 KOVANCILAR Muratbağı İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 20 21 4128 KOVANCILAR Okcular İlköğretim Okulu 1 1 1 9 8 69 79 14829 KOVANCILAR Payamlı İlköğretim Okulu 1 1 1 1 6 4 4 830 KOVANCILAR Pınartepe İlköğretim Okulu 1 1 1 4 5 58 57 11531 KOVANCILAR Saraybahce İlköğretim Okulu 1 1 1 4 5 38 25 6332 KOVANCILAR Senova İlköğretim Okulu 1 1 1 4 5 34 36 7033 KOVANCILAR Şehit Yrb.Alim Yılmaz İlköğretim Okulu 1 1 1 3 6 16 17 3334 KOVANCILAR Taşören İlköğretim Okulu 1 1 1 2 5 9 14 2335 KOVANCILAR Tepebag İlköğretim Okulu 1 1 1 4 5 29 31 6036 KOVANCILAR Topağaç İlköğretim Okulu 1 1 1 3 5 15 13 2837 KOVANCILAR Yarımca İlköğretim Okulu 1 1 1 9 8 80 65 14538 KOVANCILAR Yarımca Karagedık İlköğretim Okulu 1 1 1 1 4 9 3 1239 KOVANCILAR Yarımca yeniköy İlköğretim Okulu 1 1 1 3 5 19 9 2840 KOVANCILAR Yarimca Ferrokrom İlköğretim Okulu 1 1 1 10 9 108 94 202Kaynak:İl Milli Eğitim Müdürlüğü399

41 KOVANCILAR Yazıbası İlköğretim Okulu 1 1 1 4 5 49 43 9242 KOVANCILAR Yenıkoy Mez. İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 10 5 1543 KOVANCILAR Yoncalıbayır İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 4 8 1244 KOVANCILAR Yukarı Demirci İlköğretim Okulu 1 1 1 2 6 17 15 3245 KOVANCILAR Yukarı Kazanlar İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 4 6 1046 KOVANCILAR Yukarıkanatlı İlköğretim Okulu 1 1 1 1 6 5 10 15ŞEHİR 7 0 3 4 7 108 154 2140 2042 4182KÖY 0 39 32 7 39 137 233 1313 1224 2537KOVANCILAR İLÇE TOPLAMI 7 39 35 11 46 245 387 3453 3266 6719NORMAL ÖĞRETİM TOPLAMI 3 32 35 0 35 156 239 1686 1537 3223İKİLİ ÖĞRETİM TOPLAMI 4 7 0 11 11 89 148 1767 1729 34961 MADEN Atatürk İlköğretim Okulu 1 1 1 30 24 317 317 6342 MADEN Fatih Mehmet İlköğretim Okulu 1 1 1 8 8 85 76 1613 MADENMaden Asım Sürücü Yatılı İlköğretim BölgeOkulu1 1 1 9 9 93 69 1624 MADEN Çalkaya İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 10 9 195 MADEN Çalkaya Zuhurevlerı İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 15 17 326 MADEN Egrıkavak İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 7 11 187 MADEN Hazar İlköğretim Okulu 1 1 1 9 8 114 103 2178 MADEN İffet Nusret Gülser İlköğretim Okulu 1 1 1 13 8 82 79 1619 MADEN Karatop İlköğretim Okulu 1 1 1 1 3 4 9 1310 MADEN Kartaldere İlköğretim Okulu 1 1 1 4 5 9 12 2111 MADEN Kockonağı İlköğretim Okulu 1 1 1 2 5 7 4 1112 MADEN Naldoken Akburc İlköğretim Okulu 1 1 1 1 4 5 5 1013 MADEN Naldoken İlköğretim Okulu 1 1 1 3 5 25 21 4614 MADEN Naldoken Şaman İlköğretim Okulu 1 1 1 2 7 10 13 2315 MADEN Örtülü İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 13 4 1716 MADEN Tepecik İlkölğretim Okulu 1 1 1 3 5 7 10 1717 MADEN Vali Aydın Arslan İlköğretim Okulu 1 1 1 9 8 115 111 226ŞEHİR 3 0 3 0 3 47 41 495 462 957KÖY 0 14 14 0 14 51 78 423 408 831MADEN İLÇE TOPLAMI 3 14 17 0 17 98 119 918 870 17881 PALU Atatürk İlköğretim Okulu 1 1 1 25 19 318 266 5842 PALU Gaziosmanpaşa İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 10 7 173 PALU Karşıbahçeler İlköğretim Okulu 1 1 1 2 6 6 19 254 PALU Murat İlköğretim Okulu 1 1 1 9 14 146 159 3055 PALU Palu İlköğretim Okulu 1 1 1 24 10 109 98 2076 PALU Yatılı İlköğretim Bölge Okulu 1 1 1 12 11 167 109 2767 PALU Yavuz Selim İlköğretim Okulu 1 1 1 12 18 251 190 4418 PALU Altınölçek İlköğretim Okulu 1 1 1 1 4 9 12 219 PALU Andılar İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 17 14 3110 PALU Arındık İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 4 9 1311 PALU Baltaşı İlköğretim Okulu 1 1 1 17 16 138 140 27812 PALU Beyhan Girne İlköğretim Okulu 1 1 1 1 4 6 7 1313 PALU Beyhan Istasyon İlköğretim Okulu 1 1 1 2 5 27 24 5114 PALU Beyhan İlköğretim Okulu 1 1 1 10 11 104 121 22515 PALU Beyhan Karsıyaka İlköğretim Okulu 1 1 1 3 6 19 18 37Kaynak:İl Milli Eğitim Müdürlüğü400

16 PALU Bozcanak Hanönü İlköğretim Okulu 1 1 1 2 6 20 5 2517 PALU Bozçanak İlköğretim Okulu 1 1 1 1 4 4 8 1218 PALU Büyükçaltı İlköğretim Okulu 1 1 1 2 5 17 11 2819 PALU Damlapınar İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 12 5 1720 PALU Gemtepe İlköğretim Okulu 1 1 1 1 6 5 5 1021 PALU Gokdere İlköğretim Okulu 1 1 1 3 5 33 26 5922 PALU Gomecbaglar İlköğretim Okulu 1 1 1 1 4 7 5 1223 PALU Gülluce İlköğretim Okulu 1 1 1 4 5 29 42 7124 PALU K.Cumhuriyet İlköğretim Okulu 1 1 1 3 4 46 58 10425 PALU Karacabag İlköğretim Okulu 1 1 1 2 6 15 20 3526 PALU Karacabag Tastak İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 13 13 2627 PALU Karasalkım İlköğretim Okulu 1 1 1 6 5 44 47 9128 PALU Karasalkım Pınarbası İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 6 4 1029 PALU Karatas İlköğretim Okulu 1 1 1 1 4 6 7 1330 PALU Kasil İlköğretim Okulu 1 1 1 2 5 14 15 2931 PALU Kayaönü İlköğretim Okulu 1 1 1 2 5 9 13 2232 PALU Kayaönü Yaylacık İlköğretim Okulu 1 1 1 1 3 4 5 933 PALU Keklikdere Balkaya İlköğretim Okulu 1 1 1 2 5 19 20 3934 PALU Keklikdere İlköğretim Okulu 1 1 1 3 7 20 13 3335 PALU Kırkbulak İlköğretim Okulu 1 1 1 1 4 10 7 1736 PALU Köklüce İlköğretim okulu 1 1 1 2 5 3 11 1437 PALU Örgülü İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 15 25 4038 PALU Seydılı İlköğretim Okulu 1 1 1 3 5 24 18 4239 PALU Tarhana İlköğretim Okulu 1 1 1 2 5 35 29 6440 PALU Umutkaya İlköğretim Okulu 1 1 1 1 4 7 13 2041 PALU Üçdeğirmenler İlköğretim Okulu 1 1 1 3 5 13 24 3742 PALU Üçdeğirmenler Köroğlu İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 9 9 1843 PALU Yarımtepe İlköğretim Okulu 1 1 1 1 4 8 2 1044 PALU Yeşilbayır İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 14 13 27ŞEHİR 7 0 5 2 7 85 83 1007 848 1855KÖY 0 37 33 4 37 91 197 785 818 1603PALU İLÇE TOPLAMI 7 37 38 6 44 176 280 1792 1666 3458NORMAL ÖĞRETİM TOPLAMI 5 33 38 0 38 146 228 1289 1197 2486İKİLİ ÖĞRETİM TOPLAMI 2 4 0 6 6 30 52 503 469 9721 SİVRİCE Atatürk İlköğretim Okulu 1 1 1 10 8 62 62 1242 SİVRİCE Cumhuriyet Yatılı İlköğretim Bölge Okulu 1 1 1 18 12 147 140 2873 SİVRİCE Sanayı İlköğretim Okulu 1 1 1 3 5 8 8 164 SİVRİCE Sivrice 75.Yıl İMKB İlköğretim Okulu 1 1 1 18 11 121 100 2215 SİVRİCE Akbugday Elbıstan İlköğretim Okulu 1 1 1 1 5 15 17 326 SİVRİCE Başkaynak İlköğretim Okulu 1 1 1 3 6 15 9 247 SİVRİCEDedeyolu J.Şh.Kom.Er H.Burunsuzİlköğ.Ok.1 1 1 2 6 7 12 198 SİVRİCEDedeyolu Uluova İstasyonu İlköğretimOkulu1 1 1 1 5 3 9 12Kaynak:İl Milli Eğitim Müdürlüğü401

9 SİVRİCE Elmasuyu İlköğretim Okulu 1 1 1 1 6 5 10 1510 SİVRİCE Gözeli Celal İlaldı Yatılı İlköğretim Bölge Okulu 1 1 1 9 8 61 64 12511 SİVRİCE Uclerce İlköğretim Okulu 1 1 1 1 6 6 14 2012 SİVRİCE Uslu İlköğretim Okulu 1 1 1 3 5 4 6 10ŞEHİR 4 0 4 0 4 49 36 338 310 648KÖY 0 8 8 0 8 21 47 116 141 257SİVRİCE İLÇE TOPLAMI 4 8 12 0 12 70 83 454 451 905YATILI İLKÖĞRETİM BÖLGE OKULLARI (ŞEHİR) 7 0 7 0 7 117 107 1486 1063 2549YATILI İLKÖĞRETİM BÖLGE OKULLARI (KÖY) 0 2 2 0 2 21 17 144 129 273YATILI İLKÖĞRETİM BÖLGE OKULLARI (TOPLAM) 7 2 9 0 9 138 124 1630 1192 2822İŞİTME ENGELİLER İLKÖĞRETİM OKULU TOPLAMI 1 0 1 0 1 8 8 55 23 78EĞİTİM UYGULAMA OKULU VE İŞ EĞİTİMİ MERKEZİ TOPLAMI 1 0 1 0 1 6 9 21 20 41ÖZEL ÖZEL EĞİTİM OKULLARI TOPLAMI 6 0 4 2 6 66 73 104 85 189ÖZEL EĞİTİM OKULLARI TOPLAMI 8 0 6 2 8 80 90 180 128 308ÖZEL İLKÖĞRETİM OKULLARI TOPLAMI 3 0 3 0 3 74 55 607 448 1055RESMİ MÜSTAKİL SINIFLI İLKÖĞRETİM OKULLARI TOPLAMI(ŞEHİR)RESMİ BİRLEŞTİRİLİMİŞ SINIFLI İLKÖĞRETİM OKULLARITOPLAMI (ŞEHİR)87 0 30 57 87 1407 2146 29973 28206 581799 0 9 0 9 19 46 83 94 177RESMİ İLKÖĞRETİM OKULLARI TOPLAMI (ŞEHİR) 96 0 39 57 96 1426 2192 30056 28300 58356RESMİ MÜSTAKİLSINIFLI İLKÖĞRETİM OKULLARI TOPLAMI(KÖY)RESMİ BİRLEŞTİRİLİMİŞ SINIFLI İLKÖĞRETİM OKULLARITOPLAMI (KÖY)0 51 43 8 51 517 521 6260 5976 122360 219 189 30 219 443 1121 2946 3034 5980RESMİ İLKÖĞRETİM OKULLARI TOPLAMI (KÖY) 0 270 232 38 270 960 1642 9206 9010 18216MÜSTAKİL SINIFLI İLKÖĞRETİM OKULLARI TOPLAMI 105 53 91 67 158 2216 2936 38650 35950 74600BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLI İLKÖĞRETİM OKULLARI TOPLAMI 9 219 198 30 228 462 1167 3029 3128 6157RESMİ OKULLAR TOPLAMI 105 272 282 95 377 2538 3975 40968 38545 79513ÖZEL OKULLAR TOPLAMI 9 0 7 2 9 140 128 711 533 1244NORMAL ÖĞRETİM TOPLAMI 55 234 289 0 289 1593 2071 14180 13155 27335İKİLİ ÖĞRETİM TOPLAMI 59 38 0 97 97 1085 2032 27499 25923 53422AÇIK İLKÖĞRETİM ÖĞRENCİ SAYISI (İL GENELİ) 1372 1450 2822GENEL TOPLAM 114 272 289 97 386 2678 4103 43051 40528 83579ŞEHİR TOPLAMI 114 0 55 59 114 1697 2444 32329 29939 62268KÖY TOPLAMI 0 272 234 38 272 981 1659 9350 9139 18489NOT: Açık İlköğretim Öğrenci Sayıları Genel Toplama dahil edilmiştir.Kaynak:İl Milli Eğitim Müdürlüğü402

Tablo –M.5:2008-2009 Öğretim Yılı Genel, Mesleki Ve Teknik Liselerin Okullar Bazında Döküm Tablosu( Bu tablodaki bilgiler; 26 Kasım 2008 tarihi itibariyle İLSİS Meis Sorgu Modülünden alınmıştır.)SIRA NOKURUM ADI ve TÜRÜYERLEŞİMYERİŞEHİRKÖYÖĞRETİMŞEKLİNORMALİKİLİDERSLİK SAYISITOPLAM ŞUBESAYISITOPLAM ÖĞRENCİ SAYISI(Yeni Kayıt Dahil)E K TAtatürk Lisesi 1 1 24 42 478 518 9961Atatürk Lisesi (Süper Lise)ATATÜRK LİSESİ TOPLAMI 1 0 0 1 24 42 478 518 996Balakgazi Lisesi 1 1 24 56 917 1091 20082Balakgazi Lisesi (Süper Lise)BALAKGAZİ LİSESİ TOPLAMI 1 0 0 1 24 56 917 1091 20083 CUMHURİYET LİSESİ 1 1 16 22 323 384 707Elazığ Lisesi 1 1 18 36 839 427 12664Elazığ Lisesi (Süper Lise)ELAZIĞ LİSESİ TOPLAMI 1 0 0 1 18 36 839 427 12665 FATİH LİSESİ 1 1 11 20 268 249 517Gazi Lisesi 1 1 24 48 838 808 16466Gazi Lisesi (Süper Lise)GAZİ LİSESİ TOPLAMI 1 0 0 1 24 48 838 808 16467 HIDIR SEVER LİSESİ 1 1 14 36 727 620 1347Karşıyaka Lisesi 1 1 22 14 226 106 3328Karşıyaka Lisesi (Süper Lise)KARŞIYAKA LİSESİ TOPLAMI 1 0 1 0 22 14 226 106 332Korgeneral Hulusi Sayın Lisesi 1 1 23 42 763 887 16509Korgeneral Hulusi Sayın Lisesi (Süper Lise)KORGENERAL HULUSİ SAYIN LİSESİ TOPLAMI 1 0 0 1 23 42 763 887 1650Mehmet Akif Ersoy Lisesi 1 1 25 44 678 808 148610Mehmet Akif Ersoy Lisesi (Süper Lise)MEHMET AKİF ERSOY LİSESİ TOPLAMI 1 0 0 1 25 44 678 808 148611 ORGENERAL BEDRETTİN DEMİREL LİSESİ 1 1 8 14 270 240 51012 VALİ MUHARREM GÖKTAYOĞLU LİSESİ 1 1 8 16 294 204 498Kaynak:İl Milli Eğitim Müdürlüğü403

75.Yıl Lisesi 1 1 22 22 329 213 5421375.Yıl Lisesi (Süper Lise)75.YIL LİSESİ TOPLAMI 1 0 1 0 22 22 329 213 54214 HANKENDİ LİSESİ 1 1 7 6 49 36 85MERKEZ LİSE TOPLAMI 13 1 3 11 246 418 6999 6591 13590MERKEZ SÜPER LİSE TOPLAMI 0 0 0 0 0 0 0 0 0MERKEZ LİSE-SÜPER LİSE TOPLAMI 13 1 3 11 246 418 6999 6591 1359015 ELAZIĞ ANADOLU LİSESİ 1 1 26 26 404 298 70216 CUMHURİYET ANADOLU LİSESİ 1 1 17 4 55 63 11817 ÇUBUK BEY ANADOLU LİSESİ 1 1 16 19 260 216 47618 KAYA KARAKAYA ANADOLU LİSESİ 1 1 18 9 121 115 23619 MEHMET KOLOĞLU ANADOLU LİSESİ 1 1 24 24 364 312 67620 NECİP FAZIL KISAKÜREK ANADOLU LİSESİ 1 1 5 75 65 140MERKEZ ANADOLU LİSELERİ TOPLAMI 6 0 6 0 101 87 1279 1069 234821 KAYA KARAKAYA FEN LİSESİ 1 1 12 12 179 79 25822 AHMET KABAKLI ANADOLU ÖĞRETMEN LİSESİ 1 1 18 20 214 189 40323 ELAZIĞ SPOR LİSESİ 1 1 9 8 122 56 178MERKEZ GENEL LİSE TOPLAMI 22 1 12 11 386 545 8793 7984 1677724Elazığ Endüstri Meslek Lisesi125 767 8 775Elazığ Anadolu Teknik Lisesi 1 1 15 8 169 3 172Elazığ Teknik Lise 1 6 125 2 127ELAZIĞ E.M.L.-AND.TEK.-TEK. LİSE TOPLAMI 1 0 3 0 15 39 1061 13 10742526Gazi Endüstri Meslek Lisesi132 1056 5 1061Gazi Anadolu Teknik Lisesi 1 1 24 2 39 3 42Gazi Teknik Lise 1 1 27 0 27GAZİ E.M.L.-AND.TEK.-TEK. LİSE TOPLAMI 1 0 3 0 24 35 1122 8 1130100. Yıl Endüstri Meslek Lisesi122 655 90 745100. Yıl Anadolu Teknik Lisesi 1 1 19 7 120 37 157100. Yıl Teknik Lise 1 3 32 18 50100.YIL E.M.L.-AND.TEK.-TEK. LİSE TOPLAMI 1 0 3 0 19 32 807 145 952ENDÜSTRİ MESLEK LİSESİ TOPLAMI 3 0 3 0 58 79 2478 103 2581ANADOLU TEKNİK LİSE TOPLAMI 0 0 3 0 0 17 328 43 371TEKNİK LİSE TOPLAMI 0 0 3 0 0 10 184 20 204MERKEZ ERKEK TEKNİK TOPLAMI 3 0 9 0 58 106 2990 166 3156404

2728Öğretmen Sıdıka Avar Kız Meslek Lisesi122 0 771 771128Öğretmen Sıdıka Avar Anadolu K.M.L. 1 11 0 285 285ÖĞRT.S.AVAR K.ML.ve AND. K.M.L.TOPLAMI 1 0 2 0 28 33 0 1056 1056İMKB Meslek Lisesi112 114 203 317115İMKB Anadolu Meslek Lisesi 1 8 27 134 161İMKB AND. MESLEK ve MES. LİSESİ TOPLAMI 1 0 2 0 15 20 141 337 478293031MERKEZ KIZ TEKNİK TOPLAMI 2 0 4 0 43 53 141 1393 1534N.GÜNGÖR KISAPARMAK AND.İLETİŞİM MES.LİSESİTicaret Meslek Lisesi1 1 14 12 94 115 209Anadolu Ticaret Meslek Lisesi 1 1 16 6 105 69 174113 351 154 505Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Lis. 1 2 36 24 60TİC.MES.-AND.TİC.-AND.OT.TUR.MES.L.TOPLAMI1 0 3 0 16 21 492 247 739MERKEZ TİCARET ve TURİZM TOPLAMI 2 0 4 0 30 33 586 362 948İmam Hatip Lisesi120 311 307 618134Anadolu İmam Hatip Lisesi 1 12 79 153 232MERKEZ DİN ÖĞRETİMİ TOPLAMI 1 0 2 0 34 32 390 460 85032 ATATÜRK SAĞLIK MESLEK LİSESİ 1 1 16 20 199 322 52133 HAZAR İŞ OKULU 1 1 4 5 45 12 5734 ÖZEL BİLGEM LİSESİ 1 1 13 7 53 18 7135 ÖZEL HARPUT LİSESİ 1 1 18 8 133 76 20936 ÖZEL ELAZIĞ YAVUZ SELİM KOLEJİ 1 1 17 17 220 121 34137 ÖZEL ELAZIĞ YAVUZ SELİM FEN LİSESİ 1 1 4 1 15 8 23ÖZEL LİSE TOPLAMI 4 0 4 0 52 33 421 223 64438 İBRAHİM UCKUNKAYA LİSESİ 1 1 11 11 117 43 16039 ALACAKAYA LİSESİ 1 1 8 8 153 94 24740 ARİCAK LİSESİ 1 1 8 10 130 59 18941 BASKİL LİSESİ 1 1 12 12 144 129 27342 KADIKÖY BEDRİYE ÇETİNKAYA LİSESİ 1 1 8 7 114 35 149Karakocan Lisesi 1 1 26 26 442 368 81043Karakocan Lisesi (Süper Lise)KARAKOÇAN LİSESİ TOPLAMI 1 0 0 1 26 26 442 368 810Kovancilar Lisesi 1 1 40 36 818 401 121944Kovancilar Lisesi (Süper Lise)KOVANCILAR LİSESİ TOPLAMI 1 0 0 1 40 36 818 401 1219Kaynak:İl Milli Eğitim Müdürlüğü405

45 MADEN LİSESİ 1 1 12 12 138 120 25846 PALU LİSESİ 1 1 16 12 150 75 22547 SİVRİCE LİSESİ 1 1 9 12 92 94 186İLÇE LİSE TOPLAMI 9 1 7 3 150 146 2298 1418 3716İLÇE SÜPER LİSE TOPLAMI 0 0 0 0 0 0 0 0 0İLÇE LİSE-SÜPER LİSE TOPLAMI 9 1 7 3 150 146 2298 1418 371648 KARAKOÇAN ANADOLU LİSESİ 1 1 6 6 62 33 9549 KOVANCILAR ANADOLU LİSESİ 1 1 8 103 68 171İLÇE ANADOLU LİSELERİ TOPLAMI 2 0 2 0 6 14 165 101 26650 KEBAN ÇOK PROGRAMLI LİSE 1 1 14 17 194 111 30551 PALU MESLEKİ VE TEKNİK EĞİTİM MERKEZİ 1 1 15 19 376 0 376İLÇE ERKEK TEKNİK TOPLAMI 2 0 2 0 29 36 570 111 68152 KARAKOÇAN KIZ MESLEK LİSESİ 1 1 2 2 0 59 5953 KEBAN KIZ MESLEK LİSESİ 1 1 4 11 0 141 14154 PALU KIZ MESLEK LİSESİ 1 1 8 6 0 148 148İLÇE KIZ TEKNİK TOPLAMI 3 0 3 0 14 19 0 348 34855 KARAKOÇAN İMAM HATİP LİSESİ 1 1 13 7 92 70 16256 KOVANCILAR İMAM HATİP LİSESİ 1 1 18 7 93 99 19257 MADEN İMAM HATİP LİSESİ 1 1 4 4 58 0 58İLÇE DİN ÖĞRETİMİ TOPLAMI 3 0 3 0 35 18 243 169 412LİSE TOPLAMI (Resmi) 22 2 10 14 396 564 9297 8009 17306LİSE TOPLAMI (Özel) 3 0 3 0 48 32 406 215 621ANADOLU LİSESİ TOPLAMI 8 0 8 0 107 101 1444 1170 2614FEN LİSESİ TOPLAMI 2 0 2 0 16 13 194 87 281GENEL LİSE TOPLAMI (Resmi) 34 2 22 14 546 706 11271 9511 20782Kaynak:İl Milli Eğitim Müdürlüğü406

GENEL ORTAÖĞRETİM TOPLAMI 37 2 25 14 594 738 11677 9726 21403ERKEK TEKNİK ÖĞRETİMİ GENELMÜD.BAĞLI OKULLAR TOPLAMIKIZ TEKNİK ÖĞRETİMİ GENELMÜD.BAĞLI OKULLAR TOPLAMIDİN ÖĞRETİMİ GENEL MÜD.BAĞLIOKULLAR TOPLAMITİCARET VE TURİZM ÖĞRETİMİ GENELMÜD.BAĞLI OKULLAR TOPLAMI5 0 11 0 87 142 3560 277 38375 0 7 0 57 72 141 1741 18824 0 5 0 69 50 633 629 12622 0 4 0 30 33 586 362 948SAĞLIK MESLEK LİSESİ 1 0 1 0 16 20 199 322 521HAZAR İŞ OKULU 1 0 1 0 4 5 45 12 57MESLEKİ ve TEKNİK ORTAÖĞRETİMTOPLAMI18 0 29 0 263 322 5164 3343 8507NORMAL 42 1 54 0 588 615 9072 6029 15101İKİLİ 13 1 0 14 269 445 7769 7040 14809GENEL TOPLAM 55 2 54 14 857 1060 16841 13069 29910ŞEHİR 55 0 53 13 842 1047 16678 12998 29676KÖY 0 2 1 1 15 13 163 71 234NOT: Açık Öğretim Lisesi Öğrencileri tabloya dahil edilmemiştir.Kaynak:İl Milli Eğitim Müdürlüğü407

Tablo – M.6:İlimiz Merkez Ve İlçelerindeki Yatılı Ve Pansiyonlu Okullar, Yatak Kapasiteleri, Yatılı Öğrenci Sayıları Ve Kapasite Kullanım OranıSIRANOİLÇESİYATILI/PANSİYONLU OKULUNADIYATAKKAPASİTESİYATILI/PANSİYONLUÖĞRENCİ SAYISIKAPASİTEKULLANIM(DOLULUK)ORANI (%)1 MERKEZ Elazığ Anadolu Lisesi 144 143 99,32 " Mehmet Koloğlu Anadolu Lisesi 120 88 73,33 " Elazığ Lisesi 120 119 99,24 " Hıdır Sever Lisesi 240 236 98,35 Ahmet Kabaklı Anad. Öğr.Lisesi 240 227 94,66 " Kaya Karakaya Fen Lisesi 192 109 56,87 " Merkez And. İmam Hatip Lisesi 200 200 100,08 " Çubukbey Anadolu Lisesi 200 134 67,09 " Öğrt.Sıdıka Avar And.K.M.L. 166 166 100,010 AĞIN İbrahim Uçkunkaya Lisesi 144 82 56,911 BASKİL Bedriye Çetinkaya Lisesi 100 79 79,012 KARAKOÇAN Karakoçan İmam Hatip Lisesi 32 32 10013 KEBAN Keban Kız Meslek Lisesi 80 80 100,014 MADEN İmam Hatip Lisesi 45 45 100,015 PALU Mesleki ve Teknik Eğt. Merkezi 259 247 95,4LİSE VE MESLEK LİSESİ TOPLAMI 2282 1987 87,11 MERKEZ 75.Yıl İMKB-YİBO 720 412 57,22 ARICAK Arıcak YİBO 520 460 88,53 BASKİL Baskil YİBO 306 140 45,84 KARAKOÇAN Karakoçan YİBO 520 304 58,55 KOVANCILAR Mimar Sinan YİBO 100 88 88,06 MADEN Maden Asım Sürücü YİBO 186 163 87,67 PALU Palu YİBO 380 307 80,88 SİVRİCE Cumhuriyet YİBO 200 129 64,59 " Celal İlaldı YİBO 150 114 76,0İLKÖĞRETİM TOPLAMI 3082 2117 68,7GENEL TOPLAM 5364 4104 76,5Kaynak:İl Milli Eğitim Müdürlüğü (2008)408

YÜKSEK EĞİTİM :Fırat Üniversitesi :Zengin bir kültür hayatı bulunan Elazığ ve ilçelerinde faaliyete geçerek Bingöl,Muş ve Tunceli illerinde de yüksek öğretim kurumlarına sahip olan ve 2547, 2809, 3389 ve3837 sayılı kanunlarla bugünkü hüviyetini kazanan Fırat Üniversitesi’nin kuruluşukademeli olarak gerçekleşmiştir. Büyük önder Atatürk, 1936 yılında üniversitelerin yurtsathına yaygınlaştırılması gerektiğine işaret etmiş, Ulu Önderin bu işaretleri doğrultusundaDoğu Anadolu’da üniversite kurulması konusu yerinde araştırılıp incelenerek hazırlananraporlarda, Elazığ’da üniversite kurulmasının doğru olacağı vurgulanmıştır. Bugelişmelerin sonucu olarak 1942 yılında düzenlenen “İkinci Üniversite Haftası” daElazığ’da açılmıştır.Bu haklı teşhislerin desteklediği Elazığ’da, yüksek öğretim kuruluşlarına sahipolma çabaları, 1967 yılında dönüm noktasına ulaşmıştır. 1967 yılında Yüksek Teknik Okulaçılmış, aynı yıl içinde Ankara Üniversitesi Senatosunun Elazığ Veteriner Fakültesi’ninkurulmasını öngören kararı Milli Eğitim Bakanlığı’nca onaylanmıştır.Yüksek Teknik Okul 1184 sayılı kanunla 1969 yılında Elazığ Devlet Mühendislikve Mimarlık Akademisi (EDMMA)’ne dönüşmüş, Veteriner Fakültesi de 1970 yılındaAnkara Üniversitesi’ne bağlı olarak öğretime açılmıştır.Kuruluşu 11 Nisan 1975 tarih ve 1873 sayılı kanunla gerçekleşen FıratÜniversitesi’nin çekirdeğini Veteriner Fakültesi oluşturmuştur. 1975-1976 öğretim yılındaFen ve Edebiyat Fakülteleri’nin de ilavesiyle üniversite, eğitim ve öğretime üç fakülteylebaşlamıştır.2547 sayılı Yüksek Öğretim Kanunu ve 41 sayılı KHK ile yeniden düzenlenen FıratÜniversitesi’nde Fen ve Edebiyat Fakülteleri birleştirilerek Fen Edebiyat Fakültesi adınıalmış, EDMMA ise Mühendislik Fakültesi’ne dönüştürülerek üniversite bünyesinde yeralmıştır. 1983-1984 öğretim yılında, kuruluş çalışmaları tamamlanan Tıp ve Teknik EğitimFakülteleri eğitime ve öğretime açılmıştır. Daha sonra sırasıyla Su Ürünleri, İlahiyat,Bingöl Ziraat, Tunceli İktisadi ve İdari Bilimler, Eğitim ve İletişim fakültelerinin deaçılmalarıyla fakülte sayısı 11’e yükselmiştir.Yerleşim Durumu:Fırat Üniversitesi, rektörlük ve mühendislik fakültesi kampüsleriyle birlikte onüniteden oluşmaktadır.Rektörlük kampüsü, hazine adına tapulu ve üniversiteye tahsisli 881.872 m 2 ’likalan ile kamulaştırılarak üniversite adına tescil edilen 532.522 m 2 olmak üzere toplam1.414.394 m 2 ; mühendislik fakültesi kampüsü ise hazine adına tapulu ve üniversiteyetahsisli 626.461 m 2 ’lik alan ile hazineden üniversiteye mülkiyeti devralınan 55.631 m 2olmak üzere toplam 682.092 m 2 yüzölçümündeki alanlar üzerine kurulmuşlardır.Üniversiteye bağlı araştırma ve uygulama çiftliği iki ünite halinde, Kesikköprü’de6.694.969 m 2 ve Yurtbaşı’nda 418.732 m 2 yüzölçümündeki arazi üzerinde faaliyetinedevam etmektedir. Sivrice Cevizdere’de ise 4.285 m 2 ’lik üniversitenin eğitim ve dinlenmetesisleri bulunmaktadır.Harmantepe Cip barajında 15.700 m 2 yüzölçümündeki arazi üzerinde, üniversite suürünleri yüksekokuluna bağlı su ürünleri tesisleri bulunmaktadır.Üniversiteye bağlı Bingöl Meslek Yüksekokulu 125.000 m 2 , Tunceli MeslekYüksekokulu 27.960 m 2 , Muş Meslek Yüksekokulu 194.000 m 2 , Sivrice MeslekYüksekokulu 13.140 m 2 , Kemaliye Hacı Ali Akın Meslek Yüksekokulu 1596 m 2 ve MadenMeslek Yüksekokulu 9695 m 2 yüzölçümündeki arazi üzerine kurulmuştur.Üniversite TıpFakültesine bağlı Araştırma ve Uygulama Hastanesi, 4523 m 2 yüzölçümündeki arsaüzerinde bulunan eski doğumevi hastanesi binası, Sağlık Bakanlığı ile yapılan bir protokol409

uyarınca faaliyet göstermektedir. Yeni hastane binası rektörlük kampüsünde inşa halindeolup 30.000 m 2 ’lik kısmı hizmete alınmıştır.Tablo – M.7: Fırat Üniversitesi'nin Öğrenci SayılarıEnstitü Erkek Kız Toplam Bulunduğu YerFEN BİLİMLER ENSTİTÜSÜ 478 380 858 ELAZIĞMERKEZSOSYAL BİLİMER ENSTİTÜSÜ 372 303 675 ELAZIĞMERKEZSAĞLIK BİLİMLER ENSTİTÜSÜ 63 28 91 ELAZIĞMERKEZTOPLAM 913 711 1.624Fakülte/Yüksekokul/Konservatuar/Meslek YüksekokuluErkek Kız Toplam Bulunduğu YerTIP FAK. 360 190 550 ELAZIĞ MERKEZVETERİNER FAK. 593 59 652 ELAZIĞ MERKEZİLAHİYAT FAK. 45 73 118 ELAZIĞ MERKEZSU ÜRÜNLERİ FAK. 140 83 223 ELAZIĞ MERKEZEĞİTİM FAK. 1.106 972 2.078 ELAZIĞ MERKEZTEKNİK EĞİTİM FAK. 2.422 306 2.728 ELAZIĞ MERKEZFEN-EDEBİYAT FAK. 2.035 1.669 3.704 ELAZIĞ MERKEZMÜHENDİSLİK FAK. 2.567 539 3.106 ELAZIĞ MERKEZİLETİŞİM FAK. 106 41 147 ELAZIĞ MERKEZBEDEN EĞİTİMİ ve SPOR Y.O. 254 113 367 ELAZIĞ MERKEZELAZIĞ SAĞLIK Y.O. 192 527 719 ELAZIĞ MERKEZDEVLET KONSERVATUVARI 48 32 80 ELAZIĞ MERKEZTEKNİK BİLİMLER M.Y.O. 1.508 238 1.746 ELAZIĞ MERKEZSOSYAL BİLİMLER M.Y.O. 530 451 981 ELAZIĞ MERKEZSAĞLIK HİZMETLERİ M.Y.O. 79 142 221 ELAZIĞ MERKEZSİVRİCE M.Y.O. 334 94 428 ELAZIĞ MERKEZMADEN M.Y.O. 188 44 232 ELAZIĞ MERKEZSÜLEYMAN DEMİREL KEBAN 294 178 472 KEBAN/ELAZIĞM.Y.OTOPLAM 13.714 6.462 20.176Kaynak: Fırat Üniversitesi Öğrenci İşleri Daire BaşkanlığıKeban Süleyman Demirel Meslek Yüksekokulu bünyesinde150 kişilik(100 kız.50erkek) öğrenci barındıracak öğrenci yurdu vardır.Müdürlüğümüz, 57 dönüm alan üzerinde üç erkek bloğu iki kız ve bir idari binadanoluşmaktadır. Binalarımız karkas yapı biçimindedir. Erkek bloklarımız 4’er katlı olup, kızbloklarımız ise 5’er katlıdır. Tüm öğrenci odalarımız altışar kişiliktir.1072 erkek,1044 kızöğrenci olmak üzere toplam 2116 kapasiteye sahiptir.410

M.3.3. Hastaneler ve Sağlık TesisleriTablo - M.8:Hastane ve Sağlık Tesislerinin DağılımıHASTANELERAçılış YılıKadroYatak Sy.Fiili YatakSayısıKanMerkeziDiyaliz ÜnitiElazığ Devlet Hastanesi 1945 550 0 1 11Akıl ve Ruh Sağlığı Hastalıkları Hast. 1925 550 0 0 0Sarahatun Kadın Doğum Hastanesi 2001 75 0 0 0Deri Zührevi ve Lepra Hastalıkları Hast. 1941 175 0 0 0Karakoçan Devlet Hastanesi 1991 35 0 0 0Kovancılar Devlet Hastanesi 1996 35 50 0 0Maden Devlet Hastanesi 2001 30 10 0 0Palu Devlet Hastanesi 1966 50 25 0 0Fırat Üniversitesi Fırat Tıp Merkezi 1985 716 716 1 24Harput Devlet Hastanesi 1969 350 1 14Özel Medical Park ------- 49 0 0 0Özel Elazığ Hayat Hastanesi 1982 27 0 0 0TOPLAMKaynak : İl Sağlık Müdürlüğü2.642 801 349411

Tablo - M.9 :Toplum Sağlığı Merkezleri ve Bağlı Olan Aile Sağlığı MerkezleriToplum SağlığıMerkezleri1 No’lu Hilalkent TSM(A Tipi)2 No’lu Hicret TSM(A Tipi)Bağlı Aile SağlığıMerkezleriAbdullahpaşaBatıkent70.Yıl CumhuriyetHankendiHilalkentKaraaliŞht.Dr.Yüksel DemirCipPoyrazSürsürüYenimahalleToplam NüfusHicretAksarayKızılayKültürGümüşkavakFevziçakmakİzzetpaşaToplam NüfusNüfusu9.13510.30816.8233.8173.6783.89616.3263.6583.87023.05036.445131.0065.13611.6199.34332.5193.6458.08836.283106.603Toplum SağlığıMerkezleriKovancılar TSM(C Tipi)Maden TSM(D Tipi)Bağlı Aile SağlığıMerkezleriKovancılarÇaybağıÇakırkaşYarımcaToplam NüfusMadenGezinHazarToplam NüfusNüfusu15.7413.1394.6362.90936.1506.7595.0724.19916.0303 No’lu Doğukent TSM(A Tipi)4 No’lu Yazıkonak TSM(C Tipi)Ağın TSM(D Tipi)DoğukentBalakgaziM.GöktayoğluUlukentYıldızbağlarıHarputRüstempaşaToplam NüfusBahçekapıİçmeMollakendiYazıkonakAkçakirazYurtbaşıToplam NüfusAğınToplam Nüfus16.68734.74310.0918.2946.6613.42832.895112.7994.0764.6965.1958.9545.9128.38937.2222.3392.339Palu TSM(C Tipi)Sivrice TSM(D Tipi)PaluBaltaşıBeyhanÜçdeğirmenlerToplam NüfusSivriceToplam Nüfus10.8833.3074.3963.25621.8427.3377.337Alacakaya TSM Alacakaya(D Tipi)Toplam NüfusArıcakArıcak TSMErimli(D Tipi)Toplam NüfusBaskilBaskil TSMKuşsarayı(D Tipi)Toplam NüfusKarakoçanKarakoçan TSM Başyurt(C Tipi)SarıcanToplam NüfusKaynak: İl Sağlığı Müdürlüğü8.1268.12613.1943.11716.31110.5123.68814.20018.0164.4136.61129.340412

Tablo – M.10: Elazığ İli Özel Sağlık KuruluşlarıTıp Merkezi 2Dal Merkezi 9Poliklinikler 3Görüntüleme Merkezileri 4Teşhis Merkezileri 2Tıbbi Laboratuvarlar 1Sağlık Kabinleri 15Güzellik Merkezleri 2Muayenehaneler 29Diş Hekimi Muayenehanesi 53Optikçiler 26Özel Hastaneler 2Diyaliz Merkezleri 3TOPLAM 149Kaynak: İl Sağlığı MüdürlüğüTIP MERKEZLERİ1-Çağrı Tıp Merkezi2-Ufuk Tıp MerkeziDAL MERKEZLERİ1-Nobel Tıp Merkezi2-Lazer Göz Merkezi3-Psikiyatri Merkezi4-İdeal Çocuk Sağlığı Merkezi5-Vizyon FTR Merkezi6-Çapa Doğum Merkezi7-Bronko-Med Göğüs Merkezi8-Üroloji Taşkırma Merkezi9-Psiko Teknik Değerlendirme MerkeziTIP LABORATUVARI1-Büyük Tıp LaboratuvarıSAĞLIK KABİNLERİ1-Bilim Sağlık Kabini2-Bölge Sağlık Kabini3-Çağrı Sağlık Kabini4-Çapa Sağlık Kabini5-Deva Sağlık Kabini6-Dilek Sağlık Kabini7-Üniversite Sağlık Kabini8-Yıldız Sağlık Kabini9-Hayat Sağlık Kabini10-Acil Sağlık Kabini11-Can Sağlık Kabini12-Kent Sağlık Kabini13-Umut Sağlık Kabini14-Güven Sağlık Kabini15-Mevlana Sağlık KabiniGÖRÜNTÜLEME MERKEZLERİ1-El-Tıp Görüntüleme Merkezi2-İmaj Emar Görüntüleme Merkezi3-İbn-i Sina Görüntüleme Merkezi4-Dr.Cumhur Öztürk Görüntüleme MerkeziTEŞHİS MERKEZLERİ1-Dr.Ağaoğlu Pataloji Teşhis Merkezi2-Patomer Pataloji Teşhis MerkeziGÜZELLİK MERKEZİ1-Mest Güzellik Merkezi2-Elit Güzellik Merkezi413

Mevcut bulunan Hastane ve Sağlık Tesislerinin binaları betonarme olup, İmar planına göreyapılmıştır. Hiç birinde arıtma ünitesi yoktur. Atık sular şehir kanalizasyonuna verilmektedir.M.3.4. Sosyal ve Kültürel TesislerTürkler Anadolu’yu yurt edinirlerken belli başlı eğitim merkezleri oluşturdular. Bueğitim merkezlerinden biri de Harput’tur.Harput’ta 1834 yılına kadar kırkın üzerinde mektep ve medresede yürütülen eğitim veöğretim tamamıyla eski sisteme dayanmaktaydı. Birinci Meşrutiyet sonrası ise batı eğitimsisteminin etkinliği Harput eğitim ve öğretim kurumlarına da yansıdı. Osmanlı genelindekieğitim ve öğretimin de eski ile yeni anlayışın çatışma süreci Harput’ta daha çok olumsuzyönüyle görüldü. Sonuçta birçok kamu kurum ve kuruluşu gibi Harput eğitim ve öğretimkurumları mezraya (Elazığ) taşındı.Bu zamana kadar Harput ve Elazığ’da bulunan kayıtlı okullardan bazıları şunlardır.Elaziz Kondüktör Mektebi, Erkek Sanayi Mektebi, Harput İmam-Hatip Mektebi, Süryani İlkMektebi, Amerikan Mektepleri, Kız İptidai Mektebi, Mülkiye Rüştiyesi, Elaziz AskeriRüştiyesi vb.İl Kültür Müdürlüğü :Kültür Bakanlığına bağlı ilimizdeki ve ilçelerimizdeki kuruluşların (Müze Müd. İl HalkKütüphanesi Müd., Güzel Sanatlar Galeri Müd., Kültür Merkezi Müd., Döner Sermayeİşletmeleri Müd., ilçe Halk Kütüphaneleri ve Doğrudan Genel müdürlüklerine bağlı DevletKlasik Türk Müziği Korosu.) üst birimi olarak faaliyetlerini yürütmektedir.İl Halk Kütüphanesi :İl Kültür Müdürlüğüne bağlı bir birim olarak faaliyetlerini sürdüren İl Halk Kütüphanesi1954 yılında bugünkü belediye binasının altında kurulmuş 1979 yılında ise KültürBakanlığınca yaptırılan İstasyon caddesindeki kendi binasına taşınmıştır. 36.556 kayıtlıkitapla hizmet vermektedir. Kütüphaneden yılda ortalama 319.368 okuyucu faydalanmaktadır.Yetişkinler bölümü, çocuk bölümü, ödünç kitap verme bölümü, kendi kitaplarıyla gelenokuyucu bölümlerinden oluşan kütüphane, ayrıca bir gezici kütüphane otobüsüyle de semtlereve çevre köylere hizmet götürmektedir.Gezici kütüphane otobüsü bizzat okuyucuya giderek bir plan dahilinde periyodik olarakhizmet vermektedir.İlimizde Fırat Üniversitesi’ne bağlı büyük bir kütüphane ve okul kütüphanelerimevcuttur.Ağın, Baskil, Keban, Sivrice ve Palu İlçelerinde kütüphane hizmeti verilmektedir.Kültür Bakanlığı Kitap Satış Mağazası :Kültür Bakanlığı yayınlarının öğretmen ve öğrencilere %50 indirimle satıldığımağazada 600’den fazla çeşitte kitap bulunmaktadır. Mağaza 1987 yılından bu yana,vatandaşlarımızın yoğun ilgisine muhatap olmuştur.1987-1990 yılları arasında mağazada 260.000 adet kitap satılarak kitap satışında,Türkiye’de Bakanlık Satış mağazaları arasında İstanbul ve Ankara’dan sonra üçüncü sırayıalmıştır.Elazığ Devlet Klasik Türk Müziği Korosu :Kültür Bakanlığı Elazığ Devlet Klasik Türk Müziği Korosu Müdürlüğü 1991 yılıNisan ayında kurulmuştur. Türkiye’de sadece 7 ilde kurulan korolardan birisinin ilimizdeolması bir Kültür ve Sanat şehri olan ilimizin sosyal ve kültürel hayatına renk ve güzellikkatmıştır.Tarihi Harput şehrinin devamı olan Elazığ kültürel kimliğine yakışan bu güzel vemodern kuruluşun ilimize olduğu kadar bölgemize de önemli katkıları olmaktadır.414

1991 yılından bu güne il içinde ve il dışında 100’ün üzerinde konser sunan Koro 1997-1998 sezonunda 20 konser vermiştir.Devlet Korosu, Harput musikisinin araştırılması, notaya alınması yönünde önemliçalışmalar da yapmaktadır.Koro kendisine ait olan Bosna-Hersek Bulvarı üzerindeki binasında çalışmalarınıyürütmektedir.Elazığ Musiki Konservatuarı Derneği :1973 yılında Elazığ Musiki Konservatuarı adını almıştır.Türk müziğini, (Türk SanatMüziği, Türk Halk Müziği, Harput Müziği ve oyunları) öğretmek, yaygınlaştırmak bu amaçlanota, makam, şan ve enstrüman dersleri vermek gibi çok yönlü çalışmaları ile bilinen ElazığMusiki Konservatuarı; Klasik Türk Müziği, Türk Sanat Müziği, Türk Halk Müziği TasavvufMüziği, Harput Müziği ve Halk Oyunları, Enstrüman yapım, Mandolin şubeleri ilefaaliyetlerini yürütmektedir.Türk müziğinin bütün enstrümanlarının öğretildiği ve koroların oluşturulduğudernekten bu güne kadar Devlet Korosu Şefleri, Üniversite hocaları, Devlet KorosuSanatçıları, Radyo Sanatçıları yetişmiştir.Mahalli ve Ulusal TV’lerde ilimizi tanıtan programlar yapan, Mutad Konserleri ile iliçinde ve il dışında başarılı çalışmaları olmuştur.Mahalli eserlerden oluşan bir enstrümantal kaset, Keman, Kanun Metotları gibiyayınlara sahip olan Elazığ Musiki Konservatuarı ilimizin güzide kuruluşlarından birisidir.Elazığ Folklor Turizm ve Güzelleştirme Derneği Genel Başkanlığı :1947 yılında Elazığ Kültür Derneği adıyla kurulmuştur. Daha sonra Halkevi isminialan dernek son olarak bugünkü ismini almıştır.Rahmetli Fikret MEMİŞOĞLU başkanlığında uluslararası festival ve yarışmalarakatılan dernek halkoyunları topluluğu 1960 yılında İngiltere’de Halay oyunuyla üçüncülük,Çayda çıra oyunuyla dünya birinciliğini kazanmıştır.Harput musikisi ve Halkoyunları ağırlıklı olarak çalışmalarını yürüten EFTUD Elazığkültürünün yaşatılması ve yaygınlaştırılması yönünde önemli çalışmalar yapmıştır.Kurslar, Konserler, Televizyon ve Radyo programları ile faaliyetlerini yürüten dernekDevlet Korolarına sanatçı vermiş, Halkoyunları yarışmalarında ilimizi temsilen bir çokyarışmaya katılmıştır.Elazığ Folklor ve Sanat Derneği :İlimizin Kültür ve Sanat hayatında katkıları ile dikkati çeken EFSAD Harput müziğinive Halk oyunlarını yaşatmak ve yaygınlaştırmak amacıyla İl içinde ve İl dışında bir çokorganizasyon gerçekleştirmiştir.Yine İlimizdeki faaliyette bulunan Sosyal ve Kültürel tesislerden bir kısmı da aşağıdaverilmiştir:Türk Edebiyatı Vakfı Elazığ Şube BaşkanlığıTürkiye Diyanet Vakfı Elazığ ŞubesiTürkiye ve Türk Dünyası İktisadi ve Sosyal Araştırmalar Vakfı (TİSAV)Harput Kültür DerneğiTiyatro ve Halk Oyunları Derneği (ETHOD)Hacı Bektaşi Veli Kültür ve Tanıtma DerneğiElazığ Kültür ve Tanıtma Vakfı (ELESKAV)HARVAKElazığ Dışındaki Kültürel Amaçlı Dernek ve Vakıflardan Bazıları :Elazığ Kültür ve Yardımlaşma DerneğiElazığ Kültür ve Tanıtma Vakfı415

Elazığ Kültür DerneğiElazığ Kültür ve Dayanışma DerneğiTablo - M.11:Sinema Salonu Kütüphane sayısı, Konferans ve Tiyatro Salonu (2006)KütüphaneSayısıMevcut KitapSayısıToplam Yıllık BirikimliOkuyucu SayısıSinemaSayısıTiyatroSayısıMüzeSayısıElazığ 1 35.837 300.085 3 1 2Ağın 1 11.911 8.477 - - -Keban 1 6.345 10.586 - - -Sivrice 1 6.014 18.128 - - -Baskil 1 7.204 6.024 - - -İLİMİZDE SPOR TESİSLERİ :Atatürk StadyumuA. Aytar Spor Salonu; Spor salonunun oturma kısmı hariç arazisinin diğer kısımları Elazığbelediyesince yol, otopark ve yeşil alan olarak işgal edilmiştir. Konu hukuk müşavirliğineintikal ettirilmiştir.Hentbol Spor SalonuDoğukent Futbol SahasıAtatürk Stadyumu Dış SahaSivrice Gençlik Kampı; İşletilmesi protokolle Milli Eğitim Bakanlığı’na verilmiştir.Olimpik Kapalı Yüzme HavuzuKeban Kapalı Spor SalonuHizmet BinasıPalu Futbol SahasıKovancılar Futbol SahasıSivrice Futbol SahasıAğın Futbol SahasıKeban Futbol SahasıBaskil Futbol SahasıMaden Futbol SahasıKarakoçan Futbol Sahasıİçme Futbol SahasıKadıköy Futbol SahasıSeydili Köyü Futbol SahasıSeydili Köyü Çocuk Oyun AlanıKeklikdere Köyü Futbol SahasıBaltaşı Köyü Futbol SahasıYurtbaşı Futbol SahasıTadım Köyü Futbol SahasıMuratçık Köyü SahasıHıdırbaba Köyü Futbol SahasıAkmezra Köyü Futbol SahasıAlpagut Köyü Futbol SahasıSağdıçlar Köyü Futbol SahasıBasyurt Köyü Futbol SahasıGüntaşı Köyü Futbol SahasıŞahinkaya Köyü Futbol Sahası416

Sarıçubuk Köyü Futbol SahasıÖrençay Köyü Futbol SahasıDallıca Köyü Futbol SahasıGözeli Köyü Futbol SahasıHilalkent Futbol sahasıÖZEL SPOR SALONLARI :İlimizde 7 Bilardo Salonu, 1 Jimnastik Salonu, 1 Teakwon-do, 2 Karate, 1 Karate-Boks, 1 Güreş Karate, Teakwon-do, Kick-Box, 4 Halı saha bulunmaktadır. Ayrıca , İlimizde40 adet tescilli spor kulübü bulunmaktadır.Tablo - M.12: Branş ve Yıllara Göre Sporcu Sayıları (2006)SPOR DALI 1993 1994 1995 1996 1997 ToplamAtletizm 35 42 38 53 49 217Basketbol 289 332 305 345 432 1.703Badminton 6 12 28 50 68 164Boks 36 38 43 47 44 208Jimnastik - - - - - -Dağcılık 2 9 13 15 18 57Futbol 1.724 1.542 1.567 1.842 1.635 8.310Güreş 55 72 64 62 60 313Halter - - - - - -Hentbol 138 153 157 108 155 711Judo 5 7 12 9 15 48Karate 28 32 27 25 30 142Kayak - - - - - -M. Tenisi 10 18 21 25 32 106Satranç - - 5 10 18 33Tenis - - - - - -Taekwondo 26 43 56 43 70 238Voleybol 662 508 613 642 658 3.083V. Geliştirme - - 3 9 7 19Kıck Box - - - 28 57 85Toplam 3.016 2.808 2.952 3.313 3.348 15.437Kaynak : İl Gençlik ve Spor MüdürlüğüM.3.5. Endüstriyel Yapılarİlimizin genelinde belli başlı sanayi tesisleri; Çimento, Şeker, Tekel Şarap Fabrikalarıile Etibank ŞKİ ve Ergani Bakır Madeni İşletmesi; İplik ve Dokuma Fabrikası, ŞarkDeğirmencilik, Uluova Un, Arpacı Un Fabrikaları; Köksallar Tuğla ve Kiremit, Hazar Tuğlave Kiremit (Sivrice'de) ve Fethi Sağay Sabun Fabrikası Küçük ve Orta Ölçekli işletmelerolarak faaliyettedir.Daha önceden şehir dışında olan bir çok sanayi tesisi şu anda şehir içinde kalmıştır.Diğer yandan ise bir çok sanayi tesisi ilçelerde dağınık bir tablo oluşturmaktadır. İldekiendüstriyel yapıların harita bilgisi mevcut değildir.417

M.3.6. Göçer ve Hareketli BarınaklarKent merkezinde bu tür yapılar bulunmamaktadır.M.3.7. Otel-Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Binalar(****) AKGÜN OTEL 142 Oda, 260 Yatak, 130 Standart Oda, 2 Rezerveli Oda, 4 Sigaraİçilmeyen Oda, 2 Balayı Suiti, 12 Suit, Yüzme havuzu,alışveriş merkezi,kreşi,oyun salonları,barlar(****) MARATON OTEL 54 Oda, 110 Yatak, 48 Standart Oda,1 Engelli Odasi,24 Single Oda,24 Double Oda, 5 Sigara Içilmeyen Oda, 1 Kral Dairesi, 5 Suit(**)MAVI GÖLTURISTIK TESISLERIDogu Anadolu Bölgesinin plaja sahip tek gölü olan doga harikasi Hazar Gölü kiyisinda HazarBaba Dagi karsisinda lüks bir ortamda tatil yapmak isteyenler sizi tesislerimize bekliyoruz. Toplam500 Kisilik kapali Restaurant19 Double Rooms, 11 Süite Rooms, 4 Fix yatakli olmak üzere toplam90 kisiyi misafir etme olanagina sahiptir.YAKAMOZGrand Yakamoz CafeÖzelliği : Yeme-İçme TesisiKategori : CafeAdres : Gazi Cd.T.H.K İşhanı Kat : 8 ELAZIĞ Telefon No : 0 (424) 237 63 02E-mail Adresi : grandyakamoz@grandyakamoz.comŞEFİK GÜL KÜLTÜR EVİ 2005 yılında ziyarete açılmıştır.M.3.8. Bürolar ve DükkanlarElazığ kent merkezinin ticari alanları belli başlı caddeler üzerinde ve Çarşı mahallesindeyoğunlaşmıştır.Kentin kuruluş çekirdeğini oluşturan Çarşı Mahallesi “geleneksel merkez” görünümükazanmıştır. Her türlü ticaret kuruluşu, depolama alanları ve geleneksel küçük üretim alanları ÇarşıMahallesinde bulunmaktadır. Çarşı mahallesinde bulunan eski hanlar da geleneksel anlamda ticariyapılarını sürdürmektedir.Çarşı Mahallesinde bulunan ilk günkü adlarıyla anılan bir çok çarşılar, meydanlar, hanlarve mekanlar vardır.Kapalı Çarşı (kasaplar, manavlar, balıkçılar, aktarlar, kadayıfçılar, sakatat satan dükkanlar,kuru gıda satan dükkanlar, şarküteriler (köylerden gelen beyaz peynir, çökelek, tereyağı, tulumpeyniri, zeytin, pekmez, bal gibi ürünlerin toptan olarak devir edildiği dükkanlar), demirciler,züccaciyeciler, çömlekçiler ve çeşitli dallarda çalışan işçilerin iş bulmak için beklediği kahveler buçarşıyı oluşturmaktadır. Çarşı içindeki sokakların üzerinde ahşap iskeletten oluşmuş çatılarbulunmaktadır) , Bakırcılar Çarşısı, Yemeniciler Çarşısı, Eski Belediye Çarşısı gibi ticari mekanlarilk kurulduğu günlerdeki işlevlerini halen sürdürmektedirler.Buğday Meydanı (köylülerin ürettikleri zahireleri toptan sattıkları ve toptan alış verişyaptıkları bir mekan), Şire Meydanı (kırsal kesimde üretilen ve hazırlanan meyvelerden yapılankuru ürünler; kayısı ve erik kuruları, pekmez, dut kuruları, orcik, pestil, badem içi, ceviz içi, vs.),Bit Meydanı (Saray Camii önü) ucuz olarak satılan giyim üzerine dükkanlar, züccaciyeciler, vs.)Kent merkezindeki Gazi Caddesi, 1970’ ten sonra “prestij ticaret aksı” niteliğinebürünerek, gelişmeye başlamıştır.Gazi Caddesi üzerinde ise, bankalar, sigorta ve çeşitli finansman kurumları, eczaneler,avukatlık ve mühendislik büroları, dersaneler, beyaz eşya satan mağazalar, işyerleri, görece yüksekgelir düzeyine yönelik büyük mağazalar-konfeksiyonlar, bilgisayar satış ve bakım servisleri,mobilya satış mağazaları, pastaneler, alış veriş merkezleri (Süngüler, Özuğur), aktarlar, müzik418

stüdyoları, şekerciler, baharatçılar, spor malzemeleri satan mağazalar, lokantalar ve büyük çarşılar(Büyük Çarşı, 50’ler Çarşısı vs.) ve bilinen pasajlar (Erzen Pasajı, Emmioğlu Pasajı, ZırhlıoğluPasajı, Yüce Pasajı vs.) ticari merkezin Gazi Caddesi üzerindeki aksını oluşturmaktadır.I.Harput Caddesi üzerinde doktor muayenehaneleri ve eczaneler, poliklinikler, ÖzelHastane, tıp laboratuarları ticari yoğunluğun en büyük dilimini oluşturmaktadır. Bu ticarikullanımlar dışında yine aynı cadde üzerinde dersaneler, kuru gıda satan marketler, lokantalar,dayanaklı tüketim malları satan mağazalar, kasetçiler, halıcılar vs. bulunmaktadır. Caddeüzerindeki önemli iş hanları arasında Korkmaz İşhanı, Demirel İşhanı, Tabipler İşhanı, Mısırlıoğluİşhanını sayabiliriz. Hastanelere giden bir cadde olması nedeniyle ticaretteki branşlaşma da insansağlığı için çalışan sektörün bu cadde de yerleşmesini sağlamıştır.II. Harput Caddesi üzerinde nakliyeciler, oto alım satımı yapan galeriler ve minibüs seyahatacentelerinin yoğun olarak yerleştiği bir ticari akstır. Bu faaliyetlerin yanında ticari yapıyı oluşturandiğer kullanımlar marketler, lokantalar, kullanılmış eşyalar satılan dükkanlardır.Hürriyet Caddesi, Gazi Caddesi ile Orduevi arasında kalan Elazığ kentinin önemli anacaddelerinden biridir. Bankaların yoğun olarak yerleştiği bu cadde üzerinde sigorta ve çeşitlifinansman kurumları da ağırlıklı olarak yer almaktadırlar. Bu ticari kullanımların dışında oteller,eczaneler, dersaneler, beyaz eşya ve mobilya satan mağazalar, ayakkabıcılar, büfeler, kuyumcular,GSM satış noktaları, kırtasiyeler, turizm seyahat acenteleri, doktor muayenehaneleri, mühendislikve avukatlık büroları, eğlence oyun alanı, lokantalar, pastaneler, şarküteriler, tatlıcılar ve partimerkez binaları bulunmaktadır. Bir çok branşta çalışan iş kollarının yoğun olduğu bu cadde diğerana caddeleri de birbirine bağladığından Ulaşım şebekesi açısından da önemli bir yerdedir.Hastaneler Caddesi kent merkezindeki SSK, Devlet Hastanesinin bulunduğu önemlicaddelerden birisidir. İnsan sağlığına hizmet eden bu kurumların ihtiyacı olan eczanelerin, medikalve optik araç gereç satan dükkanların bu cadde üzerinde yoğunlaşması da doğaldır. Bu caddeüzerinde diğer ticari kullanımlar marketler, ucuz konfeksiyon ürünleri satan dükkanlar, beyaz eşyave mobilya satan mağazalar, toptan ve perakende temizlik ürünleri satan dükkanlardır.Vali Fahribey Caddesi, son yıllarda yol genişletme çalışmalarının yapıldığı ve GaziCaddesinde başlatılan tek yön uygulaması sonucu merkeze dönüş imkanı veren ve yine tek yönlüolarak düzenlenen güzergah üzerinde ticari olarak da gelişmeye başlamıştır. Bu cadde üzerindemobilya ürünleri teşhir salonları yoğunluktadır. Kırtasiye toptan satış mağazaları, marketler,çiçekçiler, züccaciyeler, toptan kumaş satış mağazaları, tekstil ürünleri satış mağazaları, otokiralama, lokantalar, elektrik ürünleri satış yerleri, elektronik malzeme satış yerleri de diğer ticarikullanımları oluşturmaktadır. Bu cadde üzerinde konuçlanan 22’ler İşhanı ve Huzur İş Merkezideticari faaliyetlerin yoğunlaştığı alanlardır.İstasyon Caddesi, Elazığ kent merkezinin güneyinden geçen ve şehirlerarası yolu (VedatDalokay Caddesi) merkeze bağlayan önemli bir güzergahtır. Bu cadde üzerinde avukatlık vemühendislik büroları, lokantalar, büfeler, pastaneler, marketler, kasaplar, manavlar, otobüs veminibüs seyahat acentelerinin irtibat büroları, parti merkez binaları, kırtasiyeler, sigorta acenteleri,oto alım satım yerleri, poliklinikler, oto yıkama ve lastikçiler, benzin istasyonu, düğün salonu,sendika büroları, mobilya teşhir salonları, beyaz eşya satış mağazaları bulunmaktadır.Mimar Faruk Cadde, Gazi Caddesini Namık Çitçi Caddesini bağlayan ve kent merkezininbatı yönündeki mahallelere giden minibüslerin yolcu indirip bindirdiği ve depolandığı otoparkın bucadde üzerinde olması bu güzergahın önemini daha da arttırmıştır. Cadde üzerinde kentmerkezinde bulunan sinemaların büyük bir bölümü yerleşmiştir. Fırınlar, manavlar, noter, halıcılar,oto alım satımı yapan galeriler, emlakçılar, tatlıcılar, son yıllarda sayıları artan internet cafeler,balıkçılar, kahveler ve büfelerde diğer ticari faaliyetleri oluşturmaktadırlar.Kent merkezinde yukarıda verilen caddelerin haricinde ticari olarak gelişmeye başlayanfakat konut alanlarının sadece zemin katlarında faaliyetlerine devam eden caddelerde vardır.Bunlar arasında son yıllarda gelişmeye başlayan Kazım Karabekir Caddesi, Namık Çitçi Caddesi,Mevlana Caddesi ve Kışla Caddesini sayabiliriz.419

1994 yılında imara açılan Elazığ-Malatya karayolunun güney yönündeki Sürsürümahallesindeki İlave İmar Planı imar uygulamaları hızla devam ettiği için Elazığ-MalatyaKarayolunun Keban kavşağı ile Baskil kavşağı arasında kalan güzergahı üzerinde ticari bir aksoluşmaya başlamıştır. Bu güzergah üzerinde mobilya üreten firmaların teşhir salonları vemağazaları (İpek Möble, İstikbal, Bellona), otomobil üreten firmalarının plazaları ve bakımservisleri (Opel, Tofaş), büyük alış veriş merkezleri ve depoları (Misaş, Çarşı Mağazası, Kısmet,Royal gibi), kafeler, halı sahalar, benzin istasyonları, LPG istasyonları, çeşitli dallarda üretimyapan imalathaneler, özel okul bulunmaktadır.Mahallerde günlük ihtiyaçları karşılayan, kuru ve yaş gıda maddeleri satışı yapan, ticarimekanlar bulunmaktadır. Bu ticari faaliyetler sınırlı sayıda nüfusun ihtiyacını karşılamaktadırlar.Gelecek yıllarda da Elazığ’da ticaret önemli bir fonksiyon taşıyacaktır. Gerek tarım,gerekse sanayi ürünlerinin pazarlanması yanında perakende ticarette önemli yer tutmaktadır.Giderek büyüyen ve kendini yenileyen Elazığ için hazırlanan 2020 hedefli nazım ve uygulamaimar planında ticaret alanları önem verilen ve gelişmesi beklenilen alanlar olarak gündemegelmiştir. Hazırlanan imar planlarında kent merkezinde tıkanan ticaret alanlarının önü açılmış vegelişme alanları ile bütünleşmesine özen gösterilmiştir.Mevcut doku içerisinde yapılacak olan yenileme çalışması hem merkezi, tarihi merkezolması nedeniyle yaşadığı sıkışıklıktan kurtaracak hem de kentsel yenileme ve işlev değiştirmeyoluyla kentte yeni ve canlı bir mekan kazandırılacaktır. Ayrıca gelişme konut alanları içerisindeoluşturulan alt merkezler ile mevcut kent merkezini birbirine bağlayan ulaşım aksları üzerinde altkatlardan başlamak üzere, günlük ticarete ve hizmetler sektörüne dönük yapılaşmalar başlamışolup, bu gelişmenin artan bir hızla devam edeceği düşünülmektedir. Bu alanların 2020 yılınıhedef alan imar planı sürecinde yapılacağı ve kent merkezinde yaşanması muhtemel sıkıntılarıgidereceği düşünülmüştür.Kentin merkezinde konumlanan ticaret bölgelerinde önemli sıkışmalar mevcuttur. Budurumun giderilmesi amacıyla kent merkezinin önünü açacak alternatif alanların oluşturulması vekent merkezinde yaya ve trafik sirkülasyonunun yeniden düzenlenmesi sağlanmıştır.Yapılacak planlamayla Gazi Caddesi ve çevresinde tıkanan ticaretin önünün açılması vegelişmesinin sağlanması, ticaret yöneliminin kamu kurumlarıyla desteklenmesi, yeni ticaretbölgelerinin oluşturulması amaçlanmaktadır.Planlama ile mevcut ticaret gelişme eğilimleri, ihtisaslaşmalar, ticaretin tür ve nitelikleri vb.hususlar bulundurularak ticaretin gelişme yönleri belirlenmiştir. Özellikle merkez ve çevresindemerkezi iş alanları oluşturularak bu bölgeye getirilen yeni tanımlama ile bir bütünlük ve kimlikkazandırılmıştır.Bunun dışında merkeze ulaşan akslar üzerinde ticaret gelişimleri önerileri ile merkezticareti desteklenmiş ve alternatif ticaret önerileri getirilmiştir.Ayrıca yeni gelişme alanlarında kentsel çalışma alanları ile birlikte ticaret alanlarıönerilmiştir. Özellikle güney çevre yolu civarında mevcut yerleşme ile de bağlantıları kurularak vebütünleştirilerek ticaret alanları önerileri yapılmıştır.Bu alanlarda gerek yakın bölgesine, gerekse kent bütününe hizmet verecek ticaret türleriyer alabilecektir. Yine bu alanlarda, sıkışık mevcut doku içerisinde büyük alan bulma sıkıntısıyaşayan ticaret türleri için de gelişme imkanları bulunabilecektir. Ayrıca belli konulardaihtisaslaşmış ticaret bölgeleri için alternatif olabilecektir.Planlamada 228,6 ha ticaret alanı-mia-akaryakıt ve bakım istasyonu alanlarıoluşturulmuştur. Bu toplam alanın %2,52 ’sını oluşturmakta olup kişi başına 3,70 m² kullanımalanı düşecektir.Kentin dış bölgelerinde ise değişik bölgelerde 3 ha toptan ticaret ve 7 ha depolama alanıönerileri yapılmıştır.Ayrıca planlama bütününde 16,9 ha alan pazarlama alanı olarak ayrılmıştır.420

M.3.9. Kırsal Alanda YapılaşmaKırsal alanda eski binalar taş ve kerpiç ile, büyük iç avlulu yapılmıştır. Hala eski yapılıbinalar mevcudiyetini korumaktadırlar. Yeni yapılaşmalarda ise binalar betonerme dublex veçok katlı olarak yapılmaktadır.M.3.10. Yerel Mimari ÖzelliklerŞehir merkezinde bulunan Kazım Efendi sokak tarihi ve yerel mimari özellikleri taşıdığıiçin Kültür Bakanlığı tarafından koruma altına alınmıştır. Ayrıca Harput Koruma Amaçlı İmarPlanı Kültür Bakanlığı tarafından yapılmıştır.M.3.11. Bina Yapımında Kullanılan Yerel MateryallerBilgi bulunamamıştır.M.4. Sosyo-Ekonomik YapıM.4.1. İş Alanları ve İşsizlik2000 yılında yapılan Genel Nüfus Sayımı sonuçlarına göre TÜİK verilerineistinaden İlimizin işgücü durumu :İşsiz sayımız :23319 kişidirEkonomik faaliyete göre istihdam edilen nüfus : Tarım 113635 kişidirEkonomik faaliyete göre istihdam edilen nüfus : Sanayi 11660 kişidirEkonomik faaliyete göre istihdam edilen nüfus : İnşaat 6932 kişidirEkonomik faaliyete göre istihdam edilen nüfus : Hizmet 61474 kişidirEkonomik faaliyete göre istihdam edilen nüfus : İyi tanımlanmamış faaliyetler 219kişidirİşgücü durumu : Toplam İstihdam 193920 kişidir.İşsizlerin nitelkikleri hakkında herhangi bir veri elimize ulaşmamıştır.YIL2006Tablo – M.13:2006 Yılı İşgücü DurumuHanehalkı İşgücüAnketi'ne göreistihdam edilenlerinsektörel dağılımı :Toplam işgücü(1000)Hanehalkı İşgücüAnketi'ne göreistihdam edilenlerinsektörel dağılımı :Tarım (1000)Hanehalkı İşgücüAnketi'ne göreistihdam edilenlerinsektörel dağılımı :Sanayi (1000)Hanehalkı İşgücüAnketi'ne göreistihdamedilenlerin sektöreldağılımı :Hizmetler (1000)HanehalkıİşgücüAnketinegöre işgücüdurumu :İşsiz (1000)BÖLGE ADIMalatya,Elazığ, Bingöl,Tunceli 487 215 66 205 77Kaynak:TÜİK (2008)M.4.2. GöçlerElazığ nüfusu 1927-1995 döneminde nüfusu daimi artış gösteren bir ildir. İlgenelindeki nüfus artış hızı ve oranı çok yüksek değildir. Nüfus kendi içinde daimiveya geçici göç ile oldukça hareketli görünürken, İl dışarıdan göç pek almamaktadır.Göç alsa dahi, verdiği göç ile nüfus dengelenmektedir. Göç ile artan nüfus miktarı çokfazla olmamaktadır. İl nüfusu 1927-1995 yılları arasında 213.531 den 516.883'e421

çıkmıştır. Yaklaşık 2.5 kat artmıştır. Şayet Tunceli ilinin nüfusu çıkarılacak olursa baartış 3katına çıkmaktadır. 1927 de halkın % 84'ü kırsal alanda yaşarken 19952'tehalkın % 64'ü şehirlerde yaşamaktadır. 1927 yılında Elazığ şehrinin nüfusu 19 216kişidir. 1995 te şehirin nüfusu 270 396 ya çıkmıştır. Nüfus % 1400 artmıştır. Aynıdönemde Elazığ il genelinin nüfusunun ancak % 250 oranında arttığı düşünülürsemeydana gelen hızlı kentleşme çok daha rahat anlaşılır. Elazığ şehri hızlanüfuslanırken kırlarda boşalmaktadır. Kırsal kesim daima nüfus kaybederek ilk defa1985 yılında kentsel nüfusun altına düşmüştür. Nüfustaki kırsal pay giderekazalmaktadır. Elazığ genelinde 1990 nüfus sayımına göre km 2 ye yaklaşık 54 kişidüşerken, 1995 yılı verilerine göre bu oran km 2 ye 56,5 kişiye çıkmıştır. Nüfus bugelişimini devam ettirirse 2020 yılında bu oran muhtemelen km 2 ye 96 kişiyeulaşacaktır.Elazığ 'da şehir nüfusu artarken şehrin toplam nüfustaki payıda artmaktadır. Buhızla devam ettiği takdirde nüfus sayısı Elazığ şehrinin besleyebileceği miktarınüzerine çıkacak ve kentsel problemler meydana gelecektir. Elazığ nüfusunun gençolduğu da dikkate alınırsa işsizlik problemi çok daha büyük safhalara ulaşacaktır.Konut problemi ve beraberinde gecekondulaşma veya kaçak yapılaşma oranıartacaktır. Nüfusun istihdam edilmemesi durumunda şehirde bunalım, çatışma veanarşi, başıboşluk artacak ve potansiyel işgücü eğlence yerlerine doğru akacak, zamanisrafı meydana gelecektir.Elazığ İlinin kırsal kesimi çok büyük tarımsal potansiyele sahiptir. Fakat zorlaşanhayat şartları, kentlerin çekiciliği, Kırsal kesimde teknoloji azlığı, hayat zorluğu,eğitim, terör vb. nedenlere dayanılarak insanlar kentlere göç etmektedir. Bu göçsonucunda kırlar, nüfus yoğunluğu açısından tenha, boş yerler haline gelmeyebaşlamış, bir kısım köylerin sadece tüzel kişilikleri kalmıştır. Kırlardan özellikleElazığ şehrine olan göç, şehirde de sorunlar oluşturmaktadır. Elazığ nüfusu, normalinüstüne çıkmaya başlamıştır. Kırsal nüfusun kente göçü durdurulmalıdır. Bunun içinköylerdeki tarımsal potansiyel hızla kullanılmaya başlanmalı, bitkisel ve hayvansalüretimin optimum şartlarda yapılması sağlanmalı ve kırsal hayat standartlarıyükseltilmelidir.M.4.3. Göçebe İşçiler (Mevsimlik)İlimize Diyarbakır, Tunceli ve Bingöl illerinden çalışmak için gelenler mevcut olup,genellikle inşaat ve tarım kesiminde yer çalışmaktadır. İnşaat sektöründe çalışan işçilergenellikle çarşı mahallesinde toplu olarak ya da şehrin kenar mahallelerinde kalmaktadır.Bazen de bu işçiler çalıştıkları inşaatta kalmaktadırlar.M.4.4. Kent Toprağının Mülkiyet DağılımıBilgi bulunamamıştır.M.4.5. Konut Yapım Süreçleriİlimiz batısında bulunan Hilalkent, Toplu Konut İdaresi tarafından yapılan AbdullahpaşaMahallesinde yaptığı ve hala yapımı devam eden Toplu Konut Projeleri ile birlikte ElazığBelediyesi tarafından kanun ve yönetmeliklere uygun olarak incelenen ve tasdik edilen projelere3194 sayılı İmar kanununa göre verilen Yapı Ruhsatı ile birlikte Elazığ İli Konut Yapımını yıldanyıla arttırmaktadır. Elazığ İlinde günümüz itibariyle konut açığı bulunmamaktadır.422

M.4.6. Gecekondu Islahı ve Önleme BölgeleriElazığ’da 3 adet Gecekondu Önleme Bölgesi yer almaktadır. Bunlar AbdullahpaşaMahallesinde yapılan konutlar, Esentepe Mahallesinin bir kısmı ve Asri Mezarlığının üst kısmıdır.M.5. Yerleşim Yerlerinin Çevresel EtkileriM.5.1. Görüntü KirliliğiKentlerde görüntü kirliliğine neden olan etkenler aşağıda sıralanmıştır. Yeşil alan yokluğu,monoton ve içice yapılaşma, görüş alanı darlığı, dış cephe görüntüsündeki karmaşa, enkazlar(hafriyat, inşaat, yıkıntı atıkları), düzensiz trafik, gelişi güzel atıklar, levha ve tabelalardakioransızlık ve gelişigüzellik sayılabilir.Elazığ Belediyesi park ve yeşil alan düzenlemeleri ile kente güzel bir görünümkazandırmaya çalışmaktadır.M.5.2. Binalarda Ses İzalasyonuBinalarda ses ve gürültü yönünden belediye olarak inşaatlara ruhsat verme aşamasındadöşeme ve duvarları bitişik olan dairelerin daireden daireye ses ve gürültü kirliliğini önlemek içinyalıtım mecburiyeti getirilerek önlem alınmaktadır.M.5.3. Havaalanları ve Çevresinde Oluşturulan Gürültü Zonlarıİlimizdeki hava meydanında 1-3 (Kuzeybatı), 3-1 (Güneydoğu) istikametinde 1 adetpist, uçaklarının iniş kalkışında kullanılmaktadır. 1-3 pist başından iniş kalkışlarda Akçakirazbeldesinin üzerinden düşük irtifada uçuş yapılmaktadır. Pistin mania planları, yaklaşmayolları, iniş-kalkış parkurları, Emniyet sahaları, konik yüzey gibi teknik çözümler DLHİGenel Müdürlüğü tarafından bildirilmiştir.Pist güzergahı, havalanma ve yaklaşma yolları yakınları şehir imar planı içindebulunmamaktadır. İlgili belde belediyeleri imar planlarında planlama kararı almadıkları,sadece 2 katlı bağ-bahçe yapılarına izin verdiklerini belirtmişlerdir.M.5.4. Ticari ve Endüstriyel Gürültü"(O) Gürülütü ve Titreşim " başlığı altında incelenmiştir.M.5.5. Kentsel AtıklarEvsel Katı Atıklar:Şehrimizde yerleşim yerlerinde üretilen katı atıklar ile sağlık kuruluşlarında üretilen tıbbiatıklar Elazığ Belediyesi Temizlik İşleri Müdürlüğü ile Hazar Sosyal Hizmetler Yemek İnş. Pet.Nak. San. Tic. Ltd. Şti tarafından toplanmaktadır. Toplanan atıklar ilimiz Meryemdağımevkiindeki vahşi depo alanında depolanmaktadır. Bu depo alanının en yakın yerleşim yerineuzaklığı 2,5 km’dir. Çöpler herhangi bir ayırma işlemi yapılmadan karışık olarak toplanıp, mevcutçöp depolama alanında katı atıklar serilmekte ve sıkıştırma işlemi yapıldıktan sonra üzeri topraklaörtülmektedir. Tıbbi atıklar için katı atıklardan ayrı depo hücreler hazırlanmış olup getirilen tıbbiatıklar üzerine bu hücre içinde üzerine kireç döküldükten sonra toprakla kapatılmaktadır.Belediyemiz Entegre Katı Atık Yönetimi kapsamında şehrimizde konutlardan veişyerlerinden alınan katı atıklar ile sağlık kuruluşlarından alınan tıbbi atıkların düzenli depolanmasıiçin ilimiz merkez ilçe DİŞİDİ-ÇÖTELİ-ÜÇAĞAÇ köyleri arasındaki 131,8 hektar yüzölçümünesahip düzenli depolama alanında 2007 yılı itibariyle çalışmalar başlatılmış olup tesisin ulaşım yolu,bekçi binası, kantar, idari bina, garaj, tekerlek yıkama ünitesi, altyapı, yangın söndürme sistemi,423

otopark, tesisin çitle çevrilmesi ve ağaçlandırma, tesis içi ulaşım yolları, atık pil konteynırı, ambalajatıkları ayırma tesisi, aktarma istasyonunun tamamlanarak işletmeye alınmıştır.Tesissin % 80’ likkısmı tamamlanmış olup 2008 yılı sonunda düzenli depolama alanının faaliyete geçirilmesiplanlanmaktadır. Ancak bazı eksiklikler nedeni ile Düzenli Katı Atık Depolama Alanı 2008 yılındafaaliyete geçirilememiştir.Tehlikeli Katı Atıklar:Şehrimizde tehlikeli ve zararlı atıklarla ilgili ayrı toplama işlemi yapılmamakta, sadecesağlık kuruluşlarından tıbbi atıklar ayrı olarak toplanmaktadır.Tıbbi Atıklar:Tıbbi atıkların kaynağında ayrı toplanması için standartlara uygun 1 adet tıbbi atık aracıtahsis edilmiştir. Bu aracımız ile bir program dahilinde Şehrimizde bulunan 9 adet Hastane, İlSağlık Müdürlüğüne bağlı 19 adet Sağlık Ocağı ve 94 adet Özel Sağlık Kuruluşlarından(Poliklinik, Sağlık Kabinleri, Tıbbi Tahlil laboratuarları ve klinikler) günde ortalama 1400~1500kg tıbbi atık alınmaktadır.No Sağlık Kuruluşları MİKTAR (kg/Yıl)1 Diş Hastanesi 18902 Veteriner Fakültesi 21373 Asker Hastanesi 33944 Ruh Sağlığı Hastanesi 28425 Sarahatun Kadın-Doğum Hastanesi 568506 Devlet Hastanesi 896807 Harput Devlet Hastanesi 894088 Fırat Tıp Merkezi 2225209 Cüzzam Hastanesi 170010 Sağlık Ocakları 974611 Özel Sağlık Kuruluşları 211842007 Yılı için toplam Tıbbi Atık Miktarı (kg) : 501351M.5.6. Binalarda Isı YalıtımıElazığ, son yıllarda ikliminde değişikler yaşasa da karasal iklimin egemen olduğu birildir. Halen yürürlükte olan ısı yönetmeliği esaslarına göre yapılarda ısı yalıtım yapılmasızorunlu olduğu halde uygulamada başarılı olunamamıştır.Elazığ merkezde 1984-1988 yılları arasında Elazığ Belediye'si tarafından yapılarda ısıyalıtımı yapılması hususunda gayret sarfedilmiş fakat devam ettirilememiştir. Eğer inşa edilenbinalarda duvarlar ve pencereler ısı yalıtımlı olarak yapılırsa bu masraf iki veya üç senedekendini amorti edecek ve ısı enerjisi yönünden bir tasarruf sağlanmış olacaktır. Türkiye'debazı tuğla fabrikaları ısı yalıtımlı izotuğla üretmekte olduğu halde, Elazığ'da henüz böyle birimalat yoktur. Strafor kullanılarak dış duvarların izolasyonunun yapılması şartı kesinliklekonulmalı ve kontrol altına alınması gerekmektedir.İmar yönetmeliğinde belediyelerin uymakla yükümlü olduğu TS 825 ısı yalıtım projesiveya bazı hallerde ısı yalıtım raporu projelendirme aşamasında isteme ve uygulamayı takipetme zorunluluğu vardır.424

M.6. NüfusM.6.1. Nüfusun Yıllara Göre GelişimiTablo -M.14: Elazığ İl Nüfusu ( 1927-1990 )SAYIM GENEL NÜFUS ŞEHİR NÜFUSU KÖY NÜFUSUYILLARI TOPLAM ERKEK KADIN TOPLAM ERKEK KADIN TOPLAM ERKEK KADIN1927 213.531 104.676 108.855 34.417 19.340 15.077 179.114 85.336 93.7781935 256.189 128.124 128.065 39.516 21.954 15.562 216.673 106.170 115.1031940 190.366 96.580 93.786 36.311 20.943 15.368 154.055 75 637 78 4181945 198.081 101.147 96.934 38.003 21.686 16.317 160.078 79.461 806171950 213.330 109.157 104.178 42.186 23.719 18.467 171.114 85.438 85.7061955 242.279 124.224 118.055 59.466 32.935 26.531 182.813 91.289 91.5241960 278.332 141.583 136.749 81.223 43.399 37.824 197.109 98.184 98.9251965 322.727 165.636 157.091 106.180 57.948 48.232 216.547 107.688 108.8591970 376.915 191.283 185.632 151.555 81.340 70.215 225.360 109.943 115.4171975 417.924 216.639 201.285 175.675 94.015 81.660 242.249 122.624 119.6251980 440.808 221.116 219.692 187.025 96.851 90.174 253.783 124.265 129.5181985 483.715 242.277 241.438 233.621 120.590 113.031 250.094 121.687 128.4071990 498.225 247.321 250.904 272.790 139.006 133.784 225.435 108.315 117.120Kaynak : İl Nüfus Müdürlüğü425

Tablo – M.15:İl ve İlçelere Göre Şehir ve Köy Nüfusu, Yıllık Nüfus Artış Hızı, Yüzölçümü ve NüfusYoğunluğu1990 2000Yıllık nüfus artış hızı‰ Yüzölçümüİl Toplam Şehir Köy Toplam Şehir Köy Toplam Şehir KöyMerkez 272 812 204 603 68 209 344 698 266 495 78 203 23,38 26,42 13,67 1 846 187Ağın 4 485 2 794 1 691 5 246 3 590 1 656 15,67 25,06 -2,09 138 38Alacakaya 11 644 3 639 8 005 10 113 4 034 6 079 -14,09 10,30 -27,52 268 38Arıcak 16 732 3 258 13 474 20 596 4 478 16 118 20,77 31,80 17,91 400 51Baskil 23 026 4 374 18 652 26 811 11 772 15 039 15,21 98,98 -21,52 1 210 22Karakoçan 43 523 14 953 28 570 45 023 23 994 21 029 3,39 47,28 -30,64 1 082 42Keban 10 803 6 155 4 648 9 562 5 962 3 600 -12,20 -3,19 -25,54 446 21Kovancılar 37 856 10 270 27 586 46 390 21 255 25 135 20,32 72,72 -9,30 871 53Maden 27 281 10 838 16 443 21 699 7 159 14 540 -22,89 -41,46 -12,30 807 27Palu 32 761 7 900 24 861 25 550 10 103 15 447 -24,85 24,59 -47,58 774 33Sivrice 17 302 5 261 12 041 13 928 5 432 8 496 -21,69 3,20 -34,86 613 23Toplam 498 225 274 045 224 180 569 616 364 274 205 342 13,39 28,45 -8,77 8 455 67Kaynak: TÜİKTablo – M.16: İlçelere Göre Şehir ve Köy Nüfusları (2008)NüfusYoğnl.İl İlçe Toplam İl/İlçe Merkezleri (Şehir) Belde/Köyler YıllıkNüfusArtışToplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın HızıNüfusYoğ.Merkez 375.534 185.485 190.049 312.584 154.699 157.885 62.950 30.786 32.164 -0,48Ağin 2.978 1.457 1.521 1.945 987 958 1.033 470 563 68,44Alacakaya 10.420 5.078 5.342 4.491 2.238 2.253 5.929 2.840 3.089 12,68Aricak 16.447 8.153 8.294 5.929 3.028 2.901 10.518 5.125 5.393 28,2Baskil 8.412 4.354 4.058 2.896 1.613 1.283 5.516 2.741 2.775 131,36ElazığKarakoçan 16.937 8.754 8.183 4.039 2.298 1.741 12.898 6.456 6.442 10,54Keban 18.221 8.958 9.263 5.178 2.517 2.661 13.043 6.441 6.602 90,51Kovancilar 22.729 11.504 11.225 9.069 4.775 4.294 13.660 6.729 6.931 5,89Maden 30.338 15.381 14.957 13.487 7.121 6.366 16.851 8.260 8.591 38,74Palu 7.581 3.673 3.908 5.005 2.439 2.566 2.576 1.234 1.342 31,74Sivrice 37.965 18.533 19.432 19.411 9.649 9.762 18.554 8.884 9.670 94,12Toplam 547.562 271.330 276.232 384.034 191.364 192.670 163.528 79.966 83.562 11,58 65Kaynak :TÜİKAçıklama: Yerleşim yerlerine (il, ilçe, belde belediyesi, köy) göre nüfuslar belirlenirken: Nüfus veVatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü tarafından, 5747 sayılı Büyükşehir Belediyesi Sınırları İçindeİlçe Kurulması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun, 5393 sayılı BelediyeYasası'nın 8. ve 11. maddeleri ve ilgili diğer mevzuat uyarınca Ulusal Adres Veri Tabanındayerleşim yerlerine yönelik olarak yapılan; idari bağlılık, tüzel kişilik ve isim değişiklikleri dikkatealınmıştır.1940-1945 yılları arasında nüfus artışı çok az miktarda gerçekleşmiştir.Bununnedeni ise 2.Dünya Savaşı tehlikesinden dolayı erkek nüfusun askere alınmasıdır.426

1940-1945 yılları arasında nüfus artış hızı ‰ 8 civarında olmuştur. 1950 yılındanitibaren düzene kavuşan nüfus artışında bir hareketlilik olduğu hemen farkedilebilir.1945-1950 yılları arasında nüfus atış hızı ‰ 14,8'e yükselmiştir. 1950-1955döneminde ise bu artış değeri ‰ 25,5 olarak belirmiştir. 1940-1950 yılları arasındakidönemde, diğer dönemlere göre daha durağan bir nüfus seyri mevcuttur. Çünkü gerekII. Dünya savaşı gerekse nüfusu etkileyecek bir dinamik etkenin olmaması, nüfusunhemen hemen sadece doğal gelişim ile büyüdüğü sonucunu vermektedir. 1950-1955arasındaki nüfus artış hızının nisbeten fazla olmasında Elazığ'da çeşitli kesimlereyerleştirilen "muhacir" denen Rumeli göçmenlerinin az da olsa payı vardır.1955'li, 1960'lı yıllardan itibaren Türkiye genelinde yaşanan kentlere göç eğilimihızlı kentleşme Elazığ'da da etkisini göstermiştir. Hızlı bir kentleşme ile birlikte nüfusartışının hızlandığı görülebilir. 1960 yılında nüfus artış hızı ‰ 27,7'dir. 1960-1965yılları arasında nüfus artmaya devam etmiş ve nüfus artış hızı ‰ 29,5'e yükselmiştir.1965-1970 dönemi ise en yüksek nüfus artış hızının görüldüğü dönemdir. Bu döneminsonunda Elazığ nüfusu yaklaşık 377.000 olurken dönemdeki yıllık nüfus artış hızı ‰31 civarına yaklaşmıştır. Aynı dönemde Türkiye'de görülen hızlı kentleşme oranlarıElazığ'da da gerçekleşmiş ve kentli nüfus payı hızlı bir şekilde artış göstermiştir. Hızlınüfus artışı ve kentleşmede pay sahibi olan Keban Barajı'nın inşaası nüfusa daha fazlabir hareketlilik kazandırmıştır. Gerek Yurtiçinden gerekse yurt dışından gelen işçi veteknik personel Elazığ ve Keban nüfusunu etkilediği, nüfus sayımlarında açıkçagörülebilmektedir.1970-1975 döneminde nüfus artışı yavaşlamıştır. Yıllık nüfus artış hızı ‰ 20,6 olarakbelirlenirken nüfus 400.000 sınırını aşarak 418.000 civarına ulaşmıştır. Türkiye de en hızlıkentleşmenin yaşandığı bu dönemde, Elazığ ilinin nüfus artışının ve kentleşme hızınınnispeten azaldığı görülür. Bu durumun en önemli sebebi; Keban Baraj Gölü'nün inşaasınıntamamlanması ve göl sahası içinde kalan kırsal nüfusun Elazığ dışındaki yerleşim birimlerinede göç etmesi olarak belirlenebilir.M.6.2. Nüfusun Yaş, Cinsiyet ve Eğitim Gruplarına Göre DağılımıYerleşim durumu itibariyle nüfus çoğunluğunun şehir ve kasabalarda yaşadığı Elazığ'ınnüfusu 2000 yılı Genel Nüfus Sayımı sonucuna göre 569.616'dır. Bu nüfusun yüzde 64 ünüoluşturan 364 274'ü şehir (Merkez ilçe ve diğer ilçe merkezleri), yüzde 36’nı oluşturan 205 342’siköylerde yaşamaktadır.Cinsiyete göre nüfus ise erkek 417.687, kadın 271.929 kişi olup, cinsiyetoranı 102.04’dür.1990-2000 yılı Genel Nüfus Sayımı sonucuna göre sayımlar arası yıllık nüfus artış hızı İlgenelinde binde 13.39’dur. Aynı dönemlere ilişkin Doğu Anadolu Bölgesi'nde ve Türkiye yıllıknüfus artış hızları sırasıyla binde 13.75 ve 18.28’dir.İl Merkezi nüfusunda binde 26.42, il ve ilçe merkezleri nüfusunda binde 28.45 artış, bucakve köylerde ise binde -8.77 azalma olmuştur.Söz konusu sayımlar arasına göre köy bazında yıllık nüfus artış hızında Merkez ve Arıcakilçelerinde artış, kalan diğer ilçelerde ise köy nüfuslarında azalış gözlenmektedir.2000 yılı nüfusunda il merkezlerinin nüfus büyüklüğüne göre sıralanışında 81 il arasındaElazığ 21. ci il, il nüfuslarının büyüklüğüne göre sıralanışında ise 39. cu ildir.2000 yılında yapılan Genel Nüfus Sayımı sonuçlarına göre ilimizin nüfusu yaş ve yaşgruplarına göre, okuma yazma bilen – bilmeyen, bir okul bitirmeyen ve bitirilen okul durumunagöre DİE verileri Tablo – M.17’de verilmiştir.427

Tablo – M.17:Yaş, Yaş Grubu, Okuryazarlık, Eğitim Durumu ve Cinsiyete Göre Nüfus, İL TOPLAM, [6 ve dahayukarı yaştaki nüfus, T - Toplam E - Erkek K – Kadın] DİE, 2000 GENEL NÜFUS SAYIM]Okuma yazma bilenBitirilen okulYaş veyaşgrubuToplamOkumaYazmaBilmeyenOkumaYazmaBilenToplamıBir OkulBitirmeyenToplam İlkokul İlköğretim OrtaokulOrtaokulDengiMeslekOkuluLiseLiseDengiMeslekOkuluYüksekÖğretimMezuniyetiBilinmeyenOkumaYazmaDurumuBilinmeyenToplam T 503 565 89 023 414 481 118 031 269 312 149 736 1 472 37 015 965 57 873 13 450 22 553 138 61E 253 632 20 401 233 220 60 046 173 155 70 724 8 947 27 066 760 3 938 10 266 16 012 19 11K 249 933 68 622 181 261 57 985 123 157 79 012 5 773 9 949 205 18 493 3 184 6 541 119 5006 E 5 957 2 555 3 402 3 402 - - - - - - - - - -K 5 599 2 376 3 223 3 223 - - - - - - - - - -07 E 6 216 726 5 490 5 490 - - - - - - - - - -K 5 839 813 5 026 5 026 - - - - - - - - - -08 E 6 271 343 5 928 5 928 - - - - - - - - - -K 5 873 416 5 457 5 457 - - - - - - - - - -09 E 6 030 215 5 815 5 815 - - - - - - - - - -K 5 512 295 5 217 5 217 - - - - - - - - - -10 E 6 784 232 6 552 6 552 - - - - - - - - - -K 6 176 388 5 788 5 788 - - - - - - - - - -11 E 5 968 132 5 836 5 836 - - - - - - - - - -K 5 383 247 5 136 5 136 - - - - - - - - - -12 E 6 996 48 6 948 6 948 - - - - - - - - - -K 6 048 150 5 898 5 898 - - - - - - - - - -13 E 6 593 47 6 546 6 546 - - - - - - - - - -K 5 956 185 5 771 5 771 - - - - - - - - - -14 E 6 618 72 6 546 1 673 4 873 2 447 2 426 - - - - -K 6 265 238 6 024 1 304 4 717 3 116 1 601 - - - - - 3 315 E 6 897 79 6 818 1 277 5 541 2 597 2 944 - - - - - - -K 6 440 303 6 135 869 5 261 3 401 186 - - - - - 5 216 E 6 730 79 6 651 1 139 5 512 2 642 287 - - - - - - -K 6 366 322 6 042 771 5 265 3 434 1 831 - - - - - 6 217 E 6 367 89 6 278 213 6 065 1 363 318 1 923 74 2 096 291 - - -K 6 144 375 5 768 255 5 507 2 690 186 942 28 1 464 197 - 6 118 E 6 666 141 6 525 179 6 346 1 382 169 1 346 39 2 886 524 - - -K 6 949 522 6 442 297 6 119 2 980 115 741 20 1 991 272 - 6 519 E 6 794 131 6 663 159 6 504 1 412 103 113 31 3 055 615 158 - -K 6 651 455 6 105 250 5 849 3 002 99 563 15 1 812 262 96 6 120 E 9 293 221 6 702 218 8 854 2 639 117 1 443 39 3 593 769 254 - -K 7 457 753 7 772 293 6 401 3 454 81 614 15 1 761 272 204 8 221 E 7 518 139 7 377 119 7 258 2 205 - 1 154 25 2 758 661 455 - 2K 5 253 480 4 772 165 4 605 2 431 - 382 8 1 271 172 341 2 122 E 6 273 147 6 125 111 6 014 1 524 - 871 27 2 383 538 671 - -K 5 892 637 5 255 240 5 011 2 865 - 404 7 1 155 185 395 4 -23 E 5 276 133 5 413 105 5 038 1 344 - 745 18 1 808 445 678 - -K 5 263 536 4 725 194 4 530 2 645 - 397 9 925 121 433 1 224 E 4 892 113 4 779 85 4 693 1 365 - 759 17 1 480 373 699 1 -K 4 905 601 4 303 188 4 113 2 365 - 366 8 823 137 414 2 125 - 29 E 23 549 608 22 940 484 22 456 7 333 - 4 317 98 5 620 1 753 3 335 - 1K 25 433 4 203 21 222 1 388 19 824 12 794 - 1 815 18 2 850 498 1 849 10 830 - 34 E 19 238 645 18 593 488 18 100 6 791 - 3 726 74 3 605 1 104 28 5 -K 19 358 4 420 14 936 1 295 13 630 9 311 - 1 337 20 1 587 298 1 077 11 235 - 39 E 18 215 706 17 506 492 17 014 7 113 - 3 182 85 3 745 912 1 977 - 3K 19 395 5 758 13 636 1 547 12 081 8 655 - 1 071 20 1 434 282 619 8 140 - 44 E 15 228 869 14 357 511 13 843 6 268 - 2 024 69 2 770 861 1 851 3 2K 15 178 5 999 9 176 1 379 7 789 5 719 - 583 10 830 206 441 8 345 - 49 E 12 327 938 11 389 602 10 785 5 312 - 1 604 54 1 748 574 1 493 2 -K 13 030 6 516 6 511 1 479 5 024 3 876 - 328 9 330 118 363 8 350 - 54 E 10 047 1 174 8 873 736 8 137 4 731 - 1 199 44 951 382 830 -K 10 715 6 333 4 380 1 240 3 136 2 523 - 184 12 154 67 196 4 255 - 59 E 8 058 1 452 6 606 916 5 688 3 919 - 698 22 430 211 408 2 -K 8 173 5 547 2 625 947 1 674 1 449 - 94 2 42 33 54 4 160 - 64 E 7 366 1 932 5 433 1 074 4 356 3 454 - 381 14 206 99 202 3 1K 8 141 6 059 2 080 894 1 180 1 068 - 40 1 28 23 20 6 265+ E 15 369 6 425 8 942 2 939 6 000 4 847 - 549 30 232 148 194 3 2K 16 547 13 666 2 873 1 469 1 393 1 205 - 82 3 28 38 37 11 8Bilinmn E 96 9 87 9 78 36 - 15 - 14 6 7 - -K 82 29 53 5 48 29 - 6 - 8 3 2 - -428

Kaynak:TÜİKEK85+80 - 8475 - 7970 - 7465 - 6960 - 6455 - 5950 - 5445 - 4940 - 4435 - 3930 - 3425 - 2920 - 2415 - 1910 - 145 - 90 - 420000 15000 10000 5000 00 5000 10000 15000 20000Şekil M.9:Elazığ Şehrinin Nüfus Piramidi (1995)Fakat azönce de belirtildiği gibi bu olay, nüfus artışını ancak yavaşlatmıştır.Tablo – M.18:Yaş Grubu ve Cinsiyete Göre Nüfus (2008)İl Yaş grubu Toplam Erkek KadınElazığ 0-4 44.421 22.950 21.4715-9 48.147 24.642 23.50510-14 51.913 26.550 25.36315-19 50.110 25.574 24.53620-24 53.375 28.155 25.22025-29 48.451 23.695 24.75630-34 42.541 20.487 22.05435-39 39.733 18.853 20.88040-44 34.546 16.962 17.58445-49 30.872 14.831 16.04150-54 26.877 13.199 13.67855-59 20.329 9.810 10.51960-64 15.995 7.308 8.68765-69 13.632 6.352 7.28070-74 10.411 5.069 5.34275-79 9.231 4.453 4.77880-84 4.744 1.737 3.00785-89 1.671 575 1.09690+ 563 128 435Toplam 547.562 271.330 276.232429

Açıklama: Yerleşim yerlerine (il, ilçe, belde belediyesi, köy) göre nüfuslar belirlenirken: Nüfus veVatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü tarafından, 5747 sayılı Büyükşehir Belediyesi Sınırları İçinde İlçeKurulması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun, 5393 sayılı Belediye Yasası'nın 8. ve 11.maddeleri ve ilgili diğer mevzuat uyarınca Ulusal Adres Veri Tabanında yerleşim yerlerine yönelik olarakyapılan; idari bağlılık, tüzel kişilik ve isim değişiklikleri dikkate alınmıştır.Tablo – M.19:Eğitim Durumuna Göre Nüfus (Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi-2007)OKUMAYAZMABİLMEYENOKUMAYAZMABİLENOKURYAZARLIKDURUMUBİLİNMEYENİL ADI CİNSİYET TOPLAMELAZIĞ TOPLAM 489.086 66.199 383.646 39.241ERKEK 239.255 12.291 205.925 21.039KADIN 249.831 53.908 177.721 18.202Kaynak:TÜİKNot : Ulusal Eğitim İstatistikleri Veritabanındaki bilgilerin ilgili kurumların idari kayıtlarınagöre güncellenmesine yönelik çalışma devam etmektedir. Bu nedenle tabloda verilen bilgilergeçicidir.M.6.3. İl ve İlçelerin Nüfus YoğunluklarıElazığ ilçe merkezlerinde durum pek parlak değildir. Şayet 1995 sağlık ocağıraporlarında belirtilen nüfus miktarlarının tam doğruyu yansıtması durumunda, bazıilçe merkezlerinin durumu oldukça vahimdir. Özellikle Ağın, Arıcak, Alacakayailçeleri oldukça kötü durumdadır.Ağın ilçesinin nüfus artış oranı 1990-1995 arasındaki nüfus seyri esas alınarakhesaplanmıştır. Bununla birlikte Ağın tüm nüfus sayım dönemlerinde pek fazla birnüfusa sahip değildir. Fakat nüfus artış oranının negatif olması bileşik faiz yoluylahesaplanan nüfus tahmininde ileri yıllarda 1027 gibi çok düşük değerlere inmesisonucu çıkmıştır. Fakat bu miktarın gerçekleşebileceği pek düşünülmemelidir. Çünküilçe merkezlerinde nüfus kaybetseler dahi böyle çok aşırı bir nüfus kaybının daimadevam etmesi mümkün değildir. Ağın nüfusunun 1500 ün altına düşmesi çok zor birihtimaldir. Fakat yinede kasaba vasfını dahi yitirmek üzere olan bu ilçe merkezi tedbiralınarak rehabilite edilebilir. Özellikle Keban Barajı'nın yapımı ile Elazığ'dan coğrafive psikolojik olarak uzaklaşan ilçe, Çevresinde Arapgir ve Kemaliye'ninbulunmasından dolayı bir beşeri çekim gücüne de sahip değildir. Fakat yine deyapılacak yatırımlar ile bu durumun etkisi giderilebilir.Yeni ilçelerden olan Alacakaya krom madeninin de etkisi ile madencilik kasabasıhaline dönüşmüştür. Fakat son dönemde işletmenin bir kısmının kapatılması nüfusunazalmasına neden olmuştur. Bu da ilçe merkezinin gelişmesine engel olmaktadır. 1995yılında 3500 olan Alacakaya nüfusu, 2020 yılında şayet olumlu bir gelişme olmaz ise2020 yılında muhtemelen 2880 civarında bir nüfusa sahip olacaktır. Kasabanıngelişmesi için madenciliğin tekrar canlandırılması veya bunu telafi edici başkayatırımların yapılması gerekmektedir.Alacakaya gibi yeni ilçe olan Arıcak, 1995 sağlık ocağı raporlarına göre en aznüfuslu ilçedir. İlçe merkezinde şayet yapılan sayım sağlıklı ise, 1995 nüfusu ise 1876dır.Bu miktar oldukça azdır. Şayet böyle bir azalma devam ederse nüfus 2010 da 1500 ün altına ve 2020 yılında ise üç haneli sayılara inecektir. Bu durum ilçe içinmümkün değil, belirli bir sınırdan sonra durabilir tahmini yapılsa da Arıcak’ın durumu430

çok parlak değildir. Çünkü Elazığ’a en uzak ilçe olan Arıcak coğrafya açısından da pekşanslı değildir. Ayrıca teröründe bu bölgede fazla olması halkın yerleşmesini,durmasını zora sokmaktadır. Terörü önlemek ile Arıcak’ın nüfus seyrinin değişeceğipek umulmamalıdır. Bunun yanında ilçe merkezinin potansiyelleri tespit edilerekuygun projeler geliştirilmelidir. Ayrıca Arıcak ilçe merkezini, Arıcak kırsalınınihtiyaçlarını giderebileceği bir duruma getirilmesi şarttır.Baskil, Palu, Keban, Sivrice ve Maden ilçeleri nüfusları yavaşta olsa artmaeğiliminde olan ilçelerdir. Bu ilçelerde nüfus daha çok doğal gelişimden veya az daolsa kırsaldan göç şeklinde olacaktır. Herhangi bir olumlu ve nüfusu besleyici birgelişme olmaması durumunda nüfuslar yaklaşık tabloda görüldüğü gibi olacaktır.Maden’in son dönemde azalan nüfusu geçicidir. Terörün ve ekonomik sıkıntınınsonucu göç veren ilçe merkezinde bunun önlenmesi için tedbir alınmalı ve nüfusunMaden’de kalması sağlanmalıdır. Fakat bu ilçeler içerisinde Sivrice turizm potansiyeliaçısından kaynağı fazladır. Bunun değerlendirilmesi durumunda, Sivrice nüfusu 2020yılında 7531 yerine 20000-30000’li rakamlara rahatlıkla ulaşabilecektir. Bu ilçemerkezlerine benzer bir özellikte de Karakoçan ilçesidir. 1990 dan 1995 yılına kadarkaybettiği yaklaşık 4000 civarındaki nüfus, artış oranını büyük negatif değerlereçekmektedir. Bunda tabi terörün payı olmakla birlikte sağlık ocağı raporları da hatalıolabilir. Karakoçan’ın oturmuş yapısından dolayı nüfus 10000 civarında olacaktır.Nüfus hareketlliliği olsa dahi bunun çok fazla olması zayıf bir ihtimaldir. Hatta nüfusartma eğiliminde dahi olabilir. Terör tehlikesinin bertaraf edilmesi durumundaKarakoçan eski halini alacaktır.Kovancılar ilçesi; Elazığ ilinde, son dönem nüfushareketlerinin çok canlı olduğu gelişmeye müsait, ve gelecekte en büyük ilçesi olmayaadaydır. İlçe kuruluş yeri açısından oldukça uygun bir konumdadır. Elazığ-Bingölkarayolunun da geçtiği ovada kurulmuş ve yolun çevresinde gelişmeye devametmektedir. İlk kuruluşu muhacirlerin yerleştirilmesi ile olur. Doğal ve Beşeri açıdanuygunluk nüfusu kendisine çekerken, ekonomik olarak da gelişme artar ve sonuçta buçift yönlü etkileşim ile çok kısa zamanda nüfus fazlalaşır. 1990 da ilçe olan Kovancılarilçe merkezinin nüfusu o yıl 10270 tir. 1995 sağlık ocağı verilerine göre nüfusu ise12.806 dır. Kovancılar’ın nüfusu 2005 yılında 20000, 2020 yılında ise 40000 civarındaolması beklenmektedir. Kovancıların uygun konumu terör dolaysı ile çevreden göçedenlerin kendilerini güvende saydıkları merkezi bir yerdir. Şehirlerarası otobüslerindurak noktalarından birisi olması ise ekonomiyi ve nüfusu geliştirmiştir. Adetaçevresine göre merkezi bir yer haline gelerek, Elazığ’a yönelecek nüfusa uygun birortam sağlayarak, İl merkezinin yükünü azaltmaktadır. Gelecekte yapılacak bazıprojelerle Kovancılar Elazığ’a alternatif ikinci bir şehir konumuna gelebilir. Bunusağlamak için çalışmalar yapılmalı ve Elazığ’ın ikinci büyük şehri desteklenmelidir.Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)’ndan alınan bilgilere göre, 569 bin 616 nüfusu olanElazığ’da, cinsiyet dağılımına göre 287 bin 687 erkek, 281 bin 929 da bayan yaşıyor.İstatistiklere göre, Elazığ doğumluların toplam sayısı 473 bin 609 olarak görülürken, nüfusungeriye kalan bölümünü ise başka illerde doğup da Elazığ’da yaşayanlar oluşturuyor. TÜİKverilerine göre ayrıca, Elazığ’da 99 bin 023 kişi okuma yazma bilmiyor. Bunun yanısıraElazığ’da 172 bin 129 kişi de hiç evlenmemiş…Adrese Dayalı Nüfus Kayıt sistemi ile nüfus sayım işlemleri devam ederken, Elazığ’ınnüfusu 569 bin 616 olarak kayıtlarda görülüyor. Cinsiyet dağılımına göre bu nüfusun 287 bin687’sini erkekler, 281 bin 929’unu da kadınlar oluşturuyor.Elazığ nüfusunun genel yapısına bakıldığında bazı gruplarda önemli farklılıklar dikkatçekiyor. Bunların başında ise göç geliyor. Elazığ’ın genel nüfus yapısını incelediğimizdeElazığ doğumluların toplam sayısı 473 bin 609 olarak kayıtlarda görülüyor. Bu nüfusun 234431

in 505 ini erkekler, 239 bin 104 ünü ise kadınlar teşkil ediyor. Nüfusun geriye kalanbölümünü ise başka illerde doğup da Elazığ’da yaşayanlar oluşturuyor. Bu sayı 94 bin 966olarak kayıtlarda yerini alırken, yurt dışında doğup Elazığ’da yaşayanların sayısı da 973olarak belirtiliyor.Türkiye İstatistik Kurumu raporuna göre, Elazığ nüfusunun genel yapısında ilginçsonuçlar da ortaya çıkıyor. Örneğin, 569 bin 616 nüfusu olan Elazığ’da, 99 bin 023 kişiokuma yazma bilmiyor. Okuma yazma bilmeyenlerin 20 bin 401’ini erkekler, 68 bin 622’sinide bayanlar oluşturuyor.Bunun yanı sıra okula giden ancak, okulunu bitirmeyen nüfus sayısı da oldukça fazla.İstatistik verilere göre, Elazığ’da 118 bin 031 kişi okulunu bitirmemiş. Bu sayının 60 bin046’sını erkekler, 57 bin 958’ini de kadınlar oluşturuyor. 7 yıl öncesine kadar Elazığ’daYüksek Öğrenim görmüş nüfus sayısı ise sadece 22 bin 553. Bu rakamın 16 bin 012’sinierkekler, 6 bin 541’ini de bayanlar oluşturuyor.İlginç istatistiklerden biri de hiç evlenmeyen nüfus sayısı. 2000 yılı sonuçlarına göre,Elazığ’da 172 bin 129 kişi hiç evlenmemiş. Hiç evlenmeyen erkek sayısı 94 bin 416 olarakbelirtilirken, hiç evlenmeyen kadın sayısı ise 77 bin 713 olarak kayıtlarda yer alıyor. 2000yılında ayrıca, 2 bin 415 bin erkek, 13 bin 713 kadının da eşi vefat etmiş.İl ve İlçelere Göre Şehir ve Köy Nüfusu, Yıllık Nüfus Artış Hızı, Yüzölçümü ve NüfusYoğunluğu Tablo – M.16’da verilmiştir.M.6.4. Nüfus Değişim Oranı1975-1990 yılları arasında Elazığ nüfusu genel anlamda önemli bir artışgöstermemiştir. Yani nüfusa yüksek bir ivme kazandıracak herhangi bir önemli etkenyoktur. Nüfus kırsal ve kentsel nüfus arasında iç hareketlilik yaşamakta ve çevre ileElazığ arasında kayda değer nüfus hareketi olmamakta, bu da doğal olarak toplamnüfusa etki etmemektedir. 1975-1980 döneminde nüfus artış hızı ‰ 10,6 civarındaolurken, 1980-1985’de ‰ 18,5, 1985-1990 arasında ‰ 5,9’dur. Görüleceği üzere1990 yılına doğru il genelindeki toplam nüfusun büyük bir bölümü doğumlar veölümler arasındaki farktan dolayı artış göstermektedir. 1990 yılına gelindiğinde Elazığnüfusu 498.225 rakamına ulaşmıştır. İlin toplam alanının 9153km 2 olduğu düşünülürseilin km 2 düşen aritmetik nüfus yoğunluğu yaklaşık 54 olarak belirlenir.1927-1995 döneminde Elazığ nüfusu ortalama her beş yılda 23.335 kişi artmıştır.Ve nüfus 1927 den günümüze 2,6 misli artış göstermiştir. İldeki ortalama yıllık nüfusartış oranı ‰ 77 civarında gerçekleşirken, ortalama yıllık nüfus artış hızı ‰ 12,5olarak belirlenmiştir. İl genelinin sergilediği bu rakamlar Türkiye genelinin altındaolan rakamlardır. Bu da gösteriyor ki Elazığ nüfusu, Türkiye geneline göre dahadurağan bir yapı arz etmek de ve il genelinde nüfusu etkilemiş büyük bir hareketyaşanmamıştır.432

Tablo- M.20: Elazığ İli Nüfus Artış Oranları ve Hızları ( 1927-1990 )ELAZIĞ İL GENELİ ELAZIĞ ŞEHİRSEL ELAZIĞ KIRSALDönemlerArtışNüfusNüfusArtışNüfusNüfusArtışNüfusNüfusMiktarıArtışArtışMiktarıArtışArtışMiktarıArtışArtışOranı.HızıOranı.HızıOranı.Hızı1927-1935 42 658 199,7 22,7 5 099 148,1 17,2 37 559 209,6 23,71935-1940 -65 823 -256,9 -59,3 -3 205 -81,1 -16,9 -62 618 -288,9 -68,21940-1945 7715 40,5 7,9 1 692 46,5 9,1 6 023 39,0 7,61945-1950 15 249 76,9 14,8 4 183 110,0 20,8 11 036 68,9 13,31950-1955 28 949 135,7 25,4 17 280 409,6 68,6 11 699 68,3 13,21955-1960 36 053 148,8 27,7 21 757 365,8 62,3 14 296 78,2 15,01960-1965 44 395 159,5 29,5 24 957 307,2 53,5 19 438 98,6 18,81965-1970 54 188 167,9 31,0 45 375 427,3 71,1 8 813 40,6 7,91970-1975 41 009 108,8 20,6 24 120 159,1 29,5 16 889 74,9 14,41975-1980 22 884 54,7 10,6 11 350 64,6 12,5 11 534 47,6 9,31980-1985 42 907 97,3 18,5 17 578 93,9 17,9 -3 689 -14,5 -2,91985-1990 14 510 29,9 5,9 65 793 321,5 55,7 -24 659 -98,5 -20,71990-1995* 18 658 37,4 7,3 64 425 238,2 42,7 -43 373 -192,3 -42,71927-1995 23 3834,8 76,9 12,5 23 108 200,8 34,2 226,769 10,1 -0,8Kaynak : İl Nüfus MüdürlüğüGenel nüfusu etkileyen iki önemli hareket olmuştur. Bunlardan birincisi Tunceliilinin Elazığ’dan ayrılması, ikincisi ise Keban Barajının inşası ve barajın yapımısırasındaki beşeri ve ekonomik etkiler ve baraj bittikten sonra baraj gölünün rezervuarsahası içinde kalan nüfusun etkilerinin oluşturduğu hareketliliktir.Elazığ iline ait 1995 yılı ile ilgili nüfus istatistikleri ise sayımlardan değil de,Elazığ İl Sağlık Müdürlüğü’nün ETF raporlarından elde edilmiştir. Bu raporların nüfusaçısından resmi geçerliliği olmaması ve raporların eksik ve sağlıksız olması nedeni ile1995 yılı, resmi nüfus istatistiklerinden ayrılarak, ayrıca değerlendirilmesi uygungörülmüştür. Buna göre Elazığ ili toplam nüfusu 516.883 tür. Bu raporlara göre Elazığnüfusu 1990-1995 arasında 18.658 kişi artmıştır. Bu döneme ait nüfus artış hızı ‰ 7,3olarak belirlenirken, nüfus artış oranı ‰ 37,5 tir. Elazığ ilinde aritmetik nüfusyoğunluğu ölçeğinde km 2 ’ye düşen kişi sayısı 56,5 civarına yükselmiştir. Buna göreElazığ ilinin çevresindeki terör olaylarından dolayı göç eden insanların tercihi pekolmadığı sonucu ortaya çıkmaktadır. Hatta bu rakamlar sanıldığının aksine hemenhemen hiç olmadığı izlenimini vermektedir. Bir diğer ihtimal ise Elazığ’ın son dönemçokta göç verdiği ve gelen nüfusun giden nüfusu dengelediği ihtimalidir ki bu çokzayıftır. Fakat tekrar altı çizilerek belirtmek gerekirse bu tip tahminleri sağlıkocaklarının kayıtlarının baz alınarak yapılması sağlıklı sonuçlara ulaşmak yönündendaha az güvenilirdir.433

M. YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS - KAYNAKÇA-TÜİK-Nüfus Müdürlüğü-İl Milli Eğitim Müdürlüğü-Fırat Üniversitesi-Elazığ Belediyesi-İller Bankası-İl Sağlık Müdürlüğü-Gençlik ve Spor İl Müdürlüğü434

N. ATIKLARN.1. Evsel Katı AtıklarŞehrimizde yerleşim yerlerinde üretilen katı atıklar ile sağlık kuruluşlarında üretilen tıbbiatıklar Elazığ Belediyesi Temizlik İşleri Müdürlüğü ile Hazar Sosyal Hizmetler Yemek İnş. Pet.Nak. San. Tic. Ltd. Şti tarafından toplanmaktadır. Toplanan atıklar ilimiz Meryemdağımevkiindeki vahşi depo alanında depolanmaktadır. Bu depo alanının en yakın yerleşim yerineuzaklığı 2,5 km’dir. Çöpler herhangi bir ayırma işlemi yapılmadan karışık olarak toplanıp, mevcutçöp depolama alanında katı atıklar serilmekte ve sıkıştırma işlemi yapıldıktan sonra üzeri topraklaörtülmektedir. Tıbbi atıklar için katı atıklardan ayrı depo hücreler hazırlanmış olup getirilen tıbbiatıklar üzerine bu hücre içinde üzerine kireç döküldükten sonra toprakla kapatılmaktadır.Belediyemiz Entegre Katı Atık Yönetimi kapsamında şehrimizde konutlardan veişyerlerinden alınan katı atıklar ile sağlık kuruluşlarından alınan tıbbi atıkların düzenli depolanmasıiçin ilimiz merkez ilçe DİŞİDİ-ÇÖTELİ-ÜÇAĞAÇ köyleri arasındaki 131,8 hektar yüzölçümünesahip düzenli depolama alanında 2007 yılı itibariyle çalışmalar başlatılmış olup tesisin ulaşım yolu,bekçi binası, kantar, idari bina, garaj, tekerlek yıkama ünitesi, altyapı, yangın söndürme sistemi,otopark, tesisin çitle çevrilmesi ve ağaçlandırma, tesis içi ulaşım yolları, atık pil konteynırı, ambalajatıkları ayırma tesisi, aktarma istasyonunun tamamlanarak işletmeye alınmıştır.Tesissin % 80’ likkısmı tamamlanmış olup 2008 yılı sonunda düzenli depolama alanının faaliyete geçirilmesiplanlanmaktadır. Ancak bazı eksiklikler nedeni ile Düzenli Katı Atık Depolama Alanı 2008 yılındafaaliyete geçirilememiştir.Toplanan bu atıkların organik durumlarına göre dağılımı aşağıdadır:Teneke, Demir, Saç, Alüminyum ve Metaller : % 15Naylon, Pet Şişe ve Diğer Plastik Maddeler : % 20Cam, Şişe, Bez, Kemik, Kağıt : % 25Kül ve Diğer Organik Maddeler : % 40N.2. Tehlikeli Atıklar14.03.2005 tarih ve 25755 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren TehlikeliAtıkların Kontrolü Yönetmeliği kapsamında İlimizde yapılan çalışmalarda Doğu Döküm Sanayi,Elazığ Şeker Fabrikası, Etikrom A.Ş. ve AĞDERSAN Ağın Deri San.A.Ş.’nin atıklarındannumune alınmıştır. Analiz sonucunda Etikrom A.Ş. ve AĞDERSAN Ağın Deri San.A.Ş.atıklarının tehlikeli atık sınıfında olduğu belirlenmiştir.N.3. Özel AtıklarN.3.1. Tıbbi AtıklarEvsel atıklarda yaşanan olumsuzlukların daha tehlikeli boyutlara ulasan benzerleri tıbbi veendüstriyel atıklarda da yaşanmaktadır. Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği'ninyayınlanmasından bu yana dört yılı askın bir süre geçmiştir. Bu yönetmelik hükümlerine göre, hersağlık kurulusuna tehlikeli ve enfekte tıbbi atıklarını ayrı olarak toplama, özel koşullarda bertarafetme ve nihai olarak yakarak bertaraf etme yükümlülüğü getirilmiştir. Buna karşılık kuruluşlarınpek çoğu bu yönetmeliği ülkemizde olduğu gibi, kentimizde de tamamen göz ardı etmektedir. Birçok kent merkezinde olduğu gibi, Elazığ kent merkezinde evsel atıklar ya Konteynerlerdebiriktirilmekte ya da bidonlarla bina önlerine bırakılmakta ve oradan da katı atık tasıma araçlarıyladepolama sahasına taşınmak suretiyle uzaklaştırılmaktadır. Depolama sahasına getirilen, evsel435

atıklar, sağlık ve çevre koşullarının öngördüğü metot ve tekniklere uygun olarak imhaedilmemektedir. Söz konusu olan hastane atıkları; evsel katı atıklardan ayrı olarak toplanmakta veimha edilmektedir. Hastane atıkları günlük olarak 1652 kg toplanmaktadır. 2008 yılı için toplamTıbbi Atık miktarı 432168,5 kg/yıl dır. Oranları aşağıdadır:Tablo – N.1:Elazığ İli Sağlık Kuruluşları Yönetmelik UygulamalarıDEĞERLENDİRMEÜnite İçiAtıkYönetimPlanıEvselAtıklarKaynağında Ayrı ToplamaAmbalajAtıklarıTıbbiAtıklarKesici-DeliciAtıklarTehlikeliAtıklarÜnite İçiAtıkTaşımaAracıOluşan Tıbbi AtıkMiktarıTemizlikPersonelİşçilerinin Özelİçin ÖzelTıbbi AtıkKonteynerEğitimKıyafetikg/gün kg/yılGeçici DepolamaGeçiciAtıkDeposuOLUMLU(Adet)86 137 121 173 158 43 33 67 35 43 105OLUMLU ( % )OLUMSUZ (Adet)48 77 68 97 88 24 19 38 20 24 5992 41 57 5 20 135 145 111 143 135 731594,42567892,5OLUMSUZ ( % )52 23 32 3 12 76 81 62 80 76 41Kaynak:İl Çevre ve Orman Müdürlüğü (Çevre Yönetimi)Tablo – N.2: Elazığ İli Belediye Yönetmelik UygulamalarıBELEDİYEADITıbbi AtıkYönetimPlanıTıbbiAtıklarınTaşınmasıTıbbi Atıkların TaşınmasıTıbbi AtıkTaşımaAracıSayısı(Adet)Tıbbi AtıkTaşımaLisansıTemizlikİşçilerininÖzel TıbbiAtıkKıyafetiPersonelİçin ÖzelEğitimToplanan tıbbi atıkmiktarıkg/günkg/yılTıbbi Atıkların BertarafYöntemiBertarafTesislerininLisansıElazığBelediyesiKarakoçanBelediyesiKebanBelediyesiMadenBelediyesiArıcakBelediyesiVar ( ) Özel (x) Özel ( 1 ) Var ( x ) Var ( x ) Var ( x )Düzenli depolama ( ) Var ( )ORTALAMA 511.000Yakma ( )Yok ( x ) Kamu ( ) Kamu ( ) Yok ( ) Yok ( ) Yok ( ) 1400Sterilizasyon ( ) Yok (X )Vahşi Depolama ( X )Var ( x ) Özel ( ) Özel ( ) Var ( ) Var ( ) Var ( )Düzenli depolama ( ) Var ( )Yakma ( )7 2.555Yok ( ) Kamu (x ) Kamu ( x ) Yok ( x ) Yok ( x ) Yok ( x ) Sterilizasyon ( ) Yok ( x )Vahşi Depolama (x )Var ( ) Özel ( ) Özel ( ) Var ( ) Var ( ) Var ( )Düzenli depolama ( ) Var ( )Yakma ( )Yok ( x ) Kamu ( x ) Kamu ( ) Yok ( x ) Yok ( x ) Yok ( x )7 1.555Sterilizasyon ( ) Yok (x )Vahşi Depolama (x )Var ( ) Özel ( ) Özel ( ) Var ( ) Var ( ) Var ( )Düzenli depolama ( x ) Var ( )Yakma ( )4 1.440Yok ( x ) Kamu ( x ) Kamu ( 1 ) Yok ( x ) Yok ( x ) Yok ( x ) Sterilizasyon ( ) Yok (x )Vahşi Depolama ( x)Var ( ) Özel ( ) Özel ( ) Var ( ) Var ( ) Var ( )Düzenli depolama ( ) Var ( )Yakma ( )3 1.095Yok ( x ) Kamu ( x ) Kamu ( ) Yok ( x ) Yok ( x ) Yok ( x ) Sterilizasyon ( ) Yok (x )Düzenli depolama ( ) Var ( )436

Tablo – N.2: Elazığ İli Belediye Yönetmelik UygulamalarıBELEDİYEADITıbbi AtıkYönetimPlanıTıbbiAtıklarınTaşınmasıTıbbi Atıkların TaşınmasıTıbbi AtıkTaşımaAracıSayısı(Adet)Tıbbi AtıkTaşımaLisansıTemizlikİşçilerininÖzel TıbbiAtıkKıyafetiPersonelİçin ÖzelEğitimToplanan tıbbi atıkmiktarıkg/günkg/yılTıbbi Atıkların BertarafYöntemiBertarafTesislerininLisansıVar ( ) Özel ( ) Özel ( ) Var ( ) Var ( x ) Var ( )Düzenli depolama ( ) Var ( )ÜçocakBelediyesiHankendiBelediyesiPaluBelediyesiAğınBelediyesiErimliBelediyesiAkçakirazBelediyesiGezinBelediyesi_ _Yakma ( )Yok ( x ) Kamu ( ) Kamu ( ) Yok ( x ) Yok ( x ) Yok ( x ) Sterilizasyon ( ) Yok ( x )Vahşi Depolama ( )Var ( ) Özel ( ) Özel ( ) Var ( ) Var ( x ) Var ( )Düzenli depolama ( ) Var ( )Yakma ( )_ _Yok ( ) Kamu ( ) Kamu ( ) Yok ( ) Yok ( ) Yok ( ) Sterilizasyon ( ) Yok ( )Vahşi Depolama ( )Var ( ) Özel ( ) Özel ( ) Var ( ) Var ( x ) Var ( )Düzenli depolama ( ) Var ( )Yakma ( )Yok ( x ) Kamu ( x ) Kamu ( ) Yok ( x ) Yok ( x ) Yok ( x )6 _Sterilizasyon ( ) Yok ( x )Vahşi Depolama ( )Var ( ) Özel ( ) Özel ( ) Var ( ) Var ( x ) Var ( )Düzenli depolama ( ) Yok (x )Yakma ( )2 720Yok ( x ) Kamu ( x ) Kamu ( 1 ) Yok ( x ) Yok ( x ) Yok ( x ) Sterilizasyon ( ) Var ( )Vahşi Depolama ( x )Var ( ) Özel ( ) Özel ( ) Var ( ) Var ( x ) Var ( )Düzenli depolama ( ) Yok (x )Yakma ( )1 360Yok ( x ) Kamu ( x ) Kamu ( 1 ) Yok ( x ) Yok ( x ) Yok ( x ) Sterilizasyon ( ) Var ( )Vahşi Depolama ( x )Var ( x ) Özel ( ) Özel ( ) Var ( ) Var ( x ) Var ( )Düzenli depolama ( ) Yok (x )Yakma ( )_ _Yok ( ) Kamu ( x ) Kamu ( 1 ) Yok ( x ) Yok ( x ) Yok ( x ) Sterilizasyon ( ) Var ( )Vahşi Depolama ( )Var ( ) Özel ( ) Özel ( ) Var ( ) Var ( ) Var ( )Düzenli depolama ( ) Yok ( )Yakma ( )_ _Yok ( ) Kamu ( ) Kamu ( ) Yok ( ) Yok ( x ) Yok ( x ) Sterilizasyon ( ) Var ( )Vahşi Depolama ( )Var ( ) Özel ( ) Özel ( ) Var ( ) Var ( ) Var ( )Düzenli depolama ( ) Yok (x )KovancılarBelediyesiYok)( xYakma ( )_ _Kamu ( ) Kamu ( ) Yok ( x ) Yok ( x ) Yok ( x ) Sterilizasyon ( ) Var ( )Vahşi Depolama ( )MollakendiBelediyesiVar ( x ) Özel ( ) Özel ( ) Var ( ) Var ( ) Var ( )1 264Düzenli depolama ( ) Yok ( x)Yakma ( )Yok ( ) Kamu ( x ) Kamu ( 1 ) Yok ( x ) Yok ( x ) Yok ( ) Sterilizasyon ( ) Var ( )Vahşi Depolama ( x )437

Tablo – N.2: Elazığ İli Belediye Yönetmelik UygulamalarıBELEDİYEADITıbbi AtıkYönetimPlanıTıbbiAtıklarınTaşınmasıTıbbi Atıkların TaşınmasıTıbbi AtıkTaşımaAracıSayısı(Adet)Tıbbi AtıkTaşımaLisansıTemizlikİşçilerininÖzel TıbbiAtıkKıyafetiPersonelİçin ÖzelEğitimToplanan tıbbi atıkmiktarıkg/günkg/yılTıbbi Atıkların BertarafYöntemiBertarafTesislerininLisansıSarıcanBelediyesiVar ( ) Özel ( ) Özel ( ) Var ( ) Var ( ) Var ( )Düzenli depolama ( ) Yok ( x)0.27 100Yakma ( )Yok ( x ) Kamu ( x ) Kamu ( x ) Yok ( x ) Yok ( x ) Yok ( x ) Sterilizasyon ( ) Var ( )Vahşi Depolama ( x )Kaynak:İl Çevre ve Orman Müdürlüğü (Çevre Yönetimi Şube Müd. 2008)N.3.2. Atık Yağlarİlimizde Çevre ve Orman Müdürlüğünce Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği hükümleridoğrultusunda çalışmalara başlanmıştır. İlimizdeki atık motor yağları PETDER A.S. tarafındantoplanmakta olup, 2008 yılında yaklaşık 90 ton atık madeni yağ toplanmıştır.N.3.3. Bitkisel ve Hayvansal Atık Yağlar19.04.2005 tarih ve 25791 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan Bitkisel Atık YağlarınKontrol Yönetmeliği çerçevesinde çalışmalara başlanılmış olup, 2008 yılında yaklaşık olarak 5 tonbitkisel atık yağın geri dönüşüm sistemine girişi sağlanmıştır.N.3.4. Pil ve Aküler31.08.2004 tarih ve 25569 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren Atık Pil veAkümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği gereği ilimizde Lider Akü Hurdacılık Ltd. ŞirketinceAkülerin toplanması için TÜM AKÜ DER Firmasınca yetkilendirilmiştir. Firma Elazığ Valiliğine(İl Çevre ve Orman Müdürlügü) müracaat ederek Lisans almıştır.Ayrıca, TAP ( Taşınabilir Pil Üreticileri ve İthalatçıları Derneği) desteğiyle 2008 yılındaOkullara yaklaşık 500 adet atık pil kutusu/bidonu dağıtımı sağlanmıştır.N.3.5. Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küllerİlimiz sınırları içinde söz konusu tesisler bulunmamaktadırN.3.6. Tarama ÇamurlarıTarama çamuru olan tesisler tespit edilerek gerekli çalışmalara başlanılmıştır..N.3.7. Elektrik ve Elektronik AtıklarKonu ile ilgili çalışma yapılmamıştırN.3.8. Kullanım Ömrü Bitmiş Araçlarİlimiz sınırları içinde kullanım ömrü bitmiş araçlar hurdacılara satılmaktadır.438

N.4. Diğer AtıklarN.4.1. Ambalaj Atıkları24.06.2007 tarih ve 26562 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren AmbalajAtıklarının Kontrolü Yönetmeliği çerçevesinde 31 tane piyasaya süren ve 6 tane ambalaj üreticisiolarak toplam 37 tane işletme tespit edilmiştir.Elkay Atık Toplama ve Geri Dönüşüm Orman Ürn. İnş. Nak. Pet. Mak. Gıda San. Ve Tic.Ltd. Şti.’ne Ambalaj Atığı Toplama Ayırma Geçici Çalışma İzni verilmiştir.İlimizde 200 m 2 den büyük kapalı alana sahip mağaza, market, süpermarket, hipermarketve benzeri satış yerleri olarak: Misaş Gıda İnş. San. ve Tic. A.Ş., Nokta Alışveriş Merkezi, ÖzuğurTavukçuluk San. ve Tic. Ltd. Şti, Öztunç Alışveriş Merkezi, Migros Türk T.A.Ş, Bim BirleşikMağazalar A.Ş., Yimpaş Elazığ Mağazası, Katılım Hipermarket, Akbulut Alışveriş Merkezi,Akide Market, Hasmar Markettir.N.4.2. Hayvan KadavralarıKonu ile ilgili çalışma yapılmamıştırN.4.3. Mezbaha AtıklarıKonu ile ilgili çalışma yapılmamıştırN.5. Atık Yönetimiİlimizde üretilen çöp içindeki geri kazanılabilen maddelerin ayıklama işlemleriçöp toplama esnasında yapılmamaktadır. Belediyeler tarafından çöplerin toplanarakdepolanma alanında herhangi bir işleme tabi tutulması söz konusu değildir.N.6. Katı Atıkların Miktar ve KompozisyonuBelediyemiz Entegre Katı Atık Yönetimi kapsamında şehrimizde konutlardan veişyerlerinden alınan katı atıklar ile sağlık kuruluşlarından alınan tıbbi atıkların düzenli depolanmasıiçin ilimiz merkez ilçe DİŞİDİ-ÇÖTELİ-ÜÇAĞAÇ köyleri arasındaki 131,8 hektar yüzölçümünesahip düzenli depolama alanında 2007 yılı itibariyle çalışmalar başlatılmış olup tesisin ulaşım yolu,bekçi binası, kantar, idari bina, garaj, tekerlek yıkama ünitesi, altyapı, yangın söndürme sistemi,otopark, tesisin çitle çevrilmesi ve ağaçlandırma, tesis içi ulaşım yolları, atık pil konteynırı, ambalajatıkları ayırma tesisi, aktarma istasyonunun tamamlanarak işletmeye alınmıştır.Tesissin % 80’ likkısmı tamamlanmış olup 2008 yılı sonunda düzenli depolama alanının faaliyete geçirilmesiplanlanmaktadır. Ancak bazı eksiklikler nedeni ile Düzenli Katı Atık Depolama Alanı 2008 yılındafaaliyete geçirilememiştir.Toplanan bu atıkların organik durumlarına göre dağılımı aşağıdadır:Teneke, Demir, Saç, Alüminyum ve Metaller : % 15Naylon, Pet Şişe ve Diğer Plastik Maddeler : % 20Cam, Şişe, Bez, Kemik, Kağıt : % 25Kül ve Diğer Organik Maddeler : % 40N.7. Katı Atıkların Biriktirilmesi,Toplanması,Taşınması ve Aktarma Merkezleriİlimizde düzenli çöp deponi alanı bulunmamaktadır. Ancak ilimizde Entegre Katı AtıkYönetimi kapsamında şehrimizde konutlardan ve işyerlerinden alınan katı atıklar ile sağlık439

kuruluşlarından alınan tıbbi atıkların düzenli depolanması için ilimiz merkez ilçe DİŞİDİ-ÇÖTELİ-ÜÇAĞAÇ köyleri arasındaki 131,8 hektar yüzölçümüne sahip düzenli depolamaalanında 2007 yılı itibariyle çalışmalar başlatılmış olup tesisin ulaşım yolu, bekçi binası,kantar, idari bina, garaj, tekerlek yıkama ünitesi, altyapı, yangın söndürme sistemi, otopark,tesisin çitle çevrilmesi ve ağaçlandırma, tesis içi ulaşım yolları, atık pil konteynırı, ambalajatıkları ayırma tesisi, aktarma istasyonunun tamamlanarak işletmeye alınmıştır.Tesissin % 80’lik kısmı tamamlanmış olup 2008 yılı sonunda düzenli depolama alanının faaliyete geçirilmesiplanlanmaktadır.Şimdiye kadar Elazığ kent merkezinde katı atık toplama ve taşıma işleminin iyiorganize edilmesi için uğraşılmaktadır. Elazığ Belediyesi, mevcut olan araçlarlagünde ortalama olarak 375 ton çöp toplamak suretiyle şehri temiz tutmayaçalışmaktadırlar.Elazığ kentinin büyük bölümünde yerleşim ve ticaret merkezlerindenkaynaklanan katı atıklar, binaların önündeki küçük varil ve naylon poşetlerdebiriktirilmektedir. Kentin bazı bölgelerinde ise konteyner sistemi kullanılmaktadır.Toplama ana caddelerde günlük, kenar mahallelerde de ise gün aşırı yapılmaktadır.Elazığ kenti sınırları içerisinde kalan bölgelerde, oluşan çöp miktarlarını belirlemekiçin Çevre Mühendisliği Bölümü tarafından hazırlanan ve Elazığ Valilik Makamı'nınkatkılarıyla sonuçlanan anketlerden, ilgili belediyelere ait çöp miktarları tespitedilerek, kişi başına düşen atık miktarları nüfuslar dikkate alınarak hesaplanmış veelde edilen bulgular Tablo N.3'te verilmiştir.Tablo - N.3: Elazığ Kenti ve İlçelerine Ait Günlük Toplanan Çöp Miktarları veMiktarıKişi Başına Düşen ÇöpBelediyeninAdıNüfus2000Toplanan Günlük Çöp Miktarıkg/günKişi Başına Düşen Çöp Miktarıkg/kişi günElazığ 266.495 260.000 0.97Sivrice 5.432 5.000 0.92Palu 10.103 8.000 0.79Baskil 11.772 4.000 0.39Kovancılar 21.255 15.000-20.000 0.70-0.94Karakoçan 23.940 12.000 0.50Ağın 3.590 5.000 1.39Maden 7.150 6.000 0.83Kaynak:İl Çevre ve Orman Müdürlüğü 2006Tablo N.3'te de görüldüğü gibi hesaplanan 2000 yılı nüfuslarına göre ElazığKent merkezinin nüfusu 266.495 kişidir. Kişi başına üretilen çöp miktarı sokaksüprüntüleri ve ticari atıklarla birlikte 0.97 kg/kişi/gün olarak hesaplanmıştır. İlçelerdeoturanların ise sosyoekonomik yapılarına bağlı olarak üretilen çöp miktarıdeğişmektedir.İlimiz mücavir alanı içerisinde katı ve endüstriyel atıkları çevreye zararvermeden teknolojinin son kullandığı modern araç ve gereçlerle toplayıp,taşınmaktadır. Bu atıklar depolama yerinde konumlarına göre ayrı ayrı440

depolanmaktadır, Özel atıklar (Hastaneler, Radyoaktif) diğer atıklar ayrı olarakdepolanıp, önlemi alınmaktadır.N.8.Atıkların Bertaraf YöntemleriN.8.1. Katı Atıkların Depolanmasıİlimizde katı atıklar düzensiz bir şekilde depolanmaktadır. Her türlü atığındöküldüğü alan mahkeme kararı ile durdurulmuştur. Evsel, Evsel Nitelikli EndüstriyelAtıklar ve Tıbbi Atık Düzenli Depolama Sahası için ÇED Raporu alınmış tesisinkurulma çalışmasına başlanılmış, tesisin ulaşım yolu, bekçi binası, kantar, idari bina, garaj,tekerlek yıkama ünitesi, altyapı, yangın söndürme sistemi, otopark, tesisin çitle çevrilmesi veağaçlandırma, tesis içi ulaşım yolları, atık pil konteynırı, ambalaj atıkları ayırma tesisi, aktarmaistasyonunun tamamlanarak işletmeye alınmıştır.Tesissin % 80’ lik kısmı tamamlanmış olup 2008yılı sonunda düzenli depolama alanının faaliyete geçirilmesi planlanmaktadır.N.8.2. Atıkların Yakılmasıİlimizde katı atık yakma tesisi bulunmamaktadır.N.8.3. Kompostİlimizde kompost tesisi bulunmamaktadırN.9. Atıkların Geri Kazanımı ve DeğerlendirmesiŞehrimizde üretilen atıkların ekonomiye kazandırılması için Belediyemiz ihaleile özel kişi ve Kuruluşlara vermiştir. Ayrıca bu atıklardan Kompost Gübre ve enerjielde edilmesi için katı atık tesislerinin kurulması için gerekli çalışmalar başlatılmıştır.N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki EtkileriBelediyemiz, katı ve endüstriyel atıkların depolandığı yerde gerekli fizibiliteçalışmalarını yaparak ÇED raporu çıkartılmış olup bu atıklar çevreye herhangi birzarar vermeden depolama işlemlerini yürütmektedir.N. ATIKLAR KAYNAKÇA-Elazığ Belediyesi-İl Çevre ve Orman Müdürlüğü-Sağlık İl Müdürlüğü-Sanayi ve Ticaret Odası441

O.1. GürültüO. GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİMİnsanlar üzerinde olumsuz etki yapan ve hoşa gitmeyen seslere gürültü denir. Özelliklebüyük kentlerimizde gürültü yoğunlukları oldukça yüksek seviyede olup, Dünya Sağlık Örgütü'ncebelirlenen ölçülerin üzerindedir.Gürültü Kirliliği: Kent gürültüsünü artıran sebeplerin başında trafiğin yoğun olması,sürücülerin yersiz ve zamansız klakson çalmaları ve belediye hudutları içerisinde bulunan endüstribölgelerinden çıkan gürültüler gelmektedir. Meskenlerde ise televizyon ve müzik aletlerindençıkan yüksek sesler, zamansız yapılan bakım ve onarımlar ile bazı işyerlerinden kaynaklanangürültüler insanların işitme sağlığını ve algılamasını olumsuz yönde etkilemekte, fizyolojik vepsikolojik dengesini bozmakta, iş verimini azaltmaktadır.O.1.1. Gürültü KaynaklarıO.1.1.1. Trafik Gürültüsüİl merkezindeki gürültü genelde belediye otobüsleri, taksiler, kamyonlar vemotosikletlerden kaynaklanmaktadır.Tablo – O.1: 1999 Yılı İlk 11 Ay Elazığ İli Merkez Şehiriçi Gürültü ÖlçümleriÖlçüm Yeri Oca. Şub. Mart Nis. May. Haz. Tem. Ağu. Eyl. Eki. Kas.Gazi Cad. 65 65 68 67 70 - 75 67 65 70 69Şehitİlh.C.. 63 70 65 65 68 - - - - - -Kapalı Çarşı 64 - - - 70 70 70 - - 70 63İnönü Cad. 68 - - - 75 75 70 - - - -Oto Gar 72 - - 70 70 - - - - 70 70Hükümet K. 48 55 45 46 67 65 49 48 50 49İstasyon C. 66 67 66 - - - - - - - -Y.Şevki C. 70 - - - - - - - - - -Z.Hanım C. 68 - - - - - - - - - -N.Çitçi C. 65 - - - - - - - - - -M.Paşa C. 60 70 - - - - - - - - -M.Faruk C. 65 - - - - - - - - - -B.Gazi C. 68 - - - - - - - - - -KazımKar.C. 66 - - - - - - - - - -B.Hersek B. 70 - - - - - - - - - -Sanayi Cad. 67 - - - - - - - - - -Kaynak : Elazığ Belediyesi442

Trafik Şube Müdürlüğünden alınan kayıtlara göre ilimizdeki kayıtlı araçsayısını gösterir Tablo-L.2.1.5 başlığı altında ayrıntılı olarak verilmiştir. 2008 yılıitibari ile İlimizdeki toplam araç sayısı 67.477 adettir. Ancak gürültü düzeyleri ölçümüile ilgili herhangi bir çalışma yapılmamıştır.O.1.1.2. Endüstri GürültüsüOrganize sanayi sitesi ve küçük sanayi sitesi yerleşim merkezlerine uzak açıkalanlarda kurulduğundan buralarda gürültü sorunu yaşanmamaktadır.İlimizde 2008 yılında endüstri tesislerinde gürültü ölçümü yapılmamıştır.Tablo – O.2:1999 İlk 11 Ay, Sanayi Bölgesindeki Gürültü Ölçüm SonuçlarıÖlçümOca. Şub. Mar. Nis. May. Haz. Tem. Ağu. Eyl. Eki. Kas.YeriOrganizeSanayiSanayi75 84 82 85 75 80 85 81 84 79 7774 75 76 72 80 80 85 76 72 73 73SitesiKaynak : Elazığ BelediyesiSANAYİ GÜRÜLTÜSÜNÜ GÖS TERİR GRAFİK908580757065Organize SanayiSanayi Sitesi60Oca. Ş ub. Mart Nis. M ay. Haz. Tem . Ağu. Eyl. Eki. Kas.Şekil- O.1:Sanayi Gürültüsünü Gösterir GrafikO.1.1.3. İnşaat Gürültüsüİnşaat sektöründe çalışan iş makinelerinin ve taşıyıcı-yükleyici makinelerininyakınındaki gürültü şiddeti 70 ile 85 db arasındadır.O.1.1.4. Yerleşim Alanlarında Oluşan Gürültüler443

Tablo – O.3:1999 Yılı İlk 11 Ay Eğlence Yerleri Ölçüm SonuçlarıÖLÇÜM YAPILAN YERİN ADIÖLÇÜM SONUÇU (dBA)Renk Sineması 68Nil Pastanesi 46DSİ Lokali 69İller Bankası Lokali 48Star Pastanesi 45Köşk Sineması 75Şanlılar Pastanesi 45Atapark 69Bahçelievler Cafe 65Zafran Mesire Yeri 65Vilayet Düğün Salonu 75Polatlar Çay Bahçesi 60Harput Mesire Yeri 65Mobil Düğün Salonu 75Taç Düğün Salonu 75Mert Sineması 72Şikayetler ve periyodik kontroller neticesince işlemler yürütülmektedir.O.1.1.5. Hava Alanları Yakınında Oluşan Gürültüİlimizde bulunan havaalanı yakınında uçakların yükselme, alçalma güzergahına,uçak cinsi ve iniş kalkış sıklığına göre gürültü zonlarının belirlenmesiyle ilgiliçalışma yoktur.O.1.2. Gürültü ile Mücadeleİlimizde ana caddeler üzerindeki konutlar trafik gürültüsünden etkilenmektedir. Bununyanında meskenlerin altında bulunan ticarethanelerin merkez ve ilçelerde kurulan küçük sanayisitelerine taşınması ile problemler ortadan kalkacaktır. Gürültü kaynaklarına olan ekonomikbağımlılık, genelde ailesinin geçimini temin etmek amacıyla endüstri fabrikalarında çalışanisçilerde görülür. Bu isçiler bu yüksek gürültüye katlanmak zorundadır. Çalışma ve SosyalGüvenlik Bölge Müdürlüğü'nün bu gibi endüstri tesislerindeki çalışma koşullarını belirleyicistandartlar, çalışanların kulaklık veya kask takma mecburiyeti gibi önlemleri zorunlu tutmaktadır.2007 yılında ÇGDY çerçevesinde 72 kez denetim yapılmıştır.“Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği” ni “Mücavir alansınırları içinde Belediye Başkanlıkları, dışında ise ilin en büyük mülkü amirince yürütülecektir”denilmektedir. Bu sebeple Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve yaptırım yetkisi ElazığBelediye Başkanlığına devredilmiştir.15.08.2007 tarih ve 981 sayılı görevlendirme yazısı ile Elazığ Belediye Başkanlığıbünyesinde Çevre Koruma ve Kontrol Müdürlüğü oluşturularak denetimler başlatılmıştır.444

Çevre Koruma ve Kontrol Müdürlüğü 5 teknik, 4 vasıfsız işçi ile Otobüs Terminalibinasında faaliyetini devam ettirmektedir. 1 adet gürültü ölçüm cihazı alınmıştır. Gürültü ölçümü,sertifika programına katılan ve başarılı olan teknik elemanlar tarafından yapılmaktadır.O.1.3. Gürültünün Çevreye Olan EtkileriO.1.3.1. Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileriİlimizde ana caddeler üzerindeki konutlar trafik gürültüsünden etkilenmektedir.Bunun yanında meskenlerin altında bulunan ticarethanelerin merkez ve ilçelerdekurulan küçük sanayi sitelerine taşınması ile problemler ortadan kalkacaktır.O.1.3.2. Gürültünün Sosyal Çevreye olan EtkileriBilgi Kaynağına ulaşılamamıştır.O.1.4.Gürültünün İnsanlar Üzerine Olan EtkileriO.1.4.1. Fiziksel Etkileri120 Phon üzerinde şiddetli olan gürültünün spiralganglion hücreleri üzerindezararlı etkisi görülmektedir. Bu etki hücre perezileri şeklinde görülür. Belirli tiptekiişyerleri hariç, bu derece yüksek şiddetteki gürültüye maruz kalması sözkonusudeğildir.Vejatatif Reaksiyonlar: Gürültü en çok etkisini kapiller sisteminde gösterir veduyma sinirinin vejatatif reaksiyonlarda kaybolur. Kısa aralıklarla devam eden gürültüdevamlı etki gösterir. Yani kısa aralıklarla reaksiyon kaybolmaz. Araştırıcılar bu tipreaksiyonları 3-5 yaş arası çocuklarda tespit edildiğini gözlemlemişlerdir. Diğeryandan gürültü nedeni ile merkez tazyikinin arttığı, taşikardi ve extrasistellergörüldüğü tespit edilmiştir.O.1.4.2. Fizyolojik EtkileriMetabolizmada düzensizlik, hazım bozuklukları ve dolaşım bozuklukları gibibelirtiler görülebilir. Bütün bu belirtiler psikosematik hastalıklar adı altında toplananşikayetler olarak meydana çıkar. Bu belirtiler daha çok işyerleri için söz konusudur.O.1.4.3. Psikolojik EtkisiGürültünün sebep olduğu psişik düzensizlikler, genel olarak iki grupta toplanır.Bunlar gürültünün çalışan işçiyi taciz etmek suretiyle, verimi düşürmesi ve bazı işkazalarına sebep olmasıdır. Gürültüden dolayı taciz olup, asabileşme, sinir sistemininaffekte olması, hatta daha ileri ruhi belirtilerin (Növrozlar) meydana çıkması, sesinözelliği, kişinin duyarlılığı, yapılan iş, sesin fasılalı olup olmaması ve gürültününkaynağı gibi faktörlere bağlıdır.445

Tablo – O.4:Bazı Gürültü Türlerinin Desibel Dereceleri ve Psikolojik EtkileriGürültü Türü Db Derecesi Psikolojik EtkisiUzay Roketleri 170 Kulak ağrısı, sinir hücrelerinin bozulmasıCanavar Düdükleri 150 Kulak ağrısı, sinir hücrelerinin bozulmasıKulak dayanma sınırı 140 Kulak ağrısı, sinir hücrelerinin bozulmasıMakineli delici 120Motosiklet 110Kabare Müziği 100Sinirsel ve psikolojik bozukluklar(III.Basamak)Sinirsel ve psikolojik bozukluklar(III.Basamak)Sinirsel ve psikolojik bozukluklar(III.Basamak)Metro gürültüsü 90 Psikolojik belirtiler (II.Basamak)Tehlikeli bölge 85 Psikolojik belirtiler (II.Basamak)Çalar Saat 80 Psikolojik belirtiler (II.Basamak)Telefon zili 70 Psikolojik belirtiler (II.Basamak)İnsan sesi 60 Psikolojik belirtiler (I.Basamak)Uyku gürültüsü 30 Psikolojik belirtiler (I.Basamak)O.1.4.4. Performans Etkisiİş veriminin düşmesi, konsantrasyon bozukluğu, hareketlerin yavaşlaması. Gürültüyemaruz kalma süresi ve gürültünün şiddeti, insana vereceği zararı etkiler. Endüstri alanında yapılanaraştırmalar göstermiştir ki; işyeri gürültüsü azaltıldığında işin zorluğu da azalmakta, verimyükselmekte ve iş kazaları azalmaktadır. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı verilerine göre;meslek hastalıklarının %10'u, gürültü sonucu meydana gelen işitme kaybı olarak tespit edilmiştir.Meslek hastalıklarının pek çoğu tedavi edilebildiği halde, işitme kaybının tedavisiyapılamamaktadır.O.2. TitreşimTitreşim kaynakları gayri sıhhi müessese kapsamında yer alan tüm işletmeler, tesisizni ve deneme izni aşamalarında denetlenmek ve bu aşamada taşıması gereken asgari şartlarıihtiva etmeyen işletmelere çalışma izni ve gayri sıhhi müessese ruhsatı verilmeyerek, gerekliıslah çalışmalarının yerine getirilmesi sağlanmaktadır.Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından çıkarılan 3 Aralık 2003 tarih ve25325 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Titreşim Yönetmeliğiçerçevesinde; işveren, mekanik titreşime ve yol açtığı risklere maruziyeti en aza indirmek içinözellikle aşağıdaki hususları dikkate alarak teknik ve organizasyon önlemleri ile ilgiliprogram yapacak ve uygulayacaktır;-Mekanik titreşime maruziyeti azaltan başka çalışma yöntemleri,-Yapılacak iş dikkate alınarak mümkün olan en az titreşim oluşturacak uygun ergonomiktasarım ve uygun iş ekipmanı seçimi,-Titreşimin zarar verme riskini azaltmak için, bütün vücut titreşimini etkili bir biçimde azaltanoturma yerleri ve el ve kol sistemine aktarılan titreşimi azaltan el tutma yerleri ve benzeriyardımcı donanım sağlanması,-İşyeri, işyeri sistemleri ve iş ekipmanları için uygun bakım programları,446

-İşyerlerinin ve çalışma yerlerinin tasarımı ve düzeni,-İşçilere, mekanik titreşime maruz kalmayı en aza indirecek şekilde iş ekipmanını doğru vegüvenli bir biçimde kullanmaları için uygun bilgi, eğitim ve talimat verilmesi,-Maruziyet süresi ve şiddetinin sınırlanması,-Yeterli dinlenme sürelerini kapsayan uygun çalışma programı,-Maruz kalan işçiyi soğuktan ve nemden koruyacak giysi sağlanması.O. GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM - KAYNAKÇA-İl Çevre ve Orman Müdürlüğü-Çevre Sağlık Çalışmaları-Trafik Şube Müdürlüğü-Elazığ Belediyesi447

P.1. Afet OlaylarıP. AFETLERP.1.1. DepremlerElazığ İl Merkezi Yerleşim Alanı ve çevresi Doğu Anadolu Fay Sistemi içersindebulunmaktadır.Şekil – P.1:Elazığ ve çevresine ait tektonik harita ( Perinçek ve vd., 1987’den değiştirilerek yapılmıştır. )Palu – Sincik SegmentiYaklaşık 145 km. uzunluğunda olan DAF’ nın bu parçası Palu Güneyinde K 60 0 Dgenel doğrultusunda uzanarak Hazar Gölü, Sivrice, Doğanyol ( Keferdiz ) üzerinden ŞiroÇayı boyunca uzanır ve Sincik kuzeyinde belirginliğini yitirir ( Şekil 3.14 ). Bu bölümde DAFHazar Gölü yöresi dışında kalan kısımlarında çok dar bir zon şeklinde gelişmiştir. Palu –Sincik arasında DAF’ nın diğer bir özelliği de doğrusal uzanım göstermesidir. Bu alanda yeryer Fırat Nehrinin genç çökellerini kesen fayın Fırat Vadisinde neden olduğu ötelenmelerbelirgindir. Palu – Hazar Gölü arasında Keban Barajının, Doğanyol ( Keferdiz ) yöresinde deKarakaya Barajının göl suları altında kalan fay aynı zamanda Karakaya baraj gövdesinden 14km. kadar uzaklıktadır ( Şaroğlu vd., 1987 ).448

Fay, Palu Yöresi güneyinde Orta Eosen yaşlı Maden Karmaşığı ile kuzeydekiOligosen yaşlı, ( kireçtaşı ve marnlardan oluşan ) Kırkgeçit Formasyonuna ayırır. BuradanGB’ ya doğru Maden Karmaşığı güneyde kalacak şekilde Murat Nehrinin Plio – Kuvaterneryaşlı eski alüvyon çökellerini sınırlar ve daha sonra bu çökelleri keserek GB’ ya uzanır.Sarıkamış Köyü güneyinden itibaren Jura – Kretase yaşlı Gulemen Gurubuna ait ( serpantin,gabro, diyorit türü ) mağmatik kayaları kesen fay Hazar Gölü KD’ sunda Üst Kretase – AltEosen yaşlı ( kireçtaşı, marn, çamurtaşı, epilit ve kireçtaşı bloklarından oluşan ) HazarKarmaşığını keser. Gölün güneyinde Maden Karmaşığını keserek GB ya devam eden faySivrice yakınlarında Pliyo – Kuvaterner yaşlı yelpaze çökellerini denetler. Sivrice – Sincikarasında DAF’ nın güney bloğunda Paleozoyik yaşlı gnays ve şistlerden meydana gelenPötürge Metamorfitleri yer alır. Bu alanda fayın kuzey bloğunda ise KD’dan GB’ ya doğruMaden Karmaşığı, Üst Kretase yaşlı Yüksekova Karmaşığı ile Pötürge Metamorfitleri yeralmaktadır. Doğanyol – Sincik arasındaki bazı alanlarda Fırat Nehri ve Şiro Çayı’nınKuvaterner yaşlı alüvyon çökelleri de fay tarafından kesilmektedir ( Şaroğlu vd., 1987 ).Elazığ FayıElazığ İl Merkezi Yerleşim Alanında yaklaşık D – B, çalışma alanı dışında KD – GBdoğrultulu bir fay kısmen belirlenmiştir. Elazığ Fayı olarak isimlendirilmesi uygun olan bufay güneybatıda Abdullahpaşa Mahallesi üzerinden Cumhuriyet Mahallesi, daha sonra FıratÜniversitesi yerleşke yakınından, İzzetpaşa Mahallesi, Ulukent Mahallesi ile DoğukentMahallesi arasındaki yaklaşık doğu - batı doğrultusunda uzanmaktadır. Şehrin batı kesimindeise Harput Kolejinin yakın kuzeyinden ve Bilgem Koleji’nin altından, Hilalkent’in içindenElazığ – Malatya Karayolu’nun çok yakın kuzeyinden ve yaklaşık benzer doğrultuda batıyadoğru uzanmaktadır. F.Ü. Su Ürünleri Fakültesi bina inşaatı temelinde ve Mis Holding Otel –Eğlence Merkezi inşaatı kazısında 75 – 80 N eğimli ters fay niteliğinde küçük fay aynalarıbelirlenmiştir. Yaklaşık D – B doğrultulu ters fay durumu arazi verileri ile de anlaşılmaktadır.Bazı sondaj verileri de fayın ters fay bileşeni olduğunu destekler mahiyette ise de fay zonuarazide çok belirgin olmadığından iyice incelenmesi gerekmektedir. Jeolojik araziçalışmalarıyla niteliklerinin belirlenmesinin kolay olmayacağı bu fayın yer yer normal faykarakterinde olma olasılığı da mümkündür. Karakısa ( 1994 ), yaptığı odak mekanizmasıçözümlerinde; Doğu Anadolu Fay Zonu’nda meydana gelen depremlerin sol yönlü doğrultuatımlı olduğunu, ancak bunlar salt doğrultu atımlı faylar olmayıp, ikinci bileşenlerinin deolduğunu belirtmektedir.449

Şekil-P.2: Elazığ Fayı’nın sayısallaştırılmış harita görüntüsü ( www.deprem.gov.tr’den alınmıştır. ) değiştirilerekyapılmıştır.Kalafat ( 1998 ), yaptığı odak mekanizması çözümlerinde Doğu Anadolu FayZonu’nda benzer sonuçlar bulmuştur.İlimizin İlçelerinden Karakoçan, Palu, Maden, Alacakaya, Arıcak ve Sivrice 1.derece deprem kuşağında yer almaktadır. Merkez İlçe ve diğer İlçelerimiz 2. derecedeprem bölgesi içerisinde bulunmaktadır.İlimiz sınırları içinde son yüzyılda hasar meydana getiren iki deprem olmuştur.Bingöl-Elazığ depremi 24.09.1968 tarihinde, 5,1 şiddetinde meydana gelmiş olup, 2can kaybı ve 40 yaralanmaya neden olmuştur.Elazığ ili Palu ilçesi depremi 26.03.1977 tarihinde, 5,2 şddetinde meydanagelmiştir. 842 konutun ağır hasarlı ve yıkık, 846 konutun orta hasarlı, 3153 konutunhafif hasarlı olmasına, 8 can kaybına 26 yaralanmaya neden olmuştur. 18.08.2004tarihinde Sivrice İlçesinde meydana gelen depem 5.5 şiddetinde olup, konutlardahasara ve yıkılmalara neden olmuştur. Can kaybı yoktur.450

Şekil – P.3: Elazığ Deprem Bölgeleme HaritasıTablo – P.1:Elazığ ve Yakın Çevresinde Meydana Gelen Tarihi Depremler Aşağıdaki Tabloda Tarih Sırasıyla Verilmiştir.Tarih Enlem ( N ) Boylam ( E ) Şiddeti Yeri995 38.50 39.50 6Elazığ / Maden / Gezin’nin 4 kmgüneybatısı, Gezin İstasyonu Mah. yakını1514 38.35 38.60 6Malatya / Kale / Kapıkaya Köyü 2,5 kmgüneydoğusu1789 38.70 39.90 7 Elazığ / Palu / Palu’nun 1 km kuzeybatısı1866 38.40 39.40 8 Elazığ / Hazar Nahiyesi 2 km kuzeybatısı1874 38.81 38.75 6 Elazığ / Keban / Keban İlçe Merkezi1874 38.40 39.50 8 Elazığ / Hazar Nahiyesi 7 km doğusu1889 38.70 39.90 6 Elazığ / Palu / Palu’nun 1 km kuzeybatısı1893 38.40 38.70 9 Malatya / Kale / Kale İlçesinin 4 km batısı1895 38.40 38.20 6 Malatya şehir merkezinin 6 km kuzeybatısı1902 38.60 38.80 6Elazığ / Baskil / Odabaşı Mah. 1,5 kmdoğusuKaynak:Fırat Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü451

Tablo – P.2:Elazığ ve Yakın Çevresinde Aletsel Dönemden Günümüze Meydana Gelmiş ve Büyüklüğü M≥5.0 OlanDepremlerin Listesi Aşağıdaki Tabloda VerilmiştirTARİH ZMN (GMT) ENLEM (N) BOYLAM (E) DER.(Km) Mb Md Ml I04.12.1905 07:04 39,0000 39,0000 00,0 6,2 6,6 6,8 704.12.1905 09:40 39,0000 39,0000 00,0 5,6 5,8 5,9 604.12.1905 12:20 39,0000 39,0000 00,0 5,5 5,7 5,7 606.04.1907 39,3000 40,4000 00,0 5,1 5,1 5,1 605.03.1909 12:16 39,0000 40,0000 00,0 5,3 5,4 5,5 608.02.1930 05:20 38,5200 39,4000 100,0 5,2 5,3 5,3 609.04.1930 05:27 39,5500 39,2600 10,0 5,1 5,2 5,2 620.04.1930 10:20 39,3700 39,3500 60,0 5,1 5,1 5,1 610.12.1930 10:31 39,7200 39,2400 30,0 5,5 5,7 5,7 609.01.1931 07:01 38,0000 38,5000 00,0 5,1 5,1 5,1 606.05.1931 20:22 38,2400 39,1500 40,0 5,0 5,0 5,0 613.10.1935 19:32 39,3500 40,5200 40,0 5,1 5,2 5,2 625.11.1938 04:10 39,0000 38,0000 00,0 5,0 5,0 5,0 621.11.1939 08:49 39,8200 39,7100 80,0 5,7 5,9 6,0 626.12.1939 23:57 39,8000 39,5100 20,0 6,8 7,5 7,8 829.12.1939 11:33 39,8900 39,2700 10,0 5,1 5,1 5,1 629.12.1939 13:18 39,7000 39,5500 10,0 5,0 5,0 5,0 622.04.1940 12:20 39,6200 39,8900 20,0 5,1 5,1 5,1 629.05.1940 15:24 39,4100 40,0000 60,0 5,0 5,0 5,0 623.09.1940 19:30 38,9600 39,3200 80,0 5,1 5,1 5,1 620.12.1940 39,1100 39,2000 00,0 5,7 6,0 6,1 708.11.1941 39,7400 39,5000 00,0 5,7 6,0 6,1 712.11.1941 10:04 39,7400 39,4300 70,0 5,7 5,9 6,0 618.08.1948 19:06 38,5100 39,2500 10,0 5,0 5,0 5,0 625.04.1949 23:09 38,2700 38,9900 80,0 5,3 5,4 5,5 629.08.1949 00:19 39,5000 40,6000 00,0 5,0 5,0 5,0 601.11.1949 04:10 39,3000 40,3000 00,0 5,1 5,1 5,1 604.02.1950 09:30 39,5000 40,6000 00,0 5,1 5,1 5,1 609.05.1950 09:20 38,2400 38,3200 70,0 5,1 5,2 5,2 608.11.1950 10:08 38,2700 39,1600 50,0 5,1 5,2 5,2 618.04.1957 05:25 38,7400 39,6700 10,0 5,0 5,0 5,0 607.07.1957 05:58 39,3700 40,4600 60,0 5,2 5,3 5,3 614.01.1958 13:34 39,4800 40,4100 60,0 5,2 5,3 5,3 625.08.1963 06:11 38,9900 38,3000 50,0 5,0 5,0 5,0 623.04.1964 14:23:47 .0 38,0900 38,7500 57,0 5,0 5,0 5,0 614.06.1964 12:15:31 .0 38,1300 38,5100 03,0 5,5 5,7 5,8 620.08.1966 12:01:43 .0 39,1600 40,7000 33,0 5,4 5,6 5,6 626.07.1967 18:53:01 .0 39,5400 40,3800 00,0 5,6 5,8 5,9 624.09.1968 04:19:53 .0 39,1900 40,2900 08,0 5,0 5,0 5,0 625.09.1968 20:52:15 .0 39,2400 40,2900 41,0 5,0 5,0 5,0 603.09.1970 05:32:10 .0 39,6000 38,7800 00,0 5,0 5,0 5,0 622.05.1971 16:43:59 .0 38,8500 40,5200 03,0 5,9 6,3 6,4 706.09.1975 10:52:16 .0 38,4600 40,8200 47,0 5,1 5,2 5,2 606.09.1975 09:20:11 .0 38,5100 40,7700 32,0 6,0 6,4 6,5 725.03.1977 02:39:58 .0 38,5800 40,0300 29,0 5,0 5,0 5,0 611.07.1980 12:33:31 .0 38,5400 40,8300 53,0 5,1 5,2 5,2 620.01.1981 08:27:49 .0 38,0500 38,5900 24,0 5,0 5,0 5,0 618.11.1983 01:15:37 .0 39,7900 39,4300 37,0 5,0 5,0 5,0 605.05.1986 03:35:38 .0 38,0200 37,7900 04,0 5,7 6,0 6,1 722.02.1987 06:51:42 .0 38,4200 40,5000 10,0 5,0 5,0 5,0 6452

TARİH ZMN (GMT) ENLEM (N) BOYLAM (E) DER.(Km) Mb Md Ml I20.05.1989 20:44:02 .0 39,5900 40,1800 34,0 5,0 5,0 5,0 613.03.1992 17:18:39 .0 39,7200 39,6300 23,0 6,1 6,5 6,7 705.12.1995 18:49:32.10 39,4300 40,1100 26,0 5,3 5,4 5,5 605.12.1995 18:52:38.30 39,6000 40,2600 10,0 5,2 5,3 5,3 617.10.1996 21:48:34.20 38,6900 39,9200 10,0 5,0 5,0 5,0 611.01.1997 14:40:18.00 39,6800 39,7800 15,0 5,0 5,0 5,0 606.04.1999 00:08:25.12 39,3400 38,3000 15,5 5,2 5,3 5,3 627.01.2003 05:26:23.68 39,4100 39,8000 15,9 6,0 6,4 6,6 701.05.2003 00:27:04.68 38,9400 40,5100 06,0 5,8 6,1 6,2 713.07.2003 01:48:19.95 38,2700 38,9500 11,3 5,5 5,7 5,8 603.03.2004 14:38:39.75 39,0535 40,3334 05,2 5,0 5,0 5,0 611.08.2004 15:48:26:00 38,3680 39,1461 04,6 5,2 5,3 5,3 609.02.2007 04:22:15:00 38,1480 39,2600 04,6 5,3 5,3 5,3 621.02.2007 13:05:26:00 38,3730 39,3210 05,0 5,7 5,7 5,9 628.02.2007 23:27:46.68 38.3400 39.2518 15.4 4.3 4.34.04.2007 04:30:37.18 38.3528 39.2848 04.9 4.3 4.5Kaynak:Fırat Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği BölümüP.1.2. Heyelan ve ÇığlarElazığ ilinde meydana gelen veya gelmesi muhtemel çığ-heyelan afetlerine karşıBayındırlık Ve İskan Müdürlüğü ( Afet İşleri Genel Müdürlüğü) Afet İşleri GenelMüdürlüğü ile kordineli olarak çalışmaktadır.İlimizde afet olayları Müdürlüğümüztarafından etüd edilerek düzenlenen Jeolojik etüd raporu Bakanlık bilgisinesunulmakta ve Bakanlığımız teknik elemanlarıyla yerinde yapılan ikinci bir etüttensonra karar verilerek, gerekli önlemler alınmaktadır.Heyelan etüdlerinde heyalanlı bölge aktif deği ise kontrol etüdleri proğramınaalınarak belli sürelerle heyalanın gelişimi izlenmektedir. Şayet aktif bir heyalan vasave konutları etkiler duruma gelmiş ise etkilenen konutlar 7269/1051 sayılı AfetlerYasası gereğince daha güvenli bir alana nakledilmektedir.453

Tablo – P.3:Elazığ Afet ( Heyelan-Çığ-Su Baskını-Kaya Düşmesi) EnvanteriS.MEZRASON ETÜT SONUÇİLÇE KÖYAFET TÜRÜNoMAH.TARİHİ AÇIKLAMAGenel hayata Etkisiz1 Arıcak Karakaş - Kaya Düş. 11.7.2005-B6 konuta etkili2 Arıcak Üçocak Haberci Kaya Düş. 11.7.2005-B Kaya Düşmesi yok.Genel hayata Etkisiz3 Arıcak Ormanpınarı - Heyelan 30.9.1988-B(2 Konuta etkili)19 konutun nakli4 Arıcak Erimli - Çığ 7.7.1993-Byapıldı.21.12.2004- Muhtemel çığ tehlikesi5 Arıcak Kambertepe Çayönü ÇığM Kontrol Etüt Prog.23.6.2003 tarihli çığ6 Arıcak Kayahisar - Çığ 13.5.2004-B etüdüne itirazincelemesi9 konutun Kovancılar7 Arıcak Kayahisar - Çığ 12.6.2003-BMerkeze nakli yapıldı.14 konuta etkili, ıslah8 Arıcak Kayahisar - Kaya Düş 10.6.2004-Bkararı var.9 Arıcak Merkez Saman Mh. Kaya Düş. 12.7.2005-B Kaya Düşmesi yok.10 Arıcak Merkez Saman Mh. Heyelan 5.7.1991-B Meskun Alan Dışında11 Arıcak Erbağı - Çığ 2.4.1993-B Genel hayata Etkisiz15 konuta etkili, ıslah12 Arıcak Erbağı - Kaya Düş. 7.11.1986-Bkararı var.13 Alacakaya Yalnızdamlar Yk.Mahalle Heyelan Kontrol Etüt ProgramıTosunlarGenel hayata Etkisiz14 Alacakaya Site Mh.Çığ 11.8.1998-BMevkii(2 Konuta etkili)Genel hayata Etkisiz15 Alacakaya Mahmedan - Heyelan 7.6.1997-B16 Alacakaya Site Mh.TosunlarMevkiiHeyelan23.8.1992-B17 Baskil Yaylalı Çamaltı Kaya Düş 12.6.2004-B18 Baskil Aş.Kuluşağı Mollabekir Heyelan 18.11.2000-B19 Baskil Doğancık - K.D.-S.B. 5.12.2000-B20 Baskil SarıtaşMerkezKalecikHeyelan3.6.1997-B21 Baskil Kızıluşağı - Heyelan 17.7.1996-B22 Baskil Eskiköy Akbayır Heyelan 6.6.1997-B23 Baskil Pınarlı GedebükYASYükselimi28.5.1995-B24 Baskil Akuşağı Gölgeli K.D. 4.4.1993-B25 Baskil Yk. Deliktaş - Heyelan 4.7.1991-B26 Baskil Karakaş İbiş Heyelan 2.10.1988-B(1 Konuta etkili)EtibankÇalışmalarındanKaynaklanan 15konutta Hasar.Genel hayata Etkisiz(4 Konuta etkili)Genel hayata EtkisizKontrol Etüt Prog.Afet OlayınaRastlanmadıMerkezde HeyelanYok.Kalecik Kontr.EtütProg.Kontrol Etüt Prog.(Krip)Afet OlayınaRastlanmadıGenel hayata Etkisiz( Etkilenen KonutYok)Genel hayata Etkisiz(3 Konuta etkili)Genel hayata Etkisiz(Lokal Kayma)Genel hayata Etkisiz( Etkilenen KonutYok)454

S.MEZRASON ETÜT SONUÇİLÇE KÖYAFET TÜRÜNoMAH.TARİHİ AÇIKLAMA27 Baskil Konalga - Heyelan 16.11.2000-B Kontrol Etüt Prog.28 Baskil Koyunuşağı - Heyelan25 yıl önce feregatetmişler29 Baskil Işıklar - Çığ42 konut nakil (30 Baskil Kayabeyli - K.D.+S.B. 28.9.1988-B 34 konut nakil31 Karakoçan Yücekonak - Heyelan 22.8.2005-BKontrol Etüt Prog( Meskun Alandaheyelan Yok)32 Karakoçan Akarbaşı - Heyelan 11.5.2005-BKontrol Etüt Prog( Lokal Kütle Hareketi)33 Karakoçan Sarıbaşak - Heyelan 9.6.2004-BKontrol Etüt Prog( Krip,Şev kayması)34 Karakoçan Kavalcık - K.D. 7.6.2004-B51 konuta etkili, ıslahkararı var.35 Karakoçan Çelebi - Heyelan 22.5.2003-BSu Baskını:1 konutnakilÇığ:13 konut nakilHeyelan:26 konutaetkili(11 virane,6 terk,9konut nakil) (Kalecik)36 Karakoçan Sarıhan - Heyelan 6.6.1997-BKontrol Etüt Prog( Konutlara Etkisiz)37 Karakoçan Alabal - K.D.+Heyelan 30.9.1988-B28 konutNakil(Kalecik)38 Karakoçan Akpınar - heyelan 1.10.1988-B Kontrol Etüt Prog39 Karakoçan Kızılpınar - S.B. 1991-B 1 konut nakil(Kalecik)40 Karakoçan Alayağmur - Heyelan 3.4.1993-B 3 konut nakil(Kalecik)41 Karakoçan Çalıkaya - K.D.+Çığ 1.10.1988-B27 konutnakil(Kalecik)42 Karakoçan Çıtak - Heyelan 8.2.1999-B19 konutnakil(Kalecik)43 Karakoçan Bahçecik - S.B. 21.5.1991-B 3 konut nakil(Kalecik)44 Keban Üçpınar - Heyelan 22.6.1992-BKontrol Etüt Prog( Konutlara Etkisiz)45 Keban Kallar - Heyelan 25.5.1995-BGenel hayata Etkisiz( Kısmi Oturma)46 Keban Göldere Oruçlar Heyelan 5.7.1991-BKontrol Etüt Prog( Konutlara Etkisiz)47 Keban Göldere Samuşağı Heyelan 2.8.1984-BKontrol Etüt Prog( Konutlara Etkisiz)48 Keban Akçatepe Kafa mh. Heyelan 8.11.2000-M Genel hayata Etkisiz49 Keban Gökbelen Karaçor Heyelan50 Kovancılar Tatar - Heyelan 6.6.1997-B Meskun Saha Dışında.51 Kovancılar Yarımca - Heyelan 4.6.1997-B52 Kovancılar Yenidam - Heyelan 29.5.1991-BZemin oturması( 7269 Dışında)24 konut nakil( Kovancılar Merkez)455

S.NoİLÇEKÖYMEZRAMAH.AFET TÜRÜSON ETÜTTARİHİ53 Kovancılar Köprüdere - Heyelan 1.7.1989-B54 Kovancılar Gökçedal - Heyelan 29.9.1988-B55 Kovancılar Uyandık Karoli Mz. Heyelan 29.9.1988-B56 Maden Çalkaya Süleymanlı Heyelan 6.8.1983-BSONUÇAÇIKLAMAHeyelan tespitedilmedi. Zemindenkaynaklanan çatlakKontrol Etüt Prog(Heyelan Meskun AlanDışında)19 konut nakil (Kovancılar-merkez-Dereağzı Mevkii)Önceki yıllarda 8konutun nakli istenmiş,bu tarihteki etütte birkısmının kendiimkanlarıyla evyaptığı,bir kısmınınterk ettiğigörüldüğünden haksahipliği iptal edilmiş.57 Maden Koçkonağı - Çığ 21.7.1984-B 27 konut nakil58 Maden Naldöken Bişi Heyelan 5.7.1983-B59 Maden MerkezCami-i KebirMh.K.D.15.6.2004-B60 Maden Akboğa - Çığ 7.6.2003-B61 Maden Eğrikavak - Çığ 7.6.2003-B62 Maden Kaşlıca - K.D. 7.6.1997-B63 Palu Karataş - Heyelan 25.5.1995-B64 Palu Kayaönü - K.D. 9.10.2004-B65 Palu Küçükçaltı - Çığ 15.5.2004-B66 Palu Tarhana - S.B.+Çığ 6.4.1993-B67 Palu Güllüce - Çığ 21.6.1992-B68 Palu Akyürek Çırap Mz. S.B. 4.6.1997-BHeyelan meskun sahadışında( Önceden 18 konutiçin alınan nakil kararıiptal)35 konuta etkili- Islahve Set çalışmasıönerilmiş.46 konut nakilSu Baskını:1997 1konutÇığ:1998 11 konut+2003 34 konut27 konut nakil ( 10konut 1992 de nakiledilmiş)Genel hayata Etkisiz(4 Konuta etkili)Genel hayata Etkili ( 6konut, Palu İlçemerkezinde konutyapıldı)Genel hayata Etkili ( 9konut köy içinde yspyapıldı.)Genel hayata Etkili ( 4konut köy içinde yspyapıldı.)Genel hayata Etkili ( 32konut, Seydili Düzündeinş. Başladı.)Genel hayata Etkili ( 11konut, Seydili Düzündeinş. Başladı.)Genel hayata Etkili ( 10konut, Seydili Düzündeinş. Başladı.)456

S.NoİLÇE KÖY MEZRAMAH.AFET TÜRÜ SON ETÜTTARİHİSONUÇAÇIKLAMAGenel hayata Etkili ( 4 konut,69 Palu Burgudere - Çığ 22.6.1992-B Seydili Düzünde inş.Başladı.)70 Palu Yarımtepe - Çığ 23.6.1992-BGenel hayata Etkili ( 6 konut,Seydili Düzünde inş.Başladı.)71 Palu Andılar - Aşırı Yağış 1.10.1988-BAşırı yağıştan yıkılan evde 2ölü, 7269 dışında72 Palu Akbulut Kç.Akbulut Heyelan 3.7.1989-BGenel Hayata Etkisiz-Kontrol Etüt Prog.73 Palu Beyhani - Çığ 22.6.1992-BGenel hayata Etkili ( 4 konut,Seydili Düzünde inş.Başladı.)74 Palu Soğanlı Kelem S.B.+Heyelan 5.8.1985-B Genel Hayata Etkisiz75 Palu Çavuşdere - K.D.+Çığ 4.8.1984-BGenel hayata Etkisiz( 6konuta etkili )76 Palu Gökdere Kılıçvare Heyelan 4.7.1983-B9 konut nakil, 7 konut köyüterkedince kalan 2 içinetkisizlik oluru77 Palu Bozçanak - S.B.+ÇığGenel hayata Etkili ( 6 konut,Seydili Düzünde inş.Başladı.)78 Palu Köklüce - S.B.+ÇığGenel hayata Etkili ( 45konut, Seydili Düzünde inş.Başladı.)79 Sivrice Dikmen - K.D. 6.6.1997-BKontrol Etüt Prog.-Konutlara etkisiz80 Sivrice Yedikardeş - Heyelan 4.8.1984-B1968-1972 yılları arası köyüntamamı(2Feragat) 46 konutSivriceye taşınmıştır81 Sivrice Aş. Çanakçı - Heyelan 28.5.1995-B Kontrol Etüt Programında82 Sivrice Üçlerce Tepe Mz. Çığ 12.8.1998-BGenel hayata Etkisiz( 4konuta etkili )83 Sivrice Akseki Venk Mz. Heyelan 8.9.1998-BMeskun Sahada HeyelanYok. Okul ve lojmandazeminde oturma.84 Sivrice Kalaba - Heyelan+Çığ 29.5.1995-BTopografik yapı çığoluşumuna müsait değil,konutlarda hasar yok.85 Sivrice Uslu - Heyelan 3.6.1997-BGenel hayata Etkisiz( 1 konutheyelandan yıkılmış )86 Sivrice Çatakkaya - Heyelan 4.6.1997-B Yüzeysel Akma87 Sivrice Kılıçkaya - Heyelan 6.7.1983-B88 Sivrice Kayabağlar Aylak Heyelan 5.06.1983-B89 Sivrice Nergize - Heyelan 2.6.1983-B90 Sivrice Taşlıyayla Aş. Mahalle Heyelan 4.6.1983-B91 Sivrice Kösebayır - Heyelan 07.04.1993-BKaynak: Bayındırlık ve İskan İl MüdürlüğüGenel Hayata Etkili ( 19konut Merkez Örençay'anakledildi.)8.7.1966 da Kayabağlarıntamamı(60 konut)nakliistenmiş,15 hanenakledilmiş,Aylak mezrasıK.D. den 5 konutetkileniyor,Genel hayataEtkisiz.Meskun Sahada HeyelanYok.Önceki yıllarda 10 konutunnakli istenmiş, bu raporlaheyelan olmadığından iptaledilmiş.Genel hayata Etkili ( 24konutun köy içinde inşaatlarıyapıldı.)Heyelan ve Çığlar, iklim ve yağış şartları ile yakından ilişkisi vardır. Eğer bir bölgedemevsim özelliklerine bağlı olarak çok miktarda yağış yağarsa bu takdirde mevsim kış ayında olursayoğun kar yağışına bağlı olarak eğimli yamaçlarda çığ düşmesi gözlenir. Şayet yağış kış aylarıdışında özellikle de ilkbahar aylarında gerçekleşirse topografik eğim ve kaya parçasının litolojik457

özelliklerine bağlı olarak yoğun heyelanlar gözlenebilir. Heyelan gözlenen alanlar daha çok killi vesiltli alanlarda gözlenmektedir. Burada killi birimler suyu bünyelerine alarak şişmekte daha sonrada şişen bu malzeme eğim boyunca kaymaktadır.P.1.3. Sellerİlimizde meydana gelen su baskınları Müdürlüğümüz ( Afet İşleri Genel Müdürlüğü) işeD.S.İ Bölge Müdürlüğü tarafından ortaj etüd edilerek, Bakanlığımız Afet işleri genelMüdürlüğüne sunulmakta ve önerilen tedbirler Bakanlığımız trafından karşılanmaktadır.Taşkın, bir akarsu yatağındakisarfiyatın hızla artması ve bu artış sonucunda yatak civarındaarazilere, mülkiyete ve bu bölgede yaşayan insanlara zarar verebilir hale gelmesidir. Akarsuyataklarındaki sarfiyatın hızlı artışının nedeni, sağanak yağışlar ve akarsu havzasındaki kar vebuzların ani erimesidir. Halk arasında taşkın olayına, feyezan veya sel denilmektedir. Taşkın olayıdoğal afetlerin en sık meydana geleni ve en çok zarara neden olanıdır.Taşkınları; Yaz taşkınları, kış taşkınları ve ilkbahar taşkınları olmak üzere üçe ayırabiliriz.Taşkınlar ayrıca çeşitleri yönünden olağan dışı taşkınlar ve tekerrürlü taşkınlar olmak üzere ikiyeayrılır.İlimizin topoğrafik ve coğrafik özellikleri nedeniyle taşkın problemleri fazla olmaktadır.Geçmiş yıllarda ilimiz sınırları içerisinde meydana gelen taşkın olaylarında can ve mal kayıplarıolmuştur.İlimizde yaşanan sel baskınları ile ilgili bilgi Bayındırlık ve İskan İl Müdürlüğününverilerine istinaden Tablo – P.3’te verilmiştir.P.1.4. Orman Otlak ve Sazlık Yangınları1998 ve 1999 yılları içinde 12 adet orman yangını çıkmış olup, bunun iki tanesi ot yangınışeklindedir. 10 adet yangın ise ekonomik zarara haiz olup ve toplam 22.132.386.500.- TL. maddihasar meydana getirmiştir. Yanan orman alanı ise 102 Ha'dır. Yanan orman alanlarının fonksiyonel(Klimatik, Rekreaktif, Bilimsel, Hidrolojik v.s.) değerlerini yerine getirememesinden kaynaklananzarar ise maddi olarak ifade edilen zarardan çok daha büyüktür. Yanan orman alanları; Yenidenağaçlandırılır ve koruma altına alınır.Elazığ ilindeki orman yangınlarının çıkış nedeni ise genellikle ihmal-dikkatsizlik (Sigaraizmariti, Anız yakılması, Çoban ateşi v.s.) şeklindedir.Orman yangınlarına karşı alınan önlemlerinin başında ise yangının çıkış nedeninin ortadankaldırılması esastır. Bunun için belirli zamanlarda ilimizde ilk-orta dereceli okullarda ve yazılıgörselbasında orman sevgisi ve yararlarını anlatan toplantılar düzenlenmektedir. Orman yollarınınbakımlı tutulması, orman içinde ve orman yollarındaki yanıcı maddeler (Dal, Kozalak, Çam v.s.)toplattırılması orman yangınlarına karşı alınan tedbirler arasındadır.Yangına sebebiyet veren kişi veya kişiler hakkında kanuni işlem yapılması amacıyla,Cumhuriyet Savcılığına suç duyurusu yapılması ve suçluların takibinin sağlanması, ormanyangınlarının çıkarılmamasında caydırıcı unsur olarak görülmektedir.İlimizdeki orman yangınlarına ilk müdahale ekiplerimizle doğrudan müdahale yöntemi ilemücadele edilmektedir. Üç adet müdahale ekibi bulunmaktadır. Bunlar Gezin, Kürk ve merkezdekonuşlandırılmıştır. Keban Yukarı Çakmakta 1 adet yangın gözetleme kulesi mevcuttur. Koruormanlarının ve ağaçlandırma sahalarının yoğun bulunduğu Gezin, Kürk, Baskil ve YukarıÇakmak bölmelerinde yangın emniyet yollarımız mevcuttur.Orman yangınlarında daha çok ibreli çam ormanlarına ve ağaçlandırma sahalarınahassasiyet gösterilmektedir. Buralarda da yangın sezonu boyunca Toplu Koruma Ekiplerikonuşlandırılmış şekilde ALO 177 ile gelen ihbar değerlendirilerek ilk müdahaleler yapılmaktadır.Yangın broşürleri köy kahvelerinde asılarak orman yangınlarına karşı bilgilendirme vepropaganda yapılmaktadır.458

P.1.5. Ormanlar üzerinde Biyotik veya Abiyotik Faktörlerin EtkileriOrmanlar üzerinde canlı ve cansız çevre faktörleri sonucu oluşan böceklere karşı biyolojikmücadele yapılmaktadır. 2008 yılında 1500 adet Kınalı Keklik doğaya salınmıştır. 2009 yılındabiyolojik mücadele amaçlı 1500 adet kuş yuvası ormanlarımıza asılacaktır ve 1000 adet kınalıkeklik salımı yapılacaktır.P.1.6. FırtınalarTablo – P.4: Elazığ İli 2008 Yılına Ait Olağanüstü Olay HadiseleriTARİH YER OLAY ZARAR05.01.2008 Keban/Elazığ Fırtına Ağaçlarda dallar kırıldı19.02.2008 Keban/Elazığ Fırtına Ağaçlarda dallar kırıldı25.03.2008 Keban/Elazığ Fırtına Ağaçlar kırıldı30.03.2008 Elazığ Fırtına Ağaçlarda çiçekler döküldü23.04.2008 Keban/Elazığ Fırtına Ağaçlarda dallar kırıldı24.04.2008 Keban/Elazığ Fırtına Ağaçlarda dallar kırıldı29.05.2008 Keban/Elazığ Fırtına Ağaçlarda dallar kırıldı29.05.2008 Palu/Elazığ Fırtına Ağaçlarda dallar kırıldı10.06.2008 Keban/Elazığ Fırtına Ağaçlarda dallar kırıldı16.06.2008 Elazığ Fırtına Ağaçlarda dallar kırıldı30.06.2008 Keban/Elazığ Fırtına Ağaçlarda dallar kırıldı28.11.2008 Elazığ Yağış ve sel İnsan - hayvan - ulaşım ve yerleşim yerleri zarar gördü04.12.2008 Maden/Elazığ Fırtına Bağlarda filizler kırıldı10.12.2008 Maden/Elazığ Fırtına Ağaçlarda dallar kırıldı24.12.2008 Keban/Elazığ Fırtına Ağaçlarda dallar kırıldıKaynak:Meteoroloji Genel Müdürlüğüİlimizde 2008 yılında meydana gelen fırtınalar ve zararları yukarıda Tablo –P.4’te mevcuttur. Konuyla ilgili başka bir veri elimizde bulunmamaktadır.P.2. Afetler Ve Sağlık ZararlarıP.2.1. Radyoaktif MaddelerRadyasyon madde üzerinde meydana getirdiği etkilere göre:a) İyonlaştırıcı Radyasyon ( x- ışınları, gama ışınları, alfa, beta radyasyonları, kozmik ışınlar,nötronlar)b) İyonlaştırıcı Olmayan Radyasyon (ültraviyole, kızılötesi, radyo dalgaları, cep telefonları ve bazistasyonlarının yaydığı dalgalar, radar dalgaları, yüksek gerilim hatlarının yaydığı dalgalar vb.)şeklinde sınıflandırılır.İyonlaştırıcı radyasyonlar, madde ile etkileştiğinde elektrik yüklü parçacıklar (iyonlar)meydana getirmektedir.Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) tarafından Meteoroloji Bölge Müdürlüğündekurulan, Radyasyon Erken Uyarı Sistem Ağı (RESA) istasyonu ile, havadaki gama radyasyon dozhızı sürekli olarak ölçülmekte ve ölçüm sonuçları eş zamanlı olarak TAEK’e iletilmektedir.2690 sayılı Türkiye Atom Enerjisi (TAEK) Kanunu gereğince iyonlaştırıcı radyasyonunzararlarına karşı korunmayı sağlayıcı ilkeleri belirlemek ve hukuki sorumluluk sınırlarını saptamakTAEK’in görevidir. Bu kapsamda ilimizde iyonlaştırıcı radyasyon kaynakları bulunduran ve459

kullanan her türlü tesis ve uygulamalara ilgili lisans ve izinler TAEK tarafından verilmekte vedenetimleri TAEK tarafından yapılmaktadır.Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) radyolojik olayları sürekli izlemekte ve olabilecekradyolojik kazalara Kurum bünyesinde kurulu bulunan Acil Durum Müdahale ekipleri tarafındananında müdahale edilmektedir.Elazığ ilinde, radyoaktif madde kullanımı sonucu insan ve çevre sağlığını etkileyecekherhangi bir iyonlaştırıcı radyasyon problemi bulunmamaktadır.P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklarİlimizin konumu itibariyle deniz komşuluğu olmayışı nedeniyle böyle bir sorunyoktur.P.2.3. Tehlikeli MaddelerTehlikeli ve zehirli maddelerin depolanması, taşınması, kullanım sırasındaoluşan kitle sağlığına zarar verecek herhangi bir olay olmamıştır.P.3. Afetlerin Etkileri Ve Yardım TedbirleriAfet; toplumsal yıkımlara yol açan, yaşanabilirliği tehlikeye düşüren, insan hayatınınkaybına nüfusun genel sağlığında zarara, kamusal ve özel malların yok olmasına doğal çevredeönemli hasara neden olan, çoğu defa da aniden ve umulmadık bir şekilde meydana gelen, doğa,insan ve teknolojik kaynaklı olaylardır. Toplum hayatının tamamını veya bir kısmını belirli bir sürekesintiye uğratır. Afetler ;ölümler,yaralanmalar gibi insanlar için söz konusu olan kayıpları ifadeederken, diğer taraftan da bina, altyapı, endüstri ve ticaret alanları, doğal çevrenin tahribi ,kısacayaşam alanları üzerindeki konut ve işyeri hasarı,tarımsal ürün kaybı,iletişim ve enerji hatlarındahasar, ulaşım yapılarının zarar görmesi,toprak kaybı gibi olumsuz fiziksel değişimleri ifadeetmektedir.Bazı afet türleri hemen ardından başka afetleri de beraberinde getirebilmektedir.Örneğin depremlerin etkisi sadece sarsıntı sonucu görülen can ve mal kaybıyla sınırlıkalmamaktadır.Ardında su baskını, yangın gibi ikincil afetleri de getirebilmektedir. Afet sonrasıpsikolojik travmalar da göz ardı edilmemelidir.Doğal afetlere karşı alınacak tedbirler; afet öncesinde, afet sırasında ve afet sonrasında diyeüç aşamada düşünülebilir.-Afet öncesi; Afet İl Acil Yardım Teşkilatı planları hazırlanır. Bu planlarda; İl KrizMerkezi, haberleşme, ulaşım, kurtarma ve yıkıntıları kaldırma, ilk yardım ve sağlık, ön hasar tespitve geçici iskan, güvenlik, satınalma-kiralama-el koyma ve dağıtım,tarım ,elektrik ,su vekanalizasyon hizmet grupları oluşturulur, bunların olası afet esnasında toplanma yerleri,yapacakları işler önceden kendilerine tebliğ edilerek,eğitimleri de yaptırılır .Bu planda geçici iskanyerleri,toplanma yerleri,çadır yerleri,sağlık çadırları,seyyar hastane yerleri ,barınma yerleri,iaşeyerleri önceden tespit edilerek bu gruplara bildirilir ve bu Afet İl Acil Yardım Teşkilatı Planı heryıl güncellenir.Kamu binalarının mukavemetleri (depreme karşı dayanımları)ölçülmeli gerekirsegüçlendirme projeleri hazırlanmalı ve uygulanmalıdır. Öncelik sağlık ,eğitim,itfaiye ve emniyeteait binalara verilmelidir.Kamuya açık tiyatro,sinema salonları,spor sahalarının tribünleri demutlaka depreme karşı dayanımları ölçülmelidir.Müdürlüğümüzce her yıl Afet İl Acil Yardım Teşkilatı düzenli olarak hazırlanmaktadır.Yine depreme karşı güçlendirme projelerine ve uygulamalarına kontrollük hizmetleri deverilmektedir.460

Afet sırasında; Müdürlüğümüzce hazırlanan Afet İl Acil Yardım Teşkilatı Planlarıdahilinde, mahallinde hasar tespit ekiplerince hasar tespit formları düzenlenir. Bakanlığımızaintikal ettirilir. Geçici iskan yerlerindeki konteynırlara ve alt yapı, enerji nakilleri de hazırlanançadırlara, dışarıda kalanların intikali sağlanır.Afet sonrası; afetten zarar görenlere kalıcı konutların yapımı için önce hak sahipliğiçalışmaları yapılır. Hak sahibi olan afetzedeler için yerleri uygunsa kendi yerlerinde, değilseyerleşime uygun herhangi bir yerde yer seçimi işleri yapılarak yeni konutların inşasına başlanır.Doğal Afetler deyince; daha geniş bir alanda hayatı kesintiye uğratan veya durdurandeprem felaketi gelir. Lokal olarak etkili olan çığ, heyelan, kaya düşmesi,su baskını gibi doğalafetler de meydana geldikleri yerde can ve mal kaybına neden olabilmektedir .Yine teknolojikafetlerde sıklıkla olmasa da görülmektedir.(Çernobil faciası gibi)Sivil Savunma tarafından afet durumunda alınacak tedbirler aşağıya çıkarılmıştır.:İl Merkezinde Afet Meydana Geldiğinde Yapılacak İş ve İşlemler:1- Afet haberi alınır alınmaz kendimizi ve yakınlarımızı güvenceye aldıktan sonra ilgilimakamların birim amirlerine ve yardım kuruluşlarına afet bildirilecektir.2- İl Afet Acil Yardım Komitesi ve Hizmet Grup Başkanlıklarında görevli kurum amirleri vepersoneller 15 dakika içerisinde Afet yönetim merkezinde toplanarak, İlimiz Valisi tarafındangerekli talimatlar verildikten sonra çalışmalara Afet yönetim Merkezide devam edilecektir.3- İl Kriz Merkezinde ihtiyaç duyulabilecek, kullanılabilir kaynaklar gözden geçirilecek veyönlendirilecektir.4- İl Kriz Merkezi yönergesine göre; Depremlerde sekretarya çalışmaları İl Bayındırlık veİskân Müdürlüğü ve İl Sivil Savunma Müdürlüğünce oluşturulacak büro, personel, araç ve gereçyönünden diğer kuruluşlardan takviye edilecektir.5- Öncelikle kurtarma ekiplerinin göreve sevki yapılarak, hastane yolları ve şehrin anaarterlerinin ulaşıma açılması sağlanacaktır.6- Acil aydınlatma ve haberleşme hizmetleri sağlanacaktır.7- Köylerin hasar durumu ve ihtiyaç duyulan yardımların tespiti İl Jandarma Komutanlığıncayapılacaktır.8- İlk anda haberleşmede ilgili kuruluşların ve askeri birliklerin telli, telsiz tüm imkânlarındanyararlanılacaktır.9- Enkaz altında kalan afetzedelerin kurtarılması, ilkyardım yapılıp sağlık kuruluşlarınataşınması çalışmalarına başlanacaktır.10- Kurtarma, ilkyardım ve yaralı taşımada kullanılabilecek kamu, özel kurum ve şahıslara aittesis, araç, gereç ve ambulanslar kurtarma ve ilkyardım çalışmalarında istenildiğinde kriz yönetimiemrine verilecektir.11- Kamu ve özel sağlık kuruluşlarında gerekli tedbirler alınacak, gelen giden afetzede kayıtlarıtutulacak, istenildiğinde seyyar hastaneler kurulacaktır.12- Yangınlar söndürülecek, çıkabilecek yangınlara karşı gerekli tedbirler alınacaktır.13- Halkın, kurtarma ve ilkyardım çalışmalarına katılımlarını sağlayıcı telkinlerin mahalliyayın araçları ile yayınlanması sağlanacaktır.14- Afetin büyüklüğüne göre gerekiyorsa komşu illerden ve destek illerden yardım talepedilecektir. İllerden gelen yardımlar il kriz merkezine yönlendirilecektir.15- Açıkta kalan insanların barınma ihtiyaçları için gerekli tedbirler alınacaktır.16- Su ve kanalizasyon tesislerinin onarımı sağlanacak, seyyar su dağıtım tankerleri ve seyyartuvaletler kurulacaktır.17- Salgın hastalıklara karşı önlem alınacaktır.461

18- Yağma, talan, yalan haber gibi hadiseleri önlemek için afet zedelerin bu gibi haberlereuymamaları için yeteri sayıda öğretmen ve sosyolog görevlendirileceği planlanmıştır. Ayrıca şehregiriş ve çıkışları kontrol altına almak için önleyici emniyet tedbirleri alınacağı planlanmıştır.19- Ön hasar tespit çalışmalarına başlanacaktır.20- Gıda stoku bulunan yerler tespit edilerek buradan temin edilen ihtiyaç maddeleri toplamave dağıtım merkezlerine götürülecektir.21-Yurt dışı ve yurt içinden gelen insani ayni yardımlar planlanan toplama merkezine gönderilecekve buradan dağıtımı yapılacaktır. Dağıtım işlemlerinin başarı ile yürütülmesi için gelen ayniyardımların kaza zadelere dağıtımın ilk 5 günde güvenlik personeli tarafından yapılmasıplanlanmıştır.22- Barındırma iaşe ihtiyaçlarına cevap verebilecek, yatılı okul, yemekhane, ambar v.b.yerlerden elverişli olanlar faaliyete geçirilecektir.23- Kayıt masaları kurularak halka ilan edilecek elde edilen bilgiler kurtarma ekiplerineulaştırılacaktır.24- Ölülerin kimlik tespitlerine müteakip sahiplerine teslim edilinceye kadar morglarda vesoğuk hava depolarında muhafazası ve ardından gömülme işlemlerine başlanacaktır.25- Altında yaralı, ölü bulunmadığından emin olunan enkazlar belirlenecek, enkaz dökmenoktalarına taşınmasına başlanacaktır.26- Hafif hasarlı veya içinde oturulabilecek binalara hasar tespitleri neticesine göre yerleşimizni verilecektir.27- Eğitim ve öğretimin mümkün olduğu nispetle sürdürülmesi için gerekli yerlerin tespitiyapılacaktır.28- Ağır hasarlı tehlike arz eden binalar yıkılacaktır.İlçelerde Meydana Gelebilecek Afetlerde Yapılacak İşlemler:1- İlgili üst makamlara ve yardım kuruluşlarına bilgi verilip yardım istenecektir.2- İl acil yardım kurtarma ekipleri derhal göreve sevk edilecektir.3- Kurtarma ve ilkyardım çalışması yapabilecek tüm kurumların imkânları ilçeye intikalettirecektir.4- Gıda stoku bulunan yerlerde afetzedelere dağıtılmak üzere paketlemek suretiylehazırlatılacak gıda malzemeleri afet bölgesine gönderilecektir.5- Tüm sağlık tesisleri personeli derhal göreve çağrılarak 24 saat kesintisiz hizmetverilecektir.6- Tıbbi malzeme, giyecek, yiyecek bağışları içi mahalli yazılı ve görsel basın vasıtası ilekampanyalar düzenlenecek, toplanan yardımlar ilgili yerlere gönderilecektir.7- Halka doğru haber vermek için görsel ve yazılı basın kanalıyla halk bilgilendirilecektir.Komşu İl’de Afet Meydana Geldiğinde Yapılacak İşlemler:1- Komşu ilden hasar durumu, afet türü ve ihtiyaç duyulan yardım türleri konusunda haberalmaya çalışılacaktır.2- Haber üst makamlara iletilmemişse, ilgili üst makamlara ve yardım kuruluşlarına haberverilir.3- Derhal il kurtarma ve yardım komitesi ihtiyaç durumda kriz merkezi çekirdek kadrosunuoluştur.4- Alınan yardım taleplerine göre ilave olarak, ihtiyaç duyulacak makine, ambulans, gıda, ilaçve sağlık personeli derhal afet bölgesine sevk edilecektir.5- Talep edilmesi durumunda sevk ve idare için uzman idareciler afet bölgesine gönderilir.462

6- Afet olan bölgeden gelebilecek yaralılar için resmi ve özel sağlık kuruluşlarında 24 saatkesintisiz hizmet verecek çalışma düzenine geçilecektir.P.3.1. Sivil Savunma Birimleriİlimizde İl Sivil Savunma bünyesinde 20 kişilik Arama Kurtarma Ekibi, Kamu Kurumve Kuruluşlarında toplam 71 kişilik İl Acil Yardım ve kurtarma ekibi, Ayrıca bazı Kamu vesivil toplum kuruluşlarınca 60 kişilik arama kurtarma ekipleri oluşturulmuştur.P.3.2. Yangın Kontrol ve Önlem Tedbirleriİlimiz Sivil Savuma Müdürlüğü ve Elazığ Belediyesi İtfaiye Müdürlüğütarafından muhtemel yangınlara karşı kontrol ve önlem tedbirleri alınmış olup,afetlerde can ve mal kaybının en aza indirilebilmesi amacıyla Afetlerde Sivil Savunmaİcra Planı hazırlanmıştır.Elazığ Belediyesi İtfaiye Müdürlüğü yangın kontrol ve önleme amacı ile;-Günün 24 saati 3 vardiye halinde yangınlara, kazalara ve afetlere karşı hazır halde beklemekte.-Yangın ihbarı ile birlikte en kısa zamanda yangınlara müdahale ederek can ve mal kaybınıönlemeye çalışır.-Yangınlara 7 adet Arazözle müdahale edilir.-Yangının türüne göre su, köpük ve kuru kimyevi toz kullanılır.-Belirli zamanlarda okullarda, iş yerlerinde ve kamu kuruluşlarında yangın önleme ve söndürmegibi konularda halkımızı bilinçlendirmeye çalışır.-İşyeri açan vatandaşlarımıza yangın güvenliği ile ilgili teknik bilgi verilmektedir.-Yangınlara müdahalede ise ekipler yangın yerine gittiğinde önce yangının yayılmasına engelolurlar, daha sonra söndürme ve soğutma yaparak zararın asgariye inmesi sağlanır.463

P.3.3. İlk Yardım ServisleriTablo – P.5:İl Nüfusu-Ambulans-Telsiz Altyapı ve Frekans BilgileriFormun Ait Olduğu Dönem Mart-2008Faaliyete Başlama Tarihi 1998İLİN NÜFUSU 569.000 MALZEMENİN CİNSİ MİKTARI KULLANILAN FREKANSLARFAAL İSTASYON SAYISI 13BÖLGE AKTARICISI 3MERKEZ KONTROL BİRİMİ 11. FREKANS TON112 AMBULANS SAYISI 14ROLE 3 Rx 168 300SANTRAL 1 Tx 168 800FAAL İSTASYON BAŞINADÜŞEN NÜFUS43.769SES KAYIT CİHAZI 1SABİT 122. FREKANS TONİLDEKİ TOPLAM AMBULANS 50ARAÇ 13EL 14DİĞERYÖNETİCİ BİLGİLERİGÖREVLERİ ADI SOYADI İŞ TELEFONU CEP TELEFONUİL SAĞLIK MÜDÜRÜ Dr. Kanuni KEKLİK 424 218 40 31112’DEN SOR.İL SAĞ.MÜD.YRD. Dr. Cihan TEKİN 424 218 40 31 0532 684 89 59ASH ŞUBE MÜDÜRÜ Dr. Abdullah TOSUN 424 218 40 31 0532 626 89 47İL AMBULANS SERVİSİ BAŞHEKİMİ Dr. Gülnihal SAMANLIOĞLU 424 224 85 08 0533 490 19 11Rx 168 350Tx 168 850ELEKTRONİK POSTAADRESİİL AMBULANS SERVİSİ KOMUTA KONTROL MERKEZİ - İSTASYONLAR VE PERSONEL BİLGİLERİPERSONEL DURUMU112 İSTASYON DURUMU AMBULANSKADROLUSÖZLEŞMELİİSTASYONUN ADI DURUM TİPİ KONUŞLANDIĞI YER MODEL MARKADOKTORSAĞLIKMEMURUHEMŞİREŞOFÖRDİĞERDOKTORACİL TIPTEKNİKERİPARAMEDİKACİL TIPTEKNİSYENİKomuta Kontrol Merkezi FAAL M Gümüşkavak Sağlık Ocağı 5 15 2 5Merkez 1 Nolu ASHİ FAAL A1 Şoförler Odası Binası Elazığ 2008 FİAT 6 5 4 2 5Merkez 2 Nolu ASHİ FAAL A1 Adli Tabiplik 2008 FİAT 5 5 4 4Merkez 3 Nolu ASHİ FAAL A2 Cumhuriyet Sağ. Ocağı 2005 FORD 1 5 3 9Merkez 4 Nolu ASHİ FAAL A1 Karaali Sağ. Ocağı 2007 FORD 2 5 5 1 8Merkez 5 Nolu ASHİ FAAL A1 Gümüşkavak Sağlık Ocağı 2005 FORD 2 5 5 1 6Maden 1 Nolu ASHİ FAAL A2 Gezin Sağlık Ocağı 2004 FORD 4 5 5Maden 2 Nolu ASHİ FAAL A2 Maden Devlet Hast. 2007 FORD 2 1 3 4 3 5Kovancılar1 Nolu ASHİ FAAL A2 Yarımca Sağ Ocağı 2004 FORD 5 10Sivrice ASHİ FAAL A2 Sivrice Sağ. Ocağı 2004 FORD 5 1 5 4 1 9Palu ASHİ FAAL A2 Palu Devlet Hast. 2007 FORD 1 3 4 4 4 5Baskil ASHİ FAAL B Baskil Sağlık Ocağı 2004 FORD 5 3 3 2Karakoçan ASHİ FAAL B Karakoçan Devlet Hast. 2003 FORD 3 12 5 3 3 3Ağın ASHİ FAAL B Ağın Sağlık Ocağı 2003 FORD 3 1 2 1 2Keban ASHİ FAAL B Keban Sağ. Ocağı 2004 FORD 4 1 1 4 5 1TOPLAM 34 27 25 62 35 10 10 74Kaynak:İl Sağlık Müdürlüğü464

Tablo – P.6:İl Geneli Ambulans DurumuKONUMU PLAKASI MARKA MODEL KONUMU PLAKASI MARKA MODELAğın Sağlık Ocağı 23 EC 173 Ford 2003 Deri ve Züh..ve Lep. Hast. 23 DK 457 Ford 1997Alacakaya ASHİ 23 AR 612 Ford 2004 Sivrice Sağlık Ocağı 23 DD 211 Ford 2004Alacakaya Sağlık Ocağı 23 EZ 664 Ford 2001 Şoförler Odası Başkanlığı 23 EE 001 Ford 1998Arıcak Sağlık Ocağı 23 EZ 665 Ford 2001 Erimli Sağlık Ocağı 23 EE 359 Landrover 1992Arıcak Sağlık Ocağı 23 FU 112 Ford 2007 Yazıkonak Top. Sağ. Merkwzi 23 DP 112 Cıtroen 2000Baskil Sağlık Ocağı 23 DC 412 Ford 2004 Hi,cret Top. Sağ. Merkezi 23 TC 362 Ford 1998Beyhan Sağlık Ocağı 23 AL212 Ford 2000 Doğukent Top. Sağ. Merkezi 23 DA 112 Ford 1999Elazığ Devlet Hast. 23 DZ 112 Ford 1998 Hilalkent Top. Sağ. Merkezi 23 EU 036 Ford 2000Elazığ Devlet Hast. 23 DH 002 Ford 1998Türk Havameydanı ElazığHavaalanı35 CDU 71 Ford 1997DSİ Bölge Müd. 23 EV 615 Mercedes 2000 112 Acil Merkez (Paletli) 23 FU 132 Scam 2007Fırat Tıp Merkezi 23 FC 026 4x4 Doç 1995 112 Acil Merkez 1 Nolu ASHİ 23 FZ 582 Fiat 2008Fırat Tıp Merkezi 23 EH 660 Ford 1993 112 Acil Merkez 2 Nolu ASHİ 23 FZ 583 Fiat 2008Fırat Tıp Merkezi 23 EH 658 Ford 1993 112 Acil Merkez 3 Nolu ASHİ 23 DL 912 Ford 2006Fırat Tıp Merkezi 23 AD 721 Ford 2000 112 Acil Merkez 4 Nolu ASHİ 23 FU 113 Ford 2007Harput Devlet Hast. 23 AR 244 Ford 1997 112 Acil Merkez 5 Nolu ASHİ 23 FN 690 Ford 2005Harput Devlet Hast. 23 DK 177 Ford 2003 112 Acil Hasta Nakil 23 AZ 112 Ford 1999Harput Devlet Hast. 23 EF 735 Ford 2004 112 Acil Merkez 23 FD 581 Ford 2004Harput Devlet Hast. 23 DT 994 Desoto 1989 112 Acil Merkez (4x4) 23 FV 157 Ford 2007Karakoçan ASHİ 23 AU 642 Ford 2003 112 Acil Merkez 23 EA 217 Peugeot 2002Karakoçan Devlet Hast. 23 DH 930 Ford 1998 112 Acil Merkez 23 FA 112 Ford 2004Karayolları Bölge Müd. 23 EF 327 2000 Elazığ Devlet Hastanesi 23 FZ 663 Fiat 2008Keban Sağlık Ocağı 23 FD 580 Ford 2004Palu Devlet Hast. 23 FU 114 Ford 2007Kovancılar Devlet Hast. 23 EP 115 Ford 2007Yarımca ASHİ 23 FD 582 Ford 2004Köy Hizmetleri Bölge Müd. 23 ET 876 Mercedes 2000Maden Devlet Hast. 23 FU 115 Ford 2007Maden Gezin ASHİ 23 FD 583 Ford 2004Ruh Sağlığı Hast. 23 ER 279 Peugeot 2002Sarahatun Doğum Hast. 23 FA 360 Ford 2002TOPLAM AMBULANS 30 TOPLAM AMBULANS 21Kaynak:İl Sağlık Müdürlüğü465

P.3.4. Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden İskanıİlimizde deprem, heyelan, Çığ, kaya düşmesi ve su baskım gibi afetlerden sonra yapılanhasar tespit çalışmalan sonucu hak sahibi kabul edilen afetzedelerin yeniden iskanı için öncelikleafetin olduğu bölgede yer seçimi çalışmalan yapılmakta, uygun yer olmaması halinde bağlıolduğu ilçe merkezinde ya da il merkezinde uygun alanlar tespit edilerek iskan edilmektedir.2003 yılında Bingöl' de meydana gelen deprem İlimiz Karakoçan, Kovancılar ve Paluİlçelerinde de hissedilmiş ve ağır hasar gören 310 konut için iskan çalışmalan yapılarak, konutlarmuhtelif yerlerde yapılmış ve aileler yerleştirilmiştir. Ayrıca 2004 yılında İlimiz Sivrice İlçesindemeydana gelen deprem sonrası yapılan hasar tespitlerinde 471 konutun ağır hasarlı olduğu tespitedilmiş olup, bir kısım afet konutlanmn yapımına başlanmış, bir kısım da ise yeniden iskanamacıyla yer seçimi çalışmalanna devam edilmektedir.İlimizde, Afetzedelere ve mülteciler iskânı için İlimizin doğusunda Mehmetçik ormanıiçerisinde çadır kent alt yapısı hazırlanmıştır. Çadırlar Güneydoğu Anadolu Bölge Afet müdahaleve Lojistik merkezi tarafından temin edilecektir.P.3.5. Tehlikeli Maddelerin Yurtiçi ve Sınırlararası Taşınımı için Alınan TedbirlerZehirli maddelerin sınırlararası taşınımı için alınan tedbir yoktur.P.3.6. Afetler ve Büyük Endüstriyel KazalarMüdürlüğümüz ( Afet İşleri Şube Müdürlüğü ) İlimizde olası büyük bir afete hazırlıkkapsamında, bütün kurumlarla koordineli olarak çalışmakta ve iı Afet Acil Yardım Planıhazırlamaktadır. Bu plan her yıl güncellenerek Valiliğimiz ve Bakanlığımız onayınasunulmaktadır. Bu planda genel hayata etkili büyük çapta olası bir afet sonrası İlimizde yapılacakçalışmalar yer alm~ bu amaçla bütün kurumlardaki araç-gereç, personel listeleri hazırlanarak krizmerkezi, haberleşme, ulaşım, kurtarma ve yıkıntıları kaldırma, ilk yardım ve sağlık hizmetleri, önhasar tespit ve geçici iskan hizmetleri, güvenlik, satınalma-kiralama-el koyme-dağıtım, tarım,elektrik komisyonu, su ve kanalizasyon hizmet grupları ve bu hizmet gruplarında görevalacak araçve şöfôrler önceden planlanmaktadır.İlimizde meydana gelen/gelebilecek küçük çaplı afetlerde ( heyelan,çığ ) ise alınanönlemler ve afet sonrası yapılan çalışmalar yukarıda belirtilmiştir.P. AFETLER - KAYNAKÇA- Bayındırlık ve İskan Müdürlüğü- Orman Bölge Müdürlüğü- Meteoroloji Genel Müdürlüğü- Sivil Savunma Müdürlüğü-İl SağlıkMüdürlüğü-Elazığ Belediye Başkanlığı466

R . SAĞLIK VE ÇEVRER.1. Temel Sağlık HizmetleriR.1.1. Sağlık Kurumlarının DağılımıTablo – R.1:İlimizdeki Hastaneler ve Sağlık TesisleriHASTANELERAçılış YılıKadroYatak Sy.Fiili YatakSayısıKanMerkeziDiyaliz ÜnitiElazığ Devlet Hastanesi 1945 550 0 1 11Akıl ve Ruh Sağlığı Hastalıkları Hast. 1925 550 0 0 0Sarahatun Kadın Doğum Hastanesi 2001 75 0 0 0Deri Zührevi ve Lepra Hastalıkları Hast. 1941 175 0 0 0Karakoçan Devlet Hastanesi 1991 35 0 0 0Kovancılar Devlet Hastanesi 1996 35 50 0 0Maden Devlet Hastanesi 2001 30 10 0 0Palu Devlet Hastanesi 1966 50 25 0 0Fırat Üniversitesi Fırat Tıp Merkezi 1985 716 716 1 24Harput Devlet Hastanesi 1969 350 1 14Özel Medical Park ------- 49 0 0 0Özel Elazığ Hayat Hastanesi 1982 27 0 0 0TOPLAMKaynak:İl Sağlık Müdürlüğü2.642 801 349467

Tablo –R.2:Toplum Sağlığı Merkezleri ve Bağlı Olan Aile Sağlığı MerkezleriToplum SağlığıMerkezleri1 No’lu Hilalkent TSM(A Tipi)2 No’lu Hicret TSM(A Tipi)Bağlı Aile SağlığıMerkezleriAbdullahpaşaBatıkent70.Yıl CumhuriyetHankendiHilalkentKaraaliŞht.Dr.Yüksel DemirCipPoyrazSürsürüYenimahalleToplam NüfusHicretAksarayKızılayKültürGümüşkavakFevziçakmakİzzetpaşaToplam NüfusNüfusu9.13510.30816.8233.8173.6783.89616.3263.6583.87023.05036.445131.0065.13611.6199.34332.5193.6458.08836.283106.603Toplum SağlığıMerkezleriKovancılar TSM(C Tipi)Maden TSM(D Tipi)Bağlı Aile SağlığıMerkezleriKovancılarÇaybağıÇakırkaşYarımcaToplam NüfusMadenGezinHazarToplam NüfusNüfusu15.7413.1394.6362.90936.1506.7595.0724.19916.0303 No’lu Doğukent TSM(A Tipi)4 No’lu Yazıkonak TSM(C Tipi)Ağın TSM(D Tipi)DoğukentBalakgaziM.GöktayoğluUlukentYıldızbağlarıHarputRüstempaşaToplam NüfusBahçekapıİçmeMollakendiYazıkonakAkçakirazYurtbaşıToplam NüfusAğınToplam Nüfus16.68734.74310.0918.2946.6613.42832.895112.7994.0764.6965.1958.9545.9128.38937.2222.3392.339Palu TSM(C Tipi)Sivrice TSM(D Tipi)PaluBaltaşıBeyhanÜçdeğirmenlerToplam NüfusSivriceToplam Nüfus10.8833.3074.3963.25621.8427.3377.337Alacakaya TSM(D Tipi)Arıcak TSM(D Tipi)Baskil TSM(D Tipi)Karakoçan TSM(C Tipi)AlacakayaToplam NüfusArıcakErimliToplam NüfusBaskilKuşsarayıToplam NüfusKarakoçanBaşyurtSarıcanToplam Nüfus8.1268.12613.1943.11716.31110.5123.68814.20018.0164.4136.61129.340Kaynak:İl Sağlık Müdürlüğü468

Tablo – R.3: Elazığ İli Özel Sağlık KuruluşlarıTıp Merkezi 2Dal Merkezi 9Poliklinikler 3Görüntüleme Merkezileri 4Teşhis Merkezileri 2Tıbbi Laboratuvarlar 1Sağlık Kabinleri 15Güzellik Merkezleri 2Muayenehaneler 29Diş Hekimi Muayenehanesi 53Optikçiler 26Özel Hastaneler 2Diyaliz Merkezleri 3TOPLAM 149Kaynak:İl Sağlık MüdürlüğüTIP MERKEZLERİ1-Çağrı Tıp Merkezi2-Ufuk Tıp MerkeziDAL MERKEZLERİ1-Nobel Tıp Merkezi2-Lazer Göz Merkezi3-Psikiyatri Merkezi4-İdeal Çocuk Sağlığı Merkezi5-Vizyon FTR Merkezi6-Çapa Doğum Merkezi7-Bronok-Med Göğüs Merkezi8-Üroloji Taşkırma Merkezi9-Psiko Teknik Değerlendirme MerkeziTIP LABORATUVARI1-Büyük Tıp LaboratuvarıSAĞLIK KABİNLERİ1-Bilim Sağlık Kabini2-Bölge Sağlık Kabini3-Çağrı Sağlık Kabini4-Çapa Sağlık Kabini5-Deva Sağlık Kabini6-Dilek Sağlık Kabini7-Üniversite Sağlık Kabini8-Yıldız Sağlık Kabini9-Hayat Sağlık Kabini10-Acil Sağlık Kabini11-Can Sağlık Kabini12-Kent Sağlık Kabini13-Umut Sağlık Kabini14-Güven Sağlık Kabini15-Mevlana Sağlık KabiniGÖRÜNTÜLEME MERKEZLERİ1-El-Tıp Görüntüleme Merkezi2-İmaj Emar Görüntüleme Merkezi3-İbn-i Sina Görüntüleme Merkezi4-Dr.Cumhur Öztürk Görüntüleme MerkeziTEŞHİS MERKEZLERİ1-Dr.Ağaoğlu Pataloji Teşhis Merkezi2-Patomer Pataloji Teşhis MerkeziGÜZELLİK MERKEZİ1-Mest Güzellik Merkezi2-Elit Güzellik Merkezi469

R.1.2. Bulaşıcı HastalıklarTablo – R.4: Elazığ İlinde 2008 Yılı İnsanlarda Bulaşıcı Hastalıklar2008 YILI AKUT KANLI İSHAL VAKA SAYISININ İLÇELERE VE AYLARA DAĞILIMIİLÇELER OCAK ŞUBAT MART NİSAN MAYIS HAZİRAN TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL EKİM KASIM ARALIK TOPLAMMERKEZ 1 1 2AĞINALACAKAYAARICAKBASKİL 0KARAKOÇANKEBANKOVANCILAR 2 2MADENPALUSİVRİCE 5 5TOPLAM 5 1 1 2 92008 YILI BRUSELLOZ VAKA SAYISININ İLÇELERE VE AYLARA DAĞILIMIİLÇELER OCAK ŞUBAT MART NİSAN MAYIS HAZİRAN TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL EKİM KASIM ARALIK TOPLAMMERKEZ 2 5 1 1 9AĞINALACAKAYAARICAKBASKİLKARAKOÇAN 0KEBANKOVANCILAR 2 1 3 6MADEN 0PALU 0SİVRİCETOPLAM 2 3 5 1 1 152008 YILI HEPATİT A VAKA SAYISININ İLÇELERE VE AYLARA DAĞILIMIİLÇELER OCAK ŞUBAT MART NİSAN MAYIS HAZİRAN TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL EKİM KASIM ARALIK TOPLAMMERKEZ 0AĞINALACAKAYAARICAKBASKİL 0KARAKOÇAN 0KEBANKOVANCILAR 2 1 3MADENPALU 1 1 1 3SİVRİCETOPLAM 3 1 0 0 0 0 0 0 0 0 2 62008 YILI HEPATİT B VAKA SAYISININ İLÇELERE VE AYLARA DAĞILIMIİLÇELER OCAK ŞUBAT MART NİSAN MAYIS HAZİRAN TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL EKİM KASIM ARALIK TOPLAMMERKEZ 1 1 2AĞIN 0ALACAKAYA 0ARICAK 1 1BASKİL 0470

KARAKOÇAN 1 1İLÇELER OCAK ŞUBAT MART NİSAN MAYIS HAZİRAN TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL EKİM KASIM ARALIK TOPLAMKEBAN 0KOVANCILAR 0MADEN 0PALU 1 1SİVRİCE 0TOPLAM 1 0 0 0 1 0 1 0 0 0 0 2 52008 YILI KABAKULAK SAYISININ İLÇELERE VE AYLARA DAĞILIMIİLÇELER OCAK ŞUBAT MART NİSAN MAYIS HAZİRAN TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL EKİM KASIM ARALIK TOPLAMMERKEZ 1 1 11 13AĞINALACAKAYAARICAK 2 1 1BASKİL 0KARAKOÇAN 0KEBANKOVANCILAR 0MADEN 0PALU 0SİVRİCETOPLAM 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 13 1 162008 YILI KIZAMIKÇIK VAKA SAYISININ İLÇELERE VE AYLARA DAĞILIMIİLÇELER OCAK ŞUBAT MART NİSAN MAYIS HAZİRAN TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL EKİM KASIM ARALIK TOPLAMMERKEZ 1 1AĞINALACAKAYAARICAKBASKİLKARAKOÇANKEBANKOVANCILARMADENPALUSİVRİCETOPLAM 0 1 0 0 12008 YILI KUDUZ RİSKLİ TEMAS VAKA SAYISININ İLÇELERE VE AYLARA DAĞILIMIİLÇELER OCAK ŞUBAT MART NİSAN MAYIS HAZİRAN TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL EKİM KASIM ARALIK TOPLAMMERKEZ 8 12 18 11 10 13 18 15 6 9 4 3 127AĞIN 2 2ALACAKAYA 1 3 2 1 7ARICAK 2 1 1 2 1 3 10BASKİL 5 1 1 2 4 13KARAKOÇAN 3 2 3 2 2 1 2 2 17KEBANKOVANCILAR 2 1 3MADEN 8 2 2 1 1 14PALU 2 4 2 2 1 3 2 2 4 1 23SİVRİCE 2 1 2 2 5 12TOPLAM 13 28 30 26 21 19 26 23 9 13 9 11 228471

2008 YILI MENİNGOKAL HASTALIK VAKA SAYISININ İLÇELERE VE AYLARA DAĞILIMIİLÇELER OCAK ŞUBAT MART NİSAN MAYIS HAZİRAN TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL EKİM KASIM ARALIK TOPLAMMERKEZ 0AĞIN -ALACAKAYA -ARICAK -BASKİL -KARAKOÇAN -KEBAN -KOVANCILAR -MADEN -PALU -SİVRİCE 1 1TOPLAM 1 0 12008 YILI ŞARBON VAKA SAYISININ İLÇELERE VE AYLARA DAĞILIMIİLÇELER OCAK ŞUBAT MART NİSAN MAYIS HAZİRAN TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL EKİM KASIM ARALIK TOPLAMMERKEZ 0AĞIN -ALACAKAYA -ARICAK -BASKİL -KARAKOÇAN -KEBAN 1 1KOVANCILAR -MADEN -PALU 1 1SİVRİCE -TOPLAM 1 1 2NOT: BİLDİRİLEN VAKALAR 2008 YILINA AİT KESİN VAKALARDIR.Kaynak:İl Sağlık MüdürlüğüR.1.2.1. İçme, Kullanma ve Sulama Sularıİl genelinde, İl Merkezi, İlçe ve Beldeler ile köylerde bulunan şebekelere içme suyutemin edilen kaynak adedi 717 olup, 645 adet su deposu mevcuttur. Depoların toplamkapasitesi 60.465 m³, tüketilen su miktarı yıllık 39.832.000 m³ tür.Şebekelerdeki suların iletildiği borular çelik, plastik ve asbest borulardanoluşmaktadır. Büyük çoğunluğu plastik olan borular, İl Merkezinde yaklaşık 150 km. çelikboru, 726 km. plastik boru ve 300 km. asbest borudan oluşmaktadır.472

Tablo – R.5:Suların özellikleriİçmeKullanmaŞebekeKaynak Kuyu SarnıçNehirDereSu HavuzuRezervuarGölDenizToplamSAYISI 595 1016 1090 57 18 2 8 2786KimyasalFizikselBakteriyolojikKlor435 14 18 0 0 0 0 467Uygun Değil 10 0 2 0 0 0 0 12Örnek Sayısı 5350 107 61 0 5 0 37 5560Uygun Değil 90 0 0 0 0 0 0 90Örnek Sayısı 5322 224 93 0 0 0 35 5674Uygun Değil 327 43 20 0 0 0 5 395KlorlamaSayısı 1069 1 12 0 0 0 0Kontrol Sayısı 13695 10 12 0 0 0 0 13717Yeterli 12082 0 12 0 0 0 0 12094Yetersiz 1613 10 0 0 0 0 0 16231082Islah Edilen 95 0 4 12 0 120 0 231Kaynak: İl Sağlık Müdürlüğü 2008R.1.2.2 Denizlerİlimizin Konumu gereği denizlerle ilgisi bulunmamaktadır.R.1.2.3 Zoonoz Hastalıklarİnsanlardan hayvanlara hayvanlardan insanlara geçe bilen hastalıklara zoonoz hastalıklardenir. Günümüzde insan ve hayvanları ilgilendiren 200 kadar zoonoz hastalık bildirilmiştir.Zoonoz hastalıkların halk sağlığına olumsuz etkileri yanında, hayvan verim kayıpları veölümleri nedeni ile ekonomik kayıplara neden olmaktadır. Zoonozların bulaşması 2 guruptabelirtilir:1- Zooantroponozlar : Çeşitli hayvan ve hayvansal ürünler insanlar için bulaşmakaynağıoluşturur örneğin salmonella , brucella hastalığı.2- Antropozoonozlar : Hastalığın bulaşma kaynağı insanlardır ve hayvanlara bulaştırırlar.Örneğin insan tenyasının larvaları sığırlarda cisticerkozis neden olurlar.Yaşadığımız dünyada hayvanlarla olan direk temas ve hayvansal gıdaların tüketilmesinedeni ile zoonoz hastalıklara yakalanmak her zaman mümkündür. Ancak gerekli tedbirleralındığında hastalanma riski en aza indirilir. Bu tedbirlerden bazılarını sıralayacak olursak :1- Kaçak kesim olduğu bilinen etlerin tüketilmemesi.2- Evcil kedi ve köpeklere çiğ sakatat ve çiğ et verilmemesi.3- Hayvan elerinin temiz iyi muhafaza edilmiş ve görünümü güzel etlerden alınması.4- Çiğ et tüketimi olmamalı.5- Süt ve süt mamullerinin tüketiminde çiğ kullanma olmamalı, pastörüzasyonu olmadantüketime müsaade edilmemeli.6- Hayvanlarla direk temas olduğunda temizlik ve dezenfeksiyona önem verilmeli.7- Evlerimizde kedi- köpek besleme durumu varsa yılda en az Veteriner kontrolündengeçirilmeli.473

ZOONOZ HASTALIKLAR*Brusellozis*Tenyalar*B.C.E. (Deli Dana Hastalığı)*Kuduz Hastalığı*Ruam*Tüberkülozis(Verem)*Listeriozis*Kene Sıtması Hastalığı (Theileriosis)*Anhrak (Şarbon)*Trichinosis*Kisthidatik*Leptosipirozis*Şap*Toksoplazmozis*MastitisTablo - R.6: Elazığ İli Zoonoz HastalıklarıBRUSELLOSİSHASTALIĞIN ADI TUTULAN SAYISI ÖLEN SAYISIANTRAKS(Şarbon) 2TÜBERKÜLOSİS 115UYUZ 79TRİCHOMONİASİS 14TENİASİS 619TOXOPLAZMA 2ASKARİDİOSİS 871Kaynak: İl Sağlık Müdürlüğü (2008)R.1.3. Gıda Hijyeni560 sayılı Gıdaların Üretimi, Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Kanun HükmündekiKararnamenin değiştirilerek kabulü hakkında 5179 Sayılı Kanunun 05.06.2004 tarihindeyürürlüğe girmesiyle, gıda üreten işyerlerinin tescil, sertifikasyon ve denetimi ile gıda satış vetoplu tüketim yerlerinin denetimi Tarım ve Köyişleri Bakanlığının taşra teşkilatı olarak, İlTarım Müdürlüğü Kontrol Şube Müdürlüğü gıda denetim ekipleri tarafından yapılmaktadır.Bu Kanun ve bu Kanuna istinaden çıkarılan mevzuat çerçevesinde gıda üretim, satış ve toplutüketim işyerleri ile bu yerlerde üretilen, satılan tüm gıda maddelerinin ve gıda ile temastabulunan madde ve malzemelerin birincil üretim aşaması dahil olmak üzere üretim ve tüketimzincirinin tüm aşamalarında piyasa gözetimi ve denetimi yapılmaktadır.Gıda üreten tümişyerlerinin üretim izni almaları için denetim ve kontroller yapılarak diğer yetkilendirilmişkuruluşlar tarafından İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatları almaları için ilgili kurumlarayönlendirilmektedir.İlimizde 2008 yılı itibariyle toplam 539 gıda üreten işletme ile 3869 adet gıda satış vetoplu tüketim iş yeri tespiti yapılarak kayıt altına alınmıştır. Bu işyerlerinde 2008 yılıiçerisinde 5061 denetim gerçekleştirilmiştir. Bu denetimlerde gıda güvenliği çerçevesindegıda üreten işletmelerde toplam 145 adet ve gıda satış ve toplu tüketim işyerlerinde 54 adetnumune alınarak, istenen analizin niteliğine göre ( ilgili gıdanın tebliğ ve/veya standardındabelirtilen mikrobiyolojik, kimyasal, bakteriyolojik, toksikolojık kriterler) ilgili İl KontrolLaboratuarlarına gönderilmiştir.2008 Kalıntı İzleme Programı gereği ette 19 adet, sütte 5 adetve balda 9 adet olmak üzere 33 adet numune alınmıştır ve numuneler analiz edilmek üzere15474

Ankara ve İzmir İl Kontrol Laboratuarları, Bornova, Etlik ve Pendik Veteriner KontrolAraştırma Enstitülerine gönderilmiştir. 2008 pestisit denetim programı gereği ilimizde üretimigerçekleştirilen meyvelerden toplam 8 adet numune alınmıştır ve numuneler analiz edilmeküzere Ankara İl Kontrol Laboratuarına gönderilmiştir. 2008 Denetim ve İzleme Programıgereği Ağır Metal Denetim Programının Taze Üzümde Kurşun Denetimi Programı gereği tazeüzümde 8 adet, Kükürt dioksit (SO 2 ) denetim programı gereği kuru kayısıdan 11 adet,salamura asma yaprağından 14 adet, İyotlu Tuz Denetim Programı gereği tuzdan 24 adet,pekmez denetim programı gereği 24 adet pekmez, Tüketime Hazır Günlük Yemek ve MezelerDenetim programı gereği yemek ve mezelerden 21 adet, Bitkisel Yağlar Denetim ProgramınınZeytinyağı, Ayçiçekyağı, Mısıryağı (Taklit Tağşiş) Denetim Programı gereği bu ürünlerden36 adet, Bal Denetim Programı gereği baldan 14 adet olmak üzere toplam 152 adet numunealınarak ilgili İl Kontrol Laboratuarlarına analiz edilmek üzere gönderilmiştir. Ayrıca 2008Denetim ve İzleme Programının Etiket Tebliğine Uygunluk alt başlığı kapsamında İthalÜrünlerden 55 adet, Dökme Ürünlerden 60 adet, Kırmızı Et ve Et Ürünlerinden 60 adet, Sütve Süt Ürünlerinden 60 adet, Kanatlı Et ve Et Ürünlerinden 60 adet, Gıda Takviyelerinden 58adet, Enerji İçeceklerinden 51 adet, Bitkisel Çaylardan 60 adet, Alkollü İçeceklerden 59 adet,Alkolsüz İçeceklerden 60 adet, Tuzdan 60 adet olmak üzere toplam 643 adet ürünün etiketkontrolü yapılmıştır.Alınan numunelerin sektörel bazda dağılımı şu şekildedir:Un ve unlu mamüller üreten işletmelerden 5 adet, ekmek üreten işletmelerden 15 adetalkollü içecek üreten işletmelerden 9 adet, tasnif dışı ürünler üreten işletmelerden 59 adet, etve et mamülleri üreten işletmelerden 16 adet baharat paketleyen işyerlerinden 5 adet, tuzpaketleyen işletmelerden 5 adet, yemek fabrikalarından 2 adet, yaş meyve sebze paketleyenişletmelerde 4 adet, şeker ve şekerli mamüllerden 5 adet, meyve sebze işleyen işletmelerden 5adet, süt ve süt mamülleri üreten işletmelerden 10 adet, kuru meyve paketleyen işletmelerden3 adet numune alınmıştır. Ayrıca gıda satış ve toplu tüketim yerlerinden 54 adet numunealınmıştır.Bu numunelerden 2008 yılı sonu itibariyle üretim yerlerinden alınan numunelerin 1adetinin sonucu gelmemiş veya şahit numune hakkı kullanılmıştır. Gelen analiz sonuçlarıilgili tebliğ ve standartlara göre değerlendirilmiştir. Uygun olmayan numunelerin şahitleriilgili referans laboratuarlara gönderilmiştir. Bunun sonucunda analiz sonucu T.G.K.Mikrobiyolojik Kriterler Tebliği ve TS 3001 Tulum Peyniri Standardına göre uygun çıkmayan1 adet tulum peyniri üreten (numune 2007 yılında alınmış idari para cezası 2008 yılındauygulanmıştır), T.G.K. Alkolsüz İçecekler Tebliğineuymayan 1 adet alkollü içecek, T.G.K.Baharat Tebliğine uygun çıkmayan 4 adet baharat, T.G.K. Mikrobiyolojik Kriterler Tebliğineuymayan 1 adet et, 1 adet kuruyemiş, 1 adet kırmız pul biber paketleyen, T.G.K. Buğday unuTebliğine uymayan 1 adet un fabrikası, T.G.K. Fermente Sütler Tebliğine uymayan 8 adet sütişletmelerine 5179 sayılı Kanunun 29. Maddesinin (d) bendine göre idari para cezasıuygulanmıştır.Gıda satış ve toplu tüketim yerlerinden numune alımı Bakanlıktan gelen talimatdoğrultusunda veya şikâyet üzerine yapılmaktadır. Gıda satış ve toplu tüketim yerlerinden2008 yılı itibariyle alınan toplam 54 adet numuneden uygun olmayanların 4 adedi ilgili İlTarım Müdürlüğüne ve 1 adedi de ilgili kamu birimine resmi işlem yapılmak üzerebildirilmiştir. 1 adet toplu tüketim yerinden alınan yemek numunesi T.G.K. MikrobiyolojikKriterler Tebliğine uygun olmadığından dolayı ilgili işyeri hakkında savcılığa suçduyurusunda bulunulmuştur. 1 adet satış yerinden alınan pirinç numunesinin T.G.K. PirinçTebliğine uygun olmaması nedeniyle 5179 sayılı Kanunun 29. Maddesinin (d) bendine göreidari para cezası uygulanmıştır. Ayrıca hazır kıyma satışı yapan bir adet satış yerine 5179sayılı Kanunun 29. Maddesinin (k) bendine göre idari para cezası uygulanmıştır.475

Ayrıca 2008 Kalıntı İzleme Planı, Pestisit Denetim Programı gereği yapılan analizlersonucunda toplam 41 adet numune uygun çıkmış olup aranan kalıntılar tespit edilebilirseviyede bulunamamıştır. 2008 Denetim ve İzleme Programı gereği Kuru Kayısıdan 1 adet,pekmezden 4 adet numune uygun olmayıp ilgili İl Tarım Müdürlüklerine resmi işlem resmiişlem yapılmak üzere bildirilmiştir ve 2 adet uygun olmayan yemek numunesi için ise ilgiliişyerleri hakkında savcılığa suç duyurusunda bulunulmuştur.R.1.4. Aşı ÇalışmalarıAşı Çalışmaları Bazı Hastaneler, Verem Savaş Dispanserleri, APL Merkezi ve AnaÇoçuk Sağlığı ile Sağlık Ocaklarında yapılmaktadır. Bu konuda personel ve ekipman sıkıntısıçekilmemektedir.Tablo –R.7: Aşı Sonuçları ÇizelgesiYAŞ GRUPLARINA GÖRE YAPILAN AŞI DOZLARIAŞI Uygu 0 YAŞ 1YAŞ 2-4 YAŞ 5-9 YAŞ 10-14 YAŞ 15 YAŞ ve Üzerilama (0 -11 Ay) (12-23 ay) (24-59 Ay)TOPLAMI 9375 12 10 1 9398DaBT-İPA-Hib II 8674 8 6 1 8689AŞISIIII 7761 38 6 3 7808R 8465 65 4 8534TOPLAM DaBT-İPA-Hib 25810 8523 87 9 34429Hib AŞISI l 995 9591 10586TOPLAM Hib 995 9591 10586I 4211 1 4212KONJUGEII 1183 1183PNÖMOKOKIII 15AŞISI15R 0TOPLAM KPA 5409 0 1 5410I 5874 16 1 1 5892ORAL POLİO II 1052 8 1 1061AŞISIIII 1174 15 5 3 1197R 8465 65 8398 16928TOPLAM POLİO 8100 8504 72 8402 25078KIZAMIK I 9249 41 7 9297KIZAMIKÇIKKABAKULAKAŞISIR 8404 8404TOPLAM KKK 9249 41 8411 17701PPD 583 235 460 493 285 1056 3112BCG AŞISI 9285 159 229 137 9810BD Bİ T17 157 444 421 5267 15763I 7889 1568 9457HEPATİT B AŞISIII 9043 10 56 428 388 3115 13040III 9114 28 40 17988 21763 2360 51293TOPLAM Hep B 27614 55 253 18860 22572 10742 80096KIZAMIKÇIK AŞISI 17913 32166 10 50089Okul Td AŞISI 8323 9945 16 18284DİĞER Td 82 579 1515 10281 12457DİĞER Td GEBE GEBE DEĞİLTd1 5604 541 6145Td2 5189 270 545915-49 YAŞ KADIN TdTd3 574 2383 2957AŞISITd4 234 1089 1323Td5 103 416 519TOPLAM Td 11704 4699 16403Kaynak:İl Sağlık Müdürlüğü (2008)476

R.1.5. Bebek ÖlümleriTablo – R.8:Yıllara Göre Bebek Ölüm Sayıları2002 2003 2004 2005 2006 2007 200896 58 62 92 82 63 80Kaynak:İl Sağlık MüdürlüğüTablo – R.9:Yıllara Göre Bebek Ölüm Hızları (Binde)2002 2003 2004 2005 2006 2007 200817,74 11,49 11,64 13,47 11,7 -- 10,82Kaynak:İl Sağlık MüdürlüğüTablo – R.10:2007 Yılı Bebek Ölümlerinin Dağılımı0-7 GÜN 8-28 GÜN 29-364 GÜN TOPLAME K E K E K E K24 25 6 5 13 7 43 37Kaynak:İl Sağlık MüdürlüğüTablo – R.11:2007 Yılı Bebek Ölümlerinin NedenleriÖlüm nedeniÖlen Bebek SayısıPrematüre 9Özel Durumlar 2Konjenital Anomali -Konjenital Kalp Hastalığı 2Akut Solunum Yolu Enfeksiyonu 1Meningokok -Perinatal Asfiksi -Diğer Nedenler 49Toplam 63Kaynak:İl Sağlık MüdürlüğüNOT:Diğer Nedenler: (Böbrek Yetmezliği, İmmün Yetmezlik, Sepsis, Eğidermolizis, Billoza,Ani Bebek Ölüm Sendromu, Meningosel, Hidrosefali, Respiretuar Distress Sendromu, Prematüre, Enfeksiyon, Epilepsi)R.1.6. Ölümlerin Hastalık, Yaş ve Cins Gruplarına DağılımıTablo – R.12: Ölümlerin Hastalık, Yaş ve Cins Gruplarına Dağılımı0-7 8-28 29-364 1-4 4-9 10-14 15-24 25-44 45-49 50-64 65 + YAŞGÜN GÜN GÜN YAŞ YAŞ YAŞ YAŞ YAŞ YAŞ YAŞE K E K E K E K E K E K E K E K E K E K E K16 17 3 3 16 8 4 3 5 1 3 1 5 4 11 13 11 9 54 34 292 287Kaynak:İl Sağlık Müdürlüğü477

R.1.7. Aile Planlaması ÇalışmalarıTablo – R.13:Aile Planlaması Çalışmaları2008 YÖNTEM DAĞITILANKİŞİ SAYISI2008 HAP2008 KONDOM2008 RİA2008 CERRAHİ YÖNTEM2008 DİĞER ETKİLİYÖNTEMLER2008 ÜREME SAĞLIĞINAGİRİŞ EĞİTİMİ ALANPERSONEL2008 GÜVENLİ ANNNELİKEĞİTİMİ ALAN PERSONEL2008 AP EĞİTİMİ ALANPERSONEL2008 CYBE EĞİTİMİ ALANPERSONEL2008 GENÇLİK EĞİTİMİ ALANPERSONEL2008 NRP EĞİTİMİ ALANPERSONEL2008 ANNE SÜTÜDANIŞMANLIĞI EĞİTİMİALAN PERSONELELAZIĞGENELİ 42.832 14.239 21.729 2.789 284 3.791 0 71 48 74 74 0 220 29Elazığ Merkez 33.827 11.018 17.325 2.538 279 2.667 71 48 74 74 220 29Ağın 185 42 104 5 34Alacakaya 405 145 206 12 42Arıcak 635 208 314 24 89Baskil 504 74 378 22 30Karakoçan 1.537 515 688 121 213Keban 232 32 179 1 20Kovancılar 2.670 1.134 1.186 42 5 303Maden 902 332 397 22 151Palu 1.474 553 743 178Sivrice 461 186 209 2 64Kaynak:İl Sağlık Müdürlüğü2008 RİA EĞİTİMİ ALANPERSONELR.2. Çevre Kirliliği ve Zararlarından Oluşan Sağlık RiskleriR.2.1. Kentsel Hava Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri"C. Hava (Atmosfer ve İklim)" başlığı altında ayrıntılı bilgi verilmiştir.R.2.2. Su Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri“D. Su” başlığı altında incelenmiştir.R.2.3. Atıkların İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri"N. Atıklar" başlığı altında bahsedilen konuyla ilgili ayrıntılı bilgi verilmiştir.R.2.4. Gürültünün İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri"O. Gürültü ve Titreşim" başlığı altında ayrıntılı bilgi verilmiştir.R.2.5 Pestisitlerin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri"H. Tarım ve Hayvancılık" başlığı altında konuyla ilgili bilgi verilmiştir.R.2.6. Iyonize Radyasyondan Korunma“P.2.1.Radyoaktif Maddeler” başlığı altında açıklanmıştır.478

R.2.7. Baz istasyonlarından Yayılan Radyasyonun İnsan Sağlığı Üzerine EtkileriKonu hakkında bilgi elimize ulaşmamıştır.R. SAĞLIK VE ÇEVRE - KAYNAKÇA-İl Sağlık Müdürlüğü-İl Tarım Müdürlüğü479

S. ÇEVRE EĞİTİMİS.1. Kamu Kuruluşlarının Çevre Eğitimi İle İlgili Faaliyetleriİl müdürlüğümüz ÇED planlama şube müdürlüğü koordinasyonunda yapılmakta olan,Çevre ve Orman Bakanlığı ile Milli Eğitim Bakanlığı arasında 1999 yılında imzalanan dahasonra “Uygulamalı Çevre Eğitimi Projesi” olarak devam eden Çevre Eğitimi çalışmaları2008-2009 eğitim ve öğretim yılının başlamasıyla beraber İl Milli Eğitim Müdürlüğündenalınan İlimizdeki ilk Öğretim ve orta Öğretim okullarının isim adres telefon numaralarıbilgileri içeren liste alınarak, İl Müdürlüğümüz Çevre Eğitimi Birimi görevlileri tarafındanMerkez ve bütün ilçeleri kapsayan eğitim verilecek okullar, anlatılacak konular ve okullaraverilecek eğitim materyalleri hazırlanarak, eğitimde kullanılan sunumları da şunlardır. “Çevre Bilinci, Erozyon nedir ve Ağaçlandırmanın önemi, Geri Dönüşüm Filmi, Atık yağlar,Atık lastikler, Küresel ısınma, Trafik ve gürültü kirliliği, Otomobilsiz Kent günü, Zaman veBiyoçeşitlilik, Ekolojik denge, suyun önemi, Kağıtların geri dönüşümü, geleceğimizi boşaharcamayalım… vs” konularında hazırlanmış ppt sunumlar, avi ve mpeg uzantılı filmler,Bakanlığımız Tarafından gönderilen ve İl Müdürlüğümüz tarafından hazırlatılan afiş broşürkitapçık ve ilgili konularda görsel materyalleri içeren 200 adet CD si hazırlanarak eğitimverilen okullara diğer materyallerle birlikte verilmiştir.İlimizde 2008-2009 eğitim ve öğretim yılında bu kapsamda toplam 90 okul ve eğitimkurumunda ilgili özel konularda Uygulamalı Çevre Eğitimi Faaliyeti gerçekleştirilmiştir.Ayrıca Bakanlığımız Eğitim ve Yayın Dairesinin desteklediği Bakanlığımız ile MilliEğitim Bakanlığı arasında ortaklaşa yapılan “ Yeşil Kutu Çevre Eğitimi Projesi” kapsamın da14 okuldan, 20 öğretmene İl Müdürlüğümüz toplantı salonunda verilen Yeşil kutu tanıtımı veuygulamalı çevre eğitimi sonunda kendi okullarına formatör öğretmen olarakbelgelendirilmek üzere sertifikaları da verilerek 20 adet “Yeşil Kutu Eğitim Seti” verilmiştir.Bakanlığımızla Başbakanlık Diyanet İşleri Başkanlığı arasında yapılan UygulamalıDin Görevlileri Eğitim Programı dahilin de üç ayda bir Harput Diyanet Eğitim MerkeziMüdürlüğünün talebi doğrultusunda yarım gün Çevre Eğitimi ve Çevre Bilinci konularında2008-2009 öğretim dönemlerinde toplam 4 defa görevlendirilen eğitmenler tarafından ÇevreEğitimi verilmiştir.Ayrıca İl Müdürlüğümüz Doğa Koruma ve Milli Parklar Şube MüdürlüğününÇalışmalarını anlatan iki adet broşürün hazırlanması konusunda destek verilmiştir.S.2. Çevreyle İlgili Gönüllü Kuruluşlar ve FaaliyetleriS.2.1. VakıflarVakfın Adı: Elazığ Çevre Koruma VakfıVakfın Kuruluş Tarihi : 10/05/1992Vakfın Kuruluş Amaçları : İnsanın insan sağlığının, çevrenin korunması ve iyileştirilmesi,kırsal ve kentsel alanda arazinin ve tabii kaynakların en uygun şekilde kullanılması ve korunması,her türlü çevre kirliliğinin önlenmesi, ülkenin doğal bitki ve hayvan varlığı ile tabii ve tarihizenginliklerinin korunması için maddi ve manevi katkıda bulunmak ve bu amaçla yeni kaynaklarsağlamaktır.480

Amacın Gerçekleşmesi: Vakıf amacının gerçekleşmesi için aşağıda belirtilenfaaliyetlerde bulunur:a) İlin doğal, tarihi ve kültürel çevre ile ilgili değerlerinin belirlenmesi, tanıtılması vekorunması için gerekli çalışmaları yapmak,b) Çevre eğitimi ve çevre bilincinin yerleşmesi için tanıtıcı faaliyetler yapmak veyaptırmak bu amaçla kurslar açmak ve her seviyede çevre eğitimini teşvik etmek,desteklemek, öğrencilerde çevre değerlerini koruyucu değer yargılarının gelişmesinekatkıda bulunmak.c) Çevre konuları ile ilgili kongre, panel, konferans ve seminerler hazırlamak vehazırlananlara katılmak,d) Çevreyle ilgili her türlü dokümantasyonu temin etmek ve yayın faaliyetlerindebulunmak,e) Çevre sorunlarının çözümü için; özel sektörün, üniversitelerin, diğer ilgili kişi vekuruluşların aktif katılımını sağlamada yardımcı olmakf) Çevreyi koruyucu, çevre kirliliğini önleyici araştırmalar yapmak ve yaptırmak, hayvanve bitki nesillerinin ıslahı ve korunması için yapılacak çalışmalara katkıda bulunmak,g) Çevre araştırmalarında ve kirlilik tespitinde kullanılacak her türlü araç ve gereçlerinsağlanmasında yardımcı olmak,h) Çevreyle ilgili çeşitli ölçümlerin yapılmasını sağlamak için gezici ve sabit laboratuarlarkurmak ve kurulmasına katkıda bulunmak,i) Çevreyi koruyucu ve çevre kirliliğini önleyici her türlü projeyi yapmak ve yaptırmak,desteklemek ve bununla ilgili proje yarışmaları düzenlemek.j) Arıtma tesisleri yapacak gerçek ve tüzel kişilere imkanları ölçüsünde destek sağlamakve gerektiğinde bu tesisleri yapmak.k) Amacın gerçekleştirilmesi için gereken her türlü tedbiri almak.Vakfın Adı: Harput Kültür, Tarih, Turizm, SosyalHizmetler ve Çevre Vakfı (HARVAK)Vakfın Kuruluş Tarihi : 23/05/1992Vakfın Kuruluş Amaçları :1- Harput’un tarihi dokusunu kültürünü folklorunu muhafaza ederek, bunu geleceknesillere aktarmak suretiyle ülkemizin kültürel mirasına katkıda bulunmak, ülke için “şehirkalkınması” modeli gerçekleştirmek maksadı ile şehir merkezinin, ilçelerin, köylerin ve mezralarınekonomik, sosyal ve kültürel açıdan temelindeki Harput kültürüyle beraber gelişimini sağlamak,481

2- Kültürel sosyal ve ekonomik potansiyelleri değerlendirerek yurt kalkınması için öndernitelikte yatırımlar yapmak, Elazığ’ında ekonomik, sosyal, kültürel ve tarihi yönden gelişiminisağlayacak faaliyetleri yapmak, tasarrufta bulunmak,3- Cenaze, aşevi, poliklinik ve yürürlükteki mevzuata aykırı düşmeyecek her türlü sosyalyardım hizmetini sunmak, sokak çocukları için yurtlar ve sosyal merkezler, yaşlılar için huzurevleri oluşturmak, tabii afetlerde arama kurtarma ve her türlü yardım faaliyetlerinde bulunmak; Buamaçlarla sosyal ve ekonomik kurultaylar, sempozyumlar, paneller ve çeşitli etkinlikleri ulusal veuluslar arası düzeyde gerçekleştirmek amacıyla altyapı çalışmaları yapmak, enstitü, müze vekültürel merkezler oluşturmak.4- Yürüklükteki mevzuat dahilinde gerekli izinler alınarak Harput tarihinin korunmasıiçin sit alanlarının han, hamam, kale, kilise, cami, türbe, mezarlık, mağara, seyrengah konak vs.gibi tarihi eserlerine yönelik olarak bu yerlerin bakım, onarım ve korunması için gereken bütünfaaliyet ve harcamaları yapmak, ülkemize bu yönlerden zenginlik ve kalkınma modelikazandırmak.5- Harput tarihi ile ilgili koruma ve kollama görevini üstlenerek tarihi dokununmuhafazası şartı ile kamu kurumlarının izni ve katkılarıyla gerekli kazı restorasyon, mimari projeyapmak.6- Aile ekonomisini geliştirmek amacıyla bağcılık, hayvancılık, su ürünleri, el sanatları vebenzeri konularda faaliyet göstermek. Bu amaçla eğitim ve tanıtım faaliyetleri yürütmek, bukonularda yöre halkını teşvik etmek amacıyla maddi katkılarda bulunmak.7- Tarihi Harput evleri modeli ve projesi geliştirmek, bu konudaki başka çalışmalarıdesteklemek.8- Yurdumuzun folklorik, sanatsal, turistik, sosyal değerlerini tanıtmak veyaygınlaştırmak için halk oyunları, halk müziği, halk edebiyatı, el sanatları, yöresel meslekleriyeniden ihya etmek, bunlarla ilgili yetiştirici kurslar açmak, araştırma, derleme, inceleme, eğitimve benzeri çalışmalar yapmak,9- Her türlü çalışmaları duyurmak için dergi, broşür, bülten ve gazeteyi süreli ya da süresizolarak ücretli veya ücretsiz, ulusal yada uluslararası düzeyde basıp dağıtmak, vakıf dışındaki bu türçalışmaların basımına ve dağıtımına yardımcı olmak, kültür ve sanat değerlerimize katkıdabulunacak yerli ve yabancı yayınları temin etmek, bunlarla ilgili telif ve tercümeler yapmak, arşivoluşturmak.10- Yürürlükteki mevzuata uygun her türlü sosyal hizmeti en iyi şekilde sunmak için,bireylerin ve toplumun, devlet ve bütün karar mekanizmalarıyla iletişimini, kurarak, toplumsaluzlaşma ile topyekün katılımı sağlayıp, şehrimizdeki tarih, kültür, musiki vs. gibi ulusaldeğerlerimizin korunmasına yönelik isteklerini ilgili mercilere aktarmak, bu değerlerimizi canlıtutarak bir üretim unsuru haline getirmek, maksadı ile, sürdürebilir, gelecek nesillere aktarılabilirekonomik ve kültürel gelişmenin hem uygulayıcıları hem de faydalananları olarak, belde halkınıngücüne dayalı, yerel, ulusal ve uluslararası işbirliğine ve eşit ortaklığa açık, katılımcı bir yönetimledeğerlerimize kuvvetle sahip çıkmak.S.2.2. Dernekler-I-DERNEĞİN ADI :ELAZIĞ YENİ TABİİ GÜZELLİKLERİ VE ÇEVREYİ KORUMADERNEĞİKÜTÜK NUMARASI:23-005-158KURULUŞ TARİHİ :16/02/1993BAŞKANI :Ahmet Sami FIRATİRTİBAT TELEFONU:218 65 18ADRESİ:Gazi Caddesi THK İşhanı Kat:7 ELAZIĞ482

KURULUŞ AMACI :Dernek Elazığ ili ve çevresinin tabi güzelliklerini korumak, ağaçlandırmaçalışmalarına katılmak ve halkı teşvik etmek, çevre sağlığı ile ilgili çalışmalara yardımcı olmak,tabi güzellikleri ve tarihi eserleri bozucu hallere mani olmak ve yetkili makamlara bildirmek, bukonuda çalışmalar yapan kişi ve kuruluşlara destek vermek amacıyla kurulmuştur.ÇEVRE EĞİTİMİNE YÖNELİK FAALİYETLER: Dosyasının tetkikinde; çevre eğitimineyönelik yapmış olduğu faaliyetler ile ilgili güncel bilgi yada belge bulunmamaktadır-II-DERNEĞİN ADI : ELAZIĞ HAZAR GÖLÜ VE ÇEVRESİNİ KORUMA DERNEĞİKÜTÜK NUMARASI: 23-007-043KURULUŞ TARİHİ : 12/06/2000BAŞKANI : VEYSİ ARSLANİRTİBAT TELEFONU:0 532 685 09 87ADRESİ: Vali Fahri bey cad. 22’ler İşhanı Kat:3 No:94 ELAZIĞKURULUŞ AMACI : İlimizin en gözde turizm alanı olan Hazar gölü ve çevresini her türlükirlenmelere karşı korumak, gelecek kuşaklara doğal yapısı bozulmamış bir Hazar gölü bırakmakonusunda çaba harcamak, eğitim, sosyal ve kültürel çalışmalar yapmak, Turizm potansiyeliniartırmak ve tanıtım faaliyetlerine katkıda bulunmak amacıyla kurulmuştur.ÇEVRE EĞİTİMİNE YÖNELİK FAALİYETLER: Dosyasının tetkikinde; çevre eğitimineyönelik yapmış olduğu faaliyetler ile ilgili güncel bilgi yada belge bulunmamaktadır-III-DERNEĞİN ADI : KAVAKPINAR ÇEVRE KÜLTÜR VE DAYANIŞMA DERNEĞİKÜTÜK NUMARASI:23-007-163KURULUŞ TARİHİ :17.05.2004BAŞKANI : Kenan BOYDAKİRTİBAT TELEFONU:233 44 44ADRESİ: Kavakpınar Köyü Merkez ELAZIĞKURULUŞ AMACI :Kavakpınar Köyünde mevcut bulunan müşterek doğal ve sosyal değerleringüvence altına alınarak iyileştirilmesi için; sağlık, spor, çevre koruma, ekonomik kalkınma, sosyalve kültürel konularda toplumun bilincini artırmak ve dayanışmasını sağlamak amacı ilekurulmuştur.ÇEVRE EĞİTİMİNE YÖNELİK FAALİYETLER: Dosyasının tetkikinde; çevre eğitimineyönelik yapmış olduğu faaliyetler ile ilgili güncel bilgi yada belge bulunmamaktadır-IV-DERNEĞİN ADI :CİP BARAJINI KORUMA VE GÜZELLEŞTİRME DERNEĞİKÜTÜK NUMARASI:23-008-134KURULUŞ TARİHİ :09.10.2008BAŞKANI : SELAMİ YALÇINKAYAİRTİBAT TELEFONU:0 552 663 52 12ADRESİ: Rızaiye Mahallesi, Hacı Hulusi Efendi Sokak, no:23 ELAZIĞKURULUŞ AMACI :Dernek, çevre ve doğanın korunması, doğal kaynakların sürdürülebilirkullanımı ve biyolojik çeşitliliğin sağlanması amacı ile kurulmuştur.ÇEVRE EĞİTİMİNE YÖNELİK FAALİYETLER: Dosyasının tetkikinde; çevre eğitimineyönelik yapmış olduğu faaliyetler ile ilgili güncel bilgi yada belge bulunmamaktadır483

-V-DERNEĞİN ADI :ELAZIĞ EĞİTİM VE ÇEVRE DERNEĞİKÜTÜK NUMARASI:23-008-146KURULUŞ TARİHİ :05.01.2009BAŞKANI : İBRAHİM UÇUCUİRTİBAT TELEFONU:0 536 792 08 04ADRESİ: Rızaiye Mahallesi, Şehit Binbaşı Sabri Sokak, Zertaşlar Apt. No:4/14ELAZIĞKURULUŞ AMACI : Dernek, insanların;milli, manevi, ahlaki değerlere bağlı, çevreye duyarlı,bedenen ve ruhen sağlıklı ve zinde, eğitimli, kültürlü, görgülü ve hizmet üreten, ülkesini milletiniseven, olayları gerçek boyutları ile kavrayıp olumlu yöne yönlendirebilecek analitik ve kıritikdüşünme yeteneğini edinmiş kişiler olarak yetişmesine katkıda bulunarak, böyle fertlerinoluşturduğu mutlu ve huzurlu bir toplum oluşmasını sağlamak amacı ile kurulmuştur.ÇEVRE EĞİTİMİNE YÖNELİK FAALİYETLER: Dosyasının tetkikinde; çevre eğitimineyönelik yapmış olduğu faaliyetler ile ilgili güncel bilgi yada belge bulunmamaktadırS.2.3. Çevreyle İlgili Federasyonlarİlimiz merkezinde ve ilçelerimiz dahilinde çevreyle ilgili federasyon bulunmamaktadır.S.ÇEVRE EĞİTİMİ - KAYNAKÇA- İl Çevre ve Orman Müdürlüğü-Vakıflar Genel Müdürlüğü Malatya Bölge Müdürlüğü-İl Dernekler Müdürlüğü484

T. ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMAÇevre yönetimi; optimal kaynak kullanımını çevresel zararların minimize edilmesini, insanihtiyaçları ve doğal kaynaklar arasındaki dengeyi sağlar ve yönlendirir. Uygulama, değerlendirmeve planlama yaklaşımlarını içinde bulunduran çevre yönetimi, orta ve uzun vadeli çevrestratejilerinin gerçekçi ve tutarlı olmasını sağlar.Çevre yönetimi, temelde insan ve doğa ilişkilerini, gelişimini nüfus artışı, ekonomikbüyüme, enerji kullanımı, yaşam standardı, eğitim ve kaynaklar gibi dinamik parametrelerinetkileşimlerini ve bu konulardaki bilgileri geniş bir düşünce çerçevesinde bir arada ele alıp, birülkenin mevcut potansiyelinin den yola çıkarak orta ve uzun vadede gerçekçi ve sağlıklı çevrepolitikalarının izlenmesi için stratejilerle birlikte bir çatı oluşturur. Böyle bir çatı oluştururken enönemli girdiyi Çevre Durum Raporları oluşturur.Sürdürülebilir kalkınma içerisinde ekonomik büyüme ve ekolojik dengenin bir birileriyleuyumlu ve dengeli bir biçimde çalışması sağlıklı ve dinamik çevre durum raporlarının varlığıylasıkı ilişkilidir. Çevre yönetiminde, insan faaliyetlerinin çevreye olan istenmeyen etkilerini önlemekdüşüncesi optimal kaynak kullanımı ve çevresel zararların minimize edilmesi, kaynak-etkizincirinin parçalarını oluşturur. Çevre problemlerinin, birbirinden ayrılmış sorunlar olmadığı,bunların birbiriyle karşılıklı ilişki içerisinde oldukları göz ardı edilmeden bütün konular çevreyönetimi çerçevesinde birlikte değerlendirilmelidir.T.1. Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesiİlimizde, sanayinin gelişmemiş olması ve endüstriyel tesislerin az olması nedeni ile sanayive endüstriden kaynaklanan kirlilik tehlikeli olacak boyutlara ulaşmamıştır.T.2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı, KorunmasıGeliştirilmesiİlimizde, endüstriyel tesislerin az olması doğal kaynakların tüketiminin de az olmasınıgerektirmektedir. Ancak kaynak tüketimi hakkında yapılan bir çalışma mevcut değildir. Yenikurulacak tesislerde ÇED uygulanacağından, doğal kaynakların ekolojik dengeler esasalınarak verimli kullanımı korunması ve geliştirilmesi sağlanacaktır.T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin Çevrenin Taşıma Kapasitesini Aşmayacak BiçimdePlanlanmasıEkonomik ve sosyal faaliyetlerin çevre üzerinde olumsuz etki bırakmaması içinYönetmelikler çerçevesinde çalışmalar yapılmaktadır. Bu anlamda; yeni oluşturulacak faaliyetlerdeÇED Yönetmeliği gereği; çevreye olası olumsuz etkilerin belirlenerek bu etkilerin en azaindirilmesi veya bu etkilerin ortadan kaldırılması sağlanmaktadır.Sürdürülebilir Ekonomik Kalkınma da göz önünde bulundurularak, ekonomik faaliyetlerinçevre ile uyumlu bir şekilde planlamasının yapılması, çevre ile uyumlu bir şekilde yürütülmesi içinİlgili Yönetmelik çerçevesinde Çevresel Etki Değerlendirmesi Uygulaması yapılmaktadır.T.4. Çevrenin İnsan - Psikososyal İhtiyaçlarıyla Uyumunun SağlanmasıÇevre kirliliği sosyal, teknolojik boyutlara sahiptir. Çevre kirliliği genellikle fizikselağırlıklı olarak ele alınmaktadır. Oysa insan-çevre etkileşiminin bir diğer yönü de psikolojikboyuttur.485

Günümüzde insan-çevre etkileşimine yeni bir boyut kazandırılarak “görsel kirlenme”kavramı ortaya çıkarılmıştır. Görsel kirlilik; çevresel tüm çirkinlikleri içine alan, özelliklekentlerdeki mimarlık ve şehircilik eserlerinin insan ölçeğiyle uyumsuzluğundan, kentsel yeşilalanların standart ölçütlerin altında kalmasından, tarihi ve kültürel değerlerin korunamamasınedeniyle beton yığınları arasında kalmasından ve diğer çevreyle uyumsuzluk nedenlerindenkaynaklanmaktadır.T.5. Çevre Duyarlı Arazi Kullanım PlanlamasıKonu ile ilgili bilgi elimize ulaşmamıştır.T.6. Çevresel Etki DeğerlendirmesiÇevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED), belirli bir proje veya gelişmenin, çevre üzerindekiönemli etkilerinin belirlendiği bir süreçtir. Bu süreç, kendi başına bir karar verme süreci değildir;karar verme süreci ile birlikte gelişen ve onu destekleyen bir süreçtir. Yeni proje ve gelişmelerinçevreye olabilecek sürekli veya geçici potansiyel etkilerinin sosyal sonuçlarını ve alternatifçözümlerini de içine alacak şekilde analizi ve değerlendirilmesidir.ÇED'in amacı; ekonomik vesosyal gelişmeye engel olmaksızın, çevre değerlerini ekonomik politikalar karşısında korumak,planlanan bir faaliyetin yol açabileceği bütün olumsuz çevresel etkilerin önceden tespit edilip,gerekli tedbirlerin alınmasını sağlamaktır.ÇED’in temel görevi, projelerle ve gelişmelerle ilgili karar vericilerin daha bütünsel, yanikarara etkiyecek birden fazla faktörü göz önüne alır bir şekilde daha sağlıklı karar vermelerinisağlamak için, onlara projelerden kaynaklanabilecek çevresel etkileri net bir şekilde göstermektir.ÇED, projelerle ilgili bütün ilgili tarafların bir araya geldiği ve görüş, kaygı ve önerileriniortaya koyabildikleri demokratik ve şeffaf bir süreçtir. İlgili taraflar bu süreç içerisinde ortayakoydukları teknik bilgi ve görüşlerle projenin en optimal şekilde gelişimine katkı sağlarlar. İyiişleyen bir ÇED sürecinin şeffaf tabiatı sayesinde, halka/diğer ilgili taraflara danışarak veolabildiğince gerçekleştirilmesi istenen projeye ilişkin ve geniş çapta bilgi toplayarak, projeninuygulanması sırasında ortaya çıkabilecek olası problemler, henüz projenin tasarım aşamasındaçözülebilir veya hafifletilebilir. Bu yolla (bazen öngörülen) problemlerin pek çoğu, fiili uygulamabaşlamadan çözülmeye çalışılır ve böylelikle maliyetli zaman kaybı önlenmiş olur.Önerilen projeye getirilen çeşitli alternatiflerin ÇED çalışması kapsamında incelenmesi,çevresel faydaları arttırırken, proje sahibinin maliyetlerini azaltabilecek başka seçenekler desunabilir. Halkın katılım süreci sayesinde, ilgili taraflar, proje sahibi ve kamu kurum kuruluşlarıarasında güven duygusu oluşturur ve katılımcı tabiatı sayesinde de ÇED süreci, o ülkenin geneldemokratik sürecine katkıda bulunur.Faydalarını kısaca özetlemek gerekirse:- Tasarım aşamasında ortaya çıkabilecek olumsuz durumları önceden görerek “etkisiz halegetirmesi için gerekli tedbirleri ortaya koyması, olumsuz etkilerin minimize edilmesini sağlaması”- Proje sahibi için maliyet-azaltıcı seçenekler sunması,- Karar verme sürecine yönelik daha güvenilir, bütünsel ve işbirlikçi bir yaklaşım ,demokrasiye katkı.Sonuç olarak;1969 yılında ABD’de yürürlüğe giren Ulusal Çevre Politikası Kanunu (NationalEnvironmental Policy Act) kapsamında dünya ile tanışan ve gerek ABD, gerek AB ülkeleri,gerekse diğer dünya ülkelerinde halen en etkin çevre yönetim aracı olarak yerini alan ve güngeçtikçe de bu yeri sağlamlaştıran ÇED, ülkemizde 7 Şubat 1993 tarihinden bu yanauygulanmaktadır.486

Türkiye’de sağlam bir çevre yönetimi oluşturmanın esas temelini ÇED sürecinin yasal,kurumsal ve teknik altyapı açısından güçlendirilmesi teşkil etmektedir.ÇED Raporu ve SüreciGerçekleştirmeyi planladıkları faaliyetleri sonucu, çevre sorunlarına yol açabilecekkurum, kuruluş ve işletmelerin çevreye yapabileceği tüm olumsuz etkileri göz önündebulundurularak, çevre kirlenmesine sebep olabilecek artık ve atıkların ne şekilde zararsız halegetirileceğini ve bu hususta alınacak tedbirleri belirten rapordur.ÇED Yönetmeliğine göre, ÇED Raporuna tabi kurum, kuruluş ve işletmelerözelliklerine göre iki gruba ayrılmıştır. Birinci grupta yönetmeliğin EK-1 listesinde yeralan veya Bakanlıkça "ÇED Gerekli"dir kararı verilen bir proje için özel bir formata görehazırlanacak ÇED Raporu yer alır.İkinci grupta ise, yönetmeliğin EK-2 listesinde yer alan projelere ÇEDuygulanmasının gerekli olup olmadığının belirlenmesi amacıyla, proje sahibi, bir dilekçeekinde Ek-IV’ e göre hazırlayacağı üç adet Proje tanıtım dosyası ve eklerinde yer alan bilgibelgelerin doğru olduğunu belirtir taahhüt yazısını ve imza sirkülerini Bakanlığa sunar.Bakanlık, proje için hazırlanan proje tanıtım dosyasını Ek-IV de yer alan kriterlerçerçevesinde toplam yirmibeş işgünü içinde inceler. Dosya kapsamındaki bilgi ve belgelerdeeksikliklerin bulunması halinde bunların tamamlanmasını proje sahibinden ister. Bu süreçsonucunda ÇED Gerekli" veya "ÇED Gerekli Değildir" kararı verilir. ÇED gerekli değildirkararı alınan faaliyetler için 5 iş günü askıda ilan ve halkın bilgilendirilmesi yapılır ve 5 yıliçinde yatırıma başlanmalıdır.ÇED Raporu hazırlanması gerektiren faaliyetler için; Bakanlık, planlanan faaliyetinbelirtilen yerde gerçekleştirilmesinin Mevzuat açısından uygun olup olmadığına, ilgili kamukurum ve kuruluşlar nezdinde yapacağı araştırma sonucunda karar verir. EK-1 listesinde yeralan faaliyetler için proje tanıtım dosyasının uygunluğu, halkın katılımıyla oluşturulan özelformat yatırımcıya verilir ve bunun sonucunda hazırlanan ÇED Raporu Bakanlığa sunulur.EK-2 listesinde yer alan faaliyetler için ÇED gerekli kararı verilmişse, ÇED prosedürüuygulanır.ÇED gerektiren faaliyetler için hazırlanan proje tanıtım dosyası Bakanlığa sunulur.Bakanlıkça uygunluk yönünden incelenir ve inceleme Değerlendirme Komisyonu (İDK)kurulur. IDK Genel Değerlendirme Toplantısı ilgili kurum ve kuruluş temsilcileri Bakanlıkyetkileri ile proje sahibi ve/veya temsilcilerinden oluşur. Komisyonun Kapsam belirlemetoplantısından önce, halkı yatırım hakkında bilgilendirmek, projeye ilişkin görüş veönerilerini almak üzere proje sahibi tarafından projenin gerçekleştirileceği yerde Bakanlık ilemutabakat sağlanarak belirlenen tarihte, halkın katılımı toplantısı düzenlenir. Çevresel EtkiDeğerlendirmesi sürecinden önce proje sahibi tarafından, halkı bilgilendirmek amacıyla anket,seminer vb. çalışmalar yapılabilir. Komisyon çalışmalarından önce halkın katılımı sağlanmışolur. Komisyon tarafından projeye ilişkin olarak hazırlanacak olan ÇED Raporunun formatıbelirlenir. Halkın Katılımı Toplantısındaki görüş ve öneriler de dikkate alınarak özel formatile Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporunu hazırlayacak çalışma grubu belirlenir. HalkınKatılımı, Bilgilenme, Kapsam Belirleme ve Özel Format verme işlemleri, 12 işgünü içerisindetamamlanır.Özel formata uygun olduğu tespit edilen Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu, projesahibi tarafından yeterli sayıda çoğaltılarak Bakanlığa sunulur. Bakanlık, Çevresel EtkiDeğerlendirmesi Raporunu incelemek ve değerlendirmek üzere yapılacak toplantının tarihinive yerini belirten bir yazı ekinde raporu komisyon üyelerine gönderir.Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporunu incelemek isteyenler, Bakanlık merkezindeveya İl Çevre ve Orman Müdürlüğünde duyuru tarihinden itibaren raporu inceleyerek projehakkında Bakanlığa veya Valiliğe görüş bildirebilirler. Valiliğe bildirilen görüşler Bakanlığa487

iletilir. Bu görüşler komisyon tarafından dikkate alınır. İnceleme, değerlendirme sürecinintamamlanmasından sonra bildirilen görüşler dikkate alınmaz.Komisyon Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporunu, ilk inceleme değerlendirmetoplantısından sonraki on işgünü içinde inceler ve değerlendirir. Komisyonundeğerlendirmeleri, üyeler tarafından imzalanmış bir tutanakla saptanır.Nihai ÇED Raporu ile diğer belgelerin Bakanlığa sunulmasını takiben, incelemeDeğerlendirme Komisyonu'nun Rapor hakkındaki kararını esas alarak, Bakanlık "ÇEDOlumlu Karan" ya da "ÇED Olumsuz Karan" verir. 5 iş günü askıda ilan edilir ve 5 yıliçerisinde yatırıma başlanmalıdır.İl genelinde sektörel bazda ÇED Olumlu/Olumsuz ve ÇED Gereklidir/Gerekli Değildirkararları verilen faaliyetlerin aşağıdaki tabloya işlenmesi gerekmektedir.Tablo – T.1:ÇED GEREKLİDİR/GEREKLİ DEĞİLDİR Kararı Verilen Faaliyetler ListesiSektör Faaliyetin Mevkii Faaliyet Sahibi Faaliyet KonusuKararTarihiKarar NoTarım, Orman, SuKültürü ve GıdaKeban/Karakaya barajgölü 10.nolu avlaksahasıKayapınar Su ÜrünleriAğ Kafeslerde AlabalıkYetiştiriciliği12.02.2008 24Tarım, Orman, SuKültürü ve GıdaKeban/Karakaya barajgölü 10.nolu avlaksahasıÇamdiken Su Ürünleri Ltd:şti.Ağ Kafeslerde AlabalıkYetiştiriciliği29.02.2008 29Tarım, Orman, SuKültürü ve GıdaKeban/Karakaya barajgölü 10.nolu avlaksahasıÇırçır ŞelalesiGıda AlabalıkLtd.Şti.Ağ Kafeslerde AlabalıkYetiştiriciliği29.02.2008 28Tarım, Orman, SuKültürü ve GıdaKeban/Karakaya barajgölü 10.BölgeElsürsan Su ÜrünleriTic.ltd.şti.Ağ Kafeslerde AlabalıkYetiştiriciliği21.01.2008 22Tarım, Orman, SuKültürü ve GıdaKeban baraj gölü2.BölgeElsürsan Su ÜrünleriTic.ltd.şti.Ağ Kafeslerde AlabalıkYetiştiriciliği28.01.2008 21Tarım, Orman, SuKültürü ve GıdaKeban/Karakaya barajgölü 10.nolu avlaksahasıFırat Alabalık Üretm.San.veTic.Ltd.Şti.Ağ Kafeslerde AlabalıkYetiştiriciliği13.02.2008 25Tarım, Orman, SuKültürü ve GıdaKeban/Karakaya barajgölü 10.nolu avlaksahasıM.Hanifi Doğan Alabalık tesisiAğ Kafeslerde AlabalıkYetiştiriciliği13.02.2008 26MadencilikKovancılar/Hacısam veMuratbağı köyleriKimtaş Köksalİnş.Mlz.Sn.Tic.A.Ş.Tuğla Kiremit KiliOcağı16.01.2008 20MadencilikMerkez KavakatepeKuyulu KöyüAhmet Turan YAMAN Kum Çakıl Ocağı 29.01.2008 23Tarım, Orman, SuKültürü ve GıdaKeban İlçesi KarakayaBaraj Gölü 10.BölgeMehmet Ali AKPUNARAğ Kafeslerde AlabalıkYetiştiriciliği25.03.2008 31Tarım, Orman, SuKültürü ve GıdaKeban İlçesi KarakayaBaraj Gölü 10.BölgeMehmet ALBAYRAKAğ Kafeslerde AlabalıkYetiştiriciliği25.03.2008 30MadencilikMerkez ÇatalharmanKöyüElazığ Altınova ÇimentoFab.İR:200611093Kalker Ocağı 31.01.2008488

Sektör Faaliyetin Mevkii Faaliyet Sahibi Faaliyet KonusuKararTarihiKarar NoMadencilik Merkez/Sarıgül Köyü Sezai AÇIKkalker ocağı ve kırmaeleme tesisi25.01.2008MadencilikPalu/Yukarı Kuşhaneköyü,Beştepe ve Çırıktepe mevkiiİbrahim AYDINKrom Madeniİşletmeciliği16.04.2008 34Tarım, Orman, SuKültürü ve GıdaKeban baraj gölü 3.noluavlak sahasıÇamdiken Su Ürünleri Ltd:şti.Ağ Kafeslerde AlabalıkYetiştiriciliği20.03.2008 36MadencilikAlacakaya/GölalanmevkiiÇağdaş Mühendislik Ltd.Şti. mermer ocağı 22.02.2008 27MadencilikMerkez/KavaktepeKöyü adalar mevkiiKimtaş Köksalİnş.Mlz.Sn.Tic.A.Ş.Kil Ocağı 14.02.2008MadencilikMerkerz/Kızılay mah.Kazım Karabekircad.No:12Elazığ Altınova ÇimentoSan.Tic.A.Ş.Fab.Kapasite Artırımı veModernisazyon Projesi28.03.2008 32Madencilik Merkez/Yemişlik Köyü TARIK SERDARkalker ocağı ve kırmaeleme tesisi18.04.2008 33Tarım, Orman, SuKültürü ve GıdaKeban/MuharreminGölü mevkii Karakayabaraj gölü 10.nolu avlaksahasıÖz-Bet Kafes alabalık TarımHay.ltd.şti.(260 ton )Ağ Kafeslerde AlabalıkYetiştiriciliği29.08.2008 58Tarım, Orman, SuKültürü ve GıdaKeban/MuharreminGölü mevkii Karakayabaraj gölü 10.nolu avlaksahasıÖz-Bet Kafes alabalık TarımHay.ltd.şti.(300 ton )Ağ Kafeslerde AlabalıkYetiştiriciliği29.08.2008 57Tarım, Orman, SuKültürü ve GıdaBaskil/Karakaya BarajGölü 8.avlak bölgesiKuşsarayı beldesiKömürhan mevkiiErkan AKDAĞAğ Kafeslerde AlabalıkYetiştiriciliği28.11.2008 71MadencilikMerkez/Organize SanayiBölgesi .5 YolAlacakaya Mermer ve madenişlt.Tic.ve san.A.Ş.Mermer Fabrikası 21.04.2008 35MadencilikMerkez/KörpeKöyüAr:(200706712)Elazığ Altınova ÇimentoSan.Tic.A.Ş.Fab.Kalker Ocağı 08.10.2008 66MadencilikOrganize SanayiBölgesi 5.YolElazığ Dış Ticaret A.Ş.(İPTAL) Mermer Fabrikası 09.06.2008 39MadencilikMerkez/Demirtaş KöyüMeryem Dağı mevkiiCivanİnş.Taah.Tic.Nak.Ltd.Şti.Kalker Ocağı ve KırmaEleme tesisi30.06.2008 37MadencilikMerkez/GümüşbağlarıKöyüBahar yapı End.ve Tic.Ltd:ştİ.Bazalt Ocağı ve KırmaEleme Tesisi02.08.2008 38Tarım, Orman, SuKültürü ve GıdaKovancılar/AkmezraKöyü Altınyazı MevkiiMüşrüka GÖKSüt İnekciliği ve Sütürünleri İşleme tesisi30.06.2008 45Merkez/GümüşbağlarKöyü Düz mevkiiEngin SIRLIER Etlik Piliç Çiftliği 16.06.2008 40MadencilikMerkez/Güneyçayırköyü AkderebaşımevkiiElazığ Altınova ÇimentoSan.Tic.A.Ş.(kapasiteartırımı)(İR:8118Marn Ocağı 08.10.2008 65MadencilikKeban/Şiftilli TepeMevkiiPera Maden San.Tic.A.Ş.Bakır-Çinko- KurşunTesisi11.08.2008 51489

Sektör Faaliyetin Mevkii Faaliyet Sahibi Faaliyet KonusuTarım, Orman, SuKültürü ve GıdaMadencilikSivrice/Kürk KöyüEskibağ MevkiiMerkez/Yemişlik KöyüKararTarihiKarar NoHilal ARAL Şarap Üretim tesisi 25.07.2008 49Çelikler Mad.İnş.veMal.San.Tic.A.Ş.Pomza Ocağı 30.06.2008 41MadencilikMerkez/Organize SanayiBölgesi 5.YolElazığ Dış Ticaret A.Ş. Mermer Fabrikası 10.07.2008 46Tarım, Orman, SuKültürü ve GıdaMerkez/Koruk köyüArnika Tarım Ürt.gıdasan.tic.ltd.Şti.Şarap Üretim tesisi 11.07.2008 47Madencilik Sivrice/Kürk Köyü Ahmet Uğur ÖZTÜRKMadencilik Maden/Koçkonağı Mir Yıldız Müh.Tic.Ltd.ŞtiKum Ocağı ve YıkamaEleme TesisiKrom Ocağı(AR:20068235)01.07.2008 4211.07.2008 48Madencilik Merkez/Yünlüce Köyü İMA-İnş.turizm.Ltd.Şti. Kum Çakıl Ocağı 14.08.2008 53Kömür İşlemeTesisleriAkçakiraz BeldesiHalis Kömürcülük Ltd.Şti.Briket Kömür İmalatı vepaketleme tes.01.07.2008 43Kimya, Petrokimya,İlaç ve AtıklarAkçakiraz/Küçük sanayisitesi G/Blok No:1Hazar Su ürünleri Ltd.Şti. Temizlik Ürünleri Tesisi 01.07.2008 44Tarım, Orman, SuKültürü ve GıdaKeban/Çırçır ŞelalesiKeban Alabalık Ltd.Şti.Fileto ve dondurulmuşBalık İşleme Tesisi26.08.2008 55MadencilikMerkez/Organize sanayi3.KısımHarput Mozaik Kireç Sn.Aş. Kireç Üretim tesisi 08.08.2008 50Madencilik Palu/Beyhan Beldesi Halil ÜLGÜN Kireçtaşı (mıcır)ocağı 14.08.2008 54Madencilik Arıcak-Erimli beldesi Melik SeptioğluMadencilik Merkez/Kaplıkaya Köyü Yıldırım İnş.San.tic.Ltd.Şti.kalker ocağı ve kırmaeleme tesisiKalker Ocağıişletmeciliği20.08.2008 5205.09.2008 56Kimya, Petrokimya,İlaç ve AtıklarMerkez/Kuyulu Köyüyazıbağlar mevkiiHarput Boya(RecepBAĞCIOĞLU)Boya İmalathanesi veişletmeciliği22.09.2008 60Tarım, Orman, SuKültürü ve GıdaKovancılar İlçesiÇakırtaş Beldesi kepurmevkiiKöprücüoğulları besiciliksan.tic.Ltd.Şti.Et kesim hanesi 04.09.2008 59Tarım, Orman, SuKültürü ve GıdaKeban/Karakaya barajgölü 10.BölgeHilmi TURANAğ Kafeslerde AlabalıkYetiştiriciliği22.09.2008 62MadencilikMadencilikMaden İlçesi CamiiKebir Mah.Merkez/Aşağı DemirtaşKöyü meryem dağımevkii-MerkezETİ Gümüş A.Ş. Krom jig tesisi 23.09.2008 63Açılım İnş.Tic.ve san.Ltd.Şti.Kırma Eleme tesisiişletmeciliği17.09.2008 61Madencilik Palu/Akyürek Köyü Bedri AYDIN Krom Ocağı 18.11.2008 68Tarım, Orman, SuKültürü ve GıdaKebanKarakaya barajgölü 10.nolu avlaksahasıŞahin OĞUZAğ Kafeslerde AlabalıkYetiştiriciliği26.09.2008 64MadencilikMerkez/Kaplıkaya Köyü(200707416)Birlik Beton İnş. San.Tic.A.Ş. Bazalt Ocağı 13.10.2008 67490

Sektör Faaliyetin Mevkii Faaliyet Sahibi Faaliyet KonusuMadencilikSivrice/Kürk Köyü KürkDeresi mevkiiAhmet UğurÖZTÜRK((Kapasite Artırımı)Kum-çakıl Ocağı yıkamaelemeKararTarihiKarar No24.12.2008 75Tarım, Orman, SuKültürü ve GıdaKeban baraj gölü 3.noluavlak sahasıEnis DEMİRAğ Kafeslerde AlabalıkYetiştiriciliği18.11.2008 69Tarım, Orman, SuKültürü ve GıdaKeban/Karakaya barajgölü 10.nolu avlaksahasıRamazan BALCIAğ Kafeslerde AlabalıkYetiştiriciliği18.11.2008 70Madencilik Koçkonağı Mir Yıldız Müh.Tic.Ltd.ŞtiKrom Ocağı(AR:20068236)16.02.2009 84Madencilik Sivrice/Hacılar Köyü Gülsan İnş.San.Tic.Turz.A.Ş. Bakır Kurşun Ocağı 17.12.2008 72Madencilik Merkez/Hoşköy Gülsan İnş.San.Tic.Turz.A.Ş. Bakır Ocağı 16.12.2008 73Tarım, Orman, SuKültürü ve GıdaKeban baraj gölü 3.noluavlak sahasıÖz-Bet Kafes Alabalık TarımHay.Ürt.San.Tic.Ltd.Şti.(300ton )Ağ Kafeslerde AlabalıkYetiştiriciliği18.12.2008 74Kaynak: İl Çevre ve Orman Müdürlüğü (ÇEDP Şube Müd.)T. ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA –KAYNAKÇA-İl Çevre ve Orman Müdürlüğü-Belediye Başkanlığı491